ძიების შედეგები - ბრწყინვალე+გონება
- თემა: ცხოვრებისეული სივრცე და ობსესიური განცდების მაგალითები
- ამოყალიბებას. კონსტიტუციურ ფაქტორებს შორის, როგორც ჩანს, დიდ როლს თამაშობს ადამიანის განსაკუთრებით ცხოველმყოფელი მოტორულ-აგრესიული, სექსუალური და საერთო ექსპანსიური მიდრეკილებები, რასაც მისი ხასიათის თავისებურებაც უწყობს ხელს. ეს ის მიდრეკილებებია, რომლებიც მშობლებს ბავშვში შედარებით ადვილად და ხშირად «აღიზიანებთ». ისინი მიიჩნევენ, რომ ბავშვის ამგვარი «ცელქობები» დროულად უნდა აილაგმოს. ამიტომ მშობლები ასეთი ბავშვის ქცევებს უფრო მეტად და ხშირად ამუხრუჭებენ, ვიდრე მაშინ, როცა «წესიერ» ბავშვს ეხება საქმე. ამ დროს ბავშვის უწყინარმა, დამთმობმა და თვინიერმა ხასიათმა თუ მისმა შემგუებლობამ, შესაძლოა, გარკვეული როლი ითამაშოს, რადგან ის თვითონვე ცდილობს თავი შეიკავოს მკვეთრი რეაქციებისაგან და ზომაზე მეტი შემგუებლობის უნარი გამოავლინოს. როგორც ჩანს, ამ დროს ბავშვის იმ თანდაყოლილ თვისებასაც უნდა მიექცეს ყურადღება, რომ მას საფუძვლიანი და ზუსტი აზროვნების უნარი გააჩნია. ამასთან, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ ბავშვი კავშირს არ კარგავს წარსულის მოვლენებთან, რისი წყალობითაც მის ცნობიერებას ყველა შთაბეჭდილება უფრო ღრმად და ხანგრძლივად შემორჩება. კვლავ ღიად უნდა დავტოვოთ საკითხი და გადაჭრით ვერაფერს ვიტყვით იმის თაობაზე, რამდენად უკავშირდება ეს თვისებები ბავშვის შინაგან განწყობას, ან რამდენად წარმოადგენენ ისინი ბავშვის რეაქციას გარესამყაროს გავლენებზე ან აღზრდაზე. ამდენად, არ ვიცით, ამ შემთხვევაში ბავშვის ქცევები ამ ყველაფრის შედეგად უნდა ჩავთვალოთ, თუ – მიზეზად. ამ კითხვაზე დამაკმაყოფილებელ პასუხს, ალბათ, ვერასოდეს მივიღებთ, რადგან ასეთი დასკვნის გამოტანა მოითხოვს, რომ ერთი და იგივე ბავშვი სხვადასხვა გარემოში იზრდებოდეს. ფაქტია, გარემოს კვლევის დროს, აშკარად უგულებელყოფენ ბავშვის მიდრეკილებებს; ისევე როგორც წინათ, მთელი ყურადღება მემკვიდრეობით პრობლემებზე იყო გადატანილი და ადამიანზე გარემოს გავლენის ფაქტებს საერთოდ არ შეისწავლიდნენ. მაგრამ ამჟამად როგორ უნდა შევხედოთ გარემოს გავლენას, რომლის წყალობითაც განსაკუთრებული საკითხები წამოიჭრა? როგორ ავხსნათ, ერთი მხრივ, ადამიანის მოთხოვნა «უსაფრთხოებისა» და მუდმივობის შესახებ, ხოლო მეორეს მხრივ, შიში, რომელსაც იგი განიცდის წარმავლობისა და ცვლილებების წინაშე? ამ საკითხის უკეთ გაგების მიზნით, საჭიროა, უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ ბავშვის განვითარების ის პერიოდი, რომელსაც მოსდევს ორივე ზემოაღწერილი ფაზა. საქმე ეხება 2-დან 4 წლამდე ასაკის ბავშვს, რომელიც თავის ცხოვრებაში პირველად შეეჩეხება «ნებართვისა» და «აკრძალვის» დაწესებულ სისტემას. ამ დროს იგი უკან მოიტოვებს თავისი ხანმოკლე, «უცოდველი» ბავშვობის «სამოთხისეულ პერიოდს», როცა მისგან არაფერს მოითხოვდნენ, არაფერს უკრძალავდნენ და მის ყველა სურვილს უსიტყვოდ ასრულებდნენ. ახლა ბავშვი პირველად მოდის კონფლიქტში გარემოსთან და თავისი სურვილებით, იმპულსებით, ნებით უპირისპირდება აღმზრდელების მოთხოვნებს და ნებას. ბავშვმა უკვე მიაღწია იმ ასაკს, როდესაც მისგან რაღაცას მოითხოვენ. მაგრამ მას ამ დროისთვის იმდენად განვითარებული აქვს საკუთარი «მე»-ს დამოუკიდებლობის გრძნობა, მოძრაობის სურვილი და თვითგამოხატვის უნარი, რომ ახლა იგი, თავის მხრივ, მიილტვის გარესამყაროსაკენ; ახლა მას ამ სამყაროსთან თანამონაწილეობით სურს წამოიწყოს ახალი ქმედებები, მაშინ როდესაც განვითარების წინა ფაზებში მას ყველაფერი მზამზარეულად მიერთმეოდა. ახლა ბავშვი თავისი სურვილებისა და აფექტების გამოხატვას ენობრივადაც უკეთ ახერხებს; იგი ცდილობს, დაიპყროს მისი გარემომცველი სივრცე, საკუთარი ძალები მოსინჯოს და წინააღმდეგობები დაძლიოს. ამ დროს ბავშვი ნელ-ნელა სწყდება დედის კალთას და დამოუკიდებლობისკენ მიისწრაფვის; განვითარების ამ ფაზაში პირველად გრძნობს, რომ იშლება ის სიმბიოზი დედასთან, როდესაც ჯერ კიდევ ვერ ხედავდა განსხვავებას «მე»-სა და «შენ»-ს შორის. იმავდროულად, ბავშვს სულ უფრო უვითარდება საკუთარი სხეულის შეგრძნების უნარი და მოტორული მოძრაობები; იგი შეპყრობილია ექსპანსიური სურვილით, თავისი ჭირვეულობა და თავნებობა გარესამყაროსაკენ მიმართოს. ამის შედეგად ბავშვი გაიაზრებს, რომ გარესამყარო მას წინააღმდეგობას უწევს და მის ქცევებზე რეაგირებს. ბავშვი ამ დროს არა მხოლოდ საკუთარ ძალებსა და შესაძლებლობებს, არამედ მათი გამოყენების საზღვრებსაც შეიცნობს. სხვათა შორის, განვითარების ამ ფაზაში იგი პირველად აცნობიერებს «ნებართვისა» და «აკრძალვის» საკითხს, რაც «კეთილისა» და «ბოროტის» გააზრების წანამძღვარს წარმოადგენს. ნებისმიერმა ბავშვმა თავად უნდა გააკეთოს არჩევანი თავნებობასა და თვინიერებას, სიჯიუტესა და მორჩილებას შორის. ამ გადაწყვეტილების შედეგი ყოველთვის დამოკიდებულია ბავშვის უნარსა და იმ გარემოზე, რომელშიც მას უხდება ცხოვრება. იმისათვის, რომ ბავშვმა თავისი პირველი, მნიშვნელოვანი ქცევებით გამოავლინოს «თავნებობასა» და «თვინიერებას» შორის განსხვავების უნარი, მან, პირველ რიგში, ჰიგიენის დაცვის აუცილებლობა უნდა გააცნობიეროს. სწორედ აქ შეიძლება ჩაეყაროს საფუძველი როგორც ბავშვის ჯანსაღ თვითგამორკვევას, ასევე მის დამოკიდებულებას ჯიუტი თუ თვინიერი ქცევებისადმი, იმის მიხედვით, თუ როგორ ეპყრობიან მას ჰიგიენური აღზრდის დროს: აცდიან თუ არა, რომ მან ეს ნაბიჯი თანდათანობით გადადგას, თუ მის სიჯიუტეს და თავნებობას ფორსირებული წრთვნით, დროულად აღკვეთენ ძალადობისა და დასჯის საშუალებით. მაგრამ ბავშვს, მისთვის დამახასიათებელ მზარდ უნარჩვევებთან ერთად, უჩნდება მოთხოვნილება, რაიმე მოიმოქმედოს გარესამყაროში და რაღაც მოუხერხოს მის გარშემო მყოფ საგნებს. ამ დროს მას ხშირად უხდება ამ სამყაროსთან შეჯახება და, გარშემომყოფთა რეაქციების მიხედვით, საკუთარ თავს შეიგრძნობს როგორც «ცუდსა» და «უწესოს». 2-დან 4 წლამდე ასაკში წყდება ბავშვის როგორც ექსპანსიურ-მოტორული და აგრესიული ინსტინქტების, ასევე მისი ჯიუტი ხასიათის შემდგომი ბედი. ამ დროში შესწავლილი ქცევის წესები მისი პიროვნული განვითარების სამომავლო ქცევის მოდელებად გადაიქცევა. ახლა უკვე გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, როდის და როგორ ეზიარება ბავშვი «ნებართვისა» და «აკრძალვის» პრინციპებს. როდესაც იგი პირველად იწყებს იმაზე ფიქრს, რა წარმოადგენს მისთვის «ბოროტებას» და «სიკეთეს» – ამ დროს, შესაძლოა, მისი პირველი «ცოდვით დაცემაც» მოხდეს. ამიტომ, როდესაც ბავშვს ესმის სიტყვები: «ახლა ასე უნდა მოიქცე!», «ამის გაკეთება არ შეიძლება!», «ნუ იზამ ამას!» – იგი ხვდება, რომ, თვინიერების შემთხვევაში, «კეთილის» სახელი ექნება, ხოლო მის ურჩობას «ბოროტებად» შეაფასებენ. ამ დროს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, ბავშვს ამ მოთხოვნებთან დაპირისპირება ადრე მოუხდება თუ გვიან; მათ შესრულებას მისგან გადაჭრით და პრინციპულად მოითხოვენ, თუ – უღიმღამოდ და არათანმიმდევრულად; ბავშვის ჯიუტი ხასიათის გატეხვას თავიდანვე მკაცრი მიდგომით ცდილობენ თუ ალერსიანი და მოსიყვარულე მოპყრობით არწმუნებენ მას ამ მოთხოვნების სამართლიანობაში. ეს ყველაფერი დაგვანახებს, რომ ბავშვს სიჯიუტისა და თავნებობისადმი ამგვარი მიდგომა მისი მთავარი იმპულსების სამომავლოდ ჩამოყალიბების საფუძველი ხდება. სწორედ ეს ქმნის იმის წინაპირობას, ბავშვს მომავალში საღი აზროვნება, სიჯიუტის ჯანმრთელი შეგრძნება და მოქალაქეობრივი სიმამაცე ექნება, თუ ხელაღებით უარყოფს ავტორიტეტებს ან მათდამი შემგუებლობას გამოიჩენს; ამით კი შექმნის იმის საფუძველს, რომ მისგან ობსესიური პიროვნება ჩამოყალიბდეს. ამრიგად, ბავშვს ამ დროს მიღებული გამოცდილება ასწავლის, როგორ უნდა მოიქცეს, როდესაც მისი სურვილები წინააღმდეგობაში მოდის აუცილებლად შესასრულებელ ქმედებებთან. მან იცის, საკუთარი ნებელობითი ინსტინქტები თავისუფლების თუ არათავისუფლების მიმართულებით უნდა წარმართოს, მკაცრად თუ ლმობიერად მიუდგეს თავის მორალურ სინდისს, ანუ საკუთარ «ზეგარდმო მე»-ს. ამ ტერმინით აღნიშნავს ფსიქოანალიზი ბავშვობის პერიოდში მოპოვებულ იმ განზომილებას, რომელიც განსაზღვრავს სინდისის დამოკიდებულებას მთელი სამყაროს მიმართ. იგივე გამოცდილება აძლევს ბავშვს საშუალებას, რათა, თვითკონტროლის გზით, ზომაზე მეტად არ დაამუხრუჭოს საკუთარი, ლაღი ქმედებები. გარესამყაროდან წამოსული რეაქციები ბავშვს ახლა კვლავ საკუთარ ქცევებზე გადააქვს, რის დროსაც ეს სამყარო მისთვის გარედან თავდაპირველად დაწესებული «ნებართვებისა» და «აკრძალვების» მსაჯულად გამოდის და, ამრიგად, უკვე ნაცნობი და გაკვალული გზით სიარულს ასწავლის. შედარებით მოგვიანებით დაავადებული ობსესიური პიროვნებების ცხოვრებაში ხშირად ვხვდებით იმ ფაქტის მოწმე, რომ მათ ჯერ კიდევ ადრეულ ასაკში დაიწყეს თავიანთი აგრესიული, აფექტური და ჩამოუყალიბებელი იმპულსების დათრგუნვა; ასევე ხშირად ზღუდავდნენ და ამუხრუჭებდნენ ნებისმიერ თვითნებურ, ჯანმრთელ და ლაღ სურვილსაც. ეს ბავშვის განვითარების ისეთ ფაზაში ხდებოდა, როდესაც საჭირო იყო ასაკის შესაბამისი ახალი უნარ-ჩვევების განვითარება, რაც ბავშვს უფრო დამოუკიდებელს გახდიდა. თუ ბიჰევიორისტული კვლევის შედეგებს გავითვალისწინებთ, დავინახავთ, რომ პირველი შთაბეჭდილებები და გამოცდილება ცოცხალ ორგანიზმებზე ძლიერ ზემოქმედებას იმ შემთხვევაში ახდენს, თუ ეს ახლად ათვისებულ, ქმედით ნაბიჯებს უკავშირდება. ამ დროს ისინი ადვილად იძენენ საგანგებო მნიშვნელობას და შემეცნების სფეროში წანამძღვრებს ქმნიან კატეგორიალური ქცევის წესების დასამკვიდრებლად. ეს ყველაფერი იმით იწყება, რომ გარესამყაროში ბავშვისთვის ყოველთვის ყველაფერი დადგენილი წესების მიხედვით უნდა ხდებოდეს, რათა ბავშვმა ამ წესების დარღვევა სახიფათოდ მიიჩნიოს, ან საკუთარი, «ბოროტი» ბუნების გამოვლინებად განიცადოს. ბავშვის «უმართებულო საქციელის» გამო გამოწვეული რეაქციები (გაკიცხვა, საყვედური, გაფრთხილება ან არასაკმარისი სიყვარული), შესაძლოა, მისი ასაკისათვის შეუსაბამო აღმოჩნდეს. ბავშვებისაგან ამ დროს არ უნდა მოითხოვდნენ, რომ მან ჰიგიენა დაიცვას, მაგიდასთან «წესიერად» ჯდომას მიეჩვიოს, არაფერი დაამტვრიოს და სამართლიანი გულისწყრომაც კი არ გამოხატოს. მოვიყვანთ ამის ერთ-ერთ გროტესკულ მაგალითს: ერთ ოჯახში წესად ჰქონდათ, რომ ბავშვებს ჭამის დროს იღლიის ქვეშ მონეტა უნდა ჰქონოდათ ამოჩრილი, რათა ხელები არ ემოძრავებინათ და მონეტა ძირს არ ჩამოვარდნილიყო. ასე ასწავლიდნენ ბავშვებს «კარგი ქცევის» წესებს. წესიერი და კარგად გაწრთვნილი ბავშვი, რა თქმა უნდა, მშობლებს ნაკლებ პრობლემებს უქმნის და გარშემომყოფნიც მათ სანიმუშოდ მიიჩნევენ. ამ დროს მშობლებს უხარიათ, რომ შვილი სწორად აღზარდეს, და თავიანთი აღმზრდელობითი მეთოდებით ძალიან ამაყობენ. თუ გავიხსენებთ დიდ ქალაქებში თითქმის უკვე დამკვიდრებულ სავალალო საყოფაცხოვრებო პირობებს, მივხვდებით, რომ ბავშვებისთვის ასეთი ცხოვრება საპყრობილეში ყოფნის ტოლფასია, რადგან ისინი გასაქანს ვერ აძლევენ თავიანთ ბუნებრივ, ბავშვურ მოთხოვნილებებს. როდესაც ბავშვი ადრეული ასაკიდანვე საკუთარ თავზეა მიყურადებული და მისი «მოთოკვა» შეუძლია, იგი თანდათანობით მხოლოდ ბავშვურ სილაღეს და უშუალობას კი არ კარგავს, არამედ დასჯის შიში და დანაშაულის გრძნობაც მომძლავრებული აქვს. ამ ასაკში ბავშვი ძალიან მტკივნეულად განიცდის მომდევნო და-ძმის დაბადებას, რადგან ამ დროს «აბელისა და კაენის» პრობლემა მწვავედ იჩენს ხოლმე თავს. ამ ასაკში ბავშვი უკვე ავლენს გარკვეულ სიჯიუტესა და აგრესიულობას და მომავალ და-ძმას, უკვე მთელი შეგნებით, მეტოქეებად აღიქვამს. თუ მშობლები ბავშვის მდგომარეობას ვერ აცნობიერებენ და მის შემსუბუქებას არ ცდილობენ, იგი საშინლად ითრგუნება; მოგვიანებით და-ძმისადმი სიძულვილმა და აგრესიებმა, შესაძლოა, ბავშვში დანაშაულის გრძნობა გამოიწვიოს; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ იგი იძულებულია, ძალიან ადრეულ ასაკში მიმართოს ობსესიური პიროვნებისთვის ჩვეულ თავდაცვის ხერხს. დედისერთა პატარა ბიჭს გამუდმებით ესმოდა დედის წუწუნი, რომელსაც შაკიკი აწუხებდა და საშინლად გაღიზიანებული იყო; როდესაც ბავშვი ეზოში ან ქუჩაში თამაშის შემდეგ შინ ბრუნდებოდა, ფეხსაცმელები უნდა გაეხადა და კართან დაეწყო, რათა სახლში უხმაუროდ შესულიყო და იატაკი არ დაესვარა. ბავშვს ხშირად უჩნდებოდა სურვილი, დედისთვის რაღაც ეკითხა ან ეჩვენებინა. მის ოთახში შერბოდა, თან ამ დროს იატაკზე დაფენილ ნოხში ფეხები ებლანდებოდა და მის ფოჩებს აბურდავდა ხოლმე. დედას არაფერი აინტერესებდა; იგი მხოლოდ ბავშვის ამ საქციელზე ამახვილებდა ყურადღებას, ოხრავდა და შვილს საყვედურობდა, რომ დედა არ ანაღვლებდა; მერე კი სავარცხელს იღებდა და ნოხის ფოჩებს გულმოდგინედ და «ბეჯითად» (ეს მისი საყვარელი სიტყვა იყო) ვარცხნიდა, ბავშვის კონკრეტულ თხოვნას კი საერთოდ უგულებელყოფდა. გარდა ამისა, ბავშვი დედისგან გამუდმებით ისმენდა საყვედურებს: «მაინც და მაინც ახლა რატომ მაწუხებ, ვერ ხედავ, რომ თავი მტკივა?!» ან «ხომ ხედავ, რომ ახლა დაკავებული ვარ და დრო არა მაქვს?!» ადვილი წარმოსადგენია, როგორ მოქმედებდა ბავშვზე დედის ამგვარი საქციელი, რომელსაც იგი დიდი ხნის განმავლობაში იტანდა. მაგრამ დედა-შვილს შორის მსგავსი ურთიერთობა, შესაძლოა, ბევრად უფრო ადრეც დაიწყოს. მოვიყვანთ ნაწყვეტს დედის დღიურიდან, რომელიც მისი პირმშოს ცხოვრების პირველ წელს ეხება (დედა ბავშვის მიმართ ძალიან მკაცრ ღონისძიებებს ატარებს; მას აღზრდის ასეთი მეთოდის შესახებ ბევრი რამ წაუკითხავს და ახლა ცდილობს, შვილი ყველა წესის დაცვით აღზარდოს): «ქოთანზე გადაყენებას უკვე მესამე თვიდან მიგაჩვიე; მინდოდა, პატარაობიდანვე გესწავლა სისუფთავე და წესრიგი; მოძრავი და ცოცხალი ბავშვი იყავი; ძუძუს ჭამის დროს ვერ ისვენებდი, ამიტომ იძულებული გავხდი, ერთი-ორჯერ მიმეტყიპე, სანამ არ გასწავლე, რომ ამ დროს წყნარად უნდა ყოფილიყავი; მერე კი ჩემი ერთი შემოხედვა კმაროდა, რომ მაშინვე გასუსულიყავი. ასე და ამრიგად, ადრევე დაგარწმუნე, რომ ჩემთან შენი ჭირვეულობით ვერაფერს გახდებოდი. წიგნშიც სწორედ ასე იყო მითითებული – ბავშვის სიჯიუტე და ჭირვეულობა თავიდანვე უნდა დათრგუნოთო. ოთახიდან გასვლას რომ დავაპირებდი, მაშინვე ბღავილს იწყებდი. ამ დროსაც ერთ-ორს მოგცხებდი ხოლმე; მართალია, შენი ბღავილი ცას სწვდებოდა, მაგრამ მალე იღლებოდი და ღნავილით იძინებდი. აშკარად ვგრძნობდი, რომ შენი ღრიალით გინდოდა, წონასწორობიდან გამოგეყვანე, მერე კი ისევ ალერსითა და სიყვარულით შემომცქეროდი. მოგვიანებით ასეთი ძალისმიერი მეთოდის გამოყენება აღარ მჭირდებოდა; ყველას უკვირდა, რომ მორჩილი შვილი მყავდა, რომელსაც ჩემი ერთი მზერით ვათვინიერებდი. ხანდახან საკუთარ თავს ვაიძულებდი, მკაცრად მოგქცეოდი, მაგრამ ვიცოდი, რომ ეს მხოლოდ სასიკეთოდ წაგადგებოდა. მოგვიანებით ხომ მაინც მიხვდებოდი, რომ ასეთ სიმკაცრეს შენ გამო ვიჩენდი! მამაშენი იმ წლებში ომში იყო, ამიტომ შენზე მთელი პასუხისმგებლობა მე დამეკისრა – შინ რომ დაბრუნდებოდა, მისთვის კარგად აღზრდილი შვილი უნდა ჩამებარებინა.» ამ მაგალითიდან აშკარად ჩანს, რომ ასეთ ბავშვს ძალიან ადრე უნდა ესწავლა საკუთარი იმპულსების სწრაფად დამუხრუჭება და დათრგუნვა, რათა თავისი საქციელით დედა არ გაეღიზიანებინა. ამგვარი ქცევა დროთა განმავლობაში დახვეწილ სახეს იღებს და ბავშვს «მეორე ბუნებად» ანუ იმ რეფლექსებად გადაექცევა, რომელთა მართვაც, ბოლოს და ბოლოს, თავისთავად ხდება. ობსესიური ადამიანი შემდგომ ცდილობს, ნებისმიერი იმპულსის გამოვლინების დროს, წონასწორობა დაიცვას; იგი, ასე ვთქვათ, საპირწონეს ძებნაში იწყებს ყოყმანს – რისკი გასწიოს და მიენდოს იმპულსს, თუ უმჯობესია, დათრგუნოს იგი. მერე კი დროის შუალედი და ფიქრი იმდენად ასუსტებს იმპულსს, რომ მისი გამოვლენა საერთოდ აღარ ხდება. მაგრამ ამ «ყოყმანმა», შესაძლოა, შემდგომ ფართო ხასიათი მიიღოს, გამოცალკევდეს და ნებისმიერ ადამიანში იმ აუცილებელ «ყოყმანად» იქცეს, რომელიც სახიფათო იმპულსად ჩამოყალიბდება, თუმცა არ გამოვლინდება. ეს საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ ობსესიურ პიროვნებაში ყოველგვარი «ყოყმანი» დიდ როლს თამაშობს. იგი იცავს ადამიანს, რათა არ ჩაიდინოს ისეთი სახიფათო და თვითნებური საქციელი, რასაც მერე ინანებს. მომავალში, შესაძლოა, თანდათანობით «ყოყმანის» აბსოლუტიზაცია მოხდეს, თვითმიზნად გადაიქცეს და ადამიანის ქცევები სრულიად არაქმედითი გახადოს. «ყოყმანის» ცნება საბოლოოდ ადამიანის ცხოვრებაში გამოთქმულ იმ ეჭვს უკავშირდება, როდესაც ამბობს: «მაქვს კი უფლება, დამოუკიდებლად ვიმოქმედო და ვაკეთო ის, რაც მინდა? თუ თვინიერება გამოვიჩინო და უარი ვთქვა ჩემს იმპულსებზე? მაშასადამე, შემიძლია, ან «კეთილი» ვიყო ან «ბოროტი». «კეთილსა» და «ბოროტს» შორის არჩევანის გაკეთებაა სწორედ ჩემი სურვილი». ობსესიური პიროვნებისათვის დამახასიათებელი ამგვარი «ყოყმანი» გავლენას ახდენს იმ ადამიანების ქცევაზე, რომლებსაც სჩვევიათ დაყოვნება, მერყეობა, საქმის გადადება და გაჭიანურება-გაჯანჯლება. ეს ადამიანები «ბურიდანის ვირის» მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან ხოლმე, რომელიც მშიერი რჩება, რადგან ვერ გადაუწყვეტია, თივის ორ კონას შორის რომელი აირჩიოს. ამრიგად, ობსესიურმა ადამიანმა გადაწყვეტილება ან გაბედული ქმედების, ან დასჯის შიშით უნდა მიიღოს. თუმცა მას გადაწყვეტილების მიღება იმ კონფლიქტის გამოც უჭირს, რომელიც არსებობს თანდაყოლილ მიდრეკილებასა და აღზრდის შედეგად შთაგონებულ შიშს შორის; ობსესიური პიროვნება თავის მიდრეკილებას სწორედ ამ შიშის გამო ვერ გამოავლენს. მასში ეჭვებისა და ყოყმანის ინტენსიურობა იმაზეა დამოკიდებული, რა კავშირი არსებობდა მის ბავშვობაში ინსტინქტურ მოთხოვნებსა და მათი გამოვლინების შიშს შორის. «ყოყმანის», «გაჭიანურების» და «გადაწყვეტილების ვერმიღების» მტანჯველ გრძნობას უფრო უკეთ შევაფასებთ, თუ გვეცოდინება, რომ ობსესიური პიროვნებები ერთხელ მიღებულ გადაწყვეტილებას არასოდეს ცვლიან. სამაგიეროდ, ეს გადაწყვეტილება მათთვის უპირობოდ მისაღები და «აბსოლუტურად» სწორი უნდა იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თვით ყველაზე უმნიშვნელო, არასწორი გადაწყვეტილებაც კი შეიძლება პრობლემად ექცეთ. ამიტომ ობსესიურმა პიროვნებამ ერთადერთი სწორი გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს, რათა შემდგომში შიშმა არ შეიპყროს. რაც უფრო მეტად არის ადამიანი შეპყრობილი აკვიატებული იდეებით, მით უფრო მეტი ყოყმანითა და ეჭვის თვალით უყურებს იგი საკუთარ ქმედებებს. ყოყმანი და ეჭვი ამ დროს, შესაძლოა, ისეთი რეფლექსის სახით გამოვლინდეს, რომ ნებისმიერ ჩანაფიქრს პასუხად საპირისპირო ჩანაფიქრი მოჰყვეს. თუ ამ დროს იმპულსისა და საპირისპირო იმპულსის ურთიერთმონაცვლეობა სწრაფად ხდება, ისინი ბოლოს ერთდროულად გამოვლინდება. თავდაპირველად, იმპულსსა და საპირისპირო იმპულსს შორის პაუზა უფრო ხანგრძლივია, შემდეგ სულ უფრო ხანმოკლე ხდება, ამ დროს თითქოს იწყება სწრაფი მონაცვლეობა «ჰო-არა-ჰო-არას» შორის. ბოლოს ეს პროცესი შეიძლება სომატურად გამოვლინდეს; ადამიანს კანკალი ეწყება ან ენა ებმის, იმის მიხედვით – «რაღაცის კეთების სურვილი აქვს და ამის უფლება არ გააჩნია», თუ «რაღაცის თქმა სურს და თქმის უფლება არა აქვს»; ორივე იმპულსი, შესაძლოა, დროში პრაქტიკულად დაემთხვეს ერთმანეთს, რაც მათ სრულ პარალიზებას და კატატონიურ გაშეშებას იწვევს. ასეთ მდგომარეობაში ადამიანს ვერ გადაუწყვეტია, ილაპარაკოს თუ არ ილაპარაკოს, ან კარი დახუროს თუ არ დახუროს, რამაც, შესაძლოა, მისი სრული უმოქმედობა გამოიწვიოს; საბოლოოდ, ობსესიურ პიროვნებაში გამღიზიანებლებისა და იმპულსების აღქმა საერთოდ აღარ ხდება, ისინი ვეღარ აღწევენ ცნობიერებამდე, რადგან თავის დაცვა რეფლექსურად მიმდინარეობს, რაც იმპულსს ჩანასახშივე ახშობს. ობსესიურმა ადამიანმა ბავშვობისდროინდელი გამოცდილებით იცის, რომ გარესამყაროში გარკვეული ქცევის წესები მოქმედებს, რომელთა დაცვაც აუცილებელია; მაგრამ იმავდროულად აკრძალულია ბევრი ისეთი რამ, რასაც სიამოვნებით გააკეთებდა. ასე შეექმნა მას წარმოდგენა, რომ ნამდვილად არსებობს ქცევის აბსოლუტურად სწორი წესები; აქედან გამომდინარე, ობსესიურ პიროვნებას მიდრეკილება აქვს პერფექციონიზმისადმი, რომელიც შემდეგ მსოფლმხედველობის დონემდე აჰყავს. მას სურს, ცხოვრებაში ყველას ისეთი პირობები წაუყენოს, რომლებსაც თავად მიიჩნევს საჭიროდ, რადგან, როგორც მორგენშტერნი თავისი ნაწარმოების გმირს ათქმევინებს: «არ შეიძლება არსებობდეს ის, რასაც არსებობის უფლება არა აქვს».[1] ბავშვმა, რომელიც ქაოტურ გარემოში იზრდება, შესაძლოა, გამოავლინოს აკვიატების ნიშნები, მაგრამ მათ რეაქტიული და კომპენსატორული ხასიათი აქვს: ბავშვი თავის გარემოში ვერ ახერხებს ორიენტირებას და ვერ ხედავს ვერავითარ საყრდენს, ამასთან, ეშინია თავისუფლებისა, რადგან მას უამრავი მოულოდნელობა ახლავს თან; ამ დროს ბავშვი თავის შინაგან სამყაროში ეძებს რაღაც ხელჩასაჭიდს, რაც მას გარესამყაროში ვერ უპოვია. იგი ცდილობს, საკუთარი თავიდან გამომდინარე, ისეთი წესრიგი და პრინციპები შეიმუშაოს, რომლებიც მას საყრდენად გამოადგება და საფრთხეს თავიდან ააცილებს. მოგვიანებით ეს პრინციპები აკვიატებული აზრების სახით გამოვლინდება, რადგან გარემო მათ ისევ და ისევ საფრთხეს უქმნის; სწორედ ამიტომ ბავშვი იძულებულია, სულ უფრო მაგრად ჩაეჭიდოს მათ. ობსესიური განცდების მაგალითები ობსესიურ პიროვნებაში ამ სინდრომის ჯერ კიდევ შეუმჩნეველ, საწყის ნიშნებს შემდეგი მაგალითი წარმოაჩენს: კარგადაღზრდილმა, წესიერმა ახალგაზრდა კაცმა, რომელიც ცეკვის წრეში დადიოდა, მეჯლისის შემდეგ თავისი მეწყვილე გოგონა შინ გააცილა. ყმაწვილს გოგონა ძალიან მოსწონდა და გზაში იგრძნო, რომ მისი კოცნა და ალერსი მოუნდა; მაგრამ საკუთარმა წარმოსახვამ იგი ძალიან შეაშინა, რადგან იფიქრა, რომ მისი ასეთი საქციელი გოგონას აღაშფოთებდა. ახალგაზრდა კაცმა ისღა მოახერხა, რომ ქუჩაში ხეების თვლა დაიწყო, რათა თავისი სახიფათო იმპულსები როგორმე გაენეიტრალებინა. ამ შემთხვევის შემდეგ, როგორც კი ახალგაზრდა კაცს ინსტინქტური სურვილების გამო შიშის ან დანაშაულის გრძნობა შეიპყრობდა, იგი ამ საშუალებას მიმართავდა და პედანტურად იწყებდა ყველაფრის თვლას, რაც იმ დროს თვალში მოხვდებოდა. აქტიურად თვლას იგი მაშინ იწყებდა, როდესაც რაიმე გადაწყვეტილება უნდა მიეღო ან რაღაც მნიშვნელოვანი მოემოქმედებინა; მერე კი თვლას იმდენ ხანს აგრძელებდა, ვიდრე შემაწუხებელ ფიქრს თავიდან არ მოიშორებდა. ახალგაზრდა კაცი ამ მოვლენების ურთიერთკავშირს ვერ აცნობიერებდა და საშინლად თრგუნავდა ეს გაუგებარი, აკვიატებული საქციელი. ეს შემთხვევა ნათელყოფს ობსესიური სინდრომის წარმომშობ მიზეზს, მის ჩვეულებად ქცევის ფაქტს და ფუნქციას. ამ მიზეზს ქმნის ორჭოფული სიტუაცია, რომელსაც ახლავს შიში. იმ დროს, როდესაც ადამიანმა რაიმე გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს – რაიმე საქმეზე უარი თქვას ან გარკვეულ საქმეს მოჰკიდოს ხელი, – მას მთელი ყურადღება ნეიტრალურ ქმედებაზე გადააქვს, რომელიც მას მანამდე იცავს, ვიდრე შიში გადაუვლის. საინტერესოა ამ ახალგაზრდა კაცის მანამდე განვლილი ცხოვრებაც: დედამისი, რომელიც ძალიან ადრე დაქვრივებულიყო, ასევე მკვეთრად გამოხატული, ობსესიური პიროვნება იყო. ქმრის სიკვდილის შემდეგ ქალი ცდილობდა, ყველაფერი ძველებურად დაეტოვებინა, როგორც ეს ქმრის სიცოცხლეში იყო. საქმე იქამდე მივიდა, რომ იგი სადილობის დროს ქმრისთვის განკუთვნილ ადგილას, მაგიდაზე, თეფშს და დანა-ჩანგალს აწყობდა; ქმრის საწერ მაგიდაზე წიგნები ზუსტად ისე ეწყო, როგორც მან დატოვა. ქალი თავის საქციელს ასე ხსნიდა: «მამა რომ დაბრუნდება, მას ყველაფერი ხელუხლებელი უნდა დახვდეს». ამრიგად, ქალმა ოჯახში სამუზეუმო ატმოსფერო შექმნა, რომელიც წმინდა ტრადიციებისადმი პატივისცემას გამოხატავდა; ეს ტრადიცია ახლა მამის მიერ გამოთქმულ აზრებზეც ვრცელდებოდა, რომლებიც ურყევ ჭეშმარიტებებს გამოხატავდნენ. ამ სიტუაციის წყალობით ყმაწვილი კაცისთვის მამა უცდომელ, სრულყოფილ და მიუწვდომელ არსებად იქცა; სამაგიეროდ, დედის გამო მას ქალებთან ურთიერთობა გაურთულდა, რადგან იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ქალები ერთობ ნაზი და დახვეწილი არსებები არიან, მამაკაცები კი მათ სათანადო პატივისცემით არ ეპყრობიან; ამ დროს ყმაწვილისთვის მხოლოდ მამა იყო გამონაკლისი. შვილი დედას წლების განმავლობაში თავს ევლებოდა და «ხელისგულზე ატარებდა», რადგან ფიქრობდა, რომ აუცილებლად მამამისნაირი უნდა ყოფილიყო; მაშინ იგი ქალებსაც მოეწონებოდათ და თავადაც დედის მიერ შექმნილი, მიუწვდომელი მამაკაცის იდეალად გადაიქცეოდა. თუ ახალგაზრდა კაცი ობსესიური სიმპტომის მეშვეობით ვერ შეძლებს საკუთარი იმპულსებისგან თავის დაცვას, მაშინ იგი უსაფრთხოების უფრო საიმედო ზომებს მიმართავს; მაგალითად, სექსუალური აზრების გამოვლენისას მას სხვა დამცავი რეაქციები გაუჩნდება; მაგრამ კრიტიკულ სიტუაციებში, შესაძლოა, ახალგაზრდა კაცს «გონება დაებინდოს» და, უეცრად, ხანმოკლე დროით გაითიშოს, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ სახიფათო სიტუაციას დიდი ძალისხმევით დააღწია თავი, თუმცა ამ დროს საშინელ დაღლილობას გრძნობს. ამრიგად, ობსესიურ პიროვნებას უამრავი შესაძლებლობა გააჩნია, კრიტიკული სიტუაციებიდან და კონფლიქტებიდან უვნებლად გამოსვლისა. ბატონ ბ-ს ყოველი კვირის ბოლოს საშინელი ნევროზი ტანჯავდა. შაბათი ახლოვდებოდა თუ არა, გაურკვეველი, აუხსნელი შიში და დანაშაულის გრძნობა იპყრობდა. ამას ისეთი სომატური სიმპტომები ახლდა თან, როგორიცაა მოთენთილობა, თავის ტკივილები და დაღლილობა. მისი ასეთი მდგომარეობა მთელი კვირადღე და ორშაბათი დღის პირველ ნახევარში გრძელდებოდა, ნაშუადღევს კი, მისდა გასაკვირად, თავს ისევ ნორმალურად გრძნობდა. ხანგრძლივი ფსიქოთერაპიული მკურნალობის პროცესში გამოვლინდა, როგორი იყო ის ცხოვრებისეული სივრცე, რომელშიც დაიწყო და განვითარდა პაციენტის დაავადება: ბატონ ბ-ს მშობლებს ერთმანეთში საშინელი ურთიერთობა ჰქონდათ; მაგრამ ყველაზე დრამატული მოვლენა მათ ცხოვრებაში ის იყო, რომ ცოლ-ქმარი კვირის ბოლოს სისტემატურად თვრებოდა, რასაც ხმამაღალი შელაპარაკება, შეხლა-შემოხლა და ცემა-ტყეპაც კი მოჰყვებოდა ხოლმე. ბიჭი და მისი უმცროსი და ამის გამო მუდმივ შიშში იყვნენ და საწინააღმდეგო გრძნობებს განიცდიდნენ. ერთი მხრივ, ბავშვებს ეშინოდათ, რომ გააფთრებული მამა დედას რაღაცას აუტეხავდა, და, როგორც სიმთვრალეში ხშირად იმუქრებოდა, შეიძლებოდა ცოლი მოეკლა კიდეც. მეორე მხრივ, ისინი საშინელ სიძულვილს გრძნობდნენ, უპირველეს ყოვლისა, მამის მიმართ; ამ სიძულვილს ისიც აძლიერებდა, რომ მამა ჩხუბის დროს ბიჭს ხშირად აყენებდა შეურაცხყოფას, უტაქტო შენიშვნებს აძლევდა, მერე კი, უეცრად გრძნობამორეული, მოითხოვდა, მისთვის ეკოცნა, რასაც შეშინებული ბავშვი ზიზღით უსრულებდა. როდესაც კვირა საღამოს ბავშვები დასაძინებლად წვებოდნენ, მათ ხშირად ისევ ესმოდათ მშობლების ჩხუბი; ისინი ერთმანეთს ადანაშაულებდნენ და განქორწინებით იმუქრებოდნენ. ორშაბათობით მამა დილით ადრე მიდიოდა სამუშაოზე, მთვრალ დედას კი ჯერ ისევ ეძინა. ბავშვები საუზმეს თავად იმზადებდნენ და სკოლაში ისე მიდიოდნენ, რომ მშობლებს ვერ ხვდებოდნენ. ბიჭი ორშაბათობით გაკვეთილებზე თავს ცუდად გრძნობდა და სულ იმის შიშში იყო, რომ კვირა საღამოს შემდეგ, მშობლებს შეეძლოთ სახლში რაღაც უბედურება დაეტრიალებინათ. მან არ იცოდა, შინ დაბრუნებულს, დედა სახლიდან გაქცეული დახვდებოდა თუ არა, როგორც ქალი ამას ხშირად იმუქრებოდა. ბიჭი საშინლად განიცდიდა, რომ მის ოჯახში ასეთი სამარცხვინო ამბები ხდებოდა, და წუხდა, რომ, თანატოლებისგან განსხვავებით, თავად ვერაფერს მოუყვებოდა მათ მხიარულად გატარებულ კვირადღეზე; ამიტომ ცდილობდა, ასეთი საუბრებისთვის თავი აერიდებინა, რომ არავის გაეგო, რა უბედურება სჭირდა. ბუნებრივია, ასეთ სიტუაციაში ბიჭი სულ უფრო მეტ სიძულვილს გრძნობდა მშობლების მიმართ, მაგრამ მის ემოციურ მდგომარეობას ისიც ართულებდა, რომ მშობლები ძალიან ებრალებოდა; იგი გუმანით გრძნობდა, რომ ისინიც იტანჯებოდნენ და უბედურები იყვნენ. ბიჭი ორშაბათს სკოლიდან შინ ბრუნდებოდა და ხედავდა, რომ სახლში სიწყნარე სუფევდა და უბედურება არ მომხდარიყო; ამ დროს მას შიში უქრებოდა, სიმშვიდე ეუფლებოდა და იმედი ეძლეოდა, რომ ახლა კვირის ბოლომდე აღარაფერი მოხდებოდა; მერე კი შაბათ-კვირის დღეებს რომ წარმოიდგენდა, კვლავ შიში იპყრობდა. ამრიგად, ყოველი კვირის ბოლოს ბიჭი საშინლად აფორიაქებული იყო და საშუალება არ ჰქონდა, თავისუფალი დრო უზრუნველად გაეტარებინა. მშობლების ურთიერთობის გამო ცხოვრება აუტანლად ეჩვენებოდა, და თან იმაზეც ფიქრობდა, რომ სიმხნევე გამოეჩინა, საკუთარ სურვილებზე უარი ეთქვა, და მშობლებს «თავისი ამ შეგონებით», მსხვერპლის სახით დაპირისპირებოდა. ბატონმა ბ-მ ბოლოს და ბოლოს ისე გაითავისა ეს გრძნობა, რომ წლების განმავლობაში აღარც ძველ შიშს განიცდიდა და დანაშაულის გრძნობაც აღარ აწუხებდა. იგი ისევ და ისევ უხმობდა თავის «მაგიურ შეგონებას» და უარს ამბობდა საკუთარ სურვილებზე, თითქოს ამით კვლავ რაღაც უსიამოვნების თავიდან აცილებას ცდილობდა, რომელიც მას ყოველ წუთს ემუქრებოდა. ბატონ ბ-ს უხაროდა, როდესაც კვირადღე მთავრდებოდა და ორშაბათს კვლავ სამუშაოზე შეეძლო წასვლა; რა თქმა უნდა, ამის მიზეზი ისიც იყო, რომ არ იცოდა, საკუთარი თავისუფლება და თავისუფალი დრო რაში გამოეყენებინა. ბატონი ბ. ბავშვობაში თავის იმპულსებს რომ აჰყოლოდა, მამას ერთხელ მაინც დაბეჯითებით მოახსენებდა თავის აზრს, პირში მიახლიდა, როგორ სძულდა და ეზიზღებოდა იგი, და, ვინ იცის, ამ დროს კიდევ რა საშინელებებს ჩაიდენდა. მაგრამ განა ბავშვს შეეძლო ამ კონფლიქტის გადაჭრა? მან იცოდა, რომ მამა ამის შემდეგ ცემით სულს ამოხდიდა, და ამით ოჯახში სიტუაცია უფრო გამწვავდებოდა. დედა, ალბათ, შვილის მხარეს დაიჭერდა და მამა მთელ ჯავრს ახლა მხოლოდ მასზე იყრიდა. სწორედ ეს კომპლექსური და რთული პრობლემები გახდა ბატონ ბ-ს ნევროზის მიზეზი; ნევროზი იცავდა მას, რათა რაიმე საშინელება არ ჩაედინა. მან ბავშვისთვის იმ «მაგიური შეგონების» ფუნქცია შეასრულა, რომელშიც გაერთიანდა სინანულის, სასჯელის, მსხვერპლისა და თვითბრალდების განცდები. და რაკი ბიჭი ვერც თავის სიძულვილს, ბოღმას და იმედგაცრუებას და ვერც ნატვრას, წუხილს და სირცხვილს გამოხატავდა, ამიტომ მათ დათრგუნვას ცდილობდა, რაც მოგვიანებით მისი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების მიზეზი გახდა. ბატონ ბ-ს რომ მისცემოდა შესაძლებლობა, თავისი მდგომარეობა მშობლებისთვის აეხსნა, ან ვინმესთვის გაეზიარებინა – როგორ იტანჯებოდა და როგორ ჰქონდა გაგლეჯილი გული ურთიერთგამომრიცხავი გრძნობებით, მაშინ იგი საკუთარ თავს სულ სხვაგვარად წარმოაჩენდა და ობსესიურ პიროვნებად არ ჩამოყალიბდებოდა. არსებობს გარემოებები, რომლებიც ობსესიური თვისებების ჩამოყალიბებას ასევე უწყობს ხელს იმ ბავშვებში, რომლებიც მხოლოდ მშობლების პიროვნულ ზეგავლენას კი არ განიცდიან, არამედ მათ სოციალურ როლთან და პრესტიჟთან დაკავშირებულ მოთხოვნებსაც უწევენ ანგარიშს. ასეთ შემთხვევებს ვხვდებით, მაგალითად, სამხედრო პირთა, მასწავლებელთა, ღვთისმსახურთა წრეებში და ოჯახის მამების სხვა პროფესიებში, რომლებიც უმთავრესად ორიენტირებული არიან გარეგნულ შთაბეჭდილებებზე და პრესტიჟზე, ხოლო ამ სფეროებში მუშაობა ვითარს ობსესიურ ქცევებს მოითხოვს. ძველი პრუსიული არმიის სამხედრო პირები ვაჟკაცურ, პროფესიულ იდეოლოგიას განასახიერებდნენ; ეს იყო: თავდაჭერილობა, შეუპოვრობა და სიმამაცე, ხოლო მათ გარეგნულ მხარეს «გაჯგიმული სიარული» და უნიფორმის მაღალი, დამდგარი საყელო აგვირგვინებდა. მაღალი რანგის მავან ოფიცერს ორი ვაჟი ჰყავდა. პატივმოყვარე მამა მათზე დიდ იმედებს ამყარებდა და შვილებთან დაკავშირებით შორსმიმავალი გეგმები ჰქონდა. ვაჟიშვილებს პრუსიული სულისკვეთებით ზრდიდა და მათი მხრივ გრძნობების ნებისმიერ გამოვლინებას, მით უფრო ტირილს, უღირს საქციელად მიიჩნევდა («გერმანელი ახალგაზრდა არ შეიძლება ტიროდეს!»). მამა ოჯახში ყაზარმულ წესრიგს მოითხოვდა და შვილებს კარგად გაწრთვნილი რეკრუტების ცხოვრებით აცხოვრებდა. საღამოობით მამის წინ გაჯგიმულ ყმაწვილებს მისთვის უნდა მოეხსენებინათ – «დასაძინებლად მივდივართ». ამასთან უფროსი ვაჟი, თავის ერთი წლით პატარა ძმაზე ზუსტად ერთი საათით გვიან უნდა დაწოლილიყო, რადგან იგი, თითქოს რაღაც დამსახურების გამო, უფრო მეტი თავისუფლებით სარგებლობდა. უმცროსი შვილი მგრძნობიარე ყმაწვილი იყო და ხელოვნება აინტერესებდა, მაგრამ მამა მას არ სწყალობდა და «ქალაჩუნას» ეძახდა. «საერთოდ არ გეტყობა, რომ კაცი ხარ» – ეუბნებოდა შვილს, თუ შეამჩნევდა, რომ მან რაიმე გრძნობები გამოავლინა ან ცრემლები ვერ შეიკავა. ბიჭი ვერ ეგუებოდა მამის მკაცრი წრთობის მეთოდებს, ზამთარში ხელები ეყინებოდა და საშინლად სტკიოდა, ხელთათმანებს კი ვერ იცმევდა, რადგან მამას ეს «არაკაცურ» საქციელად მიაჩნდა. მერე მამამ გადაწყვიტა, ყმაწვილი იმხანად ერთ-ერთ ცნობილ სკოლაში შეეყვანა, სადაც ნაციონალ-სოციალისტი ფუნქციონერების შვილები სწავლობდნენ. რა თქმა უნდა, მას ამისთვის ბიჭის თანხმობა არ დასჭირვებია, რადგან მამებმა ხომ ყოველთვის ზუსტად იციან, რა უფრო სასიკეთოა მათი შვილებისათვის! ამრიგად, 15 თუ 16 წლის ბიჭი შეიყვანეს სკოლაში, სადაც მას სამხედრო წვრთნა უნდა გაევლო. იგი აქ თავს ძალზე უბედურად გრძნობდა და, არცთუ კარგად სწავლობდა. მალე ერთ-ერთი სამხედრო ვარჯიშის დროს ბიჭი ისე მკაცრად შეახურეს, რომ ენაბლუობა დასჩემდა; მოკლე ხანში მდგომარეობა ისე გაურთულდა, რომ სკოლაში მის დატოვებაზე ლაპარაკიც კი ზედმეტი იყო, რადგან აქ რჩეულ თაობას ზრდიდნენ. თავისი ენაბლუობის წყალობით, ბიჭმა მამა აიძულა, შვილზე ხელი ჩაექნია და მასზე ყოველგვარი პასუხისმგებლობა მოეხსნა. ამასთან, უეცარი «ენაბლუობა» ბიჭისთვის ერთადერთი მიზეზი იყო, რომელიც მამას აიძულებდა, თავისი გადაწყვეტილება შეეცვალა. ცხადია, შვილი მის წინააღმდეგ თავის პროტესტს ვერანაირად გამოხატავდა, რადგან ამ შემთხვევაში მამა მას მკაცრად დასჯიდა. თუმცა ასეთი რამ ბიჭს თავში აზრადაც არ გაუვლია; მისმა არაცნობიერმა მოქმედებამ, ამ სინდრომის წყალობით, შეძლო სასურველი მიზნისთვის მიეღწია. მისი მიზანი კი იყო, საძულველი სკოლისთვის ისე დაეღწია თავი, რომ თავად არაფერი დაბრალებოდა, მამისთვის წინააღმდეგობა არ გაეწია და თან მასზე სიამოვნებით ეძია შური; ბიჭი გრძნობდა, რომ მამა ამ სიმპტომის წინაშე უძლური იყო. ენაბლუობა ბიჭს საშინლად ტანჯავდა და დიდ უხერხულობას უქმნიდა; ეს ქვეცნობიერი თვითბრალდების გრძნობა იყო, რომელიც მისი პროტესტის შედეგად გამოვლინდა. რამდენადაც აუცილებელია, რომ ბავშვი მშობლებთან ურთიერთობის ზღვარს გრძნობდეს და მათ ავტორიტეტს შეგნებულად აღიარებდეს, იმდენად სახიფათოა მისთვის ავტორიტარული აღზრდა, რომელიც ბავშვისგან უპირობო მორჩილებას მოითხოვს; ამ დროს მას არა აქვს უფლება, იკითხოს, რა მიზეზი აქვს ამა თუ იმ აკრძალვას. ამგვარი ავტორიტარული «აღზრდის» უკიდურეს გამოვლინებას წარმოადგენს «მასის ადამიანი», რომელიც ადრეულ წლებში შთაგონებული ბრმა მორჩილების გამო, უკან არაფერზე დაიხევს და ნებისმიერ ბრძანებას შეასრულებს. «ანტიავტორიტარული აღზრდა» (ვფიქრობ, უფრო მართებული იქნებოდა, თუ მას «არაავტორიტარულ აღზრდას» ვუწოდებდით) მეორე უკიდურესობაა, რამდენადაც იგი ხელს უწყობს ადამიანის აღვირახსნილი თვითნებობის გამოვლენას და მის თავისუფლებას არანაკლებ საფრთხეს უქმნის. არსებობს ისეთი მძიმე შემთხვევები, როდესაც ადამიანი, თავისი ჯიუტი ხასიათის გამო, რეალურ თუ ვითარს ძალადობას მთელი ცხოვრების მანძილზე ებრძვის; იგი ნებისმიერ ბუნებრივ წესრიგს ძალადობად აღიქვამს და მზადაა, მის წინააღმდეგ გაილაშქროს. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს იმ მძიმე ხასიათის ადამიანებთან, რომელთა ემოციური განწყობის საფუძველი მათი თავნებობაა. ისინი ყველაფრის წინააღმდეგ გამოდიან, ჭირვეულად უარყოფენ ყველაფერს და ნერვების უკიდურესი დაძაბვით ცდილობენ შეისრულონ ის, რაც ბავშვობაში ეკრძალებოდათ. კარლ გუსტავ იუნგი «პერსონას» უწოდებს ადამიანს, რომელიც რეალურ სამყაროში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ან თავს ასეთად მიიჩნევს. იმ ოჯახებში, სადაც ასეთ ადამიანებს განსაკუთრებით უწევენ ანგარიშს, ბავშვის ძალისმიერი მეთოდებით აღზრდა სანიმუშოდაა მიჩნეული. ამ დროს ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ მასთან ასეთ მოპყრობას მშობლებს თავიანთი «მდგომარეობა აიძულებს», ამასთან, საზოგადოებაც მოითხოვს მისგან, რომ კარგად აღზრდილი და სანიმუშო იყოს, თავისი წარმატებებითა და საქციელით სხვებისგან გამოირჩეოდეს, მშობლები «არ შეარცხვინოს». ამ დროს განსაკუთრებით რთულ მდგომარეობაში ის მასწავლებლები აღმოჩნდებიან ხოლმე, რომელთა მოსწავლეებიც ასეთი მამების მიერ აღზრდილი შვილები არიან. ბავშვში აუცილებლად გამოვლინდება მამის პიროვნული თვისებები და ოჯახში გამეფებული ატმოსფერო; ამიტომ იგი თავს უფლებას ვერ მისცემს, მშობლებს იმედი გაუცრუოს და თავისი საქციელით მათ სახელი შეულახოს. ამგვარი ძალადობრივი აღზრდა, შესაძლოა, ბავშვის ობსესიური განვითარების მიზეზი გახდეს, თუ იგი საკმაო სიძლიერეს არ გამოიჩენს, როგორც ამბობენ, «არ აიწყვეტს» და ამბოხს არ მოაწყობს. ბავშვის მხრივ ეს ჯანსაღი რეაქციაა, მაგრამ მშობლები ამას არ პატიობენ, რადგან ფიქრობენ, რომ ბავშვის ასეთი საქციელი მის «ცუდ ზნეზე» მეტყველებს და არა არასწორ აღზრდაზე. ბავშვის ამგვარ საქციელს ნებისმიერ გარემოში კიცხავენ, განსაკუთრებით ეს სოფლებზე და პატარა ქალაქებზე ითქმის, სადაც «მეზობლები» ასეთ შემთხვევებში მორალურ აღშფოთებას ნიშნის მოგებით გამოხატავენ. ასეთ პროფესიონალ «პერსონას» თუ საზოგადოებრივ, სამსახურებრივ და სოციალურ პრესტიჟს უამრავი ბავშვი ეწირება მსხვერპლად; ამიტომ მხოლოდ ჭეშმარიტად დიდბუნებოვან მშობლებს შეუძლიათ, ბავშვების კეთილდღეობა სოციალურ პატივმოყვარეობაზე მაღლა დააყენონ. ამასთან დაკავშირებით, ობსესიური პიროვნების კიდევ ერთ თვისებაზე გავამახვილებთ ყურადღებას: საკუთარი უსაფრთხოების მიზნით, ობსესიური ადამიანები მთლიანად საზოგადოებრივი აზრის ზეგავლენის ქვეშ ექცევიან და იმაზე არიან მიყურადებულნი, რას იტყვის ან რას არ იტყვის «ხალხი», ან როგორ იქცევიან ან არ იქცევიან საზოგადოების სხვა წევრები. ამაში ის აღზრდის შედეგებიც იჩენს თავს, როდესაც ამ ადამიანებს გამუდმებით უკრძალავდნენ რაღაცას და ამ აკრძალვების მიზეზს არასოდეს უხსნიდნენ. თუ ბავშვს რაიმე მოთხოვნას უყენებენ ან რამეზე აკრძალვას უწესებენ და ამ დროს გასაგებად არ უხსნიან ამის მიზეზს, ბავშვი მათ შესასრულებლად ნაკლებად განეწყობა. დღესდღეობით, უკვე ყავლგასული პატრიარქატის პირობებში, მიიჩნევენ, რომ მშობლები ყოველთვის მართლები არიან და მათი ავტორიტეტის ეჭვქვეშ დაყენება არ შეიძლება. ბიბლიაში აღწერილია, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე, როგორ ეკრძალება პირველ მამაკაცს და ქალს ცნობადის ხიდან ნაყოფის მოწყვეტა, რაც, მათი ცნობისმოყვარე ბუნებიდან გამომდინარე, ადამიანის «ცოდვით დაცემას» იწვევს. ქვემოთ მოყვანილმა მაგალითმა, შესაძლოა, ნათელი გახადოს, რა რთულად მიმდინარეობს ობსესიური პიროვნებების განვითარების პროცესი, რომელსაც მოკლედ აღვწერთ: ოცდაათ წელს გადაცილებული, აკვიატებული აზრებით შეპყრობილი ქალი ჩაცმა-გახდას საათნახევარს, ბანაობას კი ორ საათს ანდომებდა. როდესაც იგი კლინიკაში სამკურნალოდ მოვიდა, გვითხრა, რომ ახლა უკვე ყოველდღიურად ექვსი საათის განმავლობაში ბანაობდა, ქმართან სექსუალურ ურთიერთობაზე უარს ამბობდა და შვილებს თავისთან მიკარებას უკრძალავდა. პაციენტი ლოგინში იწვა და თავადაც არაფერს ეხებოდა, რადგან ეშინოდა, რომ უწმინდურება «მოეცხებოდა», დაორსულდებოდა, ან თავისი შეხებით ყველაფერს წაბილწავდა. პაციენტს მეტასტაზებივით მოედო შიში, რომ, თუ «წაბილწულ» საგნებს, მაგალითად კარის სახელურს, ხელს მოჰკიდებდა, რომელსაც უამრავი ხელი ეხებოდა, თავადაც «წაიბილწებოდა». თუ მითიური მეფე მიდასი ხელის ერთი შეხებით ყველაფერს ოქროდ აქცევდა, ამ ქალის შემთხვევაში ყველაფერი «იბილწებოდა», რასაც მისი ხელი მოხვდებოდა. კლინიკაში წინასწარი კონსულტაციის დროს, ქალი ფეხებაკეცილი იჯდა საწოლზე, მუხლებზე ხელები შემოეხვია და მთლიანად გაშეშებულიყო; სეანსის შემდეგ კი დაბუჟებულ და გახევებულ კიდურებს ძლივსღა ამოძრავებდა. როდესაც პაციენტი მისაღებ ოთახში შემოვიდა, ერთი წუთის განმავლობაში თავისთვის ჩურჩულებდა: «ბინძური არა ვარ, ბინძური არა ვარ!», და მხოლოდ ამის შემდეგ შემობრუნდა ჩემკენ. ქალი ახლა უკვე მხოლოდ ბანაობის დროს კი არა, ნებისმიერი საგნის შეხებისას იმეორებდა ამ «მაგიური შელოცვასავით» აკვიატებულ სიტყვებს. პაციენტი ამ დროს უკვე ფსიქოზის ზღვარზე იმყოფებოდა. იგი ამერიკის შეერთებული შტატების სამხრეთით მდებარე პატარა ქალაქში, პურიტანულ ოჯახში იზრდებოდა; ძალიან მკაცრი და მომთხოვნი დედა ჰყავდა, მამა კი გულჩვილი ხასიათის კაცი იყო და ცხოვრებას შიშის თვალით შეჰყურებდა. თავისი ქალიშვილის ქორწილის დღეს კი ისე ცუდად გამხდარა, რომ ლოგინში ჩაწოლილა და ცერემონიალში მონაწილეობა ვერ მიუღია. მიღებული აღზრდის წყალობით, პაციენტი მშობლებს ძალიან უწევდა ანგარიშს და პრობლემებს არასოდეს უქმნიდა; მშობლები კი ამაყობდნენ, რომ მათ პატარა ქალაქში გოგონას და მის ძმას ზრდილ და წესიერ ბავშვებად იცნობდნენ. დედ-მამა ცდილობდა, შვილები ყველა თვალსაზრისით სანიმუშონი ყოფილიყვნენ, ამიტომ მათ სიგარეტის მოწევა, ალკოჰოლიანი სასმელები, ცეკვებზე სიარული და ბანქოს თამაში სასტიკად ეკრძალებოდათ. პაციენტი საკვირაო სკოლაში დადიოდა, სადაც გოგონები და ბიჭები ცალ-ცალკე სწავლობდნენ. «კეთილი» მშობლები შვილებს არასოდეს სცემდნენ და არც უხეშად მიმართავდნენ. ამასთან დაკავშირებით, პაციენტმა ერთხელ ძალიან ნიშანდობლივი ფრაზა თქვა: «We killed each other with kindness».[2] მკურნალობის დროს, სხვათა შორის, ისიც გაირკვა, რომ პაციენტის სამი წლით უმცროსი ძმა დედას გამორჩეულად უყვარდა. მას ოჯახში «გენიალურ» ბავშვად აღიარებდნენ და გოგონა ამას ეგუებოდა, რადგან ფიქრობდა, რომ თვითონ დიდი ნიჭით დაჯილდოებული არ იყო; მაგრამ თან იმის იმედი ჰქონდა, რომ თუ საკუთარ თავს სრულყოფდა, სიყვარულს ისიც დაიმსახურებდა. რა თქმა უნდა, ასეთ ვითარებაში გოგონა «წყენას» გულში იკლავდა და არ იმჩნევდა, რომ ძმის მიმართ შურსა და სიძულვილს გრძნობდა, თუმცა იმავდროულად მასაც და მშობლებსაც იდეალურ ადამიანებად წარმოიდგენდა. მალე გოგონას საგნებთან შეხების შიში აეკვიატა და ცდილობდა კარი ისე გაეღო, რომ მისი სახელური იდაყვით ჩამოეწია. მართალია, ოჯახის წევრები ამას ხედავდნენ, მაგრამ გოგონას «ანგარიშს უწევდნენ» და არ იმჩნევდნენ, რადგან ფიქრობდნენ, რომ მათი მხრიდან ამაზე ლაპარაკი უტაქტობა იქნებოდა და მას უხერხულ მდგომარეობაში ჩააგდებდა. და, რაკი პაციენტმა გარედან დახმარება ვერავისგან მიიღო, მისმა აკვიატებულმა აზრებმა და ქცევებმა სულ უფრო იჩინა თავი. გოგონას შემთხვევაშიც, ჩვეულებისამებრ, ადრევე შეინიშნებოდა აკვიატების ნიშნები: 7-8 წლის ასაკში იგი სკოლაში არ წავიდოდა, თუ წინდა ორივე ფეხზე ზუსტად, თანაბრად არ ჰქონდა მორგებული. თავისთავად ეს უკვე საგანგაშო სიგნალი იყო, მაგრამ მაშინ ამისთვის ყურადღება არავის მიუქცევია. ასეთი საქციელის გამო ბავშვებს ხშირად სჯიან ან დასცინიან ხოლმე. მაგრამ გოგონა ამისთვის იმხანად რომ დაესაჯათ ან მასხრად აეგდოთ, ეს მის მდგომარეობას უფრო გაართულებდა, რადგან, თავის დაცვის მიზნით, უფრო ფარული და ფრთხილი ზომების მიღებას შეეცდებოდა. ამჯერად კი ისე მოხდა, რომ გოგონა თავისი პრობლემების წინაშე სრულიად მარტო აღმოჩნდა. მკურნალობის დაწყებიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ პაციენტს მივანიშნე – როგორც ჩანს, თქვენი ოჯახის იდეალიზაციას ახდენთ, რადგან თქვენს მიერ აღწერილ «უცოდველ» ოჯახურ გარემოში მსგავსი სიმპტომები არ გამოვლინდებოდა-მეთქი. მერე პაციენტს ისიც ვუთხარი, რომ, როგორც ჩანს, იმ აფექტებს და აგრესიებს, რომლებსაც იგი არამცთუ ვინმეს, საკუთარ თავსაც კი უმალავდა, ახლა უკვე თავის წინააღმდეგ მიმართავდა. ამ სიტყვების გაგონებაზე, პაციენტმა სიძულვილით შემომხედა და თავდაჯერებით მითხრა, ჩემი მშობლების მხრიდან მე მხოლოდ «კეთილგანწყობას ვგრძნობდიო». მაგრამ პაციენტის ამ ნათქვამმა მის მიერ მოგვიანებით მონაყოლ სიზმარში სრულიად საპირისპირო აზრი შეიძინა: «წინ მედგა დედაჩემის კუბო, რომელზეც რაღაც თარიღი ეწერა, ოღონდ არ მახსოვს, რა» (იმხანად პაციენტის დედა ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო). მშობლებმა შვილის მკურნალობის პერიოდშიც არაფერი იცოდნენ მისი ავადმყოფობის შესახებ; ქალმა თქვა: «თუ მშობლებს მივწერდი, რომ გათხოვებამდე მამაკაცთან მქონდა კავშირი, ამით მათ საშინელ დარტყმას მივაყენებდი, ვიცი, რომ ისინი ამას ვერ გადაიტანდნენ. ამიტომ ისევ ჩემი ავადმყოფობა ვარჩიე». პაციენტი თავის ქალაქში ვერც ერთ ექიმთან ვერ მივიდოდა, რადგან იძულებული გახდებოდა, თავის სექსუალურ პრობლემებზე ელაპარაკა და ეღიარებინა, რომ მამაკაცთან გათხოვებამდე ჰქონდა სექსი. ამიტომ ქალმა ამჯობინა, შემდგომშიც თავისი აკვიატებული აზრებით ეცხოვრა. გათხოვების შემდეგ პაციენტს მდგომარეობა გაურთულდა, რადგან სიცოცხლით სავსე და ტემპერამენტიანი ქმარი მას მეტისმეტად დიდ მოთხოვნებს უყენებდა, მაშინ როცა ქალი სექსის ერთადერთ მიზანს შვილების გაჩენაში ხედავდა. დამატებითი მოსაზრებები შეიძლება ითქვას, რომ ჩვევები ჩვენი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების დასაწყისზე მიგვანიშნებენ; დილით ადგომა, ჩაცმა თუ სხვა «სასურველი ჩვევები» ადამიანს თავის დასამკვიდრებლად სჭირდება, მათი შესრულების დროს გარკვეულ თვითკმაყოფილებას გრძნობს და ადვილად ღიზიანდება, თუ ამაში რაიმე უშლის ხელს. მაგრამ ეს ჩვევები ჩვენში არავითარ დაძაბულობას და უსიამოვნო შეგრძნებებს არ იწვევს, ამიტომ მათ აკვიატებასაც ვერ დავარქმევთ. ჩვევები ადამიანს დროისა და ენერგიის დაზოგვის მიზნით უყალიბდება და მათი შეცვლა ან უგულებელყოფა შეუძლია, თუ ამას მოინდომებს ან მიზანშეწონილად მიიჩნევს. ჩვევებს ფართოდ აქვს გადგმული ფესვები ჩვენს სოციალურ, საზოგადოებრივ და რელიგიურ ცხოვრებაში; ისინი იმ წესრიგსა და ქცევის წესებს გვთავაზობენ, ყველანი ერთნაირად რომ ვიცავთ. აკვიატებულ აზრებსა და ქცევებზე კი მხოლოდ მაშინ შეიძლება ლაპარაკი, როდესაც ადამიანს სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია და გარკვეულ სიტუაციებში თავისდაუნებურად ისეთ საქციელს ჩადის, რაც მას უაზრობად მიაჩნია. ჩვენ ხისტ აღმზრდელობით მეთოდებსაც გავეცანით და დავინახეთ, რომ მეტისმეტად ავტორიტარულმა და პრინციპულმა აღზრდამ, შესაძლოა, ბავშვის განვითარების პროცესში ობსესიური თვისებების გამოვლინებას შეუწყოს ხელი, მით უფრო, თუ ამ მეთოდების გამოყენებას ძალიან ადრეულ ასაკში იწყებენ. როდესაც მშობლები ბავშვის არასასურველი ქცევის დათრგუნვას ცდილობენ, ამან შეიძლება ის შედეგი გამოიღოს, რომ ბავშვს პერფექციონიზმისადმი მიდრეკილება გაუჩნდეს და როგორც საკუთარი თავის, ისე სხვების მიმართ შეუწყნარებლობა და დიქტატორულ-დოგმატური ჩვევები გამოავლინოს. ობსესიური ადამიანი პერფექციონიზმს სადღაც მაინც გამოავლენს და მისმა ქმედებამ ამ დროს, შესაძლოა, უმართებულო და არასასურველი სახე მიიღოს. ობსესიურ პიროვნებას სამყარო ყოველთვის ისეთად წარმოუდგენია, როგორსაც იგი თავის წარმოსახვაში ხედავს. რა ძალითაც იგი საკუთარ თავში თავდაპირველი ცხოვრებისეული საწყისის ჩახშობას შეეცდება, იმავე სიძლიერით გამოვლინდება ეს მცდელობა აკვიატებად; რადგან მხოლოდ «ქაოსზე» და მის მართვაზე მიმართული წესები და კანონები გვაძლევს იმის გარანტიას, რომ არაფერი ისეთი არ მოხდება, რაც არ შეიძლება, რომ მოხდეს. აი, მაგალითად, კედელზე გვერდულად დაკიდებულმა სურათმა შეიძლება უკვე გააღიზიანოს კაცი არა მხოლოდ ესთეტიკური თვალსაზრისით, არამედ იმითაც, რომ ამ დროს დარღვეულია ის წესი და კანონი, რომლის თანახმადაც სურათები უნდა დაიკიდოს. «ნორმიდან» ნებისმიერი ამგვარი უმნიშვნელო გადახვევა შემდეგ საფრთხეებს გულისხმობს: თუ სურათებს ყოველთვის გვერდულად დაკიდებენ, არავინ იცის, რა მოხდება შემდეგ. ხომ შეიძლება უწესრიგობამ მოიცვას ყველაფერი და კონტროლის სადავეები დაიკარგოს?! ობსესიური ადამიანების ზოგიერთი ქცევის წესი უფრო გასაგები გახდება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ, დათრგუნული განწყობისა და მგრძნობიარე ბუნების გამო, ისინი წვრილმანებზე ძალიან რეაგირებენ და ზოგჯერ სწორედ ეს წვრილმანი ხდება მათი «დასასრულის დასაწყისი». სისტემურობის სულ მცირე დარღვევის და ყურადღების მოდუნების შემთხვევაში, შესაძლოა, დათრგუნულმა გრძნობებმა მთელი ძალით ამოხეთქონ და იმ თოვლის გუნდასავით აგორდნენ, გამოდევნილი იმპულსების ზვავს რომ იწვევს. გეოლოგებს ეკუთვნით ერთი პარადოქსული მოსაზრება, რომელიც ნათელს გახდის ჩვენ მიერ გამოთქმულ აზრს: ადამიანი ძალიან სასარგებლო საქმეს ეწევა, როდესაც მთის ქანებს თხრის; მაგრამ გათხრის დროს, შესაძლოა, «ქანის ძარღვი» დააზიანოს; ამიტომ გეოლოგების რჩევაა, სიფრთხილე გამოვიჩინოთ და «ძლიერად არ დავკრათ» წერაქვი მთის ქანს. ობსესიურ ადამიანს სწორედ ამ სიფრთხილის დაცვა უჭირს. პერფექციონიზმი აიძულებს, ისევ და ისევ დიდი სიზუსტით აღიქვას მოვლენები. ასეთი სიზუსტე აუცილებელია ისეთი საქმიანობებისთვის, როგორიცაა, მაგალითად, მანქანის ფუნქციონირება ან მშენებლობის სტაბილურობა და სანდოობა. მაგრამ, რამდენადაც ეს სიზუსტე საჭიროა ასეთ სფეროებში, იმდენად ზღუდავს იგი შემოქმედებით აზროვნებას. მხოლოდ ობსესიურ ადამიანს შეუძლია სერიოზულად იკამათოს იმაზე, რამდენი ანგელოზი მოთავსდება ნემსის წვერზე. ობსესიური აზროვნება ადვილად შეიჭრება ტვინის სტერილურ ნეირონებში, ადგილს აღარ უტოვებს თავისუფალ შემოქმედებით ძალებს და მათი დამუხრუჭების მიზეზი ხდება. ობსესიურ პიროვნებას აუცილებლად მიაჩნია სავარაუდო შეცდომებისა თუ მცდარი ნაბიჯებისაგან თავის დაცვა; იგი გადაჭარბებულ მნიშვნელობას ანიჭებს რაიმე საქმეში კორექტივების შეტანას და შეცდომების გასწორებას, რაც შეიძლება დაუსრულებლად გაგრძელდეს, რადგან სრულყოფილებას ვერასოდეს მიაღწევს. ამის გამო ობსესიურ ადამიანებს გამუდმებით ემუქრებათ ის, რომ ისინი საკუთარ მოსაზრებებს და თვალსაზრისებს ad absurdum[3] მიიყვანენ, თუმცა ამ დროს ცდილობენ, ისინი აბსოლუტურად გაამარტივონ და მნიშვნელოვანი გახადონ. მაგრამ, თუ მათ ამ ქმედებას უფრო ფართოდ შევხედავთ, დავინახავთ, რომ ობსესიური ადამიანები ამით, შესაძლოა, ცხოვრებისეულ კანონს აღასრულებენ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, როდესაც ისინი თავიანთი ჩამოყალიბებული, სანუკვარი აზრების წყალობით საწინააღმდეგო რეაქციას იწვევენ, ამით შესაძლებელი ხდება მათი რეალურად და ქმედითად შესწორება და შეჯერება, ეს სტიმულს აძლევს მათ შემდგომ განვითარებას და სტერილური მდგომარეობიდან გამოყვანას. ობსესიური ფრაზა «quod dixi, dixi», ანუ «რაც ერთხელ ვთქვი, ვთქვი, და აღარ გადავთქვამ!» გამორიცხავს შემდგომში განვითარების ყოველგვარ შესაძლებლობას. ობსესიური პიროვნების შინაგან განწყობას კარგად გამოხატავს ექსპერიმენტული ფსიქოლოგის ფრაზა: «ჩვენ ზუსტად არ ვიცით, რას ვზომავთ, მაგრამ, რასაც ვზომავთ, ზუსტად ვზომავთ». ობსესიური ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებაში დგება «კიდევ ერთხელ გადამოწმების აუცილებლობა»; მაგალითად, მას ეჭვი ეპარება, გაზის სახელური ნამდვილად გადაკეტა თუ არა, ან წასვლის წინ ოთახის კარი ღია ხომ არ დარჩა. ამ დროს, შესაძლოა, საქმე იქამდე მივიდეს, რომ ობსესიურ პიროვნებაში თავი იჩინოს მძიმე აკვიატების სინდრომებმა, რომლებიც შემდგომში თითქოს დამოუკიდებლად აგრძელებს არსებობას. ამ აკვიატებებსაც ობსესიური ადამიანი ისე განიცდის, როგორც მის არსებობაში შეჭრილ «რაღაც უცხო ძალას», რომელიც მის დათრგუნვას ცდილობს და რომლის გამოც მას სხვაგვარად მოქცევა არ შეუძლია. როგორც კი ობსესიური ადამიანი ამ იძულებითი, აკვიატებული ქმედებების შესრულებაზე უარს იტყვის, მას უმალ გაურკვეველი შიში და მოუსვენრობა შეიპყრობს. ობსესიურ ადამიანს ასევე ჩვევად აქვს, თავისთავს და სხვებს დაუმტკიცოს საკუთარი აკვიატებული აზრებისა და ქცევების რაციონალურობა და გონივრულად წარმოაჩინოს ისინი; ალბათ, იმიტომ, რომ გრძნობს, რა უძლურია იგი ამ არაბუნებრივი საქციელის წინაშე და როგორ არ შეუძლია წინ აღუდგეს მას, თუმცა ამის აღიარება არ სურს. როდესაც ვიღაც მისთვის უცხო ტუალეტში უნიტაზზე ქაღალდს აფენს, იქიდან გამოსვლისას კარის სახელურს იდაყვით აღებს და ამას ინფექციის საფრთხეს უკავშირებს, ეს ნამდვილად მისი შეგრძნებების გაზვიადების შედეგია, მაგრამ ამგვარი საქციელი, შესაძლოა, ინფექციის შიშში გადაიზარდოს, რის შედეგადაც ობსესიურ ადამიანს ყველგან ბაქტერიები ელანდება; ამით იგი საკუთარ ცხოვრებისეულ სივრცეს ნელ-ნელა, უფრო და უფრო შემოსაზღვრავს და ამცირებს. ამ ადამიანის შველა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება, თუ იგი გააცნობიერებს თავისი აკვიატებების კონკრეტულ მიზეზებს, მერე კი მოახდენს საშიში და ამის გამო უგულებელყოფილი ცოცხალი იმპულსების ინტეგრაციას. ამ შემთხვევაში საქმე ობსესიური ადამიანის აგრესიულ და აფექტურ სექსუალურ იმპულსებს ეხება. როგორც უკვე აღვნიშნე, ობსესიურ ადამიანს ხანგრძლივად უხდება თავის დაცვა მისთვის საძულველი იმპულსებისაგან, ამიტომ, შესაძლოა, იგი ამით უშუალოდ არ იყოს დაკავებული. ეს გარემოება ნათელს ჰფენს იმ ადამიანების საქციელს, რომლებიც ფანატიკურად იბრძვიან რაღაცის წინააღმდეგ: უმანკოებისათვის მებრძოლი ფანატიკოსი ყველგან სექსუალურ პრობლემებს ხედავს და გამუდმებით «ბილწ სექსუალობას» კიცხავს, თუმცა ამას «ზნეობრივი მოტივით» ხსნის. ასეთი რამ საერთოდ სჩვევია ობსესიურ ადამიანს, რომელსაც ბოროტების წინააღმდეგ მებრძოლი უფრო ეთქმის, ვიდრე სიკეთის გულშემატკივარი. ობსესიური სტრუქტურით გამორჩეული ერთი პიროვნება საათობით იჯდა ჩანჩქერის წინ და აღტაცებით შეჰყურებდა იმას, რისი უნარიც თავად არ გააჩნდა – ეს იყო ჩანჩქერის ვარდნა და წყლის ნაკადის მოძრაობა. ამ დროს მას იმის შიში არ ჰქონდა, რომ წყლის ვარდნას უეცრად რაღაც შეაჩერებდა და ეს ყველაფერი დამთავრდებოდა. ბუნებრივია, წარმავლობის წინააღმდეგ მიმართული უსაფრთხოების ზომები ობსესიურ პიროვნებებში დროსთან და ფულთან დამოკიდებულებაშიც იჩენს თავს. ამ შემთხვევაში, წარმავლობასთან ერთად, ჩვენში იმის უნარსაც ძლიერად შევიგრძნობთ, რომ შეგვიძლია გამოვიყენოთ მუდმივობისა და უსაფრთხოების ჩვენეული ილუზიის ძალა; მე ვიცი, როგორ განვკარგო საკუთარი დრო და ფული, რადგან ეს მხოლოდ ჩემს ნებაზეა დამოკიდებული. ივო ანდრიჩი[4] თავის რომანში «ფროილაინ» შესანიშნავად აღწერს ობსესიური პიროვნების ტრაგიკულ ბედს. შემზარავია ამერიკის დამკრძალავი ბიუროების მიერ შემოღებული წესი, რომლის თანახმადაც, წარმავლობისა და სიკვდილის სრული უგულებელყოფა ხდება. აქ მიცვალებულებს ისე ოსტატურად რთავენ და ალამაზებენ, რომ ისინი ცოცხლების შთაბეჭდილებას ტოვებენ. ამ საქმეში კიდევ უფრო შორს მიდიან ის შეძლებული ადამიანები, რომლებიც დიდძალ ფულს იხდიან თავიანთი მიცვალებულების გასაყინად, იმ იმედით, რომ, მეცნიერების განვითარების შედეგად, მომავალში შესაძლებელი გახდება მათი გალხობა და გაცოცხლება. მაგრამ უკვდავება ხომ მხოლოდ იმათი ხვედრია, ვინც სიკვდილის შესახებ არაფერი უწყის?! საერთოდ, სიკვდილთან, მათ შორის საკუთართან, თანამონაწილეობა ადამიანის თვისებაა და მხოლოდ ამის წყალობით შეიგრძნობს იგი თავს ნამდვილ ადამიანად. ახლა გვინდა, ობსესიური პიროვნებებისთვის დამახასიათებელი ქცევის წესები ცხოვრების არსებით სფეროებთან მიმართებაში განვიხილოთ; რელიგიური თვალსაზრისით, ისინი დოგმატური და ორთოდოქსალური აზროვნების ადამიანები არიან და «სხვაგვარად მოაზროვნეებისადმი» შეუწყნარებლობით გამოირჩევიან. მამა ღმერთი მათ ხშირად მკაცრ და შურისმაძიებელ მსაჯულად წარმოუდგენიათ, რომელსაც ყველა პატრიარქალური თვისება ახასიათებს და უცილობელ რწმენას და მორჩილებას მოითხოვს. მაგრამ ობსესიური პიროვნებები უფრო ხშირად ცრურწმენებისა და მაგიური წარმოდგენების ტყვეობაში იმყოფებიან; მათთვის რელიგიურ რიტუალებში მონაწილეობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე თავად რწმენა. ცოდვების ფულით გამოსყიდვისა და ინდულგენციებით ვაჭრობა სწორედ ობსესიური ადამიანის ტვინიდან წამოსული იდეა უნდა იყოს. ლოცვების წაკითხვითა და რიტუალების შესრულებით ისინი უბრალოდ წესებს ემორჩილებიან და მათი გრძნობები ამ დროს ვერ სწვდებიან სულის შინაგან სიღრმეებს. ნიკოლაი ლესკოვი[5] მოთხრობაში «სკომოროხი პამფალონი» შთამბეჭდავად აღწერს ობსესიური ადამიანის პერფექციონისტულ ღვთისმოსაობას და მას უბრალო «სკომოროხის» ადამიანურ თვისებებს უპირისპირებს. ობსესიური პიროვნებები ყოველთვის ზუსტად იცავენ ინსტიტუციონალურ წესებს თუ პრინციპებს და მექანიკურად, უაზროდ ასრულებენ მათ. რაც უფრო მეტად აცნობიერებენ შიშისგან თავდაცვის მნიშვნელობას, მით უფრო შეურიგებლები არიან ყოველგვარი ცვლილების მიმართ, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ ამ თავდაცვას საფრთხე შეექმნება. მაგრამ სწორედ იმის გამო, რომ ობსესიურ პიროვნებებს ყველაფერი აბსოლუტის რანგში აჰყავთ, მათ რწმენას გამუდმებით საფრთხე ემუქრება, რადგან ისინი საკუთარ თავს შეკითხვების დასმისა და ეჭვების გამოთქმის უფლებას არ აძლევენ. ალბათ, სწორედ ამის გამო მიმდინარეობს მათ შორის სასტიკი რელიგიური ომები; ამით უნდა იყოს გამოწვეული მათი ახალ-ახალი მცდელობებიც – ჩაახშონ და მოსპონ ადამიანში ყოველგვარი ეჭვი, თუმცა დაგუბებულმა გრძნობებმა, შესაძლოა, მკრეხელური აზრების სახით გადმოხეთქოს. ძალის პოლიტიკიდან გამომდინარე, ეკლესია ბოროტად იყენებს რელიგიას და ცდილობს, მორწმუნეებს შიშისა და დანაშაულის გრძნობა შთაუნერგოს. ამით იგი ხელს უწყობს ადამიანებში ობსესიური სიმპტომების განვითარებას, რასაც რელიგიური ხასიათის ხშირი ნევროზები ადასტურებს. დღესდღეობით აშკარად შეინიშნება ადამიანების მცდელობა, გათავისუფლდნენ ეკლესიის მეურვეობისაგან და თავი დაიცვან მისი გავლენისაგან. ობსესიური პიროვნებები ხშირად კრიზისს განიცდიან, როდესაც მათი მკაცრი პრინციპები, თვალსაზრისები და თეორიები ახალ მიღწევებს, ცოდნას და პროგრესს უპირისპირდება, რაც მათ ორიენტაციას საფრთხეს უქმნის, საკუთარი აზროვნების წესზე უარისთქმას აიძულებს და მათ უსაფრთხოებას ან ქონებას ემუქრება. ობსესიური პიროვნებები, როგორც წესი, საიმედო, თანმიმდევრული და კარგი მშობლები არიან; მათ განვითარებული აქვთ პასუხისმგებლობის გრძნობა, ამასთან, საკუთარი ფასეულობების დაცვას და ცხოვრებაში გატარებას ცდილობენ. მაგრამ ობსესიური თვისებების გართულებასთან ერთად, ისინი უკიდურეს სიჯიუტეს ავლენენ. ცნობილია მათი გამონათქვამები: «სანამ ცოცხალი ვარ, არაფერი შეიცვლება»; «ამის უფლებას ბავშვობაში ჩვენც არ გვაძლევდნენ»; «თუ ასეთი რამ ერთხელ კიდევ განმეორდა, ჩვენ შორის ყველაფერი დამთავრდება!» და ა.შ. ობსესიური პიროვნებები ანგარიშს არ უწევენ ბავშვის ასაკს და ხასიათს, ყველა თვალსაზრისით, უზღუდავენ მას სამოქმედო სივრცეს, და ამ საკითხებზე მეტად ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ. მათი მთავარი პრინციპები გამოიხატება ფრაზით: «ვინც ტყუილს ერთხელ იტყვის, მას აღარავინ დაუჯერებს». ისინი ხშირად იმეორებენ სიტყვებს: «მორჩა და გათავდა!» ობსესიური პიროვნებები თავიანთ «არას» პრინციპულ მნიშვნელობას ანიჭებენ, საკუთარი თვალსაზრისის გატარებას ახსნა-განმარტების გარეშე ცდილობენ, და ამ დროს ყოველგვარ წინააღმდეგობას გამორიცხავენ. ისინი ბავშვის აღზრდის პროცესში მისგან ბრმა მორჩილებას მოითხოვენ და შთააგონებენ, რომ დაშვებული შეცდომების გამოსწორება ძალიან ძნელია; ამასთან, ბავშვს სულ მცირე გადაცდომასაც ხშირად შეახსენებენ და მისდამი შეურიგებლები არიან; ხოლო ბავშვს, რომელიც უფროსებისაგან პატიებას დიდხანს ვერ ეღირსა, სასჯელის წინაშე შიშისა და დანაშაულის გრძნობა უძლიერდება. ობსესიური პიროვნებები ძალიან ადრეულ ასაკში უწესებენ ბავშვს ქცევის ნორმებს; მათი აზრით, თუ მას თავის ნებაზე მიუშვებენ, ეს ცუდად იმოქმედებს მის შემდგომ განვითარებაზე. ასეთი მშობლები მიიჩნევენ, რომ ბავშვმა უნდა გაიაროს გამოცდა, რომლის დროსაც იგი გამოავლენს მისი ასაკისთვის სახიფათო თვისებებს; ამასთან, ბავშვს უყენებენ უამრავ მოთხოვნას, რომელთა სრულყოფილად შესრულება მას ძალიან ადრეულ ასაკში ევალება. ეს მოთხოვნები დაკავშირებულია უაზრო, პუნქტუალურ ქმედებებთან და წესრიგის პედანტურად დაცვასთან; მაგალითად, ბავშვისგან მოითხოვენ, რომ «მან ყველაფერი შეჭამოს, რასაც თეფშზე დაუდებენ». ამ დროს ბავშვს არა აქვს უფლება, თავისი აზრი გამოხატოს და თქვას, რის და რამდენის ჭამა სურს. თუ იგი თავისი ასაკისთვის დამახასიათებელ სიჯიუტეს მაინც გამოიჩენს, მშობლები მასში მომავალ «მეამბოხეს» ხედავენ და ცდილობენ ბავშვში ეს «უკეთურება» დროულად აღმოფხვრან. მეტისმეტი მოთხოვნა, რომ «ბავშვმა ყველაფერი ადრევე უნდა ისწავლოს», მას საკუთარი თავის რწმენას აკარგვინებს და არასრულფასოვნების კომპლექსს უჩენს. ბავშვმა იცის, რომ მშობლების სიყვარულს მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაიმსახურებს, თუ კარგად და წესიერად მოიქცევა; ესეც შეიძლება მიზეზი გახდეს იმისა, რომ იგი პატივმოყვარე ან გულგატეხილ ადამიანად ჩამოყალიბდეს. შიში და მეტისმეტი მოთხოვნები ბავშვის ექსპანსიურ და აგრესიულ, უპირველეს ყოვლისა კი, მის სექსუალურ იმპულსებს ამუხრუჭებს. ადრეულ ასაკში იგი ჯერ ვერ მართავს თავის მოტორულ მოძრაობებს, რის გამოც, თავისდაუნებურად, ნივთებს აფუჭებს, ამტვრევს. ამ დროს მშობლები ფიქრობენ, რომ ბავშვმა ასეთი საქციელი განგებ ჩაიდინა და მის ამ «განზრახვას» რაღაც დამანგრეველ თვისებას მიაწერენ. ასეთი მოპყრობის შედეგად, შესაძლოა, ბავშვმა თავისი მარცხი საკუთარ სხეულს გადააბრალოს და მისდამი ნდობა დაკარგოს, რაც სამომავლოდ მის ტლანქ, მოუხეშავ და «დონდლო» მოძრაობებში გამოვლინდება. ამის მაგალითებს ჩვენ უკვე გავეცანით. ამგვარი აღზრდის მეთოდი ბავშვს ძირშივე უსპობს ყოველგვარი განვითარების უნარს, მშობლებს კი, უკეთეს შემთხვევაში, ლაღად აღმართული, ტოტებგაშლილი ხის ნაცვლად, მიწაზე გართხმული, ხვიარა მცენარე შერჩებათ ხელში. ობსესიური მშობლების მიზანს უფრო ბავშვის გაწვრთნა შეადგენს და არა მისი აღზრდა; ამიტომ ასეთი ბავშვები ხშირად მარიონეტებად ყალიბდებიან. ასეთ შემთხვევებში ხშირად თავს იჩენს მშობლების სადისტური თვისებები. ისინი ცდილობენ, ბავშვი შეურაცხყონ, მკაცრად დასაჯონ და მორჩილებას მიაჩვიონ, რათა თავიანთი ძალა აგრძნობინონ. ბავშვის «კუთხეში დაყენება» და ცემა-ტყეპა, ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დამდეგს, სკოლაში და ოჯახში დასჯის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალება იყო. «ბოდიშის მოხდა» და «პატიების თხოვნაც» («ასე აღარასოდეს მოვიქცევი») იმ ღონისძიებებს განეკუთვნება, რომლებიც ლახავს ბავშვის პიროვნულ ღირსებას, რადგან მისგან ამ დროს ისეთ რამეს მოითხოვენ, რაც ძალების დიდ დაძაბვას მოითხოვს. აღზრდის შეზღუდული მეთოდი ობსესიურ მშობლებს არ აძლევს საშუალებას, შვილები თავისუფალი ბავშვობით უზრუნველყონ, რომელიც თავად არ ღირსებიათ. ასეთი მშობლები განუხრელად იცავენ იმ ტრადიციას, რომელიც მათი აღზრდის საფუძველს შეადგენდა და მათივე საშინელი ტანჯვის მიზეზი იყო. ამის გამო ობსესიურ მშობლებს მწვავე კონფლიქტი აქვთ ახალგაზრდა თაობასთან, რადგან საკუთარი წეს-ჩვეულებების დათმობა არ სურთ. ეს ადამიანები კვლავაც განაგრძობენ «ნაცადი» მეთოდების გამოყენებას და იმას კი ვერ ხვდებიან, რომ ცხოვრება წინ მიდის და თაობები იცვლება. ძველსა და ახალს შორის დაუნდობელი ბრძოლა იწყება. ობსესიური ადამიანების აზრით, ახალგაზრდობას მათ თავიანთი ძალა და უპირატესობა შემდგომშიც უნდა დაუმტკიცონ; ამასთან, საკუთარი შეცდომების აღიარება არ სურთ, რადგან ჰგონიათ, რომ ამით საკუთარ თავს რაღაც ცოდვებს შეუნდობენ. და, რაკი თავს აბსოლუტურ ავტორიტეტებად მიიჩნევენ, ცდილობენ, ახალგაზრდებზე უცდომელი ადამიანების შთაბეჭდილება მოახდინონ. ობსესიურ ადამიანებს განსაკუთრებით მწირი და უფერული სიზმრები ესიზმრებათ. ამასთან, ისინი ძნელად იმახსოვრებენ მათ, ისევე როგორც საერთოდ ძალიან უჭირთ სულის ღრმა და ქვეცნობიერი შრეების წვდომა. ისინი სიზმრების მიმართ უნდობლობას გამოთქვამენ, მათ სერიოზულად არ აღიქვამენ და «ქაფს» უწოდებენ. ობსესიური პიროვნებების სიზმრებში ცხოვრებისეულ მოვლენებს უფრო ტექნიკური და მექანიკური პროცესები ცვლის; ეს სიზმრები ნათელყოფს, რა შორს დგანან ობსესიური ადამიანები ჩვეულებრივი ადამიანური, ფიზიკური და ბუნებრივი მოვლენებისაგან. მათი სიზმრები ხშირად საჩოთირო, ანალური შინაარსისაა და იმაზე მიუთითებს, რომ ამ ადამიანების აკვიატებული ქცევები მათსავე ჰიგიენურ აღზრდას უკავშირდება. ობსესიური ადამიანების დამუხრუჭებული აგრესია სიზმრებში ბუნებრივი კატასტროფების სახით ვლინდება (ვულკანის ამოფრქვევა, მიწისძვრა, ჯებირის გარღვევა და ა.შ.); ხშირად გვხვდება იმპულსისა და საპირისპირო იმპულსის, ასევე ჩადენილი დანაშაულის თემატიკა, რომელიც ერთსა და იმავე სიზმარში წამოიჭრება. ნაწილობრივ ობსესიური სტრუქტურის მქონე პიროვნებებს, ზემოხსენებულის გარდა, ისეთი პროფესიები აინტერესებთ, რომლებიც ადამიანისაგან მოითხოვს სიზუსტეს, საიმედოობას. ამ პროფესიების ადამიანები უფრო მტკიცე ნებისყოფით, საფუძვლიანობით და მოთმინებით გამოირჩევიან, ვიდრე ინიციატივით, მოქნილი აზროვნებითა და შემოქმედებითი თავისუფლებით. ობსესიური ადამიანები გამორჩეულად სანდო პროფესიონალები არიან, თავიანთ საქმეს ერთგულად ემსახურებიან და, ზომიერი ობსესიური თვისებების შემთხვევაში, დიდ წარმატებებს აღწევენ; ამასთან, სასურველია, ისეთ საქმიანობას მიჰყონ ხელი, რომელიც მათ საკუთარი გადაწყვეტილებების მიღებისა და იმპროვიზაციისაგან გაათავისუფლებს. ობსესიური პიროვნებები უმთავრესად პედანტი, საჯარო მოხელეები არიან, რომლებიც საკუთარ პასუხისმგებლობას და მოვალეობას მშვენივრად აცნობიერებენ. მათ შორის ვხვდებით ხელოსნებს, რომელთა ხელობაც განსაკუთრებულ სიზუსტეს მოითხოვს. ობსესიური პიროვნებები ხშირად მუშაობენ ასევე სხვადასხვა საბუნებისმეტყველო დარგის სპეციალისტებად, იურისტებად, ფინანსისტებად, პედაგოგებად და სასულიერო პირებად; ისინი თანმიმდევრულად უძღვებიან ნებისმიერ გეგმურ სამუშაოს; ამ დროს ძალიან ძნელია დადგენა, სად გადის მათი პოზიტიური და ნეგატიური თვისებების ზღვარი. მაგალითად, ერთი მხრივ, შევხვდებით პასუხისმგებლობით აღსავსე, ჭეშმარიტების მაძიებელ მსაჯულს, მეორე მხრივ კი – პედანტ მოსამართლეს, რომელიც კანონს ჩაჰკირკიტებს და სიტყვა-სიტყვით განმარტავს. მისთვის დანაშაული დანაშაულია, ამიტომ არ აინტერესებს მისი ფსიქოლოგიური და სოციალური მოტივაცია; მისი აზრით, ამის ცოდნა შეარყევს სისტემის საფუძვლებს. ამრიგად, სისტემა მოსამართლეს არა მხოლოდ ძალაუფლებას ანიჭებს, არამედ განაჩენის გამოტანის დროს შინაგან სინდისსაც უხშობს. სასულიერო პირი, შესაძლოა, მრევლისთვის სანიმუშო სულიერი მამაც იყოს და, იმავდროულად, ზნეობის დაუღალავი მქადაგებელიც, რომელიც ადამიანებს ჯოჯოხეთის ტანჯვით ემუქრება, მათში შიშსა და დანაშაულის გრძნობას აღძრავს. ობსესიური ადამიანები ინტერესს ძირითადად ისტორიის მიმართ იჩენენ; გარდა საკუთრივ ისტორიისა, ისინი შეისწავლიან ხელოვნების, მედიცინის, ფილოსოფიისა და სხვათა ისტორიას; მათთვის ახლობელია გარდასული მოვლენები, ე.ი. ის, რამაც უკვე ჩაიარა, რაც დროის მდინარებას აღარ ემორჩილება და ამიტომ დროის მიღმა არსებობს. ობსესურ ადამიანებს ასევე იზიდავთ არქეოლოგია, ანტიკური ისტორია და გამოყენებითი დარგები; მათ შორის ვხვდებით ძველი პერიოდების შემსწავლელ ფილოლოგებს და პრეისტორიული ხანით დაინტერესებულ ისტორიკოსებს. ობსესიურ პიროვნებებს განსაკუთრებით პოლიტიკა იზიდავთ. მათი ძალაუფლების მოყვარული ხასიათიდან გამომდინარე, ამ სფეროში შესაძლებლობა ეძლევათ, თავიანთი თვისებების რეალიზაცია ლეგიტიმურად მოახდინონ, მაგრამ როგორ მოახერხებენ ამას, ეს უკვე მათ ხასიათზეა დამოკიდებული. ობსესიური პიროვნება კონსერვატორული ბუნებით გამოირჩევა; იგი მზადაა, თავის პარტიას თუ არსებულ რეჟიმს ერთგულად ემსახუროს, თუნდაც იმიტომ, რომ, მისი აზრით, ყველაფერი «ძველი» უკვე ნაცადი და გამოცდილია. ობსესიური პიროვნებისთვის მიუღებელია ექსტრემიზმის ნებისმიერი გამოვლინება და ექსპერიმენტები. გასაგები მიზეზების გამო, ობსესიურ პიროვნებას, ასაკთან ერთად, უძლიერდება მისთვის დამახასიათებელი თვისებები. ცნობილია, რომ, ღრმა ცხოვრებისეული ინსტინქტიდან გამომდინარე, ადამიანს საერთოდ აქვს მიდრეკილება, შეინარჩუნოს ის, რაც მას ჯერჯერობით გააჩნია, და ამ გზით შეაჩეროს დროის მდინარება. ამრიგად, ობსესიურმა ადამიანმა, შესაძლოა, თავისი განწყობა მეტად უჩვეულო ქცევებით გამოხატოს. მას სურს, თავისი ძალაუფლება და პოზიცია, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, მომავალშიც შეინარჩუნოს, მაშინაც კი, როდესაც ასაკის გამო აღარ შესწევს ძალა, კვლავაც იბრძოლოს მისთვის საძულველი სიახლეებისა და ახალგაზრდული წამოწყებების წინააღმდეგ. ობსესიურ პიროვნებას სიბერესთან შეგუება განსაკუთრებით უჭირს, რადგან აქამდე თუ იგი მთლიანად გადართული იყო თავის საქმიანობაზე და საკუთარი სურვილით მოქმედებდა, ახლა იმას უნდა მიეჩვიოს, რომ ყველაფერი თავის ნებაზე მიუშვას და გათავისუფლდეს მისგან. იგი კმაყოფილებით აღნიშნავს, რომ შეუცვლელია, მაგრამ იმის გამო, რომ ძალები ელევა, იპოქონდრულ მდგომარეობაში ვარდება, თვითდაკვირვებას აწარმოებს და საკუთარ ჯანმრთელობაზე ზრუნვას ფანატიზმამდე მიჰყავს. იმის გამო, რომ ობსესიური პიროვნება მხოლოდ პოზიციების დათმობასა და ჩვეულ საქმიანობაზე ამახვილებს ყურადღებას, ვერ აცნობიერებს დაბერების «სიკეთეს», რომელიც მას მოვალეობებისაგან ათავისუფლებს და შესაძლებლობას აძლევს, შეურიგდეს იმას, რაც ახლა მის თავს ხდება. შესაძლოა, მეტისმეტმა სიჯიუტემ ობსესიური ადამიანის სიკვდილი განსაკუთრებით მტანჯველი გახადოს; რაკი იგი ნებისმიერ დათმობას სისუსტედ აღიქვამს, ამიტომ ხშირად სიკვდილთან სასტიკ ბრძოლაში ჩაებმება ხოლმე. ობსესიური ადამიანები ზოგჯერ სწორედ სიბერეში აღწევენ პატრიარქალურ დიდებას და პატივისცემას და საკუთარი ფასეულობების სიმბოლოებიც კი ხდებიან. ამ დროს მათთვის სიკვდილი ბუნების კანონია, რის გამოც მასთან ბრძოლას აზრი არა აქვს. სიკვდილი ის უკანასკნელი რეალობაა, რომლის წინაშეც, როცა ამის დრო დადგება, ადამიანმა ქედი უნდა მოიხაროს და ღირსეული სიმშვიდით მიიღოს იგი. ობსესიური ადამიანები დროულად აგვარებენ თავიანთ საქმეებს და წინასწარ ადგენენ ანდერძს. ზოგი მათგანი, ანდერძში ჩაწერილი მითითებებით, ცდილობს საკუთარი ძალაუფლება სიკვდილის შემდეგაც აგრძნობინოს ადამიანებს. თუ ობსესიურ პიროვნებას საღი განსჯის უნარი დაკარგული აქვს და მხოლოდ იმაზე ფიქრობს, რომ სიცოცხლე ნებისმიერ ფასად გაიხანგრძლივოს, მაშინ იგი ცოცხალ გვამს ემსგავსება. გამოდევნილი სიკვდილის შიშს მასში ზედმეტი ნივთების შეგროვების სურვილი ჩაანაცვლებს. იგი გადასაგდებად ვერც ერთ ნივთს ვერ ელევა და გაურბის ყველაფერს, რაც მას წარმავლობას და დასასრულს შეახსენებს. ახლა შევეცდებით მოკლედ აღვწეროთ ის გზა, რომელსაც ნაწილობრივ ობსესიური ადამიანი დაავადების უკიდურეს გამოვლინებამდე გაივლის. ამ დროს ორ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე: ძლიერი ხასიათის, ქმედითი ობსესიური ადამიანი, რომელიც გამოირჩევა საქმისადმი კეთილსინდისიერი დამოკიდებულებით და მოვალეობის გრძნობით, ჩამოყალიბდება პატივმოყვარე, ჯიუტ, მოწუწუნე და ახირებულ პედანტად. იგი ხშირად ძალაუფლებისმოყვარული დესპოტისა და ავტოკრატის თვისებებით გამოირჩევა, რომელიც, აკვიატებული აზრებისა და ქცევების წყალობით, სრულად გამოავლენს ობსესიური დაავადების ყველა თავისებურებას. ბოლო ადგილს ამ გზაზე კატატონიით შეპყრობილი ადამიანი დაიკავებს. სუსტი ხასიათის, არაქმედითი ობსესიური ადამიანი შემგუებლობით, საკუთარ უსაფრთხოებაზე ზრუნვით და ცხოვრების წინაშე შიშით გამოირჩევა. ეს არის ეჭვიანი, მოყოყმანე, წუწუნა, მლიქვნელი, მშიშარა პედანტი და ასკეტი იპოქონდრიკი. ამ გზის ბოლოს მძიმე ობსესიით შეპყრობილი ადამიანები დგანან. ჯანმრთელი ადამიანი, რომელიც ოდნავ შესამჩნევ ობსესიურ ნიშნებს გამოავლენს, გამოირჩევა თავისი სტაბილურობით, ამტანობით და მოვალეობის გრძნობით; ამასთან, იგი მიზანსწრაფული და გამრჯეა. ვინაიდან ეს ადამიანი შორსმიმავალ მიზნებზეა ორიენტირებული, მას აღარ აინტერესებს მიღწეული წარმატებები და ამ წარმატებებით ტკბობა; თანმიმდევრული ხასიათის, სიყოჩაღისა და დაჟინებულობის წყალობით, მას რეალობის აღქმის უტყუარი უნარი და პასუხისმგებლობის გრძნობა გააჩნია, რაც შესაძლებლობას აძლევს, წარმატებას მიაღწიოს. როგორც წმინდა ადამიანური, ასევე ზნეობრივი თვალსაზრისით, ამ პიროვნების დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენს: სიდარბაისლე, კორექტულობა, სანდოობა, ხასიათის სიმტკიცე და ჰიგიენურობა; გრძნობებს ერთობ თავდაჭერილად გამოხატავს, თუმცა თანადგომისა და დახმარების უტყუარი უნარით გამოირჩევა; ყველაფერი წინასწარ მოფიქრებული აქვს და ადვილად არ გადაუხვევს ერთხელ დასახულ მიზანს; ახასიათებს საქმისადმი სერიოზული დამოკიდებულება, იცავს საკუთარ თვალსაზრისს, გამოირჩევა კეთილსინდისიერებით და ცდილობს, ობიექტური იყოს. რაინჰოლდ შნაიდერი[6] თავის წიგნში «ფილიპ II» სწორედ ამ მასშტაბის, ძლიერი ტიპის ადამიანს აღწერს. მაგრამ ზომიერი ობსესიური თვისებების მქონე პიროვნებები საკუთარ თავს საფრთხეს იმით უქმნიან, რომ მათთვის საჭირო მუდმივობისა და უსაფრთხოების შეგრძნებას მეტისმეტად ცალმხრივ მიმართულებას აძლევენ. აქედან გამომდინარე, ისინი მიიჩნევენ, რომ აღიარებული უნდა იყოს მათი შესაძლებლობების მუდმივობა. კარგი იქნებოდა, თუ ისინი ცხოვრების გარდაქმნის მზაობასთან მისი საპირისპირო იმპულსის ინტეგრაციასაც მოახდენდნენ და გაბედულად აღიარებდნენ იმას, რისგანაც თავს იცავენ; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ საკუთარი წარმავლობის გრძნობას გააცნობიერებდნენ. ამ ტიპის ობსესიურმა ადამიანებმა უნდა შეიგნონ, რომ მათ მხოლოდ სურვილები როდი უნდა ამოძრავებდეთ, მოვლენების ზემოქმედება საკუთარ თავზეც უნდა იწვნიონ. მთლიანად ხალხის წინაშე კი ამ ადამიანებს მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრიათ – მათ აღმშენებლობის ტრადიცია უნდა შეინარჩუნონ. გარკვეული აზრით, ისინი «საზოგადოების ბურჯებს» წარმოადგენენ, თუ ძალაუფლებისკენ სწრაფვის პატივმოყვარე მიზნებს განვითარების დამამუხრუჭებელ ფაქტორებად არ გადააქცევენ და მათზე უფრო ქმედით, საპირისპირო ძალებთან ბრძოლაში არ დამარცხდებიან. ფრიც რიმანი წიგნიდან: შიშის ძირითადი ფორმები [1] მორგენშტერნი, ქრისტიან ოტო იოზეფ ვოლფგანგ (1871-1914) – გერმანელი მწერალი, პოეტი, მთარგმნელი. [2] ჩვენ ერთმანეთს კეთილგანწყობით ვკლავდით (ინგლ.). [3] აბსურდამდე (ლათინ.). [4] ანდრიჩი, ივო (1892-1975) – იუგოსლავიელი მწერალი და დიპლომატი, ნობელის პრემიის ლაურეატი. [5] ლესკოვი, ნიკოლაი (1831-1895) – ცნობილი რუსი მწერალი. [6] შნაიდერი, რაინჰოლდ (1903-1958) – გერმანელი მწერალი.…
- დაამატა Kakha to ფსიქოლოგია at 6:09pm on ოქტომბერი 5, 2018
- თემა: ერმის - მწყემსი
- რომელიც ღმერთმა ამ სხეულში დაამკვიდრა, სიმართლით წარმოჩნდეს ყოველი ადამიანის წინაშე და ამგვარად იდიდებოდეს შენში დამკვდირებული უფალი, რადგან ჭეშმარიტია იგი105 ყოველ სიტყვაში და სიცრუე არაა მასთან. 2. მტყუარნი უფალს განუდგებიან და უფლისას მიიტაცებენ და არ უბრუნებენ მას მინდობილს, რომელიც მიიღეს. რადგან შეიწყნარეს მისგან სული ჭეშმარიტებისა და რაჟამს მას სიცრუით აბრუნებენ, რყვნიან ღვთის მცნებას და ხდებიან მიმხვეჭელნი”. 3. ამის მოსმენისას მე ძლიერ ავტირდი. იხილა რა ჩემი ცრემლები,106 მომიგო: “რატომ ტირი?” ვუპასუხე: “უფალო, არ ვიცი, თუ ძალმიძს გადავრჩე”. “რატომ?” – შემეკითხა. “ჩემს ცხოვრებაში, უფალო, ჯერ არ მითქვამს მართალი სიტყვა, არამედ მარადის ცბიერებით ვცხოვრობდი ყველასთან და ჩემს სიცრუეს სიმართლედ წარმოვაჩენდი ყოველი ადამიანის წინაშე. არც არასოდეს წინააღმდგომია ვინმე, არამედ ჩემს სიტყვას ყველა ენდობოდა. – განვაგრძე, - უფალო, როგორღა ძალმიძს ამგვარი საქმეებით ცხონება?”107 4. მიპასუხა: “შენ კეთილად და ჭეშმარიტად განსჯი, რადგან ვითარცა ღვთის მონას, სიმართლე უნდა აღგესრულებინა და უკეთური სინდისი სიმართლის სულთან ერთად არ დაგემკვიდრებინა, არც დარდი უნდა მიგეახლებინა წმინდა და ჭეშმარიტი სულისთვის”. ვუპასუხე: “უფალო, არასოდეს მსმენია ასეთი ზუსტი სიტყვები”. 5. მომიგო: “ახლა ისმინე! დაიცავი ისინი, რომ უწინდელნიც, რაც შენი საქმიანობისას სიცრუით გითქვამს, ამათ მიერ განმართლდნენ და ისინიც სარწმუნონი შეიქმნან, რადგან მათაც ძალუძთ გახდნენ სანდონი.108 თუკი მათ დაიცავ და ამიერიდან ყოველივე წრფელს იტყვი, ძალგიძს, საკუთარ თავს ცხონება მოუპოვო. ვინც მოისმენს ამ მცნებას და დიდად უკეთურ სიცრუეს განირიდებს, ძალუძს, იცოცხლოს ღმერთში.109 მცნება IV 29.(1). 1. გაუწყებ შენ, - განაგრძო, - დაიცავი უმანკოება, ნურც ზეაღიმართება შენს გულზე [სურვილი] სხვისი ცოლისა, ან სიძვა ვინმესადმი, ანთუ ამ უკეთურებათა რაიმე მსგავსი, რადგან ამის შემოქმედი დიდ ცოდვას იქმს. შენი ცოლის მარადის მხსენებელი არასოდეს შესცოდავ.110 2. ხოლო რაჟამს ეს ზრახვა ან სხვა ამგვარი უკეთურება შენს გულში შევა, შესცოდავ,111 რადგან ღვთის მონისთვის თავად განსჯაც დიდი დანაშაულია. უკეთუ ვინმე ამ უკეთურ საქმეს აღასრულებს, საკუთარ თავს სიკვდილს უმუშაკებს. 3. ეკრძალე, განუდექი ამ ზრახვას, რადგან იქ, სადაც კეთილკრძალულებაა დამკვიდრებული (სამართლიანი ადამიანის გულში), უჯეროა, ურჯულოება აღმოცენდეს”. 4. მივუგე მას: “უფალო, ნება მიბოძე, მცირედი შეგეკითხო”. “თქვი!” – მპასუხობს. “უფალო, თუკი მავანს უფალში მორწმუნე ცოლი ჰყავს112 და იგი ვინმესთან მსიძავი აღმოჩნდა, ნუთუ სცოდავს მასთან თანამცხოვრები ქმარი?” 5. “ვიდრე არ იცის, - მომიგებს, - არ სცოდავს, ხოლო რაჟამს შეიტყობს ქმარი მის ცოდვას და ცოლი არ მოინანიებს, არამედ დაადგრება113 თავის სიძვაში და ქმარი მასთან ერთად იცხოვრებს, თანამდები გახდება მისი ცოდვისა და ზიარი მისი სიძვისა”. 6. ვკითხე: “უფალო, რა გააკეთოს ქმარმა, თუკი ცოლი ამ ცნებაში114 დარჩება?” მიპასუხა: “განირიდოს იგი და განმარტოვდეს,115 ხოლო რაჟამს ცოლის დამტევებელი სხვაზე იქორწინებს, თავადაც იმრუშებს” (მთ. 5.32; 19.9; მრ. 10.11; I კორ. 7.11). 7. შევეკითხე: “უფალო, თუ ცოლი განტევების შემდეგ შეინანებს და მოისურვებს თავის ქმართან დაბრუნებას, აღარ შეიწყნაროს?”116 8. “უკეთუ ქმარი არ მიიღებს მას, შესცოდავს და საკუთარ თავს დიდ ცოდვას განუკუთვნებს. ხამს შემცოდებლისა და მონანიეს მიღება, მაგრამ არა მრავალგზის, რადგან ღვთის მონათათვის სინანული ერთხელაა. ქმარი, სინანულის გამო ვალდებულია, არ დაქორწინდეს,117 ამგვარი ქმედება ქალსაც და მამაკაცსაც განემწესება. 9. მაგრამ სიძვა არა მხოლოდ ისაა, - განაგრძო, - როცა ვინმე საკუთარ სხეულს ბილწავს, არამედ ისიძავს, ვინც მსგავსად წარმართებისა მოქმედებს.118 რაჟამს ვინმე ასეთ საქმეებში დაადგრება და არ ნანობს, განერიდე და ნუ თანაიცხოვრებ მასთან, ხოლო უკეთუ არა, შენც თანამდები იქნები მისი ცოდვისა. 10. იმის გამო განგიკუთვნებთ თქვენ, ქმარსა თუ ცოლს, განმარტოებას, რომ [ამგვარად] ძალუძს სინანულს მათში119 იყოს. 11. მე არ ვიძლევი საბაბს, რომ ეს საქმე ასე აღსრულდეს,120 არამედ შემცოდე მეტად ნუღარ შესცოდავს. არის ძლიერი, რომელსაც ხელეწიფება კურნება მისი121 უწინარესი ცოდვისა, რადგან თავად ფლობს ყოველგვარ ხელმწიფებას”. 30.(2). 1. ვკითხე მას კვლავ და ვუთხარი: “მას შემდეგ, რაც უფალმა ღირსმყო, რომ მარადის ჩემთან ერთად დამკვიდრებულიყავი, კვლავ იტვირთე ჩემი მცირედი სიტყვები, რადგან ვერაფერს ვხვდები და გული ჩემი გაუხეშდა (მრ. 6.52) ჩემს უწინდელ საქმეთაგან. განმსწავლე122 მე, რადგან ყოვლითურთ უგუნური ვარ და ვეღარაფერს ვიაზრებ”. 2. მიპასუხა მე და მითხრა: “მე სინანულისთვის ვარ [დადგენილი] და ყოველ მონანულს გულისხმისყოფას ვანიჭებ.123 არ მიგაჩნია შენ, რომ თავად ეს სინანულია გონიერება? – განაგრძო, - სინანული დიდი გონიერებაა, რადგან შემცოდე, რომელიც მიხვდება, რომ უკეთურება უფლის წინაშე აღასრულა (მსაჯ. 2.11; 3.12; 4.1; 10.6; 13.1), განიძარცვავს თავისი გულიდან საქმეს, რასაც ასრულებდა, შეინანებს და მეტად აღარ მოიმოქმედებს უზნეობას, არამედ დაუზოგავად სიკეთეს იქმს, დაიმდაბლებს და დათრგუნავს საკუთარ სულს, რადგან სცოდავდა. ხომ ხედავ, რომ სინანული დიდი გონიერებაა”. 3. მივუგე: “უფალო, პირველი არის ის, რომ ცოდვილი ვარ, ამიტომაც გამოვეძიებ შენგან ყოველივეს, რომ გავიგო, როგორი საქმის აღმსრულებელი ვცხონდები, რადგან აღურაიცხავნი არიან ცოდვანი ჩემნი და მრავალფეროვანნი”. 4. “ცხონდები, - მპასუხობს, - რაჟამს ჩემს მცნებებს დაიცავ და მათ აღასრულებ. ვინც ამ მცნებებს მოისმენს დ დაიცავს, ღმერთში იცოცხლებს. 31.(3). 1. მივუგე: “უფალო, კითხვას შეგმატებ”. “თქვი”. - მპასუხობს. “უფალო, მსმენია ზოგიერთი მასწავლებლისგან124, რომ არაა სხვა სინანული, თუ არა ის, როდესაც წყალში ჩავედით (κατέβημεν) და ჩვენი უწინდელი ცოდვებისგან დახსნა მივიღეთ”. 2. მეუბნება: “კეთილად გსმენია, ასეც არის, მაგრამ საჭიროა, ცოდვათა გამო შენდობის მიმღებმა მეტად აღარ შესცოდოს, არამედ უბიწოებაში დამკვიდრდეს. 3. რადგან ყოველივეს გამოიკითხავ (ἐξακριβάζῃ), ამასაც განგიცხადებ შენ, მაგრამ არ ვაძლევ საბაბს მათ, ვინც უფალი ახლა იწამა ან მსურველია რწმენისა, რადგან ისინი, რომლებიც ახლა ირწმუნებენ ან მზრახველობენ სწამდეთ, არ ფლობენ ცოდვათა გამო სინანულს, ხოლო თავიანთი უწინდელი ცდომილებებისთვის შენდობას მიიღებენ125. 4. ამ დღეთა უწინარეს ხმობილებს კი სინანული განუწესა გულთამხილავმა და ყოვლისმცოდნე უფალმა126, უწყის რა ადამიანთა უძლურება და ვერაგობა დემონისა, რომელიც ბოროტებას მოქმედებს და უკეთურობს ღვთის მონათა წინააღმდეგ. 5. მრავალმოწყალე ღმერთმა შეიწყალა თავისი ქმნილება და ეს სინანული განუწესა, მეც ამ სინანულის ხელმწიფება მომიბოძა. 6. მაგრამ მე გეუბნები შენ, - ამბობს, - ამ დიდი და წმინდა მოწოდების შემდეგ127, რაჟამს ვინმე, დემონის მიერ განცდილი, შესცოდავს, შეუძლია ერთგზის შეინანოს, ხოლო უკეთუ ხელდახელ სცოდავს128 და ინანიებს, უსარგებლოა ასეთი ადამიანისთვის, რადგან ძნელად თუ ცხონდება”129. 7. ვეუბნები ანგელოზს: “უფალო, განვცხოველდი130 შენგან ეგზომ სიზუსტით ამის მსმენელი, გავიგე რა, რომ თუ მეტად აღარ გავამრავლებ ჩემს ცოდვებს, ვცხონდები”. მპასუხობს: “ყველა ცხონდება, ვინც მცნებებს აღასრულებს”. 32.(4). 1. ვკითხე მას კვლავ და ვუთხარი: “უფალო, მას შემდეგ, რაც ერთგზის მიმიახლე, კვლავ ესეც განმიცხადე”. “თქვი”! - მომიგებს. “უფალო, თუკი ცოლი ან პირიქით, ქმარი გარდაიცვალა და მათგან რომელიმე დაქორწინდა, ნუთუ სცოდავს შეუღლებული?” 2. მპასუხობს: “არ შესცოდავს, ხოლო თუ იგი განმარტოვდება131, უფლისგან საკუთარ თავს აღმატებულ პატივსა და უდიდეს ბრწყინვალებას განუკუთვნებს (I კორ. 7. 38-40), მაგრამ თუკი დაქორწინდება, არ შესცოდავს. 3. უბიწოება და სიწმინდე დაიცავი და ღმერთში იცოცხლებ. ის, რაც შენ გითხარი და მსურს გითხრა, ამიერიდან აღასრულე, რა დღიდანაც ჩემთვის ხარ მობარებული, და შენს სახლში დავმკვიდრდები. 4. უკეთუ ჩემს მცნებებს დაიცავ, აღიხოცება შენი უწინდელი შეცოდებანი; და ყველას მიეტევება, რაჟამს დაიმარხავენ ამ მცნებებს და უმწიკვლოდ აღასრულებენ მათ. მცნება V 33.(1). 1. გახდები რა სულგრძელი და გონიერი, - ამბობს, - ყველა უკეთურ საქმეზე იხელმწიფებ და ყოველგვარ სიმართლეს აღასრულებ. 2. თუკი სულგრძელი გახდები, შენში დამკვიდრებული წმინდა სული სპეტაკი იქნება; განა შეირყვნება სხვა უკეთური სულის მიერ, არამედ სისავსეში132 დამკვიდრებული გახალისდება და გაიხარებს სხეულთან ერთად, რომელშიც მკვიდრობს; ნაყოფი ექნება საკუთარ თავში და ემსახურება ღმერთს მრავალი სიხარულით. 3. ხოლო რაჟამს აღგზნება133 მოგეახლება, ფაქიზი, წმინდა სული მყისვე დაითრგუნება, არ ექნება რა სუფთა ადგილი, და შეეცდება მისგან განლტოლვას, რადგან უკეთური სულისგან შეჭირვებულს აღარ აქვს ალაგი სურვილისამებრ ღვთისმსახურებისთვის შერყვნილს აღგზნების მიერ. სულგრძელებაში უფალი მკვიდრობს, ხოლო აღგზნებულობაში დემონი. 4. შესაბამისად, როდესაც ვინმეში ორივე სული დაივანებს, არაფერია სასარგებლო და ვარგისიანი ამ ადამიანისთვის, ვისთანაც ბინადრობს. 5. რაჟამს აიღებ ძალზე მცირე აბზინდს და თაფლიან ჭურჭელში ჩაასხამ, განა მთლიანად არ გაირყვნება? თაფლის ეგზომი სიმრავლე მცირედი აბზინდის მიერ შეირყვნება და განქარდება მისი სიტკბოება და მეტად აღარც პატრონს გამოადგება იგი, ვინაიდან გამწარდა და თავისი სარგებლიანობაც დაკარგა. მაგრამ თუკი თაფლს აბზინდი არ შეემატა, ტკბილი აღმოჩნდება და სასარგებლო გახდება მისი მფლობელისთვის. 6. ხომ ხედავ, სულგრძელება თაფლზე უტკბესია და სასარგებლო, უფალი ასეთში მკვიდრობს, ხოლო აღგზნება კი მწარეა და გამოუსადეგარი. ამრიგად, თუკი აღგზნება სულგრძელებას შეუზავდა, სულგრძელება წაიბილწება და მეტად აღარ იქნება შედეგიანი მისი ვედრება ღვთისადმი”. 7. ვეუბნები: “უფალო, მსურს გავიგო აღგზნებულობის ძალა, რომ დაცული ვიყო მისგან”. მპასუხობს: “უკეთუ შენ და შენი სახლეული არ განეკრძალებით მას, განქარდება ყოველგვარი შენი სასოება134. ერიდე აღგზნებას, რადგან მე შენთან ერთად ვარ. ყველა, ვინც მთელი გულით შეინანებს, განერიდება მას, ვინაიდან დავიცავ და მათთან ერთად ვიქნები. ყველანი გამართლდებიან უპატიოსნესი ანგელოზის მიერ. 34.(2). 1. ახლა კი ისმინე, - ამბობს, - აღგზნების ძალის შესახებ, თუ როგორი უკეთურებაა, რაგვარად დასცემს ღვთის მონებს საკუთარი მოქმედებით და სიმართლისგან გარემიაქცევს მათ. სრწმუნოებაში სრულყოფილთ ვერ გადააცდენს, არც ზემოქმედება ძალუძს, ვინაიდან ჩემი ძალაა მათთან ერთად, ხოლო მიდრეკს არასრულებსა და ორგულებს, 2. რადგან როგორც კი ასეთ ადამიანებს დამშვიდებულებს იხილავს, თავად ამ ადამიანის გულში შთაეკვეთება და არაფრისთვის, ქვეყნიური საქმეების მიზეზით, ქმარი ან ცოლი დადარდიანდება: საკვების, ან უმნიშვნელო რამ სიტყვის, რომელიმე მეგობრის, ანთუ საჩუქრის, შემოსავლის, ან ასეთი უგუნური საქმეების გამო, ვინაიდან ყოველივე ეს უგუნურება, არარაობა, უაზრობა და უსარგებლოა ღვთის მონათათვის. 3. დიდი და მტკიცეა სულგრძელება, ძლიერ ძალას ფლობს და დიდ სიფართოვეში ნაყოფიერებს. მხიარული, მოზეიმე და უზრუნველად მყოფი135 ყოველ ჟამს უფალს განადიდებს (ტობ. 4.19; ფს. 33.2), არც სიმწარეა მასში და მიუხედავად ყველაფრისა მშვიდია და მყუდრო. ეს სულგრძელება სრული სარწმუნოების მქონესთან მკვიდრობს. 4. აღგზნება კი უპირველესად სიბრიყვე, სიმსუბუქე და უგუნურებაა. შემდეგ უგუნურებისგან დარდი იშვება, დარდისგან - გაღიზიანება, გაღიზიანებისგან - რისხვა, ხოლო რისხვისგან – გულისწყრომა136. მერე ეს გულისწყრომა, ეგზომ ბოროტებათაგან თანაშემოკრებილი, დიდსა და გამოუსწორებელ ცოდვას შობს. 5. რაჟამს ყველა ეს სული ერთ ჭურჭელში137 შთამკვიდრდება, სადაც წმინდა სულიც ბინადრობს, ვეღარ იტევს ჭურჭელი (ἄγγος) მათ, არამედ გარდაემატება. 6. ფაქიზ სულს არ აქვს ჩვევა უკეთურ და ულმობელ სულთან ერთად დამკვიდრებისა; განშორდება ამ ადამიანს და სიმშვიდესა და სიმყუდროვეში ეძებს სავანეს. 7. როცა განუდგება ასეთ ადამიანს, რომელშიც ბინადრობდა, ეს ადამიანი, დატევებული სიმართლის სულის მიერ, უზნეო სულთაგან აღვსილი, მომავალში დაუდგრომელია ყოველ საქმეში. ამრიგად, აღმოჩნდება რა გაძარცული უკეთურ სულთაგან, ყოვლითურთ დაბრმავდება კეთილი განსჯისთვის. ასე ემართება ყველა აღგზნებულს. 8. უარყავი, დაუპირისპირდი აღგზნბებულობასა და დარდს, უუკეთურეს სულს, ხოლო შეიმოსე სულგრძელება და აღმოჩნდები უფლისგან შეყვარებულ წმინდანთა შორის. ეკრძალე, ნურასოდეს უგულებელყოფ ამ მცნებას, ვინაიდან რაჟამს მას ეუფლები, ძალგიძს, დანარჩენი მცნებებიც დაიცვა, რომლებიც მსურს გაუწყო. მათგან გაძლიერდი და გამტკიცდი. ყველა მომძლავრდება, ვინც მოისურვებს, მათში ისრბოლოს. მცნება VI 35.(1). 1. პირველივე მცნებაში გაუწყებდი შენ, - ამბობს, - რომ რწმენა, მოშიშება და თავშეკავება დაგეცვა". მივუგე: "დიახ, უფალო". "ახლა კი მსურს, - მეუბნება, - მათი ძალებიც განგიცხადო, რომ შეიმეცნო, მათგან რომელი როგორ ძალასა და მოქმედებას ფლობს, რადგან ორმაგია მათი მოქმედება და სიმართლესა და უსამართლობაში მდგომარეობს138 2. ამრიგად, სიმართლის გწამდეს, ხოლო უსამართლობას ნუ მიენდობი, ვინაიდან სამართლიანობას სწორი გზა აქვს, ხოლო უსამართლობას მრუდე. შენ მართალი და პირდაპირი გზით იარე, ხოლო გამრუდებული უარყავი. 3. მრუდე გზას ბილიკები არ გააჩნია, გაუვალია და მრავალი დაბრკოლებაა მასზე, უსწორმასწორო და ეკლიანია, დამღუპველია მეგზურთათვის. 4. ხოლო სწორ გზაზე მოარულნი პირდაპირ და დაუბრკოლებლად სრბოლობენ, რადგან არც უსწორმასწოროა იგი, არც ეკლიანი. ხომ ხედავ, ფრიად სასარგებლოა მასზე რონინი”. 5. ვეუბნები: “შემაძლებინე მე ამ გზაზე სიარული”. “ივლი! - მომიგებს, - ვინც მთელი გულით უფლისკენ მიიქცევა (იერ. 24.7; იოელ. 2.12; ფს. 21.9; 50.15), ამ გზაზე ისრბოლებს”. 36.(2). 1. ახლა კი ისმინე, - ამბობს, - რწმენის შესახებ. ორი ანგელოზია ადამიანთან, ერთი სიმართლის და ერთი უკეთურების”139. 2. “როგორ გავარჩიო, - ვეკითხები, - მათი მოქმედება, უკეთუ ორივენი ჩემთან ერთად მკვიდრობენ?" 3. მომიგებს: “ისმინე და გაიგებ. სიმართლის ანგელოზი ფაქიზი, უბრალო, თვინიერი და მყუდროა. რაჟამს შენს გულში შემოვა იგი, მყისვე სამართლიანობის, უბიწოების, სიწმინდის, ზომიერების, ყოველი კეთილი საქმისა და აღმატებული დიდების შესახებ გემეტყველება. როდესაც ყოველივე ეს შენს გულს მიეახლება, შეიმეცნე, რომ სიმართლის ანგელოზია შენთან. ესენია სიმართლის ანგელოზის საქმენი. მას და მის საქმეებს მიენდე. 4. ახლა კი უკეთურების ანგელოზის მოქმედებაც იხილე: უპირველეს ყოვლისა აღგზნებულია (ὀξύχολός), დაუნდობელი და უგუნურია. უზნეობაა მისი საქმე, რაც დასცემს ღვთის მონებს. როცა შენს გულში შევა იგი, გულისხმაჰყავ მის მოქმედებათაგან”. 5. ვეკითხები: "უფალო, როგორ ვიცნო გამოუცდელმა?" "მისმინე, - მპასუხობს, - რაჟამს აღგზნება ან დარდი (πικρία) შემოგაწვება, გაიაზრე, რომ ისაა შენში. შემდეგ, განზრახვა მრავალი საქმისა, ძვირფასი საკვებისა და სასმელის სიმრავლე, ხშირი მემთვრალეობა, მრავალგვარი და უსარგებლო ფუფუნება, გულისთქმა დედაკაცთა მიმართ, სიხარბე, ფრიადი ქედმაღლობა, მაქებელობა და რაც რამ ამის მსგავსი და თანასწორია. უკეთუ გულში ეს აღწევნილა, მიხვდი, რომ უკეთურების ანგელოზია შენში. 6. შენ, მცოდნე მისი საქმეებისა, განუდექი მას და ნუ მიენდობი, რადგან ბილწია მისი ქმედება და უსარგებლოა ღვთის მონათათვის. გაქვს ორივე ანგელოზის საქმე. შეიმეცნე ისინი და მიენდე სიმართლის ანგელოზს. 7. უკეთურების ანგელოზს განუდექი, ვინაიდან მისი სწავლება უზნეოა ყოველ საქმეში. თუკი მავანი დიდად მორწმუნე მამაკაცია და ამ ანგელოზის ზრახვა მის გულში აღწევნილა, ასეთი მამაკაცი ან დედაკაცი ცოდვითაა შეკრული. 8. ხოლო რაჟამს ვინმე, დიდად ცოდვილი მამაკაცი ან დედაკაცი, საკუთარ გულს კვლავ სიმართლის ანგელოზის საქმეებს მიაახლებს, გარდაუვალად ხამს, სიქველე აღასრულოს. 9. ხომ ხედავ, - ამბობს, - კარგია სიმართლის ანგელოზის მიდევნება, უკეთურების ანგელოზი კი უარყავი. 10. ეს მცნება რწმენის გამო განცხადდა, რომ სიმართლის ანგელოზს მიენდო, და მისი აღმსრულებელი ღმერთთან იცოცხლებ. გჯეროდეს, მძიმეა უკეთურების ანგელოზის საქმენი; მათი უარმყოფელი კი ღვთისთვის იცოცხლებს. მცნება VII 37. 1. უფლის გეშინოდეს, - ამბობს, - და მისი მცნებები დაიმარხე (ეკლეს. 12.13). ღვთის მცნებათა დამცველი გაძლიერდები ყოველივეში და შეუდარებელი იქნება შენი საქმე. უფლისმოშიში ყოველივეს კეთილად აღასრულებს. ესაა შიში, რითიც საჭიროა, შენ გეშინოდეს, და ცხონდები. 2. დემონის ნუ გეშინია. ღვთისმოშიში დემონზე იხელმწიფებ, რადგან უძლურია იგი, ხოლო ვისშიც არაა ძალა, არც შიშია, მაგრამ ვისაც დიადი ხელმწიფება აქვს, მოშიშებაც მისდამია140. ყოველი ძალის მფლობელი შიშის მომგვრელია, ხოლო უძლური ყველასგან უგულებელყოფილია. 3. დემონის საქმეებმა შეგზაროს, ვინაიდან უკეთურებაა. ამიტომაც უფლისმოშიში არათუ აღასრულებ მათ, არამედ განეკრძალები. 4. შიში ორგვარია: რაჟამს ცოდვის აღსრულებას ისურვებ, ღვთის გეშინოდეს და არ იმოქმედებ მას, ხოლო უკეთუ იზრახებ, კვლავ კეთილი აკეთო, უფალს ეკრძალე და იმუშაკებ. როგორი ძლიერია, დიდი და ძალმოსილია ღვთის შიში! უფლის გეშინოდეს და მასთან იცოცხლებ. ყველა მოშიში და მისი მცნებების დამცველი, ღმერთში იცხოვრებს”. 5. “უფალო, - ვეკითხები, - რად ამბობ მისი მცნებების აღმსრულებელთა შესახებ: ღვთისთვის იცოცხლებენო?” მომიგებს: “ყოველ ქმნილებას ეშინია უფლის, მის მცნებებს კი არ იცავს. ამიტომაც ღვთის წინაშეა მისი მოშიშებისა და მცნებების აღმსრულებელთა სიცოცხლე, ხოლო ვინც მის მცნებებს არ იმარხავს, არც სიცოცხლეა ასეთში. მცნება VIII 38. 1. გითხარი, - ამბობს, - რომ ორმაგია ღვთის ქმნილებანი, თავშეკავებაც ორგვარია. ნაწილისგან თავშეზღუდვაა საჭირო, ხოლო ზოგიერთისგან არაა საჭირო”. 2. ვეკითხები: “უფალო, გამაგებინე, რას უნდა ვეკრძალო და რას არა?” “ისმინე! - ამბობს. - ცოდვას ეკრძალე და ნუ აღასრულებ მას, ხოლო სიკეთეს ნუ ერიდები, არამედ აკეთე იგი, რადგან რაჟამს სიკეთეს უარყოფ და არ აღასრულებ, დიდ ცოდვას იმოქმედებ; ხოლო თუ უკეთურებას განეკრძალები და არ შეასრულებ, დიად სიმართლეს მოიპოვებ. ყოველგვარი უზნეობისგან თავშეზღუდვა სიკეთის მომმუშაკებელია”. 3. შევეკითხე: “უფალო, რა არის უკეთურება, რასაც ჩვენ უნდა ვერიდებოდეთ?” “ისმინე, - მომიგებს, - სიძვა და მრუშობა, ურჯულო მემთვრალეობა, უზნეო ფუფუნება, მრავალგვარი საკვები და დიდძალი სიმდიდრე, მაქებელობა, ამპარტავნება და სიძულვილი, ტყუილი, ავმეტყველება, მზაკვრობა, ავმეხსიერება და ყოველგვარი ცილისწამება. 4. ყველა ეს საქმე ფრიად უზნეოა ადამიანის ცხოვრებაში. ღვთის მონა ასეთ ქმედებებს უნდა ერიდებოდეს, ვინაიდან მათგან თავშეუკავებელს არ ძალუძს, ღმერთში იცოცხლოს. ისმინე მათ თანმდევთა შესახებ”. 5. ვეუბნები: “უფალო, ნუთუ კიდევაა უკეთური საქმენი?” "ჭეშმარიტად არის, - მომიგებს, - და მრავლადაც, რასაც საჭიროა, მონა ღვთისა განეკრძალოს: ქურდობა, სიცრუე, ძარცვა, ცრუდდამოწმება, ვერცხლისმოყვარება, ბილწი გულისთქმა, ეშმაკობა, პატივმოყვარება, ტრაბახი და რაც რამ ამის მასგავსია. 6. არ ფიქრობ შენ, რომ ისინი უზნეონი არიან? დიდი ბოროტებაა, - ამბობს, - ღვთის მონათათვის. ვინც ღმერთს ემონება, საჭიროა, ყოველივე ამას განეშოროს; ხამს ამ ყველაფრისგან თავშეზღუდვა, რომ ღმერთში იცოცხლო და ჩაეწერო ეგევითართაგან განკრძალულთა შორის. ესაა, რასაც შენ უნდა ერიდო. 7. ისმინე ის, რასაც არათუ განრიდება, არამედ აღსრულება სჭირდება: სიკეთეს არ განეკრძალო და იქმოდე მას". 8. შევეკითხე: "უფალო, განმიცხადე მე სიკეთეთა ძალაც, რომ დავემონო და მათში ვისრბოლო, აღმსრულებელს კი ცხონება ძალმიძდეს". "ისმინე, - მომიგებს, - კეთილი საქმეები, რაც შენ უნდა შეასრულო და არ განერიდო: 9. უპირველეს ყოვლისა რწმენა, შიში ღვთისა, სიყვარული, ერთსულოვნება, სიმართლის სიტყვა, ჭეშმარიტება, მხნეობა. არაფერია ადამიანის ცხოვრებაში ამაზე უკეთესი. რაჟამს ვინმე მათ დაიცავს და არ განეკრძალება, ნეტარი იქნება თავის ცხოვრებაში. 10. შემდეგ მათ თანმდევთა შესახებ ისმინე: ქვრივების შემწეობა, ობოლთა და უპოვართა პატრონობა, ღვთის მონათა გამოხსნა შეჭირვებისას, სტუმართმოყვარება (რადგან კეთილმოქმედება სტუმართმოყვარებაში გამოვლინდება), არავითარი დაპირისპირება, მყუდროება, კაცთა შორის უნარჩევესობა, მოხუცების პატივისცემა, სიმართლეში წვრთნა, დაცვა ძმობისა, ტვირთვა უპატიობისა, სულგრძელება, ავმეხსიერების შეუწყნარებლობა, სულით მოუძლურებულთა გამხნევება, სარწმუნოებაში ცდომილთა არათუ განგდება, არამედ მოქცევა და კეთილგანწყობის აღდგენა, შემცოდეთა დამოძღვრა, მოვალეთა და უპოვართა შეუვიწროებლობა და რაც რამ ამის მსგავსია. 11. განა არ მიგაჩნია შენ, - ამბობს, - რომ ესაა სიკეთე". მივუგე: "უფალო, არის რა ამაზე უსახიერესი?!" "მათში ისრბოლე, ნუ განეკრძალები და ღმერთში იცოცხლებ. 12. ეს მცნება დაიცავი. რაჟამს სიკეთეს აღასრულებ და არ განერიდები, უკეთურებას არ იმოქმედებ და უკუაგდებ მას, უფალთან დამკვიდრდები; და ყველა, ვინც ამგვარად იმუშაკებს, ღმერთში იცოცხლებს. და კვლავ. ვინც ამ მცნებებს დაიცავს და მათში ისრბოლებს, ღმერთთან დამკვიდრდება". მცნება IX 39. 1. ამბობს: "განირიდე თავიდან ორჭოფობა და საერთოდ ნურაფერზე დაეჭვდები, როდესაც ღვთისგან ითხოვ რამეს, ეუბნები რა საკუთარ თავს, რომ მისდამი ეგზომ მცოდველს, როგორ ძალმიძს უფლისგან თხოვნა და მიღება? 2. ნუ განსჯი ასე, არამედ შენი გული ყოვლითურთ უფლისკენ მიაქციე (იერემ. 24.7; იოელ. 2.12), უეჭველად ითხოვე და შეიმეცნებ მის მრავალმოწყალებას, რადგან არათუ დაგიტევებს, არამედ შენი სულის სურვილს აასრულებს. 3. ღმერთი განა ავმეხსიერი ადამიანივითაა; ძვირუხსენებელია თავად და სწყალობს საკუთარ ქმნილებას. 4. ამრიგად, შენ ამა საუკუნის ყოველგვარი ამაოებისა და შენთვის წინარეგაცხადებული სიტყვებისგან141 გული განიწმინდე, უფლისგან ითხოვე და ყოველივეს მიიღებ, ყველა ვედრება აგისრულდება, რაჟამს უეჭველად შეჰღაღადებ მას; 5. ხოლო თუკი შენს გულში დაეჭვდები, ვერაფერს შეიწყნარებ ნავედრებთაგან. ღმერთში დაეჭვებული მერყევია და საკუთარი თხოვნით არაფერს აღწევს. 6. სარწმუნოებაში ყოვლადსრული კი უფალზე დანდობილი ითხოვს ყოველივეს (ფს. 2.13) და ღებულობს, ვინაიდან უეჭველად ევედრება და არ ორგულობს. ძნელად ცხონდება მერყევი ადამიანი, თუ არ შეინანებს. 7. განიწმინდე შენი გული ორჭოფობისგან, რწმენა შეიმოსე, სადაც ძლიერებაა, და ღმერთს მიენდე, რომ ყველა შენი შენავედრი შეიწყნარო, რასაც კი ითხოვდი. უკეთუ უფლისკენ მღაღადებელმა ზოგჯერ რაიმე თხოვნა ფრიადი დაგვიანებით მიიღე, ნუ შეორგულდები, სწრაფად რომ არ მოგებოძა სურვილი შენი სულისა, რადგან სრულად გამოცდის ან რაღაც გადაცდომის გამო, რაც შენ არ იცი, დიდი დაგვიანებით ღებულობ ნავედრებს142. 8. ვედრებას შენი სულის სურვილისა ნუ შეწყვეტ და შეიწყნარებ მას, ხოლო რაჟამს მთხოვნელი მომედგრდები და შეორგულდები, საკუთარ თავს აბრალე და არა შენთვის მოცემაზე უარისმთქმელს143. 9. ეკრძალე ამ ორგულობას, რადგან უკეთურება და უგუნურებაა და მრავალს, ძლიერსა და ჭეშმარიტად ფრიად მორწმუნეს, რწმენიდან აღმოფხვრის, ვინაიდან ორჭოფობა თავად დემონის ასულია და დიდად უკეთურობს ღვთის მონათა წინააღმდეგ. 10. მოიძულე ორგულობა და მის ყველა საქმეზე იხელმწიფე144. შეიმოსე ძლიერი და ძალმოსილი რწმენა, რადგან იგი ყოველიცეს განგიცხადებს, ყველაფერს სრულყოფს, ხოლო საკუთარი თავისადმი მიუნდობელი ორჭოფობა მცდარია ყოველ საქმეში, რასაც აღასრულებს. 11. ხომ ხედავ, - ამბობს, - რომ რწმენა უფლისგანაა ზეგარდამო და დიდ ძალას ფლობს, ხოლო ორგულობა დემონისმიერი მიწიერი სულია და ძლიერება არ გააჩნია. 12. შენ კი ძლევამოსილ რწმენას დაემონე და განეკრძალე ორჭოფობას, სადაც უძლურებაა, და ღმერთში იცხოვრებ; ამგვარად განმსჯელნი, ყველანი ღმერთისთვის იცოცხლებენ. მცნება X 40.(1). 1. განირედე თავიდან მწუხარება, - ამბობს, - რდაგან იგი ორჭოფობისა და აღგზნების (τῆς ὀξυχολίας) და არის". 2. "უფალო, როგორაა მათი და? - ვეკითხები. - მე მიმაჩნია, სხვა არის აღგზნება, სხვაა ორჭოფობა და სხვაც მწუხარება". "უგულისხმო ადამიანი ხარ. - მომიგებს, - ვერ ხვდები, რომ მწუხარება ყველა სულზე უუკეთურესია და ფრიად საშიშია ღვთის მონათათვის, რომ ყოველ სულზე მეტად ღუპავს ადამიანს, განდევნის145 წმინდა სულს და კვლავ დაიხსნის” (II კორ. 7.10)? 3. მივუგე: "უფალო, მე უგუნური ვარ და ვერ ვიმეცნებ ამ იგავებს. ვერ ვხვდები, როგორ ძალუძს განდევნა და კვალად ხსნა". 4. 'ისმინე! - მპასუხობს, - ისინი, რომლებსაც არასოდეს უძებნიათ ჭეშმარიტება, არც ღმრთეება146 გამოუძიებიათ, არამედ მხოლოდ იწამეს და [კვლავ] შეერივნენ წარმართთა საქმეებს, სიმდიდრეს, მეგობრობასა თუ ამა საუკუნის სხვა მრავალ საზრუნავს, ვეღარ იმეცნებენ საღმრთო იგავებს (და ისიც, ვინც ასეთებს უკავშირდება), რადგან ამ საქმეთა მიერ დაბნელდებიან, შეირყვნებიან და უნაყოფოები ხდებიან. 5. როგორც ვენახი კეთილი, აღმოჩნდება რა უზრუნველად, ეკლებისა და ბალახთა სიმრავლის გამო გაავრეზდება147, ამგვარადვე მორწმუნე ადამიანები ზემოთხსენებულ მრავალ საქმეში შთაკვეთებულნი თავიანთ ზრახვას გადაცდებიან და საერთოდ ვერაფერს იმეცნებენ სიმართლის შესახებ, არამედ რაჟამს ისმენენ ღმრთეებისა და ჭეშარიტების თაობაზე, მათი გონება მათი საქმეების ირგვლივ მიმოეხეტება და ვერაფერს ხვდებიან; 6. ხოლო ღვთისმოშიშნი, ღვთაებრივისა და ჭეშმარიტების მაძიებელნი და გულით უფალთან მყოფნი ყოველივე გაცხადებულს მყისვე იაზრებენ და გულისხმაჰყოფენ, ვინაიდან ღვთის შიშია მათში (ფს. 110.10; იგავ. 1.7). სადაც უფალი მკვიდრობს, იქ გონიერებაც მრავლადაა. უფალს შეუერთდი და ყოველივეს გაიგებ და შეიმეცნებ. 41.(2). 1. ისმინე, უგულისხმოვ, - ამბობს, - თუ როგორ დევნის მწუხარება148 წმინდა სულს და კვლავ დაიხსნის (II კორ. 7.10). 2. რაჟამს ორგული რაიმე საქმეს ეწაფება და საკუთარი ორჭოფობის გამო მასში ვერ წარემატება, ეს მწუხარება ეკვეთება ადამიანს, ამწუხრებს წმინდა სულს და განდევნის მას. 3. შემდეგ, როცა ადამიანს აღგზნება მიეახლება რაიმე საქმის მიზეზით და დიდად გაამწარებს, განრისხებული ადამიანის გულს კვლავ წუხილი მიემთხვევა და დაამწუხრებს საკუთარი ქმედების გამო, რასაც ასრულებდა, და შეინანებს, რადგან უკეთურება იმოქმედა.149 4. ვფიქრობ, ამ წუხილშია ხსნა, ვინაიდან უზნეო საქმეებს გარდაქმნის; მაგრამ სულს ორივე მოვლენა ამწუხრებს - ორგულობა, რითიც ვერ წარემატება საკუთარ საქმეში, ხოლო აღგზნება, რადგან უკეთურებას იქმს. ამრიგად, ორივენი, ორგულობა და აღგზნებულობა, შეჭირვებაა წმინდა სულისთვის. 5. განირიდე თავიდან წუხილი და ნუ შეავიწროებ შენში დამკვიდრებულ წმინდა სულს (ეფეს. 4.30), რომ არ შეჰღაღადოს შენ შესახებ ღმერთს და არ მიგატოვოს, 6. რადგან ღვთის სული, რომელიც ამ სხეულს ებოძა, ვერ იტევს მწუხარებას, ვერც იწროებას. 42.(3). 1. შეიმოსე სიხარული, რომელსაც მარადჟამ მადლი აქვს (სიბ. ზირაქ. 26.4) ღვთის წინაშე და კეთილსასურველია მისთვის, და დატკბი მისით, ვინაიდან ყოველი მხიარული კაცი სიკეთეს მოქმედებს, კეთილს იზრახავს და წუხილს მოიძაგებს; 2. ხოლო მწუხარე კაცი მარადის უკეთურობს. პირველად უკეთურობს, რადგან შეაჭირვებს იგი ადამიანისთვის ბოძებულ მხიარულ წმინდა სულს; მეორე, წმინდა სულის მაჭირვებელი უშჯულოებას იქმს, არ ევედრება და არც აღმსარებლობს ღვთისადმი. მწუხარე ადამიანის თხოვნას არასოდეს აქვს ძალა, ღვთის საკურთხევლამდე აღიწიოს". 3. შევეკითხე: “რატომ არ ამაღლდება საკურთხევლამდე დამწუხრებულის ვედრება?" “იმიტომ რომ, - მომიგებს, - წუხილია დავანებული მის გულში. მწუხარება ლოცვასთან შეერთებული არ უტევებს ლოცვას, ამაღლდეს წმინდა საკურთხევლამდე, რადგან როგორც ურთიერთში შეზავებულ ძმარსა და ღვინოს არ აქვს თავისი სიტკბოება, ამგვარადვე შეერევა რა მწუხრაება წმინდა სულს, აღარ ძალუძს მავანს ვედრება. 4. განიწმინდე საკუთარი თავი ამ უკეთური წუხილისგან და იცოცხლებ ღმერთში. ყველა, ვინც თავიდან განირიდებს მას, ღმერთში იცოცხლებს და ყველანაირი სიხარულით შეიმოსება. მცნება XI 43. 1. მიჩვენა მე სავარძელში მსხდომი ადამიანები და სხვა, კათედრაზე მჯდომი ადამიანი და მეუბნება: “ხედავ სავარძელში მსხდომთ?” ვუპასუხე: “ვხედავ, უფალო”. “ისინი, - ამბობს, - მორწმუნეები არიან, ხოლო კათედრაზე მჯდომი ცრუ წინასწარმეტყველია და ღვთის მონათა გონების გამხრწნელი. ღუპავს შეორგულებულთ, ხოლო მორწმუნეებს ვერა. 2. შეორგულებულნი როგორც მისანთან მიდიან და ეკითხებიან მას, თუ რა იქნება მათთვის150. ამ ცრუ წინასწარმეტყველს საკუთარ თავში არანაირი ღვთაებრივი ძალა არა აქვს, ხოლო პასუხობს მათ თავიანთი შეკითხვისა და უკეთური წადილისამებრ და აკმაყოფილებს ასეთ სულებს, როგორც თავად ისურვეს. 3. ის, უნაყოფოდ მყოფი, ფუჭად პასუხობს უნაყოფოებს, რადგან რაჟამს ვინმე, ამაო ადამიანი, დაეკითხება, მიუგებს. ჭეშმარიტ რამ სიტყვებსაც გამოთქვამს, ვინაიდან დემონი აღავსებს მას თავისი სულით, რომ ძალუძდეს მართალთაგან თუნდაც ვინმეს დამხობა151. 4. ისინი, რომლებიც ძლიერნი არიან უფლის რწმენაში და ჭეშმარიტება შეუმოსავთ, განა ასეთ სულებს უკავშირდებიან, არამედ განილტვიან მათგან; ხოლო რომელნიც ორჭოფობენ და მძლავრად მიმოიქცევიან, მისნობენ მსგავსად წარმართებისა და კერპთაყვანისმცემლობის შემოქმედნი საკუთარ თავს უდიდეს ცოდვას განუკუთვნებენ, ვინაიდან ვინც რაიმე საქმის შესახებ ცრუ წინასწარმეტყველს დაეკითხება, კერპმსახურია, დაცლილია ჭეშმარიტებისგან (κενὸς ἀπὸ τῆς ἀληθείας) და უგუნურია. 5. ღვთისგან ბოძებული ყოველი სული არათუ მკითხაობს, არამედ მფლობელია რა საღვთო სიმტკიცისა, თავად განაცხადებს ყოველივეს, რაც ზეგარდამოა (იაკ. 3.15) ღვთარბრივი სულის ძალისგან152. 6. ხოლო სული შემკითხველი და ადამიანთა წადილისამებრ მოპასუხე მიწიერია და მსუბუქი (ἐλαφρόν), არმქონე ძალისა, და საერთოდ ვერაფერს ამბობს, თუკი არ გამოიკითხა”. 7. “უფალო, - ვეუბნები, - როგორ შეიცნობა ადამიანი, თუ ვინაა მათგან წინასწარმეტყველი და ვინ - ცრუ წინასწარმეტყველი?” “ორივეს შესახებ ისმენე, - მომიგებს, - და რისი თქმაც მსურს შენთვის, ამით განასხვავებ მათ. საღვთო სულის მქონე ადამიანი ცხოვრების წესით გამოიკვლიე153. 8. პირველი. ის, ვინც ზეგარდამო სულს ფლობს, თავშეკავებული, მშვიდი, მდაბალი და ყოველგვარი უკეთურებისა და ამა საუკუნის ამაო სურვილის უარმყოფელია; საკუთარ თავს ყველა ადამიანზე მეტად იმდაბლებს და შეკითხვაზე არავის არაფერს პასუხობს, განმარტოებითაც არ ლაპარაკობს, წმინდა სული არც მაშინ ღაღადებს, რაჟამს ადამიანი ისურვებს ამას, არამედ ამეტყველდება, როცა ღმერთი ისათნოვებს მის ლაპარაკს. 9. როდესაც საღვთო სულის მფლობელი ადამიანი ღვთის რწმენის მქონე მართალ კაცთა კრებულს უერთდება და ეს შეკრებილი ადამიანები ღმერთს ვედრებას აღუვლენენ, მაშინ მასთან მყოფი წინასწარმეტყველების სულის ანგელოზი ამ ადამიანს აღავსებს და ეს წმინდა სულით აღვსილი ადამიანი სისავსისგან ისე ამეტყველდება, როგორც უფალი ისურვებს. 10. ასე საჩინოვდება ღვთაებრივი სული. ამგვარია უფლის ღვთაებრივი სულის ეს ძალა. 11. ახლა კი ისმინე, - ამბობს, - მიწიერი, ფუჭი და უძლური სულის შესახებ, რომელიც უგუნურია. 12. პირველი. ის ადამიანი, ვისაც მიაჩნია, რომ თავადაა მფლობელი ზე სულისა, პირველობის მოსურნეა, პირდაპირ თავხედი, უსირცხვილო და მრავლისმეტყველია, მრავალგვარ განცხრომასა და უამრავ განსხვავებულ ტყუილში მიმოიქცევა, საკუთარი წინასწარმეტყველებისთვის სასყიდელს ღებულობს, ხოლო თუკი ვერ ეუფლა, არ წინასწარმეტყველებს. განა ძალუძს საღვთო სულს სასყიდლის მიღება და წინასწარმეტყველება? ღვთის წინასწარმეტყველი არ დაუშვებს ამის აღსრულებას, მაგრამ ასეთში მიწიერი სულია. 13. შემდეგ, საერთოდ არ ეკარება მართალი ადამიანების კრებულს, არამედ გაურბის მათ; ხოლო უკავშირდება ორგულებსა და უნაყოფოებს, დაფარულში154 უწინასწარმეტყველებს და სიცრუეს ეუბნება ყოველი თავიანთი ამაო წადილისამებრ, რადგანაც უნაყოფოებს პასუხობს. რაჟამს ცარიელ ჭურჭელთან ერთად მოთავსდება ცარიელი ჭურჭელი, არათუ ტყდება, არამედ თანაშეეწყობა ურთიერთს. 14. ხოლო როცა [ცრუ წინასწარმეტყველი] საღვთო სულით აღვსილ მართალ ადამიანთა კრებულს მიეახლება და მათგან ლოცვა აღევლინება, დაცარიელდება ეს ადამიანი, რადაგნ მიწიერი სული შიშით განილტვის მისგან155, მოუძლურდება იგი და ყოვლითურთ დაემხობა156 და არაფრის თქმა ძალუძს. 15. უკეთუ საკუჭნაოში ღვინოს ან ზეთს განათავსებ, ხოლო მათ შორის ცარიელ ჭურჭელს განალაგებ და კვლავ მოისურვებ საკუჭნაოს გახსნას, იმ ჭურჭელს, რომელიც ცარიელი იდგა, ცარიელს აღმოაჩენ. ასევე ამაო წინასწარმეტყველნი, რაჟამს მართალ სულებს ეახლებიან, როგორც მიდიან, იმგვარადვე წარმოჩინდებიან. 16. გაქვს ორივე წინასწარმეტყველის ცხოვრების წესი. საქმეებისა და ცხოვრებისამებრ გამოსცადე თავად სულმოსილი მეტყველი ადამიანი. 17. მიენდე ღვთისგან გარდამომავალ და ძლიერების მქონე სულს, ხოლო სულს მიწიერსა და ამაოს ნურაფერში ერწმუნები, რადგან უძლურია იგი. 18. ისმინე იგავი, რომელიც მსურს შენ გაუწყო: აიღე ქვა და ზეცად ატყორცნე. იხილე, თუ ძალგიძს მისი აწვდენა; ან კვლავ, წყლის ტუმბო აიღე და ცისკენ ატუმბე, უმზირე, თუ შეძლებ, ცა გაარღვიო”. 19. ვეუბნები: “უფალო, ეს ვის ხელეწიფება? შეუძლებელია ორივე, რაც ბრძანე”. მომიგებს: “როგორც ესაა შეუძლებელი, მიწიერი სულიც ასეთივე უძლური და უღონოა. 20. ახლა კი შეიწყნარე ძალა ზეგარდამო მომავალი: სეტყვა უმცირესი მარცვალია, მაგრამ რაჟამს ადამიანს თავზე ეცემა, როგორ ტკივილს აყენებს?! ანთუ კვლავ, აიღე წვეთი, რომელიც სახურავიდან მიწაზე ეშვება და ქვას ხვრეტს. 21. ხომ ხედავ, სიმაღლიდან მიწაზე დაცემული უმცირესი უდიდეს ძალას ფლობს. ამგვარადვე ძლიერია ზეგარდამო მომავალი საღვთო სული. ამ სულს მიენდე, ხოლო სხვას განეკრძალე”. მცნება XII 44.(1). 1. მეუბნება მე: "განიძარცვე თავიდან ყოველგვარი უზნეო ზრახვა, ხოლო შეიმოსე კეთილი და წმინდა სურვილი, ვინაიდან ასეთი წადილით მოსილი მოიძულებ უკეთურ გულისთქმას და სურვილისამებრ ალაგმავ მას. 2. უზნეო გულისთქმა მძვინვარეა და ძნელად თვინიერდება; საზარელია და თავისი სისასტიკით ფრიად ავნებს ადამიანებს. განსაკუთრებით რაჟამს მისკენ მიიდრიკება მონა ღვთისა და არ იქნება გულისხმიერი, საშინლად იზარალებს მისგან. აზიანებს მათ, ვისაც არ გააჩნია სამოსელი კეთილი სურვილისა და ამა საუკუნეს შეთვისებია. სიკვდილს მიეცემიან ისინი”. 3. ვეუბნები: “უფალო, რომელი უკეთურად განზრახული საქმეებია, სიკვდილს რომ გადასცემენ ადამიანებს? შემაცნობინე, რომ ვერიდო მათ”. “ისმინე, - ამბობს, - თუ რაგვარი საქმეებით აკვდინებს უზნეო სურვილი ღვთის მონას. 45.(2). 1. უწინარეს ყოვლისა, სხვისი ცოლის ან ქმრის მიმართ გულისთქმა, ძვირადღირებული ქონების, მრავალგვარი ამაო საკვებისა და სასმელის, სხვა მრავალი და უაზრო სიამოვნების სურვილი. ყოველგვარი სიამოვნება უგუნურება და არარაობაა ღვთის მორჩილთათვის. 2. ესენია უკეთური ზრახვები, რაც ღვთის მონებს აკვდინებს; რადგანაც უზნეო გულისთქმა დემონის ასულია, ამიტომაა საჭირო ბილწი სურვილის უარყოფა, რომ თავშეკავებულებმა ღმერთში იცხოვროთ. 3. ვინც მათგან იძლევა და არ შეეწინააღმდეგება, ბოლომდე (εἰς τέλος) დაიღუპება, ვინაიდან მომაკვდინებელია ეს გულისთქმები. 4. შენ სიმართლის სურვილი შეიმოსე და ღვთის შიშით შეჭურვილი წინააღუდექი მათ (ეფეს. 6.13), რადგან ღვთის კრძალვა კეთილ ზრახვებში მკვიდრობს. რაჟამას უკეთური სურვილი ღვთის შიშით შეიარაღებულსა და მასთან დაპირისპირებულს გიხილავს, შორს განგელტვის (იაკობ. 4.7) და შენი საჭურველით შეძრწუნებული მეტად აღარც გაგეცხადება. 5. ამრიგად, შენ, გამარჯვებულმა და მის მიერ გვირგვინოსანმა, მართალი სურვილისკენ ისწრაფე. გამარჯვება, რასაც ეუფლე, უფალს მიანიჭე და დაემონე ისე, როგორც თავად ისურვებს. რაჟამს კეთილ გულისთქმას დაემონები და დაემორჩილები, შეძლებ უკეთური ზრახვების ძლევას და სურვილისამებრ იხელმწიფებ მასზე”. 46.(3). 1. ვეუბნები: “უფალო, მსურს გავიგო, რა არის საჭირო, რომ კეთილ სურვილს დავემორჩილო”. “ისმინე! - ამბობს, - სიმართლისა და სათნოების აღსრულება (ფს. 14.2), ჭეშმარიტება, შიში ღვთისა, რწმენა, სიმშვიდე და რაც რამ მათი მსგავსია სახიერებაა. ამის მოქმედი ღვთის სათნო მსახური იქნები, მასთან იცხოვრებ და ყველა, ვინც კეთილ სურვილს დაემონება, ღმერთში იცოცხლებს”. 2. თორმეტი მცნება განასრულა და მეუბნება მე: “გეპყრას ეს მცნებები, ისრბოლე მათში და მსმენელებს მოუწოდე, რომ უბიწო გახდეს მათი სინანული ცხოვრების დარჩენილი დღეების მანძილზე. 3. შენთვის ბოძებული მსახურება გულმოდგინედ შეასრულე, ყოველივე აღასრულე და მადლს მოიპოვებ სინანულის მსურველთა შორის და შენს სიტყვებს დაენდობიან, რადგან მე შენთან ერთად ვიქნები და შენს მორჩილებაში დავარწმუნებ მათ”. 4. ვეუბნები სინანულის ანგელოზს: “დიადი, მშვენიერი და დიდებულია ეს მცნებები და ძალუძს, იმ ადამიანის გული გაახაროს (ფს. 18.9; 103.15), ვისაც მათი დამარხვა ხელეწიფება; მაგრამ არ ვიცი, უფალო, შეუძლია კი ადამიანს ამ მცნებათა შესრულება, ვინაიდან ფრიად მძიმენი არიან”. 5. მიპასუხა და მომიგო მე: “რაჟამს შენ საკუთარ თავს განუწესებ, რომ შეგიძლია დაიცვა, ადვილად დაიმარხავ და არ იქნებიან მძიმენი; ხოლო თუკი შენს გულში უკვე აღწევნილა [აზრი იმისა], რომ არ ძალუძს ადამიანს ისინი იტვირთოს, ვეღარ დაიცავ. 6. ახლა კი შენ გეუბნები: თუკი მცნებებს უგულებელყოფ და არ აღასრულებ მათ, არც შენს შვილებს, არც შენს სახლეულს არ გექნებათ ხსნა, რადგან უკვე განუსაზღვრე საკუთარ თავს, რომ შეუძლებელია, ადამიანმა ეს მცნებები იმარხოს”. 47.(4). 1. ამას დიდი წყრომით მეუბნებოდა. შევძრწუნდი და ძლიერ შემეშინდა, ვინაიდან შესახედაობა ისე შეეცვალა, რომ არ ძალუძდა ადამიანს მისი რისხვის დათმენა. 2. მხედავდა რა მე ყოვლითურთ დამწუხრებულსა და შეძრწუნებულს, ფრიად დამშვიდებულმა და გახარებულმა დაიწყო ლაპარაკი და მეუბნება: “უგუნურო, უგულისხმოვ და ორგულო, ნუთუ ვერ იმეცნებ ღვთის დიდებას, როგორი დიდი (ფს. 20.6; 56.12; 107.6; 112.4), ძლიერი და გასაოცარია, ვინც ადამიანისთვის შექმნა სამყარო და თითოეული თავისი ქმნილება მას (ადამიანს, ი. ო.) დაუმორჩილა (ფს. 8.7) და ყოველი ხელმწიფება მთელს ცისქვეშეთში საუფლებლად გადასცა? 3. თუკი, - ამბობს, - ადამინი ღვთის ყველა ქმნილების უფალია და ყოველივეზე მეუფებს, განა არ ძალუძს ამ მცნებებსაც ეუფლოს? უკეთუ ადამიანს საკუთარ გულში ჰყავს უფალი, შეუძლია, თითოეულსა და ყველა ამ მცნებას ხელმწიფებდეს, 4. ხოლო ვინც მას [მხოლოდ] ბაგეებით ატარებს, გაქვავებულა ასეთის გული (მრ. 6.52; 8.17) და განშორებია ღმერთს; ძნელი და დაუძლეველია მისთვის ეს მცნებები. 5. ამრიგად, რწმენაში ამაონო და სუსტნო, თქვენს გულში ღმერთი დაიმარხეთ და გაიგებთ, რომ არაფერია ამ მცნებებზე უადვილესი, უტკბესი, არც უფაქიზესი. 6. ხოლო თქვენ, დემონის მცნებებით მსრბოლელნო, სიძნელეების, სიმწარის, მძვინვარებისა თუ გარყვნილებებისგან მოიქეცით და ნუ შეგეშინდებათ დემონის. მას არა აქვს თქვენზე ხელმწიფება; 7. რადგან მე, სინანულის ანგელოზი, თქვენთან ერთად ვარ და ვმეუფებ მასზე. დემონი მხოლოდ შიშის მფლობელია, ხოლო ეს შიში კი უძლურია. ასე რომ, არ შეგეშინდეთ მისი და განილტვის თქვენგან” (იაკობ. 4.7). 48.(5). 1. ვეუბნები მას: "უფალო, ისმინე ჩემი მცირედი სიტყვები". მომიგებს: "თქვი, რაც გწადია". "უფალო, ადამიანი ღვთის მცნებათა დაცვის მოსურნეა და არავინაა ისეთი, ვინც არ ითხოვს უფლისგან, რომ მის მცნებებში გამტკიცდეს და მორჩილებდეს, მაგრამ სასტიკია დემონი და მძლავრობს მათზე". 2. ამბობს: “ღვთის მონებზე, რომლებიც მას მთელი გულით სასოებენ, არ ხელეწიფება მძლავრება. დემონს წინააღმდეგობა შეუძლია, მაგრამ გამარჯვება არ ძალუძს. ამრიგად, რაჟამს დაუპირისპირდებით, სძლევთ მას და შერცხვენილი განგელტვით თქვენ (იაკობ. 4.7). ისინი, რომლებიც უნაყოფონი არიან, დემონის ვითარცა ძალმოსილის ეშინიათ. 3. რაჟამს ადამიანი თიხის ჭურჭლებს კარგი ღვინით ბოლომდე შეავსებს და ამ თიხის სასმისებს შორის მცირედით ნაკლულებიც არიან, მიდის რა მათთან, არათუ სავსეებს მოიკითხავს, რადგან იცის, რომ შევსებულია, არამედ შეშინებული ნაკლულთ მოიხილავს, რომ არ ამჟავდეს, ვინაიდან შეუვსებელ თიხის ჭურჭლებში ღვინო მალე ძმარდება და სიტკბოებაც ეკარგება. 4. დემონიც ასევე მიეახლება ღვთის ყველა მონას, რომ განსცადოს ისინი (I პეტრ. 5.8). რწმენაში სრულყოფილნი მძლავრად უპირისპირდებიან მას და ის განილტვის, რადგან არ აქვს ადგილი, სადაც შეაღწევდა. მაშინ იგი ნაკლულებს მიაკითხვას, ალაგის მქონე მათში შთაეკვეთება და რასაც ისურვებს, იმას მოქმედებს და ემორჩილებიან მას. 49.(6). 1. მე კი, სინანულის ანგელოზი, გეუბნებით თქვენ: ნუ გეშინიათ დემონის, ვინაიდან მოვივლინე, რომ თქვენთან ერთად ვიყო, რომლებიც მთელი გულით ინანიებთ, და განძლიერდებიან ასეთნი რწმენაში. 2. თქვენ, რომლებიც საკუთარი ცოდვების გამო უსასოჰყოფთ თქვენს ცხოვრებას, ცოდვებს ამრავლებთ და საკუთარ სიცოცხლეს იმძიმებთ, ღმერთს მიენდეთ, ვინაიდან რაჟამს მთელი გულით უფლისკენ მიიქცევით (იერემ. 24.7; იოელ. 2.12), ცხოვრების დარჩენილი დღეების მანძილზე სიმართლეს აღასრულებთ (ფს. 14.2) და მას მისი ჭეშმარიტი ნებისამებრ დაემონებით, განკურნავს თქვენს ადრინდელ შეცოდებებს და დემონის საქმეთა მძლეველ ძალას ეუფლებით. დემონის მუქარის საერთოდ ნუ შეგეშინდებათ, რადგან უღონოა, როგორც გარდაცვლილის ძარღვები157. 3. ჩემი ისმინეთ და იმის გეშინოდეთ, ვისაც ყოველივე ძალუძს, ხსნაც და დაღუპვაც (მთ. 10.28; ლკ. 6.9; იაკობ. 4.12). დაიცავით ეს მცნებები და იცხოვრებთ ღმერთში”. 4. ვეუბნები ანგელოზს: “უფალო, ახლა კი ღვთის ყველა მცნებაში განვმტკიცდი, რადაგნ შენ ჩემთან ერთად ხარ და ვიცი, რომ განკვეთ დემონის ძალას და ჩვენ ვიუფლებთ მასზე და ვძლევთ ყველა მის საქმეს. ვსასოებ, რომ უფლისგან გაძლიერებულს შემიძლია დავიცვა მცნებები, რომლებიც დაგვავალე”. 5. მომიგებს: “დაიცავ, თუკი შენი გული წმინდა იქნება უფლის წინაშე. და ყველა, ვინც საკუთარ გულს ამა საუკუნის ამაო ზრახვებისგან განიწმენდს, მცნებებს დაიცავს და ღმერთთან იცხოვრებს. წიგნი III იგავები იგავები, რომლებიც თქვა ჩემდამი158 50. 1. მეუბნება მე: "თქვენ იცით, რომ ღვთის მონანი უცხოობაში მკვიდრობთ, რადგან თქვენი ქალაქი შორსაა ამ ქალაქიდან. თუკი იცით, - ამბობს, - თქვენი ქალაქი, სადაც დამკვიდრება მოგელით, აქ რად იმზადებთ ადგილ-მამულებს159, ძვირადღირებულ კეთილმოსაწყობელთ, ნაგებობებსა თუ ამაო საცხოვრისებს? 2. ვინც ამ ქალაქში ეგევითართ იმარაგებს, აღარ განიზრახავს თავის მამულში დაბრუნებას. 3. უგუნურო, ორგულო და საწყალობელო ადამიანო, განა ვერ ხვდები, რომ ეს ყოველივე სხვისია და სხვისი ხელმწიფების ქვეშაა? ამ ქალაქის უფალი ამბობს160: "არ მსურს შენი დამკვიდრება ჩემს მამულში, არამედ განვედ ამ ქალაქიდან, რადგან ჩემს კანონებს არ აღასრულებდი”. 4. ამრიგად, შენ, ადგილ-მამულთა, საცხოვრებლებისა და სხვა მრავალი ქონების მქონე, მისგან გაძევებული, რას მოუმოქმედებ იმას, რაც საკუთარი თავისთვის იმზადე? სამართლიანად გეუბნება ამ ქვეყნის უფალი: "ან ჩემი კანონები მიიღე, ან განერიდე ჩემს სამფლობელოს”. 5. ასე რომ, შენ, რომელსაც შენს მამულში გაქვს რჯული, რის აღსრულებას იზრახავ? ნუთუ შენი მინდვრებისა და დანარჩენ მოსახვეჭელთა გამო შენეულ რჯულს ყოვლითურთ უარყოფ და ამ ქალაქის კანონებს შეუდგები?161 ეკრძალე, რომ საზიანო არ იყოს უარყოფა შენი რჯულისა, რადგან რაჟამს უკან, შენს მამულში, მიბრუნებას ისურვებ, არ მიგიღებენ, ვინაიდან უარყავი შენეული მამულის რჯული. და გაგაძევებენ მისგან. 6. ასე რომ, გაფრთხილდი, ვითარცა უცხოობაში მცხოვრები, საკუთარი თავისთვის ზედმეტს ნურაფერს დაიუნჯებ, არამედ საკმარისით დაკმაყოფილდი, და მზად იყავი, რომ რაჟამს ამ ქალაქის მბრძანებელი იზრახებს, შენ, მისი კანონის ურჩი, გაგაძევოს, დატოვე მისი ქალაქი, საკუთარ მამულში დაბრუნდი და მხიარულმა შენეული რჯული აღასრულე უდრტვინველად. 7. ასე რომ, ეკრძალეთ თქვენ, უფალს დამონებულებმა, და ვისაც გულში გყავთ იგი, ღვთის საქმენი იმუშაკეთ მისი აღთქმებისა და გაცხადებული მცნებების მომგონებლებმა (ფს. 102.18) და მიენდეთ, ვინაიდან აღასრულებს მათ, უკეთუ მის მცნებებს დაიცავთ. 8. ადგილ-მამულთა ნაცვალ შეჭირვებული სულები შეიძინეთ, ვისაც როგორ ძალგიძთ; ქვრივები და ობლები მოიკითხეთ და ნუ უგულებელჰყოფთ მათ (იაკ. 1.27). თქვენი სიმდიდრე და ყოველგვარი მონაგები, ეს ადგილ-მამულნი და საცხოვრისები, იმისთვის გაიღეთ, რისთვისაც უფლისგან გებოძათ, 9. რადგან იმის გამო გაგამდიდრათ თქვენ მეუფემ, რომ ეს მსახურებანი აუსრულოთ მას. ფრიად სახიერია იმ მამულის, სიმდიდრისა თუ საცხოვრისების შეძენა, რასაც შენს ქალაქში აღმოაჩენ, რაჟამს მასში გადასახლდები162. 10. მშვენიერია და სამხიარულო ასეთი სიმდიდრე, სადაც არათუ დარდი და შიშია, არამედ სიხარული. მაშ ასე, წარმართთაებრ სიმდიდრეს ნუ დაიუნჯებთ, ვინაიდან თქვენ, ღვთის მონებს, არაფერში გამოგადგებათ იგი. 11. საკუთარი სიმდიდრე კი ამუშაკეთ, რითიც ძალგიძთ სიხარული. ნუ იყალბისმქნელებთ163, ნურც სხვისას შეეხებით, არც ინდომოთ მისი, რადგან უკეთურებაა სხვათა [საკუთრების] სურვილი. ხოლო შენ საქმე აკეთე და გადარჩები. სხვა იგავი164 51. 1. ველისკენ მივემგზავრებოდი და თელა და ვაზი შევნიშნე. მათი და მათი ნაყოფების შესახებ განმსჯელს მწყემსი გამომეცხადა და ამბობს: "თელასა და ვაზის შესახებ რას ეძიებ საკუთარ თავში? "მივუგე: "უფალო, მიმაჩნია, რომ ერთიმეორეზე უმშვენიერესნი არიან". 2. "ეს ორი ხე, - ამბობს, - ღვთის მორწმუნეებს ნიშნად განეწესათ". ვეუბნები: "მსურს შევიმეცნო ამ ხეთა სახეობები, რაზეც ლაპარაკობ". 'ხედავ, - მპასუხობს, - თელასა და ვაზს?" მივუგე: "ვხედავ, უფალო". 3. "ეს ვაზი ნაყოფს იძლევა, ხოლო თელა უნაყოფო ხეა, მაგრამ თუკი ვაზი თელაზე არ ამაღლდა, მიწაზე გართხმულს აღარ ძალუძს ფრიადი ნაყოფმსხმოიარობა და რასაც მოისხამს, დამპალი იქნება, რადგან თელას ვერ დაეყრდნო. მაგრამ რაჟამს ვაზი თელას დაენდობა, საკუთარი თავისთვისა და თელასთვისაც იძლევა მტევანს. 4. ასე რომ, ხედავ, თელაც მრავალ მოსავალს იძლევა, ვაზზე არა ნაკლებს, გაცილებით მეტს". ვეკითხები: "თელა, უფალო?" მომიგებს: "როგორც თელაზე დაყრდნობილი ვაზი მრავალ და კეთილ მტევანს მოგვიბოძებს, ამგვარადვე, მიწაზე გართხმული, მცირესა და დამპალს მოისხამს. ამრიგად, ეს იგავი ღვთის მონებს, ღარიბებსა და მდიდრებს, განეკუთვნებათ". 5. 'როგორ, უფალო, - ვეუბნები, - გამაგებინე მე?" "ისმინე! - მომიგებს, - მდიდარი სიმდიდრის მფლობელია, მაგრამ უპოვარია უფლის წინაშე. საკუთარი სიმდიდრით გატაცებულს ძალიან ცოტა ლოცვა და აღმსარებლობა აქვს უფალთან და რაც აქვს, ისიც სუსტია და უმნიშვნელო, არც სხვა რამ ძალას ფლობს. მაგრამ თუკი მდიდარი ღარიბს მწყალობლობს და საჭიროებისამებრ ამარაგებს მას, სწამდეს, რომ რაჟამს ღარიბისთვის იმუშაკებს, ძალუძს სასყიდელი ღმერთის წინაშე იპოვოს, რამეთუ ღარიბი მდიდარია საკუთარი ლოცვითა და აღმსარებლობით და დიდი ძალა აქვს მის ვედრებას ღვთისადმი. მდიდარი კი, შეეწევა რა ღარიბს ყოველივეში უეჭველად, 6. მდიდრის მიერ ნაწყალობები ღარიბი ღმერთს ევედრება და მადლობს იმისთვის, რაც მისგან მიიღო. ის კვლავაც და კვლავც მოშურნეობს ღარიბის გამო, რომ დაუბრკოლებელი იყოს მისი საჭიროება, ვინაიდან იცის, რომ ღარიბის ლოცვა საამოა და ნაყოფიერი უფლის წინაშე. 7. ორივენი ერთდროულად აღასრულებენ საქმეს: ღარიბი ლოცვით მუშაკობს, რაშიც მდიდარია, და იმით მსახურებს, რაც უფლისგან მიიღო165; მდიდარიც ღვთისგან შეწყნარებულ სიმდიდრეს ასევე დაუბრკოლებლად უწყალობებს ღარიბს. დიდი და საამოა ეს საქმე უფლის წინაშე, რადგან შეიმეცნა [მდიდარმა], რომ უფლის ძღვენთაგანაა მისი სიმდიდრე, ღარიბს მოახმარა და მსახურება სწორად აღასრულა. 8. ადამიანებს თელა უნაყოფოდ მიაჩნიათ, არ იციან, ვერც ხვდებიან, რომ რაჟამს გვალვა იქნება, ვაზს წყლის შემცველი თელა კვებავს და დაუბრკოლებლად სინოტივის მქონე ვაზი ორმაგ ნაყოფს იძლევა საკუთარი თავისა და თელასთვის. ასევე ღარიბნიც უფალს შეჰღაღადებენ მდიდართა გამო, რომ გამრავლდეს მათი სიმდიდრე. და კვლავ, ღარიბთა საჭიროებისამებრ მომსახურე მდიდარნი მათ სულებს განამტკიცებენ. 9. ამრიგად, მართალი საქმის ზიარნი ხდებიან ორივენი. ამგვარად მოქმედს არ მიატოვებს უფალი, არამედ ცოცხალთა წიგნებში ეწერებიან. 10. ნეტარ არიან შეძლებულნი და გულისხმისმყოფელნი, რომ ღვთისგან მდიდრდებიან, რადგან ძალუძს ამის მცოდნეს, სათნო რამ იმსახუროს. იგავი III 52. 1. მიჩვენა მე მრავალი უფოთლო ხე. იფიქრებდი, თითქოს გამხმარნი არიანო, ვინაიდან ყველანი მსგავსნი იყვნენ. მეუბნება: 'ხედავ ამ ხეებს?" "ვხედავ, უფალო, - მივუგე, - ერთნაირებსა და გამხმარებს". მპასუხობს: "ეს ხეები, რასაც ხედავ, ამა საუკუნეში მკვიდრნი არიან". 2. ვეკითხები: "უფალო, რატომაა, რომ თითქოს გამხმარან და [ურთიერთს] დამსგავსებიან?" მომიგებს: "რადგან არც მართალნი და არც ცოდვილნი ამ საუკუნეში არ განირჩევიან, არამედ ერთნაირები არიან. ზამთარია ეს საუკუნე მართალთათვის და ცოდვილებთან ერთად დამკვიდრებულნი არ სხვაობენ მათგან, 3. ვინაიდან როგორც ზამთარში ემსგავსებიან და არ განირჩევიან ფოთლებდაცვენილი ხეები, რომელია გამხმარი ანთუ ცოცხალი, ასევე არ წარმოჩინდებიან ამა საუკუნეში არც მართალნი, არც ცოდვილნი, არამედ ყველანი მსგავსები არიან166. სხვა იგავი167 53. 1. კვლავ მიჩვენა მე მრავალი ხე, რომლებიც ყვაოდნენ, [სხვანი] კი გამხმარიყვნენ, და მეუბნება: "ხედავ ამ ხეებს?" "ვხედავ, უფალო,- მივუგე, - გამხმარებსა და აყვავებულებს". 2. "ეს აყვავებული ხეები, - ამბობს, - მართალნი არიან, რომლებიც მომავალ საუკუნეში დამკვიდრებას ელიან, რადგან სამომავლო საუკუნე ზაფხულია მართალთათვის, ხოლო ცოდვილთათვის - ზამთარი. ამრიგად, რაჟამს ღვთის წყალობა გამობრწყინდება168, მაშინ საჩინონი იქნებიან ღმერთს დამონებულნი და ყველაფერი გაცხადდება. 3. ასე რომ, როგორც ზაფხულობით მოიხილება ყოველი ხის ნაყოფი და ცნაურდება, თუ როგორია, ასევე წარმოჩინდება მართალთა ნაყოფი და ყველა შეიცნობა, ვინც იმ საუკუნეში კეთილყვავილოვანი იქნება. 4. ხოლო წარმართები და ცოდვილები, რომლებიც გამხმარ ხეებს ემსგავსებიან, ამგვარადვე ხმელნი და უნაყოფონი აღმოჩნდებიან იმ საუკუნეშიც და, ვითარცა ხმელი შეშა, დაიწვებიან და გაცხადებული იქნება, რომ უკეთური ყოფილა მათი საქმენი მათსავე ცხოვრებაში. ცოდვილნი დაიწვებიან, რამეთუ შესცოდეს და არ შეინანეს, ხოლო წარმართნი დაიწვებიან იმიტომ, რომ არ შეიცნეს თავიანთი შემოქმედი. 5. შენ კი საკუთარ თავში ინაყოფიერე, რომ იმ ზაფხულს გახდეს საცნაური შენი ნაყოფი. განეკრძალე მრავალ საქმეს და არასოდეს შესცოდავ, რადგან ისინი, რომლებიც მრავალს მოქმედებენ, მრავლადაც სცოდავენ და საკუთარ საქმეებზე მზრუნველნი არ მორჩილებენ თავიანთ უფალს. 6. როგორ ძალუძს, - ამბობს, - ასეთს რამე ითხოვოს უფლისგან და მიიღოს, როდესაც არ ემონება მას? ისინი კი, რომელნიც ღმერთს მორჩილებენ, თავიანთ ნავედრებს ღებულობენ, ხოლო დაუმორჩილებელნი ვერაფერს იწყნარებენ. 7. ამრიგად, თუკი ვინმე ერთ საქმეს იმუშაკებს, ძალუძს უფალსაც ემონოს, ვინაიდან არ შეირყვნება უფლისგან მისი ჩანაფიქრი, არამედ მისი წმინდა აზრების მტვირთველი დაემონება მას169. 8. რაჟამს ამას აღასრულებ, მომავალ საუკუნეში ძალგიძს ნაყოფმსხმოიარობა. ვინც ამგვარად მოიქცევა, ინაყოფიერებს. სხვა იგავი V170 54.(1). 1. მარხვისას ერთ-ერთ მთაზე ვიმყოფებოდი და უფალს ვმადლობდი ყველაფრის გამო, რაც ჩემთვის აღესრულებინა. ვხედავ, ჩემ გვერდით მწყემსი ჩამოჯდა და მეუბნება: "დილაადრიან აქ რად მოსულხარ?" ვუპასუხე: "უფალო, მედეგობა მაქვს"171. 2. მეკითხება: "მედეგობა რა არის?". მივუგე: "ვმარხულობ, უფალო". "ეს, რასაც მარხულობ, - ამბობს, - განა მარხვაა?" ვუთხარი: "უფალო, რაცაა ჩვეულება, ისე ვმარხულობ". 3. "არ იცი, - მპასუხობს, - მარხვა ღვთისათვის. ეს მარხვა, რითიც მარხულობ, ფუჭია მისთვის". მივუგე: "ასე რად ამბობ, უფალო?" "შენ გეუბნები, - ამბობს, - განა მარხვაა, რაც მარხვა გგონია; მაგრამ მე გასწავლი, თუ როგორი მარხვაა საამო და სრული ღვთისთვის". "ნეტარმყოფ მე, - ვეუბნები, - უკეთუ უფლისთვის საამო მარხვას მასწავლი". "ისმინე! - მომიგებს, 4. - განა ეს ფუჭი მარხვა ჰსურს ღმერთს, რადგან ამგვარად მმარხველი არ მუშაკობს სიმართლეს. ეს მარხვა იმარხე: 5. შენს ცხოვრებაში არასოდეს იუკეთურო, არამედ განწმენდილი გულით ემონე უფალს, მცნებები დაიცავი (მთ. 19.17) და მის განჩინებებში ისრბოლე, ნურასოდეს აღიწევა შენს გულში საქმე უკეთური, ღმერთის გწამდეს. უკეთუ ამას შეასრულებ და უფლის მოშიში ყოველგვარი უზნეო საქმისგან თავს განიკრძალავ, ღმერთთან იცოცხლებ. რაჟამს ასე იმუშაკებ, დიდსა და ღვთისთვის საამო მარხვას აღასრულებ. 55.(2). 1. ისმინე იგავი, რომელიც მსურს შენ გაუწყო, მარხვის შესაბამისი. 2. ვინმე [ადამიანს] მამული და მრავალი მონა ჰყავდა. მიწის გარკვეულ ნაწილზე ვენახი დარგო. გამოარჩია ფრიად სარწმუნო და სათნო მსახური. უცხოობაში წასვლის განმზრახმა მოიხმო იგი და ეუბნება მას: "ეს ვენახი, რომელიც გავაშენე, ჩაიბარე; ვიდრე მოვიდოდე, შემოზღუდე იგი, ხოლო სხვა ვენახში ნუ იმუშაკებ. ჩემი ეს მცნება დაიცავი და თავისუფალი იქნები ჩემგან". და უცხოობაში წავიდა მონის მბრძანებელი. 3. ხოლო გაემგზავრა რა იგი, აიღო მონამ და ვენახი გარშემოზღუდა. როცა განასრულა ვაზის მოზღუდვა, იხილა, რომ ვენახი სავსე იყო ბალახით. 4. საკუთარ თავთან მსჯელობდა და ამბობდა: 'ბატონის ეს მცნება შევასრულე. ახლა კი ამ ვენახსაც გადავბარავ და დაბარული უმშვენიერესი გახდება. უკეთუ სარეველა არ იქნება, ნაყოფსაც სრულად მოგვცემს ბალახისგან დაუშთომელი". აიღო და ვაზი დაბარა, მთელი ბალახი ამოძირკვა ვენახში. და გახდა ვაზი უმშვენიერესი და კეთილყვავილოვანი, არ ჰქონდა რა ბალახი დამაშთობელი. 5. რაღაც დროის შემდეგ მამულისა და მონის მბრძანებელი მოვიდა და ვენახისკენ ისწრაფა. იხილა ვაზი კეთილად გარშემოზღუდული და მეტიც - დაბარული, ხოლო ბალახი ამოძირკული და ვენახი აყვავებული. დიდად გაიხარა მონის საქმიანობით. 6. მოიხმო თავისი საყვარელი ძე, რომელიც მემკვიდრედ ჰყავდა, და თანამზრახველი მეგობრები. ეუბნება მათ, თუ რა დაავალა საკუთარ მონას და რა აღმოაჩინა აღსრულებული. მონაზე დამოწმებულით, რასაც ბატონი ადასტურებდა მასზე, ისინიც თანამოხარულობდნენ. 7. და ეუბნება მათ: 'მე ამ მონას თავისუფლებას შევპირდი, თუკი ჩემს მცნებას დაიცავდა, რომელიც მას დავავალე. ჩემი მცნება აღასრულა და ვენახს კეთილი საქმეც თანაშეჰმატა, რაც ჩემთვის ფრიად სათნოა. იმ საქმის წილ, რაც იმუშაკა, მსურს, ჩემი ძის თანამემკვიდრედ დავადგინო, რადგან კეთილად განმსჯელმა არათუ უგულებელჰყო, არამედ აღასრულა იგი"172. 8. ბატონის ძეც დაეთანხმა ამ აზრს, რომ ძის თანამემკვიდრე გახდეს მონა. 9. მცირე დროის შემდეგ სერი ამზადა მისი (მონის, ი. ო.) სახლის მბრძანებელმა173 და ტრაპეზიდან მრავალი სანოვაგე გაუგზავნა მას; მიიღო რა მონამ საკუთარი ბატონის წარგზავნილი საკვები, მისთვის საკმარისი იხმია, ხოლო დანარჩენი თავის თანამონებს უწილადა. 10. საკვების შემწყნარებელმა თანამსახურებმა გაიხარეს და ლოცვა დაიწყეს მისთვის, რომ აღმატებული მადლი ეპოვა მბრძანებლის წინაშე, ვინაიდან ამგვარად მოექცა მათ. 11. ეს ყოველივე მომხდარი ბატონმა შეიტყო და მისი საქმე კვლავ დიდად ეამა. ბატონმა ისევ თანამოიხმო მეგობრები, საკუთარი ძე და მონის საქმე შეატყობინა, რაც მიღებული საკვებით მოიმოქმედა მან. ისინი კი უფრო მეტად დაეთანხმნენ ძის თანამემკვიდრედ მონის დადგენას". 56.(3). 1. ვეუბნები მწყემსს: "უფალო, მე ამ იგავებს ვერ ვიმეცნებ, არც გაგება ძალმიძს მათი, თუკი არ განმარტავ". 2. "ყველაფერს განგიმარტავ შენ, - ამბობს, - რასაც კი გეტყვი და გიჩვენებ. უფლის მცნებები დაიცავი და სათნო იქნები მისთვის და მისი მცნებების დამცველთა რიცხვში ჩაეწერები, 3. ხოლო რაჟამს ღვთის მცნების გარდა რამ სიკეთეს აღასრულებ (ეკლეს. 12.13; მთ. 19.17), საკუთარ თავს უაღმატებულეს დიდებას შესძენ და ღვთის წინაშე იმაზე უდიდებულესი იქნები, ვიდრე ისურვებდი. ამრიგად, როდესაც ღვთის მცნებათა დამცველი ამ მსახურებებსაც გაამრავლებ, გაიხარებ, თუკი ჩემი უწყებისამებრ დაიმარხავ მათ"174. 4. ვეუბნები მას: "უფალო, დავიცავ იმას, რაც კი რამ მამცნე, რადგან ვიცი, რომ შენ ჩემთან ერთად ხარ". ‘შენთან ერთად ვიქნები, - მომიგებს, - ვინაიდან კეთილმოქმედების ასეთი სურვილი გაქვს, და ყველასთან ვიქნები, ვინც ამ ზრახვას იტვირთავს. 5. ეს მარხვა, - ამბობს, - ღვთის მცნებათა დამცველთათვის ფრიად სახიერია. მარხვა, რომელიც გსურს იმარხო, ამგვარად უნდა აღასრულო. 6. უპირველეს ყოვლისა ნებისმიერ უკეთურ სიტყვას და ყველანაირ უზნეო სურვილს ერიდე; გული შენი განიწმინდე ამა საუკუნის ყოველგვარი ამაოებისგან. რაჟამს ამას დაიცავ, სრული იქნება მარხვა. 7. ხოლო იმოქმედე ამგვარად: წინარეგანცხადებულნი აღასრულე, იმ ჟამს, როცა მარხულობ, ნურაფერს იგემებ გარდა პურისა და წყლისა. შენი საზრდელიდან, რითიც გსურს იკვებო, იმ დღის საჭმლის ხარჯი გამოთვალე, რის გაღებასაც აპირებდი, და დამზოგველმა იგი ქვრივს, ობოლს, ან უპოვარს უწილადე და ასე დამდაბლდები, ვინაიდან შენი სიმდაბლისგან მიმღები, დაინაყრებს რა საკუთარ სულს, ილოცებს შენთვის უფლის წინაშე175. 8. თუკი იმ მარხვას აღასრულებ, რასაც გამცნებ, შენს მსხვერპლს უფალი შეიწირავს (სიბრძ. ზირაქ. 35.9; 4.18; ეს. 56.7; მთ 5.24; I პეტრ. 2.5) და ეს მარხვა აღწერილი იქნება; ასე შესრულებული მსახურებაა სათნო, სასიხარულო და შეწირული უფლისგან. 9. ესენი ამგვარად დაიცავი შენს შვილებთან და მთელს შენს სახლეულთან ერთად, ხოლო მათი აღმსრულებელი ნეტარი იქნები; და ყველა, ვინც მოისმენს და მას დაიცავს, ინეტარებს და რასაც კი უფალს შეევედრება, მიიღებს". 57.(4). 1. მრავალს ვევედრებოდი მას, რომ გაეცხადებინა ჩემთვის იგავი მამულის, ბატონის, ვაზის, მონის მიერ გარშემოზღუდული ვენახის, დაბარვის, ვენახიდან ამოძირკული ბალახის, ძისა და თანამზრახველი მეგობრების შესახებ, რადგან მივხვდი, რომ რაღაც იგავია ეს ყოველივე. 2. მიპასუხა და მომიგო: ‘ფრიად თამამი ხარ შეკითხვაში. საერთოდ არ გევალება იკითხო, ვინაიდან თუკი მითითება იქნება შენთვის საჭირო, განგეცხადება". ვეუბნები მწყემსს: "უფალო, უკეთუ იმას, რასაც მიჩვენებ, არ განმიმარტავ, ფუჭი იქნება ამგვარი ხილვა და ვერ მივხვდები, თუ რომელი რა არის. ამგვარადვე, რაჟამს იგავს მეტყვი და არ განმარტავ, ამაოა შენგან სმენილი". 3. კვლავ მპასუხობს და მეუბნება: "ვინც ღმერთს ემონება და საკუთარ გულში ჰყავს უფალი, ითხოვს რა მისგან გულისხმისყოფას (იაკობ. 1.5-6), იგავის განმარტებას ღებულობს და უფალთან ერთობით ხდება მისთვის გასაგები იგავებით გამოთქმული. ხოლო ის, ვინც ვედრებაში უძლურია და ზარმაცი, ღვთისადმი თხოვნისას ორჭოფობს. 4. მრავალმოწყალეა უფალი და მისგან ყველა უეჭველად მთხოვნელს მწყალობლობს. შენ კი, დიდებული ანგელოზის მიერ გამტკიცებული და მისგან ესოდენ მეოხების შემწყნარებელი, ზარმაცი რომ არ იყო, რად არ ითხოვ უფლისგან გონიერებას? განა ისე მიიღებ?" 5. ვეუბნები მას: "უფალო, მე, გამაჩნია რა შენთან ერთობა, მაქვს საჭიროება, რომ შენ გევედრო და შეგეკითხო, რადგან ყოველივეს მიმითითებ და მეუბნები, მაგრამ უკეთუ ამას შენგან ეული ვიხილავდი ან მოვისმენდი, მაშინ უფალს დავეკითხებოდი, რომ გაეცხადებინა ჩემთვის". 58.(5). 1. "ახლახან გეუბნებოდი, რომ ჭკუამახვილი და თამამი ხარ-მეთქი, - ამბობს, - ითხოვდი რა იგავთა განმარტებას, მაგრამ შენი ასეთი სიმტკიცის გამო განგიმარტავ იგავს მამულსა და დანარჩენ ყოველივე თანმდევზე, რომ გასაგები გახადო ისინი ყველასთვის. ახლა კი ისმინე და შეიმეცნე: 2. მამული ეს სამყაროა (მთ. 13.38). მამულის უფალი ყოვლის შემოქმედი (ეფეს. 3.9; აპოკალ. 4.11; ებრ. 3.4; ეკლეს. 18.1), მათი შემაკავშირებელი და განმაძლიერებელია (ფს. 67.29)176. ძე სულიწმინდაა. მონა ძე ღვთისაა. ვენახი ის ხალხია, რომელიც მან დარგო. 3. ზღუდეები უფლის წმინდა ანგელოზები არიან, მის ხალხთან მჭიდრო კავშირში მყოფნი. ვენახიდან ამოძირკული ბალახი ღვთის მონათა უკეთურებანია. საკვები, რომელიც სუფრიდან გაუგზავნა მონას, მცნებებია, რაც თავისი ძის მიერ გადასცა საკუთარ ხალხს. მეგობრები და თანამზრახველები პირველქმნილი წმინდა ანგელოზები არიან. ბატონის მოგზაურობა მის მოსვლამდე დარჩენილი ჟამია"177. 4. ვეუბნები მწყემსს: "უფალო, დიადი, გასაოცარი და დიდებულია ყოველივე. განა ძალმიძდა მე, ეს გამეგო? არც სხვა ადამიანს, თუნდაც რომ ფრიად გონიერი იყოს მავანი, არ შეუძლია ამის შემეცნება. ამრიგად, უფალო, კვლავაც განმიცხადე ის, რაც მსურს, შენ შეგეკითხო". 5. "მკითხე, - მომიგებს, - თუ რამ გწადია". "უფალო, რატომ წარმოგვიდგება იგავში ძე ღვთისა მონის სახით?" 59.(6). 1. "ისმინე, - მპასუხობს, - ღვთის ძე არათუ მონის სახით, არამედ დიადი ხელმწიფებითა და მეუფებით წარმოგვიდგება". "როგორ, - ვეუბნები, - ვერ ვხვდები?". 2. "ღმერთმა რომ ვენახი დარგო, ესაა ხალხი, რომელიც შექმნა და საკუთარ ძეს გადასცა. ძემ კი თითოეულ მათგანზე მცველად ანგელოზები დაადგინა. ფრიად დამაშვრალმა და მრავალი შრომით დაქანცულმა მათი ცოდვები განწმინდა (რადგან არავის ძალუძს, ვენახი ჯაფისა და შრომის გარეშე დაბაროს). 3. თავად ხალხის ცოდვათა განმწმენდელმა მათ სიცოცხლის გზები უჩვენა (ფს. 15.11; იგავ. 16.17), რჯული მიჰმადლა, რომელიც საკუთარი მამისგან მიიღო (ინ. 10.18; 12.49; 14.31; 15.10). ხომ ხედავ, - ამბობს, - რომ ისაა ხალხის უფალი, რომელმაც ყოველი ხელმწიფება საკუთარი მამისგან შეიწყნარა (მთ. 28.18; ეფეს. 1.20-23). 4. ისმინე, თუ რატომ იახლა უფალმა თანამზრახველად საკუთარი ძე და დიდებული ანგელოზები მონის მემკვიდრეობის თაობაზე. 5. დაუსაბამო სულიწმინდა178, ყოველი ქმნილის შემოქმედი, ღმერთმა იმ სხეულში დაამკვიდრა, რომელიც ისათნოვა. ამრიგად, ეს სხეული, სადაც სულიწმინდამ დაივანა, სიწმინდესა და უბიწოებაში მავალი, კეთილად დაემორჩილა სულს179 და საერთოდ არაფრით შეუბღალავს იგი. 6. შესაბამისად, ის180, კეთილად და უბიწოდ მცხოვრები და სულთან თანადამაშვრალი და ყოველ საქმეში თანამოქმედი, ძლიერად და მამაცურად მიმოიქცეოდა, რადგან სულიწმინდასთან ერთობისთვის გამოირჩა, რომელმაც ამ სხეულის მეგზურობა ისათნოვა, რომ არ შებღალულიყო დედამიწაზე მყოფი სულიწმინდა181. 7. თანამზრახველად კი ძე და დიდებული ანგელოზები შეიწყნარა, ვინაიდან სულს უბიწოდ დამონებულ ამ სხეულს თავშესაფარად ჰქონოდა რამ ადგილი და მისი მორჩილების სასყიდელი დაკარგულად არ მიეჩნია, რათა მთელ სხეულს, აღმოჩენილს უმწიკვლოდ და შეუბღალავად, სადაც სულიწმინდა მკვიდრობდა, სასყიდელი მიეღო182. 8. ამ იგავის ახსნაც მიიღე". 60. (7). 1. ვეუბნები: "ვხარობ, უფალო, ამ განმარტების მსმენელი". მომიგებს: "ახლა კი ისმინე. ეს შენი სხეული წმინდად და შეუბღალავად დაიცავი, რომ სულმა, რომელიც მასში დამკვიდრდა, მასზე დაამოწმოს და გამართლდეს შენი სხეული. 2. ეკრძალე, არასოდეს აღიწიოს შენს გულში [აზრი], რომ სხეული შენი არის გახრწნადი და რაიმე ბიწით შებღალავ მას183. რაჟამს შენს სხეულს წაბილწავ, წმინდა სულიც შეირყვნება და უკეთუ სხეულს წაახდენ, ვეღარ ცხონდები". 3. ვეკითხები: "უფალო, უწინარეს ამ სიტყვების მოსმენისა, თუკი მავანი უმეცარი იყო, საკუთარი სხეულის წამბილწავი ადამიანი როგორღა ცხონდება?" "ადრინდელი უმეცრებების გამო, - ამბობს, - ოდენ ღმერთს ძალუძს კურნება მიანიჭოს, რადგან მისია ყოველი ხელმწიფება. 4. მაგრამ ამიერიდან დაიცავი და მარადმოწყალე უფალი უწამლებს მათ, უკეთუ მომავალში არ წაბილწავ შენს სხეულსა და სულს, რადგან ორივენი ზიარნი არიან და არ შეიძლება, ერთი შეირყვნას მეორის გარეშე. ამრიგად, სიწმინდე დაიცავი და ღმერთთან იცოცხლებ". *ნაწილი პირველი* *ნაწილი მესამე*…
- დაამატა Kakha to პატროლოგია at 9:09pm on დეკემბერი 10, 2012
- თემა: სერგეი ალხუტოვი მეფე და ძაღლი
- შეიძლება ომში წასვლა, რაღაი გადახურებული თავი თავისი თვისებებით მთლიანად ჩაანაცვლებს - მძიმეა, ცხელი, წკარუნა და ცარიელი. ერთი სიტყვით, ბრინჯაო. თვალებიც კი ღალატობენ თავიანთ ჩვევას: უკან შეიკეცავენ თავიანთ თხელ, უხილავ საცეცეებს, რომელთა დახმარებით, როგორც ზოგიერთი ფილოსოფოსი ირწმუნება, ხდება დანახვა, და უშუალოდ აღიქვამენ მთელ პაპანაქებას თუ მზის მთელ სიმძიმეს. ო, ჰელიოს! მალე მთელი ქვეყანა ადუღდება - რა თქმა უნდა, თუკი იმისი ოთხი ელემენტიდან მთავარი წყალია. აბა რა, წყალი უნდა იყოს გადამწყვეტი! ზეთისხილის და ლეღვის ფოთლები ალაგ-ალაგ ყვითლდება - ხეებსაც არა ჰყოფნით მაცოცხლებელი ტენი. და თუკი მათ ნიავწანწალა შეეხება, ისე უცნაურად შარიშურობენ, რომ პლატონიც კი ვერ მოვა მათთან თავისი მსჯელობებით. ოღონდ პლატონს რომ შრიალი შესძლებოდა... ამბობენ, რომ ძალიან-ძალიან შორს, მზის ამოსვლის მხარეს (ო, როგორ ვარვარებს, სულ გამოგვაცხო!), არის თვალუწვდენელი ქვიშები, სადაც იზრდება ხეები... იქაურები „საქსაულს“ ეძახიან. ესეც სახელია რა, იგივეა, ხვლიკს რომ ჩხრიალა ბალახი დაუძახო. აი, სხვათაშორის, რას უნდა ჰგავდეს პლატონის სილოგისტიკა! თანაც, კიდევ იმასაც ამბობენ, რომ იქაურ ქვიშებში ზაფხულის დღეს კვერცხს უფრო მალე შეწვავ, ვიდრე ცეცხლზე. ესე იგი, აქ, ჩვენთან მაინც არც თუ ისე ცუდია. ხოლო აგორის განაკიდეზე, ჭკნობაშეპარული ლეღვის ხის რიბი-რაბო ჩრდილში დგას ძაღლი დიოგენი და ცხვება. კმაყოფილებას იმის პირისახეზე ექიდნურობაც შერევია, რომელიც სულაც არ უშლის ხელს, ნეტარებით წამოიწიოს ცერებზე. მგონი, უკვე მთელმა ათენმა მოისმინა მისი კომენტარი ამის თაობაზე: „ნეტავ, ეგრე ადვილად შეიძლებოდეს შიმშილის გაქრობაც, მუცელზე მოფერებით!“ ამბობენ, რომ გუშინ ამ უცნაურმა კაცმა თქვა, რომ ქარონის ნავი ამის სიმძიმეს ვერ გაუძლებსო და თავისი ჯამი გადააგდო. მახლობელი ხის ქვეშ ორი ბიჭი ერთობა. საიდანღაც მოუტანიათ ჩამღრძვალი ძაღლის კუდი. ერთი ლაწირაკი კუდს იმ ალაგთან იჭერს, სადაც დიოგენს, შესაბამისად, ფალოსი აქვს, და ვნებიანად იმეორებს დიოგენის ხელის მოძრაობებს ხან ბეწვის მხარეს, ხანაც მის საწინააღმდეგოდ. მეორე მის გარშემო დარბის ოთხზე, იყეფება, იღრინება და ხანდახან თავის ძმაკაცს კვერცხებზე ჰკბენს. დიოგენე სულაც არ ბრაზობს. გაუშვი, ეს სხვებმა ქნან, თუკი ძალიან უნდათ წყენის ტვირთი ატარონ სულში. არადა, ხომ დასაშვებია, რომ ქარონისთვის წყენა უფრო მეტად ფასობს, ვიდრე ჯამი და ფიალა ერთად აღებული. და, თუკი იმასაც არ წაიღებ სტიქსს გადაღმა, საერთოდ, რა ჩემ ფეხებად გინდა? რად გინდა ყველანაირი ნაგვის მოგროვება და თრევა? ღმერთების დედის ტაძრის საფეხურები დღის უმეტეს ნაწილში ცარიელია. აგორაც თითქმის უკაცრიელია, თუ არ ჩავთვლით დიოგენეს და ორ ბიჭს, დილიდან აქამდე ხუთიოდე ადამიანი თუ გამოჩნდა. ბაზრის დღე არ არის, არც სამუშაო, ხალხიანი. კერამიკის მცხოვრებნიც კი, ეტყობა, სახლებში შეიყუჟნენ და სამექოთნეო ციბრუტები იმათ ეზოებში ლანგრებზე დადებულ ნაჭამ ვაშლებს ჰგავს... ვინ იცის, ეგებ გარკვეული სიმაღლიდან მთელი ათენი ახლა ისე გამოიყურება, როგორც განხეთქილების დაბრაწული ვაშლი... თავისებურად კეთილი, კარგი დღეა. იმისთანა სიცხეა, რომ შეხლა-შემოხლები პრომაკედონურ პარტიასა და ატიკის პატრიოტებს შორის, ეტყობა, გამოშრა და დაიმანჭა - და მიუხედავად იმისა, რომ სწორედ დღეს დილას ათენში ალექსანდრე ჩამოვიდა. * ალექსანდრე მაკედონელს, არა მგონია, წარდგენა სჭირდებოდეს. მეფეა. ეს ყველამ იცის. თავადაც, და სარგებლობს ამ ცოდნით, ადამიანებზე მბრძანებლობს. თუმცა, არის მასში რაღაც ისეთიც, რაც, ეტყობა, ძალაუფლებას აძლევს და არა მხოლოდ ადამიანებზე. ამ მხრივ ნიშანდობლივია თავის ცხენთან, ბუცეფალთან გაცნობის ამბავი. ალექსანდრე ჯერ კიდევ ყრმა იყო, უფრო სწორად, ბიჭი, როცა მამამის ფილიპეს ცხენი მიუყვანეს საყიდლად. მეფესთან დაახლოებულებიდან კაციშვილი არ გაიკარა იმ ცხენმა, ფილიპე განრისხდა და ბრძანა, წაეყვანათ, და მაშინ ახალგაზრდა ალექსანდრემ ხმამაღლა თქვა, რომ ადამიანები მშიშრები არიან, რის გამოც ეგეთ საგანძურს კარგავენ კიდევაც. იმას რომ თავი დავანებოთ, თუ როგორ დაიმორჩილა ბუცეფალი, შეიძლება დავსვათ შეკითხვა: რატომ და რისთვის დასჭირდა ამის თქმა? ამ მოვლენამდე ცოტა ხნით ადრე, ამხანაგებთან საუბრისას, ალექსანდრემ თავადვე უპასუხა შეკითხვას, რომელიც საკუთარ თავს დავუსვით. „თუკი ყველაფერი მამაჩემმა დაიპყრო, მე რაღა დამრჩება“, - თქვა მან ფილიპეს მორიგი გამარჯვებისას. სულ ტყუილად სთვლიან ათენელი ობივატელები ალექსანდრეს პატივმოყვარედ. პატივი კი არა, პირადი ძალაუფლება აინტერესებდა. პირადი, ანუ ის კი არა, ტახტზე მჯდომარეს რომ ეკუთვნის, არამედ როგორც კუთვნილება იმ კაცისა, ვინც თავად აიღო იგი. და აინტერესებდა ძალაუფლება იმიტომ, რომ ყველაფერი დაუმორჩილებელი, დამოუკიდებელი და უმართავი მასში იწვევდა გრძნობას, რომელსაც უმეტესობა სიმამაცეს უწოდებს, ხოლო გამჭრიახი უმცირესობა კი - პირშებრუნებულ შიშს. ტყუილად ხომ არ ამბობენ: „თუ რისი ეშინია ადამიანს, მისივე სიმამაცე მიგახვედრებთ“ (ზუსტი ციტატა სტასნისლავ ეჟი ლეცის „დაუვარცხნელი აზრებიდან“, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს ტექსტის დაწერის დროს - იხილეთ წინათქმა). შიში არ იცის: კატამ - თაგვთან, მგელმა - კურდღელთან და კაცმა - შებოლილ თევზთან. მაგრამ საკმარისია წარმოიდგინო, თუ შენი პოტენციური სადილი როგორ გითვალიერებს სიცხისგან ამოტრიალებული თვალებით ადვილად მოწყვლად ალაგებს, მერე როგორ ამოხტება ჯამიდან და შემოგიტევს, და საბოლოო კბენისთვის დააფჩენს ხახას... აი, სწორედ აქ მჟღავნდება სიმამაცე, თავდადება და გმირობა. თუ კაცმა ბავშვობიდანვე არ იცის შიში, ვერასოდეს გახდება გმირი. ბუცეფალი ალექსანდრესთვის სწორედ ეგეთი პოტენციური სადილი იყო. მოგვიანებით იმისი მადა მთელ ელადაზე გავრცელდა, შემდეგ კი ბარბაროსთა ქვეყნებზე - ჩვენს მიერ აღსაწერი მომენტისათვის სპარსეთს დაადგა თვალი. დავუბრუნდეთ აღსაწერ მომენტს. მეფეებისთვის დამახასიათებელია სასახლეებში ცხოვრება. რამდენადაც ეს მოკრძალებული ფუფუნება ოიკუმენის ყველაზე დემოკრატიულ ქალაქში არ არის, ალექსანდრეს მოუწია თავისი სადგომი ალაგი ისერიგად შეერჩია, რომ სახლიცა და სახლის პატრონიც ღირსნი ყოფილიყვნენ ასეთი პატივისა. და თანაც, ამას გარდა, ეს უკანასკნელი (ამას მხოლოდ თავად მეფე ხვდებოდა) პოტენციური სადილი ყოფილიყო. პატივი ხელისუფლების ერთ-ერთი ბერკეტია რეპუტაციის გასაძლიერებლად. და მეფემ კრათეტეს სახლი აირჩია. კრათეტე, როგორც პოტენციური სადილი, იყო ფილოსოფოსი. ფილოსოფოსები, საერთოდ, ძნელად სამართავი ხალხია, ხოლო კინიკოსების სკოლა, რომელსაც კრათეტე მიეკუთვნებოდა, ამ მხრივ დაუმორჩილებლობის განსახიერება გახლდათ. ანუ, მარტო ის კი არა, რომ ისინი, როგორც პოტენციური სადილი, ჯამიდან ხტებოდნენ - იმათ, ეტყობა, ერთხელ და სამუდამოდ სცვითეს თავი ჯამიდან. კრათეტე კი, როგორც მეფის მიმღები კაცი, განეკუთვნებოდა თებეს ერთ-ერთ ყველაზე გამოჩენილ საგვარეულოს. ისე, რამდენიმე დღე იმასთან ცხოვრების მერე მეფემ აღმოაჩინა, რომ ის ალექსანდრეს საკვირველი, არისტოკრატისთვის არადამახასიათებელი უბრალოებით ექცევა. ამას სალდაფონობის სუნი არ უდიოდა, მაგრამ ალექსანდრემ მალევე იგრძნო, ვიდრე მიხვდა, რომ მაინც არის რაღაც, რაც ნებისმიერ ჯარისკაცთან ანათესავებს ბრძოლის ველზე: თითქოსდა კრათეტე პირადად იცნობდა სიკვდილს და იცოდა, რომ სიკვდილი ყველას ათანაბრებს. კრათეტესთან ყოფნის მესამე დღეს მეფე შეეკითხა: - შენ ხომ ფილოსოფოსი ხარ? - ვიყავი ფილოსოფოსი, - მიუგო იმან, თითზე იხვევდა მოშვებულ წვერის ბღუჯას. - და რატომ აღარა ხარ? - შეეკითხა ალექსანდრე და უნებურად ხელი გადაისვა გაპარსულ ლოყაზე. - ფილოსოფიას მანამდე უნდა მიჰყვე, ვიდრე არ მიხვდები, რომ არავითარი სხვაობა არ არსებობს მთავარსარდალსა და ვირების მდევნელს შორის, - კადნიერების გარეშე მიუგო ყოფილმა ფილოსოფოსმა და მშვიდად გაუღიმა. - მერე? - ალექსანდრეს ხელი რაღაც ჩაფიქრებულ-მიუხვედრელი დაბნეულობით გაიყინა ნიკაპზე. - დანარჩენი დიოგენეს ჰკითხე. - დიოგენეს? - ალექსანდრეს მზერა გვერდზე გადაქანდა, მერე ჭერზე აფრინდა, - ზევსად დაბადებული? (სახელი დიოგენე წარმოდგება სიტყვიდან ΔΙΟΣ (ნათესაობითი ბრუნვა ΖΕΥΣ) - ზევსი, ΓΕΝΟΣ - დაბადება, წარმოშობა, ნათესაობა). ვიცნობ. მამაჩემის ტყვე იყო. ორი-სამი წლის წინათ ვნახე, ჰერონესთნ ბრძოლის მერე. - მართალი ხარ, ნახე. მაგრამ შენ იმას არ იცნობ. - ჰოდა, მოიწვიე აქ და გამაცანი. - შენ დარწმუნებული ხარ, რომ ეს მართლა გინდა, მეფევ? - კრათეტემ სიტყვა „მეფეზე“ დასვა მახვილი. - როცა მე მინდა, ყოველთვის დარწმუნებული ვარ, - ალექსანდრეს ლოყები გაუწითლდა, - აქ მოიწვიე. მე კიდევ დაგაჯილდოებ: შენს მშობლიურ თებეს აღვადგენ. ტიპიური მეფური ჟესტი! ბეოტიის ყველაზე მსხვილი ქალაქი თავიდან უნდა ავაშენოთო? მაგრამ ეს ჟესტი ალექსანდრეს ტყუილად არ გაუკეთებია: სიტყვები „შენ იმას არ იცნობ“ იმისთვის მსოფლიოს დაუმორჩილებელ ნაწილზე მითითებას ნიშნავდა და შიგ გულში ხვდებოდა. კრათეტემ ახალი ბღუჯა გამოყო თავისი წვერიდან და იმასაც პირველივით დაუწყო დახვევა. - შენ დაანგრიე თებე და ნანგრევებს შორის ხელუხლებლად დატოვე პინდარეს სახლი. მაგრამ მითხარი, სად ცხოვრობს ახლა პინდარე? მეფე დუმდა. შესაძლოა, პირველად ჩახვდა იმას, რომ თებელი პოეტი ას წელზე მეტია ცოცხალი აღარ არის. - შენ შეგიძლია აღადგინო თებე, მაგრამ მითხარი, სად იცხოვრებენ მაშინ თებელები? ალექსანდრე დუმდა და კრათეტეს წვერის ჯადოსნურ გარდასახვას ისე უყურებდა, როგორც მიაშტერდებოდა ცეცხლს, ან მზის ჩასვლას, ან მტრის გვამებს, ანდა მერცხლების ფრენას. - თანაც გინდა აღადგინო, რომელიმე ახალი ალექსანდრე მაინც დაანგრევს. მართალი ვარ თუ ვერ გაიგე? ალექსანდრე აკვირდებოდა, როგორ ეხვეოდა მესამე ბღუჯა იმ ორივით სქელ ხვეულებად და ყოფილი ფილოსოფოსის მარცხენა ხელს მწიკვით ეჭირა ის ხვეული ბოლოთი. - მაშ, სულ თან გახლდეს ეგ სიმამაცე და შენზედ სიბრძნეც გარდმოსულიყოს. მე კი დიოგენთან წავალ და ვეცდები, აქ მოვიწვიო, - კრათეტემ ხვეული გაიშალა წვერზე, წამოდგა და გაშორდა. * დიოგენე ღმერთების დედის ტაძრის ჩრდილში იჯდა, თავისი თიხის კასრის მახლობლად და მიწაზე იყურებოდა. თვალები ღია ჰქონდა, ხოლო იმის ტუჩებზე კიდევ მშვიდ, სასიხარულო და გესლიან ნახევარ-ღიმილებს სასეირო თამაშობა გაემართათ. რომ მიუახლოვდა, კრათეტემ შენიშნა, რომ მასწავლებელი დაჰყურებს ორ ნიშანს, შეთხზულს კარგად ნაცნობი, პატარა თეთრი ქვებისგან. ერთი მათგანი ჯვარია, რომელიც შედგება ოთხი ასო „Г“-საგან (გამმა), მეორე კიდევ - ამ პირველის სარკული გამოსახულება არის. - ამ სიმბოლოებს შეხედე, მეგობარო, - წარმოთქვა დიოგენემ, თავი არ აუწევია, - ისინი ინდოეთში გაჩნდა, იქ ასე ეძახდნენ „სუ-ას-ტი“, ელინურად „საკეთილდღეო ყოფნა“. აი, ეს კიდევ, ოთხი „Г“-საგან გაკეთებული შეიძლება აახმოვანო, მაგალითად, ასე: „შეცნობა - სიჩუმის და სიცილის წყაროა“. - გაახმოვანო? აჰ, ჰო, ოთხი გამმა: ΓΝΩΣΙΣ - შეცნობა; ΓΕΝΕΣΙΣ - წყარო, დასაწყისი, წარმოშობა; ΓΑΛΗΝΗ - სიჩუმე, სიმშვიდე, შტილი; ΓΕΛΑΣΜΑ - სიცილი. ). და მეორე? - მეორე... შენ ხომ იცი, კრათეტე, რა დამართეს ამ ლათინებმა ჩვენს ასოებს. ჰოდა, ეს იმათთან, - დიოგენემ ხელისგულებით დაფარა ზედა და ორი გვერდითი შტო ნიშნისა „შებრუნებული სუ-ას-ტი“, - აი, ეს, რასაც ხედავ, - ასო ლამბდაა. და ლათინურად შეიძლება გავაჟღეროთ. მაგალითად: „Lectio Leti Libero ex Libidinum“, ელინურად „სიკვდილის მიღება სურვილებისგან გვათავისუფლებს“. დიოგენე ჩაფიქრდა. ჩაფიქრდა კრათეტეც. მაგრამ მასწავლებელმა გააწყვეტინა აზრთა მდინარება. - რა მოგივიდა, მთელი ეს სირობა მოისმინე, რაც მე ვილაპარაკე?! ... გარინდებიდან რომ გამოერკვა, კრათეტემ წვერის ჩეჩვას მიჰყო ხელი და ნეკაზე რომ დაიხვია ერთი ბღუჯა, შეეკითხა: - და რა არის სირობა? - ო, ეს სიტყვა მე კოსმოსმა მაჩუქა, და მიყვარს. ხომ იცი, სირი იგივე ჩიტია. ჰოდა „სირობა“ უფრო კარგად ჟღერს, ვიდრე „ჩიტობა“. - უკეთესად ჟღერს. და რას ნიშნავს? დიოგენემ კრათეტეს შეხედა, აფასებდა, მზად არის თუ არა, პასუხად იგავი მიიღოს. - ფინიკიის ნაპირებზე ბევრი ებრაელი ცხოვრობს. იმათი ლეგენდა ღაღადებს, რომ ღმერთისგან შექმნილმა პირველმა კაცმა და ქალმა ცნობადის ხისგან ვაშლი შეჭამეს. და მაშინ მიხვდნენ, რომ შიშვლები არიან და სასირცხო ალაგები ლეღვის ფოთლებით დაიფარეს. - და მერე რა? - „სირობა“ ნიშნავს რაღაც მნიშვნელოვანის და შენ რომ იცი, იმიტომ აკრძალულის დასამალად რამე წინ ასაფარებელს. არსით ნებისმიერი სიტყვა - ...... ორივ გაჩუმდა. რაღაც დროის შემდეგ კრათეტემ კიდევ ერთხელ გაიგო, რომ არავისთან არ სდუმს ისე კარგად, როგორც დიოგენესთან. და როცა თებელი მასწავლებლისგან წასვლას ეპირებოდა, უცებ გაახსენდა და გამოაცხადა: - ალექსანდრეს შენი გაცნობა უნდა და სტუმრად გეძახის. - გადაეცი, რომ შვრია ცხენთან არ მიდის, - უთხრა დიოგენემ და მშვიდად გაიღიმა. კრათეტე ახლა საჩვენებელ თითზე შეუდგა წვერის დახვევას, გეგონება სწრაფად იწერდა მეხსიერებაში იმას, რაც ძაღლმა უთხრა. - სირზე დაიხვიე და ისე იარე, - გესლიანად შესთავაზა დიოგენმა. კრათეტეს ხელი ჩაკვდა, თავადაც ერთი წამით გაშეშდა, მერე კი ორივემ, ძაღლმაც და თებელმაც ორი ულაყივით ჩაიხვიხვინეს და მაგრად გადაეხვივნენ ერთიმეორეს. * სიკვდილთან ნაცნობობა - ეს ნამდვილად ნიშნავს, რომ არ გეშინოდეს მისი. დიოგენე - ეტყობა, კრათეტეს მასწავლებელი ან უფროსი ამხანაგია. ესე იგი, იმასაც არ ეშინია სიკვდილის. ანუ, ძალით შენთან ვერ მოიყვან, თუკი, ამ სიტყვების პირდაპირი მნიშვნელობით, ყულფს ან ბადეს არ გადააცმევ. მაგრამ განა ეს ნაცნობობის ხერხია? დაახლოებით ამგვარი განსჯა სცადა ალექსანდრემ მას შემდეგ, რაც დიოგენეს უარით განრისხებულმა ცხელ გულზე ორი თავისი მცველი სიკვდილით დასაჯა და, ბოლოს, დამშვიდდა. სხვათაშორის, მისი დამშვიდება საკმაოდ ფარდობითი იყო. ჯერ ერთი, მაინც... მაინც... მაინც ვინ უნდა იყო, რომ მთლად იმას უთხრა უარი, მეფეს?! და მეორეც, რა არის ეს დამამცირებელი - მისი, მეფის შედარება ცხენთან?! მაგრამ! როგორი ფანტაზია აქვს! მომხიბვლელი თავხედი. მეფეს ძალიან უნდოდა თვალებში ჩაეხედა იმისთვის, ვინც ბედავს ასე გამომწვევად მოიქცეს და... გაუგებრადაც. დიოგენე გაუგებარი იყო ალექსანდრესთვის, და დიოგენე არ ემორჩილებოდა ალექსანდრეს. თუმცა, ეს ხომ ერთი და იგივეა? მაგისი დასჯა დამორჩილების ხერხად ვერ ივარგებსო, უთხრა საკუთარ თავს. მე თვითონ მომიწევს მისვლა, როგორც, სხვათაშორის, ცხენებთან, თავის დროზე მე მივედი ულაყ ბუცეფალთან, უთხრა საკუთარ თავს. იმასაც ვნახავთ, ვინ არის ჩვენ ორს შორის ცხენი? უთხრა საკუთარ თავს და უცებ წაიბორძიკა: ვაი, ის თუ ცხენია, მაშინ მე შვრია ვარ?! ესეც შეყელთებაა, ყვავ-ყორანსაც წაუღია ეგ ოხერ-ტიალი. კიდევ ბევრ რამეს ეუბნებოდა საკუთარ თავს, და ცხადი იყო, ფილოსოფოსმა წამოიკიდა მეფე. იმას ეჩვენებოდა, რომ თოკი, რომელიც შეაბეს (როგორც გამომხმარ თევზს), და რომლის მეორე ბოლო ღმერთების დედის ტაძარზე იყო ჩაბმული, დაიჭიმა. ალექსანდრემ ლამის გარშემო შემოუარა კიბელეს ტაძარს - აბა, სხვანაირად როგორ, როცა თოკი გიჭერს? - და დიოგენე უკანა ეზოში იპოვნა, პეპლის ფარფატით ტკბებოდა. დაცვას ანიშნა, რომ კუდში არ მიჰყოლოდა. - ფილოსოფოსო, - მიმართა მეფემ ძაღლს, - მე შენთან მოვედი. დიოგენემ პეპელას მოსწყვიტა მზერა, რომელიც იმწამს ყვავილზე დაჯდა - როგორც ყოველთვის, ახლაც არავითარი ჩრდილი არ დაუტოვებია. - შენ ვინა ხარ? - მე ალექსანდრე ვარ. - ჩემთვის ცნობილია შენი სახელი, თუმცა არ ვეთანხმები. რაც შენ თებეში ჩაიდინე, იმის გამო სახელი ალეტანდრედ (სიტყვების თამაშია. ალექსანდრე ბერძნულად ადამიანთა დამცველს ნიშნავს (სიტყვიდან ΑΛΕΞΙΣ - დამცველი და ΑΝΗΡ - ადამიანი, კაცი, ΑΝΔΡΟΣ-ს სახელობითი ბრუნვა), ალეტანდრე - ადამიანთა დამამდაბლებელი (სიტყვიდან ΑΛΕΤΗΣ - დამფქველი, დამაპატარავებელი).) უნდა გადაგიკეთოთ. მაგრამ შენ ხომ შენი სახელი არა ხარ, მაშინ ბგერებისგან და ასოებისგან იქნებოდი აგებული. მართალი ვარ თუ ვერ გაიგე? ამ ბოლო ხანებში მეფეს მეორედ აძლევდნენ ამ ბრიყვულ, პასუხგაუცემელ შეკითხვას, და მეორედაც ვერ უპასუხა. - მაშ, კარგი; მითხარი, რატომ მოხვედი, თუკი ჩემი გეშინია? იქნებ, სწორედ ამიტომ? - მე არავისი მეშინია, - მეფის სახემ კარგად გასარჩევი წითელი შეფერილობა მიიღო. - ტყუილია, სახალხოდ შექმნილი მითია. სიწითლით კი გაწითლდი, მაგრამ თვალები დამალე, ცდილობ საკუთარ გრძნობებში გაერკვიო. მართალი რომ იყოს, რომ არავისი გეშინია, დაცვა არ გეყოლებოდა. კარგი, კიდევ შეგეკითხები: რის გაკეთებას აპირებ უახლოეს ათ-ოც წელიწადში? - მთელ მსოფლიოს დავიპყრობ და დიადი ხელისუფალი გავხდები. - შენ ჯერ კიდევ გაზრდაზე ოცნებობ, მაკედონელთა მეფევ? (დედანში - „გახდე მაღალი“. სიტყვების თამაში. ΜΑΚΕΔΝΟΣ - მოსული, მაღალი. ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ - მაკედონელი). შენ, ეტყობა, პატარაობისას გქონდა პრობლემები. მაგრამ ზევსის სახელს გაფიცებ, ნუთუ მართლა გგონია, მთელ მსოფლიოს რომ დაიპყრობ, აღარაფერი შეგაშინებს? ალექსანდრეს სულ უფრო და უფრო უჭარხლდებოდა სახე, ხელებიც ძალაუნებურად ემუშტებოდა. აცოფებდა ეს კაცი. დიოგენეს სახეზე კი მშვიდ ღიმილსა და უძირო თვალები ციმციმებდა. - მართლა საკვირველი არ არის? - ისევ ალაპარაკდა ფილოსოფოსი, - ერთ კაცს შეუძლია მეორე ადამიანის სხეული მართოს. მაშინ ადამიანებს შორის ზღვარი სადღაა? მე მოვინდომე, რომ სახე გაგწითლებოდა და ხელებიც მოგემუშტა. მე ამას მივაღწიე. მეც ხელისუფალი ვარ. ახლა ალექსანდრეს მარტო ეს კაცი არ აცოფებდა. ახლა ალექსანდრეს თავად ალექსანდრეც აცოფებდა. - შენ, ალბათ, შეამჩნიე, რომ მე „მეც“ ვთქვი. იმიტომ, რომ შენც ასე ხარ, - დიოგენე ჩურჩულზე გადავიდა და ალექსანდრე იძულებული შეიქნა, დახრილიყო, - შენ დიადი მბრძანებელი ხარ. მთელი მსოფლიოს მბრძანებელი. უფრო მეტიც - შენ ღმერთი ხარ. ალექსანდრე გაიმართა. - შენ კიდევ ფილოსოფოსი კი არა, თავგასული ცრუპენტელა ხარ, - ისე გამოდიოდა, რომ მეფემ ყოველგვარი ინტერესი დაკარგა ძაღლის მიმართ. - მე ცრუპენტელა არა ვარ, მე სიმართლეს ვამბობ, - ხმამაღლა და დარწმუნებით მიუგო დიოგენემ, - ოღონდ შენ ჯერ არ იცი ეს სიმართლე. შენ არ იცი, რომ უკვე მეფე ხარ. - როგორ თუ არ ვიცი? - კვლავ თავი წამოყო მეფის ინტერესმა დიოგენესადმი. - აი, ასე. არ იცი. შენ გგონია, რომ მაკედონიის მეფე ხარ? ტყუილია. მაკედონიის მეფე - ეს მხოლოდ ის ადგილია, რომელსაც დროებით იკავებ. - როგორ თუ დროებით? - შენ გადაწყვიტე, რომ შენი მეფური როლი უკვდავთა სიაში შეიტანო? მაშინ ისიც გაიხსენე, რომ ღმერთებიც კი ჩამოაგდებდნენ ხოლმე ტახტიდან ერთმანეთს. შენ მაკედონიის მეფე არა ხარ, შენ მხოლოდ დროებით გიკავია ეს ადგილი. - აბა, მაშ, ვინა ვარ? - დარწმუნებული ხარ, - გინდა თუ არა, რომ ეს იცოდე? - თუკი მე მინდა, მაშინ ყოველთვის... - ალექსანდრე შეფერხდა და იმის სახეზე ათამაშებული სიწითლე გაქრა. - „ყოველთვის“ - ძალიან მავნე სიტყვაა. როცა ნამდვილად მიხვდები, რომ აღარ გეშინია გაიგო, ვინა ხარ, - ჩემთან მოდი. დიოგენე შეტრიალდა, რითაც მიანიშნა, რომ აუდიენცია დამთავრდა და პეპელის ცქერა განაგრძო. „მართლა დარტყმულია, ტყუილად კი არ ამბობენ ამაზე ათენელები“, - გაიფიქრა ალექსანდრემ და დაცვას იმის ნიშანი მისცა, რომ უკან უნდა მიეცილებინათ, კრათეტეს სახლამდე. და მხოლოდ თავად მიხვდა იმას, რომ აზრი დიოგენეს შეშლილობაზე - ეს მხოლოდ მისი შინაგანი ცდა იყო, თავი დაეცვა პოტენციური ვახშმის ჯამიდან ამოხტომისგან. * ათენს ჩამავალი მზის სინათლე ეფინება - მეწამული, როგორც ალექსანდრეს სახე, როცა ის მრისხანებს, მაგრამ არავის აშინებს, პირიქით, ძალიან მშვიდობიანია. ბაზრის ხმები, მოფიქრალ ფილოსოფოსთა ხმები, ჩიტების, ხოჭოების და ბუზებისა, ურმებში შებმული ხარების და მოტრიალე ურმების ჭრიალი - ყველაფერი ერთვის ამ დამამშვიდებელ მეწამულს, და ზეცის უშველებელი ქიტონი მხარზე აბრწყინებული საღამოს პლანეტის ბალთით, და დიდი გაბრტყელებული მზე, სულ უფრო და უფრო რომ ბრტყელდება მოძლიერებული ღამის დაწოლით და ოკეანის ჰორიზონტზე რომ იძირება, და მთვარის ჩალისფერი სილუეტი, ჩალისფერი რომ ხდება მერწყულისკენ და დამტკბარი ან მიწიერი სიმშვიდით, ანდა საკუთარი თავით - ეს სამი და კიდევ ბევრი თითქოს უფრო შესამჩნევი და მნიშვნელოვანი ხდება, ხდება ერთადერთი, რაც კი მნიშვნელოვანია სამყაროში, და შეიძლება, საერთოდაც ერთადერთი? მთლიანი და განუყოფელი, იმიტომ რომ, როგორ შეიძლება სამყარო ამად და იმად დაჰყო, იქად და აქად, მაშინად და ახლად, შიშად და სიმამაცედ, სიკეთედ და ბოროტებად, ატომებად და სიცარიელედ. ყველაფერი ერთიანია. ყველაფერი სავსეა მშვიდობით და სიწყნარით, ყველაფერი მეწამულდება, მერე ბნელდება და წყნარდება, ყველაფერი ჩადის და ბრწყინავს ზეცის მხარზე, ყველაფერი ტკბება მიწიერი სიმშვიდით ანდა საკუთარი თავით. ყველაფერი დასაძინებლად ემზადება - აი, რა არის ბინდი. ხვალამდე! ხვალამდე, ჩემო ყველაფერო, ჩემო საყვარელო, აღმტაცო ყველაფერო! სადღაც, კერამიკის გარეუბანში ყველაფერი უმღერის წყნარ იავნანას თავის შვილს, და ეს ყველაფრის შვილი, მსოფლიოს მოქალაქე - ისიც ხომ ყველაფერია - თითის წუწვნით იძინებს, და უკვე ესიზმრება საკვირველი სიზმარი, რომელშიც მიფრინავს უცხო ქვეყნების, მთების, ზღვების თავზე, და სადღაც იქ, ზღვის სიღრმეში ან მთის მწვერვალზე იმალება მძლავრი, მაგრამ მშვიდი ყველაფერი, თავისი სამკაპა რომ გადაუხუხავს ანდა კამათელში წაუგია მთელი თავისი ჭექა-ქუხილები და ამიტომაც გაბრაზების ვეღარშემძლე, სამაგიეროდ გახარებული წყნარი სიხარულით და საშუალების მიმცემი მზისთვის, რომ დღისით ყველაფერში ჩაასხას თავისი სხივები და ღამით დაისვენოს, რადგან ყველაფერი ციკლურია, რაღაი ყველაფერი მოდის და მიდის; აგრეთვე მთვარესაც აძლევს საშუალებას ყველაფერი აავსოს უცხოდ ვერცხლისფერი შუქით, დღისით კი იშვიათად გამოაჩინოს თავისი ფერმკრთალი სახე განათებულ ცაზე, მაგრამ ახლა არც დღე არ არის და არც ღამე, დაე, სამყაროს ყმაწვილი მოქალაქე უკვე ხედავდეს მეორე თუ მესამე სიზმარს პოსეიდონზე და ზევსზე - ახლა არც ღამეა და არც დღე, ახლა ბინდბუნდია. ახლა სწორედ ის დროა, როცა საღამოს პლანეტა უფრო და უფრო ბრწყინავს ზეცის მხარზე, მზე კი უკვე მზადაა თავისი უკანასკნელი სხივის გასაგზავნად მეწამულ ცაზე - დღეისთვის უკანასკნელი, თორემ ისე მორიგი, დაუთვლელი დღეთა უთვალავ წრებრუნვაში, სწორედ ამ უთვალავობის შუაგულში რომ მდებარეობს. ბოლოს დარჩენილი ფილოსოფოსები, ბოლო ვაჭრები მიეხეტებიან სახლებში, მხოლოდ სადღაც მიწაზე ჰყეფს ძაღლი, უხილავი და მარტოხელა, და სადღაც ცაზე, ჰორიზონტის ხაზის ქვემოთ, მდუმარედ და წყვილად კიაფობენ დიდი და პატარა ძაღლები. * - საით გაგიწევია, მეფევ? - შეეკითხა კრათეტე ალექსანდრეს, რაკი დაინახა, როგორ მიუმარჯვა იმან ფეხი მონას, რომლის მოვალეობაში შედიოდა პატრონისთვის სანდლების ჩაცმა. - რა შენი საქმეა, ყოფილო ფილოსოფოსო, - მკაცრად მიუგო მაკედონელმა, და ეგრევე მკაცრად გაუვარდისფრდა ლოყები. - შენი ნებაა, მაგრამ სწორედ იმიტომ გეკითხები, რომ ვიცი, სადაც მიდიხარ. - შენ კი ახლა ყვავ-ყორნებთან წახვალ, თუკი ასე ბევრი იცი, - კიდევ უფრო მკვახედ უპასუხა ალექსანდრემ და თმის ძირებამდე გაწითლდა, - რაც უფრო მეტ ხანს ვცხოვრობ შენთან, მით მეტად მექავება ხელები შენ დასასჯელად. - შენ სულსწრაფი ხარ, მეფეო. გპირდები, რომ აუცილებლად მოვკვდები. ოდესმე, - კრათეტეს ხელი წვერისკენ წავიდა. უცებ მისი ტუჩები დაიმანჭა, სწრაფი სიცილი მოსწყდა მათ, თებელმა შუათითი გამოსწია, დანარჩენები მოკეცა, და ზედ კულულის ჩვეული რაოდენობის დახვევას შეუდგა. - აი, რას ვაკეთებდი აქამდე ისე, რომ არც კი ვიცოდი, - მხიარულად თქვა მან და იქვე ჩაფიქრდა, - საინტერესოა, საიდან მაქვს ეს? - რაზე ამბობ? - შეეკითხა ალექსანდრე და მონას მეორე ფეხი მიუმარჯვა. - ჩემსაზე ვამბობ, ხოლო მე და შენსაზე კი ვჩუმდები. - ჰო? - ალექსანდრემ ვერაფერი ნახა დასამატებლად და ხელში მახვილის ტრიალსა და იმის აწონვას შეუდგა. მერე სარტყელზე დაიმაგრა - მაინც ძალაუფლების ატრიბუტია - და გავიდა. კვლავაც ძაღლისკენ გაემართა. რატომ? იმიტომ, რომ ძაღლი მართალი იყო. - აი, მაკედონიის მფლობელიც დაბრუნდა, - გესლიანი კომენტარი დაურთო მის მისვლას დიოგენემ თავისი კასრიდან გამოძრომისას, - მე კიდევ შენთვის ახალი ამბავი მაქვს. - რა ამბავი? - ჩემთვის კარგა ხანია ახალი აღარ არის. რამდენიმე წლის წინათ ორაკულმა მითხრა, რომ მაკედონიის მეფესთან ერთად ერთ დღეს მოვკვდები. ოღონდ ის აღარ უთქვამს, სახელდობრ რომელ დღეს. საინტერესოა, არა? ალექსანდრე მზად არ აღმოჩნდა, რომ ამ უცნაური კაცის უცნაური მხიარულებისთვის დაეჭირა მხარი და ესღა თქვა: - შენს მოსასმენად მოვედი. - გიცნობთ. ამასწინათ ჩემს სანახავად მოხვედი, ახლა - მოსასმენად, შემდეგ - ხელშესავლებად, მერე დასაყნოსად, ასალოკად და ეგეთები. მეფის სახეზე ნერვიულმა სიწითლემ დაიწყო თამაში. - განსაცვიფრებელია, - თქვა დიოგენმა, - ყოველთვის, როცა ჩვენი მაკედონელი გმირად გრძნობს თავს, სახე ამდგარი ფალოსის თავივით უწითლდება. ალექსანდრეს მუშტები შეიკრა, მაგრამ როცა შეკუმშვის ძალამ გადალახა რაღაც ზღვარი, თითები კრუნჩხვით გაშალა. რატომღაც არაფრით შეიძლებოდა ამ ჩამოძენძილთან მისულიყო და ცხვირ-პირი დაემტვრია. შეიძლება იმიტომ, რომ ძაღლი მართალი იყო. იმის ბაგეთაგან შიშზე და ბავშვურ პრობლემებზე რომ მოისმინა, მეფემ თავს ძალა დაატანა და საკუთარ თავს ის უთხრა, რაც, გულახდილად რომ ვთქვათ, ადრე ეშინოდა ეთქვა. და რისი ეშინოდა? უცხოსი, უცნობისა, უმართავისა. როგორც კი აღიარებს ამას - ვიღაც მიხვდება, რომ ლაჩარი ხარ, ჭორები გავრცელდება ჯარში, არმია უმართავი გახდება, მერე კიდევ - მთელი ხალხი. და აბა, ისე როგორ გამამაცდა, რომ საკუთარ თავს შიშში გამოუტყდა? მაგრამ აღიარება უკვე მოხდა, ყველაფერი შეიცვალა, და ახალი ხერხი უნდა იპოვნოს საკუთარი თავის ხელში ასაყვანად. ეს დიოგენე კიდევ არაფერს ასწავლის, მარტო დასცინის, და ეს აცოფებს. სხვები საკუთარ ჯამში ვერ გრძნობენ თავს. ახლა ალექსანდრე თავს ისე გრძნობდა, როგორც უბრალოდ ჯამში. როგორც სადილი. - ის ანეგდოტი იცი, მუშტით მებრძოლზე? - თვალი ჩაუკრა ძაღლმა და უამბო ამბავი პატარა თავზე, ისეთ პატარაზე, რომ იმისი მორტყმა ძნელი იყო. მეტად ცოცხლად ასახიერებდა ხან შეკითხვების დამსმელ ბიჭს, ხანაც მოკრივეს, ფიქრს რომ ცდილობდა. - ჰოდა, მეც იქა ვარ! - მხიარულად დაამთავრა დიოგენმა და წამიერი დაფიქრების შემდეგ, ალექსანდრეს შესთავაზა: - ასე რომ, შეგიძლია, დამამახინჯო. არავის და არასდროს ასე არ დაუცინია მაკედონიის მეფისთვის, და იმასაც უილაჯობისგან ყმუილი მოუნდა. - შენ ხომ ჰერაკლეს შთამომავალი ხარ, - უცებ დასერიოზულდა ფილოსოფოსი, - და, რასაკვირველია, ყველაფერი იცი მის გმირობებზე. ალექსანდრე გაფაციცდა. ამ კაცისგან ყველაფერი იყო მოსალოდნელი. - ასევე, - განაგრძო დიოგენმა, - არისტოტელემ, ალბათ, გიამბო ოდისევსის, აქილევსის და სხვების გმირობებზე. - ისე, არისტოტელეზე რა აზრის ხარ? - ალექსანდრემ ხელიდან არ გაუშვა შემთხვევა, სხვა რამეზე გადაეტანა ლაპარაკი. - ო, ამ ადამიანმა ბევრი რამე იცის ცხოვრებაზე, მაგრამ, სამწუხაროდ, არ იცის თავად ცხოვრება. - და პლატონი? - იგივე ამბავია. იმან ყველაფერი იცოდა ღმერთზე, მაგრამ ღმერთი არ იცოდა. - და... - საკმარისია, - ძაღლი ისეთი სერიოზული იყო, როგორც არასდროს, - აბა, მითხარი, რა იცი დიადი სამეფოს შემქმნელი დიადი მეფის ცხოვრებაზე? მე ვამბობ: „მეფის ცხოვრებაზე“, და არა „მეფის ცხოვრება“. - კიროსი? - რომელი კიროსი! იმას, ვისზეც მე ვამბობ, მთელი ეს კიროსები, კამბიზები და დარიოსები კოჭამდეც ვერ შესწვდებიან. - ვისზე ამბობ? რომელიმე სინაქერიბი? რამზესი? - როგორც ვატყობ, შენი ისტორიული ცოდნა ინდაზე შორს ვერ მიდის. დაჯექი და მომისმინე. სიდჰართა გაუტამაზე გიამბობ. * საერთოდ, სირვათასიდჰართა ერქვა. ელინურად ეს ნიშნავს დაახლოებით „ყველაფერში სრულყოფილს“ ანდა „სამძღვარს მიღწეულს“. სიდჰართა - ეს შემოკლებული სახელია, ხოლო გაუტამა - გვარის სახელი, საიდანაც წარმოსდგებოდა, უფრო სწორედ, წინაპრის სახელი - ბრძენი გაუტამასი. იმისი სამეფო დინასტია კი საქიების სახელს ატარებდა. იდჰართა გაუტამა დაიბადა 54-ე ოლიმპიადის მე-2 წელს, ანუ პითაგორას თანამედროვე იყო; ოთხი წლის რომ იყო, სოლონი მოკვდა, ხოლო ჩვიდმეტი წლისა რომ შეიქმნა, თალესი აღესრულა. მამამისი, მეფე სუდჰოდანა მართავდა მომცრო, მაგრამ ფეხზე კარგად მდგარ კაპილავასტუს სამეფოს, და მართავდა საკმაოდ ბრძნულად. მისი ქვეშევრდომი გლეხები იმ მარცვლეულის უხვ მოსავალს იღებდნენ, რომელსაც ბრინჯი ჰქვია, ვაჭრები - იმ მეტალის უხვ მოსავალს, რომელსაც ოქრო ჰქვია, ქურუმები - არსობის უხვ მოსავალს, რომელსაც სულიერი ძალაუფლება ჰქვია. მხოლოდ ერთი ფენა ჯერ-ჯერობით ვერ იღებდა თავის მოსავალს - ესენი იყვნენ მეომრები, და იმ სითხის მოსავალი, რასაც სისხლი ჰქვია, სიდჰართას დაბადებისთვის ჯერაც არ მომწიფებულიყო. და ეს კარგი იყო. კაპილავასტუს ქვეყანა მრავალი უხვწყლიანი მდინარით ირწყვებოდა, მაგნოლიების და ბალზამინების ჭალებით გრილდებოდა, და ამ ყველაფერზე, თავად მეფე სუდჰოდანას ჩათვლით, მეფობდნენ ჰიმალაის მთები, რომელთაგან ყველაზე პატარა ჩვენს ოლიმპოზე მაღალია. ქვეყანაში მრავალრიცხოვანი ბრძენები დაეხეტებოდნენ, და ერთი იმათგანი ასიტა დევალა სუდოჰანას სასახლესთან სწორედ იმ დღეს გამოჩნდა, როცა სიდჰართა დაიბადა. სიდჰართას დედა ისეთი იყო, რომ იმაზე ცალკე არის მოსაყოლი, და ეს იქნება საოცრად ლამაზი ზღაპარი. ამ ზღაპარს მაია ერქვა - სწორედ ისე, როგორც ჰერმესის დედას. იმ ღამეს, როცა ის სუდჰოდანასთან დაწვა და სიდჰართა ჩაესახა, ჯადოსნური სიზმარი ესიზმრა, რომ თითქოს იმის საშოში თეთრი სპილო შევიდა, რომელსაც შვიდი წყვილი ეშვი ჰქონდა. ეს სიზმარი მეფის ოჯახის მონაპოვრად იქცა, და იმ სიზმარს, რასაკვირველია, ასიტას მოუყვნენ. ეს მონათხრობი რომ მოისმინა, ბრძენმა ახალშობილის ნახვა ისურვა და იმის სხეულზედ რჩეულობის ნიშნები იპოვნა - 32 მთავარი და 80 მეორეხარისხოვანი. „შენს შვილს განსაკუთრებული ბედი ელის, - უთხრა ასიტამ მეფეს, - თუკი მიწიერ გზას აირჩევს, მაშინ ყველა მეფის მეფე გახდება, ჩაკრავარტინი, ხოლო თუ ზეციურ გზას აირჩევს, მაშინ დიადი წმინდანი გახდება, სანიასინი“. მეფე შეფიქრიანდა. რომელ ხელისუფალს მოეწონება, რომ იმისი შვილი შეიძლება მაწანწალა გახდეს, და თუნდაც წმინდანი? ის ხედავდა, რომ ბრძენი წასასვლელად ემზადება, და ესმოდა, რომ სწრაფად უნდა იფიქროს, მალევე უპასუხოს. მაგრამ როგორ უპასუხოს, ვინ უკარნახებს? და სუდჰოდანამ გამოავლინა ნიჭი სიბრძნისა - ის მოეშვა და ჭკუა იმ ყველაფრისგან გაითავისუფლა, რაც იმ კარნახის გამოჩენას უშლიდა ხელს. ლეგენდის თანახმად, კარნახი სასახლის მოურავისგან მოვიდა. რაღაც გაუთვალისწინებელი მოუხდა მონებთან დაკავშირებით - შესაძლოა, ტკბილეულის მომტანი მონა, ადგა და მოკვდა. და მოურავი მბრძანებელთან მივიდა შეკითხვით, იმ სიგრილით ხომ არ დაკმაყოფილდება, რომელიც ამჟამად არტყამს გარს. სუდჰოდანამ უცებ იგრძნო, რომ მართლა სასიამოვნო სიგრილე არტყამს გარს, და უთხრა კიდეც მოურავს ამის თაობაზე. იმან კიდევ დაუყოვნებლივ უბრძანა მარაოს მქნეველს, რომ თავი დაენებებინა თავის მარაოსთვის და გააგდო იგი - როგორც მერე გაირკვა, დამათრობელი სასმელისა და ხილისთვის. „აი, ისიც, - მიხვდა სუდჰოდანა, - სხვას არ უთხრა შენს გაჭირვებაზე და მწუხარე ფიქრებზე“. და ასიტას იმაზე ჰკითხა, რაც ყველაზე ნაკლებად უნდოდა მიეღო - ისე როგორ გაეკეთებინა, რომ მისი შვილი სანიასინი გამხდარიყო. „ყველაფერი მიეცი, დაე, გულს აზიდებდეს მიწიერ სიამეთაგან“, - მიუგო ასიტა დევალამ და მშვიდად გაიღიმა. ახლა სუდჰოდანამ ზუსტად იცოდა, რა არ უნდა გაეკეთებინა შვილისთვის; შესაძლოა, სწორედ ეს მომენტი აღმოჩნდა გადამწყვეტი სიდჰართას ცხოვრებაში, შესაძლოა, სწორედ ეს სიტუაცია, სწორედ ეს მოურავი, სწორედ ეს გარდაცვლილი მონა... სუდჰოდანამ თავი გამოავლინა არა მხოლოდ როგორც ბრძენმა მმართველმა, არამედ როგორც ადამიანის სულის მესაიდუმლემ. იმან შვილს ყველა სიკეთე მაშინათვე კი არ წაართვა, არამედ სამი წლის განმავლობაში - ეს ხომ ძალიან მნიშვნელოვანია, რათა ბავშვის სულში მოესწრო აღბეჭდვა, რომ სიმდიდრე და ფუფუნება, სიამე და უსაქმურობა სამყაროში არსებობს და ხანდახან ხელმისაწვდომიც არის. ეს წლები მეფემ იმისთვის გამოიყენა, რომ შვილისთვის სათანადო აღმზრდელ-მამობილი მოეძებნა. მალემსრბოლელები კაპილავასტუს ქვეყნის ყველა მხარეს გაიგზავნენ, და ისინი სასახელოდ გაისარჯნენ. * - აბა, მითხარი, კრათეტე, - ჩვეულებად ქცეული საუბარი წამოიწყო ალექსანდრემ და იმ მონას გაუწოდა ფეხი, რომლის მოვალეობაში პატრონისთვის სანდლების ჩაცმევა შედიოდა, - მითხარი, დიდი ხანია, დიოგენეს იცნობ? - რამდენი ხანია, რაც ძაღლს ვიცნობ? ამაზე არ შეიძლება თქვა „დიდი ხანია“ ანდა „ცოტა ხანია“. ის, რომ მე მასწავლებელს ვიცნობ, დროს არ ეკუთვნის, - პასუხობდა ყოფილი ფილოსოფოსი, რომლის გადაჯაჭვული ხელები მუცელზე განისვენებდნენ. - კარგი, კარგი. მაშინ მითხარი, ყოველთვის ესეთი უცნაურია? - უცნაური? - კრათეტეს თითები შეხტა, ერთმა მათგანმა კი წრიული მოძრაობები გააკეთა. - რაც დღეს უცნაურია, ხვალ ჩვეულებრივი იქნება. შეხედე ათენის მცხოვრებლებს: ახლა ყველანი კინიკოსებს ჰბაძავენ. ყოველ მეოცეს ლაბადაზე ნახვრეტი აქვს, როგორც განსვენებულ ანტისთენეს, ყოველ მეათეს ლაბადა ორად აქვს მოკეცილი, როგორც დიოგენეს. კიდევ ოცი წელი და ყოველ მეხუთეს ლაბადაზე ცხვრის ტყავი ეკერება, როგორც მე. ასე რომ, დიოგენეს ყველა უცნაურობა, ისევე როგორც ნებისმიერი უბრალო მოქალაქის ჩვეულებანი, სრული სირობაა. - სირობა? - დაბნეულად ჩაეკითხა ალექსანდრე და მსახურს მეორე ფეხი მიუშვირა. - ეს რა არის? კრათეტემ შუა თითი გამართა, დანარჩენები მომუჭა და მეფეს ეს კომბინაცია ხელის ზურგიდან დაანახა. - ამას ხედავ? ალექსანდრე თმის ძირებამდე გაწითლდა, მერე, ეტყობა, თავი ხელში აიყვანა - სახის წითელი ფერი ჯერ ალისფერი შეიქმნა, შემდეგ გავარდისფრდა, ბოლოს ეს სივარდისფრე მთლად გაქრა სახის უმეტესი ნაწილიდან, ღაწვებზე თუღა შემორჩა. - მერედა ამით რა, თუ ვხედავ? - შეეკითხა დაყოვნებით. - ყველაფერი, რაც შენგან საზღვრავს ამ კოსმიურ ნიშანს, სწორედ რომ სირობა არის. - სირობაო, გაიძახი? - ალექსანდრემ მეტი ვერაფერი მიამატა ნათქვამს და ხელში ხმალი შეათამაშა. მერე ხმალი სარტყელზე დაიკიდა - მაინც ძალაუფლების ატრიბუტია - და გავიდა. კვლავაც ძაღლისკენ მიდიოდა. ვინაიდან ძაღლის გარდა ვინ მოუთხრობდა მეფე სიდჰართა გაუტამას საოცარ ისტორიას, რომელშიც, შესაძლოა, იმ შეკითხვების პასუხებია, ალექსანდრეს რომ აწუხებდა? ბოლოს და ბოლოს, იმან შეიტანა ალექსანდრეს აწყობილ სამყაროში არეულობა, ის შემოძვრა თავისი ბრიყვული შიშებით, რომლებზეც შეიძლებოდა ხმა არ ამოეღო მთელი ცხოვრება, - ჰოდა, იმანვე დაამყაროს თუნდაც რამენაირი წესრიგი. ფილოსოფოსი ვერ იპოვნა ვერც იმის თიხის კასრთან, ვერც კიბელეს ტაძრის ახლო-მახლო და ალექსანდრემ შემხვედრი მოქალაქეების გამოკითხვას მიჰყო ხელი, ჰოდა, მცოდნეები საითკენღაც იშვერდნენ ხელებს - ან თებეს მხარეს, ან მაკედონიისა, თითქოს ოლიმპისა, ანდა სულაც პოლარული ვარსკვლავისკენ. სიმართლე უფრორე იოლი გამოდგა. აგორიდან ნაჩვენები მიმართულებით რომ დაეშვა, კერამიკის უბანი გაიარა და ქალაქის კედლებს გასცდა, მეფემ მდინარე კეფისის ნაპირზე ჩამომჯდარი ძაღლი იპოვნა. დიოგენეს თვალები დახუჭული ჰქონდა, სხეული - მოდუნებული, ხელები მუხლებზე ეწყო - ხელისგულებით ზემოთ. - დიოგენე, - დაუძახა ალექსანდრემ. - გაჩუმდი, ყბედო მაკედონელო, - ჩუმად გააწყვეტინა ფილოსოფოსმა, - გვერდით დამიჯექი და მდინარის ხმას მოუსმინე. - მაგისი დრო არა მაქვს, - მეფის ხმამ პოლემიკური ნოტა კი შეიძინა, მაგრამ დადაბლდა, - მე ბევრი რამე მაქვს სასწავლი შენგან, მე ხომ მალე მომიწევს ათენიდან წასვლა ოიკუმენის დასაპყრობად. - შენც კაი სულელი ხარ რა. რაში გჭირდება ეს ამბავი? - მე მსოფლიოს დავიპყრობ, მერე კი სავანეებში ვინეტარებ, რომ მძიმე შრომისგან დავისვენო. - ტყუი. თუმცა, რა მნიშვნელობა აქვს. აი, მე უკვე ვისვენებ. თუ გინდა, ცოტა მაინც ისწავლო, დაჯექი და კეფისის ხმას მოუსმინე. ამას რომ ამბობდა, ძაღლი არ შემობრუნებულა ალექსანდრესკენ, თვალები არ გაუხელია, პოზა არ შეუცვლია, არ დაძაბულა. მდინარის მოსმენას განაგრძობდა; უბრალოდ ამ ხმაურში ახალი მელოდია გამოიკვეთა, რომელსაც ძალიან უნდოდა მოესმინათ მისთვისაც და დაჟინებით ითხოვდა პასუხს. მაგრამ ახლა ეს მეფის მელოდია მიჩუმდა. რა უნდა ექნა მეფეს? დიოგენეს გვერდით ჩამოჯდა, თვალები დახუჭა, და რაც მთავარია - პირი მოკუმა. „აჰა, დიოგენეს გვერდით ვზივარ“, - თქვა თავისთვის ალექსანდრემ და უცებ გარკვევით გაიგონა საკუთარი თავის მარცხენა მხრიდან მომავალი წყნარი და საკმაოდ მჟღერი ხმა. „შენც კაი სულელი ხარ რა“, - თქვა ხმამ სუფთა მაკედონურ დიალექტზე. „შენ თვითონა ხარ სულელი“, - მიუგი ალექსანდრემ თავისთვის მაკედონურად, და უცებ მიხვდა, რომ თავის სიცოცხლეში პირველად აი, ეგრე ელაპარაკება საკუთარ თავს. - რაო, შინაგანი ხმაა? - მოულოდნელად ჰკითხა დიოგენემ. ალექსანდრე გაწითლდა და მუშტები შეკრა, მაგრამ მისი თავი სულ უფრო და უფრო დაბლა იხრებოდა. - მითხარი, ფილოსოფოსო, ჭკუიდან გადავდივარ? რა ვუყო ამას? - შეეკითხა ძლივს გასაგონად. - ჯერ თქვი „ჰო“. - კარგი... ჰო. - „კარგი, ჰო“ კი არა, „ჰო“. - ჰო. - ხმამაღლა! მტკიცედ! - ჰო! შინაგანი ხმაა! - მითხარი, მეფეო, როცა შიკრიკი მოგივა, იმას რას უშვრები? - ვუბრძანებ, შემოუშვან და ვღებულობ. - ჰოდა, იგივე ჰქენი შენ შინაგან ხმასთან. ის ხომ შენთვის უცნობი მოკავშირის შიკრიკია. როცა გაიგებ, რა უნდა, მოდი ჩემთან, მე მზად ვარ, შენი მრჩეველი ვიყო ამ საქმეში. ახლა კი - მდინარის სმენაში ნუ მიშლი ხელს. დიოგენეს ხმა მიწყდა, ალექსანდრეს კი ისღა დარჩენოდა, რომ წამომდგარიყო და წამოსულიყო, თან იმაზე ეფიქრა, კიდევ როგორ დაეჭირა ეს შინაგანი ხმა. * სახელმწიფო კაპილავასტუს ოთხივ კუთხივ მაცნეები დაიგზავნენ და ისინი ამაოდ არ გარჯილან. სიდჰართას მამინაცვალი შეურჩიეს - უოჯახო მონადირე, მართალია სხვა კასტიდან, მაგრამ უზადო. აი, აქ კი დროული იქნება მოვყვეთ, თუ რა არის კასტები. ჩვენ შეგვიძლია შევიკრიბოთ არეოპაგში და ხმათა უმრავლესობით სტრატეგად დავნიშნოთ წარმატებული ვაჭარი. ვაჭარი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი, კითარედიც კი (თუმცა ყველა ისინი რეგვნები არიან), კითარედობა კიდევ შეიძლება ნებისმიერ მწყემსსა და მეთუნეს ასწავლო. ჩვენს შორის სათნო ადამიანები თავის მონებს თავისუფლებას აძლევენ, ხოლო ყველაზე სათნონი მზად არიან სხვისი მონაც კი გამოისყიდონ, თუკი ის - კარგი ადამიანია. ინდოელებს კი, რომელთაც მიეკუთვნებოდა სახელმწიფო კაპილავასტუს ხალხი, სულ სხვანაირად აქვთ. იმათი მითი ღაღადებს, რომ ღმერთებმა ადამიანები არათანასწორად შექმნეს; პირველი ადამიანის, პურუშის სხეულის სხვადასხვა ნაწილებისგან ადამიანთა სხვადასხვა ჯგუფები შექმნეს. სწორედ აი, ეს ჯგუფები არის კასტები. ადამიანი ისე იბადება, ცოცხლობს და კვდება, რომ არის რომელიმე კასტის წევრი. თუკი, დავუშვათ, შენი წინაპრები მოდიან პურუშიც ფეხებიდან, შენ ამას ვერსად გაქცევი - შენ შუდრა ხარ, მონა. სუდჰოდანა და მისი შვილი სიდჰართა მეფეები იყვნენ წარმოშობით, ესე იგი, მეომრების კასტას განეკუთვნებოდნენ. მონადირე კი ეკუთვნოდა ვაჭრების და ხელოსნების უფრო დაბალ კასტას - იმათ ვაიშიები ერქვათ - და, შესაბამისად, შეეძლო მეომრებთან, ქშატრიებთან მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრული ურთიერთობა დაემყარებინა, თუ არადა სერიოზულად უნდა დაესაჯათ, მეფე კი მთელი ცხოვრება უნდა განბანილიყო ხოლმე. მაგრამ სუდჰოდანა არა მარტო ბრძენი მმართველი იყო, არამედ - მოწინავე ადამიანიც, ცრურწმენების გარეშე, და შვილის კეთილდღეობისთვის საკუთარ თავსაც კი გადაუვლიდა, არათუ კასტებისს მთელ სისტემას. ბოლოს და ბოლოს, ბევრი ხომ არ უნდოდა? მხოლოდ ის, რომ სიდჰართა თავისი კასტის ღირსეული წარმომადგენელი გამხდარიყო. და მერე როგორი აუცილებელია - იყო ღირსეული... ჰოდა, სამი წლის სიდჰართა აღსაზრდელად მიაბარეს მარტოხელა მონადირეს, სახელად ვაჩიაჰანტარას. მონადირე კიდევ სანადირო სიბრძნეებში ამეცადინებდა - როგორ დაეგო კაკანათები ფრინველებისთვის, მახეები - ცხოველებისთვის, ზუსტად ესროლა მშვილდიდან, გაერჩია მხეცთა ნაკვალევი, ეპოვნა ბილიკები და ტყეში ცეცხლიც დაენთო. სიდჰართა ყველაფერს სწრაფად და სიამოვნებით ითვისებდა და რვა წლისას ეჩვენებოდა, რომ არც ერთ მონადირეს ტოლს არ დაუდებდა, მით უმეტეს, რომ ინდოეთში მონადირეები არც ისე ბევრია - მონადირის ხელობა აგდებულია და არავისთვის საჭირო არ არის, რადგან ინდოელებიდან ძალიან ცოტა თუ ჭამს ხორცს. უფლისწულის მამობილი საკუთარ თავს ინახავდა და თითქმის არავისთან ჰქონდა ურთიერთობა; მხოლოდ ხანდისხან იმ მხარეში იშვიათი სოფლებიდან ერთი საწყაული ბრინჯის სანაცვლოდ რომელიმე გაცოფებული ვეფხვის მოკვლას სთხოვდნენ, რომელსაც გლეხების დახოცა იზიდავდა. სიდჰართა რომ მეცხრე წელიწადში გადადგა, ერთი ამისთანა შემთხვევისას ვაჩიაჰანტარა სასიკვდილოდ დაკოდა გააფთრებულმა ვეფხვმა. მზე დასაბინდებლად გადახრილიყო, - იმ მხარეში კიდევ ძალიან, ძალიან სწრაფი ბინდი იცის, - მშობლიურ სახლად ქცეულ ქოხთან თავისი პატარა მშვილდიდან ისრის სროლაში ვარჯიშობდა სიდჰართა და ამ დროს ტყიდან სახლის კუთხემდე გამომავალ ბილიკზე ის გამოჩნდა, ვისაც უფლისწული მამად იცნობდა, თუმცა ზოგჯერ ეჭვობდა, რომ იმისი შვილი არ არის. მონადირე ფეხებს ვეღარ მართავდა, ერთი ხელით შუბის მონატეხს ეყრდნობოდა, მეორეთი რაღაც ისეთი ეჭირა, რომ თუ იმისი სისხლის ნაკადებსა და ტანსაცმლის ნაგლეჯებში კარგად გაარჩევდი, მუცლიდან გადმოყროდა. ბიჭს შეეშინდა და არ იცოდა, რა ექნა, მშვილდიც გადააგდო, ისრებიც და ადგილზე მიჯაჭვულივით იდგა. „ნახე, - წყნარად და დიდი წვალებით თქვა მონადირემ, - მე ვეფხვმა მომკლა. იცოდე, რომ შენ ჩემი შვილი არა ხარ; შენ ქშატრიას შვილი ხარ. როცა მოვკვდები...“ ძალა აღარ ჰქონდა, მიწაზე დაეცა და შუბის ნატეხიც იმის გვერდით დავარდა. სიდჰართა მიუახლოვდა და იქვე გაჩერდა. „ცეცხლი, ცეცხლი“, - ამოიგმინა მარტოხელა მონადირემ. ბიჭი ქოხში შევარდა, კერიიდან მუგუზალი რომ გამოეღო. მაგრამ როცა უკან მიბრუნდა იმ მუგუზლიანად, მისი მამობილი მკვდარი იყო. სიდჰართამ არ იცოდა, რა უნდა ექნა მკვდარი კაცისთვის და წარმოდგენა არა ჰქონდა, რაში უნდა დასჭირვებოდა მომაკვდავს ცეცხლი. აი, ჩვენ კი ვუწყით, რომ ინდოელები, ჩვენი წინაპრების მსგავსად, მიცვალებულებს სწვავენ, ფერფლს კი მდინარეზე მოაბნევენ, მაგრამ სიდჰართა ჯერ კიდევ პატარა იყო და მთელი თავისი ხანმოკლე ცხოვრება ტყეში გაეტარებინა, განმარტოებით. ვაჩიაჰანტარას სხეული შინ შეათრია, საწოლზე დაასვენა, რადგან არ უნდოდა მხეცების შესაჭმელად მიეგდო, თავად კი პატარა მშვილდით ხელში სახლის ზღურბლთან გაათენა ღამე. ეგრე გაიარა რამდენიმე ღამემ, დღისით კი ბიჭი ცდილობდა საჭმლის მოპოვებას. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ყველაფრის შესწავლა ვერ მოასწრო: მისი ხელები გრძნობდნენ, სწორად როგორ გაეკეთებინა მახე, მაგრამ თვალები ვერ პოულობდნენ, სად უნდა დაეყენებინა ის მახე, შეეძლო ფეხებით ეგრძნო ბილიკი, მაგრამ არ შეეძლო გაერჩია, იმ ბილიკს წყლის დასალევად მიჰყავდა თუ მხეცებზე სანადირო ალაგისკენ, ან სამწყემსურისკენ, ან ბუნაგისკენ, შეეძლო კოცონის დანთება, მაგრამ იმისი მოვლა და კარგი შეშის პოვნა აღარ იცოდა, და ტყიდან შინისკენ მიმავალ გზას ბიჭი ძნელად პოულობდა - რამდენჯერმე კინაღამ დაიკარგა. ეჩვენებოდა, რომ მის სხეულს ბევრი რამე შეუძლია, მაგრამ გამოცდილი თვალი აკლდა. სიდჰართას თვალებს მარტო ერთი რამის კარგად გაკეთება შეეძლოთ - მიზანი ეპოვათ სასროლად. ჰო, ჩინებულად ისროდა მშვილდიდან. ოღონდ მშვილდი კი პატარა ჰქონდა; ისეთიდან მხოლოდ პატარა ჩიტის ან თაგვის მოკვლა შეიძლებოდა. გადიოდა დღეები, ბიჭი თაგვებითა და ჭრელბუმბულა ჩიტებით იკვებებოდა, ღამ-ღამობით მკვდარს იცავდა ხელში სასროლად გამზადებული საბავშვო მშვილდით, და გონებიდან არ ამოუდიოდა აზრი, რომ ის საძაგელი ვეფხვი უნდა მომკვდარიყო. ცოტა თუ დიდი ხნის მერე ბავშვი მიხვდა, რომ ნელ-ნელა ხდებოდა - შეეძლო არა მარტო ხელი შეეხო, არამედ დაენახა კიდეც ნეკნები კანის ქვეშ. და არც ისრები მიფრინავდნენ მისი მშვილდიდან ადრინდელივით შორს, თუმცა ადრეც მისი საბავშვო მშვილდი სულ ახლოს ჰქონდა. სიდჰართა მიხვდა, რომ მარტო ვერ გამოიკვებებოდა და, მით უმეტეს, ვეფხვს ვერ მოკლავდა, და გადაწყვიტა ადამიანებთან მისულიყო. ქოხში რომ შევიდა მონადირესთან გამოსამშვიდობებლად, დაბარბაცდა, ისეთი სიმყრალე იდგა შიგნით. მსუქანი ბუზები ხმამაღალი ბზუილით დაფრინავდნენ, ხოლო მარტოხელა მონადირის მთელ სხეულზე საზიზღარი ჭია-ღუები ფუთფუთებდნენ. „ჰო, მხეცებისაგან ვერ დაგიცავი, დიდმა მოგკლა, ახლა კი ყველაზე პატარები გჭამენ“, - სულის შემხუთველი სევდით გაიფიქრა სიდჰართამ და გამოვიდა იმ ქოხიდან, მისი სახლი რომ იყო ექვსი წელიწადი. სოფლისკენ მიდიოდა. * ალექსანდრემ მდუმარედ მიუმარჯვა ფეხი მონას, რომლის მოვალეობა პატრონისთვის სანდლის ჩაცმა იყო. პირქუში იყო, სოფოკლეს ტრაგედიებზე უფრო პირქუში და სულაც არ იყო განწყობილი კრათეტესთან ჩვეულებისამებრ სასაუბროდ. გუშინღა მოახერხა დიალოგში შესულიყო თავის შინაგან ხმასთან, რომელზეც ძაღლთან ბოლო შეხვედრისას გაიგო პირველად. მრავალი დღე და ღამე მეფე სიჩუმეს და სიწყნარეს ეძიებდა, ცდილობდა გონება მოეკრიბა, მოდუნებულიყო, საკუთარ თავში ჩაღრმავებულიყო. და რა გამოვიდა? ხმამ უთხრა, რომ დიოგენესთან შეხვედრებისთვის თავი უნდა დაენებებინა და ლაშქრობაში წასულიყო, ხოლო როცა ალექსანდრე ფილოსოფოსებთან ურთიერთობით ნასწავლ, ყველაფრის ეჭვქვეშ დაყენების სტილში ხმას დაეკითხა, რაში სჭირდება ეს იმას, ხმას, იმან მიუგო: „მე შენი სიკვდილი მინდა“. სიკვდილისა ალექსანდრეს აქამდე არ შეშინებია, თუმცა, შესაძლოა, მხოლოდ ასე ფიქრობდა, სხვათაშორის, უფრო ახშობდა თავის აზრებს იმაზე, რომ სიკვდილისა ეშინოდა. იმას ვერ დაიპყრობ, ვერც დაიმორჩილებ. სიკვდილი არასოდეს იქნება პოტენციური სადილი. სამაგიეროდ იმისი პოტენციური სადილი შენ ყოველთვის ხარ. და ჯერაც ვერავინ შეძლო ამ ჯამიდან ამოხტომა. მაგრამ როცა შენი მოკვლა უნდა შენში მყოფ ვიღაცას... აფორიაქებულმა დაუდგა მონას მეორე ფეხი, მერე კი დაბნეულად ხმლის ხელში აწონ-დაწონვას და ტრიალს შეუდგა. ბოლოს ხმალი მექანიკურად ჩამოიკიდა სარტყელზე და გამოვიდა. ძაღლისკენ მიდიოდა და დღეს ზუსტად იცოდა, ეს რაში სჭირდებოდა. ტაძრის უკანა ეზოში რომ იპოვნა ფილოსოფოსი, ალექსანდრე გაქვავდა: ტიტველი დიოგენე თავის ლაბადაზე იჯდა, ხოლო იმის თეძოებზე გაშიშვლებული დიაცი ამხედრებულიყო, მამრის ტანისთვის ფეხები შემოერტყა, და იმის დუნდულებზე ხელებჩაჭიდებული კაცი რიტმულად ამოძრავებდა მდედრის გრაციოზულ სხეულს წინ და უკან. - რას უდგახარ? - გამარჯობის მაგივრად შეუძახა ძაღლმა, სიტყვებს მძლავრ შესუნთქვა-ამოსუნთქვებს უნაცვლებდა. - შემოგვიერთდი. პირში მიეცი, სწორედ ეს უნდა. ხო მართალია, ქრისიპა? ქრისიპამ ვნებიანად დაუქნია თავი და გარინდებიდან გამორკვეულმა ალექსანდრემ ყოყმანით გაიძრო ლაბადა და ქიტონი. დიოგენემ მჟღერი სილა დაჰკრა მდედრს დუნდულზე, ქალი მისი თეძოებიდან ჩამოვიდა, ოთხზე დადგა და სანეტაროდ გაიღუნა წელში. ალბათ, ალექსანდრე ვერ აცნობიერებდა, რა მოსდიოდა ამ დამატყვევებელი ლამაზმანის მეოხებით, რომლის სახის წინ ის მუხლებზე დადგა (ჰო, სახის წინ, იმიტომ რომ, მეორე მხრიდან, ეტყობა, დიოგენე იმყოფებოდა). მაკედონელის მთელი ყურადღება სხეულში წარმოშობილი დამათრობელი გრძნობისკენ იყო მიპყრობილი, და მხოლოდ იმ ყურადღების განაკიდეზე გამუდმებით იყო ქალის ტუჩები - ისინი მაშინვე ჩაებეჭდა მეხსიერებაში, როცა იმათ ჯერ კიდევ არა ჰფარავდა საკუთარი სხეული. ტუჩების კუთხეები სანეტარო აღტკინებით ოდნავ დაშვებულიყვნენ ქვემოთ, თითქოს გამოხატავდნენ მსუბუქ სევდას, რომელიც მიწიერი ცხოვრების არსიდან მომდინარეობდა. ო, რეებს სჩადიოდა ეს ქალი ალექსანდრესთან! ეს ხან საბრძოლო საყვირთან თამაშს ჰგავდა, მეომრებს რომ მოუხმობდა, ხან განზავებული ღვინის წრუპვას ლერწმის მილიდან, ხანაც მშიერი ძაღლის დაუმცხრალ მადას, ჯამს რომ ლოკავდა. ჰო, ჯამს. - შევიცვალეთ! - უცებ გამოაცხადა დიოგენემ. უცნობია, როგორ შეაღწიეს ამ სიტყვებმა ალექსანდრეს ყურადღებაში, მაგრამ ორივემ ადგილები გაცვალა. და დაიწყო და რა დაიწყო!.. როგორ გრძელდებოდა ეს!.. განსაკუთრებული აღფრთოვანება გამოიწვია ცხელმა ტალღებმა, რომლებმაც, ეტყობა, რომელიღაც მომენტში ქალის მთელი სხეული გაირბინეს. დიოგენემ (უვნებო ძაღლმა) ფხიზელი ხმით თქვა: „ყოჩაღ! ეს სწორედ ის არის“. მაგრამ ალექსანდრეს ფეხებზე ეკიდა იმისი სიტყვები, იმიტომ რომ, უცებ გაათავა. ერთი წუთის შემდეგ სამყარო უინტერესო გახდა. ეგრეა, როგორც ლათინები ამბობენ, ყოველი ცხოველი მიდგომის მერე ნაღვლიანია. ალექსანდრემ ქრისიპადან ასო გამოიღო და ზარმაცად დაეშვა დიოგენეს გაშლილი ლაბადის გვერდით. ქალიც იქვე დაწვა, მიმნდობად დაადო თავი მუცელზე, და მაკედონელი უცებ მიხვდა, თუ რა ტალღებმა გადაირბინეს ქალის სხეული. ადრე არასოდეს სმენოდა ქალურ ორგაზმზე. ლაბადის მოპირდაპირე მხარეს დიოგენე წამოწვა. - მართალია, რომ, - შენიშნა მან, თითქოს ხმამაღლა ფიქრობსო, - დასასრული ისე საინტერესო არ არის, როგორც თვითონ პროცესი (დედანში სიტყვების თამაშია: ΠΕΙΡΑΡ - დასასრული, ამოწურვა; ΠΕΙΡΑ - ცდა, წარმოება, გამოცდილება)? ალექსანდრემ და ქრისიპამ ზანტად, მაგრამ ერთხმად წაიბურტყუნეს პასუხად რაღაც „ჰო“-ს მსგავსი. - მაგრამ ისიც ხომ მართალია, რომ ნებისმიერი პროცესი არის გზა თავისივე დასასრულისკენ? - განაგრძო ფილოსოფოსმა. ორივემ დაიზმუვლეს თანხმობის ნიშნად. კარგი იყო ცაში ცქერა და კარგი იყო თანხმობითი პასუხები დიოგენეს შეკითხვებზე, თუმცა მთლად ეგრეც არა - ო, ეგრე არა! - კარგი, როგორც სასიყვარულო მოქმედება. - და მართალი ხომ არ არის, რომ რასაც არა აქვს დასასრული, ანუ უსაზღვროება, ის არის ჩვენი ძიების მიზანი? - განაგრძო მან. კვლავაც დაეთანხმნენ ორივენი. - და მართალი ხომ არ არის ისიც, რომ თუკი ყველა პროცესს აქვს თავისი დასასრული, მაშინ უსაზღვროება შეიძლება ვიპოვნოთ მხოლოდ იქ, სადაც არ არის არავითარი პროცესი? - განაგრძო დიოგენემ. და ორივენი ისევ და ისევ ეთანხმებოდნენ, რადგან სიყვარული - ეს სრული მიღებაა, მთლიანი „ჰო“. და დიოგენე გარკვეული ხანი ჩუმად იყო, ხოლო ისინი კიდევ მდუმარედ ეთანხმებოდნენ იმას თავის უსიტყვობაში. დასვენებული ქრისიპა ლაბადაზე წამოჯდა და დიოგენეს მიმართა: - საყვარელო, კიდევ როდის მომანიჭებ ასეთ ნეტარებას? - რაო, მშვენიერო, გინდა, დაეჩვიო? ჩვევებზე უფრო დამღუპველი არაფერია, ისინი სიყვარულსაც ჰკლავენ და თავად ცხოვრებასაც. სჯობია, სხვა კაცებს ის ასწავლო, რაც მე გასწავლე. წადი, ჩემო სიხარულო. შენ კიდევ, მაკედონელო, მომიყევი, რით აგაფორიაქა შინაგანმა ხმამ. - მითხრა, რომ ჩემი სიკვდილი უნდა, - ზანტად მიუგო ალექსანდრემ - სად გაქრა მისი ტრაგიკული პირქუშობა! - რას ვიზამთ, ჩვენ ყველა მოკვდავები ვართ და ყველანი ვუსურვებთ სიკვდილს ვინმეს, - დაეთანხმა ძაღლი, - აი, მაგალითად, შენ, მეფევ, ვის სიკვდილს ისურვებდი? - მეფე? - შეეკითხა გაოცებული ქრისიპა, იცმევდა, მაგრამ მისი წყნარი გაკვირვება მამაკაცებმა ვერ გაიგეს. - სიამოვნებით მოვკლავდი დარიოსს, საკუთარი ხელებით, - ზარმაცად წამოწოლილი მეფის სახეზე წითელმა გაითამაშა. - რაო, მოგწყინდა გაგრძელებული კალლიის ზავი? (კალლიის ზავი დაიდო სუზაში ათენის ელჩ კალლისა და სპარსეთის მეფე არტაქსერქსეს შორის 449 წელს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე, 114 წლით ადრე აღწერილი მოვლენებიდან. ამ ზავის თანახმად სპარსეთი აღიარებდა ყველა ბერძნული კოლონიის დამოუკიდებლობას, ეგეოსის ზღვა ცხადდებოდა ელადის აკვატორიად - ავტორის შენიშვნა). სხვათაშორის, ეს არაფერ შუაშია, მაგრამ შენ ხომ იცი, რომ კარგი, კეთილი და მნიშვნელოვანი რაღაც დგას შენი სურვილის უკან, მოკლა დარიოსი, მართალია? - ვიცი, - ცოტა ფიქრის შემდეგ მიუგო ალექსანდრემ. - მაშინ ისღა დაგრჩა საკითხავი, კარგი, კეთილი და მნიშვნელოვანი რამ თუ იდგა შინაგანი ხმის იმ სურვილის უკან, რასაც ის გეუბნეოდა? - საინტერესო ლაპარაკი გაქვთ, კაცებო, - ხმამაღლა ჩაერთო ქრისიპა, რომელიც დიდი ხანია იდგა ჩაცმული და ამათ საუბარს უსმენდა, - ოღონდ ჩემი წასვლის დრო მოვიდა. ტუჩებში აკოცა ჯერ დიოგენეს, მერე ალექსანდრეს. - კარგად, მშვენიერო, - უპასუხა ფილოსოფოსმა, - ისე მეჩვენება, რომ მეფურ საჩუქარს უნდა დაელოდო აი, ამ ახალგაზრდა ქმრისგან. - მეფურს? მართლა მეფურს? - აბა, რა, - წამოდგა ალექსანდრე, - იცოდე, ქალო, მე მაკედონიის მეფე ვარ. ქრისიპამ პატივისცემით დაუხარა თავი მეფეს და უცებ ჩაიკისკისა. - რა იყო, ქალო? - დაინტერესდა ალექსანდრე. - ვერასოდეს ვიფიქრებდი, რომ მონარქს, თან ესეთ ახალგაზრდას და ესეთ მეომარს, შეუძლია ამდენი სიამოვნება მოგანიჭოს სიყვარულში, - უპასუხა ლამაზმანმა, მხიარული ღიმილი არ შეუკავებია, და მსუბუქად, თითქოს უწონომ, სწრაფად, თითქოს ქარისგან წაღებულმა გასწია, ხელით მიჰქონდა სანდლები. - დააკვირდი, - უთხრა დიოგენემ მაკედონელს, - ქალწულობა დაკარგა და სირცხვილი მოიშორა, მაგრამ მთავარს იცავს - სიბრძნეს. მხოლოდ ბრძენ ადამიანს შეუძლია ეგრე ბავშვურად გაიხაროს მეფის წინაშე. მოკლედ, ვუბრუნდები ჩვენს სირობას, შენ ყველაფერი გაიგე, მაკედონელო? წადი და შინაგანი ხმის პასუხის გარეშე აქ არ დაგინახო. * ქალაქი სიბნელეში ჩაძირულა. სადღაც ძაღლი იყეფება, უხილავი და ეული, ქალაქის ხაზს იქით, საღამოს მზიდან რამდენიმე ათეული სტადიუმის მანძილზე აენთო და თანაბრად ციმციმებენ მეთევზეთა კოცონები. ზეცაზე კი საკუთარ თავზე შეყვარებული ღამის მანათობელი ანთია - ტყუილად ამბობენ, რომ მისი შუქი ვერცხლისფერია, აქ ოქროს მინარევის ხსენებას ვერ გადავურჩებით, და მხოლოდ ფერით არა. ამბობენ, ვერცხლი მუქდება ვულკანების ამოფრქვევების დროს (შეცდომა. ვერცხლი მუქდება გოგირდწყალბადთან კონტაქტისას, ხოლო ვულკანების ამოფრქვევისას გამოიყოფა გოგირდიანი გაზი), და რამდენი იყო ატლანტიდის დაღუპვის დროიდან - ვერ მოითვლი; საოცარი მთებიდან ამომავალი ალმური ცამდე ადიოდა და რა მოუვიდა მთვარეს? ანათებს, როგორც ანათებდა ოდისევსის დროს. ჰო, მართლები არიან, ვინც ანაქსაგორასავით თვლის, თითქოს მზეცა და მთვარეც - ქვის დიდი ფილებია, პელოპონესზე დიდი ზომისა, მზე - გამდნარია, ხოლო მთვარე - ცივი, და ძალიან შორს არიან ორივენი. არადა, რამდენი რამე იყო, რამაც ცაზე გაიარა - წვიმებიც, ღრუბლებიც, ქუხილიც, თოვლიც კი და არც მზეს მოსვლია რამე და არც მთვარეს. აი, ახლაც ათენის თავზე ანათებს თავისი ვერცხლისფერი, ოქროს სუსტი მინარევით, თუმცა ანათებს მხოლოდ ხის კენწეროებს და ტაძრების სახურავებს. არადა, ესეც, სრული სიბნელის საპირისპიროდ, რომლითაც სავსეა ქუჩები და ეზოები, გეჩვენება, რომ ტაძრების სახურავებზე სინათლეა, სცადე აბა, აძვერი სახურავზე, წაიკითხე მთვარის შუქზე, რამის დაწერა სცადე, დაინახე სად იწყება მარმარილოს ერთი ფილა და იწურება მეორე - გამოგივა რამე? ღამე - არის კიდევაც ღამე. ამ დროს საუკეთესო ხედი ცისაა. დაწექი სახურავზე, სადაც ყველანაირი ქარი უბერავს და უყურე, მერწყულთან პირისპირ მდგომი პეგასი როგორ სვლეპავს წყალს იმისი ვარსკვლავიერი ჯამიდან; გმირი პერსევსი, გორგონას თავს იქნევს, ქუსლით თხის რქას ეყრდნობა; ხოლო მშვენიერი კასიოპეა, მსგავსად გადაბრუნებული ასო „მიუ“ -სი, უკანალს უთამაშებს თავის ზეციურ მეუღლეს. ვარსკვლავები გამოუცნობად ციმციმებენ, თუმცა რაღა გამოუცნობად, - სწორედ ასევე ციმციმებენ მეთევზეების კოცონები ზღვის ნაპირზე; სწორედ ასევე ციმციმებს მაშხალა, რომელიც ქუჩაში გამოაქვთ; სწორედ ასევე ციმციმებს ადამიანის ცხოვრება, განსაკუთრებით თუ ვარსკვლავური სიმაღლიდან და ვარსკვლავური სიმშვიდით დავხედავთ. ყველაფერი ციკლურია. აი, ეს ვარსკვლავი, ჰორიზონტთან რომ დგას, ანტარესია, ომის ღმერთს ეძღვნება, - ახლახანს უფრო ჩამქრალი იყო, ვიდრე ახლა; აი, ახლა ისევ ქრება, არა, ისევ ნათელია... ამას უსასრულოდ შეიძლება უყურო. ეგებ ეს არის სწორედ ის უსასრულობა, რომელსაც ვეძებთ, ოღონდ მერე, სახურავიდან რომ ჩამოხვალ, სიცივისგან მოიბუზები და ფეხისწვერებზე შეხვალ შინ, გააცნობიერებ, რომ ის მომენტი, როცა შენ სახურავზე იწექი და ანტარესს უყურებდი, იყო კიდევაც მარადისობა, მაგრამ უკვე ნაპოვნი მარადისობა, როცა უკვე აღარაფერია მოსაძებნი, როცა აღარაფერია გასაკეთებელი. და საღამოს, მზის ჩასვლისას, - გახსოვს? - შენ უკვე წინდაწინ გრძნობდი, რომ ახვალ სახურავზე, თან გაიყოლებ წყვილ ლაბადას, რომ არ გაიყინო, ფეხებს კი ქიტონით დაიფარავ და ეგრე უყურებ; და იცოდი, რომ ეს იქნებოდა მარადისობა? რომელიც შენ მოგევლინა და რომლადაც შენ გადაიქცევი, და სახურავიდან რომ ჩამოხვალ, გაიხსენებ, როგორ იყავი მარადისობა და მარადისობაშიც როგორ იყავი, და გაიხსენებ, შესაძლოა, მზის ჩასვლას, წითელს, როგორც ალექსანდრეს სახეს, ხოლო დილით, ეგებ გაიხსენო, როგორ ჩამოხვედი სახურავიდან, მოიბუზე სიცივისგან და ფეხისწვერებზე შეხვედი შინ, მაგრამ ახლა წევხარ და უკვე გადაანაცვლე შენი მზერა წითელი ანტარესიდან ცისფერ ვეგაზე, რომელიც აი, ახლა ოდნავ ჩამქრალია, ვიდრე ახლახანს, არა, ისევ ნათელია... აი, აქვე გაურკვეველი ფერის ვარსკვლავი, სახელად „დენები“ და ისიც ასევე ციმციმებს, და აი, ახლა... ვაი! მომწყდარი ვარსკვლავი! რამხელა ბედნიერებაა! როგორ ელვარებს ცაზე, - უკვე დაიკარგა. საწყენია, სურვილი უნდა ჩამეთქვა. და ეს იქნება, ჩაფიქრდები, რა სურვილი უნდა ჩაგეთქვა და როგორ გმირულად უნდა გებრძოლა მის განსახორციელებლად, ადრევე რომ გცოდნოდა, როდის და საიდან ჩამოვარდება ვარსკვლავი, სულ თავს ანებებ ვარსკვლავების წყნარი, ცივი შუქის მოსმენას, ხოლო როცა უცებ გამოფხიზლდები ოცნებებიდან - პირველად ყურადღებას აქცევ იმას, თუ რა ლამაზად მღერიან ჭრიჭინები. მათი მრავალხმიანი ქორო თითქოს მთელ სივრცეს ავსებს, მაგრამ აი, ზეთისხილის ჭალაში გახმიანდება ბულბული, აი, ძაღლიც ყეფს, უხილავი და მარტოხელა, და ამას რომ გაიგებ, ხვდები, რომ სივრცეში ადგილი ყველასთვის არის, და რომ სივრცე, ზოგადად რომ ვთქვათ, ჩაკეტილიც რომ იყოს, უსასრულოა უსასრულო გადაკვეთებისა და ურთიერთშეღწევით ერთისა მეორეში, მეორისა მესამეში... თუ ძალიან ყურადღებიანი იქნები, შეიძლება აღმოაჩინო, რომ ჭრიჭინს აი, იმ ჭრიჭინისა, მარცხნივ და უკან რომ ზის და სხვებზე ოდნავ ხმამაღლა რომ მღერის, შენ აღიქვამ არა მხოლოდ ყურებით, არამედ კანითაც... რატომღაც ხელისგულების მეორე მხრის კანით. რატომ? არ ვიცი. ეგრეა მოწყობილი ეს სამყარო. ბგერები გადადიან შერძნებებში, შეგრძნებები ბადებენ შუქს, შუქის თამაში იწვევს მუსიკას, ხოლო აქ განსჯა რაღაც არ გინდება. მუსიკა... აი, მუცელში დაირუყრუყა - ეს შეიძლება იგრძნო კიდეც და მოისმინო კიდეც. და აქაც განსასჯელი არაფერია - უნდა ჩამოხვიდე და შინ წახვიდე, როგორც ჩანს, საღამოს ტრაპეზის მერე ერთი-ორი ღვეზელი, ყურძნის კუმპალები და ცხვრის ბეჭი დარჩა. *გაგრძელება* …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 12:16am on ივლისი 31, 2014
- თემა: დანიელის წინასწარმეტყველება (განმარტება)
- ხლებში გვამცნობს, რომ მისი დატყვევება და ბაბილონში გადასახლება ნაბუქოდონოსორის მიერ იერუსალიმის დაპყრობის პერიოდს უკავშირდება, იოაკიმეს მეფობის მესამე წელს . წიგნის თანახმად, იუდეიდან პირველი გადასახლება 605 წელს მომხდარა, რადგან იოაკიმეს მეფობის მე-3 წელი სწორედ წარმოდგენილ თარიღს თანხვდება). 605 წელს ბაბილონური არმიის წინამძღოლი ნაბუქოდონოსორი კართამისთან ეგვიპტურ ჯარს პირწმინდად ანადგურებს და განიზრახავს, რომ ორ სახელმწიფოს (ბაბილონსა და ეგვიპტეს) შორის არსებულ დაპირისპირებას წერტილი დაუსვას. ამ მიზნით იგი იგვიპტეზე შეტევას და მის შუაგულში შეჭრას გადაწყვეტს და საკუთარ არმიას სამხრეთისკენ წაუძღვება, მაგრამ ნაბუქოდონოსორი გზაში მამის გარდაცვალების შესახებ გებულობს. ძლევამოსილი სარდალი დაგეგმილ საომარ მოქმედებას წყვეტს, რადგან ამჯერად მისი მთავარი მიზანია, ჩააღწიოს იმპერიის დედაქალქში და მეფის ტიტული საკუთარ თავს განუკუთვნოს. განმმარტებელთა ვარაუდით, მეფობის მიღების შემდეგ ახალი ქალდეველი ხელმწიფე კვლავ ბრუნდება წინა აზიაში და სწორედ ამ პერიოდს უკავშირდება დანიელის ცნობა იოაკიმეს მეფობის მესამე წლის შესახებ. კართამისთან მომხდარ შეტაკებამდე წინააზიური სახელმწიფოები ეგვიპტის პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებს ემორჩილებოდნენ, მაგრამ მითითებულ ბრძოლაში გამარჯვებამ არსებული რეალობა შეცვალა და ამიერიდან მცირე აზიაში ბაბილონელი მმართველი ხდება სუვერენი. ნაბუქოდონოსორმა გადაწყვიტა, რომ ხსენებულ წინააზიურ სახელმწიფოთა დედაქალაქებს ხანმოკლედ სტუმრებოდა და მათთვის თვალსაჩინო გაეხადა, თუ ვინაა ამიერიდან რეგიონში წამყვანი ძალა. სწორედ ამ მიზნით მიდის იგი იერუსალიმში. სავარაუდოდ, მას არავინ შებრძოლებია, რადგან ამას არანაირი აზრი აღარ ჰქონდა. დანიელისა და სხვა ახალგაზრდების ბაბილონში გადასახლებაც ზემოთმითითებული მოვლენების შედეგია. ისინი ბაბილონში მძევლებად წაიყვანეს. მხ. 2. „ხელში ჩაუგდო მას უფალმა იოაკიმე, იუდას მეფე, და ღვთის სახლის ჭურჭლის ნაწილი, და გაგზავნა შინაყრის ქვეყანაში, თავისი ღმერთის სახლში, და თავისი ღმერთის საგანძურში შეიტანა ჭურჭელი". ძველი ხალხების შეხედულებით, ამა თუ იმ ერის ძლიერება საკუთარი ღვთაების ძლევამოსილების შესაბამისი იყო. მეტოქის დამარცხება მათ ღმერთსაც განეკუთვნებოდა, ხოლო გამარჯვებულის ღვთაება ამ ორთაბრძოლაში ასევე ძლევამოსილად ცხადდებოდა. გამარჯვების აღსანიშნავად ასურელ-ბაბილონელ დამპყრობლებს სამხედრო ნადავლთან ერთად დაპყრობილი ქვეყნის ღვთაებათა გამოსახულებებიც თავიანთ სამშობლოში მიჰქონდათ და საკუთარ ღვთაებებს უძღვნიდნენ. ამავე მოსაზრებით ხელმძღვანელობდა ნაბუქოდონოსორი მოცემულ შემთხვევაში, მაგრამ იუდეველთა ტაძარში არ არსებობდა რა გამოსახულება და ქანდაკება, მიაქვთ ის, რაც ხელთ ხვდებათ . მხ. 3-4. „უთხრა მეფემ ასფენაზს, საჭურისთა მთავრს, მიეგვარა მისთვის ისრაელის ძეთაგან, სამეფო მოდგმიდან და დიდებულთაგან უნაკლო, შესახედავად მშვენიერი, ყველა სიბრძნეში დახელოვნებული, ნიჭიერი და სწავლული უნარიანი ყმაწვილები". დანიელის მიერ მითითებული მოვლენა ასურულ-ბაბილონური იმპერიის ისტორიაში ჩვეული მოვლენა იყო. სახელმწოფოს დაპყრობისას წარჩინებული მოქალაქეების შვილები, ჭაბუკები, ტყვედ მიჰყავდათ; მათ საუკეთესო განათლებას აძლევდნენ და იმპერიის კეთიდღეობისთვის სამსახურ ავალდებულებდნენ. ასეთი ახალგაზრდობის განსწავლის მიზნით ასურელი და ბაბილონელი მეფეების კარზე განსაკუთრებული სკოლები არსებობდა. ყრმების აღზრდა ასფენაზს მიენდო. მას სამეფო კარზე მყოფი აღსაზრდელების თვალყური ევალებოდა. მხ. 5. „განუწესა მათ მეფემ ყოველდღიური ულუფა მეფის სუფრიდან და იმ ღვინიდან, თავად, რომ სვამდა. სამ წელიწადში უნდა გაწვრთლიყვნენ ისინი და ბოლოს მეფის სამსახურში ჩამდგარიყვნენ". აღმოსავლური წესების მიხედვით სამეფო კარზე მყოფი ადამიანები მეფის სუფრიდან იკვებებოდნენ. მხ. 6. „მათ შორის იუდას ძეთაგან იყვნენ: დანიელი, ანანია, მისაელი და აზარია". ამ მუხლიდან ირკვევა, რომ დანიელი იუდას ტომს მიეკუთვნებოდა. იგი ან სამეფო გვარის წარმომადგენელი იყო, ან წარჩინებული დიდებულების ოჯახის წევრი. ქრისტიან ღვთისმეტყველთა შორის ნაწილი დანიელს დავით მეფის ჩამომავლად მიიჩნევს , სხვანი იუდეველ წარჩინებულთა შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გვარის წარმომადგენლად თვლიან . მხ. 7. „სახელები შეუცვალა მათ საჭურისთა მთავარმა: დანიელს ვალტაასრი უწოდა, ანანიას - სედრაქი, მისაელს - მისაქი, აზარიას - აბდენაგო". დანიელმა და მისმა მეგობრებმა მომავალში ბაბილონის იმპერიაში გარკვეული თანამდებობები უნდა ჩაიბარონ და ამიტომაც იცვლება მათი ძველი სახელები: მომავალ იარარქებს უცნაური იქნებოდა, იგივე ძველი იუდაური სახელები რქმეოდათ, ამიტომაც ებრაული სახელი ბაბილონურით იცვლება. სახელი ვალტაასარი მომდინარეობს ბაბილონელთა ერთ-ერთი ღვთაების - ბელისგან; აბდენაგო - ნებოდან... მხ. 8. „დანიელმა გულში ჩაიდო, არ გაუწმინდურებულიყო სამეფო ულუფით და მეფის სასმელი ღვინით. და სთხოვა იგი საჭურისთა მთავარს, რომ არ გაუწმინდურებულიყო". დანიელი საკვებზე უარს გაუწმინდურების შიშით ამბობს, რადგან მოსეს რჯულში ზუსტად იყო განსაზღვრული, რომელი საკვები მიიჩნეოდა უწმინდურად. შესაძლოა, ბაბილონში დამზადებული კერძები, რითიც იუდეველი ყმაწვილები უნდა გამოკვებილიყვნენ, არაწმინდა ჩამონათვალში შემავალი არსებებისგან მზადდებოდა, ან მათ (საკვებს) მსხვერპლშეწირვის დროს დაღვრილ სისხლს ასხურებდნენ; ამასთანავე საკვების მიღების წინ, ბაბილონური ტრადიციით, კერპებს უხმობდნენ, ტრაპეზისას ჰიმნებს აღავლენდნენ ღვთაებათა მისამართით. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, დანიელი უარს ამბობს საყოველთაო საკვებზე. მხ. 9-10. „მისცა ღმერთმა დანიელს მადლი და წყალობა საჭურისთა მთავრის წინაშე." მხ. 17-20. „მოჰმადლა ღმერთმა ამ ოთხ ყმაწვილს ცოდნა და გონიერება ყველა წიგნისა..." დანიელის მიერ წარმართთა გაუწმინდურებულ საკვებზე უარის თქმით უზენაესისადმი მისი გულწრფელი, კეთილკრძალული დამოკიდებულება დასტურდება, რისთვისაც შემოქმედი მას უმაღლესი ადამიანური გონიერებით აჯილდოებს, რაც ქალდეურ მეცნიერებაში ზედმიწევნითი განსწავლითა და სიზმრებისა და ხილვების გამოთარგმანების საოცარ ნიჭში გამოვლინდა . თავი 2 მხ. 1. „ნაბუქოდონოსორის მეფობის მეორე წელს ნაბუქოდონოსორს სიზმრები დაესიზმრა. აუფორიაქდა სული და ძილი გაუკრთდა". დანიელის მიერ ნაბუქოდონოსორისათვის სიზმრის ახსნა სამწლიანი წვრთნის შემდეგ ხდება, მაგრამ ტექსტში მითითებულია, რომ მას ადგილი ჰქონდა ნაბუქოდონოსორის მეფობის მე-2 წელს. ამ საკითხის გადაწყვეტის მიზნით განმმარტებელთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ მეორე წელში არა პირდაპირი გაგებით მეფობის მე-2 წელი იგულისხმება, არამედ დანიელის 3 წლიანი აღზრდის შემდგომი ორი წელი. სხვები თვლინ, რომ ამ ადგილზე ტექსტის პირველადი მონაცემი შეცვლილია და თავიდან 12 ან 20 წელი იყო მითითებული. მხ. 2-3. ნაბუქოდონოსორის აზრით, სიზმარი ერთ-ერთი საშუალებაა, რომლითაც უზენაესი საკუთარ ნებას უცხადებს ადამიანს. ქალდეველი ძლევამოსილი მეუფე დავიწყებული სიზმრის გახსენების მიზნით ბაბილონელ ბრძენებს მიმართავს, რომლებიც ხუთ კლასად იყოფოდნენ: 1. საიდუმლოთმცოდნენი - ქალდეური 'წმინდა&ქუოტ; ნაწერთა მეცნიერნი, რომელნიც ამ ჩანაწერთა საშუალებით განმარტავდნენ სიზმრებს; 2. მკითხავები (მაგოი; გრძეულნი); 3. მეკასფიმები - ჯადოქრები; 4. კასდიმები - ვარსკვლავთმრიცხველები; 5. გაზრიმები - ასტრონომები და ცხოველთა შიგნეულობაზე მკითხავნი. მხ. 4. „ქალდეველებმა მეფეს მიუგეს არამეულად: მეფევ, იცოცხლე უკუნისამდე! უამბე შენი სიზმარი შენს მსახურთ და აგიხსნით მის აზრს!" მეფის წინაშე თავმოყრილი ბრძენნი, რომელნიც აღმოსავლეთში არსებული მისალმების ფორმას იყენებენ, დარწმუნებულნი არიან, რომ მეფისთვის კარგად ნაცობი სიზმრის შინაარსს მოისმენენ და მის განმარტებას შეუდგებაინ. მხ. 5-6. მათი მოლოდინის საპრისპიროდ ნაბუქოდონოსორი ამბობს, რომ მას შინაარსი სიზმრისა აღარ ახსოვს („გამშორდა სიტყვა") და მის აღდგენას მოსულთაგან ითხოვს. ქალდეველი მეუფე ამ საქმეს არ მიიჩნევდა დაუძლეველ სირთულედ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბაბილონელ სწავლულთა ბედი ტრაგიკულად დასრულდება. მხ. 7-9. 'მათ კვლავ მიუგეს და უთხრეს: უთხრას მეფემ თავის მორჩილთ თავისი სიზმარი და ჩვენც აგიხსნით მას. მიუგო მეფემ და თქვა: ნამდვილად ვიცი, დროის მოგება გინდათ, რაკი ხედავთ, რომ სიტყვა დამეკარგა. რაკი სიზმრის გაგებინება არ გინდათ ჩემთვის, ერთი ზრახვა გქონიათ: გინდათ ცრუ და საზიანო სიტყვა მითხრათ დროის გასაყვანად. ამიტომ მომიყევით სიზმარი და მეც დავიჯერებ, რომ მისი ახსნა შეგიძლიათ&ქუოტ;. ბრძენთა მიერ გაცემული პასუხით ნაბუქოდონოსორი მიხვდა, რომ ისინი არ ფლობენ უმაღლეს სიბრძნეს და ცდილობენ, ამ მდგომარეობიდან თავი დაიძვრინონ. მხ. 10-12. 'მიუგეს ქალდეველებმა მას და უთხრეს: ამქვეყნად არ მოიძებნება ისეთი კაცი, მეფისთვის ამ ბრძანების შესრულება შეეძლოს. რადგან არცერთ მეფეს, დიდებულსა თუ განმგებელს, მსგავსი არაფერი მოუთხოვია რომელიმე შემლოცველისგან, მოგვისგან თუ ქალდეველისგან... გაოგნებული მოგვები ამბობენ, რომ არ არსებობს დედამიწის ზურგზე ადამიანი, ვინც ამ დავალებას თავს გაართმევდა. ამგვარი რამ მხოლოდ ღმერთს შეუძლია. ნაბუქოდონოსორი გასცემს ბრძანებას, რომლის მიხედვითაც, ბაბილონში მყოფი ყველა ბრძენი უნდა დაიხოცოს. მხ. 14-16. დანიელი მეფის მხედართმთავარს ჰპირდება, რომ უზენაესის დახმარებით სიზმარი განცხადდება. მხ. 31-36. ნაბუქოდონოსორის მოთხოვნისამებრ დანიელი ჯერ სიზმრის შინაარს გააცხადებს, რასაც მის შესახებ განმარტებასაც მოაყოლებს. მხ. 37-38. სიზმარში ნანახი კერპის ოქროს თავი ნაბუქოდონოსორს და ზოგადად, ბაბილონის სამეფოს უკავშირდება. „შენ შემდეგ სხვა სამეფო აღდგება". ისტორიული ცნობების მიხედვით, 'სხვა სამეფო&ქუოტ; არა უშუალოდ ნაბუქოდონოსორის გარდაცვალებისას, არამედ მისი ყველა მემკვიდრის სამოღვაწეა ასპარეზის განსრულების შემდეგ ჩამოყალიბდა და მასში სპარსეთის სახელმწიფო იგულისხმება. ის ძლიერებითა და ძლევამოსილობით ვერ შეედრება ბაბილონს, ამიტომაც ამ უკანასკნელზე უმდარესადაა მოხსენებული (თავისგან განსხვავებით ხელები და მკერდი ვერცხლისგან იყო დამზადებული). მესამე ადგილი განკუთვნილია ბერძენთა იმპერიისთვის, რომლის დამაარსებლად ალექსანდრე მაკედონელი მიიჩნევა (სპილენძის მუცელი და თეძოები). მხ. 40-43. მეოთხე სამეფო (წვივები - რკინის; ფეხის ტერფები - ნაწილობრივ რკინის, ნაწილობრივ თიხის) მიუხედავად რკინისებრი სიმტკიცისა ამავდროულად თიხასავით სუსტიც აღმოჩნდება. რომის იმპერიამ საკუთარი არსებობის პირველ ეტაპზე ძლევამოსილებითა და სამხედრო წარმატებებით წინარე ყველა სახელმწოფოს გაუსწრო, მაგრამ მოგვიანებით ლითონივით შეკრული იმპერია თიხის მყიფე ჭურჭელივით დანაწილდა და დაიყო. მხ. 44-45. სწორედ მეოთხე მონარქიის არსებობას („ლოდი დაეცა კერპს... და შემუსრა იგი") უკავშირდება ახალი სამეფოს გაჩენა, რომელიც მთიდან ჩამოგორებული ლოდის სახიათაა წარმოდგენილი. მითითებული ცნობები მესიის შესახებ გვამცნობენ. იგი რომის იმპერიის ძლევამოსილების პერიოდში მოევლინა წუთისოფელს და თავისი ყოვლისშემძლე ძალით შემუსრა და გარდაქმნა წარმართულ სამყაროში გაბატონებული ბოროტება. განმმარტებელთა ნაწილი მთას, საიდანაც ლოდი ჩამოგორდა, ძვ. აღთქმის ეკლესიად მიიჩნევს და თავად ლოდს ძვ. აღთქმის წიაღიდან აღმოცენებულ ახალი აღთქმის ეკლესიად სახელდებს. სხვები თვლიან, რომ ლოდში მაცხოვარი მოიაზრება, ხოლო მთა სიმბოლოა ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისა. მხ. 46-47. 'მაშინ პირქვე დაემხო მეფე ნაბუქოდონოსორი, თაყვანი სცა დანიელს და ბრძანა მისთვის საჩუქრებისა და ამოდსაყნოსელი საკმევლის მოტანა. მიუგო მეფემ დანიელს და უთხრა: თქვენი ღმერთი ჭეშმარიტად ღმერთთა ღმერთია, მეფეთა მეფეა და საიდუმლოთა გამცხადებელი. ამიტომაც შეძლო მან ამ საიდუმლოს გაცხადება. ქალდეველმა ხელმწიფემ ამ ყოველივეს შემდეგ დანიელი არაჩვეულებრივ პიროვნებად მიიჩნია, ვინც საკუთარი სიბრძნით ნებისმიერს აღემატება და მას ღვთაებრივი პატივი მიაგო („თაყვანი სცა დანიელს და ბრძანა მისთვის საჩუქრების და ამოდსაყნოსელი საკმევლის მოტანა"). ებრაულ ტექსტში გამოყენებული ზმნა საგად (თაყვანი სცა) თავის მოხრას ნიშნავს, რაც ბაბილონელი იმპერატორის უდიდეს პატივისცემას ადასტურებს. ნეტარი იორონემესა და იოსებ ფლავიუსის ცნობით, ნაბუქოდონოსორმა დანიელის თაყვანისცემით წინასწარმეტყველის მიერ აღიარებულ ღმერთს მიაგო თაყვანი. მხ. 48. 'მაშინ განადიდა მეფემ დანიელი, ძვირფასი საჩუქრები უბოძა და მთელი ბაბილონის ქვეყნის განმგებლად და ბაბილონის ყველა ბრძენის მთავრად დაადგინა. განმარტებელთა აზრით, ბაბილონის ქვეყნის ყველა ბრძენზე უპირატესად დანიელის დადგენა მხოლოდ საპატიო ტიტული უნდა იყოს, რადგან მორიგ თავებში გადმოცემულ თხრობაში იგი ყველგან ბაბილონელ მოგვთაგან განცალკევებულადაა წარმოდგენილი და მისი იერარქიული უპირატესობა არ დასტურდება. ქალდეველთა უმაღლესი კასტისადმი დანიელის მიკუთვნება მხოლოდ ნომინალური მოვლენაა, რადგან ეს საზოგადოება მკაცრად იყო დახშული ნებისმიერი უცხოტომელისთვის. თავი 3 მხ. 1. „გააკეთა მეფე ნაბუქოდონოსორმა ოქროს კერპი სამოცი წყრთა სიმაღლით და ექვსი წყრთა სიგანით. და ბაბილონის ქვეყანაში დადგა იგი, დურას ველზე". სეპტუაგინტისა და თეოდოტიანეს ბიბლიის მიხედვით, მითითებულ ქმედებას ადგილი ჰქონდა ნაბუქოდონოსორის მმართველობის მე-18 წელს. ესაა იერუსალიმის დაცემის წელი (586 წ.). იუდეის დედაქალაქზე მიტანილი შეტევა დროში საკმაოდ გაჭიანურდა. ბაბილონელი ჯარისკაცები მიუხედავად სიმრავლისა წელიწად ნახევრის მანძილზე ვერ ახერხებდნენ იერუსალიმში შეჭრას, რამაც ქალდეველი ხელმწიფე საგონებელში ჩააგდო. სწრაფი წარმატების მოლოდინი ხანგრძლივი ნერვიულობითა და წარუმატებლობით შეიცვალა. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, გამარჯვებული ნაბუქოდონოსორი ღმერთებისთვის მადლობის გადახდის მიზნით რიტუალურ მსახურებას აღასრულებს და ამავდროულად სხვებსაც ავალდებულებს მასში მონაწილეობის მიღებას. ამ მოსაზრებას წმინდა იოანე ოქროპირიც ეთანხმება. ამასთანავე ის შენიშნვას, რომ ზოგიერთის თქმით, ნაბუქოდონოსორმა სიზმარში ნანახი კერპი ცხადად გამოსახა და სწორედ იგი განათავსა დურას (ძვ. ქართ. დეირის) ველზე. კერპი ადამიანის გარეგნობის იყო. წმ. იოანე ოქროპირი, ნეტარი იერონიმე, სიმეონ მეტაფრასტი თვლიან, რომ მითითებულ კერპს ნაბუქოდონოსორის გამოსახულება ჰქონდა. მხ. 2. მეფის მიერ დაგეგმილ ღონისძიებაში მონაწილეობის მიღების მიზნით ქვეყნის ყველა კუთხეში იგზავნება მოწვევა, რათა მთელს ბაბილონში მოღვაწე ყველა იერარქი, თანამდებობის პირი მითითებულ დურას ველზე შეკრებილიყო. მხ. 4-5. მსახურება იწყება საკრავ ინსტრუმენტზე აღვლენილი მუსიკალური ჰანგების თანხლებით. მხ. 6. კერპისთვის პატივის მიგება ამავე დროს აღიარება იყო იმ ღმერთებისა, რომლებმაც ნაბუქოდონოსორს მტრებზე ძლევამოსილება მიანიჭეს. ვინც უარს იტყოდა წამოყენებულ მოთხოვნაზე, ასეთი ქალდეველთა ღმერთებს უპირისპირდებოდა, რისთვისაც ასურულ-ბაბილონური ტრადიციის მიხედვით დამნაშავეს გახურებულ ღუმელში აგდებდნენ. მხ. 8-13. დანიელი ამ მოვლენებში არ მონაწილეობს. წმ. იოანე ოქროპირი: 'რატომ არ ჩანს აქ დანიელი? მე ვფიქრობ, რომ დამსმენებმა შიშის გამო ვერ გაბედეს მეფესთან მისი სახელის ხსენება, ან თავდ მეფემ მისდამი უდიდესი პატივისცემით განმსჭვალულმა არ აიძულა დანიელი, რომ ამ მოვლენებში მიეღო მონაწილეობა. ანანია, აზარია, მისაელი მოსეს რჯულის ერთგულნი რჩებიან და უარს ამბობენ კერპის თაყვანისცემაზე. ნაბუქოდონოსორთან მაშინვე მიაქვთ ცნობები სამი იუდეველის ურჩობის შესახებ. მხ. 14-15. იერარქი, მიუხედავად მრისხანებისა, თავდაპირველად გარკვეულ თავშეკავებას ავლენს. ის ვერ იჯერებს, რომ ანანია, აზარია და მისაელი, რომელთაც ქალდეველმა მეფემ დიდება და პატივი უხვად უბოძა, მას უპირისპირდებინ და გამოეძიებს, თუ რატომ არ აღასრულეს მათ გაცემული ბრძანება. მხ. 16-18. ახალგაზრდები პასუხობენ, თუ რა არის მიზეზი მათი ამგვარი მოქმედებისა. მხ. 21. ქალდეველი ხელმწიფე მაშინვე გასცემს ბრძანებას მათი ცეცხლში ჩაგდების შესახებ. მხ. 24-90. თანამედროვე ებრაულ ტექსტში აღნიშნული მუხლები არაა წარმოდგენილი. დანიელის წიგნის მითითებული ნაწილი ბერძნული სეპტუაგინტისა და თეოდოტიანეს რედაქციებითაა ჩვენამდე მოღწეული; მეცნიერთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ 24-90 მუხლები მხოლოდ ბერძნულ რედაქციებშია შეტანილი ჩანამატის სახით და ებრაულ ბიბლიაში იგი არასოდეს არსებობდა, მაგარმ ამ მოსაზრების საპირისპიროდ უნდა აღნიშნოს, რომ თეოდოტიანე ბერძნულ ენაზე ბიბლიის თარგმნისას ებრაული ტექსტით ხელმძღვანელობდა; შესაბამისად, მისი სახელით ცნობილ ბიბლიურ რედაქციაში ამ მუხლების არსებობა ადასტურებს მათ არსებობას ებრაულ ბიბლიაშიც. მხ. 24-45. გადმოცემულია აზარიას ლოცვა. მხ. 51-90. გახურებულ ღუმელში უვნებლად დარჩენილი სამი ყრმა ღვთის უდიდესი მოწყალების გამო უზენაესს სამადლობელ გალობას უძღვნის. მხ. 91-92. ცეცხლში მოარული ყრმების ხილვამ და მათი გალობის მოსმენამ ნაბუქოდონოსორი ძლიერ გააოცა. ეს გრძნობა კიდევ მეტად გაუმძაფრდა ქალდეველ მეუფეს, როდესაც მან მეოთხე გამოსახულებაც იხილა, რომელიც არ ჰგავდა ადამიანს და „ღვითის ძის" შეხედულება ჰქონდა. მხ. 93. ნაბუქოდონოსორი, სურს რა დარწმუნდეს ნანახის ჭეშმარიტებაში, ახლოს მიდის და სთხოვს სამ ყრმას ღუმელიდან გამოსვლას. მეფის სურვილი სრულდება და ანანია, აზარია და მისაელი ცეცხლიდან უვნებლად გადმოდიან. მხ. 95-96. ქალდეველი ხელმწიფე მეორედ დარწმუნდა იუდეველთა ღმერთის ძლევამოსილებასა და ყოვლისშემძლეობაში და მეორედ აღიარა მისი ძლიერება, მაგრამ ქალდეველი მეუფე ამ აღიარებაში არა მონოთეისტური შეხედულებებით ხელმძღვანელობს, არამედ მას მიაჩნია, რომ იუდეველთა ღმერთი ყველა სხვა ღმერთზე აღმატებულია. თავი 4 მხ. 4-5. „მე, ნაბუქოდონოსორი, მშვიდად ვიყავი ჩემს სახლში და ვყვაოდი ჩემს სასახლეში. ვნახე სიზმარი, რომელმაც თავზარი დამცა. ფიქრებმა და ჩემი თავის ხილვებმა შემაძრწუნეს ჩემს სარეცელზე". ნაბუქოდონოსორის მიერ სიზმრის ხილვა მისი მეფობის მშვიდობიან პერიოდს ემთხვევა, რაც ქალდეველთა ეგვიპტეზე თავდასხმის შემდეგ ჩამოდგა ბაბილონში ძლევამოსილი ხელმწიფის მეფობის 37-ე წელს (567წ.). ადრეული გამოცდილებით ბაბილონელმა იერარქმა იცოდა, რომ ნანახი სიზმარი მოსალოდნელ საფრთხეს მოასწავებდა და სწორედ ამიტომ შეძრწუნდა. დანიელის წიგნის ამ ნაწილში ნაბუქოდონოსორი პირველ პირში საუბრობს („მე, ნაბუქოდონოსორი, მშვიდად ვიყავი ჩემს სახლში...). წმ. იოანე ოქროპირი: რატომ აღწერა წინასწარმეტყველმა მეფის სიტყვები ამგვარად და არა მესამე პირში? მე ვფიქრობ, რომ ეს სიტყვები თავად ნაბუქოდონოსორს ეკუთვნის და შესაძლოა, განკურნების შემდეგ ქალდეველმა მეფემ თავს გადამხდარი ამბები ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახადა. 3. ბაბილონელი ბრძენები მიუხედავად თავდაუზოგავი მცდელობისა, ვერაფერს გებულობენ. მხ. 4-6. „მაშინ მოვიდნენ ჯადოქრები. შემლოცველნი, ქალდეველნი და გრძნეულები. მოვუყევი სიზმრაი, მაგრამ ვერ შეძლეს მისი ახსნა. ბოლოს მოვიდა დანიელი..." ბრძენთა წარუმატებლობა ნაბუქოდონოსორს დანიელს მოაგონებს. როგორც ჩანს, ქალდეველ ხელმწიფეს ჰქონდა იმედი, რომ დანიელის გარეშე ამ საქმეში განსაწვლული ადამიანები შეძლებდნენ ნანახის განმარტებას, ამავდროულად პირველი სიზმრის ნახვისა და მისი განმარტების შემდეგ გასული 35 წელი საკმაოდ დიდი დროა და გარდასული მოვლენები ერთგვარად დავიწყებას მიეცა. მხ. 7-14. „...ვხედავ, აჰა, დედამიწის შუაში ხე დგას, დიდი სიმაღლისა. გაიზარდა ეს ხე და გამაგრდა. მისი კენწერო ცას მისწვდა და დედამიწის ყველა კუთხიდან მოჩანდა. ფოთლები მშვენიერი ქონდა და ნაყოფი - უხვი. მასზე ყველასათვის იყო საზრდელი, მინდვრის მხეცები მის ძირას პოულობდნენ ჩრდილს..." ნაბუქოდონოსორის მიერ ნანახი სიზმარი მისი თანამედროვეობის სულითაა განმსჭვალული. ძველ ხალხთა შეგნებაში ხე ადამიანის ცხოვრების სიმბოლორ გამოხატულებას წარმოადგენდა. ხე მაღალი, განიერი ტოტებით შემკული ძლევამოსილი, წარმატებული ადამიანის სიმბოლო იყო, მაგრამ ხმელი, უნაყოფო ხე განასახიერებდა ადამიანს, რომლის დიდებაცა და პატივიც წარსულ დროებას მიებარა, ხოლო აწმყო სწორედ ისეთივე უნაყოფო და უსარგებლოა, როგორც ხმელი, არადსარგები ხე. ეს რომ ასეა (ანუ ის, რომ ხე ადამიანს განასახიერებს) თავად სიზმარიდანაც ცხადდება („კაცის გული გამოეცვალა და მხეცის გული მიეცა" მხ.16), რაც ადამიანურ გრძნობათა დატევებასა და უგუნური, უსულო პირუტყვის ზნეთა შეთვისებაში გამოიხატება. ამავე დროს ამ მოვლენას თავად დანიელიც ნაბუქოდონოსორს უკავშირებს. დიოდორე სიცილიელის მიერ შემოკრებილი ბაბილონური მოძღვრება ცხადყოფს, რომ მათ ცნობიერებაში ღვთაებათა სამყარო აღმატებული და მეორეხარისხოვანი ღმერთებით იყო წარმოდგენილი. მეორეხარისხოვანი ღმერთების (ქეოი ბოულაიოი) ნაწილი მიწისქვეშეთის სამყაროში მიმდინერე მოვლენებს განაგებდა, ხოლო მეორენი დედამიწასა და ზეცაზე ხელმწიფებდნენ. ნაბუქოდონოსორის მიერ დასახელებულ „მღვიძარეებში" ეს უკანასკნელნი მიიჩნევიან, სწორედ მათ გამოაქვთ განაჩენი ბაბილონელი ხელმწიფისთვის. მხ. 24. დანიელი მას შემდეგ, რაც ნაბუქოდონოსორზე მომავალი სასჯელის მიზეზად მის ამპარტავნებას ასახელებს, მეფეს საღვთო ნების მორჩილებისკენ მოუწოდებს და ურჩევს მას სიკეთე აკეთოს შემდგომი განსაცდელების თავიდან ასარიდებლად. მხ. 26-27. „თორმეტი თავის შემდეგ ბაბილონის სამეფო სასახლეში სეირნობისას, ალაპარაკდა მეფე და თქვა: „ეს ის დიდებული ბაბილონი არ არის, რომელიც სამეფო სახლად ავაშენე ჩემი ხელმწიფების ძალით, ჩემი სიდიადის საქებრად. მეფეს ჯერ სიტყვა არ გაეთავებინა, რომ ზეციდან ხმა გაისმა: შენ გეუბნებიან, მეფე ნაბუქოდონოსორ, ხელიდან გეცლება სამეფო". მღვიძარის მიერ ('მეფემ რომ მღვიძარი და წმიდა იხილა, რომელიც ზეციდან ჩამოეშვა და თქვა: მოკვეთეთ და აჩეხეთ... მხ. 20) ნაბუქოდონოსორისთვის განცხადებული ცნობებებით და დანიელის განმარტებით, სასჯელმა მეფე უნდა დაარწმუნოს, რომ უზენაესია მთელი სამყაროს მპყრობელი და განმგებელი. საღვთო განგებულება მეფეზე მაშინ აღესრულა, როდესაც ის ამპარტავნულად დარწმუნდა საკუთარ ძალებში და ყოველი დიდება თავის თავს განუკუთვნა. ეს რომ ასეა ზემოთ წარმოდგენილი სიტყვებითაც დასტურდება: „ეს ის დიდებული ბაბილონი არ არის, რომელიც სამეფო სახლად ავაშენე ჩემი ხელმწიფების ძალით, ჩემი სიდიადის საქებად" (მხ. 27). ბაბილონი რომ მისი შემოქმედებაა, ეს მეფის მიერ დატოვებული არაერთი წარწერითაც დასტურდება: „ბაბილონი და ბორზიპა, - ამბობს ნაბუქოდონოსორი ერთ-ერთ წარწერაში, - ჩემი სამეფოს უდიდებულესი ქალაქებია, ჩემ მიერ დასრულებული." ისტორიული მასალები ადასტურებენ, რომ ქალდეველმა ხელმწიფემ საკუთარი სიმდიდრის უდიდესი ნაწილი ბაბილონის კეთილმოწყობისა და გამშვენების საქმეს შეალია. ნაბუქოდონოსორმა დედაქალაქს ახალი უზარმაზარი ზომის კედელი გარშემოავლო, ქალაქში მსოფლიოს საოცრებად აღიარებული დაკიდებული ბაღები გააშენა, რომლებიც მის სამეფო სასახლის მიმდებარე გარემოს ამშვენებდნენ (სასახლე მდინარე ევფრატის დასავლეთ ნაპირზე იყო გაშენებული). ისინი 50 მეტრის სიმაღლემდე აღწევდნენ. ბაღისთვის სპეციალური ლითონის კონსტრუქცია გამოიყენებოდა, რომელიც თავის მხრივ უზარმაზარი ქვის საყრდენებით მაგრდებოდა, ლითონის ფირფიტებზე მიწა მოეთავსებინათ, ისე რომ, მასზე მაღალ ხეებსაც შეეძლო გაზრდა. ბაღის შიგნით ტუმბოები ეყენა, რომლებიც ევფრატიდან ამოტუმბულ წყალს ტერასის უმაღლეს მონაკვეთამდეც აზიდავდა. მხ. 28-30. 'მეფეს ჯერ სიტყვა არ გაეთავებინა, რომ ზეციდან ხმა გაისმა: შენ გეუბნებიან, მეფე ნაბუქოდონოსორ, ხელიდან გეცლება სამეფო. მოიკვეთები კაცთაგან, მინდვრის მხეცებთან იცხოვრებ, ხარების მსგავსად ბალახს გაჭმევენ და შვიდი წელიწადი გადაივლის შენზე, ვიდრე გაიგებდე, რომ უზენაესი ხელმწიფობს კაცთა სამეფოზე და ვისაც უნდა, იმას აძლევს მალევე აღსრულდა ნაბუქოდრნოსორზე ეს განაჩენი. მოკვეთეს იგი კაცთაგან; ხარების მსგავსად ბალახის ჭამა დაიწყო; მისი სხეული ზეცის ცვარ-ნამით სველდებოდა, ისე რომ თმები არწივის ბუმბულივით გაუხდა, ფრჩხილები კი - ფრინველის კლანჭებივით. ნაბუქოდონოსორს სულიერ დაავადებათა შორის ერთ-ერთი უმძიმესი ფორმის სენი - ლიკანტროპია შეეყარა. მეფეს წაერთვა გონება და იგი ცხოველს მიემსგავსა. ბაბილონელი ხელმწიფე ბალახით იკვებებოდა და გარეგნობაც შესაბამისი ჰქონდა. ხსენებული დაავადება არ იყო გაუგონარი და უცხო, რადგან მსგავსი სახის უძლურება უძველესი დროიდან მოყოლებული არაერთხელ დაფიქსირებულა. ჰეროდოტე საეკლესიო ისტორიაში ყვება ადამიანებზე, რომლებიც მგლებად გადაიქცნენ და სწორედ ლიკანტროპიით შეპყობილებს გულისხმობს. XIV-XVI სს. ისტორიული წყაროები იგივე დაავადების ევროპაში გავრცელების შესახებ მოგვითხრობენ. შესაბამისად, ქალდეველ ხელმწიფესთან დაკავშირებული მოვლენები სრული ჭეშმარიტებაა, რაც წარმოდგენილი ფაქტებითაც დასტურდება. იგივეს ამოწმებს ნაბუქოდონოსორის სახელით შემორჩენილი ერთ-ერთი წარწერა, რომელშიც მეფე თავისი ცხოვრების ოთხი წლის შესახებ ყვება: „სამეფო ტახტის ფლობის მიუხედავად ოთხი წლის მანძილზე ჩემი გული არანაირ სიხარულს არ განიცდიდა, არ მიმღერია სადიდებელი ჰიმნები მეროდახის საპატივცემლოდ, არც რაიმე ნაგებობა შემიმატებია..." განმმარტებლებს აქ მითითებული დროის მონაკვეთი მეფის უძლურების ჟამად მიაჩნიათ. ამავდროულად ერთ-ერთ წარწერაში ნახსენებია ვინმე ბილუსუმისკუნი, რომელიც საკუთარ თავს ბაბილონის ხემწიფეს უწოდებს, მაგრამ ქალდეველი მეფეების ჩამონათვალში მსგავსი სახელი არსადაა ნახსენები. მიიჩნევა, რომ ბილუსუმისკუნი ნაბუქოდონოსორის უძლურებისას სახელმწიფოს რეგენტის ფუნქციებს ასრულებდა. დაავადების ხანგრძლივობა „შვიდი ჟამს" გაგრძელდება. მხ. 31-34. სამედიცინო თვალსაზრისით, ლიკანტროპია რიგ შემთხვევაში კურნებადი დაავადება. სხვა გონებრივი აშლილობის მსგავსად, ისიც განიცდის ცვალებადობას და ავადმყოფს კვლავ უბრუნდება აზროვნება. სწორედ ამგვარი რამ შეემთხვა ნაბუქოდონორსაც, მას ადრინდელი ცნობიერება დაუბრუნდა, რის შემდეგაც ბაბილონელმა მეფემ ღმერთი განადიდა და უზენაესის წინაშე ადამიანური უძლურება აღიარა. თავი 5 მხ.1. 'მეფე ვალტასარმა დიდებული ლხინი გაუმართა თავის ათას დიდებულს და იმ ათასის თვალწინ სვამდა ღვინოს". დანიელის წიგნის მიხედვით ირკვევა, რომ ბაბილონის უკანასკვნელი მეფე იყო ვალტასარი (ბელშაცარი), ნაბუქოდონოსორის ძე, რომელმაც ორ წელზე ოდნავ მეტი იმეფა და მოკლულ იქნა იმ ღამეს, როდესაც დაეცა ქალაქი ბაბილონი; მაგრამ საქმე ისაა, რომ ნაბუქოდონოსორის მემკვიდრეთა ჩამონათვალში, რომელიც ქალდეური ეპოქის მკვლევარ ისტორიკოს ბეროზთანაა წარმოდგენილი, მსგავსი სახელის მქონე ბაბელონელი ხელმწიფე (ვალტასარი) არ სახელდება. ნაბუქოდონოსორის მემკვიდრედ ხსენებული ისტორიკოსი ებილმეროდაქს წარმოგვიდგენს, ხოლო ბაბილონის დაცემის თარიღად დანიელისთვის უცნობი ქალდეველი მეფის - ნაბონიდის მე-17 წელს ასახელებს. ძვ. წ. აღ. მე-5 საუკუნის ისტორიკოსი ჰეროდოტე მიუთითებს, რომ უკანასკნელი ქალდეველი მეფე იყო არა ვალტასარი, არამედ ვინმე ლაბინეტი. ბიბლიური და ისტორიული ცნობების ამგვარი შეუსაბამობა მრავალი მოსაზრების გამოთქმის საფუძველი გახდა. იოსებ ფლავიუსი შენიშნავს, რომ ბაბილონის უკანასკვნელი მეფე იყო ვალტასარი, რომელსაც ბაბილონელნი ნაბონიდს უწოდებდნენ. მსგავსი სახის მოსაზრება მოგვიანებით არაერთმა ცნობილმა ისტორიკოსმა გამოთქვა. მათ მიაჩნდათ, რომ ვალტასარი ნაბონიდისთვის მინიჭებული საპატიო ტიტული იყო. ისტორიკოსების მეორე ნაწილი ფიქრობდა, რომ ვალტასარი ნაბუქოდონოსორის შვილი ებილმეროდაქია, რომელმაც ორი წელი იმეფა, მესამენი მას ვალტასარ ლაბოსოარდაქთან აიგივებდნენ. ზემოთ წარმოდგენილი მსჯელობის შემდეგ უნდა შევნიშნოთ, რომ ყველა ისტორიული მონაცემის შეჯერების შედეგად მითითებული დასკვნების ჭეშმარიტება ეჭვქვეშ დგება. კერძოდ, არც ებილმეროდაქი და არც ლაბოსარდაქი, დანიელის წიგნის თანახმად, არ ყოფილან ბაბილონის ბოლო მეფენი. ვერ დავაკავშირებთ ვალტასარს ნაბონიდთანაც, ამ სახელებით ცნობილი ადამიანების ბედი დანიელის და ბეროზის ისტორიული ცნობების მიხედვით განსხვავებულია. კერძოდ ვალტასარი, დანიელის წიგნის მიხედვით, ბაბილონის დაპყრობის ღამეს მოკლეს, ხოლო ნაბონიდი, ბეროზის ცნობით, დააპატიმრეს, სხვა ქვეყანაში გადაასახლეს და უცხოობაში მყოფი მეფე გარდაიცვალა. წარმოდგენილი მსჯელობის პარალელურად თანამედროვე კვლევებში მითითებულია, რომ ვალტასარი ნაბონიდის ძე იყო. ასეთი დასკვნების შესაძლებლობას ლურსმნული წარწერები იძლევა. ინგლისელი მკვლევარის ლოფტუსის მიერ აღმოჩენილ ერთ-ერთ ასეთ წარწერაში ვკითხულობთ (მიმართვა ღმერთებისკენაა აღვლენილი): ’მე, ბაბილონელი მეფე ნაბონიდი, დამიფარე შენი სიწმინდის საპირისპირო რაიმე განაზრახისგან და მომმადლე დაღეგრძელობა, ხოლო ვალტასარის, ჩემი პირმშო ძისა და მემკვიდრის გული იმგვარად წარმართე, რომ მან შენს წმინდა ღვთაებრიობას თაყვანი სცეს, არ შეუდგეს გზას ცოდვისას და დატკბეს ცხოვრების მშვენიერებით&ქუოტ;. მსგავსი შინაარსისაა სხვა წარწერებიც, რომლებშიც ნაბონიდი ვალტასარს საკუთარ ძედ იხსენიებს. ისტორიკოსი რაულინსონი მიიჩნევს, რომ წარწერებში ნახსენები ვალტასარი დანიელის მიერ წარმოდგენილი იმავე სახელის მქონე ადამიანია: 'ნაბონიდის უფროსი ძე, ამბობს რაულინსონი, ბელშარ-ეტზარადად სახელდება, ხოლო ეს სახელი დანიელის წიგნში შემოკლებულად - ბელშაცარის (ვალტასარის) სახითაა წარმოდგენილი". ბალტასარი არ იყო ბაბილონის უმაღლესი მეფე, პირველი იერარქი. ეს მე-16 მხ. დასტურდება, რომლის მიხედვითაც, ის დანიელს წარწერების განმარტებისთვის სამეფოში მესამე ადგილს ჰპირდება. განმარტებლები ამ მუხლზე მითითებით აცხადებენ, რომ ვალტასარი მამის - ნაბონიდის თანამმართველი იყო (შესაბამისად, სახელმწიფოში მეორე იერარქის ტიტულს ფლობდა და ამიტომაც დანიელს მესამე ადგილს ჰპირდებოდა). ბალტასარის მიერ მოწყობილი ლხინი მიდიელ-სპარსთა თავდასხმას ემთხვევა. ჰეროდოტე დანიელის წარმოდგენილ ცნობებს ადასტურებს და ამბობს, რომ მეფე კიროსის მიერ ქალდველთა დედაქალაქის დაპყრობისას ბაბილონელნი მხიარულად ილხენდნენ, ქალაქის მოსახლეობა ცეკვასა და თამაშში ატარებდა დროს. ყველაზე მძიმე წუთებში მეფის (ბალტასარის) ამგვარი უზრუნველობა ერთგვარ ახსნას იმით პოვებს, რომ ბაბილონის გარშემო აგებული უზარმაზარი კედელი ფაქტობრივად დაუძლეველ ზღუდეს წარმოადგენდა. ეს გალავანი არა მარტო მათ შიგნით მყოფებს წარმოედგინათ გადაულახავ წინაღობად, არამედ თავად სპარსთა მეფე კიროსსაც, რომელსაც, ჰერდოტეს ცნობით, არ ეიმედებოდა ქალდეველთა დედაქალაქის დაპყრობა და ფიქრობდა, რაიმე ხერხი და ეშმაკობა გამოეყენებინა. ამავდროულად ბალტასარის უზრუნველობაში მისი ასაკიც თამაშობდა გარკვეულ როლს. ისტორიკოსთა ვარაუდით, ის ამ ჟამისთვის დაახლოებით 16 წლის იქნებოდა. მხ. 2-4. 'ღვინით გალეშილმა ვალტასარმა ბრძანა, რომ მოერთმიათ მისთვის ოქრო-ვერცხლის ჭურჭელი, რომელიც ნაბუქოდონოსორს, მამამისს, გამოტანილი ჰქონდა იერუსალიმის ტაძრიდან". ვალტასარი განსხვავებით ნაბუქოდონოსორისგან, რომელმაც იერუსალიმის ტაძრის ჭურჭელი საკერპოში განათავსა და იუდეველთა ტაძრის სიწმინდეებს პირადი საჭიროებისთვის არასოდეს შეხებია, თასებს ჩვეულებრივი ნივთების დარად მოატანინებს და მათი საშუალებით აგრძელებს საკუთარ დიდებულებთან ერთად ღვინის სმას. მხ. 5-6. 'სწორედ ამ დროს კაცის ხელის თითები გამოჩნდა და სანთლის წინ, მეფის სასახლის კედლის ბათქაშზე წერა დაიწყეს. მეფე ხედავდა ხელის მტევანს, რომელიც წერდა მაშინ ფერი ეცვალა მეფეს, ფიქრებმა შეაშფოთეს..." მეფის თავხედობა შიშითა და ძრწოლით შეიცვალა. მხ. 7-8. 'ხმამაღლა იყვირა მეფემ... მაშინ მოვიდა მეფის ყველა ბრძენკაცი, წარწერის წაკითხვა და მეფისთვის მისი მნიშვნელობის ახსნა ვერ შეძლეს". იუდეველი განმმარტებლები ვარაუდობენ, რომ კედელის წარწერა იუდაური ღვთისმეტყველების ერთერთი მიმართულებით - კაბალისტიკით უნდა ახსნილიყო, რისი ცოდნაც ბაბილონელ მოგვებს არ გააჩნდათ. სხვების აზრით, ბგერები უკანა რიგით იწერებოდა. ნაწილს მიაჩნია, რომ ყოველი სიტყვიდან მხოლოდ პირველი ან პირველი ორი ბგერა დაიწერა, რისი ამოკითხვაც ქალდეველ ბრძენთათვის შეუძლებელი აღმოჩნდა. მხ. 10-12. გამოუვალ მდგომარეობაში მყოფი ვალტასარი რჩევას დედოფლისგან ღებულობს: დანიელი არის ის, ვინც შეძლებს ეს საიდუმლო ამოხსნას. აღმოსავლელ მმართველთა შორის არსებული წესების თანახმად, ქალს ეკრძალებოდა დაუკითხავად თავშეყრის ადგილზე გამოჩენა და მითუმეტეს ხელმწიფისთვის ხმამაღლა რაიმე სახის მითითების მიცემა. ვარაუდობენ, რომ ტექსტში წარმოდგენილი დედოფალი ვალტასარის დედა და ნაბონიდის მეუღლეა. დედოფლის მხრიდან ნაბუქოდონოსორის ვალტასარის მამად სახელდება გადატანითი მნიშვნელობით უნდა გავიგოთ. მხ. 13-16. ვალტასარი არ იცნობს დანიელს და მისი სიბრძნის შესახებაც, როგორც ტექსტიდან ირკვევა, პირველად ისმენს. ამის მიზეზი ნაბუქოდონოსორის გარდაცვალებისთანავე სამეფო კარზე მომხდარი დაპირისპირებები უდნა ყოფლიყო: მამის გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ადის ებილმეროდაქი ნაბუქოდონოსორის ძე (561-559 წწ.). ორი წლის შემდეგ იგი საკუთარი დის ქმარმა - ნერიგლისორმა მოკლა. ამ უკანასკნელმა 4 წელი იმეფა და სპარსელებთან ომში დაიღუპა. მისი ძე და მემკვიდრე ლაბოსოარდაქი მხოლოდ 9 თვე იმეფებს და შეთქმულთა მსხვერპლი ხდება, რომელთა შორის იმყოფებოდა ნაბონიდი, ვალტასარის მამა. სამეფო ტახტისთვის გამართული დაპირისპირებებისას წინასწარმეტყველმა დატოვა დედაქალაქი ბაბილონი და სამკვიდროდ სხვა ადგილი არჩია. შესაბამისად, ვალტასარს მის შესახებ არაფერი სმენია. მხ. 17. დანიელმა საჩუქრებზე უარის თქმით საკუთარი თავი ღვთის ჭეშმარიტ წინასწარმეტყველად წარმოაჩინა. ის თხოვნას არა ანგარებისთვის, არამედ საღვთოვ ნების გასაცხადებლად ასრულებს. მხ. 18-28. ნაბუქოდონოსორის მაგალითი ბალტასარისთვის ყურადსაღები უნდა ყოფილიყო, მაგრამ მან უდიდესი თავხედობა გამოიჩინა და უზენაესი შეურაცხჰყო. თავი 6 მე-5 თავის 30-ე და 31 მუხლები გვამცნობენ, რომ ბალტასარი იმავე ღამეს იქნა მოკლული, ხოლო მის ნაცვლად ტახტზე დარიოს მიდიელი ავიდა, მაგრამ საქმე ისაა, რომ ისტორიული წყაროების დიდმა ნაწილმა არაფერი იცის დარიოსის შესახებ. ჰეროდოტესა და ქსენოფონტეს მითითებით, ბალტასარის სიკვდილის შემდეგ ბაბილონის მმართველი კიროსი ხდება. იგივეს გვატყობინებს ალექსანდრე პოლიგისტორი და პტოლომეის კანონო. ბაბილონის დაცემის შემდეგ ისინი მხოლოდ კიროსის ხელმწიფების შესახებ გვამცნობენ. დანიელის წიგნში მითითებული ცნობა ბევრ ისტორიულ წყაროსთან დაპირისპირებაში მოდის. ახლადაღმოჩენილ ბაბილონურ წარწერებში კიროსი ბაბილონის მეფედ იმპერიის დაცემიდან მხოლოდ სამი წლის შემდეგ იხსენიება. ეს ფაქტი ცხადყოფს, რომ პირველი ორი წლის მანძილზე ბაბილონში ვიღაც სხვა მეფობდა და სწორედედ ეს სხვა უნდა იყოს დანიელის მიერ ნახსენები დარიოსი. განმმარმტებელნი მიიჩნევენ, დარიოსი კიროსის დამხმარე სახელმწიფოს (მიდიის) მაღალი იერარქი უნდა ყოფილიყო. ბერძენი ისტორიკოსი ქსენოფონტე აღნიშნავს, რომ კიროსს ბაბილონის წინააღმდეგ კიაკსარ II, მიდიელი მეფის ასტიაგას ძე ეხმარებოდა. ამ არგუმენტის სასარგებლოდ კიაკსარისა და დარიოსის სახელთა მნიშვნელობაც მიუთითებს. ორივე მათგანი ითარგმნება როგორც თვითმპყრობელი (სპარსულად დარიოსი და მიდიურად კიაკსარი ერთი და იმავე მნიშვნელობისაა). მხ. 2-3. დარიოსი ბაბილონს 120 სატრაპად (ადმინისტრაციულ ერთეულად) ყოფს, ამავე რაოდენობის სატრაპებს სათავეში უყენებს და მათ განმგებლობას 3 არქონტს აბარებს, რომელთა შორის ერთერთი დანიელია. ეგზომ დიდი თანამდებობის მოპოვება დანიელის სიბრძნის შედეგია, რის შესახებაც დარიოსიც გებულობს, განსაკუთრებით ემპერიის დაცემის ბოლო ღამეს მომხდარი მოვლენები დიდ ზეგავლენას იქონიებდა ნებისმიერ დამპყრობელზე. დანიელის გულმოდგინება და გულწრფელობა არ რჩება მეფისთვის დაფარული და ის წინასწარმეტყველს კიდევ მეტად აამაღლებს და სახელმწიფოში მეორე იერარქის ხარისხს მიუბოძებს. მხ. 4-5. დარიოსის ზრახვა ბაბილონელ ხელისუფალთათვის შურისა და უკმაყოფილების საბაბი გახდა, მაგრამ მიუხედავად მცდელობისა მათ დანიელის ქმედებაში ვერაფერი აღმოაჩინეს უარყოფითი და ბრალეული. დანიელი ყოველივეს გულმოდგინედ და ერთგულად აღასრულებდა. შესაბამისად, მისმა მტრებმა ფარული იერიშის მისატანად წინასწარმეტყველის რელიგიური მრწამსი გამოიყენეს და მასზე ააგეს თავიანთი მზაკვრული გეგმა. მხ. 6-7. მთავრებმა და სატრაპებმა, რომელნიც შესანიშნავად იცნობდნენ დანიელს, უეჭველად უწყოდნენ, რომ წინასწარმეტყველი საკუთარ რელიგიურ შეხედულებებში არაფერს დათმობდა. მათი შემუშავებული გეგმის მთავარი არსი სწორედ დანიელის გადაცდენაში მდგომარეობდა, ხოლო იცოდნენ რა, რომ ის ამას არასოდეს დაუშვებდა, სასჯელიც არ დააყოვნებდა. სატრაპთა მიერ მოფიქრებული ხერხი მეფეს ღვთაების ტოლ პატივს ანიჭებს: ბაბილონის იმპერიის საზღვრებში მცხოვრებ ყველა ადამიანს 30 დღის მანძილზე საკუთარი ღმერთებისადმი ლოცვა, ვედრება და თაყვანისცემა უნდა შეეწყვიტა და ვითარცა ღვთაება მხოლოდ დარიოსი განედიდებინა. სამეფო ბრძანების დამრღვევი ასურეთ-ბაბილონში არსებული სასჯელის ერთერთი ფორმით, დამნაშავის ლომების ხაროში ჩაგდებით ისჯებოდა. მხ. 8-9. მეფის ბრძანებით კანონმა საყოველთაო აუცილებლობის ფორმა მიიღო. ასეთი რამ ხდებოდა მეფის მიერ ნებისმიერი განკარგულების გაცემისას. მხ. 10. დანიელის მტრების მოფიქრებულმა ხერხმა გაამართლა. ბრძანების შინაარსის გაცნობის მიუხედავად დანიელმა არ შეწყვიტა დღეში სამგზის (შესაძლოა დილით, შუადღეს და საღამოს) პირით იერუსალიმის მიმართულებით ლოცვების აღვლენა. მხ. 13-16. დარიოსი, რომელიც ხვდება, თუ რისთვის იყო გამიზნული მთელი ეს ქმედება, ძლიერ უკმაყოფილებას განიცდის, მაგრამ გამოცემული კანონის შეცვლა მას არ ხელეწიფება. ერთადერთი მეფეს დანიელის ღმერთისა ეიმედება - იქნებ მან დაიცვას თავისი რჩეული. მხ. 17. დანიელი ორმოში ჩააგდეს, ხოლო ზედ დიდი ლოდი დააფარეს, რომელიც სამეფო ბეჭდით დაიბეჭდა. მხ. 18-20. მეფე დიდი მწუხარების მიუხედავად მაინც დაიმედებულია: იქნებ დანიელი სასწაულის წყალობით მხეცებს გადაურჩეს და ამ განზრახვით დარიოსი დილით ადრე ხაროსკენ მიემართება, რომ თავად დარწმუნდეს ყოველივეში. მხ. 21-23. დანიელის სასწაულებრივი გადარჩენა უზენაესის ყოვლისშემძლეობის შედეგია. წინასწარმეტყველთან მივლენილმა ანგელოზმა ლომებს პირი დაუყო, რათა ისინი წინასწარმეტველს არ შეხებოდნენ. მხ. 24. დანიელის მტრები სპარსული კანონმდებლობით განისაჯნენ. მისი მიხედვით, ცილისწამებელი და მატყუარა იმავე სასჯელით ისჯებოდა, რითიც მათი მსხვერპლი განიკითხა. ხაროში არა მარტო დიდებულები, არამედ მათი ოჯახის წევრებიც ჩაყარეს. ჰეროდოტეს ცნობით, სპარსული კანონების შესაბამისად ისჯებოდნენ როგორც ბრალდებულნი, ასევე მათი ცოლები, შვილები და უახლოესი ნათესავებიც კი. თავი 7 მეშვიდე თავში დანიელის ერთერთი ხილვაა გადმოცემული. აღნიშნული ხილვა ოთხი სამეფოს შესახებ გვატყობინებს. მხ. 4. 'პირველი ლომსა ჰგავდა და არწივის ფრთები ჰქონდა..." დანიელის ეპოქაში მოღვაწე წინასწარმეტყველნი ლომითა და არწივით ბაბილონის იმპერიას მოიხსენიებდნენ (იერ. ეზეკ.). შესაბამისად, არწივის ფრთების მქონე ლომში იგივე მონარქია მოიაზრება. თავდაპირველად უდიდესი ძალის მქონე ბაბილონი ჟამთა გარდასვლისას ნელ-ნელა შესუსტდა. ლომს ჩამოაშორეს არწივის ფრთები, ადამიანის გული მისცეს, რაც სამეფოს დასუსტების სიმბოლოა. მხ. 5. მეორე სამეფოს სიმბოლოდ დათვია წარმოდგენილი. მასში მიდიელ-სპარსთა სამეფო იგულისხმება. 'ადექი, ჭამე ბევრი ხორცი". ხსენებული მონარქია გაუთავებელ ომებს აწარმოებდა და შეუჩერებლად ითვისებდა დაპყრობილ ხალხთა სიმდიდრეს. დათვის კბილებში გაჩრილი სამი ნეკნი ბაბილონის, მიდიისა და სპარსეთის გაერთიანებული სახელმწიფოების სიმბოლოა, მითითებული ქვეყნები კიროსის ძალაუფლების ქვეშ შემოიკრიბნენ. მხ. 6. მესამე სიმბოლო ავაზის სახითაა წარმოდგენილი, რომელსაც ოთხი ფრთა და ოთხი თავი გააჩნია. ამ ცხოველისთვის ნადირის შეპყრობისას დამახასიათებელი სისწრაფე და მძვინვარება ბერძნულ-მაკედონურ იმპერიის დაუნდობელ ქმედებებთანაა გაიგივებული. ოთხი ფრთა სიმბოლოა მაკედონელის მიერ ჩატარებული საომარი მოქმედებების შედეგად მსოფლიო იმპერიის შექმნისა, ხოლო ოთხი თავი ალექსანდრეს გარდაცვალებისთანავე ერთიანი იმპერიის ოთხ - თრაკიის, მაკედონიის, სირიისა და ეგვიპტის სახელმწიფოებად დაყოფის სიმბოლოა. მხ. 7. დანიელთან მოსაუბრე ზეციური თანამზრახველი მეოთხე მხეცს ადარებს სამეფოს, რომელიც სხვაობს ყველა დანარჩენისგან. მისი თავისებურებები ვლინდება ყოვლისდამამხობელ ძლიერებაში, რაც სიმბოლურად უზარმაზარ რკინის ეშვებშია გამოხატული. მითითებულ სამეფოში რომის იმპერია მოიაზრება, მხეცის თავზე არსებული ათი რქა ათ მეფეს განასახიერებს. მხ. 8. მსგავსად ათი რქისა ახალი რქაც, რომელიც მეოთხე ცხოველის თავზე ამოიზარდა ასევე მეფეს განასახიერებს, თუმცა ეს უკანასკნელი წინარე ათისგან განსხვავდება. ამპარტავნულად მოლაპარაკე პირი მიუთითებს, რომ ის (მეთერტმეტე რქა) საკუთარ ძალისხმევას ღვთის ერთგული ადამიანების წინააღმდეგ მიმართავს. მხ. 9-10. მეთერტმეტე რქის მოღვაწეობა მასზე მოწეული სამსჯავროთი სრულდება. მსაჯულის დიდებული გარეგნობა მის კეთილკრძაულებაზე მიუთითებს; სპეტაკი სამოსი და თეთრი თმები სიმბოლოა მისი მფლობელის სიწმინდისა. მხ. 11-12. სამსჯავროს შედეგად ღვთისმრძოლი ძალის სრული განადგურება მოჰყვა. მეოთხე ცხოველი მოიკლა, ხოლო სხეული დასაწვავად გამზადდა. მხ. 13-14. დანიელის მიერ ნანახ მეოთხე ცხოველზე მოწეული სამსჯავრო ზეციური სამეფოს განცხადებით სრულდება, სამეფოსი რომლის თავში 'ძე კაცისა" დგას. ღვთის წინააღმდეგ მიმართული ქმედება მეთერტმეტე რქისა ეკლესიის მამათა განმარტებით, სახე და სიმბოლოა ქრისტიანთა უდიდესი მოძულის – ანტიქრისტესი. სწორედ მას აქვს ამპარტავნულად მოსაუბრე ბაგეები. მეთერტმეტე რქის განადგურების შემდეგ კაცის ძის გამოჩენა ქრისტეს მარადიული მეუფებას განასახიერებს, რაც მეორედ მოსვლის შემდეგ დამყარდება. თავი 8 მხ. 1. წინამდებარე თავში დანიელის ახალი ხილვის შესახებაა მოთხრობილი. მისი მნიშვნელობა გვაუწყებს, თუ რაგვარად შეიცვლებოდა მიდიელ-სპარსული ჰეგემონია ბერძნულ-მაკედონიურით და ამავედროულად, როგორი იქნებოდა ამ უკანასკნელის დამოკიდებულება ღვთის რჩეული ერისადმი. მხ. 2. დანიელი გამოცხადებას ქალაქ შუშანში ღებულობს მდინარე ულაის ნაპირზე. განმმარტებელთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ წინასწარმეტყველმა ნაბონიდისა და ვალტასარის მეფობისას დატოვა ბაბილონი და მითითებულ ქალაქში გადასახლდა. მეორენი თვლიან, რომ დანიელი სინამდვილეში ბაბილონშია და ხედავს, თითქოს ქ. შუშანში იმყოფება. ქ. შუშანი ელამის დედაქალაქი იყო. ელამი თავდაპირველად ასურელმა მეფემ ასურბანიპალმა დაიმორჩილა, ხოლო მოგვიანებით ნაბუქოდონოსორის რისხვაც იწვნია და ბაბილონის იმპერიას შეუერთდა. ელამის მთავარი ქალაქის შუშანის დამაარსებლად სტრაბონი ტროის ალყის ერთერძთი მონაწილის - მემნონის მამას ასახელებს (ძვ. წ. აღ. XIII ს.). კიროსის ზეობისას ელამის დედაქალაქი სპარსი ხელმწიფების საშემოდგომო რეზიდენცია იყო, ხოლო დარიოს გისტასპეს დროს იგი დედაქალაქად გამოცხადდა. ქალაქი მდინარე ულაის ნაპირზე მდებარეობდა (ბერძენთათვის ევლეას სახელით ცნობილ მდინარის სანაპიროზე). მხ. 3. დანიელი ორრქიან ერკემალს ხედავს. გაბრიელ მთავარანგელოზის განმარტებით, მითითებული ცხოველი მიდიურ-სპარსული სახელმწიფოს სიმბოლოა (მხ.20). დანიელი ხედავს, რომ 'ერთი რქა მეორეზე გრძელია, და ის გრძელი უფრო გვიან ამოვიდა". მიდიელ-სპარსთა სამეფომ თავისი არსებობა როგორც მიდიურმა სახელმწიფომ დაიწყო. კიაკსარის მეფობისას სპარსელნი მიდიელებს ემორჩილებოდნენ, მაგრამ კიროსის გამეფებისთანავე დამოკიდებულება შეიცვალა და ძალაუფლების სასწორი სპარსთა სასარგებლოდ გადაიხარა, რომლებმაც მსოფლიო მონარქია შექმნეს. სწორედ ეს პროცესია მითითებული დანიელის ხილვაში, სადაც აღწერილია, რომ გრძელი რქა უფრო გვიან ამოვიდა. რაც შეეხება მიდიელ-სპარსთა სამეფოს სიმბოლოს – ერკემალს, ამონიოს მარცელინის ცნობებით, ჯარის სათავეში მდგომი სპარსელი ხელმწიფე ნაცვლად დიადემისა ერკემალის თავის ფორმის თავსაბურავს ატარებდა. მხ. 4. 'გრძელი რქის" გამოჩენისთანავე ერკემალმა საკუთარი ძლიერება გამოავლინა: ის იქრქინება და ვერც ერთი მხეცი ვერ ეღობება წინ; კიროსის გამეფებისთანავე მიდიურ-სპარსულმა სახელმწიფომ უამრავი დაპყრობითი ომები აწარმოა (დასავლეთით - მცირეაზიური ქალაქები, სირია, ბაბილონი; ჩრდილოეთით - პონტო და სკვითეთი; სამხრეთით - ეგვიპტე). მხ. 5-7. დასავლეთმა, ჩრდილოეთმა და სამხრეთმა საკუთარ თავზე გამოსცადა ახალი სახელმწიფოს დამანგრეველი ძალა, ხელშეუხებელი დარჩა მხოლოდ აღმოსავლეთი. ცნობილია, რომ ქსერქსეს ლაშქრობა საბერძნეთში მარცხით დასრულდა (სპარსეთი საბერძნეთთან მიმართებით დასავლეთით იყო განლაგებული, ამიტომაც ერკემალი დასავლეთიდან მიემართება), სწორედ აქედან (საბერძნეთიდან) ბერძენთა პირველი მეფის სახით უდიდესი რისხვა დაატყდა თავს. ალექსანდრე მაკედონელის ელვისებური გალაშქრება (რაც დანიელის წიგნის მითითთებულ მუხლებში ვაცის მიერ ერკემალისთვის რქების მოტეხვაშია ნაწინასწარმეტყველები) აზიაში წარმატებით დაგვირგვინდა. სპარსულ-მიდიური სამეფოს მმართველი დარიოს კომოდანი გარნიკთან გამართულ ბრძოლაში სასტიკად დამარცხდა. ამის შემდეგ ბერძნთა კიდევ რამდენიმე წარმატება და მიდიელ-სპარსთა სამეფო წყვეტს არსებობას. მხ. 8. ბერძნულ-მაკედონიურმა მონარქიამ უდიდესი წარმატების, აურაცხელი რაოდენობის ომების მოგებისა და საკუთარი საზღვრების უკიდეგანოდ გავრცობის შემდეგ, ალექსანდრეს გარდაცვალებისთანავე, დაკარგა ძველი დიდება 'მაშინ მოტყდა მას დიდი რქა" (დიდი რქში ალექსანდრე მოიაზრება). ალექსანდრეს ანდერძის თანახმად, იმპერია ოთხ ნაწილად დაიყო (ოთხი რქა - ოთხი სამეფოა. მხ.22): უმცირესი – მაკედონიის (მაკედონია-საბერძნეთი), სირიის (სირია, ბაბილონი და სპარსეთი), თრაკიის (თრაკია, ბითვინია, აზიური სამფლობელოები ჰელესპონტისა და ბოსფორის გასწვრივ) და ეგვიპტის სამეფოები (ეგვიპტე, ლიბია, არაბეთი და პალესტინა). მხ. 9. ერთერთი მათგანიდან ამოზრდილ მცირე ზომის რქაში განმმარტებლები ანტიოქ IV ეპიფანეს მოიაზრებენ. სირიის მეფე ანტიოქ ეპიფანე თავიდან წარმატებულ საომარ მოქმედებებს აწყობს სამხრეთის მიმათულებით (ეგვიპტე; 1 მაკ. 1. 16-18), აღმოსავლეთით (სპარსეთი; 1. მაკ. 3. 31-37; 4. 1-4); ბაბილონისკენ (1 მაკ. 4). მხ. 10. ახლადამოზრდილი რქის მიერ გაქელილში იუდეველები იგილისხმებიან, ძვ. აღთქმის რჩეული ერი. (1 მაკ. 1). მხ. 11. არ იკმარა რა განხორციელებული საქმენი, იგი მის მიერ დაჩაგრული ხალხის (იუდეველების) მეუფესაც შეერკინა, რაც ყოველდღიური მსხვერპლის გაუქმებასა და წმინდა ადგილის შეურაცყოფაში გამოვლინდა. მან მოისურვა, რომ ყველა ქვეშევრდომი ერთ ხალხად ქცეულიყო და თავიანთი ძველი რელიგიური კანონები დაეტევებინათ. ანტიოქმა იუდეველებსაც მოსთხოვა სარწმუნოების უარყოფა (1 მაკ. 1.45), აიძულებდა მათ, კერპებისათვის ეცათ თაყვანი. ანტიოქე ეპიფანე სამეფო ხელისუფლებაში ძვ. წ. აღ.-ის 175 წელს აღზევდა საკუთარი ძმის მოკვდინების შემდეგ. 170 წელს ეგვიპტელი მმართველი ფტოლომეოს IV შეეცადა ანტიოქიის იურისდიქციის ქვეშ მყოფი მიწები დაებრუნებინა. შედეგად ანტიოქი უდიდესი არმიით ეგვიპტეში შეიჭრა, დაამარცხა ფტოლომეოსი და საკუთარი თავი ეგვიპტის მმართველად გამოაცხადა. უკანა გზაზე იგი იუდეაში, იერუსალიმში შეიჭრა, წაბილწა ტაძარი, ხოლო მისი ძვირფასი ჭურჭელი გაიტაცა. ანტიოქ ეპიფანე 168 წელს კვლავ გაეშურა ეგვიპტისკენ, თუმცა ამჯერად საზღვართან მას რომაელი სარდალი გადაეღობა და რომის იმპერიისადმი კეთილგანწყობილი ეგვიპტიდან უკან დაბრუნება მოსთხოვა. განრისხებული ანტიოქე იერუსალიმში აგზავნის საკუთარ ჯარს და გულისვარამს იუდეველებზე ამოიყრის: ქალაქი იერუსალიმი გადაიწვება, ტაძრის სამსხვერპლოს ადგილზე ზევსის სამსხვერპლო დაიდგმევა, სადაც სირიელი ჯარისკაცები თავიანთ ‘ღვთაებას" ღორს შესწირავენ. ანტიოქეს ბრძანებით ყველა იუდეველს აეკრძალება იუდაური რჯულის მიხედვით დღესასწაულების აღნიშვნა და ყოველი თვის 25 რიცხვში სირიელი მეფის საპატივსაცემოდ ზევსის სამსხვერპლოზე ღორის შეწირვა დაევალება. მხ. 13-14. ანტიოქე ეპიფანესთვის მიცემული ხელმწიფება იუდეველი ხალხისა და სიწმინდის შეურაცხყოფაში გამოვლინდა; ანგელოზის თქმით, ეს მოვლენა 2300 დღის მანძილზე გაგრძელდებოდა. განმმარტებელთა ვარაუდით აქ ყოველდღიური დილისა და საღამოს მსხვერპლი იგულისხმება. შესაბამისად, 2300 დღე ორზე უნდა გაიყოს. მიღებული 1150 დღეა სამ წელს მცირედით აღემატება. საბოლოო დასასრული ამ განსაცდელისა იქნება 'სიწმინდის აღდგენა" ანუ ჭეშმარიტი ღვთისმსახურების განახლება. იერუსალიმის ტაძარში ზევსის სამსხვერპლოს აღმართვა 167 წელს ხდება. სწორედ აქედან უნდა დავიწყოთ წარმოდეგენილი დროის მონაკვეთის ათვლა, რაც 164 წელს იუდა მაკაბელის მიერ ტაძრის განწმენდითა და მოსეს რჯულით გათვალისწინებული მსხვერპლშეწირვის აღსრულებით დასრულდა. სწორედ ამ დროს მოხდა 'სიწმინდის აღდგენა". მხ. 15-18. ადამიანის მსგავსების მქონე არსების მყისიერი გამოჩენა მის არამიწიერ წარმომავლობაზე მიუთითებს. იგი, როგორც წიგნიდან ირკვევა, გაბრიელ მთავარანგელოზია, რომელიც წინასწარმეტყველს ნანახი ხილვის შინაარს განუმარტავს. თავი 9 მხ. 1-2. 'პირველ წელს, დაროის ქსერქსეს ძისა, მოდგმით მიდიელისა... მე, დანიელმა, წიგნებით გავიგე იმ წლების რიცხვი, რომლის შესახებ იყო უფლის სიტყვა იერემია წინასწარმეტყველის მიმართ, რომ სამოცდაათი წელიწადი შეუსრულდე-ბოდა იერუსალიმის ნანგრევებს". დარიოს მიდიელის მმართველობის პირველი წელი (539 წ.) ამავდროულად ბაბილონის იმპერიის დაცემის თარიღია. შწორედ ამ მოვლენას ასახელებს იერემია 70 წლიანი ტყვეობის დასასრულად (იერ. 25). ბაბილონი დაეცა, 70 წელი მიიწურა, მაგრამ იუდეველი ერი ჯერ კიდევ მონობაშია. დანიელი საკუთარ თავს უსვამს კითხვას, თუ რას უნდა ნიშნავდეს ეს? დანიელი იმის თაობაზე ეჭვობს, რომ შესაძლოა, უზენაესმა ხალხის ცოდვების გამო იერემიას ბაგეებით გამოთქმული სასჯელი გაახანგლძლივა, იერემიას წინასწარმეტყველებებზე ფიქრმა დანიელს მისცა საბაბი ერის შეწყალების მიზნით უზენაესისთვის მიემართა. მხ. 3-14. დანიელის ვედრება. წარმოდგენილ ლოცვაში დანიელი იუდეველ ხალხსა და უზენაესს შორის შუამდგომელის სახით წარმოჩინდება. ისრაელის ცოდვათა აღსარებასთან ერთად დანიელი აღიარებს, რომ ყველა სასჯელი, იუდეველ ხლხზე მოწევნილი უდიდესი განსაცდელი სამართლიანია (იგი არ უპირისპირდება საღვთო ნებას). მიუხედავათ უზენაესის არაერთი მცდელობისა რჩეული ერი ჯიუტად აგრძელებს ძველ გზას, რისთვისაც სამართლიანად ისჯება. მხ. 15-19. ცოდვათა აღსარების შემდეგ დანიელი ისრაელის შეწყალებისთვის და მისი შინ დაბრუნებისთვის განაგრძობს ვედრებას. მხ. 20-21. დანიელის გულმოდგინე ვედრება უზენაესამდე ამაღლდა და მან საკუთარი ანგელოზი გარდამოავლინა წინასწარმეტყველის სანუგეშებლად, წინასწარმეტყველისა, რომელიც საკუთარი ქვეყნის უბედურებითა და თვისტომთა ტანჯვით უდიდეს სულიერ ტკივილებს განიცდიდა. დანიელისთვის საღვთო ნების განმაცხადებელი ანგელოზი გაბრიელი ადრინდელი მოვლენებიდან იყო ცნობილი (დან. 8.16). მხ. 22-23. დანიელის ლოცვას შედეგად მოჰყვა უზენაესის მხრიდან საღვთო ნების განცხადება, რადგან სწორედ დანიელი აღმოჩნდა 'რჩეული ადამიანი" და უფალი თავისი ნების მორჩილს უცხადებს დაფარულ საიდუმლოებებს. მხ. 24. დანიელი უზენაესისგან გებულობს, რომ მისია ერისთვის და მისი წმინდა ქალაქისათვის 'სამოცდაათი შვიდეულია დადგენილი, რათა აღიკვეთოს დანაშა- ული, რათა ბოლო მოეღოს ცოდვებს, რათა შენდობილ იქნას უკეთურება, რათა დამყარდეს საუკუნო სამართლიანობა, რათა დაიბეჭდოს ხილვა და წინასწარმეტყველება და რათა ცხებულ იქნეს წმიდათა წმიდა". ებრაულ ტექსტში შვიდეულის ადგილას (სამოცდაათი შვიდეული) გამოყენებულია ტერმინი 'შაბუიმ". იგი ზედმიწევნით თარგმანში დროის შვიდეულს ნიშნავს ანუ დროს, რომელიც შვიდი ნაწილისგან შედგება განურჩევლად იმისა, თუ დროის რა მონაკვეთ მოიაზრება თითოეულ ნაწილში. წმ. წერილში ამავე ტერმინს რიგ სხვა წიგნებშიც ვხვდებით და მას კვირის მნიშვნეობა აქვს. მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში იმავე ტერმინში ერთ კვირას ვერ მოვიაზრებთ, რადგან 24-ე მუხლში გადმოცემული ამბები შეუძლებელია 490 დღის მანძილზე მომხდარიყო (70 შვიდეული ანუ 70 გამრავლებული 7 =490 დღეს); არც ერთი თვე უნდა მოიაზრებოდეს მასში, რადგან ამ შემთხვევაში 490 თვე უდრის 41 წელს, რაც ასევე საკმაოდ მცირე დროის მონკვეთია გადმოცემული ამბების მოსახდენად. ეკლესიის მამები შვიდეულში შვიდ წელს გულისხმობენ (კლიმენტი ალექსანდრიელი, წმ. იპოლიტე რომაელი, წმ. კირილე იერუსალიმელი, წმ. იოანე ოქროპირი). ამრიგად, სამოცდაათი შვიდეული უდრის 490 წელს. განმმარტებელთა ერთი ნაწილი სამოცდაათ შვიდეულს ტექსტის შესაბამისად სამ ნაწილად ყოფს: 1. პირველი შვიდეული იერუსალიმის აღდგენის შესახებ გამოცემული ბრძანებით იწყება და შვიდი შვიდეულის მანძილზე ანუ 49 წელი გრძელდება; 2. ამას მოსდევს მეორე პერიოდი, რაც სამოცდაორ შვიდეულს ანუ 434 წელს გასტანს; 3. რაც შეეხება მესამე შვიდეულს, სამოცდაორი შვიდეულის შემდეგ დროის ათვლა დროებით წყდება და ანტიქრისტეს მმართველობის პერიოდში განახლდება (წარმოდგენილი განმარტების თანახმად, ბოლო შვიდეული სწორედ ის დროა, როდესაც წუთისოფელს ქრისტეს ცრუ ნაცვალი უწინამძღვრებს). დანიელის წიგნის მოცემული მუხლი იუწყება, რომ მითითებული დროის ბოლოს შეწყდება ცოდვა, მისი ხელწიფება, მეუფება ადამიანზე. აქედან გამომდინარე მოცემულ დროში მოიაზრება ჟამი, როდესაც ქვეყანაზე განკაცებული ღმერთი მოვა, რომელიც აღხოცავს პირველქმნილ ცოდვას, უკეთურებას და კაცობრიობას ღმერთთან შეარიგებს. 'რათა ცხებულ იქნას წმინდათა წმინდა&ქუოტ;. ეკლესიის მამები მოცემულ წინადადებაში ხედავენ წინასწარმეთყველებას მაცხოვრის ადამიანური ბუნების შესახებ, რომელმაც ცხება ღვთაებრივი ბუნებისგან მიიღო. მხ. 25. დანიელს განემარტება, რომ დროის ათვლა იერუსალიმის აღდგენისა და აშენების ბრძანების გამოსვლიდან დაიწყება. იერუსალიმის აღდგენის ბრძანების გამოცემის წელი დასაწყისია სამოცდაათი შვიდეულისა. განმარტების მიხედვით დროის ორად დაყოფილი მონაკვეთიდან პირველი შვიდი შვიდეული ქ. იერუსალიმის აღდგენას უკავშირდება ანუ იერუსალიმის აღდგენა 49 წლის მანძილზე უნდა მომხდარიყო. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით თავის დროზე რამდენიმე ბრძანება გამოიცა: 1. მეფე კიროსი; 538 წელი - ტაძრის აღდგენის განკარგულება; 2. მეფე დარიოსი; 512 წელი - კიროსის გადაწყვეტილება ხელახალი ბრძანებით დამოწმდა; 3. მეფე არტაქსერქსე ლონგიმანი; 452 წელი - ტაძარში მიმდინარე მსხვერპლშეწირვის ფინანსური უზრუნველყოფის შესახებ განკარგულება. 4. იგივე არტაქსერქსე; 444 წელი - ხელახალი ბრძანება: იუდეველებს ნება ეძლევათ, იერუსალიმის გალავანი აღადგინონ და ქალაქი გაამაგრონ. სწორედ ეს ბოლო განჩინება უნდა ჩაითვალოს შვიდეულის დასაწყისად. სამოცდაათი შვიდეულის დროის ათვლა იერუსალიმის აღდგენის ბრძანების გამოცემით დაიწყო, ხოლო აღნიშნული ბრძანება არტაქსერქსეს მეფობის მე-20 წელს (444 წ.) გამოქვეყნდა (უწინარესი სამი ბრძანება საკუთრივ ტაძარს უკავშირდებოდა და იერუსალიმის კედლების გამაგრებაზე მათში არაფერი თქმულა). წარმოდგენილი განმარტების თანახმად, შვიდი და სამოცდაორი შვიდეული ჯამში 483 წელია (49+434=483); ტექსტში ნათქვამია, რომ სამოცხდაცხრა შვიდეულის გასვლისას (იერუსალიმის აღდგენის ბრძანების გამოცემიდან 483 წლის შემდეგ) მოიკვეთება ცხებული, რაც მაცხოვრის ჯვარცმას გულისხმობს, მაგრამ წარმოდგენილი გამოთვლის მიხედვით მითითებული დროის სასრულად საკმაოდ გვიანდელი თარიღი მივიღეთ - ახ. წ. აღ. 39 წელი (444-483=39). საქმე ისაა, რომ იუდაური კალენდარი განსხვავებით გრიგორიანულისგან 360 დღეს ითვლის; შესაბამისად, 444-დან ახ. წ. აღ. 33 წლამდე სწორედაც რომ 483 წელი გადის, რაც გრიგორიანული კალენდრის თანახმად 477 წლის ტოლია; მოცემულ შემთხვევაში მოხმობილი განმარტება ისტორიულ ფაქტებს ზედმიწევნით თანხვდება. რაც შეეხება მესამე შვიდეულს, იგი გაცილებით გვიან მხ. 26. შვიდეულის დროის მეორე ნაწილის დასასრულს 'მოიკვეთება ცხებული". მოცემულ მუხლში ქრისტეს (ხრისტოჯ - ცხებული) სიკვდილის შესახებაა წინასწარმეტყველება. აქვეა მითითებული, თუ რა დაემართებათ იმათ, ვინც ამ საშინელ მკვლელობას გეგმავს და განახორციელებს. 'ქალაქს და საწმინდარს დაანგრევს მომავალი წინამძღვრის ხალხი..." მოცემულ მუხლში - წინამძღვარში, რომელიც გამიჯნულია თავისი ხალხისგან, განმარტებლები ტიტეს მოიაზრებენ, რომელმაც 70 წელს ქ. იერუსალიმი დაიპყრო. ისტორიიდან ცნობილია, რომ მას არ სურდა ტაძრის აოხრება და შესაბამისი ბრძანებაც გასცა, მაგრამ ერთერთი რომაელი ჯარისკაცის მიერ ტაძარში დაგდებულმა ცეცხლმოკიდებულმა მაშხალამ იუდეველთა ეკლესია მთლიანად გაანადგურა. მიუხედავად დიდი მცდელობისა, ხანძარი ვერ დაიძლია და ძვ. აღთქმის ტაძარი პირწმინდად განადგურდა. მხ. 27 უკანასკნელი სამოცდამეათე შვიდეულისას 'იგი განამტკიცებს აღთქმას..." მოცემულ აღთქმაში ახალი, ძველისგან განსხვავებული, აღთქმა მოიაზრება, რომელიც არა კონკრეტულად რომელიმე ერთ ხალხთან იქნა დადებული, არამედ მთელს კაცობრიობასთან. 'სიბილწეთა ტაძრის ფრთაზე იქნება გატიალების სიბილწე, ვიდრე აღსასრულამდე..." მოცემულ წინადადებაში ყურადღებას იქცევს ტერმინი 'გატიალების სიბილწე" (ძვ. ქართ. 'საძაგელი იგი მოოხრებისაA"). ნეტარი თეოდორიტე და ევსევი კესარიელი მიიჩნევენ, რომ მასში კეისრის გამოსახულება მოიაზრება, რომელიც რომაელმა პროკურატორმა პილატემ ტაძარში განათავსა. წმინდა იოანე ოქროპირი ადრიანე იმპერატორის მიერ დადგმულ გამოსახულებაზე მიუთითებს. წარმოდგენილი ცნობების სიმრავლის მიუხედევათ რომელიმე მათგანის შესახებ მსჯელობა რთულია, რადგან არცერთი ისტორიული წყარო არ იუწყება იერუსალიმში (ტაძარში) კერპის არსებობის შესახებ. ორიგენემ გამოთქვა მოსაზრება, რომ გატიალების სიბილწეში რომაული ჯარი მოიაზრება. ევსები კესარიელი სხვაგან მიუთითებს, რომ 'საძაგელი იგი მოოხრებისა" თავად ტაძარს ეწოდება, რადგან ტაძრის კრეტსაბმელი ორად გაიპო (მაცხოვრის ჯვარცმისას) და ეს ადგილი გატიალების სიბილწედ გადაიქცა. თავი 10 მხ. 1. 'კიროსის, სპარსეთის მეფის მესამე წელს სიტყვა გამოეცხადა დანიელს, ბელტეშაცარად წოდებულს. ჭეშმარიტი და დიდმნიშვნელოვანი იყო ეს სიტყვა. მან გაიგო ეს სიტყვა და მიხვდა ამ ხილვას&ქუოტ;. მოცემულ თავში კვლავ გამოცხადებათა შესახებაა მოთხრობილი. პირველ მუხლში მითითებულია, თუ როდოს მოხდა ეს მოვლენა.მხ. 2. გამოცხადების მიზეზი დანიელის უდიდესი მწუხარებაა, რაც მან უმძიმესი მარხვით გამოხატა: 'გემრიელი პური არ მიჭამია, ხორცი და ღვინო პირში არ ჩამიშვია და ნელსაცხებელი არ მიმიკარებია...&ქუოტ; ასე გაატარა მან პირველი თვის, ნისანის (მარტის), სამი კვირა. დანიელის მწუხარების მიზეზი მისი ხალხის უმძიმესი მდგომარეობაა. მიუხედავად იმისა, რომ ებრაელები ამ დროისთვის ორი წლის დაბრუნებულნი იყვნენ სამშობლოში, მაგრამ ხედავდნენ რა მიწასთან გასწორებულ დედაქალაქსა და ტაძარს, მათ მწუხარებას არ ჰქონდა საზღვარი. მიუხედავად იმისა, რომ ტაძარი ერთობლივი ძალისხმევით ნელ-ნელა კვლავ ახლდებოდა, ასაკოვანი ხალხი, რომლეთაც სოლომონისეული ტაძრის დიდებულება ახსოვდათ (რადგან ისინი 586 წელს ახალგაზრდა ასაკში გადაასახლეს ბაბილონში და 70 წლის შემდეგ მათმა ცოცხლად დარჩენილმა ნაწილმა კვლავ შეძლო საკუთარ ქვეყანას დაბრუნებოდა), მწუხარების ნიშნად მძიმედ ხმამაღლა მოსთქვამდნენ (1 ეზდრ. 3.12-13). ამას სამარიელთა მხრიდან მომდინარე დაპირისპირებაც დაემატა. ისინი (სამარიტელნი) მთელი ძალით ცდილობდნენ სპარსეთის ხელისუფლებასთან ცრუ დასმენის გზით იუდეველთა მიერ წამოწყებული მშენებლობა შეეჩერებინათ (1 ეზდრ. 4.1-5). მიზანი გამართლდა და იუდეველებმა სამშობლოში ჩასვლიდან ორი წლის შემდეგ ვეღარ მოახერხეს პასექის დღესასწაული რჯულის დაცვით აღესრულებინათ. სწორედ ამ მოვლენათა ერთიანობამ უდიდესი განცდა გამოიწვია წინასწარმეტყველში: იგი შორეულ ქვეყანაში მყოფი თანაეზიარება და უმძიმესი სულიერი ტკივილით განიცდის საკუთარი ხალხის მძიმე ყოფისა.მხ. 5-6. 'თვალები ავახილე და დავინახე, აჰა, ჩემს წინ სელით შემოსილი კაცი იყო, წელი უფაზის ოქროთი ჰქონდა შემოსარტყლული. მისი ტანი ტოპაზის მსგავსი იყო, სახე - ელვის მსგავსი, თვალები - ცეცხლის ალის მსგავსი, ხელფეხი - გაპრიალებულ სპილენძის მსგავსი. მისი ლაპარაკი კი - მრავალთა ხმის მსგავსი&ქუოტ;. დანიელის წინაშე წარმდგარი 'კაცი განმმარტებელთა ნაწილს აპოკალიფსთან შედარების შედეგად (აპოკ. 1.13-15.) ყოვლადწმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასად მიაჩნია, ხოლო სხვანი მის მიერ გამოთქმული სიტყვებიდან გამომდინარე, ხილვაში ნანახ ზეციურ არსებას გაბრიელ მთავარანგელოზად მიიჩნევენ. წინა გამოცხადებები ძლიერ ჰგავს ამ შემთხვევას და მიზეზი ამგვარი განსჯისა სწორედ ესაა. მხ. 7. 'მხოლოდ მე, დანიელმა, დავინახე ეს სანახავი, ხოლო იმ კაცებმა, ჩემთან რომ იყვნენ, ვერ დაინახეს ეს სანახავი; თუმცა დიდი შიში დაეცათ და დასამალად გაიქცნენ&ქუოტ;.დანიელის თანამგზავრები ამ ხილვას ვერ ხედავენ, მაგრამ სმენით ისმენენ და ესაა მიზეზი იმისა, რომ ისინი შეძრწუნებულნი გაიქცევიან. მხ. 8-10. თავად დანიელი ზეციური ჩვენების მხილველი გაოგნებულია, ვერაფერს ახერხებს. მხოლოდ ზეციური არსების ხელის შეხებით მოეგო გონს და შეძლო, ფეხზე წამომდგარიყო (შდრ. ეზეკ. 2.1-2). მხ. 12-13. 'სპარსეთის სამეფოს მთავარი ოცდაერთი დღე მეწინააღმდეგებოდა...&ქუოტ; სპარსეთის სამეფოს მთავარში განმმარტებლები ანგელოზს მოიაზრებენ, რომელსაც ამ სახელმწიფოს მფარველობა ჰქონდა მიმადლებული. ამავე მუხლებიდან ირკვევა, რომ იუდეველთა ერის გამო მლოცველი დანიელის ვედრებას მიქაელ მთავარანგელოზიც უერთდება და მზრუნველობას იჩენს ამ ხალხის კეთილი მომავლისთვის. მხ. 14. მომდევნო მუხლებში დანიელი კვლავ საიდუმლოებით მოცული ხილვის მოვლენების შესახებ განაგრძობს თხრობას. თავი 11 მხ. 1-2. 'დარიოს მიდიელის პირველ წელს მე შემწედ და ნფარველად დავუდექი მას. ახლა ჭეშმარიტებას გეტყვი: აჰა, სპარსეთში კიდევ სამი მეფე დადგება. მეოთხე კი ყველას გადააჭარბებს დიდძალი სიმდიდრით. ტექსტში ნახსენები სამი ხელმწიფეში კიროსის მემკვიდრეები: კამბიზი (529-522 წწ.); ლჟესმერდიზი (522-521 წწ.) და დარიოს გისტასი (521-486 წწ.) მოიაზრება, ხოლო მეოთხე მეფე, ყველაზე აღმატებული, სპარსთა ლეგენდარული ხელმწიფე ქსერქსეა (486-465წწ.), რომელიც გამორჩეული იყო ყველა მბრძანებელს შორის თავისი სიმდიდრით და ამავდროულად უდიდესი წარუმატებლობა იწვნია ბერძენთა წინააღმდეგ ლაშქრობისას. მხ. 3-4. 'დადგება იქ ძლიერი მეფე, დიდ ხელმწიფებას მოიხვეჭს და, რასაც მოისურვებს, იმას გააკეთებს. მისი დადგომისთანავე შეიმუსრება მისი სამეფო და ზეცის ოთხი ქარის მიმართულებით გაიყოფა; არც მის მემკვიდრეზე გადავა ხელმწიფება და არც ისეთი ძლიერი იქნება, როგორც იყო, რადგან დაქუცმაცდება მისი სამეფო და, ამას გარდა, სხვათა ხელში გადავა. სალამინთან მომხდარი ბრძოლის შემდეგ (სპარსელებსა და ბერძნებს შორის) სპარსთა სამეფო დაცემის გზას დაადგა, ხოლო მას ახალი, ბერძნული სახელმწიფო ჩაენაცვლა. დანიელს მიღებული ხილვის ამ ნაწილში სწორედ შემდგომი მონარქიის შესახებ ეუწყება. აქვეა წინასწარმეტყველება ალექსანდრე მაკედონელის შესახებ. მაკედონელის თაობაზე მსგავსი სახის ცნობები, დანიელს აქამდეც განეცხადა (7.6; 8.5-8; 21-22.). მოცემულ შემთხვევაში სიახლე ისაა, რომ ზეციური ხილვა მაკედონელის მემკვიდრეთა შესახებ იუწყება, რომ ისინი არ იქნებიან დიდი მეფის გენეტიკური მემკვიდრეები. ისტორიიდან ცნობილია, ალექსანდრეს გარდაცვალების შემდეგ რჩება მისი გონებანანკლული ძმა - არრიდი და ორი მცირეწლოვანი შვილი. მათგან არცერთს შესწევდა უნარი, მსოფლიო იმპერია ემართა. მხ. 5-6. 'გაძლიერდება სამხრეთის მეფე, მაგრამ იმძლავრებს მასზე ერთ-ერთი მისი მთავართაგანი, გაბატონდება და დიდი იქნება მისი ხელმწიფება. წლების მერე ისინი შეერთდებიან. სამხრეთის მეფის ასული ჩრდილოეთის მეფესთან მივა მშვიდობის დასამყარებლად, მაგრამ ვერც ეს ასული შეინარჩუნებს თავისი მკლავის ძალას და ვერც ის მეფე და მისი მოდგმა ვერ გაძლებს. იმ ხანებში გაიცემა ეს ასული თავის ამალით, თავისი შვილითა და თავისი შემწითურთ. ალექსანდრეს იმპერიის მემკვიდრე ოთხ სამეფოთაგან გარკვეული დროის შემდეგ დიდად გაძლიერდნენ ჩრდილოეთისა (სირიის) და სამხრეთის (ეგვიპტის) სახელმწიფოები, რომლებიც ერთმანეთს მუდმივად უპირისპირდებოდნენ. მათ შორის მდებარე პალესტინა ამ ორთაჭიდილში ერთი ხელიდან მეორეში გადადიოდა. გამოცხადება მხოლოდ ორი სამეფოს შესახებ გვამცნობს, რადგან ღვთის რჩეულ ერთან უშუალო შეხებაში სწორედ ისინი იყვნენ. რაც შეეხება დანარჩენ ორ - თრაკიისა და მაკედონიის - სამეფოებს მათზე მოცემულ შემთხვევაში არაფერია ნათქვამი. დანიელის წიგნის წინამდებარე თავში გადმოცემულია წინასწარმეტყველება, თუ როგორ განვითარდებოდა მოვლენები ეგვიპტისა და სირიის სახელმწიფოებში და შესაბამისად, მათი ბედი, მათში მიმდინარე მოვლენები პირდაპირ კავშირში იყო იუდეველებთან. ალექსანდრეს გარდაცვალების შემდეგ ეგვიპტის მმართველი ხდება პტოლომეოს I (323-285 წწ.), ხოლო სირიაში სელევკოს ნიკანორი. მათ შორის გამუდმებული ომები მიმდინარეობდა. ორი მხარის დასაშოშმინებლად გარკვეული ნაბიჯები ეგვიპტის მეფის პტოლომეოს I მემკვიდრის - პტოლომეოს II ფილადელფოსისა და სელევკოსის (სირიის მეფის) მემკვიდრის - ანტიოქე თეოსის მოღვაწეობისას გადაიდგა. ყოველგვარი უკმაყოფილების დასასრულებლად პტოლომეოს ფილადელფმა ანტიოქეს საკუთარი შვილი - ვერონიკა მიათხოვა ცოლად და მზითევად ჩრდილოელ მეფეს პალესტინაც უბოძა. მაგრამ ანტიოქე ამ დროისთვის უკვე დაქორწინებული იყო ლაოდიკიაზე და ორი შვილი ჰყავდა - სელევკი კალინიკე და ანტოიქი. პტოლომეის გარდაცვალების შემდეგ ლაოდოკიამ მოწამლა საკუთარი ქმარი - სირიის მეფე ანტიოქე, დაახოცინა ვერონიკა და მისი ვაჟიშვილები და ტახტზე საკუთარი ძე სელევკი კალინიკე აიყვანა. სამეფოთა მორიგების მცდელობა წარუმატებლობით დასრულდა.მხ. 7-9. ვერონიკას სიკვდილისათვის შური მისმა ძმამ და პტოლომეოს ფილადელფის შვილმა - პტოლომეი ევერგეტმა იძია. მან მოკლა ლაოდიკია და სირიის კუთვნილ მიწებს დაეუფლა (კილიკიას, პამფილიას, იონიას, პალესტინას). ძლევამოსილი მეფის ჩრდილოური გამანადგურებელი ლაშქრობები ეგვიპტეში მომხდარი ამბოხების წყალობით შეწყდა. სანამ პტოლომეოსი ეგვიპტეში სიმშვიდეს ამყარებდა სელევკმა კვლავ დაიბრუნა წინააზიური სახელმწიფოები. მხ. 10-13. დანიელის წიგნის მოცემულ თავში, როგორც ადრეც შევნიშვავდით, მომავალში მოსახდენი მოვლენების დეტალური წინასწარმეტყველებებია გადმოცემული. თავი 12 მხ. 1-3. 'იმ დროს აღდგება მიქაელი, დიდი მთავარი, შენი ხალხის შვილთა მფარველი. ისეთი მძიმე დრო მოვა, ხალხის გაჩენის დღიდან ამ დრომდე რომ არ ყოფილა. იმ დროს შენი ხალხიდან ყველა გადარჩება, ვინც კი წიგნში ჩაწერილი აღმოჩნდება... იუდეველი ერის მფარველი ანტიოქოს ეპიფანეს მიერ მოწეული განსაცდელისას მთავარანგელოზი მიქაელი იქნება მფარველი და მცველი ებრაელი ერისა. სწორედ მისი მეოხებით გადაურჩებიან იუდეველები განადგურებას. ანტიოქე მოცემულ შემთხვევაში სახეა მომავალი ანტიქრისტესი. იუდეველი ერის მიერ მისი ხელმწიფებისას განცდილი შევიწროება სიმბოლოა უკანასკნელ ჟამს ღვთის რჩეული საკრებულოს უმძიმესი ხვედრისა. მხ. 4. 'შენ კი, დანიელ, დაიფარე ეს სიტყვები და დაბეჭდე ეს წიგნი უკანასკნელ ჟამამდე. მრავალი დაიწყებს ძიებას და იმატებს ცოდნა&ქუოტ;. დანიელს მიღებული გამოცხადების გაფრთხილება და მისი დაცვა დაევალა. ამასთანავე ეს იყო წინასწარმეტყველის მიერ ნანახი უკანასკნელი საიდუმლო უწყება. მხ. 5-7. დანიელი მოცემულ მუხლებში გვიყვება, თუ როგორ იხილა ორი უცხო - ერთი მდინარის გაღმა და მეორე გამოღმა მდგომი ადამიანები. დანიელის მიერ ნანახი ერთი ადამიანი მეორეს ეკითხება: 'უთხრა მან სელით შემოსილ კაცს, მდინარის წყლებზე რომ იდგა: როდის იქნება ამ საკვირველი ამბების ბოლო? სელით შემოსილმა კაცმა, მდინარის წყლებზე რომ იდგა, ზეცისკენ აღაპყრო მარჯვენა და მარცხენა მკლავი და მე გავიგონე, როგორ დაიფიცა მან მარადცოცხალი, რომ წელიწადში, წელიწადებში და ნახევარში, როდესაც შეწყდება წმიდა ერის ძალის გაფანტვა, ყოველივე ეს მაშინ ასრულდებაო. მოცემულ პასუხში, სავარაუდოდ, მიცვალებულთა აღდგომის შესახებაა წინასწარმეტყველება. ამ შემთხვევაში პასუხის პერიფრაზი ამგვარი იქნება: მიცვალებულთა აღდგომა უშუალოდ ანტიქრისტეს დროების შემდეგ მოხდება. მხ. 8. დანიელმა მოსმენილი პასუხი ვერ გაიგო, რისთვისაც კითხვა მიაგება: 'უფალო ღმერთო ჩემო, რა იქნება ამის შემდეგ. მაგრამ ის უნდა დაკმაყოფილდეს იმით, რაც შეიტყო და გულისხმაჰყოს, ხოლო ამ შეუცნობადი მოძღვრების შემეცნება მომავალ დროებას გადაეცა და სწორედ მომავალ ჟამამდე მიღებული განცხადება გულმოდგინედ უნდა შეინახონ. მხ. 9-12. 'მითხრა: წადი, დანიელ, რადგან ეს სიტყვები საიდუმლოდ შენახული და დაბეჭდილიაო ბოლო ჟამამდე... წინასწარმეტყველის სულიერი თვალი მომავალი ახალი აღთქმის ეკლესიის სიღრმეებს სრულად ვერ იმეცნებს. ამ 'დანაკლისის&ქუოტ; აღმოსავსებად დანიელს მისი ხალხის ტანჯვის დროის რაოდენობა ეუწყება. 10-11 მეხლებში გადმოცემული ცნობა ანტიოქ ეპიფანეს დროს უკავშირდება. სწორედ ამ მეფის მიერ იუდეველებზე აღძრულ ჟამთა ათვლას გვთავაზობს 11-12 მუხლებში ნაუწყები რადენობა დღეებისა: 1290 და 1335. თავი 13 თანამედროვე ებრაულ ბიბლიაში დანიელის წიგნის მე-13 და მე-14 თავები არა წარმოდგენილი ისევე, როგორც ვერ ვხდებით მათ ორიგენესა და იერონიმესთან. ებრაულისაგან განსხვავებით, მითითებული წიგნის მითითებული ნაწილი გადმოცემულია სეპტანტაში, თეოდოტიონეს თარგმანში, კოპტურში, არაბულში, სირიულში, ვულგატაში, სომხურსა და რიგ სხვა ენაზე თარგმნილ ბიბლიებში. ჩამოთვლილ თარგმანთა შორის დანიელის წინასწარმეტყველების ამ ნაწილს ზოგან წიგნის სათავეში, პირველი თავის წინ, ხოლო ზოგან წიგნის ბოლოში ვხვდებით. იულიანე აფრიკანელი შენიშნავდა, რომ პირველად ებრაულ-არამეულ ბიბლიის ტექსტში ხსენებული ნაწილი არ უნდა ყოფილიყო და იგი მოგვიანებით ჩნდება სეპტანტასა და თეოდოტიანეს თარგმანში. თავი 14 წინამდებარე თავში ნახსენები ადამიანების სამოღვაწეო ეპოქა ისტორიული წყაროებით დადგენილი თარიღების ფონზე არ ემთხვევა დანიელ წინასწარმეტყველის დროს, რაც საკმაოდ ართულებს მასში გადმოცემული მოვლენების კომენტირებას. ეკლესიის მიერ არაკანონიკურ წიგნთა შემადგენლობაში დანიელის წინასწარმეტყველების ამ ნაწილის (მე-13;14 თავები) განთავსების ერთერთი მიზეზიც სწორედ ესაა. …
- დაამატა Kakha to წმინდა წერილი at 3:21pm on იანვარი 14, 2015
- თემა: ონორე დე ბალზაკი - წითელი სასტუმრო
- წვეულება გაუმართა დიდი ხნის მეგობარს, რომელსაც პირადად სულ არ იცნობდა; მსგავს მეგობრებს საქმიანი მიმოწერით სად არ იძენენ დიდვაჭრები. სტუმარს, ნიურენბერგის რომელიღაც საკმაოდ მსხვილი ფირმის პატრონს, გულჩვილ, ჩასუქებულ გერმანელს, განათლებულსა და ფაქიზი გემოვნების ადამიანს, ჩიბუხის დიდ მოტრფიალეს, სანდომიანი გაბადრული ნიურენბერგული პირისახე ჰქონდა, ხოლო ოთხკუთხ, თითქმის მოტვლეპილ შუბლს გვარიანად შეთხელებული ქერა თმა უმშვენებდა. იგი ჭეშმარიტი შვილი გახლდათ უმწიკვლო და კეთილშობილი გერმანიისა, რომლის წიაღშიაც უხვად მოიძებნებიან პატიოსანი ადამიანები და რომლის მშვიდობისმოყვარე ზნე-ჩვეულებანი შვიდმა ლაშქრობამაც კი ვერ შეცვალა. უცხოელი გულღიად იცინოდა, ყურადღებით უსმენდა სხვებს და ხარბად ყლურწავდა ღვინოს; ეტყობოდა, შამპანური იოჰანისბერგულ ჩალისფერ ღვინოებზე ნაკლებ როდი მოსწონდა. მწერლების მიერ წიგნებში აღწერილ ყველა გერმანელივით მასაც ჰერმანი ერქვა. ვინაიდან ყველაფრის საფუძვლიანად კეთებას იყო ჩვეული, ახლაც ბანკირის სუფრასთან საგულდაგულოდ მოკალათებულიყო. ევროპაში განთქმული გერმანული მადით შეექცეოდა კერძებს და დიდი კარემის სამზარეულოს კეთილსინდისიერად ემშვიდობებოდა. სტუმრის პატივსაცემად მასპინძელს მოეპატიჟნა რამდენიმე ახლო მეგობარი, კაპიტალისტები თუ კომერსანტები, თვალწარმტაცი თავაზიანი ქალები, რომელთა დათაფლული ჟღურტული და ძალდაუტანებელი მიხრა-მოხრა, გერმანულ გულითადობას საამოდ ეხამებოდა. მართალია, იმ საღამოს, თქვენც ჩემსავით რომ გაბედნიერებულიყავით და შეგძლებოდათ თვალი მოგევლოთ ამ მხიარული საკრებულოსთვის, სადაც ადამიანებს სარფის მოსახვეჭად გამზადებული ბრჭყალები მიემალათ და ცხოვრების სიამტკბილობაში ჩაძირულიყვნენ, მევახშეთა საგანაღდებო პროცენტებს ვეღარ შეიძულებდით და ვეღარც ბანკროტობას დასწყევლიდით. ადამიანს არ ძალუძს ყოველთვის ჩაიდინოს ბოროტება. თვით მეკობრეთა ბრბოშიც კი გამეფდება ხოლმე ისეთი მყუდრო წუთი, როცა მათ პირქუშ ხომალდზე ადამიანი ისე გრძნობს თავს, როგორც საქანელაზე. - ბატონი ჰერმანი სანამ გამოგვემშვიდობება, ალბათ, გვიამბობს რაიმე შიშისმომგვრელ გერმანულ ამბავს. ეს სიტყვები, ჩაროზი რომ ჩამოარიგეს, მაშინ წარმოთქვა ნორჩმა, ფერმკრთალმა და ქერა ქმნილებამ, უთუოდ გატაცებულმა ჰოფმანის ზღაპრებითა და ვალტერ სკოტის რომანებით. ბანკირის ერთადერთი ასული გახლდათ ეს მზეთუნახავი. ჟიმნაზში დადგმულ პიესებზე ჭკუას კარგავდა და ამ თეატრში საბოლოოდ იხვეწებოდა მისი აღზრდა-განათლებაც. განცხრომაში ჩაფლული მეინახენი კი ზანტად სდუმდნენ; ასეთი განწყობილება მაშინ გვეუფლება, როცა ნუგბარ-ნუგბარ კერძებს უზომოდ მივეძალებით და კუჭის შესაძლებლობას ბოროტად ვიყენებთ. სკამზე ზურგით მიწოლილნი, მაგიდის კიდეზე ხელებით ოდნავ დაყრდნობილნი მოვარაყებულ დანებს ნება-ნება ათამაშებდნენ. ჩვეულებრივ, სადილის დასასრულს, ზოგი მსხლის კურკას დაუწყებს ხოლმე თამაშს, ზოგი ცერსა და სალოკ თითს შორის პურის გულს ასორსოლებს; მიჯნურნი ხილის ნაფცქვენისაგან უფორმო ასოებს ადგენენ, ძუნწები კურკებს ითვლიან და ისე ალაგებენ თეფშებზე, როგორც სტატისტებს ამწკრივებენ დრამატურგები სცენის სიღრმეში. ბრია-სავარენს, საერთოდ მეტად კეთილსინდისიერ მწერალს, თავის თხზულებაში რატომღაც გამოუტოვებია ღორმუცელობის ამ პატარ-პატარა ნეტარებების აღწერა. მსახურნი თვალს მიეფარნენ. ომგადახდილ ესკადრას დაემსგავსა სუფრა - არეულ-დარეული, გაძარცვული, გაპარტახებული. თეფშები, უწესრიგოდ ეყარა და დიასახლისი მათ თავთავიანთ ადგილზე გულდაგულ დალაგებას ამაოდ ცდილობდა. ზოგი სტუმარი სასადილო დარბაზის ნაცრისფერ კედელზე სიმეტრიულად ჩამოკიდებულ შვეიცარიის ხედებს ათვალიერებდა. მოწყენილი არავინ ყოფილა. გემრიელი სადილის მონელებისას სევდიანი არც არავინ გვინახავს. ადამიანი ამ დროს გაირინდება ხოლმე - ეს ერთგვარი შუალედია მოაზროვნის ოცნებასა და მცოხნავი ცხოველის კმაყოფილებას შორის - კარგი იქნებოდა ამგვარი განწყობილებისთვის მატერიალური, გასტრონომიული მელანქოლია გვეწოდებინა. სწორედ ამან გამოიწვია ის, რომ მეინახენი კეთილი გერმანელისკენ ერთბაშად მიტრიალდნენ, ეგებ რაიმე ამბავი მოგვიყვეს, თუნდაც არასაინტერესოო. უცბად, სწორედ ჩემს პირდაპირ მჯდომი კაცის გარეგნობამ მიმიზიდა. შუატანისა იყო, მსუქანი. ემჩნეოდა, მხიარული ხასიათი ჰქონდა და განსაკუთრებული ჭკუით არ გამოირჩეოდა. მიმოხრა და ქცევა კი ბირჟის მაკლერისას მიუგავდა. აქამდე არც შემინიშნავს იგი. ახლა, ალბათ, შუქ-ჩრდილის თამაშის შედეგად მომეჩვენა, სახე თითქოს შეეცვალა, მოიისფრო ლაქებით დაეფარა და მიწისფერი დაედო. გეგონებოდათ, მომაკვდავის თავიაო. დიორამაში ჩახატულ ფიგურასავით უმოძრაოდ გაშეშებული, გამოყეყეჩებული თვალებით დაშტერებოდა ბროლის საცობის ელვარე წახნაგებს. ცხადი იყო, არაფერს ხედავდა და მომავლისა თუ წარსულის ფანტასტიურ ჭვრეტას გაეტაცნა. მის საეჭვო სახეს დიდხანს ვუკვირდებოდი და ვფიქრობდი: ავად ხომ არ არის? ან ბევრი ხომ არ დალია? ან იქნებ ბირჟის აქციების დაცემამ გააკოტრა? ან შეიძლება ვარაუდობს, როგორ გააცუროს კრედიტორები? - შეხედეთ! - მივუთითე მასზე ჩემს გვერდით მჯდომ ქალბატონს, - ბანკროტობის პირწავარდნილი განსახიერებაა, არა? - ოჰ! ბანკროტი რომ იყოს, უფრო მხიარული გამომეტყველება ექნებოდა, - მიპასუხა ქალმა, - მერე თავი კეკლუცად გადააქნია და განაგრძო: - ეგ თუ ოდესმე გაკოტრდება, ჯოჯოხეთში ჩასვლასაც კი არ დავიზარებ, ოღონდ ეს ამბავი ყველას შევატყობინო. ერთი მილიონის მიწები აქვს. უწინ იმპერიის არმიის სურსათის მიმწოდებელი გახლდათ. საკმაოდ უცნაური ბერიკაცია. მეორე ცოლი ანგარიშით შეირთო, მაგრამ ვერ წარმოიდგენთ, რა ბედნიერია ქალი მაგის ხელში. ლამაზი ასული ჰყავს, რომელსაც დიდხანს ახლოს არ იკარებდა; ვაჟიშვილის სიკვდილის შემდეგ, საწყალი დუელში მოუკლეს, იძულებული გახდა, ქალიშვილი მიეღო, რადგანაც მეტი შვილი აღარ ეყოლებოდა. ასე და ამგვარად, საცოდავი გოგო უცბად ყველაზე მდიდარი მემკვიდრე გახდა მთელს პარიზში. მამამისი კი, ეს კეთილი ადამიანი, ვისაც ერთადერთი ვაჟი ხელიდან გამოეცალა, უსაზღვროდ იტანჯება და ხანდახან სევდის დაფარვას ვერც ახერხებს. ამ დროს სურსათის მიმწოდებელმა თვალი მომაპყრო და მე ავკანკალდი, იმდენად პირქუში ფიქრებით აღვსებოდა გამოხედვა, რაც, შესაძლებელია, მთელ მის სიცოცხლეს გამოხატავდა. მერე, უცბად სახე გაუნათდა: ბროლის საცობი აიღო, თავისი თეფშის წინ მდგომ წყლით სავსე სურას ანგარიშმიუცემლად დაახურა და ბატონი ჰერმანისკენ ღიმილით გაიხედა. ჩანდა, ეს გასტრონომიული სიამოვნების განცხრომაში ჩაძირული კაცი არა თუ არაფერზე ფიქრობდა, აზრის ნატამალიც კი არ გააჩნდა მას. შემრცხვა კიდეც, რომ წინასწარმეტყველურ ნიჭს ამ სქელკანიან ფინანსისტზე, ბილწ პირუტყვზე ვხარჯავდი. სანამ მე ჩემს ფუჭ ფრენოლოგიურ დაკვირვებებს ვაწარმოებდი, კეთილმა გერმანელმა ცხვირში ერთი მწიკვი ბურნუთი შეიყარა და ამბის მოყოლა დაიწყო. ვინაიდან ვერ შევძელი ამბავი გადმომეცა გერმანელის სიტყვებით, ხშირი პაუზებითა და თხრობიდან სიტყვამრავალი გადახვევებით, ამიტომაც ჩემებურად მოვყევი, შეცდომები ნიურენბერგელს დავუტოვე, ხოლო მისი პოეტური და საყურადღებო ადგილები გულუბრყვილოდ შევიტყაპუნე იმ მწერლებსავით, რომელთაც ავიწყდებათ თავიანთ წიგნებს მიაწერონ: ფიქრი და საქმე - რესპუბლიკის ეპოქის VII წლის ვანდემიერის მიწურულს, ჩვენი სტილით 1799 წლის 20 ოქტომბერს, ბონიდან დილით გამოსული ორი ჭაბუკი მზის ჩასვლისას მიუახლოვდა რაინის მარცხენა ნაპირზე მდებარე პატარა ქალაქ ანდერნახს, რომელიც კობლენციდან რამდენიმე მილითაა დაშორებული. იმ ხანებში საფრანგეთის არმია, გენერალ ოჟეროს მეთაურობით, მდინარის მარჯვენა მხარეს დაბანაკებულ ავსტრიელთა თვალწინ მანევრებს აწარმოებდა. რესპუბლიკის დივიზიის მთავარი შტაბი კობლენცში იყო მოთავსებული, ხოლო ოჟეროს კორპუსის ერთ-ერთი ნახევარბრიგადა - ანდერნახში. ორივე ახალგაზრდა მგზავრი ფრანგი გახლდათ. მათი თეთრარშიებიანი და წითელი ხავერდის გულისპირიანი ლურჯი მუნდირების, ხმლებისა და, განსაკუთრებით კი, სამფეროვანი პლუმაჟიანი მწვანე მუშამბის ქუდების დანახვისას გერმანელი გლეხებიც კი ხვდებოდნენ, რომ ისინი სამხედრო ქირურგები იყვნენ, გონიერი და ღირსეული ადამიანები, რომლებიც მეტწილად უყვართ არა მხოლოდ ჩვენს არმიაში, არამედ ჩვენი ჯარის მიერ დაპყრობილ ქვეყნებშიაც. იმხანად, გენერალ ჟურდენის მიერ გამოცხადებული ჯარში გაწვევის ახალი კანონის შედეგად, სამედიცინო ასპარეზზე მოღვაწეობას მოწყვეტილი მრავალი კარგი ოჯახიშვილი ამჯობინებდა სამედიცინო სამსახური ბრძოლის ველზე გაეგრძელებინა, ვიდრე დარჩენილიყო რიგით ჯარისკაცად, რაც ნაკლებად შეეფერებოდა მათ განათლებასა და მშვიდობისმოყვარე მისწრაფებებს. ახალგაზრდა სწავლულები, მშვიდობის მომხრენი და დაუზარელნი, იმ შავბნელ დღეებში სიკეთეს თესავდნენ, ნასწავლ ადამიანებს თანაგრძნობით ეპყრობოდნენ იმ ქვეყნებში, სადაც მიაბიჯებდა საფრანგეთის რესპუბლიკის ულმობელი ცივილიზაცია. მგზავრები, აღჭურვილნი სამგზავრო საშვებითა და კოსტასა და ბერნადოტის ხელმოწერილი ბრძანებით მათი «უმცროს ექიმებად» დანიშვნის შესახებ, მიემართებოდნენ იმ ნახევარბრიგადისკენ, სადაც იყვნენ გამწესებულნი. ორთავე მიეკუთვნებოდნენ ბოვეელ ბურჟუათა ოჯახებს, რომლებიც არცთუ ისე მდიდრები იყვნენ, მაგრამ პროვინციულ ნამუსიანობასა და ალალმართლობას თაობიდან თაობას გადასცემდნენ, როგორც მემკვიდრეობის ნაწილს. სტრასბურგამდე დილიჟანსით იმგზავრეს. ახალგაზრდებისათვის მეტად ბუნებრივი ცნობისმოყვარეობით ჭაბუკები სამსახურში დანიშნულ ვადაზე ადრე გამოცხადდნენ სამხედრო მოქმედების ასპარეზზე. თუმცა ფრთხილ დედებს ბევრი ფული არ გამოეტანებინათ, შვილები მაინც მდიდრებად თვლიდნენ თავს, რადგანაც ჯიბეში რამდენიმე ლუიდორი უჩხრიალებდათ; ეს კი ნამდვილი განძი იყო იმ დროს, როცა ასიგნაციებმა გაუფასურების უკანასკნელ საფეხურს მიაღწია და ოქრო ფულზე გაცილებით მეტად ფასობდა. უმცროსი ექიმები, ბევრი-ბევრი, ოც-ოცი წლისანი თუ იქნებოდნენ. და თავიანთი ახალი მდგომარეობის პოეტურ მხარეებს ჭაბუკური აღტაცებით ხვდებოდნენ. სანამ სტრასბურგიდან ბონში ჩავიდოდნენ, საჰერცოგო და რაინის ნაპირები დაათვალიერეს, ვითარც შეეფერებოდა არტისტულად და ფილოსოფიურად განწყობილ ცნობისმოყვარე არსებებს. ამ ასაკში, თუკი მეცნიერული მოღვაწეობისთვის ვემზადებით, მართლაც მეტად მრავალსახოვანნი ვართ მოგზაურობის დროსა თუ თვით ტრფობის ჟამსაც. უმცროსი ექიმი ვალდებულია, თავის მომავალ სახელსა და ბედ-იღბალს საძირკველს უყრიდეს. ორი ყმაწვილი შეიპყრო ძალუმმა აღტყინებამ, რაც დაეუფლება ხოლმე განათლებულ ადამიანებს, მაინცსა და კელნს შორის, შვაბეთის პეიზაჟისა და რაინის ნაპირების დანახვისას. ბუნება აქ ზვიადია, ბარაქიანი, მთებითა და გორებით მოფენილი, ამწვანებული, ფეოდალური ძეგლებით მდიდარი, თუმცა ყოველივეს ცეცხლისა და მახვილის დაღი ატყვია. ეს თვალწარმტაცი მხარე ლუი XIV და ტურენმა ნაცარტუტად აქციეს. აქა-იქ მოჩანს ნანგრევები, მოწამენი ვერსალის მეფის ქედუდრეკელობისა, ან იქნებ წინდახედულებისაც; გერმანიის ამ კუთხის მშვენებანი, დიდებული ციხე-დარბაზები ხსენებული მეფის ბრძანებით იავარიქმნა. ტყეებითა და შუა საუკუნეების ურიცხვი მომაჯადოებელი სურათებით დაფარული საუცხოო ადგილების ხილვისას შეიცნობთ გერმანულ სულს, მეოცნებესა და მისტიურს. - ფრანკო-ჰოლანდიური არმიისა და ოჟეროს დივიზიის მთავარი ჰოსპიტალი თვით კურფიურსტის სასახლეში მოეთავსებინათ. ამიტომაც ახლად გამომცხვარი უმცროსი ექიმები იქით გაეშურნენ ამხანაგების სანახავად, სარეკომენდაციო ბარათების უფროსებისთვის გადასაცემად და საქმის გასაცნობად. აქ, ისევე, როგორც ეს სხვაგანაც ხდება, ისინი ერთგვარად გათავისუფლდნენ იმ გადაჭარბებული წარმოდგენისაგან, რაც ყველას გვაქვს შექმნილი მშობლიური ქვეყნის ისტორიული ძეგლებისა და მშვენიერების შესახებ. კურფიურსტის სასახლის მარმარილოს სვეტებით განცვიფრებული მეგობრები გერმანულ ნაგებობათა გრანდიოზულობამ აღაფრთოვანა; მიდიოდნენ და ყოველ ნაბიჯზე ძველი და ახალი ხელოვნების სამკაულებს აწყდებოდნენ. ხანდახან გორაკებს შორის მიკარგული ანდერნახისკენ მიმავალი გზები მათ კლდის მწვერვალზე აიყვანდა ხოლმე. იქიდან კი, ტყის ჭრილებსა და კლდეთა ფლატეებს შორის, მათ თვალწინ იშლებოდა ქვიშის ჩარჩოში ჩასმული, ანდა ატეხილი ჭალებით შემოკბილული რაინის სანახები. ხეობები, ბილიკები, ხეები ფიქრის ამშლელ სურნელებას აფრქვევდნენ. ხის კენწეროებს ოქროსფერი ეპარებოდა, აქა-იქ თბილი ტონებიც გამოსჭვიოდა, განსაკუთრებით კი, მიხაკისფერი - მაუწყებელი სიბერისა; ფოთლები ცვიოდა, მაგრამ ცას თვალისმომჭრელი ლაჟვარდი მაინც შერჩენოდა და მშრალი გზები ჩამავალი მზის ირიბი სხივებით განათებულ პეიზაჟზე ყვითელ ზოლებად იხაზებოდნენ. ანდერნახიდან ორი ლიეს დაშორებით ისეთი სიჩუმე იყო გამეფებული, თითქოსდა ომი ამ მშვენიერ მხარეს მუსრს არ ავლებდა. ორი მეგობარი მიჰყვებოდა საცალფეხო გზას, თხების მიერ გატკეპნილს გრანიტის კლდეებზე, რომელთა შორის მოჩქეფს რაინი. მგზავრები ხევ-ხევ დაეშვნენ. ხევის ძირში, მდინარის პირას კოხტად დასკუპულიყო პატარა ქალაქი, საუცხოო ნავსადგური მეზღვაურთათვის. - მართლაც ლამაზია გერმანია! - წამოიძახა ერთმა ყმაწვილმა, პროსპერ მანიანმა, როცა თვალი მოჰკრა ნაირფრად შეღებილ, კალათში ჩაწყობილი კვერცხებივით ერთმანეთთან მიყუჟულ სახლებს, რომელთაც ერთმანეთისგან ბაღები და ყვავილები ჰყოფდა. პროსპერ მანიანი ერთხანს აღტაცებით დასცქეროდა წვეტიან სახურავებს, გამოშვერილ კოჭებს, ხის კიბეებს, მყუდრო სადგომების უამრავ აივნებსა და ნავსადგურში ტალღებზე მოქანავე ნავებს...როცა ბატონმა ჰერმანმა პროსპერ მანიანი ახსენა, სურსათის მიმწოდებელი სწვდა სურას, ჭიქაში წყალი დაისხა და მაშინვე სულმოუთქმელად გადაჰკრა. ამით ისევ მიიპყრო ჩემი ყურადღება და თითქოს შევნიშნე კიდეც, რომ კაპიტალისტს ხელი ოდნავ აუკანკალდა და შუბლი ოფლით დაენამა. - რა გვარია ყოფილი სურსათის მიმწოდებელი? - შევეკითხე ჩემს ტურფა მეზობელს. - ტაიფერი, - მიპასუხა მან. - უგუნებოდ ხომ არა ბრძანდებით? - შევყვირე მე, როცა შევნიშნე, როგორ გაფითრდა ეს უცნაური ადამიანი. - სრულებითაც არა, - მომიგო ტაიფერმა და მადლობის ნიშნად თავაზიანად გამიღიმა, - მე ვუსმენ, - დასძინა და თავი დაუქნია სტუმრებს, რადგანაც ყველა მისკენ შემოტრიალდა. - მეორე ჭაბუკის გვარი დამავიწყდა, - წარმოთქვა ბატონმა ჰერმანმა, - როგორც პროსპერ მანიანმა ამიწერა, იგი შავგვრემანი, ოდნავ გამხდარი იყო და მხიარული ხასიათით გამოირჩეოდა. თუკი ნებას დამრთავთ, ვილჰელმს დავარქმევ, რათა უფრო გასაგებად შევძლო ამბის მოყოლა. გულუბრყვილო გერმანელმა, ვითომც არაფერიო, ისე უგულვებელჰყო რომანტიზმიცა და ადგილობრივი კოლორიტიც, ფრანგი უმცროსი ექიმი გერმანული სახელით მონათლა და არხეინად განაგრძო თხრობა: - როცა ორი ჭაბუკი ანდერნახს ჩავიდა, უკვე ბნელოდა. სანამ მეთაურებს მოვძებნით, სანამ საბუთებს წარვუდგენთ, სანამ ჯარისკაცებით გადავსებულ ქალაქში სამხედრო თავშესაფარს მივიღებთ, დიდი დრო დაგვეკარგებაო, იფიქრეს და გადაწყვიტეს უკანასკნელი თავისუფალი ღამე გაეტარებინათ ანდერნახიდან ასიოდე ნაბიჯის დაშორებით მდებარე სასტუმროში, რომლის მდიდრულ შეფერილობას, მზის სხივებით უფრო მეტად გამშვენიერებულს, ორივე ყმაწვილი მთის წვერიდან აღფრთოვანებით გადმოსცქეროდა. ეს ერთიანად წითლად შეღებილი შენობა მნახველთ უცბად ეცემოდა თვალში, რადგან ქალაქის ერთფეროვანი მასიდან და ნაირნაირი ფოთლების სიმწვანიდან მისი მეწამულისფერი ისევე კონტრასტულად გამოკრთოდა, როგორც მდინარის მონაცრისფრო ტონებიდან - ამ ნაგებობის კაშკაშა ფერი. სასტუმროს სახელწოდება წარმოდგებოდა შენობის შეფერილობიდან, რაც ოდესღაც, ალბათ, მისი საძირკვლის ჩამყრელის ფანტაზიამ შეარჩია. რაინის მეზღვაურთა შორის დიდად სახელგანთქმული სასტუმროს შემდგომი მფლობელნი, სრულიად ბუნებრივი მერკანტული ცრურწმენის გავლენით, სახლს ძველ სამოსს მზრუნველობით უნახავდნენ. ცხენების ფეხის ხმის გაგონებაზე წითელი სასტუმროს პატრონი ზღურბლზე გადმოდგა. - ღმერთმანი! - შეჰყვირა მან, - სულ ცოტა კიდევ რომ დაგეგვიანათ, ღია ცის ქვეშ მოგიხდებოდათ წოლა, მსგავსად თქვენს თანამემამულეთა უმრავლესობისა, ანდერნახის მეორე მხარეს რომაა დაბანაკებული. სასტუმრო პირამდე სავსეა. თუ მაინცდამაინც საწოლებზე გსურთ მოსვენება, ისღა დამრჩენია, საკუთარი საწოლი ოთახი შემოგთავაზოთ. თქვენს ცხენებს კი ეზოს კუთხეში დავაბინავებთ. დღეს თავლა ქრისტიანებით გამევსო. საფრანგეთიდან ჩამობრძანებულხართ, ბატონებო? - განაგრძო მან მცირე პაუზის შემდეგ. - ბონიდან, - წამოიძახა პროსპერმა, - და დილას აქეთ პირში ლუკმა არ ჩაგვიდია. - ოჰ, საჭმელზე ნუ შეწუხდებით, - თავის კანტურით განუცხადა პატრონმა, - წითელ სასტუმროში ათი ლიეს იქიდან მოდიან საქეიფოდ. მეფურ სუფრას გაგიშლით. იცით, რას მოგართმევთ? რაინის თევზს! მეტი რაღა ვქნა! დაღლილი ცხენები მგზავრებმა სასტუმროს პატრონის მზრუნველობას მიანდეს. და მაშინ, როცა პატრონი ამაოდ უხმობდა მსახურებს, უმცროსი ექიმები სასტუმროს საერთო დარბაზში შევიდნენ. თუთუნის მწეველებს ბლომად მოეყარათ თავი და ბოლის ისეთი სქელი და მოთეთრო ღრუბლით გაევსოთ დარბაზი, რომ ახლად მოსულებმა თავდაპირველად ვერც კი გაარჩიეს, რა საზოგადოებაში მოხვდნენ. მაგრამ სუფრას მიუსხდნენ თუ არა, იმ ფილოსოფიურად განწყობილ მგზავრთა მოთმინებით, რომელთაც აყალმაყალის ამაოება კარგად შეუცვნიათ, კვამლში გაარჩიეს გერმანული სასტუმროს სავალდებულო აქსესუარები: ბუხარი, კედლის საათი, ლუდის ტოლჩები, გრძელტარიანი ჩიბუხები; საითაც გაიხედავდით, ათასნაირი ჯურის ხალხი ირეოდა: ებრაელები, გერმანელები, სახეკუშტი მეზღვაურები. ბურუსში ფრანგი ოფიცრების ეპოლეტები ელვარებდა, ფილაქანზე კი განუწყვეტლივ ჟღარუნობდა დეზები, ხმლები. ზოგი ბანქოს თამაშობდა, ზოგი კამათობდა, ერთი დუმდა, მეორე ჭამდა, სვამდა ან ბოლთას სცემდა. შორიახლოს ტრიალებდა ერთი გათქვირებული, ტანდაბალი დედაკაცი, რომელსაც ჩაწნულ თმაზე შავი ხავერდის ჩაჩი ეხურა, სირმით ამოქარგული ცისფერი კოფთა ეცვა, მკერდზე ვერცხლის ქინძისთავი ჰქონდა დაბნეული და აღჭურვილი გახლდათ ძაფის გორგლითა და გასაღებების ასხმულათი. ერთი სიტყვით, არ აკლდა არცერთი დამახასიათებელი კომპონენტი გერმანული სასტუმროს დიასახლისისა, რომლის ტანსაცმელი იმდენად ზუსტადაა გამოხატული უთვალავ სურათებზე და იმდენადაა გავრცელებული, რომ არცა ღირს ამ ქალის აღწერა. სასტუმროს პატრონის მეუღლე შესანიშნავი მოხერხებულობით აკარგვინებდა მოთმინებას ორ მეგობარს და ასეთივე მოხერხებულობით აშოშმინებდა მათ. თანდათან ხმაური შენელდა, მგზავრები დარბაზიდან გავიდნენ და კვამლის ღრუბელიც გაიფანტა. როცა უმცროს ექიმებს სუფრა გაუშალეს და რაინის სახელგანთქმული ჭანარი მოართვეს, საათმა თერთმეტი დარეკა და დარბაზიც დაცარიელდა. ღამის სიჩუმეში ყრუდ მოისმოდა ცხენების ხრამახრუმისა და ტორების ცემის ხმა, რაინის ლიკლიკი და მდგმურებით გაჭედილი სასტუმროს თავისებური ქოთქოთი, როცა მგზავრები დასაწოლად ემზადებიან: კარ-ფანჯარა იხსნებოდა, იკეტებოდა, ვიღაც-ვიღაცეები გაურკვევლად ჩურჩულებდნენ, ოთახებიდან გაუგებარი შეძახილები მოისმოდა. ამ სიჩუმეში და ფუსფუსში ორი ფრანგისა და მასპინძლის, - რომელიც ახალგაზრდებს უქებდა ანდერნახს, რაინის ღვინოს, რესპუბლიკის არმიას, საკუთარ პურ-მარილსა და ცოლს, - ყურადღება მიიპყრო მეზღვაურთა ხრინწიანმა ყვირილმა და ნავსადგურთან მოახლოებული ნავის დგაფუნმა. სასტუმროს პატრონი, უთუოდ შეჩვეული მენავეების ხორხისმიერ მეტყველებას, იმ წამსვე ოთახიდან გავარდა და მალე შემოუძღვა მსუქან, ტანდაბალ კაცს, რომლის უკან ორ მეზღვაურს მძიმე ყუთი და რამდენიმე ბოხჩა მოჰქონდა. დარბაზში დააწყვეს თუ არა ბარგი, კაცმა ყუთი აიღო, წინ დაიდგა და ორი უმცროსი ექიმის სუფრას მოურიდებლად მიუჯდა. - წადით, ნავში დაწექით, - მიმართა მეზღვაურებს, - სასტუმრო სავსეა და ისედაც სჯობს, ნავში დაწვეთ. - ბატონო, - განუცხადა მასპინძელმა ახალმოსულს, - სანოვაგიდან ამის მეტი აღარაფერი გამაჩნია, - მან ორი ფრანგისთვის გაშლილ სუფრაზე ანიშნა, - პურის ქერქიც კი აღარ მოიძებნება, ძვალსაც ვეღარ იპოვით. - კომბოსტოს წნილი? - სათითეში რომ ჩაეტევა, იმდენიც კი არ დარჩა. როგორც მქონდა პატივი მომეხსენებინა, საწოლად მიიღებთ სკამს, რაზედაც ხართ დაბრძანებული და ამ დარბაზის გარდა, სხვა ოთახსაც ვერ შემოგთავაზებთ. ამ სიტყვებზე დაბალმა კაცმა აათვალიერ-ჩაათვალიერა მასპინძელი, დარბაზი და ორი ფრანგი. გამოხედვაში გამოუკრთა შიშიცა და სიფრთხილეც. - აქ, თქვენს ყურადღებას მივაპყრობ იმას, - შეწყვიტა თხრობა ჰერმანმა, - რომ ჩვენ უცნობის ვერც ნამდვილი ვინაობა და ვერც ასავალ-დასავალი ვერ გამოვარკვიეთ. დოკუმენტები გვამცნობდა, რომ აახენიდან იყო ჩამოსული. იქ იგი ვალენფერის სახელს ატარებდა და ნეივალის მიდამოებში მდებარე ნემსების საკმაოდ მსხვილი წარმოების მფლობელი გახლდათ. როგორც ყველა მეფაბრიკეს ამ მხარეში, მასაც უბრალო მაუდის რედინგოტი ეცვა, მუქი მწვანე ხავერდის შარვალი, ჟილეტი და ჩექმები, წელზე კი ტყავის ფართო ქამარი ერტყა. სახე მთლად მრგვალი ჰქონდა. თავისუფალი მიხვრა-მოხვრა და კეთილი გულისა იყო. ეტყობოდა, ძლიერ უჭირდა ფარული შიში არ გამოემჟღავნებინა, ან იქნებ მძიმე საზრუნავიც აწუხებდა. სასტუმროს პატრონი დაეჭვდა, ეს გერმანელი დიდვაჭარი უთუოდ სამშობლოდან გამოქცეული უნდა იყოსო. შემდეგ მე გამოვარკვიე, რომ ფაბრიკა შემთხვევით დასწვოდა, რაც, საუბედუროდ, ომის დროს ხშირად ხდება. თუმცა უაღრესად აღელვებული ჩანდა, მისი სახე მაინც დიდ გულკეთილობას გამოხატავდა. სასიამოვნო ნაკვთები ჰქონდა. სქელი კისერი ისე განსაკუთრებით თეთრად მოუჩანდა შავი ყელსახვევის ფონზე, რომ ვილჰელმმა ხუმრობით ანიშნა მასზე პროსპერს... აქ ბატონმა ტაიფერმა ერთი ჭიქა წყალი შესვა. პროსპერმა მეფაბრიკე თავაზიანად მიიპატიჟა ვახშამზე და ვალენფერმაც თავპატიჟი არ გამოიდო, უმალ დათანხმდა, როგორც შეეფერებოდა კაცს, რომელიც დარწმუნებულია, ამ პატივისცემის სათანადო მადლობით ანაზღაურება მაინცდამაინც არ გამიჭირდებაო. ყუთი იატაკზე დადო, ზედ ფეხები დააწყო, ქუდი მოიხადა, სუფრასთან მიიწია, ხელთათმანები გაიძრო და ქამრიდან ორი პისტოლეტიც მოიხსნა. მასპინძელმა მაშინვე მოიტანა მისთვის ჭურჭელი. სამი მგზავრი დუმილით შეუდგა მადის დაკმაყოფილებას. დარბაზში ისე ცხელოდა და იმდენი ბუზი ირეოდა, რომ პროსპერმა მასპინძელს სთხოვა, ნავსადგურისკენ რომ გადიოდა, ის ფანჯარა გამოეღო და ჰაერი გაეწმინდა. ფანჯარა ჩაეკეტათ რკინის ურდულით, რომლის ორივე ბოლო ფანჯრის ჩარჩოს ორ კუთხეში გამოჭრილ ღრუში გაემაგრებინათ. მეტი უშიშროებისთვის დარაბებს ხრახნებით მოჭერილი თითო-თითო ჭანჭიკი ეკეთა. შემთხვევით, პროსპერი დააკვირდა, სასტუმროს პატრონი როგორ აღებდა ფანჯარას. - რადგანაც შენობაზე ჩამოვარდა სიტყვა, - გამოგვიცხადა ბატონმა ჰერმანმა, - აგიწერთ კიდეც სასტუმროს ოთახების შინაგან განლაგებას, რაკი მისი ზუსტი გაცნობის გარეშე ჩემი ამბავი გაუგებარი იქნება თქვენთვის. დარბაზს, სადაც ამ თავგადასავლის სამი მოქმედი პირი იმყოფებოდა, ორი კარი ჰქონდა. ერთი კარი რაინს ჩაყოლებულ ანდერნახის გზაზე გადიოდა. იქ იდგა მეფაბრიკის მიერ სამოგზაუროდ დაქირავებული ნავი. მეორე კარი სასტუმროს ეზოში გადიოდა. ეზოს ძალიან მაღალი გალავანი ერტყა გარს და საქონლითა და ცხენებით იყო გაჭედილი. თავლებშიაც კი ხალხის ტევა აღარ იყო. ჭიშკარი ისე საგულდაგულოდ ჩაეხერგათ, რომ მის გაღებას იოლად ვერ მოახერხებდნენ, ამიტომ მასპინძელმა დიდვაჭარი და მენავეები დარბაზში ქუჩის მხარეს ჩატანებული კარიდან შემოიყვანა. და როცა ფანჯარა გამოაღო პროსპერ მანიანის თხოვნის დასაკმაყოფილებლად, ამ კარების დაკეტვასაც შეუდგა. ურდული გაამაგრა და ჭანჭიკები ჩახრახნა. მასპინძლის საძილე ოთახი, სადაც ორ უმცროს ექიმს უნდა დაეძინა, საერთო დარბაზის გვერდით მდებარეობდა და თხელი ტიხრით იყო გამოყოფილი სამზარეულოდან, რომელშიც, ალბათ, სასტუმროს დიასახლისი და მისი მეუღლე აპირებდნენ ღამის გათევას. მოახლე, ის-ის იყო, გაეშურა თავშესაფრის მოსაძებნად რომელიმე ბაგაში, სხვენის კუთხეში, ან კიდევ სადმე სხვაგან. როგორც ხედავთ, საერთო დარბაზი, პატრონის საძილე ოთახი და სამზარეულო ცოტა მოშორებით მდებარეობდა სასტუმროს დანარჩენი ნაწილისგან. ეზოში ორი დიდი ნაგაზი დაძუნძულებდა და მათი ბოხი ყეფა ფხიზელი და მრისხანე მცველების არსებობას იუწყებოდა. სასტუმროს პატრონმა კარის დაკეტვა დაასრულა. სიჩუმეს მდინარის ზვირთების შხაპუნიღა არღვევდა. - რა სიწყნარეა, რა მშვენიერი ღამეა! - ცისკენ აღაპყრო თვალები ვილჰელმმა. - ბატონებო, - მიმართა მეფაბრიკემ ორ ფრანგს, - ნება მომეცით, თქვენი ჭანარის დასასველებლად რამდენიმე ბოთლი ღვინო შემოგთავაზოთ. თქვენი გამომეტყველება და ჩაცმულობა ამჟღავნებს, რომ, ჩემი არ იყოს, კარგა მანძილი გამოგივლიათ. ორი მეგობარი დათანხმდა. მასპინძელი სამზარეულოს კარით გავიდა და გასწია სარდაფისაკენ, რაც, უეჭველია, შენობის იმ ნაწილის ქვემოთ იყო მოთავსებული. როდესაც პატრონმა ხუთი დიდად პატივცემული ბოთლი სუფრაზე დადგა, მისმა ცოლმაც უკანასკნელი კერძი მოიტანა, დიასახლისის თვალი მოავლო დარბაზსა და საჭმელს და, როცა დარწმუნდა, სტუმრების ყველა სურვილი დაკმაყოფილებულიაო, სამზარეულოში გავიდა. ოთხმა კაცმა, - ვინაიდან სასტუმროს პატრონიც მიიწვიეს, - ვერ გაიგო, თუ როგორ დაწვა დიასახლისი, მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ, როცა დუმილი ჩამოვარდებოდა ხოლმე მეინახეთა საუბარში, გაისმოდა ხმამაღალი ხვრინვა. ეს ხმა მკვეთრად ჟღერდა დაფაცხატებული ტიხრის მეოხებით, რომლის იქითაც ეძინა დიასახლისს. ამ ხვრინვაზე მეგობრებს ეღიმებოდათ, განსაკუთრებით კი, სასტუმროს პატრონს. შუაღამისას, როცა სუფრაზე დარჩა მხოლოდ ბისკვიტი, ყველი, ჩირი და კარგი ღვინო, ყველანი, უფრო მეტად კი ჭაბუკი ფრანგები, გულგახსნილნი გახდნენ. ახსენეს სამშობლო, სასწავლებელი, ომი. საუბარი გაჩაღდა. პროსპერ მანიანმა ცრემლი მოჰგვარა გამოქცეულ დიდვაჭარს, როდესაც პიკარდული გულწრფელობით, კეთილი და მოსიყვარულე ადამიანის გულუბრყვილობით მოიგონა დედა, ნეტავ რას აკეთებს ახლა, როცა მე აქ, რაინის პირას, ვიმყოფებიო... - თვალწინ მიდგას დედაჩემი, - ამბობდა იგი, - მწუხრის ლოცვას კითხულობს ძილის წინ! რა თქმა უნდა, მე არ ვავიწყდები და თავის თავს ეკითხება, სად არის ახლა ჩემი პროსპერიო. თუ ქაღალდში მოუგო რამდენიმე სუ თავის მეზობელს, - დედაშენს, - ჩაურთო პროსპერმა და იდაყვი გაჰკრა ვილჰელმს, - ამ ფულს ჩაყრის წითელი თიხის დიდ ყულაბაში, სადაც აგროვებს საჭირო თანხას, ლეშვილში, მის პატარა მამულში შეჭრილი ოცდაათი არპანის მიწის შესაძენად. მიწა კარგი სამოცი ათასი ფრანკი მაინცა ღირს. ეჰ, რა მინდვრებია! ოდესმე რომ შემძლებოდა მისი შესყიდვა, მთელს ჩემს სიცოცხლეს ლეშვილში გავატარებდი და არად ჩავაგდებდი პატივმოყვარულ მისწრაფებებს. რამდენჯერ უნატრია მამაჩემს ეს ოცდაათი არპანი და მშვენიერი ნაკადული, იქ რომ მიიკლაკნება! რომ იცოდეთ, რამდენჯერ მითამაშია იქ! - ბატონო ვალენფერ, ნუთუ თქვენ არ გაგაჩნიათ თქვენი hoc erat in votis? - შეეკითხა მეფაბრიკეს ვილჰელმი. - დიახ, როგორ არა, ბევრი! მათ ასრულებას თითქმის აღარაფერი მიკლდა, მაგრამ ახლა... ვალენფერი გაჩუმდა, წინადადება აღარ დაასრულა. - მე კი, - წარმოთქვა მასპინძელმა, რომელსაც სახე ოდნავ შეჟინჟღილებოდა, - მიწის ერთ ნაკვეთზე ვოცნებობდი მთელი ათი წელი და შარშან, როგორც იყო, ვიყიდე. ამგვარად საუბრობდნენ. როგორც ხდება ხოლმე, ღვინომ ენა გაუხსნა მათ. ერთმანეთის მიმართ განიმსჭვალნენ კიდეც იმ ნაუცბათევი მეგობრობის გრძნობით, რასაც მაინცდამაინც არ ვიშურებთ მოგზაურობის დროს. ამიტომაც, როცა დასაძინებლად მოემზადნენ, ვილჰელმმა თავისი საწოლი მეფაბრიკეს შესთავაზა. - მშვიდად მოისვენეთ ჩემს საწოლზე, მითუმეტეს, რომ მე შემიძლია პროსპერთან დავწვე. ეს არ იქნება არც პირველად და, ალბათ, არც უკანასკნელად. თქვენ ჩვენზე უფროსი ბრძანდებით, ჩვენ კი ვალდებულნი ვართ, პატივისცემით მოვეპყრათ ხანდაზმულობას. - მოიცათ, - წამოიძახა მასპინძელმა, - ჩემი ცოლის საწოლზე რამდენიმე ლეიბი აგია, ერთი თქვენ დაიგეთ. იგი ფანჯრის მისახურად გაემართა და ამ კეთილგონიერი მოქმედების განხორციელებისას ხმაური ატეხა. - თანახმა ვარ, - მიუგო დიდვაჭარმა, - უნდა გამოგიტყდეთ, - ხმა დაიდაბლა და შეხედა ორ მეგობარს, - რომ მაგას კიდეც ვნატრობდი. განა რა უნდა მქონდეს საწინააღმდეგო, რომ ღამე გავათიო ორ კეთილსა და პატიოსან ყმაწვილთან ერთად, ორ ფრანგ მეომართან! მერედა, ყუთში ასი ათასი ფრანკის ოქრო და ბრილიანტი მიწყვია. მის გაუფრთხილებელ აღსარებას ორი ახალგაზრდა გულითადი თავშეკავებულობით შეხვდა, რამაც კეთილი გერმანელი დააშოშმინა. სასტუმროს პატრონმა მგზავრებს ლოგინის გაშლაში უშველა და, როცა ყველაფერი შეძლებისდაგვარად მოწესრიგდა, თვითონაც დასაწოლად გაეშურა. მეფაბრიკესა და უმცროს ექიმებს თავთავიანთ ბალიშებზე ეცინებოდათ; პროსპერმა საკუთარი და ვილჰელმის ქირურგიული იარაღები მუთაქის ნაცვლად თავქვეშ ამოიდო, ხოლო ვალენფერმა, სიფრთხილეს თავი არ სტკივაო, თავისი ყუთი სასთუმალქვეშ დაიდო. - ორთავენი ჩვენ-ჩვენს სიმდიდრეზე ვიძინებთ; თქვენ - თქვენს ოქროზე, მე კი - ჩემს იარაღებზე. ნეტავ ვიცოდე, ჩემი იარაღები იმდენ ოქროს თუ მაშოვნინებენ, რამდენიც თქვენ შეგიძენიათ? - იმედი იქონიეთ, - უპასუხა ვაჭარმა, - შრომით და პატიოსნებით ყველაფერს მიაღწევთ. მხოლოდ მოთმინებაა საჭირო. ვალენფერსა და ვილჰელმს მაშინვე ჩაეძინათ. პროსპერ მანიანს კი თვალზე რული არ ეკარებოდა: იქნებ იმიტომ, რომ მეტისმეტად მაგარ საწოლზე იწვა, ან იქნებ უკიდურესი დაღლილობა არ აძინებდა, ანდა, შესაძლოა, სულიერი განწყობილების საბედისწერო შემოტრიალება იყო ამის მიზეზი. შეუმჩნევლად, მისმა ფიქრებმა ბოროტი მიმართულება მიიღო. აეკვიატა ფიქრი იმ ასი ათას ფრანკზე, მეფაბრიკეს რომ ედო თავქვეშ. პროსპერისთვის ასი ათასი ფრანკი უდიდეს განძს წარმოადგენდა და ეს განძი მის ცხვირწინ იდო. ათასნაირად გამოიყენებდა. ფიქრებმა გაიტაცა; ისევე აგებდა ოცნების კოშკებს, როგორც ყოველი ჩვენთაგანი აგებს მათ თვლემის დროს, როცა ჩვენი გონება რაღაც გაურკვეველ საგნებს წარმოშობს და როცა ღამის დუმილში აზრი ჯადოსნური ძლიერებით იმოსება. აგერ, პროსპერი დედის ყოველ სურვილს ასრულებს; ყიდულობს ოცდაათ არპან მიწას, ცოლად ირთავს ბოვეელ ქალიშვილს, ვისზედაც ფიქრს აქამდე ქონებრივი უთანასწორობა უშლიდა ხელს. ამ თანხით ყოველგვარ ნეტარებას მიიღებს ცხოვრებაში. აი, იგი ოჯახის მამაა, მდიდარი, თავის მხარეში დიდად პატივცემული და, ვინ იცის, იქნებ ბოვეს მერიც. მისი პიკარდიული წარმოდგენა აღიგზნო. ახლა იმაზე იტეხდა თავს, რა ღონე ეხმარა, რათა ფიქცია რეალობად ექცია. იგი არაჩვეულებრივად მგზნებარებით შეუდგა ბოროტმოქმედების თეორიული გეგმის შემუშავებას. დიდვაჭარმა სული განუტევა. პროსპერი აშკარად ხედავს ოქროსა და ბრილიანტებს. მათი ელვარება თვალს უბნელებს. გულს ბაგაბუგი გააქვს. გაფიქრებაც კი უკვე ბოროტმოქმედებაა. ოქროს გროვით მოჯადოებულს მკვლელის მოსაზრებები თავბრუს ახვევს. თავის თავს ეკითხება, ამ საწყალ გერმანელს ნეტავ რაღად უნდა სიცოცხლეო. თან გაიფიქრა, მაგას ხომ არც არასოდეს უცხოვრიაო. ერთი სიტყვით, ბოროტმოქმედება უნდა ჩაიდინოს და სასჯელსაც გადაურჩეს. რაინის მეორე მხარეს პრუსიელები დაპატრონებიან. ფანჯრებს ქვემოთ ნავია და სწორედ მენავეები გამოსჭრიან ყელს ფაბრიკის პატრონს. გვამს რაინში გადაისვრის. ყუთს აიღებს და ფანჯრიდან გადახტება. პროსპერი იმდენად შეიპყრო ამ ფიქრებმა, რომ საკუთარი მოხერხებულობის გამოცდა დაიწყო; როგორ გამოიყენებდა ქირურგიულ იარაღებს, თავს მოჭრიდა მსხვერპლს ისე, რომ იგი კრინტის დაძვრასაც ვერ მოასწრებდა. აქ ბატონმა ტაიფერმა შუბლი მოიწმინდა და ცოტა წყალი კიდევ შესვა. პროსპერი ნელ-ნელა, ჩუმად ადგა. როცა დარწმუნდა, არავინ გამიღვიძებიაო, ტანთ ჩაიცვა და საერთო დარბაზში გავიდა. შემდეგ იმ საბედისწერო გუმანით, უეცრად რომ ეღვიძებათ ადამიანებს, მძაფრი ალღოთი და მტკიცე ნებისყოფით, რაც გეგმების განხორციელებისას არასოდეს ღალატობს პატიმრებსა და ბოროტმოქმედებს, რკინის ურდული ბუდეებიდან ამოიღო ყოველგვარი ხმაურის გარეშე, კედელთან მიაყუდა და რომ ჭრიალი არ დაეწყო, დარაბების სახსრებს დააწვა და ისე გამოაღო. მთვარემ თავისი ფერმკრთალი შუქი შემოანათა და პროსპერმა შეძლო საგნების გარჩევა იმ ოთახში, სადაც ვილჰელმსა და ვალენფერს ეძინათ. ამ წუთას, როგორც შემდეგში მითხრა მან, გული თურმე ისე ძლიერ უცემდა, ისე ღრმად, ისეთი ბაგაბუგი გაჰქონდა, რომ თავზარი დასცემია, ვაითუ გულგრილად ვეღარ ვიმოქმედოო. ხელები უკანკალებდა, ფეხისგულები ეწვოდა, თითქოს აგიზგიზებულ ნახშირზე უდგასო. მიუხედავად ამისა, განზრახვა ისე ბედნიერად უსრულდებოდა, რომ ეს ქუდბედობა მან განგების მფარველობას მიაწერა. ფანჯარა გამოაღო, მიბრუნდა ოთახში, იარაღების ყუთს დასწვდა, შეარჩია დანაშაულის დასაგვირგვინებლად ყველაზე მეტად შესაფერი იარაღი. საწოლს მივუახლოვდი, - მითხრა მან, - და ჩემი თავი ანგარიშმიუცემლად ღმერთს მივანდე. მოუკრებია რაც ძალი და ღონე ჰქონდა და თურმე, როცა ასწია ხელი, შინაგანი ხმა შემოესმა; თითქოს სინათლემაც გაუელვა თვალწინ. თავის საწოლზე დააგდო იარაღი, მეორე ოთახში გავარდა და სარკმელს მიადგა. უღრმესი ზიზღით განიმსჭვალა საკუთარი თავისადმი. ისიც იგრძნო, რომ ნებისყოფა ჯერაც არ განმტკიცებოდა. შეეშინდა, კიდევ არ აჰყოლოდა ცთუნებას, რისი მსხვერპლიც გამხდარიყო. სწრაფად გადახტა გზაზე. გაჰყვა რაინის ნაპირს. სასტუმროს წინ გუშაგივით მიმოდიოდა. აჩქარებული ნაბიჯით ხან ანდერნახამდე ჩადიოდა. იმ ფერდობამდეც კი მიაღწია, საიდანაც მეგობრები სასტუმროსკენ დაეშვნენ. ღამის ისეთი სიჩუმე იყო გამეფებული, ისე ენდობოდა მოდარაჯე ძაღლებს, რომ ღიად დატოვებული ფანჯარა ხშირად ეკარგებოდა თვალთახედვიდან. ცდილობდა ძლიერ დაღლილიყო და ძილი მორეოდა. დახეტიალობდა იგი მოწმენდილი ცის ქვეშ, შესცქეროდა თვალციმციმა ვარსკვლავებს, სუნთქავდა ღამის კამკამა ჰაერით, უსმენდა მდინარის მელანქოლიურ ჩუხჩუხს და ნელ-ნელა იძირებოდა ფიქრებში, ემორჩილებოდა კეთილ აზრებს. ბოლოს და ბოლოს, გონებამ მთლად გაჰფანტა უცაბედი თავდავიწყება. აღზრდით მიღებულმა ჩვევებმა, რელიგიურმა რჩევა-დარიგებებმა, განსაკუთრებით კი, - განმიმარტა მან, - მამისეული სახლის ჭერქვეშ გატარებული უმწიკვლო ცხოვრების მოგონებებმა დაამარცხეს ეს ბოროტი ზრახვანიო. რაინის პირას დიდ ლოდზე დაყრდნობილი დიდხანს ყოფილა ჩაძირული ღრმა ფიქრებში, შემდეგ გონს მოსულა და როგორც თავად მითხრა, - უკვე შემეძლო დამეძინა კი არა, მედარაჯნა კიდეც ერთი მილიარდი ოქროსთვისო. და როცა მისი პატიოსნება, ამაყი და ძლიერი, გამარჯვებული გამოვიდა ბრძოლიდან, იგი აღტყინებული და ბედნიერი მუხლებზე დაემხო, მადლობა შესწირა ღმერთს. იყო მოცული სიხარულით, ლაღი და კმაყოფილი, ვით ზიარების პირველ დღეს, როცა ეგონა ანგელოზთ დავედარეო, რადგან მთელი დღის განმავლობაში არ შეუცოდავს არცა სიტყვითა, არცა საქმითა და არცა აზრით. სასტუმროში დაბრუნდა. ფანჯარა გაბედულად მიხურა, რადგან დაჭრიალების აღარ ეშინოდა. მაშინვე ლოგინში ჩაწვა. სულ-ხორცით მოთენთილი მინებდა ძილს. სულ მალე მიეცა ფანტასტიური მოჩვენებებით აღვსილ თვლემას, რაც მუდამ წინ უსწრებს ღრმა ძილს. ამ დროს გრძნობები გვიჩლუნგდება, სიცოცხლე თანდათან გვშორდება, აზრი გვეფანტება და აღქმის უკანასკნელი შეფრთხიალება სიზმარი გვგონია. - რა მძიმე ჰაერია, - თავისთვის ჩაილაპარაკა პროსპერმა, - ასე მგონია, ორთქლს ვისუნთქავ. ბუნდოვნად გაუელვა აზრმა, მინდვრის სუფთა ჰაერის შემდეგ, ალბათ, ოთახის ტემპერატურა ახდენს ჩემზე ასეთ გავლენასო. ცოტაც და რაღაც თანაბარი ხმები შემოესმა, - ონკანიდან ჩამოსული წყლის წვეთების დაცემას ჰგავდა. შიშისგან თავზარი დაეცა, დააპირა, ავდგები, სასტუმროს პატრონს დავუძახებ. გავაღვიძებ მეფაბრიკეს ან ვილჰელმსო, მაგრამ მაშინვე თავისდა საუბედუროდ, კედლის ხის საათი მოაგონდა, ეს ხმაური ქანქარის მოძრაობის ხმას მიამსგავსა და ამ გაურკვეველი, ბუნდოვანი შეგრძნებით შეპყრობილს ჩაეძინა კიდეც. - წყალს ხომ არ ინებებ, ბატონო ტაიფერ? - შეეკითხა მასპინძელი სურსათის მიმწოდებელს, რომელმაც დაუფიქრებლად აიღო სურა. სურა ცარიელი დახვდა. ბანკირის შეკითხვით გამოწვეული ხანმოკლე პაუზის შემდეგ ბატონმა ჰერმანმა თხრობა განაგრძო. მეორე დილას პროსპერ მანიანი დიდმა ხმაურმა გამოაღვიძა. თითქოს საზარელი კივილი ჩაესმა და კვლავ საშინლად აუთრთოლდა ნერვები, რაც მაშინ გვემართება, როცა გამოღვიძებისას ჯერ კიდევ შეპყრობილი ვართ დაძინებისას მიღებული განცდებით. ჩვენში ერთგვარი ფიზიოლოგიური აქტი ხდება; მდაბიო ენით რომ ვთქვათ, შევხტებით ხოლმე. ეს მეცნიერებისათვის საყურადღებო ფენომენი ჯერჯერობით საკმაოდ შესწავლილი არ გახლავთ. ძილში ერთმანეთისგან გათიშული ორი საწყისის შეერთებით აღძრული საზარელი შეშფოთება ადამიანს, ჩვეულებრივ, სწრაფად გაუვლის ხოლმე. საბრალო უმცროს ექიმს კი შეშფოთება უფრო მეტად გაეზარდა, გაუხანგრძლივდა, უკიდურეს, თავზარდამცემ შეძრწუნებად გადაექცა, როდესაც თავის ლეიბსა და ვილჰელმის საწოლს შორის სისხლის ტბას მოჰკრა თვალი. უბედური გერმანელის თავი იატაკზე ეგდო, ხოლო ტანი - საწოლში. სისხლს ყელიდან ამოეხეთქა. დაინახა თუ არა დიდვაჭრის ჯერ კიდევ გახელილი, დაჭყეტილი თვალები, სისხლი, რომელშიც ამოსვრილიყო მისი ზეწრები და ხელებიც კი, საწოლზე დაყრილი ქირურგიული იარაღები, პროსპერ მანიანს გული შეუღონდა და ვალენფერის სისხლში ჩაემხო. მან მითხრა, ჩემთვის ეს უკვე იყო დასჯა ბოროტი ზრახვებისთვისო. როდესაც გონს მოვიდა, დაინახა, საერთო დარბაზში გადაეყვანათ. სკამზე იჯდა, გარს ფრანგი ჯარისკაცები ეხვია. თავზე ვიღაც-ვიღაცეები დასდგომოდნენ და ცნობისმოყვარეობით შეპყრობილნი დაჟინებით დასცქეროდნენ. პროსპერმა მზერა შეავლო რესპუბლიკის არმიის ოფიცერს, მოწმეთა დაკითხვას რომ აწარმოებდა და, ჩანდა, ოქმს ადგენდა. იცნო სასტუმროს პატრონი, მისი ცოლი, მოახლე, ორი მენავე, ქირურგიული იარაღი, მკვლელს რომ ეხმარა... ბატონმა ტაიფერმა ჩაახველა, ცხვირსახოცი ამოიღო, მოიწმინდა ცხვირი, შუბლი. ეს საკმაოდ ბუნებრივი მოძრაობა ჩემს მეტს არავის შეუნიშნავს. ყველას ბატონი ჰერმანისთვის მიეპყრო თვალი და ყველა ხარბად უსმენდა. ტაიფერი მაგიდას იდაყვით დაეყრდნო, თავი მარჯვენა ხელს დაანდო და მთხრობელს მიაშტერდა. ამის შემდეგ მის მოქმედებას აღელვების ნატამალიც არ დასტყობია: არც განსაკუთრებულ ინტერესს ამჟღავნებდა. მხოლოდ დაფიქრებული იჯდა და სახეზე ისევ ისეთი მიწისფერი ედო, როგორც მაშინ, როცა სურის საცობს ათამაშებდა ხელში. მკვლელის იარაღი პროსპერის ქირურგიულ ყუთთან, პორტფელთან და დოკუმენტებთან ერთად მაგიდაზე იდო. დამსწრე საზოგადოება თვალს არ აცილებდა ნივთიერ საბუთებსა და სიკვდილის პირას მისულ ყმაწვილ კაცს, რომელსაც თითქოს თვალის ჩინი დაშრეტოდა. ქუჩიდან გაურკვეველი გუგუნი მოისმოდა; ალბათ, ბოროტმოქმედების ამბავს მოეზიდა ბრბო სასტუმროს წინ. შესაძლოა, მკვლელის დანახვის სურვილსაც. დარბაზის ფანჯრების ქვემოთ დაყენებულ გუშაგთა ნაბიჯები, მათი თოფების ჩხაკაჩხუკი ხალხის ქოთქოთს ფარავდა. კარიბჭეგადარაზული ეზო დუმილს მოეცვა. პროსპერ მანიანმა თვალი ვერ გაუსწორა ოფიცერს, რომელსაც დაკითხვა მიჰყავდა. უცბად იგრძნო, ხელზე ვიღაცამ მოუჭირა ხელი. თვალი აახილა, ნეტავ ამ მტრულად განწყობილ საზოგადოებაში ჩემზე გული ვისღა შესტკივნიაო. ფორმაზე მიხვდა, ანდერნახში დაბანაკებული ნახევარბრიგადის მთავარი ქირურგი იქნებაო. მაგრამ მის მფარველს ისეთი გამსჭვალავი, ისეთი მკაცრი გამოხედვა ჰქონდა, რომ საბრალო ბიჭს ააკანკალა და თავი სკამის ზურგზე გადაუვარდა. ჯარისკაცმა ძმარი აყნოსა. პროსპერი უმალვე მოსულიერდა. ქირურგმა შენიშნა, დაბნეულ მზერაში სიცოცხლისა და გონიერების ნიშანწყალიც კი არ მოჩანდა და მაჯა გაუსინჯა. შემდეგ ოფიცრებს განუცხადა: - კაპიტანო, ამ კაცის დაკითხვა ამჟამად შეუძლებელია... - კარგი, წაიყვანეთ, - სიტყვა გააწყვეტინა ქირურგს კაპიტანმა და თავის ზურგსუკან მდგომ კაპრალს უბრძანა. - ბილწო მშიშარავ! - ჩურჩულით უთხრა ჯარისკაცმა პროსპერს, - ეცადე, მხნედ მაინც გაიარო წყეული გერმანელების წინ, ნუ არცხვენ რესპუბლიკას. ჯარისკაცის სიტყვებმა პროსპერ მანიანი გამოაფხიზლა; წამოდგა, რამდენიმე ნაბიჯი გადადგა, მაგრამ, როცა გაღებულ კარში სუფთა ჰაერმა დაუბერა, გარედან შემოსულ ხალხს თვალი მოჰკრა, ძალა წაერთვა, მუხლთ მოეკვეთა და წაბარბაცდა. - ორგზის სიკვდილის ღირსია ეს ოხერი ექიმბაში! ჰა, გადადგი ფეხი, - ჩასჩიჩინებდა პროსპერს ორი ჯარისკაცი, რომლებიც მხარში ამოუდგნენ, რომ არ დაცემულიყო. - ოჰ, აი, ის უსინდისო! ზნედაცემული! ის არის! აგერ ის! აი, ის! პროსპერს ეჩვენებოდა, რომ ამ სიტყვებს წარმოთქვამდა მხოლოდ ერთი ხმა: ეს ხმა აღმოხდა მშფოთვარე ბრბოს, რომელიც მას წყევლა-კრულვით აცილებდა და რომლის რიცხვიც ყოველ ნაბიჯზე იზრდებოდა. სასტუმროდან ციხეში გადაყვანისას ბრბოსა და ჯარისკაცების ფეხთა ტყაპუნი, ხალხის ზუზუნი, ცის სილაჟვარდე, ჰაერის სიგრილე, ანდერნახის მიდამოები, რაინის ლიკლიკი უმცროსი ექიმის სულში ქმნიდნენ შთაბეჭდილებას, იმ გრძნობების მსგავსს, რასაც იგი გამოღვიძების შემდეგ განიცდიდა. პროსპერი მეუბნებოდა, ხანდახან ისე მეგონა, თითქოს აღარც კი ვარსებობდიო. იმ ხანებში მე ციხეში ვიჯექი, - შეწყვიტა ამბავი ჰერმანმა, - როგორც მოგეხსენებათ, ოცი წლისანი ყველანი ენთუზიასტები ვართ და ჩემი ოცნება გახლდათ, დამეცვა სამშობლო. ანდერნახის მიდამოებში თავი მოვუყარე თავისუფალ რაზმეულს და სათავეში ჩავუდექი კიდეც. რამდენიმე დღის წინათ, სანამ პროსპერს დააპატიმრებდნენ, ღამით, რვაასი კაცისგან შემდგარ ფრანგულ ნაწილს ხელში ჩავუვარდი. ჩვენ ორასი ძლივს ვიყავით. ჩემმა მსტოვრებმა გამყიდეს. ანდერნახის ციხეში ჩამაგდეს. ხალხის დასაშინებლად დახვრეტას მიპირებდნენ. ფრანგები ცდილობდნენ რეპრესიებისთვის მიემართათ, მაგრამ მკვლელობა, რისი ჯავრიც რესპუბლიკელებს ჩემზე უნდა ეყარათ, კურფიუსტის სამფლობელოში არ იყო ჩადენილი. მამაჩემმა სასჯელის სისრულეში მოყვანა სამი დღით გადაადებინა, რათა გენერალ ოჟეროს ხლებოდა და ჩემი შეწყალება ეთხოვა მისთვის. მიზანს მიაღწია. ამგვარად, მე ვნახე პროსპერ მანიანი მაშინ, როცა იგი ანდერნახის ციხეში შემოიყვანეს. ძალიან შემეცოდა. აღარც ადამიანის ფერი ედო, მისუსტებულიც იყო, სისხლში ამოსვრილიც, მაინც ისეთი გულწრფელი და უბიწო გამომეტყველება შევნიშნე სახეზე, რომ საშინლად ავღელდი. მის გრძელ, ქერა თმაში, მის ლურჯ თვალებში გერმანიის სუნთქვა შევიგრძენი. ყმაწვილი ჭეშმარიტი სურათი გახლდათ ჩემი ღონემიხდილი სამშობლოსი; იგი მსხვერპლი იყო და არა მკვლელი. ჩემი სარკმლის ქვეშ რომ გაატარეს, მწარედ და მელანქოლიურად გაიღიმა, როგორც გიჟმა, რომელსაც უეცრად გაუელვა გონების სხივმა. ეს ღიმილი, რა თქმა უნდა, არ იყო მკვლელის ღიმილი. ჩემთან შემოსულ მედილეგეს ახალი პატიმრის ამბავი ვკითხე. - რაც საკანში შეიყვანეს, კრინტიც არ დაუძრავს. ზის ხელებში თავჩარგული. ან ძინავს, ან ფიქრობს. ფრანგებს თუ დაეჯერებათ, განაჩენს ხვალ დილასვე გამოუტანენ, ხოლო ოცდაოთხ საათში დახვრეტენ. საღამოს, ციხის ეზოში სასეირნოდ განკუთვნილი მოკლე დრო მისი სარკმლის ქვეშ გავატარე. საუბარი გავაბით. მან მიამიტად მიამბო თავისი თავგადასავალი. შეკითხვებზე საკმაოდ ზუსტი პასუხები მომცა. პირველივე საუბრის შემდეგ მის უდანაშაულობაში ეჭვი აღარ მეპარებოდა. ვითხოვე, ნება მომეცით, რამდენიმე საათი გავატარო მასთან ერთად-მეთქი. ნება დამრთეს. ამრიგად, რამდენჯერმე შევხვდი მას და საწყალმა ბავშვმა გულის ნადები გადამიშალა. თავს უცოდველადაც თვლიდა და დამნაშავედაც. იგონებდა, რა საშინელი ცთუნების დაძლევა მოუხდა. შიშობდა, ვაითუ ძილში, ან სამთვარიოდ შეპყრობილმა ჩავიდინე ბოროტმოქმედება. რაზედაც დაძინებამდე, ცხადლივ ვოცნებობდიო. - თქვენი მეგობარი - შევეკითხე პროსპერს. - ოჰ, - მგზნებარედ შესძახა მან, - ვილჰელმს არ შეეძლო... - სიტყვის დასრულებაც კი ვერ შეძლო. ამ ჭაბუკური, სათნოებით აღსავსე აღშფოთების გამო ხელი ჩამოვართვი პროსპერს. - როცა გამოეღვიძა, ალბათ, შეძრწუნდა, თავგზა აებნა და გაიქცა. - და თქვენ არ გაგაღვიძათ? - წარმოვთქვი მე, - თუკი ფულის ყუთი არავის მოუპარავს, თქვენი დაცვა იოლია. მან ერთბაშად ცრემლი გადმოაფრქვია. - დიახ, მე უდანაშაულო ვარ, - შეჰყვირა პროსპერმა, - არ მომიკლავს. ახლა სიზმარიც გამახსენდა. ჩემს კოლეჟელ ამხანაგებთან დაჭერობანას ვთამაშობდი. აბა, როგორ მოვჭრიდი კაცს თავს, თუკი სიზმარში ვხედავდი, რომ დაჭერობანას ვთამაშობდი. ხანდახან იმედის შუქი ცოტაოდენ სიმშვიდეს უბრუნებდა და სულ მალე კვლავ სინდისის ქენჯნა ეუფლებოდა. დიაღაც, აღმართა ხელი მეფაბრიკის თავის მოსაკვეთად. საკუთარ თავს ბრალსა სდებდა და გული, სპეტაკი გული, ვეღარ ეპოვნა, რამეთუ გონებით მაინც ჩაიდინა ბოროტმოქმედება. - მერედა, რა კეთილი გული მაქვს! - გმინავდა იგი, - ოჰ, ჩემო საცოდავო დედავ! ვინ იცის, იქნებ ახლა თავის პაწია ხალიჩებიან სასტუმრო ოთახში მეზობლებთან იმპერიალს მხიარულად თამაშობს. ყურიც რომ მოჰკრას, მე მარტოოდენ ხელი აღვმართე კაცის მოსაკლავად... ოჰ, მაშინვე სულს განუტევებს! მე კი ციხეში ვზივარ და მკვლელობა მედება ბრალად. და თუ მეფაბრიკე არ მომიკლავს, დედაჩემს უეჭველად მოვკლავ. ამ სიტყვებზე იგი აღარ ატირებულა, მაგრამ პიკარდიელებისათვის დამახასიათებელი ხანმოკლე და მძაფრი მრისხანებით შეპყრობილი კედელთან მიიჭრა და რომ არ შემეჩერებინა, თავს გაიხეთქავდა. - დაუცადეთ სასამართლოს, - ვაშოშმინებდი მას, - გაგამართლებენ. თქვენ ხომ უდანაშაულო ხართ, და დედათქვენი... - დედაჩემი... - წამოიყვირა მან, - დედაჩემს, უპირველეს ყოვლისა, ჩემს ბრალდებას შეატყობინებენ. პატარა ქალაქებში ასე იციან. საბრალო ქალი დარდით მოკვდება. თანაც მე ხომ უდანაშაულო არა ვარ, გსურთ გაიგოთ მთელი სიმართლე? ვგრძნობ, დავკარგე სინდისის სისპეტაკე. წარმოთქვა ეს საზარელი სიტყვები, მერე ჩამოჯდა, გულხელი დაიკრიფა, თავი დახარა და იატაკს პირქუშად დააშტერდა. ამ დროს მედილეგე შემოვიდა და მთხოვა, საკანში დავბრუნებულიყავი. უსაზღვრო სასოწარკვეთილებით შეპყრობილი ამხანაგის მიტოვებამ გული დამწყვიტა, ძმურად გადავეხვიე და ვუთხარი: - მოითმინეთ, იქნებ ყველაფერი კეთილად დასრულდეს. თუკი პატიოსან ადამიანს შეუძლია დაგიყუჩოთ სინდისის ქენჯნა, გწამდეთ, რომ პატივისცემის გრძნობითა ვარ თქვენს მიმართ გამსჭვალული და მიყვარხართ კიდეც. მეგობრად მიგულეთ და ჰპოვეთ ჩემს გულში სიმშვიდე, თუ საკუთარ გულში ვერ გიპოვნიათ იგი. მეორე დღეს, ცხრა საათზე, კაპრალი და ოთხი ჯარისკაცი უმცროსი ექიმის წასაყვანად გამოცხადდნენ. ჯარისკაცების ხმაურზე სარკმელთან მივედი. ახალგაზრდა კაცი ეზოში გამოვიდა და ჩემი საკნისკენ გამოიხედა. არასოდეს დამავიწყდება მისი მწუხარებითა და წინათგრძნობით გამსჭვალული, ბედს დამორჩილებული მზერა, მომხიბვლელად სევდიანი და მელანქოლიური. ეს გახლდათ მდუმარე და მრავლისმეტყველი ანდერძი ადამიანისა, თავის დაღუპულ სიცოცხლეს რომ გადასცემს უკანასკნელ მეგობარს. ალბათ, მეტად მძიმე იყო ეს ღამე პროსპერისათვის; ალბათ, მწარედ განიცდიდა მარტოობას. თუმცა ისიც შესაძლებელია, რომ მისი პირისახის სიფერმკრთალე, საკუთარი თავისადმი ახლად აღმოცენებული პატივისცემის გრძნობისგან წარმოშობილი, ჭაბუკის სტოიციზმის დამადასტურებელი იყო. იქნებ განიწმინდა იგი სინდისის ქენჯნით და გადაწყვიტა, ტანჯვითა და თავის შერცხვენით ჩამოერეცხა დანაშაული. მიდიოდა მტკიცე ნაბიჯით. შემთხვევით მოცხობილი სისხლის ლაქები დილითვე მოეშორებინა ხელებიდან. - ხელები, ღამით საბედისწეროდ ამომსვრია სისხლში, რადგანაც ძილში ძალიან ვბორგავ ხოლმე, - განწირული ხმით მითხრა მან წინა დღეს. გავიგე, სამხედრო ტრიბუნალში მიჰყავდათ იგი. დივიზია მეორე დღეს უნდა დაძრულიყო ადგილიდან და ნახევარბრიგადის მეთაურს არ სურდა, ისე დაეტოვებინა ანდერნახი, რომ არ დაესაჯა დამნაშავე იქ, სადაც დანაშაული ჩაიდინა... სანამ სამხედრო საბჭო მიმდინარეობდა, ჩემს ღელვას საზღვარი არ ჰქონდა. ნაშუადღევს პროსპერ მანიანი ციხეში დააბრუნეს. სწორედ ამ დროს გამოვყავდით სასეირნოდ. მან თვალი მომკრა, მომიახლოვდა და გულში ჩამეკონა. - დავიღუპე, - მითხრა პროსპერმა, - საბოლოოდ დავიღუპე! აქ ყველა მკვლელად ჩამთვლის. თავი ამაყად ასწია ზევით. - ამ უსამართლობამ დამიბრუნა ჩემი სრული უდანაშაულობის გრძნობა. მთელი სიცოცხლე ტანჯვაში უნდა გამეტარებინა. სიკვდილი კი უებარი იქნება ჩემთვის. მაგრამ არსებობს კი მომავალი ცხოვრება? ამ უცაბედად წამოჭრილ კითხვაში მთელი მეთვრამეტე საუკუნე გამომჟღავნდა. იგი ჩაფიქრდა. - ბოლოს და ბოლოს, რა გკითხეს? - მივმართე მას, - ან რა უპასუხეთ? ხომ არ გადაუშალეთ ყველაფერი ისევე გულუბრყვილოდ, როგორც მე მომიყევით? ერთხანს დამაშტერდა; შემაძრწუნებელი დუმილის შემდეგ ციებცხელებიანივით, სხაპასხუპით მომიგო: - ჯერ შემეკითხნენ, ღამით სასტუმროდან ხომ არ გამოსულხართო? მე ვუპასუხე, დიახ-მეთქი. საიდან გამოხვედითო? გავწითლდი და ვუთხარი, ფანჯრიდან-მეთქი. მაშ, თქვენ ფანჯარა გააღეთო? - დიახ, ვუპასუხე. ძალიან ფრთხილად კი მოქცეულხართ, სასტუმროს პატრონს არაფერი გაუგონიაო. თავზარი დამეცა. მენავეებმა განაცხადეს, რომ დაინახეს, როგორ მივეშურებოდი ხან ანდერნახისკენ, ხან ტყისკენ. ბევრჯერ წავიდ-წამოვიდაო, თქვეს, მიწაში თუ ჩაფლა ოქრო და ბრილიანტებიო. თანაც, ვერც მეფაბრიკის ყუთი უპოვნიათ. ამასთან, მეც სულ საკუთარ სინდისს ვებრძოდი. ხმის ამოღებას დავაპირებდი თუ არა, „შენ დანაშაულის ჩადენა გსურდა“ - ჩამძახოდა ულმობელი ხმა. ყოველივე ჩემს წინააღმდეგ ამხედრდა, თვით მეც კი... ახლა ამხანაგზე ჩამომიგდეს სიტყვა. სრულიად ავუკრძალე მასზე ლაპარაკი. მაშინ მითხრეს: „დამნაშავე უნდა მოიძებნოს თქვენს, თქვენს ამხანაგსა, სასტუმროს პატრონსა და მის ცოლს შორის. ამ დილას ყველა ფანჯარა და კარი დაკეტილი აღმოჩნდა“. ხმა ჩამიწყდა, ძალა წამერთვა, ძლივსღა ვღაფავდი სულს. თანაც მეგობრისა საკუთარ თავზე მეტადა მწამდა და ბრალს ხომ ვერ დავდებდი. მივხვდი, მკვლელობის თანამოზიარეებად გვთვლიდნენ და მე, ჩემს მეგობარზე მოუხერხებლად მივაჩნდი. გადავწყვიტე, სამთვარეო სენით ამეხსნა დანაშაული და მეგობარი გამემართლებინა. რაღაცას ვჩმახავდი. დავიღუპე. მოსამართლეების თვალებში განაჩენი ამოვიკითხე. ისიც კი ვერ შეძლეს, უნდობლობის გამომხატველი ღიმილი არ გამოეჩინათ. ყველაფერი გათავდა. ხვალ დამხვრეტენ. ჩემს თავზე სულაც არ ვნაღვლობ. დედაჩემის ჯავრი მკლავს! პროსპერი შეჩერდა. თვალი ცისკენ აღაპყრო. ცრემლი არ გადმოსცვივდა. ცრემლი გაშრობოდა და ქუთუთოები ძლიერად უთრთოდა. - ფრედერიკ!.. - ჰო, მართლა, მეორეს ფრედერიკი ერქვა, ფრედერიკი! დიახ, სწორედ ეს იყო მისი სახელი! - გამარჯვებული სახით შეჰყვირა ბატონმა ჰერმანმა. მეზობელმა ქალმა ფეხი გამკრა და ტაიფერზე მანიშნა. სურსათის ყოფილ მომწოდებელს, ვითომდაც არაფერიაო, თვალებზე აეფარებინა ხელი; მაგრამ ჩვენ თითქოს შევნიშნეთ, რომ თითებს შორის მისი თვალები პირქუშ ცეცხლს აფრქვევდნენ. - რა იქნება, -ჩამჩურჩულა ქალმა, - მაგას ფრედერიკი რომ ერქვას. პასუხის ნაცვლად თვალით ვანიშნე: «სიჩუმე!» ჰერმანმა განაგრძო: - ფრედერიკმა, - წამოიძახა უმცროსმა ექიმმა, - უსინდისოდ მიმატოვა. ალბათ, შეეშინდა. შესაძლებელია, სასტუმროში დაიმალა კიდეც. ჩვენი ცხენები ხომ ეზოში იყვნენ იმ დილას. რა მიუწვდომელი საიდუმლოებაა! - ცოტა ხნის სიჩუმის შემდეგ დასძინა მან, - სამთვარიო, სამთვარიო! ჩემს სიცოცხლეში ერთხელ მომიარა ამ სენმა და ისიც ექვსი წლის რომ ვიყავი, მაშინ. წავალ აქედან, - განაგრძო მან და მიწას დაჰკრა ფეხი, - წავიღებ კი თან ყველაფერს იმას, რასაც მეგობრობა მოგვიძღვნის ამქვეყნად? მეორედ მოვკვდები, თუ საეჭვოდ გამიხდება ძმობა, რაც ხუთი წლის ასაკიდან დაიწყო, გაგრძელდა კოლეჟში, ინსტიტუტში. სად არის ფრედერიკი?.. პროსპერი ატირდა. როგორც ხედავთ, ადამიანისთვის გრძნობა სიცოცხლეზე მეტად ძვირფასია. - წამო, - შევიდეთ საკანში, - მომმართა მან, - იქ მირჩევნია ყოფნა. არ მინდა ვინმემ დაინახოს, რომ ვტირი. სიკვდილს ვაჟკაცურად შევხვდები, მაგრამ უდროო დროს გმირობა არ ძალმიძს და თანაც, უნდა გამოგიტყდეთ, ჩემი სიჭაბუკე და ლამაზი სიცოცხლე მენანება. წუხელ თვალი არ მომიხუჭავს. ბავშვობის სურათები მელანდებოდა. დავინახე, როგორ დავრბოდი იმ ველებზე, რომელთა მოგონებებმაც, იქნებ, დამღუპა კიდეც. მომავალი მქონდა წინ გაშლილი, - შეწყვიტა მან თავისი მოგონებები, - ახლა კი... თორმეტი ჯარისკაცი... უმცროსი ლეიტენანტი ბრძანებს: თოფი მხარზე, დაუმიზნეთ, ცეცხლი! დოლები ახარხარდება და სამარცხვინო დასასრული!.. ესეც ჩემი მომავალი, ახლა! ოჰ! ალბათ, არსებობს ღმერთი, თორემ უამისოდ ხომ ყოველივე ეს უდიდესი სისულელე იქნებოდა. იგი გადამეხვია და ღონივრად ჩამეხუტა. - ოჰ, თქვენ უკანასკნელი ადამიანი ხართ, ვისაც შემიძლია გადავუშალო გული. თქვენ გაგათავისუფლებენ! ნახავთ თქვენს დედას! არ ვიცი ღარიბი ხართ თუ მდიდარი, მაგრამ ეგ სულერთია. თქვენ ახლა ჩემთვის მთელი ქვეყანა ხართ. სულ ხომ ომი არ იქნება. იცით, რა! როცა მშვიდობა ჩამოვარდება, ბოვეში წადით. თუკი დედაჩემი გადაურჩება ჩემი სიკვდილის საბედისწერო ამბავს, ინახულეთ იგი და უთხარით ეს დამამშვიდებელი სიტყვები: იგი უდანაშაულო იყო! დედა დაგიჯერებთ, - განაგრძო პროსპერმა, - წერილსაც მივწერ, მაგრამ თქვენ ჩემს უკანასკნელ მზერას მიუტანთ. ეტყვით, რომ თქვენ იყავით უკანასკნელი ადამიანი, ვისაც მე გადავეხვიე. ოჰ! როგორ შეგიყვარებთ საცოდავი დედაკაცი თქვენ, ჩემს უკანასკნელ მეგობარს! მოგონებათა ტვირთით გათანგული ცოტა ხანს გაჩუმდა და მერე განაგრძო: - აქ, მეთაურებიც და ჯარისკაცებიც ჩემთვის უცნობნი არიან. ყველას შიშს ვუნერგავ. თქვენ რომ არ შეგხვედროდით, ჩემი უდანაშაულობა საიდუმლოდ დარჩებოდა ჩემსა და ზეცას შორის. შევფიცე, რომ უკანასკნელ სურვილს პირნათლად შევუსრულებდი. ჩემმა სიტყვებმა, გულითადმა მოპყრობამ ჭაბუკი მეტად ააღელვა. მალე ჯარისკაცები მოვიდნენ და პროსპერი კვლავ სამხედრო ტრიბუნალში წაიყვანეს. მას დახვრეტა მიუსაჯეს. არ ვიცი, ამ განაჩენის გამოტანისას რა ფორმალობას იცავდნენ, არც ის ვიცი, ახალგაზრდა ქირურგმა თავის დასაცავად ყველა კანონი თუ გამოიყენა. მხოლოდ ის იცოდა, მეორე დღეს დასახვრეტად რომ უნდა წაეყვანათ და მთელი ღამე დედასთან წერილის წერაში გაათია. - ორივე გავთავისუფლდით, - მითხრა მან ღიმილით, - გავიგე, გენერალს თქვენი შეწყალებისთვის ხელი მოუწერია. დადუმებული შევცქეროდი ჭაბუკს, რათა ჩემს მეხსიერებაში მისი სახის ნაკვთები კარგად აღბეჭდილიყო. ერთბაშად სახეზე ზიზღი გამოეხატა და წარმოთქვა: - რა საცოდავი მშიშარა ვიყავი! მთელი ღამე პატიებას ვთხოვდი ამ კედელს, - და მან საკნის კედელზე მიმითითა, - დიახ, დიახ, სასოწარკვეთილებისგან ვღმუოდი, გულისწყრომას გამოვთქვამდი. გადავიტანე უსაშინელესი ზნეობრივი აგონია. მაშინ მარტო ვიყავი! ახლა კი ვფიქრობ, თუ რას იტყვიან სხვები... მხნეობა სამოსია, რაც უნდა გადავიცვა ახლა. საკადრისად უნდა შევხვდე სიკვდილს... ამიტომ... ორი სამართალი - ოჰ, ნუ დაასრულებთ! - ნიურენბერგელს სიტყვა გააწყვეტინა იმ ყმაწვილმა ქალმა, რომელმაც თავდაპირველად სთხოვა, გვიამბეთ რამეო. - არ მსურს ვიცოდე, რა მოხდა ბოლოს. ჯობს მეგონოს, რომ იგი გადარჩა. ახლა რომ მითხრათ, დახვრიტესო, ამაღამ არ დამეძინება. დანარჩენს ხვალ მეტყვით. სუფრიდან ავიშალეთ. ჩემს გვერდით მჯდომმა ქალბატონმა ბატონ ჰერმანს მკლავში ხელი გაუყარა და უთხრა: - იგი დახვრიტეს, ხომ? - დიახ, მე დავესწარი კიდეც მის დასჯას. - ნუთუ, ბატონო, - წარმოთქვა ქალმა, - ვერ შესძელით... - თვითონ მოისურვა, ქალბატონო. ვერ წარმოიდგენთ, რა საშინელებაა მიჰყვებოდე ცოცხალი ადამიანის გასვენებას. თანაც იმ ადამიანისა, რომელიც გიყვარს და იცი, რომ უდანაშაულოდ დაიღუპა. საწყალ ბიჭს თვალი არ მოუშორებია ჩემთვის. გეგონებოდათ, მხოლოდ ჩემშიღა ცოცხლობდა. მე მინდაო, მეუბნებოდა, ჩემი უკანასკნელი ამოსუნთქვა დედაჩემს წაუღოთო. - მერე, ინახულეთ დედამისი? - ამიენის ზავის დადების შემდეგ საფრანგეთში ჩავედი, რათა მისთვის მეთქვა ეს მშვენიერი სიტყვები: «იგი უდანაშაულო იყო». რელიგიური სასოებით ვეწვიე იმ წმიდა ადგილს, მაგრამ ქალბატონი მანიანი მწუხარებისგან გარდაცვლილიყო. მისთვის ჩამოტანილი წერილი ღრმა სასოებით დავწვი. თქვენ, ალბათ, გაგეცინებათ ჩემს გერმანულ მგრძნობიარობაზე, მაგრამ მე უდიადესი მწუხარებით მოცულ დრამად მივიჩნევ იმ სამარადისო საიდუმლოებას, რის წიაღშიც ჩაიმარხა ერთი სამარიდან მეორეში გადაგზავნილი გამომშვიდობება და რაც არასოდეს სულიერ ქმნილებათა სმენას არ მისწვდება ისევე, როგორც ყვირილი უდაბნოში გზააბნეული მგზავრისა, ვისაც უეცრად თავს დაესხა ლომი. - ახლა თქვენ ამ დარბაზში რომელიმე სტუმრის წინ რომ დაგაყენონ და გითხრან, აი, მკვლელიო, ხომ არ იქნება ეს მეორე დრამა? - შეკითხვით სიტყვა გავაწყვეტინე ბატონ ჰერმანს, - მაშინ რაღას იტყოდით? ბატონმა ჰერმანმა ქუდი აიღო და სახლიდან გავიდა. - პატარა ბიჭივით თავქარიანად იქცევით, - მომმართა მეზობელმა ქალმა, - აბა, შეხედეთ ტაიფერს! აგერ იქ! სავარძელში, ბუხრის კუთხესთან მადმუაზელ ფანი ფინჯნით ყავას აწვდის. ტაიფერი იღიმება. ამ ამბის მოსმენა მკვლელს ხომ ნამდვილ წამებას განაცდევინებდა და განა ეგრე მშვიდად იჯდებოდა? შეხედეთ, ხომ ნამდვილი პატრიარქალური გამომეტყველება აქვს? - დიახ, მაგრამ ერთი შეეკითხეთ, გერმანიაში ხომ არ უომნია? - წამოვიყვირე მე. - ვითომ, რატომ არ შევეკითხები? და იმ გამბედაობით, რაც იშვიათად ღალატობს ქალს, თუკი იგი საქმით დაინტერესდება და მის გონებას ცნობისმოყვარეობა დაეუფლება, ჩემი მეზობელი სურსათის მიმწოდებელს მიუახლოვდა. - თქვენ ოდესმე ყოფილხართ გერმანიაში? - შეეკითხა იგი ტაიფერს. ტაიფერს, ცოტა გაწყდა, ლამბაქი არ გაუვარდა ხელიდან. - მე, ქალბატონო? არა, არასოდეს... - რას ამბობ, ტაიფერ? - შეაწყვეტინა მას ბანკირმა, - განა ვაგრამის კამპანიის დროს შენ არ აწვდიდი ჯარს სურსათს? - ჰო, როგორ არა! - მიუგო ტაიფერმა, - მართლა, მაშინ კი ვიყავი. - სცდებით, ეს კეთილი ბერიკაცია, - მითხრა მეზობელმა ქალმა, როცა ჩემთან დაბრუნდა. - მაშ, კარგი! - წამოვიძახე, - სანამ ეს საღამო დასრულდებოდეს, მე გამოვაძევებ მკვლელს იმ წუმპედან, სადაც იგი ჩამძვრალა. დღენიადაგ ჩვენს თვალთა წინ ხდება განსაცვიფრებელი სიღრმის მორალური მოვლენები, მაგრამ ისინი, ამავე დროს, იმდენად უბრალონი არიან, რომ ჩვენ ვერ ვამჩნევთ. თუ ერთ სალონში ორი კაცი ერთმანეთს შეხვდება, რომელთაგან ერთს უფლება აქვს ეზიზღებოდეს ან სძულდეს მეორე, რამეთუ გაგებული აქვს საიდუმლოებით მოცული, რაღაც სამარცხვინო ინტიმური და ფარული ქმედება მისი, აპირებს შურიც კი იძიოს ამ ადამიანზე; ეს ორი ადამიანი ერთმანეთს იცნობს და ითვალისწინებს იმ უფსკრულსაც, რაც მათ ამჟამად სთიშავს ან მომავალში გათიშავს. ისინი უნებლიედ უთვალთვალებენ ერთმანეთს, უკვირდებიან მათ გამოხედვასა და მიხვრა-მოხვრაში გამოსჭვივის მათი ფიქრთა გამოუცნობი ემანაცია და, თითქოს, ანდამატით არიან აღჭურვილნიო, ისე ელტვიან ერთურთს. არ ვიცი, რა უფრო ძლიერად იზიდავს: შურისძიება თუ ბოროტმოქმედება, სიძულვილი თუ შეურაცხყოფა. ვითარცა მღვდელი, ზვარაკი რომ ვერ შეუწირავს ბოროტი სულის თანდასწრებით, ასევე შებორკილი არიან ორთავენი, ერთმანეთში დაეჭვებულნი. ვერ გეტყვით რომელი, მაგრამ ერთი თავაზიანია, მეორე პირქუში: ერთი წითლდება ან ფითრდება, მეორე კანკალებს. ხშირად შურისმაძიებელი ისევე მშიშარაა, როგორც თვით მსხვერპლი. ცოტაა ისეთი ადამიანი, ვისაც ჰყოფნის ვაჟკაცობა ბოროტების ჩასადენად, თუნდაც საჭირო იყოს იგი. ბევრი, აყალმაყალისა თუ ტრაგიკული დასასრულის შიშით, დუმს ან მიუტევებს ცოდვებს. ჩვენი სულისა და გრძნობათა ერთმანეთში შეჭრის შედეგად ჩემსა და სურსათის მიმწოდებელს შორის იდუმალი ბრძოლა გაჩაღდა. მას შემდეგ, რაც პირველად მივმართე ტაიფერს ბატონი ჰერმანის თხრობის დროს, იგი სულ თვალს მარიდებს. შესაძლებელია, ასევე არიდებდა პირს ყველა სტუმარს და ბანკირის ასულს, ცხოვრებაგამოუცდელ ფანის ესაუბრებოდა მხოლოდ. ალბათ, მასაც, როგორც ყველა ბოროტმოქმედს, სურდა სულის სიმშვიდე უმანკო ქმნილების გვერდით ეპოვნა. თუმც შორს ვიჯექი, მაინც ყურს ვუგდებდი და ჩემი გამსჭვალავი მზერა მას თილისმასავით ბოჭავდა. ხანდახან, როცა ეგონა, აღარ მიყურებსო, თვალთვალს მიწყებდა, მაგრამ წამსვე თვალს ვაგებებდი და იგი მაშინვე ქუთუთოებს ძირსა ხრიდა. ამგვარი წამებისაგან დაქანცული წამოდგა და ბანქოს სათამაშოდ ჩაჯდა. მის მოწინააღმდეგეს წილში შევუდექი და, ერთი სული მქონდა, ჩვენ წაგვეგო. სურვილი ამისრულდა. პარტნიორი ადგა. მისი ადგილი დავიჭირე და მკვლელის პირდაპირ აღმოვჩნდი... - ბატონო, - მივმართე მას, როცა იგი ქაღალდს არიგებდა, - იქნებ კეთილი ინებოთ და ანგარიში აურიოთ. მან სასწრაფოდ გადაიტანა თავისი ჟეტონები მარცხნიდან მარჯვნივ. ჩემი მეზობელი ქალი გვერდით დამიდგა და მე მას მრავალმნიშვნელოვნად გადავხედე. - ბოდიში, თქვენა ბრძანდებით, - შევეკითხე სურსათის მიმწოდებელს, - ბატონი ფრედერიკ ტაიფერი, რომლის ოჯახსაც მე კარგად ვიცნობდი ბოვეში? - დიახ, ბატონო, - მომიგო მან. ქაღალდები ხელიდან დასცვივდა, გაფითრდა, ხელები თავზე მიიდო, პარტნიორს სთხოვა თამაში გაეგრძელებინა და ადგა. - როგორ ცხელა აქ!.. - შეჰყვირა მან, - მეშინია... სიტყვა არ დაასრულა. ერთბაშად სახე საშინლად დაემანჭა და მაშინვე ოთახიდან გავიდა. მას გაჰყვა მასპინძელი, აშკარად შეწუხებული ტაიფერის ცუდადმყოფობის გამო. ჩემმა მეზობელმა ქალმა და მე ერთმანეთს გადავხედეთ. რა შევნიშნე, რომ იცოდეთ - ტაიფერს მწვავე სევდის ჩრდილი მოჰფენოდა სახეზე. თამაში წავაგე და მაგიდას მოვცილდი. ქალმა ფანჯარასთან მიმიყვანა და მითხრა: - განა ლმობიერია თქვენი საქციელი? ხომ არ გსურთ, ყველას გულთამხილველი გახდეთ? დეე, კაცისა ან ღვთის სამართალს დაესაჯა იგი. თუ ერთს დავაღწევთ თავს, მეორეს ხომ ვერსად წაუვალთ. ნუთუ ეგრე მომხიბვლელია მსაჯულთა სასამართლოს თავმჯდომარის პრივილეგია? თქვენ ხომ ლამის ჯალათის როლი იკისრეთ. - განა თქვენ თვითონ არ იზიარებდით და ხელს არ უწყობდით ჩემში აღძრულ ცნობისმოყვარეობას. ახლა კი ზნეობას მიქადაგებთ. - თქვენ მე ჩამაფიქრეთ, - მიპასუხა მან. - მაშ ასე, მშვიდობა არამზადებს, ომი - უბედურთ და გავაღმერთოთ ოქრო... მაგრამ მოდი, ამას თავი დავანებოთ, - დავძინე სიცილით, - გეთაყვა, ერთი შეხედეთ აი, იმ ნორჩ არსებას, ახლა რომ შემოდის სალონში. - მერე, რა იყო? - სამი დღის წინათ ნეაპოლის საელჩოში მეჯლისზე შევხვდი და გაგიჟებით შემიყვარდა. თუ ღმერთი გწამთ, გამაგებინეთ რა ჰქვია, ვერავინ შეძლო... - ეს გახლავთ მადმუაზელ ვიქტორინ ტაიფერ! თავზარი დამეცა და ძლივსღა გავარჩიე ჩემი მეზობლის ხმა: - სულ ცოტა ხნის წინათ დედინაცვალმა გამოიყვანა მონასტრიდან, სადაც მოგვიანებით დაასრულა სწავლა. კარგა ხნის განმავლობაში, მამა არც სცნობდა მას. ამ ოჯახში პირველად იმყოფება. ძალიან ლამაზიც გახლავთ და ძალიან მდიდარიც. ქალბატონმა ამ სიტყვებს გესლიანი ღიმილიც დააყოლა. უცბად გაისმა ძლიერი, მაგრამ შეკავებული ყვირილი. იგი თითქოს მეზობელი სახლიდან მოდიოდა და ბაღამდე ძლივს აღწევდა. - ეს ხომ ბატონი ტაიფერის ხმაა? - შევძახე მე. მთელი ყურადღება მივაპყარით ამ ხმას და მალე შემაზრზენმა კვნესამ ჩვენს ყურამდე მოაღწია. ბანკირის მეუღლემ სასწრაფოდ ჩვენთან მოირბინა და ფანჯარა მიხურა. - აურზაურს ნუ შევქმნით, - მოგვმართა მან, - ვაითუ, მადმუაზელ ტაიფერმა მამის ყვირილს მოჰკრას ყური და ნერვები აეშალოს. ბანკირი სალონში შემოვიდა, ვიქტორინი მოძებნა და რაღაც ჩასჩურჩულა. ყმაწვილმა ქალმა შეჰკივლა, კარისკენ გაიქცა და გაუჩინარდა. ამ ამბავმა დიდი არევ-დარევა გამოიწვია. თამაში შეწყდა. ყველა თავის გვერდით მდგომს ეკითხებოდა, რა ხდებაო. ხმაური გაძლიერდა. სტუმრებმა ჯგუფ-ჯგუფად მოიყარეს თავი. - ბატონმა ტაიფერმა, იქნებ... - წამოვიწყე მე. - თავი მოიკლა? - წამოიძახა ჩემმა დამცინავმა მეზობელმა, - დარწმუნებული ვარ, მის გამო შავებს არ ჩაიცვამდით. - მაინც რა დაემართა? - საწყალი კაცი, - მომიგო დიასახლისმა, - რაღაც სენი სჭირს. ვერ იქნა და ვერ დავიხსომე მისი სახელწოდება. მერედა, რამდენჯერ მითხრა ბატონმა ბრუსონმა. აი, ახლაც მოუარა ამ სენმა. - რა ხასიათისაა ეგ ავადმყოფობა? - იკითხა უცბად აქ სტუმრად მყოფმა გამომძიებელმა. - ოჰ, შემაძრწუნებელი სენია, ბატონო, - მოახსენა დიასახლისმა, - ექიმებმა არ იციან მისი წამალი. უდიდეს ტანჯვას კი უნდა აყენებდეს ავადმყოფს. ერთხელ ბატონი ტაიფერი ჩემს მამულში მყავდა სტუმრად. ისეთი შეტევა დაემართა, რომ იძულებული გავხდი მეზობელთან გავქცეულიყავი, ოღონდ კი მისი კივილი არ გამეგონა. საშინლად ყვირის და თავის მოკვლას ლამობს. მისი ქალიშვილი იძულებული ხდება, საწოლზე მიაბას მამა და შეშლილთა პერანგი გადააცვას. ეს კაცი ირწმუნება, თავში რაღაც ცხოველები მისხედან, ტვინს მიღრღნიან, მიწიწკნიან, მიხერხავენ და თითოეულ ნერვს საშინლად მიფლეთენო. თავი ისე სტკიოდა, რომ ერთხანს კანს უწვავდნენ, რათა მისი ყურადღება სხვა ტკივილზე გადაეტანათ, მაგრამ კანის დაწვასაც ვერა გრძნობდა. შემდეგ, ბატონი ბრუსონი აიყვანეს ექიმად და მან კანის ამოწვა აუკრძალა, რადგანაც მიაჩნია, რომ ეს ნერვული დაავადებაა, ნერვების ანთება. საჭიროა კისერზე წურბელები მოჰკიდონ, ხოლო თავზე ოპიუმი დაადონ. მართლაც, ახლა შეტევები იშვიათად უმეორდება, წელიწადში ერთხელ თუ მოუვლის, შემოდგომის მიწურულს. როცა გამობრუნდება, სულ იმას ამბობს, მირჩევნია ტანზე ბორბლები გადამატარონ, ვიდრე ასეთი ტკივილი კვლავ განვიცადოო. - ჰო, მართლაც ძალიან დიდი ტკივილი ჰქონია, - კვერი დაუკრა სალონური ენამოსწრებულობით ცნობილმა ბირჟის მაკლერმა. - რომ იცოდეთ, - განაგრძო დიასახლისმა, - შარშან კინაღამ დაიღუპა. თავის მამულში წასულიყო რაღაც სასწრაფო საქმეზე. როგორც ჩანს, მშველელი არავინ ჰყოლია და მთელი ერთი დღე და ღამე მკვდარივით გაშეშებული წოლილა. ცხელმა აბაზანამ გადაარჩინა. - ეს, რაღაც, ტეტანოსის მსგავსია, არა? - იკითხა ბირჟის მაკლერმა. - რა მოგახსენოთ, - უპასუხა დიასახლისმა, - უკვე ოცდაათი წელია ამ ავადმყოფობით იტანჯება. როგორც თვითონ ამბობს, ჯარში ყოფნისას ნავში ჩავარდნილა და თავში დიდი ხიჭვი შერჭობია. ბრუსონს იმედი აქვს მისი განკურნებისა. ამბობენ, ინგლისელები ამ სენს ციანის კალიუმით არჩენენო, იმგვარად, რომ ეს საწამლავი საფრთხეს არ წარმოადგენსო. ამ დროს წინანდელზე უფრო გამყინავი ღრიალი გაისმა და ჩვენ შიშისგან გავშეშდით. - ხომ ხედავთ! აი, რას ვისმენდი ყოველ წუთს, - განაგრძო ბანკირის მეუღლემ, - სკამზე რომ ვიჯექი, მაღლა შემახტუნებდა ხოლმე და ნერვებს მიშლიდა. განსაცვიფრებელია პირდაპირ! საცოდავი ტაიფერი ხომ წარმოუდგენელი ტკივილებისგან იტანჯება, მაგრამ სიკვდილის საშიშროება არ ემუქრება. საშინელი წამების დროს, დაუდგება თუ არა ხანმოკლე შესვენების წამი, ჭამს და სვამს ჩვეულებრივად (რა უცნაურია ბუნება!) ვიღაც გერმანელმა ექიმმა უთხრა, ეს ერთგვარი თავის პადაგრააო, რაც თითქმის ემთხვევა კიდეც ბრუსონის მოსაზრებას. დიასახლისის გარშემო მდგომ სტუმრებს გავშორდი და გავყევი მადმუაზელ ტაიფერს, რომელიც მსახურმა გაიხმო. - ოჰ, ღმერთო ჩემო! ღმერთო ჩემო! ნეტავ რა დანაშაული მიუძღვის მამაჩემს მამა-ზეციერის წინაშე, რომ ასეთი ტანჯვა დაიმსახურა? მერე, რა კეთილი გული აქვს! ქალი კიბეზე ჩამოვაცილე და ეტლში ასვლა ვუშველე. ეტლში მამამისს მოვკარი თვალი, ორად მოხრილიყო. მადმუაზელ ტაიფერი ცდილობდა, მამის გმინვა ჩაეხშო. პირზე ცხვირსახოცს აფარებდა. საუბედუროდ, ბატონმა ტაიფერმა შემნიშნა: სახე უფრო დაემანჭა, ჰაერში გაიფანტა მისი გააფთრებული კივილი, ერთი მძვინვარედ გადმომხედა და ეტლიც დაიძრა. ამ საღამომ, ამ სადილმა, მწარე გავლენა მოახდინეს ჩემს ცხოვრებასა და გრძნობებზე. მე შემიყვარდა ტაიფერის ასული. იქნებ სწორედ იმიტომაც, რომ სინდისი და პატიოსნება მიკრძალავდა დავკავშირებოდი მკვლელს, რაც უნდა კარგი მამა და კარგი მეუღლე ყოფილიყო იგი. იდუმალი ბედისწერა მიზიდავდა იმ ოჯახებისკენ, სადაც ვიცოდი, შევხვდებოდი ვიქტორინს. ხშირად საკუთარ თავს პატიოსან სიტყვას ვაძლევდი, მას აღარასოდეს ვნახავ-მეთქი, მაგრამ იმავე საღამოს მის გვერდით აღმოვჩნდებოდი და უსაზღვროდ ბედნიერიც ვიყავი. ჩემი კანონიერი სიყვარული ქიმერიული სინდისის ქენჯნით შეპყრობილი, დანაშაულებრივი ვნების ელფერს ატარებდა. მეზიზღებოდა ჩემი თავი, როცა ვესალმებოდი ტაიფერს, - იგი ხანდახან თავის ასულთან ერთად მხვდებოდა, - და მაინც ვესალმებოდი! თანაც, საუბედუროდ, ვიქტორინი მარტოოდენ ლამაზი გოგონა როდი გახლავთ, იგი განათლებულიცაა, ნიჭიერიც და თავაზიანიც. პედანტობისა და მანჭიობის ნატამალიც კი არ გააჩნია. საუბარში თავდაჭერილობას იჩენს და მის ხასიათს ისეთი მელანქოლიური სინაზე აცისკროვნებს, რომ შეუძლებელია არ დაემორჩილო. მადმუაზელ ტაიფერს მე ვუყვარვარ, ყოველ შემთხვევაში ნებას მაძლევს, ასე ვიფიქრო. რაღაც განსაკუთრებული ღიმილი უმშვენებს ბაგეს და ამ ღიმილს მარტო მე მიძღვნის. ხმას ჩემთან უფრო მეტად დაიტკბობს ხოლმე. ოჰ! ვუყვარვარ! მაგრამ იგი აღმერთებს მამას; ჩემს წინაშე ხოტბას ასხამს მის გულკეთილობას, თბილ და ნატიფ ხასიათს. ეს ხოტბა კი ხანჯალია, რასაც მადმუაზელ ტაიფერი გულში მიყრის. ერთ დღეს, ცოტა გაწყდა, თანაზიარი გავხვდი იმ ბოროტმოქმედებისა, რაზედაც ტაიფერის ოჯახის სიმდიდრეა დამყარებული. ვიქტორინის ხელის თხოვნა განვიზრახე და გავიქეცი, ვიმოგზაურე. მოვიარე გერმანია, ანდერნახი. მაინც დავბრუნდი. ვიქტორინს ფერი დაჰკარგოდა, გამხდარიყო! ჯანმრთელი და მხიარული რომ დამხვედროდა, გადავრჩებოდი. გრძნობა უჩვეულო სიძლიერით ამიგიზგიზდა გულში. შემეშინდა, ყოყმანი მანიად არ გადამქცეოდა, ამიტომაც გადავწყვიტე, მომეწვია პატიოსან ადამიანთა სინედრიონი, რათა შუქი მომეფინა ამ მაღალზნეობრივი და ფილოსოფიური საკითხისათვის. მით უმეტეს, რომ ჩემი დაბრუნების შემდეგ საქმე უფრო მეტად გართულდა. ამგვარად, გუშინწინ, თავი მოვუყარე იმ მეგობრებს, რომელთაც ყველაზე სინდისიერ, თავაზიან და წესიერ კაცებად მივიჩნევ: დავპატიჟე ორი ინგლისელი, ერთი საელჩოს მდივანი და ერთი პურიტანელი. ერთი პოლიტიკურად მომწიფებული პიროვნება, ყოფილი მინისტრი; რამდენიმე ჯერ კიდევ უმანკოების თილისმით მოჯადოებული ახალგაზრდა; ერთი მღვდელი, ერთი მოხუცი. არც ჩემი ყოფილი მეურვე დამვიწყებია - ეს გულუბრყვილო ადამიანი, რომელმაც ისეთი ყოვლად პატიოსანი სამეურვეო ანგარიში წარმომიდგინა, რომ დღესაც ვერ დაუვიწყებიათ სამეურვეო საბჭოში; ერთიც ადვოკატი, ნოტარიუსი და მოსამართლე. ერთი სიტყვით, საზოგადოებრივი აზრისა და პრაქტიკული კეთილგონიერების ყველა განმასახიერებელნი. ჯერ ერთი, გემრიელად ვისადილეთ, ლაპარაკით და ყვირილით გული ვიჯერეთ, შემდეგ, როცა ჩაროზი გაჩნდა სუფრაზე, მათ გულწრფელად გადავუშალე ჩემი თავგადასავალი ისე, რომ სატრფოს ვინაობა არ გამოვამჟღავნე, და კეთილი რჩევა ვთხოვე. - მეგობრებო, გთხოვთ მირჩიოთ რამე, - განვუცხადე ბოლოს, - ნუ აჩქარდებით, ყოველმხრივ აწონ-დაწონეთ ეს საკითხი, თითქოს საქმე რომელიმე კანონის პროექტს ეხებოდეს. ურნასა და ბილიარდის ბურთებს მოგიტანენ და ხმა მიეცით ჩემს ქორწინებას ფარული კენჭისყრის ყველა წესის დაცვით. უმალ ღრმა სიჩუმე გამეფდა. ნოტარიუსმა თავის თავზე აცილება შეიტანა. - საქმეში ხომ ქორწინების კონტრაქტია გარეული, - შენიშნა მან. ჩემს მეურვეს ღვინო ბლომად ეყლაპა. დადუმებული იჯდა და თავად ესაჭიროებოდა ზრუნვა, რომ შინ დაბრუნებისას რაიმე ხიფათს არ გადაჰყროდა. - გასაგებია, - შევყვირე მე - თუ არ გამოთქვამთ აზრს, ამით უფრო ხაზგასმით მიმითითებთ, როგორ უნდა მოვიქცე. სტუმრები აიშალნენ. ერთმა ბინათმფლობელმა, რომელმაც თანხა შესწირა გენერალ ფუას ძეგლის ასაგებად და მისი შვილების დასახმარებლად, წამოიძახა: - ბოროტმოქმედება, მსგავსად სათნოებისა, სხვადასხვა ხასიათისაა! - ყბედი! - იდაყვი გამკრა და ჩამჩურჩულა ყოფილმა მინისტრმა. - მერედა, რა გაბრკოლებთ? - შემეკითხა ერთი დუკა, რომლის სიმდიდრე შედგებოდა ნანტის ედიქტის გაუქმების შემდეგ ურჩი პროტესტანტების კონფისკაციაში მოხვედრილი მამულებისგან. წამოდგა ადვოკატი. - ჩვენს მიერ განხილული საკითხი იურისპრუდენციაში არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენს! ბატონი დუკა მართალსა ბრძანებს! - შესძახა კანონის დამცველმა, - ხომ არსებობს ხანდაზმულობის ვადა! სად წაგვიყვანდა ყოველგვარ სიმდიდრეთა სათავეების ქექვა? ეს უკვე სინდისის საქმეა. თუ მაინცდამაინც აგიჩემებიათ სამსჯავროს წარუდგეთ ამ საქმით, მიმართეთ ცის სამართალს, მოინანიეთ ცოდვანი თქვენნი. კანონის ხორცშესხმული კოდექსი გაჩუმდა, დაბრძანდა და ერთი ჭიქა შამპანური შესვა. წამოდგა კაცი, მოწოდებული სახარების ქადაგებისთვის, ტკბილი მოძღვარი. - მეტისმეტად სუსტნი მოგვავლინა ამ ქვეყნად ღმერთმა, - მტკიცედ ბრძანა მან, - თუ თქვენ ეტრფით ბოროტმოქმედის ასულს, შეირთეთ იგი, მაგრამ იკმარეთ დედისეული ქონება მისი, ხოლო მამის სიმდიდრე მიეცით ღატაკთ. - ვაითუ, - ხმა აიმაღლა ერთმა კამათის ულმობელმა მოყვარულმა, რომლის მსგავსთ ხშირად ვხვდებით საზოგადოებაში, - მამა სარფიანად იმიტომ დაქორწინდა, რომ თავად იყო მდიდარი. ამ ადამიანის სულ პაწაწა ბედნიერებაც კი, განა ყოველთვის ბოროტმოქმედების ნაყოფს არ წარმოდგენდა? - თვით ეს კამათი თავისთავად უკვე განაჩენია! არის ზოგი რამ ისეთი, რაზედაც არ მსჯელობენ, - წამოისროლა ჩემმა ყოფილმა მეურვემ, ვისაც ეგონა შეზარხოშებული ადამიანის წარმოთქმული სიტყვით შეკრებილ საზოგადოებას გონებას გაუნათებდა. - დიახ! - კვერი დაუკრა საელჩოს მდივანმა. - დიახ! - შესძახა მღვდელმა. ამ ორ ადამიანს ერთმანეთის არა გაეგებოდათ რა. წამოდგა დოქტრინერი, რომელსაც არჩევნებში მხოლოდ ორმოცდაათი ხმა დააკლდა ასორმოცდათხუთმეტ ამომრჩეველთა შორის. - ბატონებო, ეს ინტელექტუალური ბუნების ფენომენალური შემთხვევაა, რაც აშკარად სცილდება ჩვენი საზოგადოების ნორმალური მდგომარეობის საზღვრებს, - განაცხადა მან, - ამიტომაც გადაწყვეტილება, რისი მიღებაც ჩვენ გვმართებს, არ უნდა წარმოადგენდეს ჩვენი აზროვნების წინასწარგანზრახულ ფაქტს; იგი უნდა იყოს უცაბედი, ჭკუის სასწავლებელი მოსაზრება; შემეცნების წამიერი აღქმა, რაც თითქმის მიემსგავსება გრძნობათა და გემოვნებათა გასხივოსნებას. დავიწყოთ კენჭისყრა! - ვუყაროთ კენჭი! - შესძახეს სტუმრებმა. მოვატანინე თითოეულისთვის ორი ბურთი; ერთი თეთრი, მეორე - წითელი. თეთრი - უბიწოების სიმბოლო, ქორწინების აკრძალვის ნიშანი უნდა ყოფილიყო, წითელი კი - მისი დაშვებისა. რაკი უხერხულად მივიჩნიე, კენჭისყრაში მონაწილეობის მიღებაზე უარი განვაცხადე. ჩვიდმეტი მეგობარი მყავდა სტუმრად. ცხრა აბსოლუტურ უმრავლესობას ქმნიდა. თითოეულს ბურთი უნდა ჩაეგდო წნორისგან მოწნულ ვიწროყელიან კალათში, საიდანაც ბილიარდის მოთამაშენი თამაშის რიგის დასადგენად იღებენ დანომრილ ბურთებს. ყველა ძლიერმა ცნობისმოყვარეობის გრძნობამ შეგვიპყრო, რადგან მეტად უცნაური გახლდათ ამ წმინდა ზნეობრივი საკითხის კენჭისყრით გადაწყვეტა. ხმის დათვლისას აღმოჩნდა ცხრა თეთრი ბურთი! შედეგი არ გამკვირვებია; მაგრამ დავითვალე კი ჩემი კბილა ახალგაზრდები, რომელნიც ჩემს მსაჯულთა შორის იმყოფებოდნენ. ეს კაზუისტები ცხრანი იყვნენ და ყველანი ერთი აზრით გამსჭვალულნი. «ოჰ! ოჰ! - წარმოვთქვი გულში, საიდუმლო ერთსულოვნებაა, როგორც ჩემი ქორწინების სასარგებლოდ, ისევე მის წინააღმდეგ! როგორ დავაღწიო თავი ამ უხერხულ მდგომარეობას?» - სად ცხოვრობს სასიმამრო? - დაუფიქრებლად იკითხა სხვებზე ნაკლებად თავდაჭერილმა ჩემმა კოლეჟელმა ამხანაგმა. - სიმამრი აღარ არსებობს! - წამოვიძახე მე, - წინათ ჩემი სინდისი ისე აშკარად მესიტყვებოდა, რომ თქვენი განაჩენი არ მჭირდებოდა. და თუ დღეს მისი ხმა მისუსტდა, აი, მიზეზი ჩემი სულმოკლეობისა. ორი თვეა, რაც ეს მაცთური წერილი მივიღე. საფულედან მოპატიჟების ბარათი ამოვიღე და ვუჩვენე მათ. ბატონ... მოწყალეო ხელმწიფევ! გთხოვთ დაესწროთ გასვენებას, წირვასა და დასაფლავებას „ტაიფერისა და კომპანიის“ მეთაურის, სურსათის ყოფილი მიმწოდებლის, სიცოცხლეში საპატიო ლეგიონისა და ოქროს დეზის კავალერის, პარიზის ნაციონალური გვარდიის მეორე ლეგიონის გრენადერთა კაპიტნის, ბატონ ჟან-ფრედერიკ ტაიფერისა, რომელიც გარდაიცვალა მაისის პირველს, თავის სასახლეში ჟუმერის ქუჩაზე. დაკრძალვა მოხდება.. და სხვ. ...სახელით და სხვა». - როგორ მოვიქცე ახლა? - საკითხს მეტად ფართოდა ვსვამ. რაღა თქმა უნდა, რომ მადმუაზელ ტაიფერის მამულებში სისხლის მორევი დგას, და მამამისის მემკვიდრეობა ნამდვილი «აცელდამაა». ეს მე ვიცი. მაგრამ პროსპერ მანიანს მემკვიდრეები არ დაუტოვებია. ვერც ანდერნახში მოკლული ნემსების მეფაბრიკის ოჯახის პოვნა შევძელი. ვის, ვის გადავცე ქონება? და თუ გადავცემ, მთელი ქონება უნდა გადავცე? მაქვს კი უფლება, შემთხვევით გაგებული საიდუმლოება გავამჟღავნო და უმანკო გოგონას მზითევს მოკვეთილი თავი მივუმატო? მივაღწიო იმას, რომ იგი ცუდ სიზმრებსა ხედავდეს და დავაკარგვინო მშვენიერი ილუზია, მეორეჯერ მოვუკლა მამა სიტყვებით: «ყოველი თქვენი ეკიუ სისხლშია ამოსვრილი!» ეკლესიის ერთი ხანდაზმული მსახურისგან ვითხოვე «სინდისის საკითხთა ლექსიკონი» და იქ ჩემი ეჭვების განმარტება ვერ ვიპოვნე. პროსპერ მანიანის, ვალენფერისა და ტაიფერის სულის საცხონებლად ავაგო ეკლესია? ჩვენ ხომ XIX საუკუნეში ვცხოვრობთ. ავაშენო თავშესაფარი, თუ დავაწესო ჯილდო სათნოებისთვის? სათნოების ჯილდოს გაიძვერებს მისცემენ. თავშესაფრები კი დღეს, როგორც ვხედავ, ბიწიერების ბუდედ გადაქცეულა! და განა შეიძლება ამ ბოროტმოქმედების იმით გამოსყიდვა, რომ დანაშაულით შეძენილი ქონება პატივმოყვარე მიზნების განხორციელებას მოხმარდეს? მერე, ვალდებული ვარ, ასე მოვიქცე? მე ხომ მიყვარს ეს ქალი და მიყვარს თავდავიწყებით. ჩემი სიყვარული სიცოცხლეა ჩემი! და ფუფუნებას, კოხტაობას, ხელოვნებისგან მიღებული სიამოვნებით სავსე ცხოვრებას მიჩვეულ ყმაწვილ გოგონას, ვისაც უყვარს ბუფონში როსინის მუსიკის ნებივრად მოსმენა, რომ შევთავაზო, ყოველწლიურად ათას ხუთასი ათასი ფრანკი შესწიროს გამოტვინებულ ბებრუცუნებსა და ქეციან მატანტალებს, იგი სიცილით ზურგს შემაქცევს, ხოლო მისი კომპანიონი ქალი კი ბოროტ ხუმარად ჩამთვლის. თუ ტრფობის თავდავიწყებაში ყოფნისას მე მას შევუქებ სადა ცხოვრების სილამაზეს, ჩემს პაწია სახლს ლუარის ნაპირას და შევეხვეწები ჩვენს სიყვარულს პარიზული ცხოვრება მსხვერპლად მოუტანოს, ეს ხომ, უპირველეს ყოვლისა, იქნება კეთილშობილი ტყუილი და თან, ვაითუ, სამწუხარო ექსპერიმენტი გამოდგეს და დამეკარგოს გული ნორჩი ასულისა, ვისაც ძალიან მოსწონს მეჯლისები, გაგიჟებით უყვარს თვალ-მარგალიტი და, ჯერჯერობით, მეც. მას მომტაცებს ტანწერწეტა, მორთულ-მოკაზმული, აბზეკილულვაშებიანი ოფიცერი, რომელიც დაუკრავს პიანინოზე, ხოტბას შეასხამს ბაირონს და კოხტად შესკუპდება ცხენზე. როგორ მოვიქცე? ბატონებო, შემიწყალეთ, მომეცით რჩევა!.. ჯენი დინსის მამის მსგავსმა პურიტანელი გემოვნების მქონე პატიოსანმა კაცმა, რომელიც მე უკვე ვახსენე, და რომელსაც აქამდე ერთი სიტყვაც კი არ წამოსცდენია, მხრები აიჩეჩა და განმიცხადა: - შე სულელო, ნეტავ რა გრჯიდა, რომ ეკითხებოდი, ბოვედან იყო თუ არა? პარიზი, მაისი, 1831 წელი. …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 5:04pm on თებერვალი 28, 2015
- თემა: ამბავი ერთი სიყვარულისა
- ასრულებდა, მაგრამ ასრულებდა უხალისოდ, ძალისძალად. არა, მას არ უყვარდა ლიდუვინა და, ალბათ, არც არასდროს შეუყვარდებოდა. ეს გრძნობა უფრო იმ ყმაწვილის გატაცებას ჰგავდა, რომელიც ქალის არსს შეიცნობს თუ არა, პირველივე ქალი, ვინც გზად შემოეყრება და სხივიან თვალებს შეანათებს, უმალ შეუყვარდება, თუნდაც იცოდეს, რომ იგი იმ ბედის გზას გაუმრუდებს, ცაში რომაა გადაწყვეტილი. და აჰა, ერთ დღესაც, ზიარება რომ მიიღო და მერე ალალბედზე გადაშალა სახარება, აკი სწორედ ის სტრიქონები მოხვდა თვალში და ნამდვილად არ მოსჩვენებია, ცხადად ამოიკითხა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთა" (მარკოზი XV.15). ეს იყო მისი ვალი და მოწოდება, სახარება უნდა ექადაგა, მაგრამ ჯერ სასულიერო წოდებაზე უნდა ეზრუნა, ალბათ, ჯობდა მონასტერში ბერად აღკვეცილიყო, ამისთვის იყო დაბადებული, უფლის სიტყვა უნდა მიეტანა ხალხთან და არა იმისთვის, რომ ოჯახის მამა გამხდარიყო, მით უმეტეს, საქმრო. ლიდუვინას კარ-მიდამო ურსულელთა მონასტერს ემიჯნებოდა, რომელსაც გარს ქვის მაღალი გალავანი ჰქონდა შემოვლებული და შუაში ვიწრო შუკა ჩაუდიოდა. გალავანს კვიპაროსის ფართოდ გაშლილი, მძიმე ტოტები ეფინებოდა და იქ მუდამ ბეღურები ჟივჟივებდნენ. საღამო ჟამს მწვანედ ჩამუქებული კვიპაროსი კიდევ უფრო ჩამუქდებოდა და აგიზგიზებული დასალიერის ფონზე მით უფრო მკვეთრად იხატებოდა; და ამ საღამოს სიმყუდროვეში მონასტრის ზარებიც აგუგუნდებოდა, თითქოს კვერს უკრავდა და კიდეც წააქეზებდა, – "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთაო". მათი საუბრებიც ნაძალადევი და უხალისო იყო. რკინის მესერი, საქმროსა და საცოლეს რომ აცალკევებდა, ციხის გისოსებს მოგაგონებდათ და იყვნენ კიდეც ისინი ტყვეები, მაგრამ არა სიყვარულისა თუ ნაზი გრძნობისა, არამედ ერთგულებისა და პატიოსნების ღრმა პატივისცემისა; მაგრამ როცა რიკარდო ლიდუვინას აბანოზისფერ თვალებს შეჰყურებდა, უწინდებურად ვეღარ გრძნობდა, რომ სულით მაღლდებოდა. – თუ საქმე რამ გაქვს, ჩემი გულისთვის ნუ გაცდები, – უთხრა ერთხელაც ლიდუვინამ. – საქმეო? რა საქმე უნდა მქონდეს ამაზე უკეთესი, შენ რომ გიყურებ! – მიუგო მან. და ორივე მაშინვე დადუმდა, რამეთუ მიხვდნენ ამ სიტყვების სიცარიელეს. ისინი უმეტესწილად ქალაქის ამბებზე ან რომელიმე შეყვარებულ წყვილზე ლაპარაკობდნენ და ქირქილებდნენ. ზოგჯერ ლიდუვინა უნებურად თავის ოჯახზე თუ დაიჩივლებდა, დამბლადაცემულ, დადუმებულ დედაზე ან შურისაგან ერთიანად ჩამომხმარ დაზე დაიწუწუნებდა; მათ სახლში ხომ მამაკაცი არ ჭაჭანებდა; მამა თითქმის არც ახსოვდა, ძმა კი ბუნდოვანი სიზმარივით აგონდებოდა, თოჯინასავით რომ ეთამაშებოდა და თუ კოცნას დაუპირებდა, დილის სიზმარივით გაქრებოდა. ყოველ საღამოს, როცა რიკარდო ღობეს მოშორდებოდა და შინისაკენ გაუყვებოდა გზას, ეჩვენებოდა, არა, კი არ ეჩვენებოდა, თითქმის დარწმუნებულიც იყო, რომ მათი სიყვარული ისე მოკვდა, დაბადებაც ვერ მოასწრო; მაგრამ კვლავ ბრუნდებოდა, გეგონებოდათ, რაღაც იდუმალი ძალა ეზიდებაო. მას ხიბლავდა ის მშვიდი და თან ნაღვლიანი გარემო იმ შუკაში, ლამის ჰაერიც რომ გაეჟღინთა; მწვანედ ჩამუქებული კვიპაროსი, მონასტრის მაღალი, დაბზარული კედლები, დაისის მქრქალი შუქი, ბეღურების ჟივჟივი ისე ეხამებოდა ლიდუვინას შავ თვალებსა და შავი თმის ტალღებს, ასე ეგონა, საგანგებოდ მისთვის იყო შექმნილი. როცა დაისის ცეცხლისფერ ანარეკლს გასცქეროდა, მაშინაც საცოლის თმის ტალღებს ჭვრეტდა და თვალდათვალ უყურებდა, როგორ იმსჭვალებოდა იგი ამ ანარეკლისა და ზარების შთამაგონებელი გუგუნით. საბრალო რიკარდო, ამ სასიყვარულო ურთიერთობის ტყვე, ფიქრობდა, ეგებ თავად ლიდუვინაა ის კეთილი მაცნე, ასე რომ მიხმობს და მაგულიანებსო. მაგრამ იმავ წუთს მოეჩვენებოდა, თითქოს ქალიშვილის დალალებში უკანასკნელი სხივი რომ ქრებოდა, შავი მდინარის ტალღები გადაევლებოდა და ზღვისკენ მიაქანებდა დასანთქმელად განწირულს. აღარაფერი დარჩა საჭოჭმანო, ეს ამბავი უნდა დასრულებულიყო, მაგრამ როგორ? როგორ უნდა ეღალატა ჩვევისთვის? როგორ გაეტეხა სიტყვა? ხალხის თვალში ერთი ქარაფშუტა და უმადური გამოჩენილიყო? რიკარდო იმასაც კარგად ხვდებოდა, რომ ლიდუვინასაც გაუცრუვდა იმედი, ამ სიყვარულმა ისიც დაღალა. და აი, ერთ დღესაც ისინი უსიტყვოდ გამოუტყდნენ ერთმანეთს და ეს მათ თვალებში, მათ საუბარში, უფრო სწორად, მათი თვალების უხმო საუბარში გაცხადდა ანგელუს-ის ლოცვის მერე. მათი საღამოები ხომ ისე ილეოდა, თითქოს გარდაცვლილი გრძნობების სადარაჯოდ ფხიზლობენო. მაგრამ არა, ისინი არამც და არამც არ დაემსგავსებოდნენ სხვებს, ვისზეც თვითონვე ქირქილებდნენ, ისეთები არასდროს გახდებოდნენ. მაგრამ როგორ უნდა გაემხილათ ეს ერთმანეთისთვის, როგორ უნდა ეღიარებინათ, ყველაფერი დამთავრდაო, მეგობრებივით ხომ არ ჩამოართმევდნენ ერთმანეთს ხელს და ასე გულნატკენები დაშორდებოდნენ. თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, შვებით ხომ მაინც ამოისუნთქავდნენ. რიკარდოს მონასტრისაკენ მიუწევდა გული, ლიდუვინა კი ალბათ სხვა მამაკაცს შეხვდებოდა და ეგებ მისი ცხოვრების თანამგზავრიც გამხდარიყო. რიკარდომ კარგად აწონ-დაწონა ვითარება და გადაწყვეტილებაც მიიღო; მისი განზრახვა თან ვითომ ეშმაკურიც იყო და თან სენტიმენტალურიც; სხვა გზას მაინც ვერ ხედავდა, თორემ ეს ურთიერთობა კიდევ კარგა ხანს გაგრძელდებოდა, ისედაც უკვე ხუთი წელია ერთმანეთს ხვდებოდნენ. მათ ოჯახებს მართალია, არათუ საკმარისი, საკმარისზე მეტი შეძლება ჰქონდათ, რომ ახალგაზრდებს უზრუნველად ეცხოვრათ, მაგრამ არც ლიდუვინას დედას და არც რიკარდოს მამას დიდი მოწადინება არ გამოუჩენიათ, რადგან რიკარდოს ჯერ სწავლა უნდა დაესრულებინა, ხოლო თავად ყმაწვილს სწავლის წყურვილი დიდად არ კლავდა, არც სწავლას უჩანდა ბოლო, არც მოთმინება იყო უსაზღვრო; თან იმაზეც ფიქრობდა, ეგებ ჩვენი სიყვარული გაცოცხლდესო, თან ხანდახან აზრი გაუელვებდა, იქნებ ერთიც ვცადო და შევთავაზო, მოდი, უფროსების დაუკითხავად სახლიდან ჩუმად გავიპაროთო. რა თქმა უნდა, ამაზე ლიდუვინა არ დათანხმდებოდა; აი, მაშინ კი მიეცემოდა საბაბი და პირდაპირ ეტყოდა, ხომ ხედავ, ჩვენი სიყვარული ჭეშმარიტი არ ყოფილა, ნამდვილი ვნება სულ სხვააო; მაგრამ არც ეს აზრი ჰგვრიდა დიდ შვებას; მერე იტყოდა, ბოლოს და ბოლოს, რას მიქვია სირცხვილი, რიდი თუ ცრურწმენა, თუკი თავისუფლებას დავიბრუნებო. მაგრამ ვაითუ, ლიდუვინას თანხმობა ეთქვა... მაშინ... არა, ლიდუვინა სახლიდან დაუკითხავად წასვლას, გაქცევას არ მოისურვებდა და ასე მალულ-ფარულად გაპარვას ვერც გაბედავდა. მაგრამ მაინც რომ დათანხმებულიყო... ასეთი ნაბიჯი ხომ ნამდვილი გამოწვევა იქნებოდა ფარისევლებისა და მოვალეობების მონებისთვის, ცოტა მაინც რომ გამოფხიზლებულიყვნენ! ეგებ მაშინ მათი სიყვარულიც გაცოცხლებულიყო, თუკი ოდესმე მაინც იყო ცოცხალი და თუ აქამდე მათზე ზენაარის მადლი არ გადმოსულიყო, ეგებ ამის შემდეგ მოჰფენოდა ნათელი მათ ასეთ ყოფას. მაგრამ არა, ლიდუვინას ვერასგზით ვერ დაიყოლიებდა. და აი, ერთ დღესაც რიკარდომ გაბედა და სიტყვა გადაუკრა, დიდი წვალებითა და მიკიბულ-მოკიბულად მიანიშნა გაქცევის თაობაზე, მაგრამ ლიდუვინამ არც კი შეიმჩნია, ვითომ ვერ გაიგო, თუ ვერ მიუხვდა; ნეტავი ამ დროს რაზე ფიქრობდა? ეგებ ესეც საბაბად გამოეყენებინა და თავისუფლება დაებრუნებინა, ანდა სულაც ყველაფერი თავიდან დაეწყოთ და ჭეშმარიტი სიყვარულით ანთებულიყვნენ? 2 ლიდუვინას სახლში ისეთი მოწყენილობა სუფევდა, ასე გეგონებოდათ, სევდის შავი ღრუბელი ჩამოწოლილაო. ეს უზარმაზარი სახლი ერთთავად ბინდბუნდში იყო ჩაფლული, კედლებს ალაგ ობიც კი მოსდებოდა, ყოველი მხრიდან ჯავრის იაზმები მოდიოდა და იქაურობა მთლად გაეჟღინთა. როცა ძველისძველი საწონებიანი საათი დარეკავდა, ისეთი გრძნობა დაეუფლებოდა ადამიანს, თითქოს სიცარიელისა თუ მოგონების სიმძიმისაგან მთელი სახლი კვნესისო. ლიდუვინას დედა დღეში ორჯერ ძლივძლივობით მილასლასდებოდა, დიდის გაჭირვებით მიიტანდა ცოცხალ-მკვდარ სხეულს დაფლეთილ სავარძლამდე; ხანდახან ჩაბნელებულ დერეფანში თავის მეორე ქალიშვილს წააწყდებოდა, მუდამ სახე რომ ჩამოსტიროდა. დები თითქმის არც ელაპარაკებოდნენ ერთმანეთს, დედას კი ისევ ლიდუვინა თუ შეეხმიანებოდა და კიდეც მიეფერებოდა. საბრალო ქალი დაჭრილ ნადირს ჰგავდა, ერთთავად ძილ-ბურანში იყო ჩაფლული, იფიქრებდით, მხოლოდ ამ შავბნელ ბურანსა თუ ავადმყოფურ გარინდებაში ცოცხლობსო. საბრალო ლიდუვინას დროდადრო ძმაც ახსენდებოდა და ისიც ძალიან ბუნდოვნად, თითქოს მარტო სიზმრად ჰყავდა ნანახიო; თოჯინასავით წარმოუდგებოდა, ცისფერთვალა და ოქროსთმიანი, მუდამ მოცინარ-მოღიმარი, მაშინ პატარა ძმამ ინა შეარქვა, მერე ლიდუვინას ეძახდა, ბოლოს – ლიდუს, გეგონება, დროსა და ძალას ზოგავს და სახელს ამიტომ უმოკლებსო; მაგრამ იმხანად სულ პატარები იყვნენ და არც ის ესმოდა, როგორ გამოეხატა დის სიყვარული. ბავშვობა კი დამთავრდა, გაიცრიცა, გახუნდა, უღიმღამო დღეების რიგმა ლამის სულ წაშალა. მერე კი ერთადერთი რიკარდო იყო, ვინც მის ცხოვრებაში სინათლე შეიტანა, მისმა სიყვარულმა მზის სხივივით მოსჭრა თვალი, მაგრამ ისიც ჩამავალი მზის მბჟუტავი ანარეკლი აღმოჩნდა. სულ თავიდან, როცა რიკარდო მას სიყვარულში გამოუტყდა, – აკი დაუფიქრებლადაც მიენდო, – დაიჯერა, რომ ასეთი ტრფიალის მიღმა ჯერ მხოლოდ ნაღვერდალი ბჟუტავდა, გრძნობის ამგვარ ბინდბუნდში განთიადის შუქს ჯერ ვერ შეეღწია, მაგრამ ცისკარი ალბათ მზის ამობრწყინებას აუწყებდა. ვაი, რომ ძალიან მალე მიხვდა – ნაღვერდლის აბრიალების იმედი არ უნდა ჰქონოდა, ნაღვერდალი ჩაფერფლილიყო, მზის აღმოხდომა კი არა, ჩასვენება ახლოვდებოდა, რასაც ღამე მოჰყვებოდა. ლიდუვინა იმასაც კარგად ხვდებოდა და გრძნობდა, რომ მტკიცე და ძლიერი სიყვარული ერთბაშად აგიზგიზდებოდა, ვითარცა ცისკარი გაშლილ მინდორში, მაგრამ, საუბედუროდ, მათი სიყვარული დაბადებიდანვე აგონიაში იყო. ამ სიყვარულს ზოგჯერ თავისი ცისფერთვალა, ოქროსთმიანი ძმის სიყვარულსაც კი ადარებდა. და მაინც, როგორ შეხვდა ლიდუვინა რიკარდოს? ისეთი უღიმღამო ცხოვრება ჰქონდა, ისე მარტოდ გრძნობდა თავს! პირველად ურსულელთა მონასტერში ნახა, დილის წირვაზე; მერე დილაობით, წირვის შემდეგ, ტაძრიდან რომ გამოვიდოდნენ, ერთმანეთს შეხედავდნენ. ერთხელ რიკარდომ ნაკურთხი წყალიც შესთავაზა, მერე კრიალოსანი მიუტანა, ლიდუვინას სკამზე რომ დარჩენოდა, სადაც დაჩოქილი ლოცულობდა ხოლმე; ბოლოს კი, დილის წირვა რომ დამთავრდა და რიკარდომ ჩვეულებისამებრ ნაკურთხი წყალი შესთავაზა, თან წერილიც გადასცა, ხელი უკანკალებდა და სახე ყაყაჩოსავით უვარვარებდა. მეორე დილას ლიდუვინა წირვაზე აღარ წასულა, წერილის პასუხი უნდა მოეფიქრებინა. აჰა, საქმროც გამოუჩნდა! საქმრო, როგორც მისი ორიოდე მეგობარი იტყოდა, რომლებიც იშვიათად თუ მოიკითხავდნენ. მერედა, როგორი საქმრო! მოსწონდა კი? თუმცა რა ჰქონდა დასაწუნი! საქმროს პირობაზე ღვთისმოსავი იყო და თან მეტისმეტად ღვთისმოსავი; შესახედავად – სანდომიანი, კარგი ოჯახიშვილი, ყოფაქცევით – სამაგალითო, ესეც არ იყოს, გულს მაინც ხომ გადააყოლებდა, ამ უჟმურ, უღიმღამო დღეებს ხომ შეიმოკლებდა, თავისი დაღვრემილი, სახეჩამომტირალი დის ყურებასაც გადაურჩებოდა, დედის, საბრალო დაჭრილი ნადირის, დუმილიც არ გაუწვრილებდა გულს. მერედა სიყვარული?! ააჰ, სიყვარული მოვიდოდა, აკი ყოველთვის მოდის ხოლმე, თუკი უხმობ, როცა თვითონ სიყვარული გიყვარს და გჭირდება. მაგრამ გადიოდა დღეები, კვირები, თვეებიც კი და გული მაინც არაფერს უთქვამდა. მაშ, რატომ არ ეთმობოდა ასეთი საქმრო? იმედი ჰქონდა, უიმედო იმედი, თვინიერი და საამო, რომ ერთ მშვენიერ დღესაც უფალი, ყოველი შეჭირვებულის შემწე, მოწყალების თვალით გადმოხედავდა და სიყვარული დაიბადებოდა. მაგრამ სიყვარული არა და არ მოდიოდა, ანდა ეგებ მათ შორის დაფრინავდა კიდეც, თუმცა ისინი ვერ ხედავდნენ. "გვიყვარს კი ერთმანეთი? ეგებ არც გვიყვარს? მაინც რა არის სიყვარული?" – ეს ფიქრები მოსვენებას არ აძლევდა ლიდუვინას თავისი დადუმებული დედისა და სახემოღრუბლული დის გვერდით და იმედს მაინც არ კარგავდა. ლიდუვინამ, თავისდა სავალალოდ, მალე იგრძნო, რომ რიკარდომ თავი მოაბეზრა, რომ იგი, უბრალოდ, მიეჩვია მონასტრის კედლებს, კვიპაროსს, ბეღურების ჟივჟივს, დაისის ჭვრეტას, ოღონდ არა მას, მის გვერდით ყოფნას. მისი საქმროს გულსა და გონებაში გამჯდარ ღირსებისა და ერთგულების გრძნობას კი იმედგაცრუება ვერაფერს ავნებდა. არა, ამ ურთიერთობას თავად პირველი არასდროს გაწყვეტდა, თუნდაც დარდისაგან მომკვდარიყო. დაე, ჯერ რიკარდოს გადაედგა ეს ნაბიჯი. ლიდუვინასთვის ერთგულება და პატიოსნება ლამის რელიგიას უტოლდებოდა; იგი არც პირველი და არც უკანასკნელი ქალი იქნებოდა, ვინც ერთგულებას შეეწირებოდა. მისი მეგობარი როსარიოც აკი ასე გათხოვდა, იმ პირველ მამაკაცს გაჰყვა, ვისაც ერთგულება შეჰფიცა, ოღონდ კი იმ ქალებისთვის არ შეედარებინათ, ხელთათმანებივით რომ იცვლიდნენ საქმროებს. სწორედ მამაკაცები არიან ორგულებიც და ფიცის გამტეხნიც, სიყვარულის წუთებში მიცემული სიტყვა რომ ავიწყდებათ. ლიდუვინას გულის სიღრმეში თითქმის სძულდა კიდეც ისინი, სძულდა, მაგრამ მაინც ელოდებოდა თავისი ოცნების მამაკაცს, ქმარს, ვინც ისე წარიტაცებდა, ვითარცა ტალღა ოკეანისა და ერთიანად შთანთქავდა ნეტარების მორევში. ლიდუვინამ ძალიან კარგად გაიგო რიკარდოს გადაკრული სიტყვები გაქცევის თაობაზე, მაგრამ ისე დაიჭირა თავი, ვითომ ვერ მიუხვდა; სინამდვილეში არათუ მიუხვდა, ნათლადაც დაინახა მისი განზრახვა, საქმროს სულში ამოიკითხა ის, რისი თქმაც სწადდა; და უთხრა თავის თავს: "დაე, ისეთი გამბედაობა გამოიჩინოს, ნამდვილ მამაკაცს რომ შეჰფერის, გარკვევით და გადაჭრით მითხრას, გავიქცეთო და მეც დავთანხმდები; დავთანხმდები და თვითონვე გაებმება ჩემთვის დაგებულ მახეში; მაშინ კი გამოჩნდება, ვის ჰქონია გამბედაობა, ალბათ, უკან დაიხევს, ათასგვარ მიზეზსა და საბაბს შეთხზავს, როცა დაინახავს, თავადვე რომ შეიბორკა ხელ-ფეხი იმ ჯაჭვით, ჩემთვის რომ ამზადებდა თავის დასაღწევად, და მეც, საბრალო გოგონა, ოჯახის ნაბოლარა, მე, უიღბლო ლიდუვინა, დიახ, მე, ვაჩვენებ გამბედაობისა და სიყვარულის მაგალითს. ვერა, ამ გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებს!.. მხდალია!.. ცბიერი!.. და თუ დავთანხმდები, თუ მაინც დავთანხმდები!.." – და ამ დამთრგუნველმა ფიქრებმა იმ ზომამდე მიიყვანა, რომ ცახცახი დააწყებინა, ისეთი ცახცახი, დედისეული, ძველისძველი, ხავსმოკიდებული სახლის დარბაზებში გავლისას რომ აიტანდა ხოლმე. "და თუ მაინც გადაწყვიტა, – კვლავაც მიჰყვებოდა ფიქრებს ლიდუვინა, – მაშინ ჩემი ცხოვრება ერთიანად შეიცვლება, გაიფანტება ბურუსი, გაქრება ნესტით გაჟღენთილი ჩრდილები, ვეღარც ძველი საათის ხრიალს გავიგონებ, ვეღარც დედაჩემის დუმილი დამიმძიმებს გულს და ვეღარც ჩემი დის მოქუფრული სახე. თუკი, ბოლოს და ბოლოს, გადაწყვეტს, რომ გავიქცეთ, თუ ეს უბირი ხალხიც გაიგებს, თურმე ვინ ყოფილა სინამდვილეში ლიდუვინა, ურსულელთა შუკაში რომ ცხოვრობს, მაშინ ეგებ ჩვენი სიყვარულიც გაცოცხლდეს, ის სიყვარული, ლამის მომაკვდავი რომ მოვიდა ჩვენთან. თუკი მაინც გადაწყვეტს, ისევ თავიდან შეგვიყვარდება ერთმანეთი, რამეთუ ეს გამბედაობა შეგვაყვარებს, არა, არა, მაშინ აშკარად გამოჩნდება, თურმე როგორ გვყვარებია ერთმანეთი. დიახ, დიახ, ყველაფრის მიუხედავად, მე იგი მიყვარს, ის ხომ ჩემი ცხოვრების ჩვევაა, ჩემი არსებობის ნაწილი, მე ამის წყალობით ვცოცხლობ". და მართლაც, მოხდა ის, რაც უნდა მომხდარიყო, მათი ნაფიქრი და ნააზრევი ერთმანეთს დაემთხვა, რამეთუ ეს იყო სიყვარული, ის სიყვარული, რომელიც მათ შთააგონებდა. 3 დიახ, სწორედ ისე მოხდა, როგორც ისინი ფიქრობდნენ. ერთ საღამოს, მზის ჩასვლისას, რიკარდომ მოიკრიბა მთელი გამბედაობა, ზურგით მიეყრდნო ღობეს, გისოსებს ხელი გაუშვა და ეს სიტყვები წარმოთქვა: – ნენა*, დამიგდე ყური, ჩვენი ურთიერთობა მეტისმეტად გაგრძელდა, მე კი ისიც არ ვიცი, როდის დავასრულებ ამ სწავლა-განათლებას, თუმცა მამაჩემს არაფრის გაგონება არ უნდა, მე არავინ არაფერს მეკითხება, სანამ ლიცენციატი არ გავხდები, მე კი გული ამიცრუვდა და სულ შემძულდა ეს სწავლა, გულწრფელად გეუბნები, – და იგი გაჩუმდა, – ჩვენი ასეთი მდგომარეობა უკვე გაუსაძლისი გახდა, ჩვენი ოცნებებიც თანდათან განელდება... – შენთვის... – თქვა ლიდუვინამ. – არა, ორივესთვის, ლიდუ, ორივესთვის. გამოსავალს კი ვერ ვხედავ... – თუ არ დავშორდებით!.. – არა, არასოდეს, ნენა, არასოდეს! ეს როგორ მოგივიდა აზრად! შენ ხომ... – არა, მე არა, რიკარდო... ეს შენს ფიქრებში ამოვიკითხე... – მაშ, ცუდად ამოგიკითხავს, ძალიან ცუდად, თუ შენ... – მე, რიკარდო, მე? მე სადაც გინდა, როცა გინდა, წამოგყვები! – ხვდები, რას ამბობ, ნენა? – დიახ, ვხვდები, ძალიან კარგად ვხვდები, რადგან ბევრი ვიფიქრე, სანამ შენ გეტყოდი!.. – მართალს ამბობ? – ჰო, მართალს... – აბა, მე რომ შემომეთავაზებინა... – რაც გინდა, ის შემომთავაზე!.. – რა გამბედაობაა, ლიდუვინა!.. – გამბედაობაო? შენ მე არ მიცნობ, რიკარდო, არ მიცნობ, თუმცა ამდენი ხანია ერთმანეთს ვხვდებით... – შეიძლება... – არა, მართლა არ მიცნობ! მაშინ თქვი, რისი თქმაც გინდოდა, რა იყო ასეთი მნიშვნელოვანი? ისეთს მაინც რას მთავაზობ, რომ ასეთი შემზადება გჭირდება? – გავიქცეთ! – რატომაც არა! – დაფიქრდი, რას ამბობ, ლიდუვინა! – მე კი არა, შენ დაფიქრდი! – ჰო, ლიდუვინა, გავიქცეთ, გავიპაროთ!.. – კეთილი, რიკარდო, კარგად მესმის შენი; ორივე, შენც და მეც, ეგებ კიდეც გავიპარებოდით, ჩვენ-ჩვენი სახლიდან გავიქცეოდით, რომ... რომ... ჩვენს სიყვარულს რამე ეშველებოდეს... – შენც? – ჰო, რიკარდო, მეც... ოღონდ კი მითხარი... სიჩუმე ჩამოვარდა. მზე უკვე ემზადებოდა თავის მეწამულ სარეცელზე მოსასვენებლად, კვიპაროსი რაღაც ავის მომასწავებლად აწოწილიყო, მონასტრის ზარები მწუხრისკენ უხმობდა ხალხს. ლიდუვინამ პირჯვარი გადაიწერა და ტუჩები აუთრთოლდა. ჩვეულებისამებრ, რკინის გისოსებს მაგრად ჩასჭიდა ხელები და ღობეს რომ მიაწყდა, მძიმედ შეუქანდა მკერდი. რიკარდომ თვალები დახარა და თავისთვის ჩაიბუტბუტა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთა..." მერე საუბარს თავი ვეღარ მოაბეს. რიკარდოს კიდეც დაავიწყდა, რისი თქმა უნდოდა, აღარც ლიდუვინას ახსოვდა, თითქოს რაღაც საბედისწერო ხდებოდა მათ თავს. ნაღვლიანად დაემშვიდობნენ ერთმანეთს. გადიოდა დღეები, მაგრამ რიკარდოს მას მერე გაქცევის თაობაზე სიტყვა აღარ დასცდენია, სანამ ისევ ლიდუვინამ არ დაარღვია დუმილი ერთ საღამოს: – ჰო, მართლა, რიკარდო, იმ ამბავზე აღარაფერს იტყვი? – რა ამბავზე, ლიდუვინა? – იმაზე... უკვე დაგავიწყდა კიდეც? – ვერ ვხვდები, პირდაპირ თქვი! – აბა, დაფიქრდი, ეგებ გაიხსენო... – შენი ვერაფერი გამიგია, ნენა... – მშვენივრად ხვდები, რასაც ვამბობ... – მაშინ თქვი, გამახსენე... – გაქცევაზე რომ ამბობდი... – აჰ, რაო, მართლა დაიჯერე? – რას ამბობ, რიკარდო, ნუთუ ჩვენი სიყვარული სახუმაროა?!. – სიყვარული სხვაა... – იმის შიში, ხალხი რას იტყვისო, არა?.. ნუთუ, ბოლოს და ბოლოს... – რაკი ასეა, მაშინ... – მაშინ რა? – როცა გინდა!.. – მე? თუ გინდა, ახლავე! ჩემს სახლში მაინც არ მედგომება!.. – აი, თურმე რისთვის!.. – არა, რიკარდო, შენთვის, შენი გულისთვის! – ცოტა დაფიქრდა და მერე დასძინა, – ჩემთვისაც, ჩვენი სიყვარულისთვის... ასე გაგრძელება მართლა აღარ შეიძლება! ერთმანეთს ღრმად ჩახედეს თვალებში და იმავე დღეს კიდეც შეთანხმდნენ. და ამ შეთანხმებამ, ამ რომანტიკული გაქცევისთვის მზადებამ, – თუმცა კი, ხალხის აზრით, მცდარმა ნაბიჯმა, – მათ საღამოებსა და საუბრებს მეტი ხალისი და სითამამე შესძინა, თითქმის მათ სიყვარულსაც ფრთები შეასხა. ესეც არ იყოს, სხვა შეყვარებულ წყვილებზეც უფრო თავისუფლად ქირქილებდნენ, სიყვარულის იმ დადგენილი კანონების საბრალო მონებზე, რომელთაც არაფერი გაეგებოდათ გაქცევის იდუმალების მაცოცხლებელი ძალისა, თანაზიარობის შთამაგონებელი გრძნობისა. რიკარდო მიხვდა, რომ დამარცხდა, თავს დამცირებულად გრძნობდა, რომ ქალი მასზე ძლიერი აღმოჩნდა, თუმცა ვერც აღტაცებას მალავდა, სიყვარულის მისაგებლადო, ფიქრობდა. დაბოლოს, ერთ დილას ლიდუვინამ მოიმიზეზა, მეგობართან მინდა სტუმრად წავიდეო, ტანსაცმელი მოიმზადა და მოახლის თანხლებით სახლიდან გავიდა. რამდენიმე ნაბიჯი გაიარეს თუ არა, იქვე, გზის პირას კარეტა დაინახა და ცოტა რომ გასცდნენ, მოახლე გააჩერა, ერთი წუთი აქ მომიცადე, შინ რაღაც დამრჩა და ახლავე მოვბრუნდებიო, უთხრა, უკან გაბრუნდა, მაშინვე კარეტაში ჩაჯდა და ცხენებიც უმალ გაჭენდნენ. როცა მოახლე ლოდინით დაიღალა, სახლში წავიდა სენიორას ამბის გასაგებად, მაგრამ უთხრეს, არ მოსულაო. ამასობაში კარეტა სწრაფად მიქროდა მეზობელი სოფლისკენ, სადაც რკინიგზის სადგური იყო. მთელი გზა ისე გაიარეს, არც ერთს ხმა არ ამოუღია, ისხდნენ მდუმარედ, ხელიხელჩაკიდებულები და გასცქეროდნენ მინდვრებს, მერე ჩასხდნენ მატარებელში და გაემგზავრნენ. 4 რკინიგზა მდინარის ნაპირს მიჰყვებოდა. ალაგ მდინარე ნამგალივით ირკალებოდა და ყვითელ წყალს ზღვისკენ მიაქანებდა. ორივე მხარეს ვენახები იყო გაშლილი, შიგადაშიგ ნუშის, ზეთისხილისა და ნაძვის ხეები მოჩანდა, უფრო კი ლიმონისა და ფორთოხლის ბაღები იტაცებდა თვალს. ფერდობებს, ფლატეებსა თუ ქარაფებს რომ გასცდებოდა, მდინარე მერცხლის კუდივით იყოფოდა. აქა-იქ წისქვილები და ისლით გადახურული ქოხმახები იყო ჩარიგებული. ვეება კასრებით დატვირთულ ბარჟას მარჯვედ მიმართავდა კაცი შემაღლებული ფიცარნაგიდან. რიკარდო და ლიდუვინა ვაგონის ერთ კუთხეში მიყუჟულიყვნენ და მდუმარედ გასცქეროდნენ მდინარის ნაპირზე მწვანეში ჩაფლულ სააგარაკო ვილებს და თან ყურს მიაპყრობდნენ თანამგზავრებს, მათთვის გაუგებარ ენაზე რომ საუბრობდნენ, თუმცა ორიოდე სიტყვის მნიშვნელობასაც ძლივს ხვდებოდნენ. ერთ სადგურზე ლიდუვინამ ფორთოხლის გამყიდველი დაინახა და იფიქრა, გამშრალ პირს გავისველებ და ხელებსაც ცოტა ავამოძრავებო. რიკარდომ ფორთოხალი გაფცქვნა და მიაწოდა, ლიდუვინამ შუაზე გახლიჩა და ნახევარი მას შესთავაზა, მეორე ნახევარს კი ერთი ლებანი ჩამოაცალა, მერე თანამგზავრებს გადახედა და როცა დაინახა, ისინი ისევ ისე იყვნენ გართული საუბარში, მისკენ არც იხედებოდნენ, მეორე ნახევარიც საქმროს მისცა. შემდეგ სადგურზე ისადილეს; ისევ მოწყენილები ისხდნენ; ლიდუვინამ, ჩვეულებრივ წყლის მეტს რომ არაფერს სვამდა, ახლა ერთი ჭიქა ღვინოც დალია და მეორე ფინჯანი ყავაც მოითხოვა. რიკარდო ცდილობდა, სიმშვიდე შეენარჩუნებინა, თუმცა ამაოდ; ნეტავი კი ისევ უკან დაბრუნება შეიძლებოდეს და ამ დღეში არ ჩავცვენილიყავითო; მაგრამ მატარებელს მიანდვეს თავი, უკან მაინც ვეღარ დაბრუნდებოდნენ, რადგან მეორე დღემდე მოუწევდათ ლოდინი, რომელ სადგურზეც უნდა ჩასულიყვნენ. – მადლობა ღმერთს! – ამოისუნთქა ლიდუვინამ, როცა მატარებელი დათქმულ სადგურზე გაჩერდა. მაშინვე სასტუმროს მიაშურეს, ოთახი მოითხოვეს და იმ უღიმღამო ოთხ კედელს შორის ჩაიკეტნენ. მეორე დღეს ადრიანად ადგნენ, ორივე ამ ღამის საბედისწერო, მძიმე სევდას შეეპყრო, თვალებში აშკარა იმედგაცრუების ჩრდილი ჩასდგომოდათ, კოცნაც ვეღარ გაებედათ ერთმანეთისთვის. ისეთი გრძნობა დაეუფლათ, თითქოს სიყვარული რაღაც სხვა, არცთუ წმინდა საქციელს შესწირეს. რიკარდო გულში ერთთავად ამას იმეორებდა: "უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა დაბადებულთაო"... ლიდუვინას ფიქრი კი ისევ და ისევ დადუმებულ დედას და სახეჩამომტირალ დას დასტრიალებდა, მაგრამ ყველაზე მეტად მონასტრის კვიპაროსები, ის სევდა ენატრებოდა, საღამო ჟამს რომ შემოაწვებოდა ხოლმე გულს. ნუთუ ეს იყო სიყვარული? ორივე რაღაც უცხო გარინდებას შეეპყრო. მაინც როგორ დაიჯერეს, რომ ეს რომანტიკული თუ გმირული გადაწყვეტილება მათ იმ მზით გასხივოსნებულ მწვერვალზე აიყვანდა, სადაც თავისუფლად ამოისუნთქავდნენ; ახლა კი სად აღმოჩნდნენ? ქვაღორღიანი, ეკალბარდებმოდებული მთის ძირას, გოლგოთისკენ მიმავალი გზა კი არა, სიმწრით სავალი გზის დასაწყისი იყო ჯერ გაუკვალავ ჯაგნარში. ამ ღამემ დააგვირგვინა ღობესთან გატარებული სევდიანი, მაგრამ უშფოთველი საღამოები. ეს იმ ძნელი ცხოვრების დასაწყისს უფრო ჰგავდა, როგორიც მთაზე ასასვლელი აღმართია, რომლის მწვერვალი ღრუბლებში იკარგება. ყველაზე მეტად მაინც სირცხვილის გრძნობა ტანჯავდა ორივეს, თუმცა იმას ვერ ხვდებოდნენ, რატომ. არც საუზმემ გაახალისა, ლიდუვინამ საჭმელს პირიც ვერ დააკარა; რიკარდო ოთახიდან დაითხოვა, რომ ტანსაცმელი ჩაეცვა, მერე პირის დაბანას შეუდგა და იმდენჯერ წაისვა საპონი და ისე იხეხა პირისახე, ლამის სისხლი დაიდინა. – ვერ მორჩი? – შეეხმიანა რიკარდო. – ვერა, ცოტა კიდევ მოიცადე. მერე საწოლის გვერდით დაიჩოქა და ლოცვა დაიწყო, ისე ლოცულობდა, როგორც არასდროს, უსიტყვოდ, უხმოდ; თავი განგებას მიანდო და მერე გაუღო კარი საქმროს. განა საქმროს? ნეტავი რა უნდა უწოდოს მას ამიერიდან? სასტუმროდან ხელიხელჩაკიდებულები გავიდნენ და ალალბედზე გაუყვნენ ქუჩას. ლიდუვინას გამალებით უცემდა გული რიკარდოს მარჯვენა მკლავთან, ის კი მოუსვენრად იწიწკნიდა ულვაშს; შეშინებულები იყურებოდნენ აქეთ-იქით, ნაცნობს არავის გადავეყაროთო, მიდიოდნენ და მუხლები უკანკალებდათ, მაგრამ სასტუმროში დაბრუნებას ისევ ეს ერჩივნათ. არა, არა, ის ცივი ოთახი, ძველი ავეჯი, დაბზარული კედლები, სადაც ვინ იცის, რამდენ უცხოს გაუთენებია ღამე, მართლაც რომ ზიზღის მომგვრელი იყო ორივესთვის. მათ სმენას ერთადერთი უცხო ენაზე საუბარი თუ აამებდა, ლამის ნანასავით ელამუნებოდა. ერთხელ ქალმა ჩაუარა მოთენთილი რხევით და გზა გადაუჭრა ფოსტლების ტყაპუნით თუ სულაც ფეხშიშველმა, თან რაღაცნაირი მთვლემარე ცნობისმოყვარეობით კი შეათვალიერა; მერე იყო და, ფორანი გამოჩნდა, რომელშიც წითელი ხარები იყო შებმული და ამან მშობლიური ქალაქი და მონასტრის ჭიშკართან შეყრილი ხალხი გაახსენა მათ. ამაოდ ეძებდნენ შვებას უცხო ქალაქში, განა რაიმე შეენაცვლებოდა ოჯახურ კერას? როცა ასე გულდამძიმებულებმა ეკლესიას ჩაუარეს, რიკარდომ მკლავთან იგრძნო, როგორ შეუფანცქალდა გული ლიდუვინას და ისინი ეკლესიაში შევიდნენ. ლიდუვინამ შუა და საჩვენებელი თითები ნაკურთხ წყალში დაისველა და რიკარდოსაც შესთავაზა. მისი დაბინდული მზერა საქმროს ისეთივე დაბინდულ მზერას შეეფეთა. კარის ახლოს გაჩერდნენ, რიკარდო იქვე, კედელთან სკამზე ჩამოჯდა, რადგან იქ უფრო ბნელოდა, ლიდუვინამ მის გვერდით დაიჩოქა და სახე ხელისგულებს დაანდო. ტაძარში არავინ იყო, გარდა ერთი საცოდავი, თავსაფრიანი ქალისა, რომელიც ჩოქვით უვლიდა ლიტანიას, ეტყობოდა, უჭირდა მოძრაობა, უზარმაზარი მუცელი ერთიანად უთახთახებდა და ხან ერთ ფეხს დაეყრდნობოდა, ხან მეორეს; ხელში კრიალოსანი ეჭირა და ასე ტანჯვა-წვალებით მიდი-მოდიოდა საკურთხევლიდან საკურთხევლამდე. წმინდა სინათლის სვეტი პირამიდასავით აღმართულიყო შუა ეკლესიაში, სიჩუმე საამოდ ერწყმოდა ბინდს. უეცრად რიკარდოს ლიდუვინას დახშული ქვითინი შემოესმა. იგი ტიროდა და ვეღარც მან შეიკავა ცრემლი, საცოლის გვერდით დაიჩოქა და ორივემ ასე დაიტირა დაღუპული ოცნებები. მერე ქალაქში გავიდნენ, ირგვლივ სიმშვიდე სუფევდა, მაგრამ მათ მაინც უფრო სევდიანი ეჩვენებოდათ. – ის, რაც ჩვენ ჩავიდინეთ, ლიდუვინა... – გაბედა ხმის ამოღება რიკარდომ, ლიდუვინამ კი განაგრძო: – ჰო, რიკარდო, შეცდომა იყო... – საქმე ისაა, რომ ვეღარაფერს გამოვასწორებთ... – პირიქით, ჩემო კარგო, სწორედ ახლა შეგვიძლია გამოვასწოროთ, ახლა, როცა ყველაფერს ნათელი მოეფინა... – მართალი ხარ... – მაგრამ მთავარი და უარესი ჯერ კიდევ წინ გველის... – რა, ჩემო ნენა? – ის, რომ ქალაქში ვეღარ დავბრუნდებით. რა პირით ვეჩვენო დედაჩემს ან ჩემს დას? როგორ გამოვჩნდე ქალაქში? – აკი შენ თვითონ იტყოდი ხოლმე, მითქმა-მოთქმას ყური არ უნდა ათხოვოო... – ჰო, მაგრამ მითქმა-მოთქმა ერთია. ეს არც დიდად მაწუხებს და არც იმდენი მნიშვნელობა აქვს... – მაშინ, რა?.. – ის, რომ დაგვცინებენ, რიკარდო!.. – ჰოო, ეს კი მართალია!.. სასტუმროში რომ დაბრუნდნენ, კიდევ ერთხელ იჯერეს გული ტირილით, მერე რიკარდომ მოიმიზეზა, ფული უნდა გადავახურდაოო და ქუჩაში გავიდა, სინამდვილეში უნდოდა, ლიდუვინასთვის დრო და საშუალება მიეცა, რომ თავისიანებისთვის წერილი მიეწერა და თავადაც რამე ეღონა. მეორე დღესვე შეუდგნენ მზადებას უკან დასაბრუნებლად. ლიდუვინა ჯერ იმ სოფელში უნდა ჩასულიყო, სადაც მამიდამისი, მამის და, ცხოვრობდა, რადგან ეძნელებოდა დადუმებულ დედასა და უჟმურ დასთან შეხვედრა; ხოლო რიკარდო მშობლიური ქალაქის უახლოეს სადგურზე ჩამოვიდოდა, შეღამებისას ჩუმად, ქურდულად გაივლიდა მიყრუებულ ქუჩებს და შეუმჩნევლად შეიპარებოდა მამისეულ სახლში. უკან დაბრუნებისას კიდევ უფრო მძიმე ნაღველი შემოაწვა ორივეს. ისევ ისე გაჰყურებდნენ იმავე ვენახებს, ზეთისხილისა და ფორთოხლის ბაღებს, იმავე წისქვილებს და ბარჟებს. მშობლიური ქვეყნის საზღვარს რომ მიუახლოვდნენ, ასე ეგონათ, მთებიც კი სიყვარულით ეგებებოდნენ, თუმცა უძღები შვილებივით ბრუნდებოდნენ. მაგრამ ასეთი მაინც რა ცოდვა ჩაიდინეს! მატარებელშიც გაფაციცებული იყურებოდნენ აქეთ-იქით, ნაცნობს არავის გადავეყაროთო. სირცხვილის გრძნობა ხომ ორივეს ტანჯავდა, მაგრამ ამაზე უარესი ის იყო, რომ სასაცილო მდგომარეობაში ჩაიგდეს თავი და იყვნენ კიდეც სასაცილონი, ასეთ ბავშვურ საქციელს თავს ვერც ერთი ვერ აპატიებდა. როცა მატარებელი იმ სოფლის სადგურზე გაჩერდა, სადაც ლიდუვინას მამიდა ცხოვრობდა, ის უკვე მოსულიყო მათ შესახვედრად. ლიდუვინამ სიმწრით მოუჭირა რიკარდოს ხელზე ხელი: – მომწერე, საყვარელო! – ესღა უთხრა და ჩავიდა. რიკარდო კიდევ უფრო მოიბუზა და კუთხეში მიიყუჟა, არავინ მიცნოსო. – მესმის, ჩემო კარგო, კარგად მესმის, მაგრამ მაინც მიჭირს დაჯერება, – უთხრა მამიდამ ლიდუვინას, როცა კარეტაში ჩასხდნენ და კარი მიიხურეს, მერე კი დასძინა, – გულახდილად გეტყვი, შენგან ასეთ სისულელეს არ ველოდი! მამაშენი, ჩემი ძმა, ცოცხალი რომ ყოფილიყო, ასეთი რამ ხომ არ მოხდებოდა... დარწმუნებული ვარ, არ მოხდებოდა, მაგრამ იმათ ხელში... კმარა, პატარავ, კმარა... ლიდუვინა იჯდა ჩუმად და ცას შეჰყურებდა. რიკარდოს ამასობაში თვალი არ მოუცილებია კარეტისთვის, სანამ გორაკზე მდგარ ეკლესიას არ მიეფარა. როცა მატარებელი ქალაქს მიუახლოვდა, რიკარდო ადრევე ჩამოვიდა და საღამოს ბინდბუნდში მალულად დაადგა გზას სახლისკენ. მზე უკვე მონასტრის კოშკს მოჰფარებოდა და უღრუბლო ცას აფერადებდა, ზარები მლოცველებს უხმობდა; რიკარდომ ქუდი მოიხადა და სამჯერ წარმოთქვა: "და ნუ შემიყვანებ ჩვენ განსაცდელსა..." და მერე განაგრძო: "არამედ მიხსენ ჩვენ ბოროტისაგან, რამეთუ შენი არს სუფევაი და ძალი და დიდებაი საუკუნეთა მიმართ უკუნისამდე. ამინ" (მათე VI.13) – და მერე დასძინა: "წარვედი ყოველსა სოფელსა და უქადაგეთ სახარებაი ესე ყოველთა". – ყეყეჩო! მარტო ეს უთხრა მამამ, როცა დაინახა, შვილი ქურდულად აპირებდა შინ შესვლას. 5 გადიოდა დღეები, რიკარდო და ლიდუვინა ელოდებოდნენ შედეგს, რაც მათ გაქცევას, მათ თავგადასავალს უნდა მოჰყოლოდა; გავიდა თვეებიც. პირველ ხანებში რამდენიმე წერილით მოიკითხეს ერთმანეთი; ამ წერილებში ჩივილიც ისმოდა და საყვედურიც; ლიდუვინას წერილები უფრო გონივრული იყო და დასაჯერებელიც. "ჩემო რიკარდო, ამაოდ ირჯები, თუ გინდა ამიხსნა შენი გრძნობები და განცდები; თავადაც მშვენივრად ვხვდები და შენი მჭევრმეტყველება ვერ მომატყუებს. სიმართლე ის არის, რომ აღარ გიყვარვარ და მგონია, არც არასდროს გყვარებივარ, ყოველ შემთხვევაში ისე, როგორც მე მიყვარდი და ახლაც მიყვარხარ; შენ კი რაღაც გზებს ეძებ, რომ ეგ შენი ვითომ შეუბღალავი ღირსება აღიდგინო და სიყვარული არც გაგონდება. დამიჯერე, მოეშვი მაგ ღირსებაზე ზრუნვას. თავად მე ამ მხრივ ძალიან მშვიდად გახლავარ და არც ვთვალთმაქცობ. თუ შენ ისე არ გიყვარვარ, როგორც მე მიყვარხარ, მთელი ჩემი სულითა და ხორცით, მარტო იმიტომ ნურც იქორწინებ ჩემზე, რაც ჩვენ შორის მოხდა, არ მინდა ასეთი მსხვერპლი გაიღო; მიჰყევი მაგ შენს მოწოდებას, მე კი ჩემს თავს თავად მივხედავ, მაგრამ იცოდე, ვფიცავ, ან შენი გავხდები, ან არავისი. ოღონდ თუ შემხვდა კაცი, სულელი იქნება თუ სულგრძელი, და ჩემზე დაქორწინებას მაინც მოინდომებს იმის მიუხედავად, რაც ჩვენ შორის მოხდა ჩვენი ბავშვური საქციელის გამო, სულერთია, მე არ დავთანხმდები. მოსახდენი მოხდება. კარგად დაფიქრდი, სანამ რამეს მოიმოქმედებ!" რიკარდოს გული ქარიშხალში აბორგებული ტბასავით შფოთავდა. ძილი და მოსვენება სულ დაკარგა; სიცოცხლის ხალისიც კი აღარ ჰქონდა. ისევ მიუბრუნდა მისტიკოსებსა და ასკეტებს, სწავლობდა აპოლომენებსაც; მისი ღვთისმოსაობა ლამის ცრურწმენაშიც გადაიზარდა. ხანდახან აიკვიატებდა, ზარი ექვსჯერ რომ დარეკავს, თუ ამასობაში ორი ქუჩის გადაღმა გზაჯვარედინამდე ვერ მივალ, დავდგები და სულს განვუტევებო. ძალიან წუხდა, ბედს ვერა და ვერ შერიგებოდა; ამდენი ხნის სასიყვარულო ურთიერთობა, ის სასაცილო გაპარვა, სულ ეშმაკის ოინებად, ცდუნებად მიაჩნდა, რათა ცაში გადაწყვეტილი მისი ბედი არ აღსრულებულიყო და ის წინასწარმეტყველება, ანაზდად გადაშლილ სახარებაში რომ ამოიკითხა, არ გაემართლებინა. მაგრამ ლიდუვინა... ნუთუ მათი გზები სამუდამოდ გაიყრებოდა? ნუთუ მათი ბედი ვეღარასოდეს დაუკავშირდებოდა ერთმანეთს? აკი წერილი გვარწმუნებს, "რომელნი იგი ღმერთმან შეაუღლნა, კაცნი ნუ განაშორებენო". (მათე 18.6). მაგრამ ხომ არიან აბ ატენეო დაკავშირებულნი, ისინი, ვისი კეთილდღეობაც სულაც არ არის იმაზე დამოკიდებული, თუ მთელ დუნიაზე არ იქადაგებს სახარებას! ნუთუ არ შეიძლება იქადაგოს და ამავე დროს ლიდუვინასთანაც დარჩეს? განა მცნება იმას გვასწავლის, რომ უარი ვთქვათ და არ ვცადოთ გამოსწორება იმისი, რაც გამოსასწორებელია? მაგრამ, მეორე მხრივ, ქორწინება და უსიყვარულოდ?.. თუმცა ისიც ხომ ნათქვამია, სიყვარული მერე მოდისო; ურთიერთობა, თანაცხოვრება, თანაზიარობა, სიყვარულის სურვილი!.. და მაინც, არა, არა!.. იმ უცხო ქალაქში განცდილიც საკმარისი იყო... და რიკარდოს თვალწინ წარმოუდგა ის მოხუცი ქალი, ჩოქვით რომ უვლიდა გარს ეკლესიას და დიდის გაჭირვებით ზიდავდა უზარმაზარ მუცელს. ნეტავ რა ბედი ეწევა ლიდუვინას? ნუთუ მათი გზები აღარ შეიყრება?! ის გაქცევაც ეშმაკმა მოუწყო, აცდუნა, მაგრამ დროზე მოუსწრო უფალმაც და ორივეს დაანახვა ჭეშმარიტების გზა. რიკარდოს გულში ჩარჩა მამის სიტყვები, შინ დაბრუნებულს რომ უთხრა: "ყეყეჩო! ასეთი მაინც რა ყეყეჩი ყოფილხარ! მეც ხომ ქვეყნის სასაცილო გამხადე, შენზე რომ აღარაფერი ვთქვათ! თავის დროზე მაინც გაგეფრთხილებინე, თუ ამას აპირებდი! რას იტყვის ხალხი, ტირანი ყოფილა, თუ საკუთარი შვილის ბედნიერებას წინ გადაეღობაო... ყეყეჩი ყოფილხარ და ყეყეჩზე უარესიც! თუ დედამისიც წინააღმდეგი იქნებოდა, რა უჭირდა, სადმე სანატორიუმში რომ წაგეყვანათ სამკურნალოდ; ახლა ხალხის თვალში მეც შერცხვენილი გამოვედი და მისიანებიც!.." რიკარდოც ამას ფიქრობდა. მართლაც რომ სასაცილო დღეში ჩაიგდო თავი იმ გაპარვის გამო. ამდენმა ფიქრმა კი იმ ზომამდე მიიყვანა, რომ ბოლოს გადაწყვიტა, მშობლიური ქალაქიდან სულ გადავიხვეწებიო და წავიდა კიდეც იმ ქალაქში, სადაც ბიძამისი ცხოვრობდა თავისი ოჯახით. იმ ქალაქს გარს მაღალი გალავანი ჰქონდა შემოვლებული და ადამიანს მართლაც შეეძლო იქ სულით ლამის ზეცამდე ამაღლებულიყო; რიკარდოც კიდევ უფრო მეტი მონდომებით შეუდგა მისტიკოსების კითხვას; საათობით იჯდა ხოლმე იდუმალებით მოცული ტაძრის აბსიდის ძირას და ფიქრობდა; მთლიანად ნებდებოდა ოცნებას, ხან მოციქულად წარმოიდგენდა თავს, ხან ახალი დროის რწმენისა და ქველობის წინამორბედად, ხანაც პავლედ, ხან მეორე წმინდა ავგუსტინედ ან ბერნარდად თუ ვისენტედ, ვითომ წინ მიუძღოდა რწმენასა და ნუგეშმოწყურებულ ხალხს, კაცებისა და ქალების მთელ ჯამაათს, რომელთა შორის იყო ლიდუვინაც; ზოგჯერ ისიც კი ეზმანებოდა, ვითომ საკურთხეველთან იდგა და კითხულობდა ლეგენდებს, ვინმე ღვთივშთაგონებულ კაცს რომ შეეთხზა მის შესახებ და ამ ლეგენდებში ლიდუვინაც მოიხსენიებოდა, მასაც ექნებოდა თავისი ადგილი, საგანგებოდ მისთვის განკუთვნილი. მათი მიწერ-მოწერა კვლავაც გრძელდებოდა, ეგ არის, რიკარდოს წერილები უფრო ქადაგებას მოაგონებდა კაცს, ვიდრე სიყვარულისა და მონანიების აღიარებას. "მომისმინე, ჩემო რიკარდო, სულ ტყუილად ირჯები, თუ გინდა გულისხმაში ჩამაგდო, – პასუხობდა ლიდუვინა, – მგონია, არც ისე უგუნურად მიგაჩნივარ, სიტყვების ასეთი კორიანტელი მჭირდებოდეს, რომ მიმახვედრო, ამით რისი თქმა გინდა. რამდენჯერ უნდა გაგიმეორო, არასოდეს გადაგეღობები შენი ბედის გზაზე, თუკი ასე გწამს და გჯერა-მეთქი. თავადაც კარგად ვიცი, რა ვქნა და რა გზას დავადგე, მაგრამ იმასაც გეტყვი, ან შენი ვიქნები, ან არავისი!" რიკარდოს სულს უმწარებდა იმაზე ფიქრი, რომ ლიდუვინასთვის გამოსათხოვარი წერილი უნდა მიეწერა, თან ეგონა და თავსაც აჯერებდა, ასე სინდისსაც დავიმშვიდებ და ჩემსას მაინც მივაღწევო. ერთ დილასაც, წმინდა ზიარების მერე კიდეც დაწერა, მაგრამ ლიდუვინას პასუხი რომ მიიღო, ისეთი სიმხდალე და სულმოკლეობა გამოიჩინა, რომ არც კი წაიკითხა, ისე გადაუძახა ცეცხლში; თუმცა იმავ წუთს ინანა, გამწარებული ცდილობდა გადაერჩინა და წაეკითხა, რას სწერდა, რას ჩიოდა მისი მეუღლე. დიახ, მეუღლე, სწორედ მეუღლე უნდა ეწოდებინა მისთვის, დიახ, მისთვის მსხვერპლად შეწირული მეუღლე, მაგრამ მოსახდენი მაინც მოხდა და უფალი ღმერთიც ვეღარაფერს გააწყობდა; ეგებ ორივესთვის ასე სჯობდა კიდეც, ისინი ხომ სულიერად მაინც შეუღლებული იყვნენ, თუნდაც აღარასოდეს ენახათ ერთმანეთი, აღარაფერი გაეგოთ ერთმანეთზე, აღარასოდეს შეყრილიყო მათი გზები, სულერთია, ლიდუვინა მაინც დარჩებოდა მისთვის ისეთი, როგორიც იყო ბეატრიჩე, შთაგონების წყარო. რიკარდო თავის ოთახში განმარტოვდა, დაიჩოქა და ცრემლებით დანამა სახარება, მისი ბედის მაცნე. 6 მორჩილი ძმა რიკარდოს ცხოვრების წესმა თვით მონასტრის მოძღვარიც კი შეაშფოთა, იმდენად თავდაუზოგავად მსახურებდა ქადაგების, აღსარებისა თუ განმარტოების დროს, მაგრამ ყველაზე მეტად მისი მეცადინეობა აკვირვებდა ყველას. არა, ეს არ იყო ბუნებრივი, თითქოს ეშმაკეული სასოწარკვეთილება უფრო წააქეზებდა, ვიდრე უფლის ნეტარი რწმენა და მისი ძის, ღმერთკაცისა; იმასაც ამბობდნენ, ასეთი გამწარებით იმიტომ მიილტვის იმ თავისი აკვიატებული მოწოდების აღსასრულებლად, რომ თავადაც არ სჯერაო, ანდა სულაც იმას ცდილობს, ყოვლისშემძლეს რაიმე დასცინცლოსო. წმინდა წერილში კი ნათქვამია, მოთმინებითა შენითა მოიპოვე სული შენიო, მაგრამ ძმა რიკარდოს ასეთ სიშმაგეში სახარებისეული მოთმინების ნიშანწყალიც არ ჩანდა. აღსარებაც მისი მიწიერი სიყვარულის, მისი თავგადასავლის გამო მონანიება იყო. ნათქვამია, თუ ქორწინება ცოდვაზეა აგებული, კეთილი ბოლო არ ექნებაო. იგი ლოცულობდა ლიდუვინასი და საკუთარი ბედისათვის, რამეთუ სჯეროდა, მათი ბედი განუყრელად იყო დაკავშირებული. ის საბედისწერო გაქცევა რომ არა, ეგებ კიდეც დაქორწინებულიყვნენ და მაშინ კი ასცდებოდნენ იმ ხვედრს, ცაში რომ იყო გადაწყვეტილი. მისი ლოცვებიც დაუცხრომელი და ბობოქარი იყო. ღმერთს სულ იმას ევედრებოდა, მიეცა მისთვის სიმშვიდე, შთაგონება და ყველაზე უწინ რწმენა. იგი კითხულობდა წმინდა მამებს, კემპისს, მისტიკოსებს, აპოლოგეტებს და ყველაზე გულმოდგინედ – წმინდა ავგუსტინეს "აღსარებას". ზოგჯერ თავსაც კი წარმოიდგენდა წმინდა ავგუსტინედ, რამეთუ აფრიკელის მსგავსად მანაც განიცადა ხორციელი ვნება და მიწიერი, ადამიანური სიყვარული. მისი მოსაგრე ძმები, სხვა მორჩილები, თან შიშით უყურებდნენ მას და თანაც შურით, იმ ნაღველნარევი შურით, ფარული სენივით რომაა მოდებული მონასტრებში; მათ ეჩვენებოდათ, რომ ძმა რიკარდო მარტო იმას ცდილობდა, გამორჩეული ყოფილიყო და სხვები გულში კიდეც სძულდა; ეს კი მართალი იყო. ნამდვილად დიდი მოთმინება მართებდა რიკარდოს, რომ იმ თავისი მოსაგრე მორჩილთა მიამიტობის, თვითკმაყოფილებისა და ბევრი მათგანის უმეცრებისა და მოუქნელობისათვის გაეძლო; თუმცა მათ შორის უკეთესებსაც თავს არიდებდა, უფრო ალალებსა და უბრალოებს, ისინიც სულელებად მიაჩნდა; რატომღაც ცბიერნი უფრო იზიდავდა; ისიც აწუხებდა, როცა ხედავდა, უმეტესობამ ისიც კი არ იცოდა, რისთვის მივიდნენ მონასტერში; ზოგი თურმე მშობლებმა მიიყვანეს ჯერ ისევ ბავშვები, ოღონდ კი მათ ბედ-იღბალზე ზრუნვა თავიდან აეცილებინათ, ზოგმაც თავდაპირველად დარაჯად თუ მსახურად დაიწყო მუშაობა, სხვები სიყმაწვილის გატაცებებს ანდა პოეტურ ხილვებს ეცდუნებინა. თითქმის არავინ არაფერი იცოდა იმ სამყაროსი, რომელზეც ისე ლაპარაკობდნენ, როგორც რაიმე შორეულსა და იდუმალზე. რიკარდოს თანაგრძნობით ეღიმებოდა ხოლმე, მათ გულუბრყვილო მსჯელობას რომ უსმენდა ხორციელ ცდუნებასა და ცოდვის სიტკბოებაზე, ეშმაკეულ ცდუნებად მიაჩნდათ ის, რაც რიკარდომ კარგად იცოდა, რა სისულელე იყო; მათ კი არაფერი გაეგებოდათ ამქვეყნიური სიყვარულის ამაოებისა. რაკი მორჩილებს შორისაც გავრცელდა ხმა ძმა რიკარდოს საიდუმლო თავგადასავლის შესახებ, რაც მონასტერში მისი მოსვლის მიზეზი გამხდარიყო, ხანდახან სიტყვასაც გადაუკრავდნენ ხოლმე, მაგრამ როცა ის ქედმაღლური ღიმილით მიახვედრებდა, ვითომ ეშმაკეულის, ამქვეყნიურისა თუ ხორციელის ასე გაზვიადება არც ღირსო, ისინი პასუხობდნენ: – ცხადია, თქვენ უკეთ მოგეხსენებათ, ჩვენთან შედარებით აკი მეტი გამოცდილება გაქვთო... ეს კიდეც აამებდა მის პატივმოყვარეობას, მაგრამ თუ პირდაპირ მიანიშნებდნენ მისი სიყვარულისა და ლიდუვინასთან ერთად მისი გაქცევის თაობაზე, ეს უკვე აბრაზებდა და ფიქრობდა, ვერც მონასტრის მაღალი გალავანი, ვერც თანამოსაგრეთა მიამიტობა ვერ უშველიდა, რომ მისი სასაცილო მდგომარეობა სალაპარაკო და საქილიკო არ გამხდარიყო აქაც და მშობლიურ ქალაქშიც. მორჩილთა მოძღვარმაც ვერა და ვერ ირწმუნა ძმა რიკარდოს ესოდენი გულმოდგინება. მამა პრიორთან საუბრისას ესეც კი თქვა: – მამაო, თუ დამიჯერებთ, ვერაფერი გამიგია ამ ჩვენი ძმა რიკარდოსი. აქ საკმაოდ ჩამოყალიბებული მოვიდა და საკმაოდ თავისებური ჩვევებიც მოჰყვა; თითქოს სულ რაღაცას ჩქმალავს. ცხადია, სრულიად განსხვავდება იმათგან, ვინც სულითა და ხორცითაა გადაგებული თავის მოვალეობაზე; ის კი მარტო საკუთარი თავის წარმოჩენაზე ზრუნავს, ამასთან, დარწმუნებულია, რომ სხვებთან შედარებით დიდი უპირატესობა აქვს და თავისი თანამოსაგრეები სძულს კიდეც. თითქოს უკეთურება უფრო იზიდავს, ვიდრე მადლიანი უბრალოება; ერთხელ ჩემთანაც კი აღიარა, სულელი ბოროტზე უარესიაო. რჩეული წმინდანები, რა მკაცრებიც უნდა იყვნენ, მასში უფრო მეტ აღფრთოვანებას იწვევენ, თუმცა ვეჭვობ, მათ მიბაძვას ცდილობდეს, თანაც, ჩემი აზრით, ეს ლიტერატურიდან მოჰყვება. მგონი, ნეტარი ენრიკე სუსონი მისი ყველაზე დიდი გატაცება უნდა იყოს, თუმცა ალბათ ეს მჭევრმეტყველებაში გაწაფვისთვის უფრო სჭირდება. – მჭევრმეტყველებაში გაწაფვისთვის და ისიც სუსონი?.. – შესძახა მამა პრიორმა, რომელიც მთელ იმ მხარეში დიდი მჭევრმეტყველის სახელით იყო ცნობილი. – დიახ, ჩვენს ძმას რიკარდოსაც სწორედ მჭევრმეტყველად მოაქვს თავი და თავისი ნიჭის გამოვლენის საუკეთესო საშუალებაც მჭევრმეტყველება ჰგონია; თანაც ვფიქრობ, სავონაროლას, მონსაბრესა და ლაკორდერის დროებაზე ოცნებობს. ვინ იცის, ეგებ მეტზეც!.. მერე კიდევ, მისი ვითომ სახარებისეული გამოცხადებაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, აკი აქედან დაიწყო მისი აკვიატებაც – "წარვედი ყოველსა სოფელსაო"... თუმცა სახარება იმდენად არ შთააგონებს, რამდენადაც ქადაგება... – მამა პედრო! მამა პედრო! – შესძახა მამა პრიორმა საყვედურით. – ეეჰ, მამა ლუის, ხომ არ გავიწყდებათ, რომ ამისთანა რამეებში საკმაოდ გამობრძმედილი გახლავარ!.. რამდენ მორჩილს გაუვლია ჩემს ხელში... ესეც არ იყოს, ამგვარი ფსიქოლოგიური დაკვირვებები ყოველთვის მიტაცებდა და მეტისმეტადაც მიტაცებდა... – ჰმ!.. ჰმ!.. მეც რაღაც-რაღაცებს კი ვხვდებოდი... – ჰო, გასაგებია, მამა პრიორ, მაგრამ ასეთი რაღაც-რაღაცები მეც კარგად მომეხსენება, ეს მოწოდებებია თუ ზეშთაგონება... ხოლო რაც შეეხება ამ ყმაწვილს, ღმერთმა ინებოს, ვცდებოდე, მაგრამ უფრო წინასწარმეტყველებაზე მიგვანიშნებს, ვიდრე ზეშთაგონებაზე, ანდა შეიძლება სულაც უფრო მეტზეც... – რაო, რაო? მამა მოძღვარო, ეს რაღას ნიშნავს, რისი თქმა გინდათ? – ვთქვათ თუნდაც... ეპისკოპოსობაზე... – ასე გგონია? – რატომაც არა! ეს ყმაწვილი სულის სიღრმეში დიდი თავკერძაც უნდა იყოს... თუნდაც ის, რაც ჩაიდინა... ერთი სიტყვით, ის საბრალო გოგონა რომ შეაცდინა, განა ეს თავკერძობა არ იყო? მერე კი აქ რომ გამოგვეცხადა, ვითომ იმედგაცრუებული თუ მეოცნებე, ან სულაც თავის მოწონების მიზნით... ვინ იცის, კიდევ რა უდევს გულში... – თავის მოწონება და ისიც ბერის ანაფორით? – შესძახა მამა პრიორმა და ისე გულიანად გაიცინა, რომ მთელი თავისი ლამაზი კბილები გამოაჩინა, – თავის მოწონება და ისიც ბერის ანაფორით? დიდება შენდა უფალო, რას არ იტყვით, მამა პედრო! – დიახ, თავის მოწონება ბერის ანაფორით, ვთქვი და არც გადავთქვამ; არც თქვენ, მამა ლუის, და არც მე აკი ამით არ ვიწონებთ თავს, მაგრამ ახლანდელ დროში და მით უმეტეს, ჩვენი მორჩილი ძმა რიკარდოსთანა კაცისთვის ბერის ანაფორა ეგებ ერთგვარი გამოწვევაც კი იყოს საზოგადოებისთვის, ამისთანა ვითომ რომანტიკული და გამორჩეული კაცის მხრიდან. ესეც არ იყოს, პატივმოყვარეობა... – პატივმოყვარეობა? – დიახ, პატივმოყვარეობა, პირობები, მდგომარეობა, პატივი და სახელი, – მონასტრით უფრო ადვილი მოსაპოვებელია, ვიდრე სხვა გზებით... დარწმუნებული ვარ, ეს ყმაწვილი ძალიან შორს იყურება... ამაზე ნუღარ ვილაპარაკებთ... თუმცა არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იგი არც პირველია და არც უკანასკნელი, იმედგაცრუებასა და რელიგიურობას რომაა ამოფარებული და სინამდვილეში თეატრალობისკენაა მიდრეკილი; ამას არ უარვყოფ, ან როგორ უნდა უარვყო ის, რამაც იგი აქ, მონასტერში მოიყვანა. თქვენ თუ გახსოვთ, მამაო, ძმა როდრიგო კარმელიტი, არისტოკრატთა სალონებში რომ გაითქვა სახელი თავისი მსახიობური ნიჭით, მაგრამ სცენაზე კი არ დარჩა, ბოლოს მაინც მონასტერს მიაშურა... – როგორ არა, ახლა მონასტერიც დაუტოვებია და გავიგე, ახალი რელიგიის შექმნას აპირებსო. – ყოველთვის კომიკოსი იყო! ამ ჩვენს ძმა რიკარდოშიც ხომ კომიკოსი ზის, ოღონდ ეგ არის, იმედი აქვს, რომ მთავარ როლს ითამაშებს და ეგებ მიტრასაც გამოჰკრას ხელი, ან კიდევ, ვინ იცის... მისი ოცნებები შეიძლება კიდევ უფრო შორს მიდის... – რაო, რაო? თქვით ბარემ, მამაო, თქვით! – არა, არაფერი, არაფერი! მგონი, ეს უკვე ჭორაობა გამოდის... – მე უკვე კარგა ხანია ასეც მეჩვენება! – მაგრამ, ბოლოს და ბოლოს, მამა პრიორო, ვფიქრობ, ჩემი ვალი იყო ეს ცნობები თქვენთვის მომეწოდებინა. თვითონ ყმაწვილი დარწმუნებულია, რომ ჩვენი სამოსელი ძალიან დამშვენდება, ის კი არა, იმასაც ვეჭვობ, თავი ლამაზი და მოხდენილიც ჰგონია და ოცნებებით უკვე წარმოიდგენს თავს, საკურთხეველთან თეთრ სამოსელში გამოწყობილი რარიგად გაბრწყინდება. – მაინც რა ვერაგი ვინმე ბრძანდებით, მამა პედრო!.. "ბებერი მელა, მამა პედრო, ბებერი მელა... – რომელიც ვერასოდეს ეღირსება ეპისკოპოსობას!" – გაიფიქრა მამა პრიორმა, თავადაც რომ დაემშვიდობა ამაზე ოცნებას. 7 საბრალო ლიდუვინას მამა პრიორისა და მორჩილთა მოძღვრის საუბარი რომ მოესმინა!.. თუმცა რა იმედი უნდა ჰქონოდა ლიდუვინას რიკარდოსი მას შემდეგ, რაც თავადაც მონასტერს შეაფარა თავი და ცრემლდაშრეტილმა და გულდაცარიელებულმა თავადაც მონასტერში დაასამარა თავისი ყმაწვილქალობა. თავდაპირველად იმ მონასტერში უნდოდა შესვლა, სადაც მოწაფეებს შემპარავად, მაგრამ მაინც შთააგონებდნენ მამაკაცებისადმი ზიზღსა და სიძულვილს, რასაც უკვე გრძნობდა კიდეც იმ მართლაცდა მშიშარა და თავკერძა მამაკაცების მიმართ; მაშინ რატომ უნდა გადაეხსნა გული მათ წინაშე და გაშიშვლებულიყო, რატომ გაემწვავებინა ტკივილი შურისძიების გამო? არა, ისევ იმ ორდენში ერჩივნა შესვლა, სადაც მჭევრმეტყველებას, განდგომილებას, დუმილს, მონანიებასა და ლოცვებს ჰქონდა უპირატესობა, ასე უფრო იგრძნობდა შვებას. გარე სამყაროს ექო მაინც აღწევდა იქამდე და სიყვარული გაუადვილებდა სიკვდილის მოლოდინს. და ასე გაემგზავრა ლიდუვინაც შორეულ, მიყრუებულ ქალაქ ტოლვიედრაში, მთაგორიან მხარეში და იქ ბენედიქტელთა ძველთაძველ მონასტერში, ოთხ კედელს შორის გამოიმწყვდია თავი. ბაღში კვიპაროსიც იდგა, მისი მშობლიური ქალაქის ურსულელთა მონასტრის კვიპაროსის ნამდვილი ასლი, მისი ყმაწვილქალობის მოგონება და როცა ამ ქუფრი ხის ქვეშ იჯდა ხოლმე და გაჰყურებდა ცეცხლისფრად ჩამავალ მზეს, ახსენდებოდა ადრინდელი საღამოები, უცნაურ შვებას ჰგვრიდა ეს სევდიანი ბაღი, სადაც ბოსტნეული მოჰყავდათ, აქა-იქ კი ჩამომჭკნარი ყვავილებიც მოჩანდა, რომელთაც მხოლოდ ის რწყავდა. ეს სევდიანი ბაღი, ბუნების ეს პატარა ნაგლეჯი, მასავით ამ მაღალ კედლებს შორის გამომწყვდეული, ასევე მონასტრის ტყვე იყო, აქედან სხვა სამყარო არ ჩანდა, ეგ არის, ცას ეს ღობე და კედლები ვერ მალავდა. ცის ლაჟვარდზე სწრაფად დაცურავდნენ ღრუბლის ქულები და ჩრდილს უწყალობებდნენ, ხანდახან მტრედიც გადაიფრენდა თეთრი ფრთების ტყლაშუნით, როცა თავისი თბილი ბუდისკენ მიეშურებოდა. როცა წვიმა თავის მსუბუქ, შავ მანტიას გადააფარებდა აქაურობას, მონასტერიც და მის მიღმა მიწაც ერთნაირად სველდებოდა. ღამღამობით ლიდუვინა თავის შავ თვალებს მიაპყრობდა ვარსკვლავებსა და ნახევარმთვარეს, პატარა გემივით რომ მიცურავდა ღრუბლებს შორის; დღისით კედლებს გადაღმა ხალხი მიდი-მოდიოდა და მათი ხმა შიგნითაც აღწევდა, ზოგჯერ გიტარის ხმასაც გაიგონებდა; მერე ამ სხვა სამყაროს ექოს მოჰყვებოდა მოგონებები, თვალწინ წარმოუდგებოდა ის მოხუცი ქალიც, ჩოქვით რომ უვლიდა ლიტანიას, კრიალოსანი რომ ჩაებღუჯა და ძლივძლივობით ეზიდებოდა უზარმაზარ მუცელს; ახსენდებოდა კიდევ ის განმარტოებული ცრემლების ტაძარი, საბედისწერო მგზავრობა მატარებლით, მდინარე, ავდრისაგან ამღვრეულ წყალს რომ მიაქანებდა ნაძვების, ზეთისხილისა და ფორთოხლის ხეებს შორის. ის ქალაქი ცოდვის ქალაქად ესახებოდა. ცოდვის? იყო კი ის ნამდვილად ცოდვა? ნუთუ ისაა ცოდვა, ასე მიმზიდველ ფერებში რომ ხატავენ ხოლმე?!. თუმცა ცოდვა ხომ იგივეა, რაც ცნობისმოყვარეობა და მეტი არც არაფერი. აკი სწორედ ცნობისმოყვარეობამ, ცოდნის წყურვილმა უბიძგა ევასაც, როცა შესცოდა, ცნობისმოყვარეობის გამოა, რომ სცოდავენ მისი შვილებიც. ეგებ უკეთესის მომასწავებელიც იყოს, რიკარდომ რომ მიატოვა... ან უარესისაც... ამაზე ფიქრიც აღარ უნდოდა. კაცი ხომ თავკერძობის განსახიერებაა... მწარედ ახსენდებოდა თავისი დის უცნაური ღიმილი მონასტრის ჭიშკართან, დამშვიდობებისას რომ გადაურბინა სახეზე და უთხრა: "ეგებ აქ მაინც პოვო ბედნიერებაო". მაინც რა უკეთურია ეს სამყარო. მაგრამ აქაც, მონასტერშიც რომ იგივე დახვდა!.. თუმცა ესეც ხომ ამ სამყაროს ერთი პატარა ნაწილია; აქ დამკვიდრებული უსაქმურობა, ოჯახური ჩვევებისაგან მოწყვეტა, ერთფეროვანი ცხოვრება აკი უფრო ამწვავებს გრძნობებს; მონაზვნური ცხოვრების ეს ნაღველნარევი სიმშვიდე კიდევ უფრო აღვივებს ვნებებს, უნდობლობას და შურს თესავს თანამოსაგრეთა შორის. წელიწადში ერთხელ გალავანს გადაღმა ბავშვების რიგი ჩაივლიდა ხოლმე და ამ დღეს მონასტრის ბინადარნი, დები, დედები – დედები, საბრალონი! – მაშინვე რკინის გისოსებს მიაწყდებოდნენ, ყვავილებს აყრიდნენ, წმინდანთა მადლითაა ცხებულიო. მათთვის რომ ეთქვათ, დონ ხუან ტენორიო მკვდრეთით აღდგა და ქალაქში გამოჩნდაო, ალბათ, ასე შეშლილებივით არ გაცვივდებოდნენ მის სანახავად. ყველას თავ-თავის სენაკში საკუთარი ჩვილი იესო ჰყავდა – ლამაზი თოჯინა, რომელსაც ხდიდნენ და აცმევდნენ, ყვავილებით ამკობდნენ, ოღონდ მალულ-ფარულად, ზოგჯერ მუხლებზე დაიწვენდნენ და ცოცხალი ბავშვივით უნანავებდნენ. ერთხელ მონასტერში ეპისკოპოსის ნებართვით ერთმა ფოტოგრაფმა შეაღწია რომანული სტილის თაღის გადასაღებად. მაშინ უნდა გენახათ, რა ყოფით გამოცვივდნენ მონაზვნები, თავიანთ ჩვილ იესოსთან ერთად სურათი რომ გადაეღოთ. – იქით გაიწიე, – ეუბნებოდა ერთი მეორეს, – ჩემი შენსას სჯობია, აბა, ერთი შეხედე, როგორი თვალები აქვს! ლიდუვინა კი ამ დროს განზე იდგა ჩუმად, თავისთვის, და ამდენი იმედგაცრუებული დედის ყურებაზე გული ეთუთქებოდა. ნეტავი მასაც ჰყოლოდა შვილი, ნამდვილი, სისხლისა და ხორცისაგან ქმნილი ბიჭი! ვაი, რომ ის გაქცევა ასეთი უნაყოფო გამოდგა! მართალი ყოფილა რიკარდო, ამიტომაც გახდნენ სასაცილონი, რომ იმ გაპარვას შედეგი არ მოჰყვა, მაგრამ განგების ნებით რომ... "არა! ბავშვი რომ ჰყოლოდათ, ბიჭი, სიყვარულის ნაყოფი, მაშინ ეგებ სიყვარულიც ხელახლა დაბადებულიყო! – ფიქრობდა ლიდუვინა, – სიყვარული თავიდან დაიბადებოდა. არა... აღდგებოდა, რამეთუ მათ უყვარდათ ერთმანეთი, დიახ, უყვარდათ, თუმცა რიკარდო იმ თავისი თავკერძობისა და პატივმოყვარეობის გამო ამას არ აღიარებდა... შვილი რომ გასჩენოდათ, აღარც რიკარდო გასწირავდა მას თავისი მოწოდების გულისათვის, ან რა ასეთი მოწოდება ჰქონდა! ან რისკენ!.. ეეჰ, საბრალო ლიდუვინას მორჩილთა მოძღვრისთვის რომ მოესმინა!.." და ამ ფიქრებში ლიდუვინას კვლავ თავისი პატარა ძმა გაახსენდებოდა, ცისფერთვალა, ოქროსთმიანი, მუდამ ღიმილიანი და თითქოს მისი ხმაც კი ესმოდა, თავისი სიყმაწვილის შორეთიდან რომ ეძახდა: "ინა! ინა! ინა!" რა მალე გაქრა მისი "ინა" იმ დილის წარმავალი სიზმრიდან! რა მალე გაქრა რიკარდოს "ნენა"! განგების ძალით ასევე მალე გაქრება და წავა ყველაფერი! მაგრამ სად? იმ სამყაროში, სადაც არ არის უკეთურობა, სიყალბე, სადაც არ იქნება დედის დუმილი, ვერ დაინახავს სახემოქუფრულ დას, საქმროს თავკერძობას, თანამოსაგრეთა შურს?! ვინ იცის, როგორ ევედრებოდა საბრალო ლიდუვინა ქალწულ მარიამს მუხლმოდრეკილი: "დედაო, დედაო, ნუთუ ვერ შესთხოვე შენი შვილის მამას, ჩვენს ყოვლისშემძლე უფალს, ჩემთვის მოეცა შვილი, მეც მღირსებოდა დედობა რიკარდოს შვილისა! თუმცა არა, არა!.. მომიტევე!" – და იგი ცრემლად იღვრებოდა, რამეთუ გულით სწადდა, შერიგებოდა თავის ხვედრს, მონასტრის კედლებში სამუდამო ტყვეობას. ესღა ასაზრდოებდა მის სევდას, იმ უკურნებელ სევდას, რაც ალბათ სამარის კარამდე გაჰყვებოდა; ამიტომ განიცდიდა ასე მწვავედ თანამოსაგრე მონაზვნების ბავშვურ მხიარულებას, რომელთაც ალბათ მისტიკოსთა წიგნებში თუ ამოეკითხათ, ჭეშმარიტი წმინდანი გულით მხიარულიაო და თვითონაც ამიტომ ასე ბავშვური ყიჟინითა და ტაშით გამოხატავდნენ მხიარულებას; კიდევ უფრო მეტი ჟივილ-ხივილი ისმოდა ხოლმე შობის დღესასწაულზე, იესოს შობის დღეს, წინასწარ ემზადებოდნენ და მერე თავისუფლად დანავარდობდნენ, ცეკვავდნენ, შეშლილებივით კისკისებდნენ, დაირას გამალებით უტყაპუნებდნენ და მთელ ბარს ხმაურით იკლებდნენ. – დაო ლიდუვინა, მოდი, შენც იცეკვე! ის კი პასუხობდა: – არ შემიძლია, ძალიან სუსტი ფეხები მაქვს! ისინიც თავისებურად პატივს სცემდნენ მის სევდას, თუმცა კი რაღაცას ხვდებოდნენ, მისი სევდის ნამდვილი მიზეზისა მაინც არაფერი იცოდნენ. მათ მხიარულებას ზღვარი არ უჩანდა, დროდადრო შესძახებდნენ: "დაილოცოს ჩემი იესო! რა საშურია ცხოვრება!" და ეს იყო მათი ნეტარი ცხოვრება, მათი მხიარულება, წმინდა მხიარულების მიბაძვით გამოწვეული მხიარულება. დღე დღეს მისდევდა, ყველა ერთნაირი და ყველა უღიმღამო. ლიდუვინას არასდროს დაავიწყდებოდა, რომ რიკარდოსთვის ელოცა, გაენათებინა მისთვის გონება და ისიც შეენდო ზენაარს. 8 ძმა რიკარდოს სახელი და მისი ქადაგების ამბავი მთელ ქვეყანას მოედო; იმასაც ამბობდნენ, ესპანეთის ოქროს საუკუნის წმინდა მჭევრმეტყველება სწორედ მან ააღორძინაო. იგი იყო ბობოქარიც და თვინიერიც, მუდამ მშვიდი კილო ჰქონდა, ზომიერი მიხრა-მოხრა, მეთოდური და ნათელი გადმოცემის უნარი, თუმცა მუდამ იგრძნობოდა შინაგანი ცეცხლი, მაგრამ ისიც მოზომილი, მისი თვინიერებაც მოზომილი იყო. მავანნი, ვინც მის მსჯელობას შესწრებოდნენ, ვნების ნაკლებობას საყვედურობდნენ, თუმცა ისეთი უბირნიც ხომ არიან, ვისაც ვერ გაუგია, რომ გონიერება სხვა არაფერია, თუ არა ვნება. მისი ანტითეზები და პარადოქსები ზოგს გონებისმიერი ეჩვენებოდა და კი ვერ მიმხვდარიყვნენ, რომ წმინდა ავგუსტინე აფრიკელის ანტითეზებისა და პარადოქსების დარად, ძმა რიკარდოს ანტითეზებიცა და პარადოქსებიც ვნების ქურაში გამომწვარ-გამობრძმედილი ალმასები იყო. რაკი მის ქადაგებაში უქმსიტყვაობის სულ მცირე მინიშნებებიც კი არ ჩანდა, ამიტომაც გაიძახოდნენ, ცივიაო და ამ დროს ცივსა და ვნების ქურაში გამოკვერილს ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებდნენ, რამეთუ ძმა რიკარდოს ქადაგება ისეთი გამომშრალი და ისეთი ცხელი იყო, ვითარცა სულიერი უდაბნოს სილა; მისი პატივმოყვარეობითა და მონანიებით გაჯერებული სულიც ასევე გიზგიზებდა, მაგრამ ხანდახან ბნელიც იყო, ბნელი სხვათათვისაც და თავისთვისაც, ოღონდ იმ დროს, როცა აზრს ეძებდა. და ასე ესაუბრებოდა იგი არა ბრბოს, მას რომ უსმენდა, არამედ თითოეულს ცალ-ცალკე, რამეთუ ისინი ქმნიდნენ ბრბოს, მისი ნაწილი იყვნენ; და ასე საუბრობდა იგი სულით სულთან. მისი მჭევრმეტყველება თითქოს ქაოსურიც იყო, თან წყვეტილიც, მაგრამ არანაირი მიკერძოება, სულ მცირე სილოგიზმები, პარაბოლები, მეტაფორები და პარადოქსები, რასაც სახარებაშიც ვკითხულობთ ხოლმე და მოულოდნელი გადასვლები, ნამდვილი ნახტომები. – საქმე ისაა, რომ ორატორი არ არის და მაინც გვაჯადოებს, – ამბობდნენ პედანტები. ძმა რიკარდო ჩვეულებრივად ლაპარაკობდა ხოლმე ისეთ თემებზე, საჭირბოროტოს რომ უწოდებენ, – რწმენის უკმარისობაზე, გონებასა და რწმენას შორის ბრძოლაზე, რელიგიისა და მეცნიერების დაპირისპირებაზე, სოციალურ საკითხებზე, ღარიბებისა და მდიდრების თავკერძობასა თუ გულმოწყალების უქონლობაზე, მაგრამ ყველაზე მეტად – იმქვეყნიურ ცხოვრებაზე. ოღონდ, თუ სიყვარულზე იტყოდა, მყისვე შეატყობდით, როგორ გარდაისახებოდა. უკვე მის ეპისკოპოსად კურთხევის თაობაზეც ალაპარაკდნენ, მაგრამ იმის მიუხედავად, რომ ასეთი სახელი მოიხვეჭა, იმის მიუხედავად, რომ მისი უზადო ყოფაქცევა სამაგალითო გამხდარიყო, მაინც ამჩნევდნენ, რაღაც სიმძიმე, მეტად უცხო და გამოუცნობი სიმძიმე აწვა; და მაინც რომ არ სწყალობდნენ თანამოსაგრენი, ვერა და ვერ მოიგო მათი გული, მათი კეთილგანწყობა ვერ მოიპოვა, ვინც მონუსხულივით უსმენდა; ამას ყველაზე უფრო ქალები გრძნობდნენ, – მართლაც რომ მოჯადოებულებივით შესციცინებდნენ და თან ცახცახებდნენ, – რომ მისი მგზნებარე სიტყვების მიღმა რაღაც ძალზე მტკივნეული საიდუმლო იმალებოდა, ამას კი ხედავდნენ მაშინ, როცა თავის ყველაზე სანუკვარ თემაზე – სამოთხის ბაღის ტრაგედიაზე უამბობდა მათ, როცა ევამ აცდუნა ადამი, რომ ეგემა ნაყოფი ხისაგან ცნობადისა კეთილისა და ბოროტისა და მერე განდევნილ იქნენ უცოდველთა ბაღიდან და ამის მერე იყო, რომ ედემს აღმოსავლეთით ქერუბიმები და ცეცხლოვანი მახვილი იცავდნენ, რათა სიცოცხლის ხეს ვეღარავინ მიჰკარებოდა; ანდა სამსონისა და დალილას ცოდვა-ბრალის ამბავს რომ მოუთხრობდა; ყურს მიაპყრობდნენ, მაგრამ ნუგეში არ ისმოდა მის სიტყვებში, ოდენ მწარე სევდა, სიმძიმილი და უბედობა თრგუნავდა ყველას. ზოგჯერ მის ხმაში ქვითინი და კვნესაც გაისმოდა, თითქოს მსმენელებს თანაგრძნობას შესთხოვსო, მაგრამ სწორედ მაშინ უნდა ამოგეცნოთ მისი სულის დაუოკებელი ბორგვა, თითქოს კიდეც გაიბრძოლებდა, რათა გაეგლიჯა ბორკილები და თავი გაეთავისუფლებინა, თუმცა მალევე მოეგებოდა გონს, ერთბაშად გარდაისახებოდა ისე, რომ დაუნდობელიც კი მოეჩვენებოდა კაცს. ამიტომ იტყოდნენ ხოლმე, ჩვენი საბრალობელი და შეჭირვებული სულისათვის ასეთი მშფოთვარე და დაუზოგავი წინასწარმეტყველი მეტისმეტიაო, ამ ტაძარში რომ მოვდივართ, უწინ მის წიაღში შვება და ნუგეში გვინდა ვპოვოთ, თორემ საფიქრელი და სადარდელი ისედაც არ გვაკლიაო. იგი არ უყვარდა ხალხს, არა, არ უყვარდა; ამაოდ ცდილობდა ენუგეშებინა ისინი, თუკი შეეძლო. ეს დაუდგრომელი მოციქული მარტოობისთვის იყო განწირული. მარტოსულადაც გრძნობდა თავს და როცა სულ მარტო რჩებოდა, მაშინ თუ გამოუტყდებოდა ხოლმე ისევ საკუთარ თავს: "ასეა, ეს სასჯელი ღმერთმა იმისთვის მომივლინა, რომ ლიდუვინას ვუმუხთლე, მივატოვე და ჩემს პატივმოყვარეობას ვანაცვალე. ახლაღა მივხვდი და გავიგე; ვფიქრობდი, ქალი, ოჯახი მძიმე ტვირთად დამაწვებოდა და სახელისა თუ დიდებისაკენ მიმავალ გზას გადამიღობავდა". მაგრამ მერე, ისევ მარტომყოფი, თვალებს დახუჭავდა, აღარ უნდოდა დაენახა შორს ლანდი ტიარისა. "ნამდვილი თავკერძა ვარ, – იტყოდა ხოლმე ასეთ დროს, – ნამდვილი თავკერძა და მეტი არაფერი, ვესწრაფოდი ამბიონს, სცენას, რაკი მჯეროდა, გარდასახვის ჩემს ნიჭს სწორედ იქ გამოვავლენდი, მაგრამ საკუთარ თავზე მეტად არასოდეს არავისზე და არაფერზე მიზრუნია". 9 ბოლოს და ბოლოს, ის მოხდა, რაზეც რიკარდო იდუმალ ოცნებობდა, სწორედ ახლა შეეძლო, საკუთარი ნიჭისა და მოწოდებისთვის ერთი კარგი გამოცდა მოეწყო. ასე იყო თუ ისე, იგი მიიწვიეს ტოლვიედრას დედათა მონასტერში. როცა ეს ამბავი შეიტყო, მას მერე თვალზე რული აღარ მიჰკარებია, გულმა მოსვენება დაკარგა. ღვთის წყალობით, მრევლმა, ხალხმა, ანდა, ასე ვთქვათ, საზოგადოებამ არაფერი იცოდა იმის შესახებ, რა აკავშირებდა მას ამ მონასტერთან: ეს ყველასთვის საიდუმლო იყო. ახლა კი, ახლა მაინც საკვირველ სანახაობას მოაწყობდა, ოღონდ მხოლოდ ორისთვის, მისთვის და თავისთვის. დიახ, მისთვის, თავისი ბედის ავბედითი მოზიარისთვის, ახლა გული გულს დაელაპარაკებოდა, ამ ბრბოსთვის, ამ უბირი, მონუსხული ბრბოსთვის კი ყველაფერი ისევ საიდუმლოდ დარჩებოდა; ამ დღეს მის წინაშე იტყოდა აღსარებას, იტყოდა ყველას თანდასწრებით, მაგრამ ყველასთვის მიუწვდომელსა და გამოუცნობს. ეს იქნებოდა ქრისტიანული მჭევრმეტყველების ისტორიაში აქამდე გაუგონარი გამარჯვება, თუმცა კი შეიძლება ერთადერთი და უძნელესი გამოცდაც ყოფილიყო, რაც უეჭველი გამარჯვებით დაგვირგვინდებოდა. ეეჰ, იმ საცოდავმა ღვთისმოსავებმა რომ იცოდნენ ამ ავბედითი, საბედისწერო დრამის ის სცენა, რომლის გამართვასაც აპირებს!.. და ეს ჩვენი კომიკური წინასწარმეტყველი გიჟურ ნეტარებას განიცდიდა... და ეს დღეც დადგა. ტაძარს აურაცხელი ხალხი მიაწყდა. ერთი სული ჰქონდათ, მოესმინათ ამ სახელგანთქმული ქადაგისთვის. მოდიოდნენ და მოდიოდნენ ახლომახლო სოფლებიდან თუ ქალაქებიდან. საკურთხეველი ოქროსავით ელვარებდა. ჯებირს მიღმა, ფარდის უკან გაყუჩებული ქორო მოუთმენლად ელოდა რაღაც იდუმალსა და უჩვეულოს. დროდადრო იქიდან შეკავებული ხველების ხმა თუ გაისმოდა. ძმა რიკარდო აუჩქარებელი ნაბიჯით მივიდა ამბიონთან, ამოიღო ცხვირსახოცი და შუბლი მოიწმინდა. ანაფორის თეთრი, ფართო სახელო მყისიერად თეთრ ფრთასავით აეფარა მის სახეს; მერე თვალი მოავლო შეკრებილთ და ერთი წამით მზერა ფარდაზე შეაჩერა, სადაც ქორო ეგულებოდა; მერე დაიჩოქა და წაიკითხა "გიხაროდენ, ღვთისმშობელო", ხელები ამბიონზე დააწყო და ზედ შუბლი დაადო; გაჩახჩახებული სანთლების შუქზე ტოზურა სულ ერთიანად ულაპლაპებდა; მერე წამოდგა; გაისმა შეკავებული ხველება, კაბების შრიალი და ჩამოვარდა სამარისებური სიჩუმე. რაღაც უჩვეულო ხდებოდა ქადაგის თავს, ენა ებმოდა, ბორძიკობდა, ერთსა და იმავეს იმეორებდა, ხანაც სულ ჩერდებოდა, მღელვარებას ვერ ფარავდა; თანდათან დამშვიდდა, მის ხმასა და მიხრა-მოხრას ნელ-ნელა სიმტკიცე შეემატა და მისი სიტყვებიც ცეცხლოვან მდინარესავით მოჩქეფდა. მორწმუნენი სულგანაბულები უსმენდნენ. ტაძარში იდუმალების ტრაგიკული სული დატრიალდა, ასე გეგონებოდათ, რაღაც უჩვეულო და სასწაულებრივი რამ უნდა მომხდარიყო. იგი უკვე აღარ იყო ადამიანი, ახლა ლაპარაკობდა მხოლოდ გული და ლაპარაკობდა სიყვარულზე, ღვთაებრივ სიყვარულზე, მაგრამ უფრო ადამიანურ სიყვარულზე რომ გაფიქრებინებდათ. ყველას, ვინც კი მას ყურს მიაპყრობდა, ისეთი გრძნობა იპყრობდა, თითქოს სულის მანამდე უცნობ სიღრმეებში იძირებოდა, რაღაც შეუცნობლის უფსკრულში ინთქმებოდა. მისი ხმა ღადარივით გიზგიზებდა. იგი უბნობდა სიყვარულზე, რომელიც გვეუფლება და გვიმორჩილებს მაშინაც კი, როცა გვგონია, რომ ის ჩვენგან შორსაა. და იტყოდა იგი: "დაელოდეთ სიყვარულს! მხოლოდ ის გრძნობს ამას საკუთარ გულსა და გვამში, ვინც ელოდება! ჩვენ გვგონია, რომ ვეხვევით მის ლანდს, მაშინ როცა სიყვარული, უხილავი და უჩინარი, თავად გვეხვევა და გვბოჭავს, როცა გვეჩვენება, რომ იგი მოკვდა ჩვენში, აკი თურმე ჩვენ მოვმკვდარვართ მასში. და მერე იგი გაიღვიძებს და გაიღვიძებს სწორედ იმ დროს, როცა ტკივილი მოუხმობს, რამეთუ ჭეშმარიტი სიყვარულით მანამდე არ შეგვიყვარდება, სანამ შეყვარებულთა გულები ერთად არ დაინაყება ტანჯვის სანაყში. სიყვარული თანაზიარი ვნებაა, ლტოლვაა, თანაგრძნობა, ზიარი ტკივილია. ჩვენ ვერც ვხვდებით, რომ სიყვარული გვაცოცხლებს, ისევე როგორც არასოდეს ვფიქრობთ, ჰაერით თუ ვსუნთქავთ, სანამ უჰაერობით სული არ შეგვეხუთება. დაელოდეთ სიყვარულს! დაელოდეთ სიყვარულს, რამეთუ მას მხოლოდ ის უხმობს, ვინც უკვე გრძნობს მას საკუთარ გულში, საკუთარ სისხლში, თუმცა თავად ეგებ ვერც ხვდება. ის იმ წყალსა ჰგავს, მიწის ქვეშ რომ მიედინება და გვალვას სიცოცხლისკენ მოაბრუნებს. ზოგჯერ ისეთ დაუცხრომელ წყურვილს ვგრძნობ, როგორსაც მინდორი ხვატისაგან გადაბუგული, როცა მწველი სიცხისა და ალმურისაგან მოშუშული ფოთლები მიწას ეფინება, მიწის ქვეშ კი, იმავ მინდვრის ქვეშ, სიღრმეში, მომაკვდავი სიმწვანის ქვეშ, მიედინება მაცოცხლებელი წყალი, მირაკრაკებს ქვებსა და ლოდებს შორის, უერთდება გამხმარი ფოთლების შრიალს მისი ბუტბუტი და მერე დგება წამი, როცა მოწყურებული, გამომშრალი მიწა გაიპობა და მის ზედაპირზე ამოხეთქავს მანამდე თვალით უნახავი წყალი, ჩუხჩუხით გადაედინება ყოველ მხარეს და სიცოცხლეს დაუბრუნებს მთელ არემარეს. ასეა სიყვარულიც. ჩემო დებო და ძმებო, ეს თავკერძობა არ არის განა, შმაგი სიყვარული არ არის განა საკუთარი თავის, თვალებს რომ გვიხვევს და თავგზას გვიბნევს, ოღონდ კი არ დავინახოთ სიყვარული მაშინაც კი, როცა გარს გვივლის, ოღონდ არ ვიგრძნოთ იგი. ჩვენ ხომ სულ იმის ცდაში ვართ, რაიმე დავცინცლოთ მას, მთლიანად კი არ მივეცემით, არ დავყვებით; აკი ის ჩვენგან მარტო იმას ელოდება, რომ მივენდოთ, დავნებდეთ მთლიანად და დაუნანებლად; ჩვენ კი ამ დროს მისი დამორჩილება გვინდა, რომ ჩვენს გიჟურ სურვილებზე იაროს, აჰყვეს ჩვენს სწრაფვასა და სრბოლას დიდებისაკენ. ასეა, სიყვარულს, გაადამიანურებულსა და განსხეულებულს, სურს, მას ვეკუთვნოდეთ მთლიანად და განუყოფლად, მხოლოდ მისი ვიყოთ. მერედა რა მალე დავიხევთ ხოლმე უკან, აღმართის ძირშივე ვჩერდებით! მაგრამ რატომ? ყველაზე უფრო სავალალო მიზეზის გამო, – დიახ, სულ უბრალო მიზეზის გამო! – გვეშინია, ჩემო დებო და ძმებო! შიში გვჯაბნის!.. რა უგუნური, რა თავკერძა და სულმოკლეა ადამიანი!.. მომიტევეთ!.." ეს სიტყვები ლამის ყვირილით წარმოთქვა, თითქოს სულის სიღრმიდან აღმოხდა. და თუ აქამდე ძმა რიკარდოს ხმა ცეცხლის მდინარესავით მოედინებოდა და ღვთისმოსავთა დუმილს თავს დაჰფოფინებდა, უეცრად გულისგამგმირავმა ქვითინმა გაბზარა და გაარღვია ჯებირის მიღმა, ფარდის მხრიდან რომ გაისმა. და ამ ორის სულის კივილი ერთმანეთს შეეჯახა და შეერწყა ისე, რომ საკურთხეველზე სანთლებიც კი აცახცახდნენ. ძმა რიკარდოს მკვდრისფერი დაედო, სანთელივით გაფითრდა, მერე ერთბაშად აენთო, ალმური მოედო, სივრცეს მიაპყრო მზერა და უეცრად თავი მკერდზე ჩამოუვარდა, სახეზე აცახცახებული ხელები აიფარა, თეთრი, ფართო სახელოებიც კი ვერ ფარავდა მის მღელვარებას; იგი ტიროდა, მისი დახშული ქვითინი შეუერთდა კიდევ უფრო დახშულ ქვითინს ჯებირს მიღმა, ფარდის უკან რომ ისმოდა. ერთ წამში გაოგნებული ხალხის დუმილი თითქოს შეგუბდა, შედედდა და აშკარად და ცხადად გაიგონა და დაინახა ყველამ... ქადაგი მუხლებზე დაეცა. ამის შემხედვარე ხალხი ნელ-ნელა დაიშალა, წავიდ-წამოვიდა. მთელი იმ დღეებისა და თვეების განმავლობაში, ტოლვიედრაში და მთელ იმ მხარეში ხალხს მეტი სალაპარაკო არ ჰქონდა, ყველა მხოლოდ ამ ამბავს იგონებდა, ხოლო ვინც თვითონ შეესწრო და საკუთარი თვალით იხილა, რაც მოხდა, საკუთარი ყურით მოისმინა, მთელი სიცოცხლე ახსოვდა, ან რა დაავიწყებდა. ყველამ, დამსწრემ თუ მსმენელმა, იგრძნო, რომ იმ წუთებში, იმ იდუმალი აზავთების წუთებში, ქადაგი რაღაც უცნაური გამოცანებით, ნაწყვეტ-ნაწყვეტი მინიშნებებით ლაპარაკობდა; მოგვიანებით მიზეზი რომ გაიგეს, მერეღა მიხვდნენ, რაც იგულისხმებოდა იმ სიტყვებში, როცა მიწისქვეშა წყაროზე, ცეცხლზე ლაპარაკობდა, როცა ამბობდა, ბოლოს მიწა გაიპობა და ამოხეთქავს მაცოცხლებელი წყალი და ამ ცეცხლს შეუერთდებაო. მერე და მერე ღრმად რომ ჩაუფიქრდნენ, კიდეც ჩასწვდნენ ძმა რიკარდოს ქადაგების მთელ აზრსაც. და ისინიც, და ლიდუვინადა ძმა რიკარდო, მხოლოდ მერე მოეგნენ გონს და კიდევ უფრო მწვავედ იგრძნეს თავი ბედის ტყვეებად, იმაზე უფრო მწვავედ, ვიდრე მაშინ, როცა ლიდუვინას სახლის ღობე აცალკევებდათ ურსულელთა მონასტრის შესახვევში. და ახლა, როცა მათი ქვითინი ასე შეერწყა და გადაეჭდო ერთმანეთს, მათი გულებიც შეერთდა და ჩამოეცალათ თვალთაგან ბინდი და ვითარცა დამწვარი ტანსაცმელი, შემოეძარცვათ თავს გადამხდარი და შერჩათ მხოლოდ გაშიშვლებული და ცხადი სიყვარული, ამ სიყვარულისკენ მიმავალი ბილიკი, სიყვარულისკენ, რაც მარტოდ დარჩენილებს იმ სამწუხარო გაქცევის შემდეგ მაინც ისევ უღვიოდათ. და იმ დღის მერე... მიგელ დე უნამუნო …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 5:52pm on მარტი 7, 2016
- თემა: ფუშეს იდეა
- დეპეშები გადასცა. კითხვისას იულოს დიდი უკმაყოფილება გამოეხატა სახეზე. - აბა, წინ! - შესძახა გაბრაზებულმა და დეპეშები ქუდში ჩაიჩურთა, - ორი ასეული ჩემთან ერთად წამოვა მორტანისკენ. იქ შუანები არიან. თქვენც ჩემთან ერთად წამოხვალთ, - უთხრა მერლს და ჟერარს, დიდგვაროვანი გამხადონ, თუ ერთი სიტყვა მაინც მესმოდეს ამ დეპეშისა. იქნებ ჭკუა გამომელია, თუმცა, რა სხვაობაა, წინ! დასაკარგი დრო არა გვაქვს. - მეთაურო, რა ჩიტი იყო მაგ მონადირის ჩანთაში? - ჰკითხა მერლმა და ჩექმის ცხვირით სამინისტროს კონვერტს წაჰკრა. - ეშმაკმა დალახვროს! დიდი არაფერი, ისევ გულს აწყალებენ. თუ სარდალს ის ჯარისკაცული გამოთქმა წამოსცდებოდა ხოლმე, რომელსაც ასე შერბილებულად გადმოგცემთ, ყველამ იცოდა, ქარიშხალი ახლოვდებოდა. ამ ფრაზის სხვადასხვა ინტონაცია კი ნახევარბრიგადისთვის გრადუსებივით იყო მეთაურის მოთმინების თერმომეტრზე და ძველი ჯარისკაცური გულწრფელობა ამ შკალაში ისე ადვილად გარკვევის საშუალებას იძლეოდა, რომ უკანასკნელმა მედოლემაც კი ზეპირად იცოდა, მისი გრიმასის ყველა ვარიაციით, როცა ლოყას აჭიმავდა და თვალებს მოჭუტავდა ხოლმე. ამჯერად, იმ ტონში, რომლითაც ეს სიტყვები ითქვა, ფარული რისხვა იგრძნობოდა და ორივე მეგობარი ჩაჩუმდა და გაფაციცდა. ნაყვავილარიც კი თითქოს უფრო ჩაღრმავდა სარდლის შავგრემან, ვაჟკაცურ სახეზე, უფრო გაუმუქდა. როცა სამკუთხა ქუდი დაიხურა, ნაწნავებჩატანებულიკუდივით შეკრული ხშირი თმა ერთ-ერთ ეპოლეტზე გამოედო და ისეთი ბრაზით გადაიგდო ზურგისკენ, რომ ნაწნავები გაეშალა და ულვაშები აებურძგნა, გულხელდაკრეფილი, შეკრული მუშტებით დიდხანს იდგა გაუნძრევლად. ჟერარმა ბოლოს გაბედა და ჰკითხა: - ახლა გავდივართ? - დიახ, თუ სავაზნეები სავსეა, - კბილებში გამოსცრა მეთაურმა. - სავსეა. - სწორდით! ნაბიჯით იარ! - უბრძანა ჟერარმა მეთაურის ნიშანზე. მედოლეები წინ გამოვიდნენ. ჩაუდგნენ ასეულებს თავში. ბარაბნის ხმაზე ფიქრებში წასული სარდალი თითქოს გამოერკვა და ორი მეგობრის თანხლებით ისე გავიდა ქალაქიდან, რომ ერთი სიტყვაც არ უთქვამს მათთვის. მერლმა და ჟერარმა უბრად გადახედეს ერთმანეთს, თითქოს ეკითხებოდნენ, დიდხანს იქნება ასე გაბრაზებულიო? გზადაც უთვალთვალებდნენ იულოს, რაღაცას რომ ბუტბუტებდა, რამდენჯერმე ჯარისკაცების ყურამდე მიღწეული სიტყვები წყევლა-კრულვად მოეჩვენათ, მაგრამ ხმის ამოღებას ვერც ერთი ვერ ბედავდა, რადგან, როცა საჭირო იყო, ყველა იცავდა მკაცრ დისციპლინას, რასაც მიჩვეულნი იყვნენ იტალიაში, ბონაპარტის მეთაურობით ნაბრძოლი ჯარისკაცები. მათი უმრავლესობა იულოსავით იმ სახელგანთქმული ბატალიონების დარჩენილ ნაწილს წარმოადგენდნენ, რომლებიც კაპიტულაციის მერე მაიენიდან იმ პირობით გამოუშვეს, რომ საზღვრებზე არ იბრძოლებდნენ და არმიაშიც მაიენელები შეარქვეს. ძნელი იყო ჯარისკაცებისა და მეთაურის პოვნა, ასე რომ გაუგებდნენ ერთმანეთს. სალაშქროდ წასვლის მეორე დღეს იულო და მისი ორივე მეგობარი დილაადრიან უკვე ალანსონის გზას ადგნენ, ერთი ლიეს მანძილზე, მორტანის მახლობელ უკანასკნელ ქალაქამდე, გზის იმ ნაწილში, სარტის წყლით მორწყულ საძოვრებს რომ მიუყვება. მარცხენა მხარეს გადაჭიმულია მშვენიერი მდელოები, მარჯვნივ კი ხშირი ტყის ზოლია. მენილ-ბრუს ტყის მასივამდე და თუ მხატვრებს დავესესხები ტერმინს - კონტრასტულ ფონს ქმნის შესანიშნავი სამდინარო პეიზაჟებისთვის. გზას ნაპირებზე ღრმა თხრილები გასდევს და მიწა, რომელსაც გამუდმებით იღებენ ამ თხრილებიდან, მინდორზე მაღალ ფერდობს ქმნის, ჯოჯოთი რომ დაფარულა - ასე უწოდებენ დასავლეთ საფრანგეთში ეკლიან კურდღლისცოცხას. ეს ხშირი ბუჩქნარი ზამთარში ცხენისა და სხვა ცხოველების მშვენიერი საკვებია, ჯერჯერობით კი, სანამ ხშირი, დიდებული, მუქი მწვანე ღერები ჯერ არ მოუჭრიათ, მის უკან შუანები იმალებიან. ამიტომ ფერდობები და ჯოჯოს ბარდები, ბრეტანის სიახლოვეს რომ მოასწავებდნენ, იმხანად გზის ამ ნაწილში ძალიან სახიფათო იყო და თან ძალიან ლამაზიც. სწორედ ამ საფრთხის გამო, რაც მგზავრებს მორტანიდან ალანსონამდე და ალანსონიდან მაიენამდე ელოდათ, გამოიძახეს იულოს ექსპედიცია; აქ გაცხადდა ბოლოს და ბოლოს მისი მრისხანების მიზეზი: მოუხდა თანხლება ეტლისა, რომლის ფოსტის ცხენებიც ნელა მისდევდნენ დაღლილ ჯარისკაცებს. მორტანის გარნიზონის ორმა ასეულმა, ახლა რომ ორი შავი წერტილივით მოჩანდა შორს, ეს უსახური ეტლი თავისი ეტაპის ბოლომდე მიაცილა და უკან დაბრუნდა. ისინი იულომ შეცვალა, იმავე დავალებით, რასაც ჯარისკაცებმა სამართლიანად შეარქვეს გულისგამაწვრილებელი პატრიოტული მოვალეობა. ძველი რესპუბლიკელის ერთი ასეული რამდენიმე ნაბიჯით უკან მიჰყვებოდა ეტლს, მეორე კი წინ მიუძღოდა. იულო მერლსა და ჟერარს შორის, ავანგარდიდან ეკიპაჟამდე ნახევარ გზაზე მიაბიჯებდა. უცებ იფეთქა: - ეშმაკმა დალახვროს! წარმოგიდგენიათ! გენერალმა მაიენიდან მხოლოდ იმისთვის გამოგვაგზავნა, რომ ვახლდეთ ორ ქარაფშუტა ქალს, ამ დანჯღრეული ეტლით რომ მიემგზავრებიან! - თუმცა, ჩემო სარდალო, მოქალაქე ქალბატონის მცველთა პოზიცია რომ დავიკავეთ ამ ცოტა ხნის წინ, თქვენ მიესალმეთ და ძალიან მოხდენილადაც! - ეჰ, თავლაფის დასხმა სწორედ ეგ არის! პარიზელი ფრანგების მითითებით, გვევალება, უდიდესი პატივისცემა გამოვიჩინოთ მათი წყეული დედაკაცების მიმართ, განა შეიძლება ასე დაამცირო ჩვენნაირი პატიოსანი და მამაცი პატრიოტები, აქციო ვიღაც ქალების ამალად. მე გზაზე პირდაპირ მივდივარ და სხვებისაც არ მიყვარს მიხვეულ-მოხვეული. როცა დავინახე, რამდენი საყვარელი ჰყავდა დანტონს და რამდენი - ბარასს, ვუთხარი: „მოქალაქენო, რესპუბლიკამ მისი მართვა იმიტომ კი არ ჩაგაბარათ, რომ ძველი რეჟიმის დროსტარება გეგრძელებინათ-მეთქი.“ ამაზე მეტყვით, რომ ქალები... ქალები ყველას ჰყავს, ყველანი ცოდვილები ვართ... მართალია. სახელოვან ვაჟკაცებს სჭირდებათ ქალები და თან კარგი ქალები. მაგრამ როცა საფრთხე ახლოვდება, რა დროს ქალებია. რისთვის მოვსპეთ ძველი სისაძაგლეები, თუკი იგივე განმეორდება? შეხედეთ პირველ კონსულს, - აი, კაცი! არავითარი ქალები, მხოლოდ საქმე. მზად ვარ, მარცხენა ულვაშზე დაგენაძლევოთ, რომ მან არ იცის, რა სულელურ საქმეს გვაკეთებინებენ აქ. - ღმერთმანი, მეთაურო, - სიცილით უპასუხა მერლმა, - იმ ახალგაზრდა ქალის ცხვირის წვერს მოვკარი თვალი, ეტლში რომ იმალება და ვაღიარებ, ნებისმიერს მოუნდებოდა, საკუთარი ღირსების შელახვის გარეშე, ჩემსავით ეტრიალა ამ ეტლის გარშემო, რომ ნაცნობობა გაება და ცოტა ხნით მაინც დალაპარაკებოდა მოგზაურებს. - ფრთხილად იყავი, მერლ, - უთხრა ჟერარმა, - ამ შლიაპიან გაიძვერებს ვიღაც მოქალაქე ახლავს და ეტყობა, საკმაოდ ეშმაკია, მახეში არ გაგაბას. - ვინ? ის კოხტაპრუწა, თვალები გზის აქეთ-იქით რომ დაურბის, თითქოს შუანები დაინახა სადმეო? ეს ფრანტი, როცა ფეხები არ უჩანს და არც ეტლის ძარის იქით ცხენი მოჩანს, გეგონება ნამცხვრიდან თავამოყოფილი იხვიაო, მაგრამ თუ ეგ ბენტერა ოდესმე ხელს შემიშლის, მოვეფერო მის ლამაზ გულწითელას... - იხვი, გულწითელა! ეჰ, შე საწყალო მერლ, მეტისმეტად ხარ გატაცებული ფრინველებით! მაგრამ იხვს ნუ ენდობი! მისი მწვანე თვალები გველგესლასავით ვერაგული მეჩვენება და იმ ქალივით ეშმაკი, ქმარს რომ ყველაფერს აპატიებს. შუანების ნაკლებად მეშინია, ვიდრე ასეთი დამცველებისა, სიფათი ლიმონათის გრაფინს რომ მიუგავს. - ეჰე! - მხიარულად შესძახა მერლმა, - მეთაურის ნებართვით გაბედავ! ამ ქალს თვალები ვარსკვლავებივით აქვს! რისკზე წახვალ, ოღონდ დაინახო! - ჩვენი ამხანაგი გაება, - უთხრა ჟერარმა მეთაურს, - სისულელეებს როშავს. იულო დაიმანჭა, მხრები აიჩეჩა და უპასუხა: - სანამ წვნიანის ჭამას დაიწყებდე, გირჩევ დაყნოსო. - კაი ბიჭია ჩვენი მერლი, ოხუნჯი! - განაგრძო ჟერარმა, როცა შენიშნა, რომ მერლმა ფეხი შეანელა, რათა ეტლი წამოსწეოდა, - ერთადერთი კაცია, რომელსაც შეუძლია, ამხანაგის სიკვდილზეც იხუმროს და თან უგულობას ვერავინ დასწამებს. - ნამდვილი ფრანგი ჯარისკაცი! - სერიოზულად უპასუხა იულომ. - ოჰო, უყურეთ, ეპოლეტები გაისწორა მხრებზე, კარგად უნდა გამოაჩინოს, რომ კაპიტანია! - წამოიძახა სიცილით ჟერარმა, - ვითომ ამ საქმეში ჩინს რამე მნიშვნელობა აქვს! ეკიპაჟით, რომელთან მიახლოებასაც მერლი ცდილობდა, მართლაც ორი ქალი მიემგზავრებოდა: ეტყობოდა, ერთი მოახლე იყო, მეორე - ქალბატონი. - ასეთი ქალები ყოველთვის ორ-ორი დადიან, - თქვა იულომ. პატარა, ხმელ-ხმელი, გამხდარი კაცი ხან მინავარდობდა ცხენით, ხან უკანიდან მოუვლიდა ეტლს, მართალია, ამ საპატიო მგზავრებს ახლდა, მაგრამ მათთან დალაპარაკებული არავის დაუნახავს. ეს ქედმაღლობისა და მოწიწების დამადასტურებელი მდუმარება, უამრავი ბარგი, მისი ქუდის კოლოფები, იულო პრინცესად რომ მოიხსენიებდა, ყველაფერი, მისი კავალერი-მსახურის კოსტიუმიც კი აღიზიანებდა იულოს. უცნობის კოსტიუმი ზუსტი ნიმუში იყო იმდროინდელი მოდისა, რომელზეც „წარმოუდგენლების“ უამრავი კარიკატურა შეიქმნა. იფიქრებდით, ეს უცნაური, ახირებული კოსტიუმი განგებ იყო მოგონილი, რათა ბუნებრივი გრაციისთვის მოეწყოთ გამოცდა და დაემტკიცებინათ, რომ რაც უნდა სასაცილო იყოს რაიმე, მოდას შეუძლია მისი დაკანონება. მხედარი ოცდაათი წლისა გეგონებოდათ, თუმცა სულ ახლახან გახდა ოცდაორის. მის გარეგნობას შეიძლება დროსტარებამ დაასვა დაღი, შეიძლება იმ ეპოქის ხიფათებმა. მიუხედავად მასხარის სამოსელისა, გარკვეული ელეგანტურობა მაინც ეტყობოდა მის მიმოხრას, ზრდილ ადამიანს, რომ ახასიათებს. როცა კაპიტანი კარეტასთან აღმოჩნდა, ელეგანტურმა ყმაწვილმა, ეტყობა, გამოიცნო მისი განზრახვა, ვითომ მისი დახმარება უნდოდა, შეაყოვნა ცხენი, მერლი წააწყდა გაქვავებულ, უმეტყველო სახეს ადამიანისას, რომელიც მიჩვეული იყო, რევოლუციის არასტაბილურობის გამო, დაემალა ყველა გრძნობა, სულ მცირეც კი. ქალებმა ძველი სამკუთხა ქუდის გადმოკეცილი კუთხე და კაპიტნის ეპოლეტები შენიშნეს თუ არა, ანგელოზის ნაზი, წკრიალა ხმა გაისმა: - ბატონო ოფიცერო, გამოიჩინეთ სიკეთე და გვითხარით, სად ვართ? რაღაც ამოუცნობი ხიბლი აქვს უცნობი მოგზაური ქალის მიერ დასმულ კითხვას, როცა სულ უმნიშვნელო სიტყვაც კი თითქოს მთელ თავგადასავალს მოიცავს; მაგრამ თუ ქალი, ქალური სისუსტიდან გამომდინარე, ან რამის არცოდნის გამო, რაიმენაირ მფარ-ველობას გთხოვთ, განა ნებისმიერი მამაკაცი არ შეთხზავს მაშინვე აუხდენელ ზღაპარს, რომელშიც მას ბედნიერის როლი ხვდება წილად? ამიტომაც უბრალო სიტყვებმა „ბატონო ოფიცერო“ და შეკითხვის თავაზიანმა ფორმამ გული აუჩქროლა კაპიტანს. სცადა, ქალის სახე დაენახა, მაგრამ ძალიან გაუცრუვდა იმედი, რადგან ვუალი უფარავდა ნაკვთებს. გამჭვირვალე პირბადის უკან ოდნავ გაარჩია მოელვარე თვალები, მზეზე გაბრწყინებული ორი ონიქსივით. - ალანსონამდე ერთი ლიეა, ქალბატონო. - ალანსონი? უკვე? - და უცნობი ქალბატონი უსიტყვოდ უკან გადაქანდა ან, უფრო ზუსტად, ეტლის ზურგისკენ გადაიწია. - ალანსონი, - გაიმეორა მეორე ქალმა, ეტყობა, გამოღვიძებულმა, - ისევ ნახავთ მშობლიურ მხარეს... - შეხედა კაპიტანს და გაჩუმდა. იმედგაცრუებულმა მერლმა მშვენიერი უცნობი ქალის თანამგზავრი შეათვალიერა. ასე, ოცდაექვსი წლის იქნებოდა, ქერა, ლამაზი აღნაგობის, ქორფა, მშვენიერი სახის ფერით, ასე რომ გამოარჩევს ვალონის, ბეიესა და ალანსონის მიდამოების ქალებს. მის ცისფერ თვალებში დიდი ჭკუა არა, მაგრამ მტკიცე ხასიათი და სულის სინაზე კი ჩანდა. მუქი ქსოვილის კაბა ეცვა. როგორც ნორმანდიაშია მიღებული, თმა პატარა ჩაჩის ქვეშ, ყოველგვარი პრეტენზიის გარეშე ჰქონდა აწეული, რაც მის სახეს მშვენიერ სისადავეს ანიჭებდა. მისი გარეგნობა არ გამოირჩეოდა პირობითი სალონური არისტოკრატულობით, მაგრამ არც ბუნებრივი ღირსება აკლდა თავდაჭერილი ახალგაზრდა ქალისა, რომელსაც წარსულზე თვალის გადავლება ისე შეეძლება, რომ მოსანანიებელი სრულებით არაფერი ჰქონდეს. კაპიტანმა მერლმა თვალის ერთი შევლებით გამოიცნო, რომ ეს იყო მინდვრის ყვავილი, პარიზის სათბურში გადატანილი, სადაც უამრავი დამჭკნობი სხივია თავმოყრილი, მაგრამ მაინც არ დაუკარგავს არც ფერების სიხასხასე და არც სოფლური გულწრფელობა. მისი გულუბრყვილო და მორიდებული გამოხედვა ღაღადებდა, რომ მოსაუბრეს არ ეძებს. მართლაც, როგორც კი ოფიცერი ეტლს გაერიდა, უცნობმა ქალებმა საუბარი გააბეს და მათი ჩურჩული ძლივს აღწევდა მის ყურამდე. - ისე საჩქაროდ გამოემგზავრეთ, - თქვა ახალგაზრდა ქალმა, - წესიერად ჩაცმაც ვერ მოასწარით. კარგი სანახავი ხართ! თუ ალანსონის იქით მივდივართ, აუცილებლად დაგჭირდებათ გამოცვლა... - ოჰ, ოჰ, ფრანსინ, - წამოიძახა უცნობმა. - რას მიბრძანებთ? - აი, უკვე მესამედ ცდილობ, გაიგო, სად და რატომ მივდივართ. - განა რამე გითხარით, ეს საყვედური რომ დავიმსახურე? - მშვენივრად მივხვდი შენს ხრიკებს! ახლა ისეთი გულუბრყვილო და მიამიტი აღარ ხარ, ჩემი სკოლა გაიარე და ცოტა გაეშმაკდი. პირდაპირი შეკითხვები უაზროდ მიგაჩნია და მართალიც ხარ, შვილო ჩემო. ვინმეს გამოტეხვის არსებული ხერხებიდან ეს ყველაზე სულელურია, ჩემი აზრით. - რა გაეწყობა, - განაგრძო ფრანსინმა, - რაკი ვერაფერს გამოგაპარებთ, მაგრამ აღიარეთ, მარი, რომ თქვენი ქცევა წმინდანსაც კი დააინტერესებდა. გუშინ დილას უფულოდ იყავით, დღეს ხელები ოქროთი გაქვთ სავსე. მორტინში გაძლევენ გაძარცვულ საფოსტო კარეტას, მოკლული მეეტლის ნაცვლად - სხვას, მთავრობის ჯარი გიცავთ, გაცილებთ ადამიანი, რომელსაც თქვენს ბოროტ სულად ვთვლი. - ვინ? კორანტენი? - იკითხა ახალგაზრდა უცნობმა ქალმა და ხელით მხედარზე მიუთითა. ეს ორი სიტყვა ისეთი ზიზღით თქვა, რომ ჟესტზეც დაეტყო, მხედარზე რომ უთითებდა. მისმინე, ფრანსინ, - განაგრძო ისევ, - გახსოვს პატრიოტი, ჩემი მაიმუნი, დანტონის გამოჯავრება რომ ვასწავლე, ასე რომ გვართობდა. - დიახ, მადმუაზელ. - მერე მისი გეშინოდა? - დაბმული იყო. - კორანტენს კი ალიკაპი აქვს. - ვიცი, საათობით ვერთობოდით პატრიოტით, მაგრამ ბოლოს მაინც ახერხებდა, ოინი ექნა. ამ სიტყვებზე ფრანსინი სწრაფად გადაიწია ეტლის ზურგისკენ, თავისი ქალბატონისკენ, ხელები ხელებში ჩასჭიდა, ნაზად მოეფერა და ლაქუცა ღიმილით უთხრა: - თქვენ მიმიხვდით, მარი, მაგრამ პასუხი არ გაგიციათ!.. რა მოხდა? ისეთი ნაღვლიანი იყავით, ისე შემტკიოდა გული, ო, ისე ვდარდობდი, ოცდაოთხი საათის მერე კი ასეთი გიჟური მხიარულება, როგორც მაშინ, თავის მოკვლაზე რომ ლაპარაკობდით... საიდან ასეთი ცვლილება? ცოტა მაინც ხომ მაქვს უფლება, თქვენი სულიერი მდგომარეობა ვიცოდე. ის ჯერ მე მეკუთვნის და მერე სხვას, ვინმეს, რადგან ჩემზე მეტად არავის ეყვარებით. მითხარით, მარი... - კარგი, ფრანსინ, ნუთუ გარშემო ვერ ხედავ ჩემი მხიარულების მიზეზს? შეხედე, იქ შორს ხეების შეყვითლებულ ჯიღებს, ხედავ, ორი ერთნაირი არ არის. დიდი მანძილიდან რომ უყურებ, გეგონება, რომელიმე სასახლის გობელენია. შეხედე ამ ცოცხალ ღობეებს, მათ უკან ყველგან შეიძლება შუანები იყვნენ ჩასაფრებული, როცა ამ ხშირ ბუჩქნარს ვუყურებ, თოფის ლულები მელანდება. რა კარგია, ჩვენ ირგვლივ ამდენი ხიფათი რომ არის, სულ უფრო და უფრო მეტი. გზის ყველა დაბურულ მონაკვეთში ველოდები, რომ სროლა ატყდება და გული სწრაფად მიწყებს ფეთქვას, მანამდე განუცდელი გრძნობა მაღელვებს და ეს არც შიშისგან თრთოლაა, არც სიამოვნების განცდა. არა, ეს სხვაა, ეს უფრო მეტია, ეს ყველა ის ემოციაა ერთად, რაც მამოძრავებს - ეს ჩემი სიცოცხლეა! როგორ არ უნდა მიხაროდეს, ცოტა რომ გამოვაცოცხლე ჩემი არსებობა. - ოჰ, რა სასტიკი ხართ, არაფერს მეუბნებით. წმინდაო ღვთისმშობელო, - დაუმატა ფრანსინმა და ცისკენ აღაპყრო ნაღვლიანი თვალები, - გულს ვის გადაუშლის, თუ მე არაფერს მეუბნება? - ფრანსინ, - სერიოზულად უთხრა უცნობმა ქალმა, - არ შემიძლია გაგანდო ჩემი ზრახვები. ამჯერად საშინელია. - ბოროტება განგებ რატომ უნდა ჩაიდინო? - რას იზამ? ხშირად ვიჭერ ჩემს თავს იმაში, რომ ისე ვფიქრობ, თითქოს ორმოცდაათი წლის ვიყო და თხუთმეტი წლის გოგოსავით კი ვიქცევი. შენ ყოველთვის ჩემი გონება იყავი, საბრალო ფრანსინ, მაგრამ ამ საქმეში სინდისი უნდა ჩავაჩუმო, - და მცირე პაუზის შემდეგ ოხვრით დაუმატა, - არ გამომდის. მაშ, როგორ გინდა, შენისთანა მკაცრ აღმსარებელს გავენდო? - და მოფერებით დაუტყაპუნა ხელზე ხელი. - განა ოდესმე მისაყვედურია თქვენი საქციელის გამო? თქვენი ბოროტებაც კი საყვარელია. წმინდა ანა ორეელი, ამდენს რომ ვევედრები თქვენზე, ალბათ ყველაფერს შეგინდობდათ. ამ გზაზეც ხომ თქვენ გვერდით ვარ, თუმცა არ ვიცი, სად მიდიხართ? - და მხურვალედ დაუკოცნა ხელები. - შეგიძლია დამტოვო, თუ შენი სინდისი... - კარგი, გაჩერდით, მადამ, - და ნაწყენი სახე მიიღო, - მაგრამ, ნუთუ არ მეტყვით? - არაფერს გეტყვი, - მტკიცედ უპასუხა ქალიშვილმა, - მაგრამ იცოდე, ეს განზრახვა უფრო მეტად მძულს, ვიდრე ის ადამიანი, დათაფლული ენით რომ ამიხსნა ეგ საქმე. გულახდილად გეტყვი, მათ სურვილს არ დავთანხმდებოდი, ამ საზიზღარ ფარსში საშინელება და სიყვარული ერთად რომ არ დამენახა, სწორედ ამან მაცდუნა. და მერე, ამ ქვეყნიდან ისე არ მინდა წასვლა, ყვავილების მოკრეფას არ ვეცადო. ახლა იმედი მაქვს, ეს მოხდება, თუნდაც ჩემი სიცოცხლის ფასად. მაგრამ არ დაგავიწყდეს, ჩემი ხსოვნის პატივსაცემად, ბედნიერი რომ ვყოფილიყავი, გილიოტინის ჩემს თავზე ჩამოსავარდნად გამზადებული მძიმე დანაც კი ვერ მაიძულებდა, ამ ტრაგედიაში როლი მქონოდა, რადგან ეს ტრაგედიაა... ახლა კი, - განაგრძო მან და უნებურად ზიზღით აიქნია ხელი, - რომ გაეუქმებინათ, იმ წამში სარტში გადავვარდებოდი და ეს თვითმკვლელობაც არ იქნებოდა, რადგან ჯერ არ მიცხოვრია. - ოო, ორეის წმინდა ღვთისმშობელო, შეუნდე! - რისი შეგეშინდა? ხომ იცი, უმნიშვნელო ოჯახური უბედურებები ჩემში დიდი ვნებებს არ აღძრავს. ეს ქალისთვის ცუდია, მაგრამ ჩემი სული მომწიფდა უფრო მაღალი გრძნობებისთვის და უფრო მძიმე განცდებისთვის. იქნებ მეც შენსავით თვინიერი არსება გავმხდარიყავი, უწყინარი. რატომ ავმაღლდი, თუ დავეშვი იმ დონეზე დაბლა, რაც ჩემი სქესისთვის არის განკუთვნილი? რა ბედნიერია გენერალ ბონაპარტის ცოლი! მე, ეტყობა, ახალგაზრდა მოვკვდები, რაკი არ მაშინებს ეს მხიარული გასეირნება, სადაც სისხლის სმაა მოსალოდნელი, როგორც ამბობდა საბრალო დანტონი. თუმცა დაივიწყე ყველაფერი, რაც გითხარი, ამას ორმოცდაათი წლის ბებერი ლაპარაკობდა. მადლობა ღმერთს, მალე ისევ გამოჩნდება თხუთმეტი წლის გოგო. ახალგაზრდა სოფლელი გოგო ათრთოლდა, მხოლოდ ის იცნობდა თავისი ქალბატონის მგზნებარე და ფიცხ ხასიათს, მხოლოდ ის იცნობდა მისი მდიდარი, ეგზალტირებული სულის საიდუმლოებს, ფარულ გრძნობებს ამ არსებისას, რომელიც აქამდე მხოლოდ ხედავდა, როგორ მოუხელთებელი ჩრდილივით მილივლივებდა სიცოცხლე იქვე, ახლოს და ყოველთვის უნდოდა, დაეჭირა. ბარაქიანი ხელით უხვად თესავდა, მაგრამ ვერაფერს იმკიდა, გული უბიწო, სუფთა რჩებოდა, მაგრამ გაღიზიანებული. მრავალჯერ ხელის მოცარვის გამო, უმეტოქეო ბრძოლაში დაღლილი, სასოწარკვეთილი იქამდე მივიდა, რომ სიკეთეს ამჯობინებდა ბოროტებას, როცა სიკეთე სიამოვნება იყო და ბოროტებას - სიკეთეს, როცა ბოროტება პოეტურ სახეს იძენდა, სიღატაკეს - საშუალო, უფერულ ცხოვრებას, როგორც უფრო ამაღლებულ რამეს და სიკვდილის ბნელით მოცულ და იდუმალ მომავალს - იმედშემოძარცვულ ან ტანჯულ სიცოცხლეს. ნაპერწკლის მომლოდინე ამდენი თოფისწამალი არასოდეს მოუგროვებიათ, სიყვარულის ალს არასდროს შთაუნთქავს ამდენი განძი, მოკლედ, ევას არც ერთი ქალიშვილი არ ყოფილა გამოძერწილი თიხისგან, სადაც ამდენი ოქრო იმალებოდა. ფრანსინი მიწიერი ანგელოზივით იცავდა ამ არსებას, ქედს იხრიდა მის წინაშე, სრულყოფილებად მიაჩნდა, ეგონა, რომ ციურ ნებას შეასრულებდა, თუ დაიცავდა ამ სულს სერაფიმთა გუნდისთვის, საიდანაც თითქოს განდევნილი იყო სიამაყის ცოდვის მოსანანიებლად. - აი, ალანსონის სამრეკლო, - აცნობა მხედარმა და ეტლს მიუახლოვდა. - ვხედავ, - მშრალად უპასუხა ქალბატონმა. - კეთილი, - თქვა მხედარმა, მიუხედავად გულგატეხილობისა, მონური მორჩილებით და მოერიდა. - მიდით, უფრო ჩქარა გააჭენეთ, - უთხრა ქალბატონმა მეეტლეს, - ახლა საშიში აღარაფერია. მიდით ჩორთით, ან თუ შეგიძლიათ, ჭენებით, უკვე ალანსონის ქვაფენილზე ვართ. მეთაურთან ჩავლისას, ნაზი ხმით გასძახა: - ნახვამდის, მეთაურო! ფუნდუკში შევხვდებით. მოდით, მინახულეთ. - ეგღა მაკლია! - აღშფოთდა იულო, - „ფუნდუკში! მოდით, მინახულეთ!“ როგორ ელაპარაკება ნახევარბრიგადის მეთაურს!.. და მუშტი მოუღერა ეტლს, რომელიც სწრაფად მიგრიალებდა გზაზე. - არ გეწყინოთ, მეთაურო. თქვენი გენერლობა მაგის ხელშია, - სიცილით უთხრა კორანტენმა და თან ცხენის გაჭენებას ცდილობდა, ეტლს რომ დასწეოდა. - ოხ, ყველა ვიგინდარას თავს არ გავაბრიყვებინებ, - წაიბუზღუნა იულომ, - მირჩევნია, თხრილში გადავაგდო გენერლის მუნდირი, ვიდრე ლოგინში მოვიპოვო იგი. ეგ რა ჩიტები არიან და რა უნდათ? რამეს ხვდებით? - როგორ არა! - თქვა მერლმა, - ის ვიცი, რომ არასოდეს მინახავს ასეთი ლამაზი ქალი. და ისიც მგონია, რომ ქარაგმა არ გესმით. იქნებ ეს პირველი კონსულის ცოლია? - კარგი ერთი! პირველი კონსულის ცოლი ბებერია, ეს კი ახალგაზრდაა, - განაგრძო იულომ, - თანაც ბრძანებაში, მე რომ მივიღე მინისტრისგან, მწერენ, რომ მას ჰქვია მადმუაზელ დე ვერნეი. ეტყობა, ერთ-ერთი ყოფილია... განა მაგნაირებს არ ვიცნობ! რევოლუციამდე ყველანი მაგ ხელობას მისდევდნენ. მაშინ ნახევარბრიგადის ხელმძღვანელობა შეიძლება მიგეღო, ერთი-ორი და მორჩა, ხელის ერთი მოსმით, ექვსი მოძრაობით და ორ-სამჯერ ტკბილად თქმით: ჩემო კარგო, საყვარელო! სანამ ჯარისკაცები მიალაჯებდნენ, დანჯღრეული კარეტა, იგივე საფოსტო ეტლი სწრაფად მივიდა სასტუმრო „სამ მავრამდე“, ალანსონის მთავარი ქუჩის შუაში. ამ უფორმო ეტლის გრიალ-ღრჭიალის გაგონებაზე, ზღურბლზე სასტუმროს მეპატრონე გამოჩნდა. ალანსონელებისთვის მოულოდნელი იყო საფოსტო ეტლის სასტუმრო „სამ მავრთან“ გაჩერება. მაგრამ საშინელმა შემთხვევამ მორტანთან ეტლი ყურადღების ცენტრში მოაქცია, იმდენი ყბაღია მოსდევდა, რომ მოგზაური ქალები, ცნობისმოყვარეებისთვის რომ აერიდებინათ თავი, უცებ შევიდნენ სამზარეულოში, რომელიც დასავლეთ საფრანგეთში ყველა ფუნდუკის წინკარს წარმოადგენს. ეტლის დათვალიერების შემდეგ მეფუნდუკე აპირებდა, მათ გაჰყოლოდა, მაგრამ მეეტლემ შეაჩერა, მკლავზე სტაცა ხელი. - მისმინე, მოქალაქე ბრუტუს, ჩვენ მოგვდევდა ლურჯების ესკორტი. რაკი არც მეეტლეა და არც დეპეშები, ეს მოქალაქეები მე მოგიყვანე. ნამდვილად გადაგიხდიან ყოფილი პრინცესებივით, ასე რომ... - ასე რომ ჩვენ თითო ჭიქას დავლევთ, ჩემო ბიჭო, - უპასუხა მეპატრონემ. გამჭვარტლულ სამზარეულოში სისხლით დასვრილი მაგიდის დანახვაზე მადმუაზელ ვერნეი ჩიტივით გაფრთხიალდა მეზობელ ოთახში, რადგან შეეშინდა სამზარეულოში ნანახისა და სუნისა და არანაკლებ ტურტლიანი მეფუნდუკისა და მისი სქელი ცოლისა, რომლებიც თვალს არ აშორებდნენ. - როგორ მოვიქცეთ, ჩემო ცოლო? ვინ ეშმაკი იფიქრებდა, ასეთ დროს ამდენი ხალხი რომ გვეყოლებოდა? სანამ შესაფერის საუზმეს მოვამზადებთ, ამ ქალს მოთმინება დაეკარგება. გეფიცები, კარგი იდეა მომივიდა! რაკი კეთილშობილი ხალხია, შევთავაზებ, იმ ქალთან ერთად ისაუზმონ, ჩვენთან ზემოთ რომ არის, ჰა? მეპატრონე წავიდა ახალმოსულებთან დასალაპარაკებლად, მაგრამ მხოლოდ ფრანსინი დაინახა. სამზარეულოს სიღრმეში შეიყვანა, ეზოს მხარეს, ყური რომ არავის დაეგდო და ჩუმად უთხრა: - თუ ქალბატონებს სურთ, ცალკე მივართვა საჭმელი, რაშიც ეჭვი არ მეპარება, ძალიან დახვეწილი კერძები მაქვს მომზადებული ერთი ქალბატონისა და მისი ვაჟისთვის. ისინი, დარწმუნებული ვარ, წინააღმდეგნი არ იქნებიან თქვენთან ერთად საუზმობისა, - დაუმატა იდუმალი გამომეტყველებით, - მაღალი წარმოშობის ხალხია. ბოლო წინადადება დასრულებული არ ჰქონდა, მეპატრონემ ზურგზე მათრახის ტარის შეხება იგრძნო. მკვირცხლად შემობრუნდა! უკან მეზობელი პატარა ოთახიდან უხმოდ გამოსული პატარა ჯმუხი კაცი ედგა. მისმა დანახვამ სქელ ქალს, მზარეულსა და მის შეგირდს თავზარი დასცა. გაფითრებულმა მეპატრონემ თავი მიაბრუნა. პატარა კაცმა თავი გადაიქნია, თმა გადაიყარა, შუბლს და თვალებს მთლიანად რომ უფარავდა, ფეხის წვერებზე აიწია, მეფუნდუკის ყურს რომ მისწვდომოდა და უთხრა: იცით, რა ღირს გაუფრთხილებლობა, დასმენა და რა ფერია ფული, ჩვენ რომ მაგაში ვიხდით? გულუხვები ვართ. სიტყვებს ჟესტიც დაუმატა, ამ სიტყვების მრისხანე კომენტარი. მართალია, ფრანსინს მეპატრონის ბურთივით სხეული ეფარებოდა და ვერ ხედავდა ამ პიროვნებას, მაგრამ ბრეტონულ კილოზე ნათქვამი რამდენიმე სიტყვა დაიჭირა და მეხდაცემულივით იდგა. ამ საერთო გაოგნებულობაში გამოენთო პატარა კაცისკენ, რომელიც გარეული ცხოველის სიცქვიტით უკვე ეზოში გამავალ კარში გადიოდა. ფრანსინს ეგონა, შეეშალა, საშუალო ზომის დათვისოდენა მოწითალო შავბეწვიანი ვიღაც დაინახა მხოლოდ. გაკვირვებული ფანჯარას მივარდა და ბოლისგან გაყვითლებულ მინებს იქით საჯინიბოსკენ მიმავალი ფეხარეული უცნობი დაინახა. შესვლამდე შავი თვალები მიაპყრო სასტუმროს მეორე სართულს, მერე ეტლს ისე დააკვირდა, თითქოს რაღაც მნიშვნელოვანი უნდა აღმოეჩინა და მეგობრისთვის ამბავი წაეღო. თხის ტყავებითა და თავის აქნევის მანერით, სახის დანახვის საშუალება რომ მისცა, ფრანსინმა იცნო მისი უზარმაზარი მათრახი და მიპარვით, ფეხაკრეფით, მაგრამ სწრაფად მოსიარულე შუანი, იარე-მიწაზეს მეტსახელით რომ იყო ცნობილი. დააკვირდა, მაგრამ თავლის სიბნელეში, სადაც ჩალაზე ისე დაწვა, რომ არაფერი გამოჰპარვოდა, რაც სასტუმროში მოხდებოდა, ბუნდოვნად ჩანდა. იარე-მიწაზე ის იყო მოკუნტული, რომ ყველაზე დაკვირვებული ჯაშუშიც კი ახლოდან თუ შორიდან მეფორნის მძინარე ძაღლად ჩათვლიდა, გორგალივით დახვეულს, თათებზე რომ უდევს თავი. იარე-მიწაზეს ქცევით, ფრანსინი მიხვდა, რომ ვერ იცნო. იმ დელიკატური მდგომარეობის გამო, რომელშიც მისი ქალბატონი იყო ჩავარდნილი, გოგონამ არ იცოდა, ეს უნდა გაჰხარებოდა თუ სწყენოდა. მისი ცნობისწადილი იმანაც გაამძაფრა, რომ რაღაც იდუმალი კავშირი იგრძნო შუანის მუქარასა და მეფუნდუკის ჩვეულებრივ შეთავაზებაში, რაც ასე ხშირია მედუქნეებში, ერთი ტომრიდან ორჯერ აეღო მინდი. მოშორდა ტურტლიან ფანჯარას, საიდანაც შავ, უფორმო მასას ხედავდა, იარე-მიწაზეს ყოფნის ადგილს, მიუბრუნდა მეფუნდუკეს და მისი შემხედვარე მიხვდა, რომ იაღლიში მოუვიდა და აღარ იცოდა, როგორ გამომძვრალიყო. საბრალო, შუანის ჟესტისგან გაქვავებული იყო. დასავლეთ საფრანგეთში ყველამ მშვენივრად იცოდა, რა დახვეწილი სისასტიკით სჯიდნენ მეფის ეგერები იმ ხალხსაც კი, ზედმეტს რომ წამოაყრანტალებდნენ და მეფუნდუკე ყელზე მიბჯენილ დანას გრძნობდა უკვე. შეძრწუნებული შეჰყურებდა მოგიზგიზე კერიას, სადაც, როგორც ამბობდნენ, ფეხებს უთბობდნენ ხოლმე დამსმენებს. სქელი პატარა ქალი, ცალ ხელში დანა რომ ეჭირა და მეორეში შუაზე გაჭრილი კარტოფილი, გამოთაყვანებული შეჰყურებდა თავის ქმარს. და ბოლოს, შეგირდს ვერაფრით აეხსნა ამ უმძრახი გაშეშების მიზეზი. ბუნებრივია, ფრანსინის ცნობისმოყვარეობა გააცხოველა ამ მუნჯმა სცენამ, რომლის მთავარი მოქმედი პირი, მართალია, ყველამ დაინახა, მაგრამ არ ჩანდა! ახალგაზრდა ქალს მოსწონდა შუანის საშინელი გავლენა და, თუმცა ჯერ არ ჰქონდა შესისხლხორცებული მოახლე ქალების ეშმაკობები, ისე ძალიან მოუნდა, ამოეცნო ეს საიდუმლო, რომ გადაწყვიტა, ესარგებლა თავისი ხელსაყრელი უპირატესობით. - კეთილი, ჩემი ქალბატონი თანახმაა თქვენს წინადადებაზე, - მედიდურად უთხრა მეფუნდუკეს, რომელიც ამ სიტყვებზე ახალგამოღვიძებულივით შეხტა. - რომელზე? - ჰკითხა გულწრფელად გაკვირვებულმა. - რომელზე? - იკითხა მოულოდნელად შემოსულმა კორანტენმა. - რომელზე? - იკითხა მადმუაზელ დე ვერნეიმ. - რომელზე? - იკითხა მეოთხე პერსონაჟმა, კიბის უკანასკნელი საფეხურიდან მსუბუქად რომ ჩამოხტა სამზარეულოში. - რომელზე და თქვენს დიდებულ სტუმრებთან ერთად საუზმობაზე, - მოუთმენლად უპასუხა ფრანსინმა. - დიდებულებთან? - გამქირდავად, გესლიანი დაცინვით იკითხა კიბეზე ჩამოსულმა ადამიანმა, - ეს, ჩემო კეთილო, მედუქნის უშნო ხუმრობაა. მაგრამ თუ ეს ახალგაზრდა მოქალაქე გინდა, რომ საუზმეზე დაგვეწვიოს, გიჟი უნდა იყო, უარი რომ თქვა, - განაც-ხადა და მადმუაზელ დე ვერნეის გადახედა, - რაკი დედაჩემი აქ არ არის, მე თანახმა ვარ, - და მხარზე ხელი დაჰკრა საგონებელში ჩავარდნილ მეფუნდუკეს. სიყმაწვილის თავქარიანი გრაციოზულობით შენიღბულმა უტიფა-რი მედიდურობით ნათქვამმა ამ სიტყვებმა, ბუნებრივია, ამ სცენის ყველა მონაწილის ყურადღება მიაპყრო ამ ახალ პერსონაჟს. მეფუნდუკემ თავი პილატესავით დაიჭირა, ხელები რომ დაიბანა, ქრისტეს სიკვდილში არაფერ შუაში ვარო, ორი ნაბიჯით უკან დაიხია და თავის ცოლს ჩასჩურჩულა: - მოწმე ხარ, რამე უბედურება რომ მოხდეს, ჩემი ბრალი არ იქნება. და, რაც მთავარია, დაამატა კიდევ უფრო ჩუმად, ახლავე წადი და იარე-მიწაზე გააფრთხილე, ყველაფერი უთხარი. მოგზაურს, საშუალო სიმაღლის ახალგაზრდა კაცს დიდი, შავი გეტრები მუხლზემოთამდე სწვდებოდა, ლურჯი სერთუკი ეცვა, მაუდის მოკლე, მუხლამდე შარვალი, ისიც ლურჯი. ასეთი სადა, ეპოლეტების გარეშე უნიფორმა პოლიტექნიკური სკოლის სტუდენტებს ეცვათ. მადმუაზელ დე ვერნეიმ ამ მუქი კოსტიუმის ქვეშ თვალის ერთი შევლებით შეამჩნია მოხდენილი აღნაგობა და კიდევ, არ ვიცი რა, რაღაც, რაც მის კეთილშობილ წარმოშობას ამჟღავნებდა. ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი სახე მერე და მერე გხიბლავდათ, მისი ნაკვთები გაფიქრებინებდათ, მისი სული დიად საქმეებს შეეჭიდებაო. მზემოკიდებული სახე ჰქონდა, ქერა, ხვეული თმა, სხივიანი ცისფერი თვალები, თხელი ცხვირი, დახვეწილი მიმოხრა. მასში ყველაფერი გამოსჭვიოდა, ისიც, რომ მის ცხოვრებას მაღალი გრძნობები მართავდნენ და ისიც, რომ მბრძანებლობას იყო მიჩვეული, მაგრამ გარეგნობაში ყველაზე დამახასიათებელი იყო ნიკაპი, ბონაპარტისას რომ ჰგავდა და ქვედა ტუჩი, რომელიც ზედას გრაციოზულად მოხრილი, კორინთული კაპიტელის აკანთოს ფოთოლივით, ხაზით უერთდებოდა. ბუნებამ ამ ნაკვთებს მომხიბვლელი მიმზიდველობა მიანიჭა. - რესპუბლიკელისთვის მეტისმეტად ნატიფია, - გაიფიქრა მადმუაზელ დე ვერნეიმ. ამ ყველაფრის შემჩნევას, სურვილის გაჩენას, რომ თავი მოეწონებინა მისთვის, თავის ნაზად გვერდზე გადახრას, კეკლუც გაღიმებას, ხავერდოვან მზერას, რომელიც სიყვარულისთვის კარდახშულ გულსაც გააცოცხლებს, შავი ნუშისებური თვალების მძიმე ქუთუთოებით დაბინდვას, გრძელი ხშირი წამწამებით ლოყებზე მუქი ჩრდილის მოფენას, საკუთარ ხმაში ყველაზე მელოდიური ბგერების პოვნას, რომ ბანალური ფრაზისთვის „დიდად დამავალებთ, ბატონო“ გულშიჩამწვდომი ხიბლი შეემატებინა, ყველა ამ ფანდს ნაკლები დრო დასჭირდა, ვიდრე ჩვენ - მის აღსაწერად. მერე მადმუაზელ დე ვერნეიმ მეპატრონეს მიმართა, თავისი ოთახი იკითხა, კიბე დაინახა და ფრანსინთან ერთად გაუჩინარდა, უცნობს კი თავსატეხი დაუტოვა, ეს პასუხი თანხმობა იყო თუ უარი. კარი II - ვინ არის ეს ქალი? - მკვირცხლად ჰკითხა პოლიტექნიკური სკოლის სტუდენტმა გახევებულ, გაოგნებულ მეფუნდუკეს. - მოქალაქე დე ვერნეია, ერთ-ერთი ყოფილთაგანი, - გეს-ლიანად უპასუხა კორანტენმა და ეჭვიანი თვალით აათვალიერ-ჩაათვალიერა, - რაში გაინტერესებს? უცნობმა რესპუბლიკელთა სიმღერა წაიღიღინა, ამაყად ასწია თავი და კორანტენს შეხედა. ერთხანს ახალგაზრდები მოჩხუბარი ყვინჩილებივით უყურებდნენ ერთმანეთს. ამ მზერამ სამუდამო სიძულვილი წარმოშვა მათ შორის, რამდენადაც უცნობის ცისფერი თვალები პირდაპირობას გამოხატავდნენ, იმდენადაც კორანტენის მწვანე თვალებში გაიძვერობა და ფლიდობა ჩანდა. ერთს თანდაყოლილი კეთილშობილური მანერები ჰქონდა, მეორეს - შემპარავი. ერთი ზემოთ მიილტვოდა, მეორე იდრიკებოდა. ერთი პატივისცემას აღგიძრავდათ, მეორე ცდილობდა, მოეპოვებინა. ერთი თითქოს ამბობდა: „დავიპყროთ!“ მეორე - „გავიყოთ!“ - მოქალაქე დიუ გა-სენ-სირი აქ არის? - იკითხა შემოსულმა გლეხმა. - რაში გაინტერესებს? - ჰკითხა ახალგაზრდა კაცმა და წინ გამოვიდა. - გლეხმა მდაბლად დაუკრა თავი და წერილი გადასცა, რომელიც სტუდენტმა წაკითხვისთანავე ცეცხლში შეაგდო. პასუხის ნაცვლად თავი დახარა და გლეხი წავიდა. - ალბათ პარიზიდან ხარ, არა, მოქალაქევ? - ჰკითხა მაშინ კორანტენმა და უცნობისკენ გაემართა მოურიდებლად, თავისუფალი, პირმოთნე თავაზიანობით, რაც მოქალაქე დიუ გას აუტანლად ეჩვენა. - დიახ, - უპასუხა მშრალად. - და, უეჭველია, რამე ჩინი გექნება არტილერიაში? - არა, მოქალაქევ, ფლოტში. - აა, ბრესტში მიდიხარ? - უზრუნველი ტონით ჩაეკითხა კორანტენი, მაგრამ ახალგაზრდა მეზღვაურმა პასუხი არ მოინდომა, მსუბუქად შეტრიალდა ქუსლებზე და გააბათილა ის საამო იმედები, მისი სახის მიხედვით რომ ააგო მადმუაზელ დე ვერნეიმ. ბავშვური უზრუნველობით გადასანსლა საუზმე, მზარეულსა და დიასახლისს გამოჰკითხა, როგორ მოამზადეთო, გაიკვირვა პროვინციული ჩვევები, როგორც საკუთარი ჯადოსნური ნიჟარიდან ამოგდებულმა ნამდვილმა პარიზელმა და გულზიზღი გამოხატა განებივრებული გოგოსავით, დაბოლოს, სრულიად არ აღმოაჩნდა ის თვისებები, როგორიც უნდა ჰქონოდა მისი მანერებისა და სახის პატრონს. კორანტენს სიბრალულით გაეღიმა, როცა დაინახა, როგორ დაიმანჭა ნორმანდიის საუკეთესო სიდრის გასინჯვისას. - აუფ! - წამოიძახა, - ამის დალევა როგორ შეიძლება? სასმელია თუ საჭმელი? რესპუბლიკელები მართალნი არიან, რომ არ ენდობიან იმ პროვინციებს, სადაც ყურძენს კეტით აყრევინებენ და სადაც მოგზაურებს ჩუმ-ჩუმად ხოცავენ გზებზე. ეგ წამალი სუფრაზე არ დაგვიდგათ, მოგვიტანეთ კარგი ბორდო, თეთრი და წითელი, ჰო, მართლა, წადით, ნახეთ, ზემოთ ცეცხლი კარგად თუ ანთია ბუხარში. მეჩვენება, რომ ეს ხალხი ცივილიზაციას მაგრად ჩამორჩა, ეჰ, - ამოიოხრა და განაგრძო, - ერთი პარიზია ქვეყანაზე და რა დასანანია, რომ ზღვაში თან ვერ წავიღებ! აუ, შე ფინაჩო! - უთხრა მზარეულს, - ამ ქათმის ფრიკასეში ძმარი როგორ ჩაასხი, როცა ლიმონი გაქვს მანდ!.. - თქვენ კი, ქალბატონო დიასახლისო, ისეთი უხეში ზეწრები მომეცით, რომ წუხელ მთელი ღამე თვალი არ მომიხუჭავს. მერე სქელი ხელჯოხით დაიწყო თამაში, ბავშვური გულმოდგინებით აკეთებდა სხვადასხვა მოძრაობას, აქეთ-იქით ატრიალებდა და მეტი თუ ნაკლები გაწაფულობა, მოხერხებულობა, შესრულების ხარისხი მაჩვენებელი იყო იმისა, თუ რამდენად საპატიო წევრი იყო ახალგაზრდა კაცი „წარმოუდგენლების“ კლასში. - ასეთი თავქარიანებით აპირებენ რესპუბლიკის ფლოტის აღორძინებას? - ეჩურჩულებოდა კორანტენი მეფუნდუკეს და თვალს არ აშორებდა. - ეს კაცი, - ეუბნებოდა ახალგაზრდა მეზღვაური სასტუმროს დიასახლისს, - ფუშეს ჯაშუშია, სიფათზე აწერია, პოლიციიდან უნდა იყოს. დავიფიცავ, ნიკაპზე რომ ლაქა აქვს, პარიზის ტალახია. მაგრამ დამაცადე, მოვიდა სეტყვა, დახვდა... ამ დროს სასტუმროს სამზარეულოში შემოვიდა ერთი ქალბატონი, რომლისკენაც დიდი მოჩვენებითი პატივისცემით გაექანა მეზღვაური. - ძვირფასო დედა, მობრძანდით. თქვენი არყოფნისას სტუმრები მოვაგროვე. - სტუმრები, რა სიგიჟეა! - მადმუაზელ დე ვერნეია, - ჩუმად განაგრძო ვაჟმა. - ის ეშაფოტზე დაიღუპა სავენეის საქმის შემდეგ. იგი მანში ჩამოვიდა ძმის, პრინც ლუდონის გადასარჩენად, - მკვახედ უპასუხა დედამისმა. - ცდებით, მადამ, - რბილად შეესიტყვა კორანტენი, - ორი მადმუაზელ ვერნეი არსებობს, ძველ გვარში ყოველთვის მრავალი საგვარეულო შტოა. ასეთი ფამილარობით გაოცებულმა უცნობმა ქალმა რამდენიმე ნაბიჯით უკან დაიხია, თითქოს მოულოდნელი თანამოსაუბრის კარგად დასანახად: ქალებისთვის დამახასიათებელი გამჭრიახობით აღსავსე შავი თვალები მიაპყრო, ეტყობა, ფიქრობდა, რა ინტერესი აქვს, მადმუაზელ ვერნეის არსებობას ამტკიცებდესო. ამ დროს კორანტენიც მალულად აკვირდებოდა ქალბატონს, დედობის სიხარულის ვერანაირი კვალი ვერ იპოვა, მხოლოდ სიყვარულისა. ოცი წლის ვაჟის ყოლის ბედნიერებაც კი საეჭვოდ მიიჩნია ამ ქალისთვის, დამაბრმავებელი კანი რომ ჰქონდა, მორკალული, ჯერ ისევ ხშირი წარბები, ხშირი წამწამები, ასე რომ აღაფრთოვანა იგი და ხშირი, შუაზე გაყოფილი, გადატკეცილი შავი თმა, რაც ხაზს უსვამდა აზრიანი სახის ახალგაზრდობას. ოდნავ შესამჩნევი ნაოჭები შუბლზე განვლილი ხანგრძლივი წლების კვალი კი არ იყო, არამედ ახალგაზრდული ვნებებისა. დაბოლოს, გამგმირავი, ოდნავ დაბინდული თვალები, ძნელი სათქმელი იყო, მგზავრობით იყო დაღლილი თუ სიამოვნების მეტისმეტად ხშირი განცდით. დასასრულ, კორანტენმა შენიშნა, რომ უცნობი ქალის უსახელო, გრძელი მოსასხამი ინგლისური ქსოვილისა იყო და მისი ქუდის ფორმაც უცხო ჩანდა და არ იყო ე.წ ბერძნული ფასონისა, იმ ხანად ჯერ კიდევ დიდი მოწონებით რომ სარგებლობდა პარიზულ ტუალეტებში. კორანტენი ხასიათით იმ ტიპის ხალხს ეკუთვნოდა, ყოველთვის ცუდს უფრო რომ ეჭვობენ, ვიდრე კარგს და მაშინვე დაეჭვდა ორივე მოგზაურის კეთილსაიმედოობაში. ქალბატონმაც, თავის მხრივ, ასეთივე სისწრაფით შეაფასა კორანტენის პერსონა, მრავალმნიშვნელოვნად შეხედა თავის ვაჟს, რაც ზუსტად გამოიხატებოდა სიტყვებით: „ეს ახირებული ტიპი ვინ არის? ჩვენიანია?“ ამ მდუმარე შეკითხვას ახალგაზრდა მეზღვაურმა ისეთი პოზით, მზერითა და ჟესტით უპასუხა, რაც ნიშნავდა: ღმერთმანი, არაფერი ვიცი და მე თქვენზე მეტად ვარ დაეჭვებულიო. მერე ეს გამოცანა დედას შეატოვა, სასტუმროს დიასახლისს მიუბრუნდა და ყურში ჩასჩურჩულა: ერთი გამიგეთ, ეს გაიძვერა ვინ ბრძანდება. მართლა ახლავს იმ ქალს და რატომ? - მაშ, - თქვა მადამ დიუ გამ და დაჟინებით ჩააცქერდა კორანტენს, - დარწმუნებული ხარ, რომ მადმუაზელ დე ვერნეი არსებობს? - ისევე არსებობს, მადამ, როგორც მოქალაქე დიუ გა-სენ-სირი. ამ პასუხში ჩამალული ირონია მშვენივრად იგრძნო უცნობმა ქალმა და მის ადგილზე ნებისმიერი ქალი უხერხულად იგრძნობდა თავს. მისმა ვაჟმა გამომცდელად შეხედა კორანტენს, მაგრამ მან გულგრილად ამოიღო საათი, თითქოს მისი პასუხით გამოწვეული შეცბუნება არც შეუმჩნევია. ქალბატონს, შეშფოთებულსა და ცნობისმოყვარეობით შეპყრობილს, ახლავე უნდოდა, გაეგო, ეს ფრაზა ვერაგობით ითქვა თუ შემთხვევით გამოუვიდა კორანტენს, და რაც შეიძლება ბუნებრივად თქვა: - ღმერთო ჩემო, რა სახიფათოა ახლა გზები! მორტანთან ახლოს შუანები დაგვესხნენ, ჩემი დაცვისას ჩემს ვაჟს ორი ტყვია მოხვდა ქუდში, კინაღამ მოკლეს. - როგორ, მადამ, თქვენ იმ სახიფათო ეტლში ისხედით, ყაჩაღებმა რომ გაძარცვეს, მიუხედავად იმისა, რომ დაცვა ახლდა? წარმოიდგინეთ, ჩვენც იმ ეტლით ჩამოვედით! მაშ, იმ ეტლს ალბათ იცნობთ! მორტანზე გავლისას გავიგე, შუანები ორიათასამდე ყოფილან და რომ ყველა დაიღუპა, მგზავრებიც კი. ხედავთ, როგორ წერენ ისტორიას! - თავქარიანი ტონით და მოსულელო გამომეტყველებით ამ წუთში პატარა პროვანსის მაცხოვრებელს ჰგავდა, გულისტკივილით რომ იგებს, რომ ახალი, მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ამბავი მცდარი იყო. - რას ბრძანებთ, მადამ, - განაგრძო მან, - თუ პარიზთან ახლოს ასე ხოცავენ მგზავრებს, წარმოიდგინეთ, ბრეტანის გზები რამდენად სახიფათო უნდა იყოს. ღმერთმანი, უკან, პარიზში დაბრუნება მირჩევნია, ვიდრე გზის გაგრძელება. - მადმუაზელ დე ვერნეი ახალგაზრდა და ლამაზია? - ჰკითხა ქალბატონმა სასტუმროს დიასახლისს, - ეტყობა, უცებ რაღაც იდეა დაებადა. პასუხის გაგონება ვერ მოასწრო, რადგან საუზმე მზად არისო, მეფუნდუკემ შეაწყვეტინა საუბარი, რომელიც სამივე მგზავრისთვის შემაწუხებელი გახდა. ახალგაზრდა მეზღვაურმა დედას ყასიდი ფამილარობით შესთავაზა ხელი, რამაც ეჭვი განუმტკიცა კორანტენს, რომელსაც კიბისკენ მიმავალმა ხმამაღლა უთხრა: - მოქალაქევ, თუ შენ მოქალაქე ვერნეის თანმხლები ხარ და თუ ის თანახმაა მეფუნდუკის წინადადებაზე, ნუ მოგერიდება... ეს სიტყვები ცოტა აგდებულად და სწრაფად ითქვა. კორანტენი კიბისკენ გაეშურა. ახალგაზრდა მეზღვაურმა მაგრად მოუჭირა ხელი ქალბატონს და როცა პარიზელისგან შვიდი-რვა საფეხური აშორებდათ, ჩუმად უთხრა: - აი, რა უსახელო საფრთხეში გვაგდებს თქვენი გაუაზრებელი საქციელი. თუ გაიგეს, ვინ ვართ, როგორ დავიხსნათ თავი? და რა როლის თამაშს მაიძულებთ! სამივე საკმაოდ დიდ ოთახში შევიდა. ვისაც ბევრი არ უმოგზაურია დასავლეთ საფრანგეთში, ისიც კი შეამჩნევდა, რომ მეფუნდუკეს ცდა არ დაუკლია, დიდებულად რომ მიეღო სტუმრები. მაგიდა საგანგებოდ იყო გაშლილი. ბუხარში მოგიზგიზე ცეცხლს ოთახიდან ნესტი გაეძევებინა, სუფრა, ხელსაწმენდები, ჭურჭელი, სკამები ძალიან ჭუჭყიანი არ იყო. კორანტენი მიხვდა, რომ მეპატრონე, სტუმრებისთვის რომ ესიამოვნებინა, ტყავში ძვრებოდა (ვიხმაროთ ეს ხალხური გამოთქმა). „ესე იგი, ეს ის ხალხი არ არის, ვინც უნდათ, რომ გვეგონოს, - გაიფიქრა მან, - ახალგაზრდა კაცი ეშმაკია. ბრიყვი მეგონა, მაგრამ ახლა ვხედავ, რომ მოხერხებულობით არ ჩამომრჩება.“ ახალგაზრდა მეზღვაური, დედამისი და კორანტენი მადმუაზელ ვერნეის ელოდნენ, მეფუნდუკე დასაძახებლად რომ წავიდა. მშვენიერი მოგზაური ქალი არ ჩანდა. პოლიტექნიკური სკოლის სტუდენტმა იფიქრა, იპრანჭებაო, წამოდგა და პატრიოტული სიმღერის „გადავარჩინოთ ჩვენი სახელმწიფო“ ღიღინით გაეშურა მადმუაზელ დე ვერნეის ოთახისაკენ, დიდი სურვილით, გაემხნევებინა და წამოეყვანა. შეიძლება თავისი ეჭვების გაფანტვაც უნდოდა, ან იქნებ თავისი ძალაუფლების გამოცდა სურდა, ყველა მამაკაცს რომ უნდოდა, ლამაზ ქალთან შეხვედრისას წარმოაჩინოს. „- ეგ თუ რესპუბლიკელია, თანახმა ვარ, ჩამომახრჩონ! მხრებს ისე მიათამაშებს, როგორც დიდებულებს სჩვევიათ. ეგ თუ დედამისია, - გაიფიქრა და მადამ დიუ გას შეხედა, - მაშ, მე პაპი ვარ! შუანები ჩავიგდე ხელში. უნდა დადგინდეს, რომელი რანგისანი არიან?“ მალე კარი გაიღო და ოთახში მეზღვაური შემოვიდა, თვითკმაყოფილი გალანტურობით, ხელმკლავით მიიყვანა მადმუაზელ დე ვერნეი მაგიდასთან. განვლილი საათი ეშმაკს არ გაუცდენია. ფრანსინის დახმარებით, მადმუაზელ დე ვერნეი კარგად შეიარაღდა: მისი სამგზავრო კოსტიუმი ალბათ სამეჯლისო მორთულობაზე საშიში იყო. მის სისადავეს განსაკუთრებული ხიბლი ჰქონდა, ეს ხიბლი კი შედეგი იყო დიდი ხელოვნებისა, რომლითაც ქალს, საკმაოდ ლამაზს, შეუძლია უარი თქვას მოსართავებზე და სამოსი მეორეხარისხოვნად აქციოს. მწვანე კაბა ეცვა, უნაკლოდ შეკერილი, რომლის კოფთა, სირმით ნაქარგი, ხაზს უსვამდა მის ფორმებს, რაც ცოტა უხერხული იყო ახალგაზრდა გოგოსთვის. კარგად გამოკვეთდა მის წერწეტ წელს, ელეგანტურ კორსაჟს და გრაციოზულ მოძრაობებს. ოთახში ღიმილით შემოვიდა, თავაზიანობით, იმ ქალებისთვის რომ არის ბუნებრივი, რომელთაც შეუძლიათ, თავი მოიწონონ პირში ფაიფურივით გამჭვირვალე ჩაწიკწიკებული კბილებით და ქორფა ლოყებზე ბავშვის ფოსოებივით ლამაზი ღრმულებით. უკვე მოეხადა ქუდი, რომელიც თითქმის მთლიანად უფარავდა სახეს ახალგაზრდა მეზღვაურის მზერისგან და ახლა არაფერი უშლიდა ხელს, გამოეყენებინა წვრილ-წვრილი და თითქმის გულუბრყვილო ეშმაკობები, რითაც ქალს თავისი სახის სილამაზისა და თავისი სინატიფის ჩვენება შეუძლია. რაღაცნაირი ჰარმონია მისი მანერებისა და ტუალეტისა, მას ისე აახალგაზრდავებდა, რომ მადამ დიუ გას ეგონა, ოცი წლისაც არ არისო. ამ სამოსის ელეგანტურობა იმისთვის იყო, ქალს რომ თავი მოეწონებინა, ახალგაზრდა კაცისთვის კი იმედი ჩაესახა; მაგრამ მადმუაზელ დე ვერნეიმ მსუბუქი თავის დაკვრით გადაუხადა მადლობა ისე, რომ არც კი შეუხედავს და განზე გადგა ანცი უზრუნველობით, რამაც ახალგაზრდა მეზღვაურს თავგზა აუბნია. ასეთ თავდაჭერილობას გარეშე ადამიანები ვერც სიფრთხილედ ჩათვლიან და ვერც კეკლუცობად, უფრო გულგრილობას ჰგავდა, ბუნებრივს ან მოჩვენებითს. ახალგაზრდა მოგზაურმა ქალმა გულწრფელი, ალალ-მართალი გამომეტყველების მიღება შესძლო, რამაც მისი სახე უმეტყველო გახადა. არავითარი მცდელობა არ გაუმჟღავნებია, ვისიმე გული მოეგო, მაგრამ, ეტყობა, ბუნებამ დაამადლა სიყვარული, მომაჯადოებელი მანერები, რამაც მოატყუა ახალგაზრდა მეზღვაურის თავმოყვარეობა. იგი ცოტა გულდაწყვეტილი დაბრუნდა თავის ადგილზე. მადმუაზელ დე ვერნეიმ ხელი ჩაჰკიდა ფრანსინს და ქალბატონ დიუ გას მიმართა ნაზი, ალერსიანი ხმით: - მადამ, გამოიჩინეთ სიკეთე და ნება მიეცით ამ გოგონას, უფრო ჩემს მეგობარს, ვიდრე მოახლეს, ისაუზმოს ჩვენთან ერთად. ამ ფათერაკიან, მშფოთვარე დროში ერთგულებას მხოლოდ გულით შეიძლება სამაგიერო გადაეხადოს... მხოლოდ ესღა დაგვრჩენია! მადამ დიუ გამ ამ ჩუმად ნათქვამ ფრაზას ცერემონიული მსუბუქი რევერანსით უპასუხა, რაც ასეთ ლამაზ ქალთან შეხვედრით მის უკმაყოფილებას გამოხატავდა. მერე შვილს მიუბრუნდა და წასჩურჩულა: - ოჰო, „მშფოთვარე დრო“, მადამ, ერთგულება და მოახლე! ეს მადმუაზელ ვერნეი კი არა, ფუშეს გამოგზავნილი გოგო უნდა იყოს. სტუმრები დასხდომას პირებდნენ, როცა მადმუაზელ დე ვერნეიმ შეამჩნია კორანტენი, ისევ დიდი გულისყურით რომ ათვალიერებდა ორივე უცნობს, რომელთაც უკვე აშფოთებდა მისი დაჟინებული მზერა. - მოქალაქევ, - უთხრა მან კორანტენს, - შენ ალბათ იმდენად კარგად ხარ აღზრდილი, რომ კუდში დევნას არ დამიწყებ. რესპუბლიკამ ჩემი მშობლები ეშაფოტზე აიყვანა, მაგრამ სულგრძელობა არ გამოუჩენია, ჩემთვის მეურვე დაენიშნა. თუ გაუგონარი რაინდული გალანტურობით ჩემი ნებართვის გარეშე გამომყევი (აქ ცოტა ამოიოხრა), მაინც არ შემიძლია დავუშვა, რომ მფარველობამ და მზრუნველობამ, ასე გულუხვად რომ იჩენ ჩემ მიმართ, შეგაწუხოს. აქ უსაფრთხოდ ვარ, შეგიძლია მშვიდად დამტოვო. დაჟინებით, აგდებულად, დამცინავად შეხედა. კორანტენი მიხვდა, ჩაიხშო ღიმილი, ეშმაკურად რომ უთამაშებდა ტუჩების კუთხეებში, მოწიწებით დაუკრა თავი. - მოქალაქევ, ჩემთვის ყოველთვის დიდი პატივი იქნება შენი მორჩილება, მშვენიერება ერთადერთი დედოფალია, რომელსაც ნამდვილი რესპუბლიკელი ნებაყოფლობით ემსახურება. როცა მადმუაზელ დე ვერნეიმ დაინახა, კორანტენი მიდისო, თვალები ისეთი გულწრფელი სიხარულით აუციმციმდა, ფრანსინს ისე მრავლისმეტყველად და ბედნიერი ღიმილით შეხედა, რომ მადამ დიუ გა, რომელიც ეჭვიანობისგან მეტისმეტად ფრთხილი გახდა, მზად იყო, გაებათილებინა ეჭვები, მადმუაზელ დე ვერნეის სრულყოფილმა სილამაზემ რომ გამოიწვია. - იქნებ ეს მართლა მადმუაზელ დე ვერნეია? - წასჩურჩულა ვაჟს. - მერე, დაცვა? - უპასუხა ახალგაზრდა კაცმა, თავმოყვარეობის შელახვამ რომ დააჭკვიანა, - ტყვეა თუ იცავენ? მთავრობის მტერია თუ მოყვარე? მადამ დიუ გამ თვალები მოჭუტა, თითქოს იმის თქმა უნდოდა, მაგ საიდუმლოს ამოვხსნიო. თუმცა, კორანტენის წასვლით, ახალგაზრდა მეზღვაურის ეჭვები თითქოს გაიფანტა, სახეს კი მკაცრი გამომეტყველება ჩამოშორდა და მადმუაზელ დე ვერნეის ისეთი მზერა ესროლა, რომელიც ქალების უზომო სიყვარულს გამოხატავდა, და არა ახლადგაჩენილი გატაცების მორიდებულ სიმძაფრეს. ახალგაზრდა ქალი, უფრო წინდახედულად, მხოლოდ მადამ დიუ გას მიმართავდა ალერსიანად. მეზღვაური ჩუმ-ჩუმად ბრაზობდა და მწარე იმედგაცრუებას მალავდა, ისიც ეცადა, გულგრილობა გაეთამაშებინა. მადმუაზელ დე ვერნეი თითქოს ვერ ამჩნევდა ოინს და თავი სადად ეჭირა, თავშეკავებულად, ოღონდ არა დარცხვენილად, შეშინებულსაც არ ჰგავდა. ამ შეხვედრას, რომელიც როგორც ჩანს, ბედისწერას არ უნდოდა, მჭიდრო ნაცნობობად გადაზრდილიყო, ვერ აღეძრა ძლიერი სიმპათია ვერავის გულში. თავიდან ჩვეულებრივი უხერხულობა სუფევდა, სიმორცხვე, ყველა სიამოვნება რომ ჩაშალა, რომელსაც ერთი წუთის წინ მადმუაზელ დე ვერნეიც და ახალგაზრდა მეზღვაურიც ერთობლივი ტრაპეზისგან მოელოდნენ. მაგრამ ქალები საზოგადოებაში ისეთ გასაოცარ ტაქტს და თავდაჭერის წესების ცოდნას ამჟღავნებენ, მათ ისე აახლოებს ურთიერთგაგება ან მღელვარების მძაფრი სურვილი, რომ მსგავს შემთხვევებში ყოველთვის შეუძლიათ ყინულის დამსხვრევა. უცებ ორივე მშვენიერ მოსაუბრეს ერთი და იგივე აზრი დაებადა, დაიწყეს უწყინარი ხუმრობა ერთადერთი კავალერის მისამართით, ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ პატარ-პატარა საყვარელი დაცინვების გამოგონებაში, ყურადღებისა და მზრუნველობის გამოვლინებაში. ასეთმა ერთსულოვნებამ დაძაბულობა მოხსნა. შეხედვა ან სიტყვა, რომელიც ღრმა აზრს იძენდა, შემთხვევით რომ აღმოხდებოდათ უხერხულობისგან, ახლა მნიშვნელობას კარგავდა. მოკლედ, ნახევარი საათის შემდეგ ეს ორი ქალი, საიდუმლოდ მტრები რომ იყვნენ, თითქოს ამქვეყნად საუკეთესო მეგობრებად იქცნენ. ახალგაზრდა მეზღვაურმა თავისი თავი დაიჭირა იმაში, რომ მადმუაზელ დე ვერნეის უზრუნველი არასერიოზულობა ისევე სწყვეტდა გულს, როგორც ადრინდელი თავშეკავებულობა. ძლივს იკავებდა ყრუ მრისხანებას და ნანობდა, ერთად რომ საუზმობდნენ. - მადამ, - უთხრა მადმუაზელ დე ვერნეიმ მადამ დიუ გას, - ბატონი თქვენი ვაჟი ყოველთვის ასეთი მოწყენილია? - მადმუაზელ, - უპასუხა სტუდენტმა, - ახლა ვფიქრობდი, რატომ გვიგზავნის ბედისწერა ბედნიერებას, თუ ერთ წამში უნდა გაქრეს. ჩემი ნაღველის საიდუმლო უდიდეს სიამოვნებაშია. - აი, მესმის მადრიგალები, - განაგრძო ახალგაზრდა ქალმა სიცილით, - მაგრამ სამეფო კარის სუნი უფრო უდის, ვიდრე პოლიტექნიკური სკოლისა. - მადმუაზელ, ჩემმა ვაჟმა სრულიად ბუნებრივი აზრი გამოთქვა, - თქვა მადამ დიუ გამ, რომელსაც უცნობი ქალის მოთვინიერება გადაეწყვიტა. - აბა, გაიღიმეთ, - განაგრძო მადმუაზელ დე ვერნეიმ და გაუღიმა ყმაწვილ კაცს, - საინტერესოა, როგორი ხართ, როცა სატირლად გაქვთ საქმე, თუ ის, რისი „ბედნიერებად“ მოხსენიებაც ინებეთ, ასე გადარდიანებთ. ამ ღიმილმა და გამომწვევმა გამოხედვამ, რამაც დაანგრია მოჩვენებით-გულუბრყვილო ჰარმონია მისი ნიღბისა, ახალგაზრდა მეზღვაურის თამამი იმედი გამოაცოცხლა. მაგრამ მორჩილს თავისი ქალური ბუნებისას, რომელიც ყოველთვის და ყველაფერში ქალს მეტისმეტად ბევრს ან მეტისმეტად ცოტას შეაძლებინებს, მადმუაზელ დე ვერნეის ხან თითქოს უნდოდა, ხელში ჩაეგდო ეს ყმაწვილი და სიყვარულის გულუხვი დაპირებებით მოელვარე მზერას სტყორცნიდა, ხან მის თავაზიან ფრაზებზე პასუხად მკაცრი მოკრძალებულობის სიცივეს შეაგებებდა, ჩვეულებრივი ფანდია, რითაც ქალები ჭეშმარიტ გრძნობებს ნიღბავენ. და მხოლოდ ერთადერთხელ, ერთი წამით, როცა ორივეს ეგონა, მეორეს თვალები დახრილი აქვსო, მზერით გადასცეს ერთმანეთს თავიანთი აზრები, მაგრამ იმ წამსვე ჩააქრეს ამ მზერის ელვარება, რომელმაც ორივეს გული გაუნათა და გადაუქანა. მეტი ვეღარ გაბედეს ერთმანეთისთვის შეეხედათ, დარცხვენილებმა, რომ ერთი შეხედვით ამდენი თქვეს. მადმუაზელ ვერნეიმ გადაწყვიტა, უცნობის იმედები მოეტყუებინა და გულგრილი თავაზიანობით მოუთმენლად ელოდა საუზმის დამთავრებას. - მადმუაზელ, ალბათ ძალიან იტანჯებოდით ციხეში? - შეეკითხა მადამ დიუ გა. - ვაგლახ, ქალბატონო, მეჩვენება, რომ ისევ იქ ვარ. - თქვენს ესკორტს თქვენი დაცვა ევალებოდა, მადმუაზელ, თუ თქვენი თვალთვალი? რესპუბლიკისთვის ძვირფასი ხართ თუ საეჭვო? მადმუაზელ დე ვერნეი ინსტიქტურად მიხვდა, რომ მადამ დიუ გა ცუდად იყო მის მიმართ განწყობილი და მისმა ამ კითხვებმა გააბრაზა. - მადამ, - დანამდვილებით არ ვიცი, როგორია ჩემი დამოკიდებულება რევოლუციასთან. - იქნებ თრთოლას იწვევს? - ირონიულად ჰკითხა ახალგაზრდა კაცმა. - მოურიდებლად რატომ ეხებით მადმუაზელ დე ვერნეის საიდუმლოებებს? - ო, მადამ, რა უნდა იყოს საინტერესო ახალგაზრდა გოგონას საიდუმლოებებში, ცხოვრებაში აქამდე მხოლოდ უბედურება რომ გამოუვლია. -კი მაგრამ, - უპასუხა მადამ დიუ გამ, საუბრის გასაგრძელებლად, საიდანაც შეიძლებოდა გაეგო ის, რისი გაგებაც უნდოდა, - პირველ კონსულს, როგორც ჩანს, შესანიშნავი ზრახვები აქვს. ამბობენ, ემიგრანტების წინააღმდეგ კანონის მოქმედების შეჩერება უნდაო. - ეგ მართალია, მადამ, - უპასუხა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, იქნებ ცოტა ზედმეტი გულმხურვალებით, - მაგრამ მაშინ რისთვის გვინდა ამბოხება ვანდეასა და ბრეტანში? რისთვის ვაღვივებთ ხანძარს საფრანგეთში?.. ამ დიდსულოვანი სიტყვებისგან, რომლითაც თითქოს თავისთავს უფრო უსაყვედურებდა, მეზღვაური შეკრთა. ძალიან ყურადღებით შეხედა მადმუაზელ დე ვერნეის, მაგრამ მის სახეზე ვერც ზიზღი ამოიკითხა და ვერც სიყვარული. მშვენიერი ფერის უნაზესი სახე უმეტყველო იყო. დაუძლეველმა ცნობისმოყვარეობამ მიაჯაჭვა უცებ ამ უცნაურ არსებას, რომლისკენაც უკვე ეწეოდა მგზნებარე ჟინი. - მაშ, - განაგრძო ახალგაზრდა ქალმა მცირე პაუზის შემდეგ, - მადამ, მაიენში მიდიხართ? - დიახ, მადმუაზელ, - უპასუხა ახალგაზრდა კაცმა და თვალებში კითხვა ჩაუდგა. - იცით, მადამ, - განაგრძო მადმუაზელ ვერნეიმ, - რაკი ბატონი თქვენი ვაჟი რესპუბლიკას ემსახურება... - თითქოს ინდიფერენტულად თქვა ეს სიტყვები, მაგრამ ისე მალულად გადახედა ორივე უცნობს, მხოლოდ ქალებმა და დიპლომატებმა რომ იციან, - შუანების უნდა გეშინოდეთ და დაცვის თანხლება ზედმეტად არ უნდა ჩათვალოთ. თითქმის თანამგზავრები ვართ, მაიენამდე ერთად წავიდეთ. დედა-შვილი ორჭოფობდა, თითქოს თვალებით ლაპარაკობდნენ, თანხმდებოდნენ. - მადმუაზელ, - უპასუხა ახალგაზრდა კაცმა, - შეიძლება ჩემი მხრივ წინდაუხედაობაა ამის თქმა, მაგრამ გულწრფელად უნდა გითხრათ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი საქმეების გამო აუცილებელია ჩვენი ყოფნა ფუჟერის მიდამოებში და ჯერ ტრანსპორტი არ მოგვიგვარებია. მაგრამ ქალები ბუნებით ისეთი დიდსულოვანნი ხართ, რომ შემრცხვებოდა, თქვენ რომ არ გენდობოდეთ. მიუხედავად ამისა, სანამ თქვენ ხელში ჩაგიგდებთ თავს, ის მაინც უნდა ვიცოდეთ, აქედან თუ შევძლებთ საღსალამათად გასვლას, თქვენი რესპუბლიკური ესკორტის დედოფალი ხართ თუ მონა? ახალგაზრდა მეზღვაურს გულახდილობა უნდა აპატიოთ, თქვენი მდგომარეობა რატომღაც არაბუნებრივად მეჩვენება... - ჩვენ იმ პერიოდში ვცხოვრობთ, ბატონო, როცა ჩვენს თავს და ჩვენ ირგვლივ ყველაფერი არაბუნებრივია. ასე რომ, ჩემი შემოთავაზების მშვიდად მიღება შეგიძლიათ და, რაც მთავარია, - დაუმატა მან ხაზგასმით, - ღალატის ნუ შეგეშინდებათ. წინადადება გულწრფელია და თანაც ადამიანისგან, ვინც შორს არის პოლიტიკისგან. - ასეთი მგზავრობა უსაფრთხო არ იქნება, - განაგრძო ყმაწვილმა და ისეთი ეშმაკური სინატიფით შეხედა, რომ ამ ბანალურ პასუხს აზრი მიეცა. - კიდევ რისი გეშინიათ? - ჰკითხა ქალმა დამცინავი ღიმილით, - ვერავისთვის ვხედავ საფრთხეს. - ნუთუ ეს იმ ქალის სიტყვებია, რომლის მზერაც იმავე სურვილს გამოხატავდა, მე რომ მწვავდა? - გაიფიქრა ახალგაზრდა კაცმა, - როგორი ხმა აქვს! უეჭველად მახეს მიგებს! ამ დროს ბუს მკაფიო და გამკივანი, ავისმომასწავებელივით კივილი გაისმა, თითქოს აქვე, ბუხრის საკვამურზე იჯდა. - ეს რა არის? ცუდის ნიშანია, - თქვა მადმუაზელ დე ვერნეიმ, გზა დაგვეთარსება, - სად გაგონილა დღისით-მზისით ბუს კივილი? - შეკითხვას გაკვირვებული ჟესტიც დაურთო. - ხანდახან ხდება ხოლმე, - ცივად უპასუხა ახალგაზრდა კაცმა, - მადმუაზელ, ვაითუ უბედურება მოგიტანოთ? თქვენც ეს გაიფიქრეთ, არა? მაშინ ნუ წავალთ ერთად. ეს სიტყვები ძალიან მშვიდად და თავშეკავებულად ითქვა, რამაც მადმუაზელ დე ვერნეი გააკვირვა. - ბატონო, - სუფთა არისტოკრატული მედიდურობით განაგრძო ქალმა, - სრულებითაც არ მინდა, ძალა დაგატანოთ. შევინარჩუნოთ თავისუფლების ნამცეცები, რესპუბლიკამ რომ დაგვიტოვა. ქალბატონი მარტო რომ იყოს, დაჟინებით მოვითხოვდი... დერეფანში ჯარისკაცის მძიმე ნაბიჯების ხმა გაისმა და მალე მეთაური იულოს კოპებშეკრული სახე გამოჩნდა. - აქ მობრძანდით, პოლკოვნიკო, - მიიწვია ღიმილით მადმუაზელ დე ვერნეიმ და ხელით თავის გვერდით, სკამზე მიუთითა. მივხედოთ სახელმწიფო საქმეებს, რაკი საჭიროა. გაიღიმეთ! რა დაგემართათ, აქაც შუანები ხომ არ არიან! მეთაურს პირი ღია დარჩა ახალგაზრდა უცნობის დანახვაზე და დიდი ყურადღებით დააკვირდა. - დედა, კიდევ ხომ არ გნებავთ ცოტა კურდღლის ხორცი? მადმუაზელ, თქვენ არაფერს ჭამთ, - მიმართა მეზღვაურმა ფრანსინს, თავაზიანად მასპინძლობდა. იულოს გაოცებასა და მადმუაზელ დე ვერნეის დაძაბულ გაფაციცებულობაში მკაცრი სერიოზულობა გამოსჭვიოდა, რის უყურადღებოდ დატოვებაც არ შეიძლებოდა, სახიფათო იყო. - რა მოგივიდა, მეთაურო, მიცნობ? - ცოტა მკვახედ ჰკითხა ახალგაზრდა კაცმა. - შესაძლოა, - უპასუხა რესპუბლიკელმა. - მართლაც, მე მგონი სკოლაში მინახიხარ. - სკოლაში არასოდეს ვყოფილვარ, - ცივად მიუგო მეთაურმა, - რომელი სკოლიდან ხარ? - პოლიტექნიკურიდან. - აი, თურმე საიდან! ყაზარმა, სადაც ჯარისკაცებს დორტუარებში წვრთნიან, - აღმოხდა იულოს, რომელსაც დაუძლეველი სიძულვილი ჰქონდა ამ სამეცნიერო სანერგიდან გამოსული ოფიცრების მიმართ, - მერე, სად მსახურობ? - ფლოტში. - რას მეუბნები! - გესლიანად გაიცინა იულომ, - ბევრი შეგხვედრია ფლოტში თქვენი სკოლელი? პოლიტექნიკური ინსტიტუტიდან, - მკაცრად გააგრძელა, - მხოლოდ არტილერიის ოფიცრები და საინჟინრო სამხედრო ნაწილების ოფიცრები გამოდიან. ახალგაზრდა კაცს წარბი არ შესტოკებია. - ჩემთვის გამონაკლისი დაუშვეს ჩემი გვარის გამო. ჩვენს გვარში ყველანი მეზღვაურები იყვნენ. - ოჰო, - გაიკვირვა იულომ, - განა რა გვარი ხარ, მოქალაქევ? - დიუ გა სენ-სირი. - შენ მორტანში არ მოგკლეს? - ოჰ, კინაღამ მოკლეს, - მკვირცხლად ჩაერია მადამ დიუ გა, - ჩემს ვაჟს ორი ტყვია მოხვდა. - საბუთები თუ გაქვს? - განაგრძო იულომ, დედას არ აცალა. - წაკითხვა ხომ არ გნებავთ? - უტიფრად ჰკითხა ახალგაზრდა მეზღვაურმა და თავისი ცისფერი თვალებით რიგრიგობით დამცინავად შეათვალიერა მეთაურის დაღვრემილი სახე და მადმუაზელ დე ვერნეი. - შე ცხვირმოუხოცავო, წინააღმდეგობის გაწევას ხომ არ აპირებ? ან საბუთები მაჩვენე, ან წავედით!.. - ოჰ, ოჰ, ჩემო მამაცო, არც მე ვარ გულუბრყვილო ყეყეჩი. რატომ უნდა გიპასუხო? ვინა ხარ? - დეპარტამენტის ჯარების უფროსი, - უპასუხა იულომ. - ოჰო, ჩემი საქმე შეიძლება ცუდად წავიდეს, იარაღით ხელში დამიჭერთ, - და ოფიცერს ჭიქით ბორდო მიაწოდა. - არ მწყურია, - უპასუხა იულომ, - აბა, მაჩვენე შენი საბუთები. ამ დროს ქუჩაში იარაღის ჟღარუნი და რამდენიმე ჯარისკაცის ფეხის ხმა გაისმა, იულო ფანჯარას მიუახლოვდა და სახეზე კმაყოფილება დაეწერა, რამაც შეაკრთო მადმუაზელ დე ვერნეი. თანაგრძნობის ასეთმა გამოხატულებამ გული გაუკეთა ახალგაზრდა კაცს, სახეზე კი გულგრილობა და სიამაყე გამოეხატა. კოსტიუმის ჯიბე მოიქექა, ელეგანტური საფულე ამოიღო და პოლკოვნიკს საბუთები მიაწოდა. იულომ ნელა დაიწყო კითხვა, პასპორტის მონაცემები საეჭვო მგზავრის სახეს შეადარა. ამ დროს ისევ გაისმა ბუს კივილი, მაგრამ ამჯერად ადამიანის ხმის ინტონაცია და რაკრაკი აშკარად ისმოდა. მეთაურმა დამცინავი სახით დაუბრუნა საბუთები ახალგაზრდა კაცს. - ეს ყველაფერი კეთილი და პატიოსანი, მაგრამ განყოფილებაში მაინც უნდა გამომყვეთ. სიტყვას ბანზე ნუ მიგდებ! - ოლქში რატომ მიგყავთ? - ჰკითხა მადმუაზელ დე ვერნეიმ ათრთოლებული ხმით. - ჩემო პატარა გოგო, ეს უკვე თქვენი საქმე არ არის, - უპასუხა მეთაურმა თავისი ჩვეული გრიმასით. ტონით, მოხუცი სამხედროს სიტყვებით და უფრო იმით, რომ შეურაცხყოფა მიაყენეს იმ კაცის წინაშე, რომელსაც მოსწონს, აღშფოთებული მადმუაზელ დე ვერნეი ადგა, მკვეთრად მოიშორა გულუბრყვილო, გულწრფელი მოკრძალებულობის ნიღაბი, აქამდე რომ ამშვენებდა, ლოყები აუწითლდა, თვალები აუელვარდა. - ერთი ეს მითხარით, ამ ახალგაზრდის საბუთები კანონის მოთხოვნებს აკმაყოფილებს? - ჰკითხა ჩუმად, მაგრამ ხმის კანკალით. - ერთი შეხედვით, კი. - მაშ ასე, ველოდები, რომ ერთი შეხედვით გაანებოთ თავი, - განაგრძო ახალგაზრდა ქალმა, - გეშინიათ, რომ გაგექცევათ? ჩემთან ერთად ესკორტით წამოიყვანეთ მაიენში. ქალბატონ დედამისთან ერთად საფოსტო ეტლით წამოვა. არ შემედავოთ, ასე მსურს. აბა?.. რას ფიქრობთ, - განაგრძო მადმუაზელ დე ვერნეიმ, იულოს უგემური გრიმასა რომ შენიშნა, - ისევ საეჭვოდ მიგაჩნიათ? - მე მგონი კი, ცოტა. - მერე, რა გინდათ, რომ უქნათ? - დიდი არაფერი. შუბლს გავუგრილებთ პატარა ტყვიით მაგ ქარაფშუტას, - ირონიულად უპასუხა მეთაურმა. - ხუმრობთ, პოლკოვნიკო? - წამოიძახა მადმუაზელ დე ვერნეიმ. - აბა, ამხანაგო, - უთხრა მეთაურმა და თავით ანიშნა მეზღვაურს, - აბა, დაუჩქარეთ! იულოს ამ თავხედობაზე მადმუაზელ დე ვერნეის სიმშვიდე დაუბრუნდა, გაეღიმა. - ფეხი არ მოიცვალოთ, - უთხრა ახალგაზრდა კაცს და ღირსეული ჟესტით თითქოს მფარველობა გამოხატა. - ოჰ, რა მშვენიერია! - წასჩურჩულა მეზღვაურმა ყურში დედამისს, რომელმაც წარბები შეჭმუხნა. თავმოყვარეობის შელახვამ, ათასნაირმა დაუოკებელმა გაბრაზებამ პარიზელი ქალის მშვენიერ სახეს ახლებური ხიბლი შესძინა. ფრანსინი, მადამ დიუ გა და მისი ვაჟი, ყველანი წამოდგნენ. მადმუაზელ დე ვერნეი ცოცხლად ჩადგა მათსა და მომღიმარე მეთაურს შორის და მარჯვედ გაიხსნა კოფთის სირმით მოქარგული ორი ღილკილო, დაუფიქრებლად, როგორც თავმოყვარეობაშელახულ ქალებს სჩვევიათ, როცა იციან, რომ შეუძლიათ, დაუყოვნებლივ გამოხატონ საკუთარი ძალაუფლება, როგორც ბავშვს არ ჰყოფნის ხოლმე მოთმინება და ეჩქარება ახლადნაჩუქარი სათამაშოს ნახვა, კორსაჟიდან სწრაფად ამოიძრო და მეთაურს გახსნილი წერილი გადასცა. - წაიკითხეთ, - გესლიანი ღიმილით უთხრა. მიუბრუნდა ახალგაზრდა კაცს და ტრიუმფით მთვრალმა ეშმაკურად, სიყვარულით შეხედა. ორივეს სახე გაუნათდა, სიხარულმა აუვარდისფრა აღელვებული სახეები და ათასი ურთიერთსაწინააღმდეგო გრძნობა წამოიშალა მათ სულებში. მადამ დიუ გამ ერთი შეხედვით გამოიცნო, რომ მადმუაზელ დე ვერნეის დიდსულოვნება სიყვარულით უფრო იყო ნასაზრდოები, ვიდრე გულმოწყალებით და, ცხადია, მართალი იყო. ახალგაზრდა მოგზაური ქალი ჯერ გაწითლდა და მორცხვად დახარა თვალები, რაკი მიხვდა ქალის ფიქრებს. მერე, ამ უჩუმარი მუქარანარევი ბრალდების პასუხად, ამაყად ასწია თავი და ყველას თვალი მოავლო. გაოგნებულმა მეთაურმა დაუბრუნა მინისტრების მიერ ხელმოწერილი წერილი, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ ყველა ხელისუფალი უნდა დამორჩილებოდა ამ იდუმალი პიროვნების ბრძანებებს. მერე ქარქაშიდან ამოიღო ხმალი, მუხლზე გადაიმტვრია და ნატეხები მიუყარა. - მადმუაზელ, თქვენ ალბათ კარგად იცით, რაც გასაკეთებელი გაქვთ, მაგრამ რესპუბლიკელს თავისი მოსაზრებები და სიამაყე გააჩნია. მე ვერ ვიმსახურებ იქ, სადაც ლამაზი გოგოები მბრძა-ნებლობენ. პირველ კონსულს დღესვე ექნება ჩემი თადარიგში გასვლის რაპორტი და ვისაც უნდა, დაგემორჩილოთ, ოღონდ არა იულო. როცა ჩემთვის გაუგებარია რაიმე, ვჩერდები, თუ, მითუმეტეს ისეთი რამაა, რაც უნდა მესმოდეს. ერთხანს სიჩუმე ჩამოვარდა, მაგრამ მალე ახალგაზრდა პარიზელმა ქალმა დაარღვია, მიუახლოვდა იულოს და ხელი გაუწოდა: - პოლკოვნიკო, მართალია, წვერი გაქვთ მოშვებული, მაგრამ მაინც შეგიძლიათ მაკოცოთ. კაცი ყოფილხართ. - და მე მაგით ვამაყობ, მადმუაზელ, - და საკმაოდ მოუქნელად ეამბორა ხელზე ამ უცნაურ გოგოს, - შენ კი, ამხანაგო, მუქარით დაუქნია თითი ახალგაზრდა კაცს, დიდ შარს გადარჩი. - მეთაურო, - სიცილით უპასუხა მეზღვაურმა, - გვეყოფა ხუმრობა. თუ გინდა, შენთან ერთად წამოვალ ოლქში. *გაგრძელება*…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 10:03pm on ივნისი 9, 2016
- თემა: ღარიბი მდიდარი კაცი, ანუ ცხოვრების კომიკური გრძნობა
- suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum cieus. ("Canticum Canticorum", V.4) ემეტერიო ალფონსოს ოცდაოთხი წელი რომ შეუსრულდა, თავის დაბადების დღეს სულ მარტო, მარტოხელა შეხვდა, არც ოჯახი აწვა კისერზე და არც სხვა რამ მოვალეობა ამძიმებდა; მცირეოდენი ქონების პატრონიც იყო და თან ბანკშიც მუშაობდა. ბავშვობა და მშობლები ბუნდოვნად ახსოვდა; უბრალო მშრომელები კი იყვნენ, მაგრამ დიდი გარჯისა და ხელმომჭირნეობის წყალობით შვილს საკმაო სარჩო-საბადებელი დაუტოვეს. ემეტერიოს მარტო ის ახსოვდა, რიტორიკისა და პოეტიკის სახელმძღვანელოში ლექსებს რომ კითხულობდა, რა აღტაცებით შესძახებდნენ ხოლმე, შენ უთუოდ მინისტრი გამოხვალო, მაგრამ ახლა, საკმაო რენტისა და ხელფასის იმედად, მინისტრებისა სულაც არ შურდა. ემეტერიოც გვარიანად ხელმომჭირნე და თან მეტისმეტად მტკიცე ხასიათის ახალგაზრდა იყო; ყოველი თვის ბოლოს დაზოგილი თანხა თავის ანგარიშზე იმავე ბანკში შეჰქონდა, სადაც მუშაობდა. მაგრამ მარტო ფულს როდი ზოგავდა, - ასევე ზოგავდა საკუთარ თავსაც; მართალია, ბანკში თავის მოვალეობას პირნათლად ასრულებდა, რაკი ფრთხილიც იყო და მშიშარაც, მაგრამ ზედმეტად არაფრის გულისთვის არ გაირჯებოდა; ზოგავდა ჯან-ღონესაც, აზრებსა და გრძნობებსაც კი; დადგენილ ჭეშმარიტებებსა და საღ აზრს განუსჯელად აღიარებდა; ფრთხილი და ამხედ-დამხედი იყო ნაცნობ-მეგობრების არჩევაშიც. ყოველ საღამოს, ძილის წინ, - მუდამ ერთსა და იმავე საათზე კი წვებოდა, - გულდაგულ დაკეცავდა შარვალს და საგანგებო საკიდარზე ისე დაამაგრებდა, მეორე დღისთვის არ შელახულიყო და დაჭმუჭნილიყო. ემეტერიო ერთ წრეს მიეკედლა, - კაფეში იკრიბებოდნენ ხოლმე, - და კარგადაც ერთობოდა, მოსწრებულ ხუმრობებზე გულიანად იცინოდა, მაგრამ სხვების გასამხიარულებლად თვითონ კრინტს არ დაძრავდა, თავს არ შეიწუხებდა. იმ წრეში ვინმე სელედონიო გამოარჩია, მარტო მასთან მონახა საერთო ენა; ის კი, თავის მხრივ, ემეტერიოს გონების სავარჯიშოდ იყენებდა. თავად სელედონიო იმ საკვირველი დონ ფულსენსიო ენტრამბოსმარეს დე აკილონის მოწაფე გახლდათ, ვისზეც საკმაოდ ბევრი რამ გიამბეთ ჩემს რომანში "სიყვარული და პედაგოგიკა". სელედონიო ამ თავის მოწაფესა და თაყვანისმცემელს ჭადრაკის თამაშსაც ასწავლიდა და ისეთ თავშესაქცევ და ჯანმრთელობისათვის უვნებელ ხელოვნებასაც აზიარებდა, როგორიცაა შარადები, რებუსები, ლოგოგრიფები, კროსვორდები და სხვადასხვა მსუბუქი თავსატეხი. თავად სელედონიოს კი ყველაზე მეტად წმინდა ეკონომიკა იტაცებდა, რაკი დიფერენციული და ინტეგრალური გამოთვლებით არ იყო გართულებული. ამავე დროს იგი ემეტერიოს მრჩეველიც გახლდათ, უფრო სწორად, მოძღვარი; ისიც მხოლოდ სელედონიოს ახსნა-განმარტებების მიხედვით ეცნობოდა მიმდინარე მოვლენებს, ნაკლებმნიშვნელოვან ამბებს კი თვითონვე კითხულობდა გაზეთ "ესპანეთის ახალ ამბებში", ოღონდ საწოლში, ძილის წინ; შაბათობით თეატრშიც დადიოდა, ამ სიამოვნებას ნამდვილად არ იკლებდა, ეგ არის, დრამები არ უყვარდა, უფრო ტინეტე ან კომედია მოსწონდა. * ასე და ამგვარად, მშვიდად და უდრტვინველად მიედინებოდა ემეტერიოს ცხოვრება გარეთ. მისი სახლიცა და ოჯახიც კი ერთი პატარა სასტუმრო იყო, უფრო სწორად, დონია ტომასას პანსიონატი და რაკი საკუთარი სახლ-კარი არ გააჩნდა, ოჯახური კერაც იქ დაიგულა. იმ პანსიონატში კი მიმსვლელ-მომსვლელი არ ილეოდა. ვის არ ნახავდით იქ: ჩარჩ-ვაჭრებსა თუ სტუდენტებს, კათედრის მასწავლებლის ადგილის მაძიებელს, სხვადასხვა ჯურისა და გაურკვეველი საქმიანობის ადამიანებს და ვინ იცის, კიდევ ვის. მარტო ემეტერიო იყო მუდმივი ბინადარი და ისე გაშინაურდა დონია ტომასას პანსიონში, როგორც საკუთარ სახლში. ამ, ასე ვთქვათ, ოჯახური კერის სული და გული გახლდათ როსიტა, დონია ტომასას ერთადერთი ქალიშვილი; ის ეხმარებოდა დედას პანსიონატის საქმეების მოგვარებაშიც და მდგმურებს საუზმისა თუ სადილ-ვახშმის დროს სუფრაზეც ემსახურებოდა მათდა საამებლად, მით უმეტეს, რომ როსიტა ქორფა, მადისაღმძვრელი და, ცოტა არ იყოს, გამომწვევიც კი იყო; არც იმას იუკადრისებდა, თუ ვინმე ხელს მოუთათუნებდა, პირიქით, კიდეც გაიცინებდა, რადგან ეს პატარა სიამოვნება იმ უგემურად მომზადებული დაბეგვილი ხორცის საზღაური იყო, რითაც როსიტა არცთუ იშვიათად უმასპინძლდებოდა ხოლმე მდგმურებს. არც უწმაწურ ხუმრობას ითაკილებდა, ის კი არა, პასუხსაც უმალ მიაგებებდა და კიდეც წააქეზებდა. როსიტა უკვე მეოცე გაზაფხულის გაფურჩქვნის წელში გადამდგარიყო და ერთი ხანია, ემეტერიოზე ეჭირა თვალი, პანსიონატის მდგმურებს შორის სწორედ ის გამოარჩია და სულ თავს ევლებოდა, უღიმოდა, ეკეკლუცებოდა, გრძელ წამწამებს უფახულებდა. "კარგს იზამდი, ანკესზე რომ წამოგეგო!" - მალიმალ შეაგულიანებდა დედაც, დონია ტომასა; ქალიშვილი კი უპასუხებდა: "თუ კაკანათში გამება?"... "მაინც რა გაგიხდა ამისთანა, თევზია თუ ხორცი?" - "მე თუ მკითხავ, არც ერთია და არც მეორე, თვალებდაკუსული ბაყაყია, ეგ არის და ეგ!".. "თუკი ბაყაყია, მაშინ ეგ შუქურასავით თვალები რაში გარგია, თუ იმ თვალებსაც ვერ დაუვსებ?!" - "მორჩი, დედა, შენი დარიგება სულ არ მჭირდება, დარდი ნუ გაქვს, თავადაც კარგად ვიცი, საიდან მოვუარო!" - "კეთილი და პატიოსანი, მაგრამ მაინც იცოდე, ხელიდან გასაშვები კაცი არ არის და დარწმუნებული ვარ, არც გაუშვებ!" ასე და ამგვარად, როსიტა დიდი მონდომებით შეუდგა ემეტერიოსთვის "თვალების დავსებას", - უფრო სწორად, დონ ემეტერიოსთვის, როგორც ჩვეულებრივ მიმართავდა ხოლმე, - და თანდათან მიმზიდველიც კი ეჩვენებოდა. ემეტერიო ხომ ისედაც დიდი ყაირათიანი კაცი გახლდათ და ახლაც იფიქრა, ამ შემთხვევასაც ჩემდა სასიკეთოდ გამოვიყენებო, თან ფხიზლად იყო, თავი სხვათა დასაცინი არ გავიხადოო; რაღა თქმა უნდა, არც ის გამოეპარებოდა, რა გაფაციცებით ადევნებდნენ თვალს მდგმურები როსიტას კოკობზიკობას და გულში ეცინებოდათ, ვითომ მარტო ემეტერიოს უჟუჟუნებდა თვალებს; მხოლოდ მარტინესი იყო მშვიდად, სწორედ ისე, როგორც ფსიქოლოგიის კათედრაზე ადგილის მაძიებელს შეშვენოდა, ხოლო ემეტერიო თავს ინუგეშებდა: "ვერა, ეს გოგო ვერ გამაბამს თავის მახეში, ისღა მაკლია, თავის დედიანად კისერზე დავისვა! დონია ტომასა მჭირდება კიდევ? ნათქვამია, ეული ხარი საკუთარ თავს ელოლიავებაო". - სხვათა შორის, ეს გოგო კარგა გამოქექილი ვინმე ბრძანდება, მარტო მაგის ტაქტიკა ნახე... - შესჩიოდა ემეტერიო თავის მოძღვარს, სელედონიოს. - მაშასადამე, ტაქტიკა არ მოგწონს, მაგრამ კონტაქტი... - არც ასეა, სელედონიო, მისი ტაქტიკა სწორედ რომ კონტაქტის ტაქტიკაა. ნეტავი კი დაგანახვა, როგორ მეტმასნება, სულ საბაბს ეძებს, რომ შემეხოს, ვითომც უნებურად, სულ იმის ცდაშია, როგორმე მაცდუნოს... მე კი ისიც ვერ გამიგია, მარტო მე? - გამოტყდი, ემეტერიო, ეჭვიანობ, სხვა მდგმურებზე ეჭვიანობ. - პირიქით, სწორედ ისინი მითვალთვალებენ, თუნდაც ის მარტინესი, მაძიებელი, როცა იმ თავის ბიფშტექსს ღეჭავს, ასე გეგონება, თვალებით როსიტას ჭამსო, ალბათ, ფიქრობს, ჩემთან თუ არაფერი გამოუვიდა, მას დარჩება, თუკი ბედმა გაუღიმა. - მაშინ ისევ შენ თქვი უარი, შენ გადექი განზე. - ნეტავი კი გაჩვენა, რა ოინებს მიწყობს ხოლმე. ერთხელ, ის-ის იყო, "ახალი ამბები" ავიღე და ფელეტონის კითხვას შევუდექი, რომ კარი შემოაღო, ლამის ოთახში შემომეჭრა. მერე როგორი გაწითლებული იყო, ვითომ შერცხვა, - ვაიმე, მაპატიეთ, დონ ემეტერიო, კარი შემეშალაო! - მოიბოდიშა. - რაო, დონ ემეტერიოს გეძახის? - აბა, სულ ასე მომმართავს. ერთხელ კიდეც ვუთხარი, მოეშვი მაგ "დონს" და უბრალოდ ემეტერიო დამიძახე-მეთქი, მაგრამ იცი, რა მიპასუხა? "უბრალოდ? რას ბრძანებთ, არასოდეს, დონ ემეტერიო, მხოლოდ "დონ". ამ დროს კი ოთახში მივარდება, ვითომ კარი შეეშალა... - რაც უნდა იყოს, შენ მაინც დონია ტომასას სახლში ცხოვრობ და ვშიშობ, ისე არ მოხდეს, როგორც წმინდა წერილშია ნათქვამი - "დავიჭირე იგი და აღარ გავუშვი, ვიდრე არ შევუძეღ დედაჩემის სახლში და ჩემი მშობლის გალიაში"... - წმინდა წერილშიო? ნუთუ ამისთანა რამეებიც წერია წმინდა წერილში?.. - ჰო, ეს მისტიკურ "ქებათა ქებაშია" ნათქვამი და მას, როგორც სურნელოვანი ღვინით სავსე ფიალას, ისე ეწაფებიან ადამიანები, რომელთაც სწყურიათ არამიწიერი სიყვარული; და ფიალის ამბავიც, საიდანაც წყურვილს იკლავენ, რასაკვირველია, ბიბლიაში წერია. - გამოდის, უნდა გავიქცე, სელედონიო, სხვა გზა არა მაქვს, ეს გოგო მე ცოლად არ გამომადგება... - სხვისი ცოლი რომ ყოფილიყო? - მით უარესი! უკანონო კავშირი? არავითარ შემთხვევაში, ან უფლის ნებას უნდა დაჰყვე, ან არა და იყო შენთვის... - კარგი, მაგრამ აკი უფალი ღმერთი იმასაც ამბობს, ინაყოფიერეთ და იმრავლეთო! შენ კი, როგორც გატყობ, გამრავლებას არც აპირებ. - გამრავლებასო? გამრავლება ბანკშიც მეყოფა!.. გამრავლებაო!.. მე და გამრავლება?! - რატომაც არა, აიყვანე საკუთარი თავი კუბში, იზრუნე შენივე თავის ხარისხში აყვანაზე!.. * და ემეტერიოც ყოველ ხერხსა და ღონეს ხმარობდა, რომ როსიტას მოძალებული ტაქტიკისგან თავი დაეცვა. - იცი, რას გეტყვი, - ერთხელაც გაუბედა როსიტას ემეტერიომ, - მშვენივრად ვხედავ, როგორ ცდილობ მახეში გამაბა, მაგრამ იცოდე, ტყუილად ირჯები... - კარგი, მაგრამ ამას რატომ მეუბნებით, დონ ემეტერიო? - ან იქნებ სულაც არ ირჯები ტყუილად! აქედან რომ წავალ, მერე ვნახოთ... კარგად ბრძანდებოდე, ჩემო როსიტა! - მე ვბრძანდებოდე კარგად? თქვენ თვითონ ბრძანდებოდეთ კარგად... - დაე ასე იყოს, მე ვბრძანდებოდე, მაგრამ ფრთხილად, წინ იყურე! საბრალო ემეტერიო! აკი მარტო როსიტა ზრუნავდა მასზე, ღილი რომ ასწყდებოდა, სხვა ვინ უკერებდა. კიდეც უხაროდა, თუ ასწყდებოდა. ჰალსტუხსაც როსიტა უსწორებდა. "აბა, დამენახვეთ, დონ ემეტერიო, - ეტყოდა ხოლმე, - მაინც რა დაუდევარი ხართ, ნამდვილი ადამი!.. მოდით აქ, გაგისწოროთ!" შაბათობით მისი თეთრეულიც როსიტას მიჰქონდა მრეცხავთან, პირადი ნივთების გარდა, რადგან თვითონვე გადამალავდა და მის უჩუმრად აბარებდა სამრეცხაოში, ან თუ გაცივდებოდა და ლოგინში ჩაწვებოდა, განა ისევ როსიტა არ უვლიდა? ცხელ-ცხელ პუნშს პირდაპირ ლოგინში მიართმევდა, სამაგიეროდ, ემეტერიო შაბათობით თეატრში ეპატიჟებოდა რომელიმე მხიარულ სპექტაკლზე. ასე წაიყვანა ერთ შაბათ დღესაც, სწორედ მიცვალებულთა ხსენების დღეს, "ტენორიოს" სანახავად. "კარგი, მაგრამ მაინცდამაინც ამ დღეს რატომ გვაჩვენებენ ასეთ რამეს, დონ ემეტერიო?" - "ალბათ კომანდორის გულისთვის"... - "მართალი გითხრა, ეს დონ ხუანი ერთი გადარეული ვინმეა!".. მაგრამ ასეთი ურთიერთობის მიუხედავად, ემეტერიო-ძუნწი მაინც მტკიცედ იდგა თავის გადაწყვეტილებაზე და არ ნებდებოდა. - მე თუ მკითხავ, - ეტყოდა ხოლმე დონია ტომასა ქალიშვილს, - მაგ შენს გამოთაყვანებულს ნამდვილად ვიღაც ჰყავს... - მაინც ვინ უნდა ჰყავდეს, დედა? ქალი? ამას ხომ უმალ ვიყნოსავდი... - ვაითუ სუნამოს არ იპკურებს!... - ქალს სუნამოს გარეშეც კარგად ვიყნოსავდი... - ეგებ საცოლე ჰყავს! - საცოლე? ვის? ამას კი ვერ დავიჯერებ! - მაშ რა ხდება? - არაფერი, დედა! ჩემი აზრით, დაოჯახებაზე არც ფიქრობს, უბრალოდ არ აპირებს... რაღაც სხვა უტრიალებს თავში... - შვილო, როგორც ვხედავ, ტყუილად ვირჯებით და დროს უქმად ვკარგავთ, სჯობია, ისევ მარტინესს მიხედო, თუმცა არც ისაა შენი შესაფერი, მაგრამ... ერთი ის მითხარი, ამას წინათ ის რა წიგნები მოგცა? - ისეთი არაფერი, დედა, სისულელეები, მისი ამხანაგების ნაჯღაბნი... - თვალი გეჭიროს, თვითონაც არ დაწეროს რამე რომანი და ჩვენ არ გამოგვიყვანოს... - მერე შენ რა გენაღვლება, დედა? - როგორ თუ რა? ისღა მაკლია, ჩემი თავი წიგნში ვნახო! * ბოლოს და ბოლოს, როცა ემეტერიომ ყველაფერი კარგად აწონ-დაწონა და სელედონიოსაც მოეთათბირა, გადაწყვიტა, როსიტას გარიდებოდა, ცდუნებას არ აჰყოლოდა და აკი ზაფხულის შვებულებაც კარგი საბაბი გამოუჩნდა, თან ჯანმრთელობასაც მოიმიზეზებდა და წყლებზე სამკურნალოდ გაემგზავრებოდა; მერე კი, როცა სამსახურში დაბრუნდებოდა და ბანკში თავის საქმეს შეუდგებოდა, ძველებურ სკივრსაც გადაიტანდა ახალ ბინაში, დონია ტომასას სახლში გირაოსავით რომ დატოვა და დასასვენებლად მარტო ერთი ჩემოდნით გაემგზავრა. მაგრამ როცა დაბრუნდა, მაინც ვერ გაბედა, სკივრის წამოსაღებად თვითონ წასულიყო და როსიტას შეხვედროდა, ამიტომ კაცი გაგზავნა და თან წერილი გაატანა. მაგრამ განა ასე უბრალოდ ჩაიარა ამდენმა ვაი-ვაგლახმა? როსიტაზე ფიქრმა მთლად დაუფრთხო ძილი და მოსვენება. ახლაღა მიხვდა, რა ღრმად ჩავარდნოდა გულში, ახლა, როცა ღამის სიბნელეში იწვა მართლაცდა მარტოსული და როსიტას ცეცხლივით მწველი თვალებით მონუსხული ამაოდ ცდილობდა მის დავიწყებას; დაიძინებდა და ძილშიც თან მიჰყვებოდა მისი ელვარე თვალები, თან საშიში და თან ნეტარების მომგვრელი. "მაინც რატომ მახსენებს პერუს ლამას? ნეტავი ასეთი რა ავბედითი დავინახე როსიტას არსებაში, რამ დამაფრთხო ასე ძალიან? მარტოხელა ხარი... ჯანმრთელობისთვის იმაზე უარესი არაფერია, ვიდრე მარტოხელა ხარივით ცხოვრება, საკუთარ თავს რომ ელოლიავება"... - ცოტა მძინავს და თუ მძინავს, ძალიან ცუდად, - შესჩიოდა ემეტერიო თავის მოძღვარს, - თითქოს რაღაც მაკლია, სული მეხუთება... - რა გაკლია და ცდუნება, ემეტერიო, რაკი ვეღარავის ებრძვი... - სულ ის მიდგას თვალწინ, როსიტა, ჩემი ძილ-ღვიძილის ზმანება... - მაშ ზმანება, არა? - ჰო, ასეა, ვერა და ვერ ვივიწყებ, მისი თვალები არ მასვენებს... - ტრაქტატის წერასაც ხომ არ აპირებ ესთეტიკის საკითხებზე? - იცი, სელედონიო, აქამდე ვერ გეუბნებოდი, ახლა გამოგიტყდები... ალბათ, გახსოვს, ამერიკული კალენდარი რომ მქონდა, ჩემს ოთახში ეკიდა... დღე და რიცხვი არასდროს გამომრჩებოდა... - თანაც, მეორე მხარეს შარადები და რებუსები უნდა ამოგეხსნა... - ესეც მართალია, მართალი. ერთი სიტყვით, იმ დღეს, როცა დონია ტომასას სახლიდან წამოვედი, რა თქმა უნდა, კალენდარიც ჩემს სკივრში ჩავდე, მაგრამ იმ დღის ფურცელი არ მომიხევია... - და იმ ღირსსახსოვარ დღეს აღარც შარადები ამოგიხსნია, არა? - ჰო, ასეა, არც შარადები გამხსენებია და იმ დღისა და რიცხვის ფურცელიც ხელუხლებელი დარჩა. - ემეტერიო, შენმა ნათქვამმა ერთი ამბავი გამახსენა. ახალდაქორწინებულ კაცს ცოლი რომ მოუკვდა, გამწარებულმა იმ საბედისწერო 17 საათსა და 13 წუთზე ისე დასცხო მუშტი თავის საათს, რომ გაჩერდა. მას შემდეგ შეკეთებაზე აღარც უფიქრია და ასე უქმად ატარებდა. - მერე რა მოხდა, სელედონიო, მგონი, არც არაფერი... - მე თუ მკითხავ, ჯობდა საათისა და წუთის მაჩვენებელი ისრები მოეძრო, საათი კი აემუშავებინა, რადგან ვინმეს რომ ეკითხა, რომელი საათიაო, უპასუხებდა, ჩემი საათი კი მუშაობს, ოღონდ დროს არ აჩვენებსო, ვიდრე ეთქვა, დროს კი აჩვენებს, მაგრამ არ მუშაობსო. რაკი საათი მაქვს, კიდეც უნდა მუშაობდეს, მე მირჩევნია მუშაობდეს და დროს არ აჩვენებდეს! * ემეტერიო ისევ ისე, ჩვეულებისამებრ დადიოდა კაფეში, ისევ ისე იცინოდა სხვათა ხუმრობებზე, შაბათობითაც ჩვეულებისამებრ დადიოდა თეატრში, ყოველი თვის ბოლოს დანაზოგიც შეჰქონდა ბანკში თავის ანგარიშზე, - თანხა თანხას ემატებოდა, პროცენტები ერიცხებოდა, - კვლავინდებურად ზრუნავდა ჯანმრთელობაზე, უფრთხილდებოდა მარტოხელა კაცის ჯანის სიმრთელეს, ეული ხარივით ისიც ელოლიავებოდა საკუთარ თავს, მაგრამ რაოდენ ცარიელი იყო მისი ცხოვრება... ეს კი მთელი სიცხადით მაშინ იგრძნო, როცა იმ წრის ერთი წევრი, ჟურნალისტი, ყველაზე ენამოსწრებული და ოხუნჯი, ერთ მშვენიერ დღეს ბანკში გამოეცხადა იმ იმედით, რომ ფულს დასცინცლავდა, ხოლო როცა უარი მიიღო, საშინლად იწყინა. "თქვენ მე იმედი გამიცრუეთ!" - უთხრა მან. "მე?" - "დიახ, თქვენ და აი, რატომ - ჩვენს წრეში ყველას თავისი ადგილი და დანიშნულება გვაქვს. მე, მაგალითად, ყველას გაცინებთ და გამხიარულებთ, თქვენ კი ხმასაც არ იღებთ, ერთი სიტყვაც არ დაგცდებათ; შეძლებული კაცი ბრძანდებით და თქვენი დანიშნულებაც ეს არის; თუ რამეში ვარგიხართ, მარტო ამაში, სხვა არაფერში გამოდგებით; და თუ ახლა მე თქვენ გეახელით, მარტო ამიტომ გამახსენდით, თქვენ კი უარით გინდათ გამისტუმროთ; მაშასადამე, თქვენ მე მომატყუეთ, გამაცურეთ!" - "კარგი, მაგრამ მე ხომ იქ იმიტომ არ დავდივარ, ჩემო ბატონო, რომ მდიდარი ვარ, მე უბრალოდ, ჩვეულებრივი მომხმარებელი გახლავართ!" - "მომხმარებელი? რისი მომხმარებელი?" "რისი და მახვილსიტყვაობის! მე თქვენს მოსწრებულ ხუმრობებზე ვიცინი, ეს არის და ეს!" "მომხმარებელი, მომხმარებელი!... საკუთარი თავის მომხმარებელი ბრძანდებით და მეტი არც არაფერი!".. - და ეს სრული სიმართლე იყო. ახლა კიდევ ეს ახალი საბინადროც! - ნეტავი კი იცოდე, სელედონიო, ეს რა სახლია, პანსიონატი კი არა, ნამდვილი ფუნდუკია თუ ქარვასლა. სახლი აი, ის იყო, დონია ტომასას პანსიონატი! - მართლაც პანსიონატი!.. - ეს სახლიც ვითომ პანსიონატია, მაგრამ ერთი იქაური მომსახურე ქალები გაჩვენა - ქალები კი არა, ნამდვილი ცხოველები არიან! რაც უნდა თქვა, როსიტა მაინც დიასახლისის ქალიშვილი იყო და იმ სახლის სული და გული, მე იქ მოსამსახურეებთან საქმე არასდროს მქონია... - არც პანსიონერებთან? - ამ ფუნდუკში კი... მარტო ერთი ის მარიტორნესიც კმარა, - ერბოკვერცხს რომ მიმზადებს ხოლმე, კვერცხები სულ ზეთში ცურავს. როცა ვკითხე, ამდენი ზეთი რა საჭიროა-მეთქი, იცი, რა მიპასუხა? - პურს ამოაწებო!.. წარმოგიდგენია?! - რასაკვირველია, როსიტაც კი გიმზადებდა ერბოკვერცხს, მაგრამ ის ხომ დიასახლისის შვილი იყო! - ესეც მართალია, მაგრამ ის ჩემს ჯანმრთელობაზე ზრუნავდა, ეს რეგვნები კი... გარდა ამისა, ჩემს სკივრს ისე მიადგამენ ხოლმე კედელს, სახურავი ვეღარ ამიხდია, მით უმეტეს, რომ ჩემი სკივრი ძველებურია და ამოზნექილი სახურავი აქვს... - აბა რა იქნება, თუ ცის თაღივით გამოზნექილ-ჩაზნექილია... - ააჰ, სელედონიო, მაინც რამ წამომიყვანა იმ სახლიდან!.. - იმის თქმა ხომ არ გინდა, ამ სახლში ჩემზე არავინ ნადირობსო?.. - არა, ამ სახლში მე ოჯახური კერა, სიმყუდროვე ვერ ვპოვე... - მერე ასე გაგიჭირდა სხვა ბინის მონახვა? - ყველა ერთნაირია... - ფასზეა დამოკიდებული, ფასის მიხედვით გეპყრობიან კიდეც... - არც ასეა, დონია ტომასას პანსიონატში ფულის მიხედვით სულაც არ მეპყრობოდნენ, იქ ნამდვილ ოჯახის წევრად ვგრძნობდი თავს... - ცხადია, იმ სახლში სხვა ანგარიში ჰქონდათ... - არა, სელედონიო, დარწმუნებული ვარ, კარგი ზრახვები ჰქონდათ, ნამდვილად ასე იყო, ახლაღა ვხვდები, რომ როსიტას ვუყვარდი, მართლა ვუყვარდი და უანგაროდაც... მე კი... მაინც რამ დამატოვებინა იქაურობა... - ემეტერიო, გული მიგრძნობს, ისევ დაბრუნდები, ეჭვიც არ მეპარება, როსიტას დაუბრუნდები... - ვერა, ვერ დავუბრუნდები, შეუძლებელია... როგორ ავუხსნა, რატომ დავბრუნდი-მეთქი? ან სხვა ბინადრები რას იფიქრებენ, თუნდაც ის მარტინესი რას იტყვის? - დამიჯერე, მარტინესი არ ფიქრობს, ის მხოლოდ ფსიქოლოგიურ ახსნას ეძებს ხოლმე... * ორიოდე დღეს არ გაუვლია, რომ ემეტერიო კვლავ შეხვდა სელედონიოს. - სელედონიო, აბა თუ მიხვდები, გუშინ ვინ ვნახე. - ამას რა მიხვედრა უნდა, რასაკვირველია, როსიტა! მარტო იყო? - არა, მარტინესი ახლდა, აკი ახლა მისი ქმარია, თუმცა არც უიმისოდ იქნებოდა მარტო... - ვერ ვხვდები, რას ნიშნავს, მარტო არ იქნებოდაო; ფხიზელი არ იყო და ვინმეს მიჰყავდა თუ რა? - არა, იმ მდგომარეობაში იყო, საინტერესოს რომ უწოდებენ, თვითონვე მახარა; მერედა როგორი გამარჯვებული სახე ჰქონდა, როგორი მედიდური, რა ამაყად აფახულებდა იმ თავის წამწამებს! როგორც ხედავ, ემეტერიო, მე საინტერესო მდგომარეობაში გახლავარო! მე კი ჩავფიქრდი, ნეტავი მაინც რა ასეთი საინტერესოა მისი მდგომარეობა-მეთქი! - ცხადია, ბანკის მოხელისათვის ჩაფიქრება მართლაც ბუნებრივია, მაგრამ ის, მეორე, მარტინესი რაღას ფიქრობდა მის მდგომარეობაზე თავისი ლოგიკური თუ ეთიკური თვალსაზრისის თანახმად? ახლა ის მითხარი, შენზე როგორ იმოქმედა ამ ამბავმა? - ნეტავი კი გენახა!.. მაინც რა მოიგო როსიტამ ამ ცვლილებით? - რა ცვლილებით? - რა და, იმ თავისი მდგომარეობით, ისეა დამრგვალებული და დაქალებული... მერედა რა სანახავი იყო, ამაყად, თავმომწონედ რომ მიჰყვებოდა მარტინესს მკლავზე დაყრდნობილი... - დარწმუნებული ვარ, მათ რომ დაშორდი, იფიქრე, რატომ მე არა ვარ მის ადგილზე, როგორ ვერ დავასწარი ამ მარტინესს, რა ეშმა შემიჩნდა ისეთიო; გამოტყდი, რომ ნანობ, ასეა თუ არა? - ჰო, მგონი, ასეა... მართალს ამბობ... - მარტინესმა რაღაო? - მარტინესი ორჭოფული ღიმილით მიყურებდა, თითქოს უნდოდა ეთქვა: შენ არ მოინდომე? ახლა ჩემიაო! - ჰოდა, ბიჭიც მისი იქნება... - იქნებ გოგო... ჩემი რომ ყოფილიყო, უეჭველად ბიჭი იქნებოდა, მაგრამ მარტინესისა?.. - ახლა მარტინესზე ეჭვიანობ, არა? - მაინც რა სისულელე ჩავიდინე! - დონია ტომასა რაღას იქმსო? - დონია ტომასა? ჰო, მართლა, აკი მომკვდარა, ეტყობა, როსიტაც ამიტომ უფრო აჩქარდა, სასწრაფოდ გათხოვდა, იმ სახლის ღირსება რომ შეენარჩუნებინა... - ერთი სიტყვით, მარტინესმაც ერთბაშად მდგმურის წილ პანსიონატის პატრონის ადგილი მიიღო! - ჰო, მარტინესს ბედმა კი გაუღიმა, მაგრამ თურმე არც კერძო გაკვეთილებსა და კონკურსში მონაწილეობაზე უთქვამს უარი. როგორც გავიგე, ბოლოს და ბოლოს მიზნისთვისაც მიუღწევია და იმ თავის საოცნებო კათედრაზეც მიუღია ადგილი, ამიტომ ცოლთან და იმასთან ერთად, ვისაც ელოდებიან, მიემგზავრება ნანატრი ადგილის დასაკავებლად. - რამდენი რამ დაკარგე, ემეტერიო! - ახლა ისიცა თქვი, რამდენი რამ დაკარგა როსიტამ! - რამდენი მოიგო მარტინესმა! - მაინც რამდენი? სამი-ოთხი საათი კათედრაზე ყურყუტი, მეტი რა? მე ჩემი ვიკითხო, რომ ვერა და ვერ ვეღირსე ოჯახურ კერას, მარტოხელა ხარივით უნდა ველოლიავო საკუთარ თავს. აბა, ეს რა ცხოვრებაა, სელედონიო! რა ცხოვრებაა?! - კარგი, მაგრამ ქალი დაილია? - როსიტასთანა ქალი - კი... როსიტასთანას სადღა ვნახავ? მაინც რა მოიგო ისეთი, მარტინესზე რომ გამცვალა?! - კათედრაზე ვაკანსია... - გეუბნები, სელედონიო, ვერ ვივარგე, კაცად ვერ ვივარგე-მეთქი! * და მართლაც, საწყალი ემეტერიო ალფონსოს მთელი მიჩქმალული შინაგანი სამყარო, მთელი მისი პირადი ცხოვრება მომაკვდინებელი ერთფეროვნებისა და გულგრილობის მორევში ჩაინთქა. ალფონსო კი იყო მისი გვარი, მაგრამ სელედონიომ ურჩია, ნაწილაკი "დე" დაერთო კეთილშობილი წარმომავლობის მანიშნებლად. ერთი სიტყვით, აღარც ხუმრობებზე ეცინებოდა, აღარც შარადები, რებუსები თუ ლოგოგრიფები ადარდებდა. ცხოვრებამ მისთვის მთელი ხიბლი დაკარგა. თუ ეძინა, გული მაინც ფხიზლობდა, "ქებათა ქებაში" რომაა ნათქვამი: "მე მძინავს, გული კი მღვიძარეა ჩემი", - მის გონებას ეძინა, გული - ოცნებობდა. სამსახურშიც ამ მძინარე გონებით თვლიდა და ანგარიშობდა, ხოლო გული როსიტაზე ფიქრობდა, როსიტას საინტერესო მდგომარეობაზე. რა გასაკვირია, რომ ამ ფიქრებში ჩაფლულს პროცენტები სხვათა ანგარიშზე დაერიცხა, ამიტომ ბანკის მოხელეები იძულებული იყვნენ, მისი შეცდომები ესწორებინათ, თან აფრთხილებდნენ, მეტი ყურადღება გმართებსო. ბოლოს კი დონ ილარიონმაც გამოიძახა და უთხრა: - სენიორ ალფონსო, თქვენთან გასაუბრება მსურდა... - დიდი სიამოვნებით, დონ ილარიონ. - ვერ ვიტყვი, რომ თქვენი მუშაობით უკმაყოფილო ვიყო, სენიორ ალფონსო, ამას ნამდვილად ვერ ვიტყვი, პირიქით, სამაგალითო მუშაკადაც კი მიმაჩნიხართ, კარგად მომეხსენება თქვენი მუყაითობის, წინდახედულების, შრომისმოყვარეობისა თუ სიფრთხილის ამბავიც. ესეც არ იყოს, ჩვენი ბანკის მეანაბრეც ხართ, მთელი თქვენი დანაზოგი ჩვენთან შემოგაქვთ და, ცხადია, ანგარიშზე საკმაო თანხაც გერიცხებათ... მაგრამ, სენიორ ალფონსო, ნება მიბოძეთ, ერთი შეკითხვა მაინც დაგისვათ, ოღონდ არა როგორც უფროსმა ხელქვეითს, არამედ როგორც მოკეთემ, მამის მაგიერმა... - დონ ილარიონ, არასოდეს დამავიწყდება, რომ მამაჩემის მეგობარი ბრძანდებოდით და ჩემს დღევანდელ მდგომარეობას თქვენ უნდა გიმადლოდეთ, თავი დავალებულად მიმაჩნია. თქვენი წყალობით მომეცა საშუალება, დამეცვა და გამეზარდა ის კაპიტალი, რაც მამამ დამიტოვა და ამდენად უფლებაც გაქვთ, ნებისმიერი კითხვა დამისვათ... - რისთვის აგროვებთ ამ კაპიტალს, რისთვის გინდათ გამდიდრება? ამ მოულოდნელმა კითხვამ ისე დააბნია ემეტერიო, რომ აღარ იცოდა, რა ეთქვა ან რა ექნა. მაინც რას გულისხმობდა დონ ილარიონი, რისი გაგება უნდოდა, რა მიზნით დაუსვა ეს კითხვა? - არ ვიცი, რა გითხრათ... რა გიპასუხოთ... - ბუტბუტებდა იგი. - მაშასადამე, უბრალოდ აგროვებთ დაგროვებისთვის, მდიდრდებით გამდიდრებისათვის? - არ ვიცი, დონ ილარიონ, არ ვიცი... ეგებ ეს ჩემი გატაცებაა ან ახირება... - მაგრამ მარტოხელა კაცისთვის, ყოველგვარი მოვალეობისგან თავისუფალი ადამიანისთვის... დაგროვება ხომ... - მოვალეობისგან? - შეშფოთდა ემეტერიო, - არა, მოვალეობა მართლაც არაფერი მაქვს... გეფიცებით, დონ ილარიონ, არანაირი... - მაშინ ვერ ამიხსნია... - პირდაპირ მითხარით, დონ ილარიონ, რა ვერ აგიხსნიათ? - რა და თქვენი დაბნეულობა, იმ შეცდომების მიზეზი, რასაც გარკვეული დროიდან უშვებთ ანგარიშებსა და გამოთვლებში... ახლა კი მინდა ერთი რჩევაც მოგცეთ. - ნება თქვენია, დონ ილარიონ. - სენიორ ალფონსო, ასეთი დაბნეულობის ერთადერთი წამალი არსებობს - უნდა იქორწინოთ, ცოლი უნდა შეირთოთ... ჩვენც უფრო დაოჯახებული თანამშრომლები გვჭირდება, შეირთეთ ცოლი... - მაშასადამე, უნდა ვიქორწინო, დონ ილარიონ? მე, ემეტერიო ალფონსო, ოჯახს მოვეკიდო? მერედა ვინ შევირთო? - კარგად დაფიქრდით, სენიორ ალფონსო, იმისათვის, რომ ყურადღება აღარ გაგეფანტოთ, ცოლი უნდა შეირთოთ, დაოჯახდეთ, სენიორ ალფონსო! * და დაიწყო ემეტერიოსთვის ღრმა სულიერი მარტოობის გაუსაძლისი დღეები; ტრადიციულ თავყრილობებზეც კი აუცრუვდა გული, უფრო გარეუბნის კაფეებში მოუხშირა სიარულს - იქ არც არავინ იცნობდა და არც არავის იცნობდა, და ასე გულდამძიმებული უყურებდა უბრალო ხელოსნებსა და წვრილ ბურჟუებს, რომელთა შორის, შესაძლოა, ვინმე ფსიქოლოგიის მასწავლებელიც ყოფილიყო, მით უმეტეს - კვირადღეს, ოჯახებით, ცოლ-შვილით რომ მოდიოდნენ, ყავას წრუპავდნენ, ორცხობილას ატანდნენ და პოპულარულ საფორტეპიანო მუსიკასა თუ სიმღერებს უსმენდნენ. როცა თვალს შეასწრებდა, დედა თავის პატარას პირს როგორ სწმენდდა, ახსენდებოდა ის დრო, დონია ტომასას პანსიონში რომ ცხოვრობდა და როსიტაც დედობრივი მზრუნველობით დასტრიალებდა თავს. მერე ფიქრით მისწვდებოდა შორეულ, პროვინციულ პატარა ქალაქს, სადაც როსიტა, მისი როსიტა, ცდილობდა მარტინესის დაბნეულობა გაეფანტა, რათა მას სხვათა შვილებისთვის ის თავისი ფსიქოლოგია, ლოგიკა თუ ეთიკა ესწავლებინა. და როცა ემეტერიო შინ ბრუნდებოდა, არა, შინ კი არა, ფუნდუკში თუ ქარვასლაში, - ჩაბნელებულ შუკაში მოსასხამში გახვეული ქალი მიაძახებდა: "ეი, ბობოლავ, მდიდარო!" მაშინ კი აუჩქარებდა ნაბიჯს და იტყოდა თავისთვის: "მდიდარიო? მაინც ვისთვის ვარ მდიდარი? განა მართალი არ იყო დონ ილარიონი? რად მინდა ეს სიმდიდრე? რა ხეირი ვნახე ხელმომჭირნეობაში, თუკი ვერავის ვერაფერში გამოვადგები, თუნდაც საინტერესო მდგომარეობის ქალს? მარტო სახელმწიფო ქაღალდების შესაძენად? მე ხომ სულ არ მაინტერესებს არც სახელმწიფო და არც მისი ინტერესები... ღმერთო ჩემო, რატომ გამოვიქეცი? ასე მაინც რატომ გავუძალიანდი როსიტას? რატომ კისრისტეხით არ გამოვეკიდე და მკლავებში არ ჩავუვარდი?" არა, ეს არ იყო ცხოვრება. და იგი დაეხეტებოდა ქუჩა-ქუჩა და აღმა-დაღმა, დაბორიალებდა უგზო-უკვლოდ, ცურავდა ხალხის ზღვაში და ცდილობდა, იმ ადამიანების სულიერი ცხოვრება ამოეცნო, გზადაგზა რომ ხვდებოდნენ, გაეშიშვლებინა არა მარტო მათი სხეულები, არამედ სულიც. "მეც რომ მარტინესივით ვიცოდე ფსიქოლოგია, - იტყოდა ხოლმე, - დიახ, მარტინესივით, რომელიც მე თვითონ დავაქორწინე როსიტაზე... დიახ, მე თვითონ, ეს ხომ სადავოც არ არის - მე თვითონ დავაქორწინე ისინი... მაგრამ დაე, მათ მაინც იცხოვრონ ბედნიერად და უჭირველად, სხვა რა უნდა ინატროს ადამიანმა... ნეტავი თუ ხანდახან მაინც გამიხსენებენ ხოლმე, თუ გამიხსენებენ - როდის?" და ასე დაეხეტებოდა ქუჩა-ქუჩა. თავდაპირველად ტანწერწეტა გოგონებს აედევნებოდა, მერე იმ ყმაწვილებს დაუწყებდა თვალთვალს, იმ გოგონებს რომ დაჰყვებოდნენ, ხან ლაზღანდარა ბიჭებს მიუგდებდა ყურს, გოგონებს რომ ექილიკებოდნენ, არც გოგონების პასუხები გამოეპარებოდა, ხანაც წყვილებს აეტორღიალებოდა და გულს მალამოდ ედებოდა, თუკი შეხმატკბილებულები საუბრობდნენ. "ერთი შევხედო... მგონი, ეს გოგონა უკვე მიუტოვებია თავის საქმროს, თუ ვინც იყო... ახლა მარტოა, - გული დასწყდებოდა ხოლმე, - მაგრამ არაფერია, ვინმე სხვა გამოუჩნდება... აი, ამ ორმა წყვილმა კი, ეტყობა, ერთმანეთს გაუცვალ-გამოუცვალა... ნეტავი ეს კომბინაცია რაღას ნიშნავს? მაინც რამდენი კომბინაციაა, ოთხიდან ორი მაინც რომ გამოვიდეს... მგონი, მათემატიკაც მავიწყდება... * - რა კარგია, რომ შეგხვდი, ემეტერიო, სალაპარაკო მაქვს შენთან, - უთხრა სელედონიომ, როცა ერთ დღეს რომელიღაც მიყრუებულ ქუჩაზე გადაეყარა, ჩვეულებისამებრ, დაკვირვებაში გართულ მეგობარს, - ჯერ შენს ყურამდე არ მოუღწევია იმ ამბავს, რომ დიდი პოპულარობით სარგებლობ თურმე აქ მოსეირნე წყვილებს შორის? - არა, არაფერი გამიგია, რას ამბობ? - იმას, რომ მიგიხვდნენ თურმე ჩანაფიქრს და კარგადაც ერთობიან, წყვილების მეთვალყურეც კი შეურქმევიათ შენთვის, ოღონდ "საწყალი კაციო", ამასაც ამბობენ. - მართალი გითხრა, ძალიან გამიტაცა ამ საქმემ. გამოგიტყდები, როცა მიტოვებულ ქალიშვილს ვხედავ, გული მტკივა, ან იმ ყმაწვილ ქალს, ვინც ისეთ ადამიანს არ შეხვედრია, ვინც ეტყოდა, - ბოლოს და ბოლოს ხომ გიპოვეო! არც ის მომწონს, ზოგიერთი ხელთათმანებივით რომ იცვლის საქმროებს და ისინიც მეცოდებიან, განცხადებას რომ გამოაკრავენ ხოლმე და მაინც ვერ პოულობენ მდგმურს... - თუ პანსიონერს... - რაც გინდა, დაარქვი. ეს ამბავი ნამდვილად მაფიქრებს და რომ შემეძლოს, მე თვითონ გავხსნიდი ქორწინების სააგენტოს, ანდა სულაც მაჭანკლობას ვიკისრებდი! - ეგებ სხვა რამესაც... - სულერთია, როცა მოყვასის სიყვარული, კაცთმოყვარეობა თუ გულმოწყალება გამოძრავებს, არანაირი საქმე სათაკილო არ არის. - რა თქმა უნდა, ემეტერიო, სათაკილო არც უნდა იყოს! აბა, გაიხსენე, რას ამბობდა ამის თაობაზე ჩვენი დონ კიხოტე! ის ხომ მაინც იყო ჭეშმარიტი რაინდი, უანგარობის უბადლო მაგალითი და გვირგვინი: "ჩვენში მაჭანკლობის, შუამავლობის საქმე ისე არ არის მოგვარებული, როგორც საჭიროა. ეს საქმიანობა დიდ წინდახედულებასა და გამჭრიახობას მოითხოვს და ყოველ კეთილმოწყობილ ქვეყანაში საჭირო და აუცილებელია, ოღონდ ამ საქმეს კეთილშობილი წარმომავლობის ადამიანები უნდა უძღვებოდნენ, ამასთან, მეთვალყურეობა და ზედამხედველობაც უნდა დაწესდეს". კიდევ სხვაც თქვა ამის თაობაზე, მაგრამ აღარ მახსოვს... - სწორია, სწორი, სელედონიო. მართალი გითხრა, ეს საქმიანობა ისე მიტაცებს, როგორც ხელოვნება, სრულიად უანგაროდ, ვთქვათ, ისე, როგორც ხელოვნება ხელოვნებისათვის, მაგრამ მე ქვეყნის კეთილდღეობაზე კი არ ვზრუნავ, უბრალოდ მინდა, რომ ადამიანებმა კარგად იგრძნონ თავი. მაშინ მეც გულით გავიხარებდი, მათი ბედნიერება მეც ბედნიერებას მომანიჭებდა. - ბუნებრივია, დონ კიხოტე ასეთსავე გულისხმიერებას იჩენდა მაჭანკლებისა და სხვა ამდაგვარი საქმიანობის ადამიანების მიმართ; აბა გაიხსენე, რა მზრუნველობით ეპყრობოდნენ ისინი, მსუბუქი ყოფაქცევის ქალებს რომ ეძახიან. თუნდაც ის მარიტორნესი ვთქვათ, ვინც არაფრად დაგიდევდათ სახელსა და პატივს, თუკი შეჭირვებულ მოყვასს შვებას მოჰგვრიდა. განა ვინმე დაიჯერებს, რომ დონ კიხოტეს ოდესმე ისეთი რამ წამოსცდებოდა, რასაც ესპანური სამეფო აკადემიის ბატონები წერენ: "მეძავი ის ქალია, ვინც საკუთარი სხეულით ვაჭრობს, მდაბალ ვნებებს აჰყოლია და ავხორციაო"? მაგრამ ვაჭრობა ერთია და მდაბალი ვნებები - მეორე. განა ცოტაა ისეთი, ვისთვისაც ეს უბრალოდ გართობაა და კარგადაც ერთობა? - მართალს ამბობ, ზოგიერთისთვის ეს სწორედ რომ გართობაა. - აკი შენც ერთობი, ფული და მდაბალი ვნებები ხომ არც შენ გაცდუნებს, როცა ყმაწვილებს აედევნები ხოლმე. - გეფიცები, რომ მე... - ეს ხომ შენთვისაც გართობაა; თავის შერცხვენა არ გინდა, მაგრამ სხვების შერცხვენა გახალისებს... - გარწმუნებ, გულდამშვიდებით ვერ ვუყურებ ყმაწვილ ქალებს, რომლებიც მარტო იმიტომ იცვლიან საქმროებს, რომ ერთი ვერ შეუნარჩუნებიათ. - შენ მართლაც ხელოვანი ყოფილხარ, ემეტერიო. არასოდეს გიფიქრია იმაზე, რომ შენი მოწოდება შეიძლება სულაც ხელოვნება ყოფილიყო? - ერთხანს ვიყავი კიდეც გატაცებული ძერწვით... - ალბათ, თიხის ზელა განიჭებდა სიამოვნებას... - შეიძლება... - მეთუნეობა ხომ ღვთით მომადლებული ნიჭია, აკი პირველი ადამიანიც ღმერთმა თიხისგან გამოძერწაო, ქოთანივით... - მე კი რესტავრირება უფრო მომწონს, ანტიკური ამფორების აღდგენა... - ანუ ქოთნების შეკეთება, არა? მავთულებით შეკვრა-შეკოწიწება! - აბა, რას ამბობ, მავთულებით როგორ შეიძლება... მარტო ის წარმოიდგინე, როგორ ააწყობ ამფორებს ნატეხებისგან... - ქოთანს, ემეტერიო, ქოთანს. - დაე ასე იყოს! ერთი სიტყვით, აიღებ დამტვრეულ ქოთანს და ისე ააწყობ ნატეხებისგან, რომ სულ ახალი გეგონება... - აკი გითხარი, ნამდვილი ხელოვანი ხარ-მეთქი, ემეტერიო, ეგებ მართლაც მოჰკიდო ხელი ამ საქმეს და სახელოსნოც გახსნა... - ერთი ის მითხარი, სელედონიო, ღმერთმა ჯერ ნეკნი ამოუღო ადამს და მერე მოიფიქრა ევას შექმნა? - ალბათ, ასე იყო, მაგრამ ჯერ კარგად მოზელდა... - სელედონიო, ასეა თუ ისე, პირდაპირ გეტყვი, მეც ძალიან მიტაცებს ის საქმიანობა, რასაც დიდად აფასებდა დონ კიხოტე, მაგრამ იმიტომ კი არა, რომ ვინმე ან რამე მოვზილო... - ალბათ, არა, შენთვის ხომ ისიც კმარა, რომ უყურო და ათვალიერო... - სწორედ ეს მანიჭებს სულიერ კმაყოფილებას... - შეიძლება... - ზოგჯერ ჩემს მარტოობაზე რომ დავფიქრდები ხოლმე, ჩემთვის ვიტყვი, ეგებ ჯობდა, მღვდელი გამოვსულიყავი-მეთქი... - რისთვის? - იმისთვის, რომ აღსარება მომესმინა. - ჰოო, შენ წინაშე სულები რომ გაეშიშვლებინათ, არა? - მახსოვს, პირველად რომ მივედი აღსარების სათქმელად, სულ პატარა ბიჭი ვიყავი; მღვდელმა ერთი-ორჯერ ბურნუთი შეიყნოსა და მერე მკითხა: "იცოდე, არ იცრუო! რამდენჯერ, რამდენჯერო?" მე კი ვერაფერი გავიგე, ვერ მივხვდი, რას მეკითხებოდა, ან მე რა უნდა მეპასუხა. - ახლა მაინც თუ მიხვდებოდი! - იცი, რას გეტყვი, სელედონიო, საქმე ისაა, რომ ახლა... - ახლა მოწყენილობისგან იტანჯები, არა? - არა, უფრო უარესი მჭირს, უფრო უარესი... - აბა, რას იზამ, როცა სულ მარტო ხარ... - ამ მარტოობაში თუ რამ მაძლებინებს, ისევ მოგონებები დონია ტომასას პანსიონატზე... - მუდამ როსიტა!... - ჰო, მუდამ როსიტა... და ისინი ერთმანეთს დაემშვიდობნენ. * ერთხელაც, ჩვეულებისამებრ რომ სეირნობდა, ემეტერიო მეტად უსიამოვნო ამბავს შეესწრო. საღამო ჟამს ერთ მიყრუებულ კაფეში რომ შევიდა, ლამის ფეხდაფეხ შეჰყვა ქალი, რომელსაც როსიტასთანა წამწამები ჰქონდა, ოღონდ ფრჩხილები შეეღება წითლად, წარბები სულ ამოექნა და შავი ფანქრით დაეხატა, შეშუპებული ქუთუთოები და ასევე შეშუპებული ტუჩები იისფრად შეეღება. "წამწამებიც ასეთი უნდა!" - ჩაილაპარაკა ემეტერიომ და გაახსენდა, სელედონიომ რაღაც მცენარის შესახებ რომ უამბო (დიდი ყოვლისმცოდნე კი იყო ეს კაცი!) - თურმე ამ მცენარეს, დროზერას, სწორედ ასეთი წამწამებივით საცეცები ჰქონია; ამ საცეცებით იჭერდა მწერებს, თავისი ყვავილების სურნელით რომ იზიდავდა, და მთელ სითხეს გამოსწოვდა. ეს გრძელწამწამა ქალი შევიდა თუ არა კაფეში, მაშინვე ყველა იმ მყოფი ააწრიალა. ერთი კი გადახედა ემეტერიოს, მაგრამ მერე მელოტი მოხუცი მოხვდა თვალში და წამწამებიც სწორედ იმას აუფახულა. იმ საწყალმა ის-ის იყო დაუღეჭავად გადასანსლა ორცხობილა და ნელ-ნელა წრუპავდა რძიან ყავას. ქალმა ჯერ თვალი ჩაუკრა და მერე ის თავისი წამწამები დროზერას საცეცებივით ჩაასო, შეშუპებული ტუჩები მოილოკა. მოხუცს მელოტი თავი მისი ფრჩხილებივით გაუწითლდა და თვითონაც გულში - სწორედ გულში! - ტუჩები მოილოკა. იმ ლამაზმანმა თავი გვერდზე გადახარა და ისე წამოხტა, გეგონებოდათ, ზამბარებზე იჯდაო, მაშინვე კარისკენ წავიდა და ის საბრალო ყავის მოყვარული მოხუციც უკან მიჰყვა, თან დარცხვენილი ცხვირს იფხანდა. არც ემეტერიომ დააყოვნა და მათ აედევნა. შესაბრალისად მიძუნძულებდა და თავისთვის ბუტბუტებდა: "ეგებ დონ ილარიონი მართალიც იყო!".. * წლები გადიოდა. ემეტერიო ისევ ისე, ძველებურად, ხელმომჭირნედ ცხოვრობდა, ლანდივით დაბორიალებდა, სოკოსავით არსებობდა, რომელსაც არც წარსული აქვს და არც მომავალი. მის მეხსიერებაში წარსული თითქმის წაიშალა კიდეც; უკვე აღარც სელედონიოს ხვდებოდა, ის კი არა, გაურბოდა კიდეც, მით უმეტეს - მას შემდეგ, რაც მან თავისი მოსამსახურე შეირთო ცოლად. - რა დაგემართა, ემეტერიო?! - შესძახა სელედონიომ, როცა შემთხვევით შეეჩეხა, - ასეთი რა ხდება შენს თავს? - აბა, რა გითხრა, მეგობარო, ისიც აღარ ვიცი, ვინ ვარ! - ადრე კი იცოდი? - ახლა უკვე არც ის ვიცი, ცოცხალი ვარ თუ არა. - გავიგე, თურმე მდიდრდები და მდიდრდები!... - მე? ვმდიდრდები? - ჰო, კარგი, როსიტასი რა იცი? იმ მარტინესმაც ისეთი რამ ჩაიდინა, რასაც არავინ მოელოდა მისგან... - მაინც რა, ისევ საინტერესო მდგომარეობა? ისევ ბავშვი? - არა, მხოლოდ ვაკანტური ადგილი დატოვა... - რას ამბობ, მაშ, მოკვდა? - ჰო, მოკვდა, დააქვრივა როსიტა და ასე დატოვა, ბავშვით ხელში. შენი ჯერიც დადგება, ემეტერიო, ერთ დღეს შენც დატოვებ ვაკანტურ ადგილს იმ შენს ბანკში. - გაჩუმდი, გაჩუმდი, ამაზე ლაპარაკიც არ მინდა! და ემეტერიო გაიქცა. ვაკანტურ ადგილზე ფიქრიც თან გაჰყვა. თანდათან მისი მოგონებებიც ბურუსივით გაიფანტა, მაგრამ ვაკანტურ ადგილზე ფიქრი მაინც არ ასვენებდა, და ცოტა შვება მაინც რომ მიეცა თავისთვის და ჯავრი გაექარვებინა, დაევიწყებინა, სიბერე რომ უახლოვდებოდა, პენსიაზე გასვლის დრო უკვე კარზე რომ მოადგა, დაბორიალებდა ქუჩა-ქუჩა და გულში იმეორებდა: "ეული ხარი პენსიაზე... ხარი პენსიონერი... ნეტავი როსიტას ბავშვის გარდა პენსია მაინც თუ დარჩა?".. და აი, ერთ დღესაც, სრულიად მოულოდნელად, თითქოს სასწაული მოხდაო, ემეტერიო ერთბაშად გამოფხიზლდა, გულმა ბაგაბუგი დაუწყო, ისეთი გრძნობა მოერია, თითქოს წარსული გაცოცხლდაო, ის წარსული, რომელიც შეიძლება მომავალი გამხდარიყო, მაგრამ არ გახდა... ახლა კი ცხადად იგრძნო, თითქოს ის წარსული-მომავალი გაცოცხლდა. ნეტავი ვინ უნდა იყოს ეს თვალწარმტაცი ქმნილება, ველური ტყის სურნელი რომ დააფრქვია მთელ ქუჩაზე? ვინ არის ეს ტანწერწეტა ქალიშვილი, ასე მომხიბლავი, კაცს ახალგაზრდობას რომ აგრძნობინებს? და, რაღა თქმა უნდა, კიდეც გაჰყვა ყმაწვილ ქალს ფეხდაფეხ. მანაც იგრძნო, რომ მიჰყვებოდნენ და ნაბიჯს აუჩქარა. ერთი კი გახედა მდევარს და თვალები გამარჯვებულმა ღიმილმა გაუნათა, თუმცა თანაგრძნობის ნაპერწკალმაც გაუელვა. "ეს თვალები თითქოს სხვა ცხოვრებიდან, წარსულიდან იმზირებიან, იქიდან, სადაც ჩემი ძველი კალენდარი მეგულება"... ემეტერიოს ახლა თითქოს მიზანი გაუჩნდა: ამ იდუმალი არსების ასავალ-დასავალი უნდა გაეგო - ვინ იყო, სად ცხოვრობდა... ეეჰ, ეს საშინელი ვაკანტური ადგილი... ვაკანტური, ან პენსიაზე გასვლის შემდეგ, ან... მერე კიდევ - ეს შეცდომებიც, სხვების ანაბარზე პროცენტების დარიცხვა... ორიოდე დღის შემდეგ, ჩვეულებისამებრ რომ მიუყვებოდა იმავე ქუჩას, სადაც ის ხილვა გამოეცხადა, აკი ისევ დალანდა ის ქალიშვილი, მაგრამ ახლა ვიღაც ყმაწვილი ახლდა და ემეტერიოს მოეჩვენა, თითქოს ეს მარტინესი იყო. ისევ ეჭვიანობამ შეიპყრო და ცახცახმა აიტანა. "მთლად გამოვთაყვანდი. აბა, რა იქნება - პენსიის დრომ მიწია... ვაკანსია შორს არ არის"... ცოტა ხანში სელედონიოც შეხვდა. - იცი, სელედონიო, გუშინ ვინ ვნახე? - რასაკვირველია, როსიტა! - როგორ მიხვდი? - ამას რა მიხვედრა უნდა, სახეზე გაწერია, ერთი შეხედვაც კმარა! თითქოს გაახალგაზრდავდი კიდევ, ემეტერიო! - მართლა? რომ იცოდე, ასეცაა. - მერე, სად ნახე? - სად და, ამას წინათ, ჩვეულებრივად რომ ვსეირნობდი, უცბად სასწაულებრივი არსება გამომეცხადა, გეუბნები, სელედონიო, მართლა ღვთაებრივი... რა თვალები ჰქონდა! სიცოცხლით სავსე, ისეთი, კაცს სიცოცხლეს რომ მოანდომებდა... - მოეშვი ქებათა ქებას და ის თქვი, მერე რა მოხდა. - ერთი სიტყვით, გავყევი უკან, არც კი მიფიქრია იმაზე, ვინ შეიძლებოდა ყოფილიყო, მაგრამ გულმა რაღაც მიგრძნო, ალბათ, წინათგრძნობა იყო, მაგრამ მე მაინც ვერაფერს მივხვდი... ეგებ... - ჰო, ამას მარტინესი ქვეცნობიერს უწოდებდა... - დაე, ასე იყოს, ქვეცნობა... - არა, ქვეცნობიერი-მეთქი... - ჰო, კარგი, მოკლედ, ეს ქვეცნობა იყო, მაგრამ მაინც ვერაფერს მივხვდი. მერე, კიდევ რომ ვნახე, უკვე ვიღაც ყმაწვილი ახლდა, ეგებ საქმროც კი... და ისევ ეჭვმა შემიპყრო... - აბა რა იქნებოდა, ისევ მარტინესზე იეჭვიანებდი. - იცი, იმ ბიჭის ჩამოშორებაც კი მომინდა. - თუკი ვინმეს ემუქრება ჩამოშორება, ისევ შენ, ემეტერიო. - კმარა, ახლა ისევ ჩემი საპენსიო ასაკი არ გამახსენო, ახლა მაინც, როცა ჩემი გული ზეიმობს. რა თქმა უნდა, ჩემს თავს დავუწყე შეგონება: "ფრთხილად, ემეტერიო, ნუთუ ახლა, როცა ორმოცდაათ წელს გადააბიჯე, შეგიყვარდება გოგონა, რომელიც შვილად შეგეფერება? გონს მოეგე-მეთქი"... - კარგი, მერე რა მოხდა? - ის მოხდა, რომ გუშინაც მივდიე იმ ღვთაებრივ არსებას, სახლამდე მივყევი და იცი, ვინ გამოეგება?.. თავად როსიტა, დედამისი! თურმე ნუ იტყვი, ეს გოგონა მისი შვილი არ ყოფილა? ნეტავი კი გენახა, წლები სულ არ ეტყობა... - სამაგიეროდ, შენ გეტყობა, თანაც პროცენტებით. - კარგად კი შესუქებულა, ღაბაბი დასდებია სამკეცად, ორმოცდაექვსი წლის ფაშფაშა ქალია, სწორედ ისეთი, გაურკვეველი ასაკისას რომ უწოდებენ... როგორც კი დამინახა, მაშინვე მიცნო და შესძახა: "ამას ვის ვხედავ, თვალებს ვერ ვუჯერებ, ნუთუ თქვენა ხართ, დონ ემეტერიო?!" "რა ბედნიერებაა, როსიტა, რა ბედნიერება!" - აღტაცება ვერც მე დავმალე, მაგრამ მაშინვე ვკითხე ჩემს თავს, ასეთი მაინც რა ბედნიერებაა-მეთქი. ერთი სიტყვით, მივიკითხ-მოვიკითხეთ ერთმანეთი და ამ ლაპარაკ-ლაპარაკში სახლშიც შემიპატიჟა... - შენც შეხვედი და თავისი ქალიშვილიც გაგაცნო! - რა თქმა უნდა! - როსიტას შორსმჭვრეტელობა ხომ ვიცით, თან მისი ტაქტიკაც კარგად მოგეხსენება, - ყოველთვის იცოდა, სად უმიზნებდა. - ასე გგონია? - ეჭვიც არ მეპარება, მან მშვენივრად იცოდა, რომ მის ქალიშვილს უთვალთვალებდი და რაკი ადრე ხელიდან გაგიშვა, ახლა უკვე ეცდება, თავისი ქალიშვილისთვის გამოგიჭიროს და არა თავისთვის, თანაც მაგ შენი პროცენტებიანად გაგაბას მახეში... - ამასაც ვნახავთ, ამასაც ვნახავთ! მოკლედ, გამაცნო თავისი ქალიშვილი კლოტილდე, მაგრამ მან რაღაც მოიმიზეზა და მაშინვე დაგვტოვა, მე კი მომეჩვენა, რომ დედამისს ეს დიდად არ ესიამოვნა... - აბა რა იქნებოდა, თუკი თავის საქმროსთან წავიდა. - ასე რომ, მარტო დავრჩით... - ახლა კი ყველაზე საინტერესო ამბავი იწყება! - ასე იყო თუ ისე, როსიტამ მიამბო თავისი ცხოვრების, გათხოვების, დაქვრივებისა და მთელი თავისი უიღბლობის შესახებ. ვეცდები, ყველაფერი დაწვრილებით გავიხსენო: "მას შემდეგ, რაც თქვენ მიგვატოვეთ და დარჩით ასე მარტო, უცოლშვილოდ"... - ასე დაიწყო, მაგრამ მე არ ვაცალე: "მას შემდეგ, რაც მე უცოლოდ დავრჩი?" - მერე მან განაგრძო, - "დიახ, მას შემდეგ, რაც თქვენ დაოჯახებაზე უარი თქვით, როგორ უნდა მენუგეშებინა თავი, დონ ემეტერიო? აღიარეთ, რომ კარგად არ მოიქეცით, ასე არ არის?.. მეტი რა გზა მქონდა, გამოსავალი მხოლოდ გათხოვება იყო!" "მერე ის, თქვენი ქმარი"... - ვკითხე მე. "ვინ, მარტინესი? საწყალი კაცი... თან ღარიბი, უქონელი, ეს იყო ყველაზე უარესი"... - ამ დროს კი ფიქრობდა, ჯობდა შენსავით მდიდარი საწყალი ყოფილიყოო, არა, ემეტერიო? - აბა, მე რა გითხრა... მერე გული აუჩუყდა. - მაშ რას იზამდა, როცა საკუთარი თავი და შვილი ჰყავდა სადარდებელი... - მერე მითხრა, ჩემი შვილი ნამდვილი მარგალიტიაო... - ბუდეში ჩასმაღა აკლიაო, არა? - რა? რისი თქმა გინდა? - არაფრის... უბრალოდ, მარგალიტის ბუდეში ჩასმაზე შენ უნდა იზრუნო... - რას არ იტყვი, სელედონიო, ეს რაღამ გაფიქრებინა? - მე კი არა, იმას!.. - არც ასეა საქმე, სელედონიო, ეჭვი გეპარება, რომ... - ეჭვი კი არ მეპარება, დანამდვილებით ვიცი, საკუთარი შვილის მომავალზე ფიქრობს და უზრუნველი ცხოვრება შენს ხარჯზე სურს მოუწყოს. - ასეც რომ იყოს, მერე რა მოხდა? - ის მოხდა, რომ შენი საქმე წასულია, ემეტერიო, აღარფერი გეშველება, უკვე გაგაბეს მახეში და ეგაა... - მერე რა? - არც არაფერი, შეგიძლია, უკვე პენსიაზეც იფიქრო. - ბოლოს, წამოსვლა რომ დავაპირე, მითხრა: "ამიერიდან შეგიძლია, როცა მოისურვებ, მაშინ მოხვიდე, ეს სახლი დღეიდან შენიც იქნებაო". - გახდება კიდეც შენი.:. - კლოტილდეზეა დამოკიდებული. - არა, როსიტაზე! * ამ დროს კი როსიტასა და კლოტილდეს შორის ნამდვილი ორთაბრძოლა მიმდინარეობდა. - კარგად დამიგდე ყური, შვილო, დაფიქრდი და მაგ ბავშვურ ცუღლუტობას მოეშვი. ეგ შენი საქმრო, პაკიტო, არაფერში გამოგადგება, ეგ საშენო კაცი არ არის; აი, დონ ემეტერიო კი, მე თუ დამიჯერებ, ნამდვილად სახარბიელოა... - საჩემო კაცი ის არის, არა? - დიახ, სწორედ რომ საშენოა, მართალია, უფროსია და ეგებ მამადაც კი შეგეფერება, მაგრამ ასაკთან შედარებით კარგად გამოიყურება და, რაც მთავარია, დიდი ქონების პატრონია, უკვე გავიკითხე, თურმე ბანკში ისეთი თანხა აქვს... - გასაგებია. როგორც ვიცი, ჩემი ხნისა რომ იყავი, შენ ვერ მოახერხე მისი გამოჭერა და ახლა გინდა, მე შემომაჩეჩო, არა? მე და ეგ ჩაჩანაკი? სასაცილოა. ერთი ისიც მითხარი, შენ როგორ გაუშვი ხელიდან თავის დროზე? - როგორ გითხრა... მეგონა, ძუნწი იყო, მეტისმეტად ხელმომჭირნე, მარტო საკუთარ თავზე, თავის ჯანმრთელობაზე ზრუნავდა და ვინ იცის, მერე რა მოუვიდოდა თავში, მე რომ შევერთე... - მე რომ შემირთოს, გგონია, უარესი არ იქნება მისთვის? საქმე ჯანმრთელობას თუ ეხება, ხომ არ გავიწყდება, რომ ახალგაზრდა ვარ?.. უარეს დღეში არ ჩავარდება?.. - არა მგონია, იმიტომ, რომ მერე სხვა საზრუნავი გაუჩნდება და შენც სწორედ ამით უნდა ისარგებლო... - იცი, რას გეტყვი, დედა? მე ახალგაზრდა ვარ, თავს მშვენივრად ვგრძნობ და არ მინდა, ვინმეს მსხვერპლად შევეწირო, მომვლელად დავუდგე, რომ მერე მისი ქონება დაგრჩეს. არა, არა, მე მინდა, ცხოვრებით დავტკბე... - რა სულელი ხარ, შვილო! ნუთუ ჯაჭვის შესახებ არაფერი გსმენია? - ეს რაღა ოინია? - აბა, ყური დამიგდე, თუ ამ სინიორს გაჰყვები ცოლად, ის მოგიტანს... ჰო, კარგი, რასაც მოგიტანს... შენ შენებურად იზრუნებ მასზე და... - მის ჯანმრთელობაზე არა? - ჰო, მაგრამ კი არ უნდა გადააკვდე და შეეწირო, უბრალოდ შენი მოვალეობა მოიხადე, ეს არის და ეს... - ის რაღას იზამს? - ის თავის მოვალეობას შეასრულებს და... მოკლედ, დაქვრივდები, ღირსეული ქალბატონი გახდები და თანაც დიდებული ასაკის ქალბატონი... - ახლა შენ რომ ხარ, იმ ასაკისა, არა? - ჰო, მე რომ ვარ, მაგრამ მე არაფერი მაბადია, ჩემი დასამარხი ფულიც კი არ გამაჩნია, შენ კი, თუ ემეტერიოს გაჰყვები ცოლად, ქვრივის პირობაზე სულ სხვა მდგომარეობა გექნება... - რასაკვირველია, მთელ სიცოცხლეს უზრუნველად გავატარებ, არაფერი მომაკლდება, ყველა სურვილს შევისრულებ... - მეტი რა გინდა. მდიდარი ქვრივი იქნები, თანაც ლამაზი, აკი მე მგავხარ, რაც წლები მოგემატება, მით უფრო დამშვენდები... ქვრივი და თანაც ლამაზი ქვრივი. მაგ შენს პაკიტოსაც მეტი რა უნდა, სანატრელი არაფერი ექნება... - ბოლოს ჩემი მემკვიდრეც გახდება და ყველაფერი მას დარჩება, მერე, დონ ემეტერიოს ხნისა რომ იქნება, ისიც ვინმე კლოტილდეს მონახავს... - ჰოდა, ასე გაგრძელდება და ეს სწორედ ის ჯაჭვია, რაზეც გელაპარაკებოდი, შვილო... - მე კი გეტყვი, რომ მაგ შენს ჯაჭვში ვერ ჩამაბამ. - მაშ, ჯიუტობ, არა? ისევ ის შენი ფისუნია გირჩევნია, არა? გგონია, საყვარელ კაცთან ცელის ტარზეც დაეტევი, არა? დაფიქრდი, შვილო, კარგად დაფიქრდი... - დავფიქრდი და კარგადაც დავფიქრდი, მაგრამ იმ შენს ემეტერიოს მაინც არ გავყვები, არა! ჩემს თავს მე თვითონ მოვუვლი, მისი ფული არ მჭირდება, ჩემს სამყოფს მე თვითონ ვიშოვი. - მომისმინე, შვილო, იმ საწყალმა მთლად დაკარგა ჭკუა, ისეა გაგიჟებული, რომ შენი გულისთვის რას არ ჩაიდენს... იცოდე... - მე ჩემი სათქმელი გითხარი და დავამთავრე! - რაკი ასეა, რა გაეწყობა, მაგრამ მე რა ვქნა, როცა მოვა, რა ვუთხრა? - რა და, ისევ შენი სცადე, შენებურად, ძველებურად, იქნებ ახლა მაინც გააბა მახეში. - მე, შვილო? კარგი, მაგრამ... - მგონი, მიმიხვდი, დედიკო... - მიგიხვდი და ძალიან კარგადაც მიგიხვდი... * და, რაღა თქმა უნდა, არც დონ ემეტერიომ დააყოვნა და როსიტას ესტუმრა. - დონ ემეტერიო, ძალიან მიჭირს ამის თქმა, მაგრამ რა გაეწყობა, უნდა გითხრათ, რომ ჩემს შვილთან ვერაფერი გავაწყვე, არც კი მომისმინა... - არ მოგისმინა? - ჰო, გათხოვებაზე სიტყვაც არ მათქმევინა... - არა, როსიტა, არც უთხრა, არ დააძალო... არა, არაფრის გულისთვის... მე კი... ასე მგონია, ახალგაზრდობა დამიბრუნდა... ახლა სულ სხვანაირი მეჩვენება საკუთარი თავი... ახლა იმაზე ვფიქრობ, რომ მზად ვარ კიდეც... - გაამზითვო, არა? - ჰო, მზად კი არა, მადლობელიც კი ვიქნებოდი, თუ... მოგეხსენება, ჩემი ასაკის კაცისთვის მარტო ცხოვრება ძნელია... ოჯახი სულ სხვაა. ჩემი კერა რომ მქონოდა... ბავშვები რომ მყოლოდა გასაზრდელი... ძალიან მიჭირს მარტოობა... მერე კიდევ, პენსიასა და ვაკანსიაზე ფიქრმა ხომ მთლად ამირია ჭკუა-გონება... ვერა და ვერ მოვისვენე... - სწორად გამიგეთ, ემეტერიო, - და როსიტამ პირველად გამოტოვა "დონ", თან უფრო ახლოს მიუჩოჩდა, - ყოველთვის მიკვირდა, ფულის დაგროვების მეტი რომ არაფერი გენაღვლებოდათ, ძალზე ხელმომჭირნე იყავით და დაოჯახებაზე სულ არ ფიქრობდით... - აკი დონ ილარიონიც ამას მეუბნებოდა... - ერთი ესეც მითხარი, ემეტერიო, - და კიდევ უფრო ახლოს მიუჩოჩდა, ისევ ძველებური ტაქტიკა გაიხსენა, - ისევ ისე გეშინიათ, ისევ ისე უფრთხილდებით ჯანმრთელობას? მაინც რა დრო იყო მაშინ!.. ემეტერიო ვეღარ ხვდებოდა, ეძინა თუ ეღვიძა; ისეთი განცდა ჰქონდა, თითქოს ძველი დრო დაუბრუნდა, ის დრო, რომელსაც თითქოს ოცი წელია მისტიროდა, სხვა ყველაფერი ერთიანად წაიშალა მის მეხსიერებაში, კლოტილდეს სახეც კი გაფერმკრთალდა, გონებაში ყველაფერი აერ-დაერია. - ემეტერიო, მართლა განიკურნეთ იმ შიშისაგან? აღარ გადარდებთ ჯანმრთელობა? - არა, ახლა აღარაფრისა მეშინია, მზად ვარ, ჩემს ადგილსაც კი შეველიო და ვაკანსიასაც კი დავუტოვებდი ვინმეს... ღმერთო დიდებულო, მაინც რა წერამ ამიტანა, რომ მაშინ ხელიდან გავუშვი ეს შემთხვევა! - მაგრამ ახლა ხომ აქა ვარ, ემეტერიო! - შენ, როსიტა, შენ?! - ჰო, მე... - მაგრამ... - ემეტერიო, ახლა როგორი ვარ შენი თვალით? და როსიტა უცბად წამოხტა და ემეტერიოს პირდაპირ მუხლებზე ჩამოუჯდა, ის კი ერთიანად აცახცახდა, მაგრამ ეს არ იყო შიშის ცახცახი, არა... ბედნიერებამ სულ დაავიწყა პენსიაც და ვაკანსიაც, აღარაფერი გახსენებია და როსიტას გვარიანად შესქელებულ წელზე მკლავები შემოხვია. - კარგა მძიმე კი ყოფილხარ, ჩემო გოგონი! - ჰო, ხელის შესავლები საკმარისი მაქვს, ემეტერიო! - ნამდვილი ძეხვივით... - ეეჰ, მაშინ რომ მცოდნოდა ის, რაც დღეს ვიცი... იმ დროს, როცა ერთმანეთი გავიცანით... - მეც რომ მცოდნოდა, როსიტა... მაშინ რომ მცოდნოდა... - ეეჰ, ემეტერიო, ემეტერიო! - და ცხვირზე მოფერებით ხელი მოუთათუნა, - მაინც რა სულელები ვიყავით იმ დროს, როცა ერთმანეთი გავიცანით... - შენ - არა, მაგრამ მე კი მართლა სულელი ვიყავი... - დედაჩემი სულ მიჩიჩინებდა, თავი როგორმე მოაწონეო, მაგრამ შენ იმისთანა... - ბაყაყი ვიყავი, არა? - ახლა კი... - ახლა რა? - ახლა არ გინდა, ის შეცდომები გამოვასწოროთ? - აკი ვაღიარეთ კიდეც, რომ ვნანობთ! - სწორია, მაგრამ ტენორიოსავით არ გამოვიდა, არც პოეზია, არც წყლის პირას, არც მთვარის შუქზე და არც... - კეთილი და პატიოსანი, როსიტა, მაგრამ შენი ქალიშვილი რას იტყვის? - კიდეც გაუხარდება, ეს ხომ მის სასიკეთოდაც... - და შენს სასიკეთოდაც, როსიტა! - რაღა თქმა უნდა, ჩემს სასიკეთოდაც! და ასე დაემშვიდობნენ ერთმანეთს. ამ საუბრის შემდეგ რომ შეხვდნენ ერთმანეთს, ცბიერმა ქალმა ისევ თავისი ტაქტიკა გაიხსენა და უთხრა: - იცი, ჩემო საუნჯევ, ახლა უნდა გამოგიტყდე: კლოტილდეზე ფეხმძიმედ რომ ვიყავი, გეფიცები, სულ შენზე ვფიქრობდი... რატომღაც შენზე ფიქრი დამჩემდა... - მეც გამოგიტყდები და დაგიფიცებ, რომ კლოტილდე პირველად დავინახე თუ არა, კი არ ვიცოდი ვინ იყო, მაგრამ ისეთი გრძნობა მქონდა, როცა უკან მივყვებოდი, თითქოს შენ იყავი, როსიტა, შენ... ეს წინათგრძნობა იყო... ან ქვეცნობა, მგონი, ასე უწოდებდა ამას მარტინესი... - ეს რაღას ნიშნავს, რა ხილია ეგ ქვეცნობა? ასეთი სიტყვა ჯერ არც გამიგონია... - არა, ეს საჭმელი როდია... არა... ჰო, მართლა, საჭმლის ფული საკმარისზე მეტიც გვექნება, ის კი არა, მოგვრჩება კიდეც... - ოთხივეს გვეყოფა? - რომელ ოთხს, როსიტა? - რომელსა და... შენ, მე, კლოტილდე... - ეს ხომ სამი გამოვიდა... - და პაკიტოც... - პაკიტოც? კარგი ასე იყოს, მარტინესის სახელზე... და როსიტამ, ამ გამოუცნობი ასაკის ქალმა, ისე გაიხარა, რომ გული აუჩუყდა და თვალზე ცრემლი მოადგა. განა ეს ისტერიკა იყო? მაგრამ ემეტერიო მაშინვე მოეხვია და ცრემლები კოცნით შეუშრო, ამ ცრემლების ტკბილ-მლაშე გემო ესიამოვნა კიდეც, რამეთუ ეს არ იყო, არა, არავითარ შემთხვევაში არ იყო ნიანგის ცრემლები. ამ ხვევნა-კოცნაში მოილაპარაკეს და შეთანხმდნენ, რომ ოთხივე ერთად და ერთ დღეს იქორწინებდნენ: როსიტა და ემეტერიო, კლოტილდე და პაკიტო; ერთ სახლში, ერთ ჭერქვეშ და ერთ ოჯახად იცხოვრებდნენ, ხოლო ემეტერიო გაამზითვებდა კლოტილდეს. - შენგან სხვას არც ველოდი, ემეტერიო! სამაგიეროდ, ნახავ, რა ბედნიერად გაგატარებინებ დარჩენილ წლებს. - მჯერა, ასე იქნება, ამ წლებს, იმედია, კეთილდღეობაში გავლევ, თუმცა პენსიაზე მაინც მომიწევს გასვლა... მაგრამ ნუ გეშინია, შენ ვაკანსიისთვის მაინც არ დაგტოვებ... * და მართლაც, ერთ დღეს იქორწინეს: დედამ - ემეტერიოზე, შვილმა - პაკიტოზე, - და ამ ორმა წყვილმა ახალშეუღლებულმა ერთად, ერთ ოჯახად დაიწყო ცხოვრება. ემეტერიო პენსიაზე გავიდა. ორივე წყვილს ერთდროულად ჰქონდა თაფლობის თვეც, ერთ წყვილს - უფრო ნაკლული, მეორეს - მომატებული. - ჩვენთვის ეს თაფლობის თვე კი არა, უფრო სანთლისაა, როსიტა, - ერთხელაც უთხრა ემეტერიომ, როცა სევდა შემოაწვა. - კარგი ერთი, ბოლოს და ბოლოს დამშვიდდი და ასეთ სისულელეებზე ნუღა ფიქრობ. - მაშინ რომ ასეთი სისულელე არ ჩამედინა... იმ წლებში... - ნურც ასეთი უმადური იქნები, ემეტერიო, ახლა საამისო მიზეზი არა გაქვს. - ახლა, როცა ასაკოვანი ქალი ბრძანდები, არა? - მაინც როგორი გეჩვენები ახლა? - კიდევ უფრო ლამაზი, ადრინდელზე ლამაზი, დამიჯერე, მაშინ, ახალგაზრდები რომ ვიყავით... - მაშ რაღა გაშფოთებს? - ააჰ, როსიტა, როსიტა, მაინც ქორფა ხარ... - ჰო, მართლა, იმ შარადებს შეეშვი? რომ იცოდე, როგორ მაღიზიანებდა ხოლმე შენი ბუტბუტი: ეს - პირველი მარცვალი, ესეც - მეორე, ესეც - მესამეო... - კმარა, ჩემო სიცოცხლევ! და როცა ეხვეოდა და გულში იხუტებდა, თვალებს დახუჭავდა და ისევ ისე, თავისთვის ბუტბუტებდა: "რო-ტა, რორო... ტორო... სიტა... სი"... ერთხელ კი მოულოდნელად ჰკითხა: - ერთი ეს მითხარი, როსიტა, შენი პირველი ქმარი, მარტინესი, კლოტილდეს მამა... - შენ რა, ისევ წარსულზე ეჭვიანობ? - განა ეს ქვეცნობის ბრალია?.. - ნეტავ კი იცოდე, რა მადლიერი იყო შენი, სულ აღტაცებული ლაპარაკობდა ხოლმე შენზე... - აღტაცებულიო? ჩემზე? - ჰო, შენზე, მართალს გეუბნები, მეც სულ იმას ვეჩიჩინებოდი, რა პატივისცემით მეპყრობოდი, ნამდვილი რაინდივით. ნამდვილად რაინდივით იქცეოდი ყოველთვის... - რაინდი თვითონ მარტინესი იყო... - აბა, ეს მედალიონიც ნახე, აქ მარტინესის სურათი მქონდა, მის ქვეშ კი შენსას ვმალავდი... ახლა ხომ გჯერა? - ახლა კი ჩემი სურათის ქვეშ მის სურათს მალავ? - ვისას? მიცვალებულისას? რასა ბრძანებ! არც ასეთი რომანტიკოსი ვარ! - მეც გაჩვენებ ჩემს კალენდარს, ჩემს ოთახში კედელზე რომ ეკიდა. გაქცევა რომ გადავწყვიტე, იმ დღის ფურცელი არ მომიხევია და აქამდე ასე ვინახავ. - ისევ თავიდან ხომ არ დაიწყებ ფურცლების მოხევას? - რისთვის? იმ შარადების ამოხსნა ხომ არ დავიწყო, იმ საბედისწერო წლის ფურცლებზე რომ დამრჩა? არა, ჩემო საუნჯევ, არა! - ნამდვილი საუნჯე შენა ხარ, ნამდვილი განძი! - განძი? არა, მე ერთი საწყალი კაცი ვარ... ღარიბი კი არა, საწყალი... - ეს ვინ გითხრა? - არავინ, მე თვითონ ვეუბნები საკუთარ თავს. * თაფლობის თვე თითქმის გაილია, როცა ემეტერიო სელედონიოს შეხვდა. - როგორ გაახალგაზრდავებულხარ, ემეტერიო! ეტყობა, დაოჯახებამ შენს ჯანმრთელობაზე წამალივით იმოქმედა. - იმოქმედა და მერე როგორ! როსიტა ნამდვილ მალამოსავით მომიხდა. ვერ დამიჯერებია, თუმცა ამდენი ხნის ქვრივია... - ამ ცხოვრებაში ყველაფერი ეკონომიკაზეა აგებული, ემეტერიო, ოღონდ არა პოლიტიკურ ეკონომიკაზე, რაღა თქმა უნდა, არამედ მაქსიმუმისა და მინიმუმის ეკონომიკაზე... კაცმა თავის მოვლა უნდა იცოდეს... ასე რომ, ფრთხილად, მეტისმეტად ნუ გადაჰყვები იმ შენს როსიტას და მაქსიმუმი და მინიმუმი ერთმანეთში არ აურიო... არ დაგავიწყდეს, რომ თქვენ, ორი წყვილი ცოლ-ქმარი, ერთ ჭერქვეშ ცხოვრობთ, მით უმეტეს, ახალგაზრდა წყვილის გვერდით... და ეს კლოტილდე... ეს პაკიტოც... - ვინ? ჩემი სიძე? საწყალმა ბიჭმა ხომ იმიტომ იქორწინა, რომ თავისუფლად ენავარდა! - თავისუფლად რომ ენავარდა? - ჰო, ვერ წარმოიდგენ, მის წიგნებში რა აღმოვაჩინე: "სანიმუშო საყვარლის სახელმძღვანელო". სახელმძღვანელო! წარმოგიდგენია? სახელმძღვანელო! - აბა! განა არ ჯობდა, რაიმე საცნობარო, სამოძღვრებო ან კატეხიზმო გენახა? - ანდა ანბანი! მაგრამ სახელმძღვანელო? გეუბნები, ნამდვილი მუსუსია, ეგ მაიმუნი... - ოთხხელა გინდოდა გეთქვა, არა? ისინი ხომ განსაკუთრებით საშიშები არიან! მახსოვს, ერთხელ ახალშეუღლებულ წყვილთან ერთად ვმგზავრობდი და როგორც კი მატარებელი გვირაბში შევიდოდა და ჩამობნელდებოდა, მაშინვე ჩემს ცხვირწინ ისეთ ხვევნა-კოცნას გააჩაღებდნენ, აღარ ვიცოდი, საით გამეხედა; როცა თავაზიანად მივეცი შენიშვნა, ეგებ ცოტა მომერიდოთ-მეთქი, იცი, რა მიპასუხა იმ ლაწირაკმა? "რაო, ბაბუა, კბილები ხომ არ აგიკაწკაწდა?!" მე კი მივუგე: მე და კბილები? როგორ ამიკაწკაწდებოდა, როცა უკვე რამდენიმე წელია ხელოვნური კბილები მაქვს და ღამღამობით გამოხდილი წყლით სავსე ჭიქაში ვაწყობ-მეთქი, - და ისიც გაჩუმდა. ასე რომ, კაცი ჯანმრთელობას უნდა გაუფრთხილდეს! - ჩემს ჯანმრთელობას სწორედ ისინი უფრთხილდებიან, სამივენი. ამას წინათ გავცივდი და ლოგინშიც ჩავწექი. ნეტავი გენახა, როგორ დამტრიალებდა თავს კლოტილდე! სულ ცხელ-ცხელ პუნშს მასმევდა! მერედა რა მომხიბლავი იყო! ან რა ნიჭი აქვს! ისე უსტვენს, იადონიც ვერ შეედრება! ალბათ, ბებიისგან თუ გამოჰყვა, დონია ტომასასგან, ჩემი განსვენებული სიდედრისგან. დონია ტომასაც ხომ უსტვენდა, მეტადრე - იმ დროს, როცა ერბოკვერცხს მიწვავდა ხოლმე; შვილიშვილს კი ვერ მოესწრო, - აკი მის დაბადებამდე გარდაიცვალა, როსიტას კი სტვენის ნიჭი არა აქვს, მაშასადამე, სტვენის ნიჭი ბებიისგან გამოჰყვა, მაგრამ გაგიკვირდება, როგორ ითვისებს მოდურ სიმღერებს, სარსუელები ხომ არ გამორჩება! გამოუცნობია ქალის ბუნება! - რომ იცოდე, ემეტერიო, ეს ნიჭი, შესაძლოა, სულაც იმ მაცდური გველისგან მოსდგამს, ადამი ცოდვით დაცემამდე რომ მიიყვანა, ანუ სამოთხიდან განდევნამდე. - კიდევ ერთი თვისება აღმოვაჩინე კლოტილდეს ხასიათში - თვალთმაქცობა არ შეუძლია, რასაც ფიქრობს, იმას ამბობს. - ასე შენ გგონია, ემეტერიო... - ჰო, თუ გარეგნობას არ მივიღებთ მხედველობაში, ზედგამოჭრილი მარტინესია... - მართლაც, მეტაფიზიკა სულ მამამისისა აქვს, მარტინესისა. ჰო, კარგი, ერთი ისიც მითხარი, თქვენ, ორ წყვილს, უთანხმოება არასდროს მოგდით? - რას ამბობ?! შაბათობით ოთხივე თეატრში დავდივართ, ოღონდ დრამები არ გვიყვარს; როსიტასა და კლოტილდეს უფრო სასაცილო სანახაობები მოსწონთ, ამიტომ ბუფონადებსა და კომედიებს ვუყურებთ, მე და პაკიტოს კი გვიხარია, როცა ისინი იცინიან. სხვათა შორის, ჩვენს ქალებს არც უწმაწური ხუმრობები ეხამუშებათ და ვერც მე ვხედავ ამაში უხამსობას. - პირიქითაც კი, ემეტერიო, პირიქითაც კი! - და ეს სიტყვები სელედონიომ ისეთი დამაჯერებელი კილოთი წარმოთქვა, ესთეტიკის პროფესორსაც შეშურდებოდა, - ასეა, სიცილი ხომ ყველაფერს ასპეტაკებს. ხუმრობა არ შეიძლება ამორალური იყოს, მაგრამ თუ მაინც ამორალურია, მაშინ აღარც ხუმრობაა. ამორალური მხოლოდ ნაღვლიანი ცოდვაა, მხოლოდ მჭმუნვარე სათნოება. სიცილი მიზანთროპებისა და იმ ადამიანებისთვისაა უფრო, ვისაც კუჭის შეკრულობა აწუხებს, რადგან უფრო უკეთ მოქმედებს, ვიდრე კარაბანის წყალი. სიცილს აქვს ხელოვნების განმწმენდი ძალაც, კათარსისი, როგორც არისტოტელე თუ არისტოფანე იტყოდა, ანდა ვინმე სხვა. არ მეთანხმები, ემეტერიო? - როგორ არა, სელედონიო, გეთანხმები. ცხოვრების კომიკური გრძნობა უნდა განავითაროს და დანერგოს და რაც უნდა, ისა თქვას იმ უნამუნომ. - ასეა, ემეტერიო, ასე. და კიდევ, მეტაფიზიკური პორნოგრაფიაც, რაც, ცხადია, არ არის პორნოგრაფიული მეტაფიზიკა... - მაგრამ მეტაფიზიკაც ხომ პორნოგრაფიაა, სელედონიო! - მე კი, ჩემი მხრივ, წამოვიწყე აპოლოგეტიკურ-ეგზეგეტიკურ-მისტიკურ-მეტაფიზიკურ ტრაქტატზე მუშაობა რახაბის შესახებ, იმ მეძავისა, წმინდა იოსებ კურთხეულის საგვარეულოში რომაა მოხსენიებული. მაგრამ არ შეგაწუხებ ბიბლიის ციტატების, თავებისა და ნუსხების ძებნით, - მე ხომ, მადლობა ღმერთს, უნამუნო არა ვარ! - სელედონიო, შენი ტრაქტატის ამბავმა როსიტას ნათქვამი გამახსენა. ერთხელ იმ ცხონებულ მარტინესზე რომ ჩამოვარდა სიტყვა, როსიტამ მითხრა, მარტინესი რომანის დაწერას აპირებდა, რომელშიც თურმე უნდოდა ჩვენ, ყველა - როსიტაც, მეც, და დონია ტომასაც - გამოგონილი სახელებით გამოვეყვანეთ, პანსიონატიც კი, მაგრამ როსიტას გამოქვეყნების ნება არ მიუცია. "დეე, რაც უნდა ის დაწეროს, თუკი ეს სიამოვნებას ანიჭებს, მაგრამ გამოქვეყნება?"... "მაინც რატომ? - ვკითხე მე, - სხვებმაც რომ წაიკითხონ გასართობად, რა დაშავდება?" შენ რას იტყვი? - მართალი ხარ, ემეტერიო, მართალი. რა მშვენივრად თქვი: ყველაფერს ჯობს, ცხოვრების კომიკური გრძნობა დავნერგოთ და ვაკანსიებზე აღარ ვიფიქროთ. ხომ გახსოვს ძველი ბერძნების აფორიზმი, ამ ქვეყნიდან იმდენივეს მიიღებ, რამდენსაც გასცემ, მეტს ვერაფერსო. ასე დაშორდნენ ისინი ერთმანეთს, რაკი განიმტკიცეს სიყვარული ამ ცხოვრებისა, ამ წარმავალი ცხოვრებისა და დაშორდნენ უფრო ოპტიმისტებად, ვიდრე მანამდე იყვნენ. ეეჰ, ნეტავი კი ვიცოდეთ, მაინც რა არის ეს ოპტიმიზმი, ან რა არის სიხარული ან სევდა, მეტაფიზიკა ანდა პორნოგრაფია? ყველაფერი მაინც ამ კრიტიკოსების შეთხზულია, მათი ოინებია! *გაგრძელება* …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 6:45pm on სექტემბერი 14, 2016
- თემა: ემპირიული ფსიქოლოგია
- ქოლოგიასთან არის დაკავშირებული. ასოციაციონიზმი, როგორც იმ დროისთვის ყველაზე პროგრესული მოძღვრება, ჰერტლისთან უკვე ჩამოყალიბებულია. ახლა ჩვენ ვნახავთ, რომ მომდევნო საუკუნის პირველ ნახევარში ის თავისი განვითარების მწვერვალს მიაღწევს, შემდეგ კი დაიწყებს ტრანსფორმაციას. ბრიტანული ემპირიზმი და ასაციაციონიზმი ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის თეორიულ-მეთოდოლოგიური მომზადებაა. ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია, რომელიც XIX საუკუნის მეორე ნახევარში აღმოცენდება, თავის თეორიულ ნაწილში დიდწილად სწორედ მას ეფუძნება. ფსიქოლოგიის, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერების, წარმოქმნის მეორე საფუძველი ბუნებისმეტყველების, პირველ ყოვლისა, ფიზიოლოგიის მიღწევები გახდება, რასაც მომდევნო თავში გავეცნობით. მაგრამ სანამ ბრიტანული ემპირიული ფსიქოლოგიის განვითარების ბოლო ეტაპის შესახებ ვისაუბრებთ, შევჩერდეთ იმდროინდელ გერმანულ ფსიქოლოგიაზე. ბოლოს და ბოლოს, მეცნიერული ფსიქოლოგიის აკვანი ხომ გერმანიაში დაირწა, რაც შეუძლებელი იქნებოდა, რომ არ ყოფილიყო გერმანული ემპირიული ფსიქოლოგია. ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ ემპირიზმის იდეების გავრცელება გერმანიაში გაძნელდა და გაჭიანურდა. აქ ბატონობდა აპრიორისტული რაციონალიზმი - შეხედულება გონების იმანენტურ ფორმებზე, თანშობილ ნიჭებზე, რომლებიც საფუძვლად ედება ემპირიულად მოცემულ მთელ ფსიქიკურ ცხოვრებას (ვოლფი, ტეტენსი, კანტი). ეს მეთოდოლოგიური პოზიცია ჰერბარტმა დაარღვია. სწორედ მან ჩამოაყალიბა გერმანული ემპირიული ფსიქოლოგია. აქედან პირდაპირი გზა გაიხსნა ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიისკენ, რომელზეც ჰერბარტმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა, თუმცა თვითონ უარყოფდა ექსპერიმენტს ფსიქოლოგიაში. იოჰან ფრიდრიხ ჰერბარტი (1776-1841) საკმაოდ გავლენიანი ფილოსოფოსი იყო. ამავე დროს, იგი ცნობილია როგორც “მამა” მეცნიერული პედაგოგიკისა, რომელიც ფსიქოლოგიაზეა დაფუძნებული. ჰერბარტის მეცნიერული მოღვაწეობა გიოტინგენსა და კენიგსბერგში მიმდინარეობდა. კენიგსბერგის უნივერსიტეტში იგი სათავეში ჩაუდგა კანტის კათედრას, რაც თავისთავად მეტყველებდა მის ავტორიტეტზე. ჰერბარტის ორი ძირითადი ფსიქოლოგიური ნაშრომი: “ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელო” (1816) და “ფსიქოლოგია, როგორც მეცნიერება ახლად დაფუძნებული გამოცდილებასა, მეტაფიზიკასა და მათემატიკაზე” (1824-1825), სწორედ აქ დაიწერა. ფსიქოლოგიის გამოჩენილი ისტორიკოსის ბორინგის თქმით, ამ - უკანასკნელი წიგნის სათაური უკვე მიგვანიშნებს იმაზე, თუ როგორ ესმოდა ფსიქოლოგია მის ავტორს. მართლაც, პირველ რიგში, მასში აღნიშნულია, რომ ფსიქოლოგია მეცნიერებაა. ამ აზრის დადასტურება ნამდვილად მნიშვნელოვანი იყო იმ დროს, როდესაც ფსიქოლოგია უპირატესად ფილოსოფიის წიაღში ვითარდებოდა. ცხადია, ჰერბარტის ფსიქოლოგიაც მჭიდროდ არის დაკავშირებული ფილოსოფიასთან. მაგრამ ფსიქოლოგია მაინც ემპირიული მეცნიერებაა და არა ფილოსოფიის ნაწილი, თუმცა, როგორც სათაურიდან ჩანს, ის მეტაფიზიკაზეა დაფუძნებული. ჰერბარტის მიხედვით, ეს ნიშნავს რომ ფსიქოლოგიურ სისტემას უნდა ჰქონდეს თავისი არაემპირიული, ფილოსოფიური წანამძღვრები. მათ შორის ერთ-ერთი ძირითადია იმის მტკიცება, რომ სულში არაფერი არ არის წინასწარ მოცემული. ამ პუნქტში ჰერბარტი ემიჯნება ნიჭთა ფსიქოლოგიას და უკავშირდება ასოციაციონიზმს. ამავე დროს, იგი ძალაში ტოვებს სულის ცნებასაც, რომლის გარეშე ვერც ფსიქიკის ერთიანობაზე ვილაპარაკებთ და ვერც მისი აქტივობის პირველწყაროს დავადგენთ. ამასთან, უნდა გვახსოვდეს, რომ სული შეუმეცნებელი არსია. ამიტომ მასზე მსჯელობა, არსებითად, მეტაფიზიკური ხასიათისაა. ის სცილდება მეცნიერების საზღვრებს, რომლის საგანიც ყოველთვის ემპირიული ფაქტები და მოვლენებია. ამგვარად, ფსიქოლოგიას, მეტაფიზიკურ მტკიცებათა სახით, ფილოსოფიური საფუძველი აქვს, მაგრამ საკუთრივ ფსიქოლოგია ემპირიული მეცნიერებაა. ეს ვითარება დაფიქსირებულია ჰერბარტის თხზულების სათაურში, სადაც მითითებულია, რომ ფსიქოლოგია გამოცდილებას ემყარება, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ იგი ექსპერიმენტული დისციპლინაა. ფსიქოლოგია არ შეიძლება ექსპერიმენტული იყოს სულის ერთიანობის გამო. კანტის მსგავსად, ჰერბარტიც უარყოფს ფსიქოლოგიაში ექსპერიმენტის გამოყენების შესაძლებლობას: “ფსიქოლოგიას არ შესწევს უნარი ადამიანებზე ექსპერიმენტირებისა და არ გააჩნია ამისთვის რაიმე ხელოვნური ხელსაწყოები”. ფსიქოლოგიამ უნდა გამოიყენოს ინტროსპექცია, სხვათა დაკვირვება და ქცევის პროდუქტების ანალიზი. ეს ყოველივე ემპირიული კვლევის მეთოდებია, რითაც ჰერბატი კანტის აპრიორიზმს უპირისპირდება. ასევე უარყოფილია კანტის დებულება იმის შესახებ, რომ ფსიქოლოგიას მათემატიკა ვერ მიესადაგება. ფსიქოლოგია მათემატიკას ეფუძნება - ამტკიცებს ჰერბარტი. ამით ფსიქოლოგიას საშუალება ეძლევა, არ დარჩეს მხოლოდ აღწერით მეცნიერებად და შეიმუშაოს ფსიქიკურ მოვლენათა ურთირთკავშირის რაოდენობრივად გამოხატული კანონები, უზრუნველყოს მათი სიზუსტე და შემოწმება. ცხადია, რომ აქ მინიშნებულია ფსიქიკური მოვლენების აღრიცხვისა და გაზომვის შესაძლებლობაც, რაც მოგვიანებით ფსიქოფიზიკაში განხორციელდა. ამავე დროს, ჰერბარტის ფსიქოლოგია არ არის ფიზიოლოგიური. მას ნაკლებად აინტერესებდა ფიზიოლოგია და არ ფიქრობდა, რომ ფიზიოლოგიური პარამეტრების შესწავლა მნიშვნელოვან სარგებლობას მოუეტანდა ფსიქოლოგიას. ეს, ნაწილობრივ, მისი ანტიექსპერიმენტალისტური ორიენტაციით აიხსნება. პირველ ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიებში, რომლებიც ჰერბარტის გარდაცვალების შემდეგ ამოქმედდა, უხვად გამოიყენებოდა ფიზიოლოგიური კვლევის მეთოდოლოგია და მეთოდიკა. შემთხვევითი ხომ არ არის, რომ ვუნდტის ე.წ. “ფიზიოლოგიური ფსიქოლოგია”, ფაქტობრივად, ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის სინონიმი იყო (იხ. თავი 6.1.). მიუხედავად ამისა, ჰერბარტი ხედავდა სხეულსა და სულს შორის არსებულ მიმართებას და მიუთითებდა მათი ურთიერთკავშირის ოთხ ფორმაზე: 1) სხეულებრივმა პირობებმა შეიძლება შეაფერხონ წარმოდგენების აღმოცენება (მაგ., ძილში); 2) სხეულებრივმა პირობებმა შეიძლება დააგვიანონ, დროში გადაწიონ ან სულაც ჩაახშონ წარმოდგენა (მაგ., სიმთვრალის ან ძლიერი ვნების შემთხვევაში); 3) შესაძლოა, რომ სხეულებრივმა პროცესებმა გააძლიერონ წარმოდგენა (მაგ., ნარკოტიკულ ნივთიერებათა ზემოქმედების დროს); 4) სულსა და სხეულს შორის შესაძლებელია თანამშრომლობა (მაგ., ემოციისა და გამომხატველ მოძრაობათა ურთიერთმიმართება). ჰერბარტის მიხედვით, ფსიქოლოგიური კვლევის ამოსავალი პუნქტი ცნობიერების ფაქტებია. რა მოვლენებს და პროცესებს აღმოვაჩენთ აქ, რას გვაძლევს ცნობიერების ანალიზი? ამ საკითხში ჰერბარტის პოზიცია ერთგვარად წინააღმდეგობრივია. ერთი მხრივ, იგი აღნიშნავს, რომ ფსიქოლოგია არ შეიძლება იყოს ანალიზური - სული ერთიანია და, ამდენად, მის შემადგენელ ნაწილებზე ლაპარაკი სწორი არ იქნება. მეორე მხრივ, იგი გამოყოფს ცნობიერების აშკარად გამოკვეთილ ელემენტს, რომელსაც წარმოდგენას უწოდებს. ამ ტერმინის ქვეშ გაერთიანებულია შეგრძნება და იდეა, რაც მათი დაპირისპირების მოხსნის ერთგვარი მცდელობაა (ლოკი - ჰიუმი). წარმოდგენა სულის პირველადი ელემენტია. მას აქვს თვისებრივი (რომელობითი) და რაოდენობრივი (ენერგეტიკული) მხარე. წარმოდგენები უამრავ რომელობით სახესხვაობას ქმნიან. ყოველი კონკრეტული წარმოდგენა რომელობითად უცვლელია. რომელობითი ცვლილება ახალი წარმოდგენის გაჩენას ნიშნავს. სამაგიეროდ, თვისებრივად ერთი და იგივე წარმოდგენა შეიძლება ცვალებადობდეს ხანიერებისა და ძალის მხრივ. ძალა და ინტენსივობა, სუბიექტურად, წარმოდგენის სიმკვეთრე-სიცხოველეში მჟღავნდება. წარმოდგენები, როგორც დინამიკური ძალები, ერთმანეთთან ურთიერთობენ. ამ ურთიერთობას საკმაოდ ხშირად დაპირისპირების, კონფლიქტის სახე აქვს; ყოველი მათგანი ცდილობს “დაიცვას თავისი თავი” და არ განიდევნოს ცნობიერების ველიდან, რომლის მოცულობა შეზღუდულია. აქ ადგილს მხოლოდ ძლიერი წარმოდგენები იკავებენ. წარმოდგენების ურთიერთზემოქმედების შედეგად იცვლება მათი რაოდენობრივი მხარე - ისინი ერთმანეთს ძალას უკარგავენ. ცნობიერება, ფაქტობრივად, წარმოდგენების ბრძოლის ასპარეზია. ფსიქოლოგიის მთელი მათემატიკური მხარე დაპირისპირებული წარმოდგენების ინტენსიობის გამოთვლაში მდგომარეობს. ასეთმა გამოთვლებმა, ჰერბარტის აზრით, ცნობიერების ზუსტი სურათი უნდა მოგვცეს. მართალია, მან რეალურად ვერ შეძლო ფსიქიკური მოვლენების ინტენსივობის გამოთვლა და მათემატიკის ენაზე გამოხატვა, მაგრამ მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ეს საკითხი დღის წესრიგში დააყენა და ამით გზა გაუკაფა ფეხნერს. ჰერბარტის ფსიქოლოგია ორი ნაწილისაგან შედგება: სულის სტატიკა და სულის დინამიკა. პირველი გულისხმობს წარმოდგენათა ძალის დადგენას წონასწორობის (სიმშვიდის) მდგომარეობაში. მეორე შეისწავლის წარმოდგენების მოძრაობის კანონზომიერებებს ცნობიერებაში. წარმოდგენებს შორის, საზოგადოდ, ორი ტიპის ურთიერთობა არსებობს: წინააღმდეგობრივი და არაწინააღმდეგობრივი. წინააღმდეგობრივი წარმოდგენები აფერხებს და ასუსტებს ერთმანეთს, არაწინააღმდეგობრივი წარმოდგენები კი ერთიანდება და ძლიერდება. ამ შემთხვევაშიც ორი ვითარება გამოიყოფა: ა) როცა წარმოდგენებს შორის წინააღმდეგობა არ არის და, ამავე დროს, ისინი ერთსა და იმავე მოდალობას ეკუთვნიან. მათი გაერთიანების შემთხვევაში ჰერბარტი შერწყმაზე ლაპარაკობს (მაგ., წითლისა და ლურჯის გაერთიანება გვაძლევს იისფერის წარმოდგენას); ბ) როცა არაწინაარმდეგობრივი წარმოდგენები სხვადასხვა მოდალობებს მიეკუთვნება. მათ გაერთიანებას კომპლიკაცია ეწოდება (მაგ., სიყვითლისა და სიმჟავის წარმოდგენები ერთიანდება ლიმონის ხატში). წარმოდგენების კავშირის მოძღვრებით ჰერბარტი, არსებითად, ასოციაციური თეორიის ხაზს განაგრძობს, თუმცა არ იყენებს მის ტერმინებს (მაგ., ტერმინს “სიმულტანური ასოციაცია”). შერწყმისა და კომპლიკაციის ცნებები თავის სისტემაში აქტიურად გამოიყენა ვუნდტმა (იხ. თავი 6.1). რაც შეეხება წარმოდგენათა შორის წინააღმდეგობრივ, კონფლიქტურ მიმართებას, მას ასოციაციური ფსიქოლოგია, ფაქტობრივად, არ ეხება, ჰერბარტი კი საგანგებოდ და დაწვრილებით აანალიზებს. ამ შემთხვევაში წარმოდგენები არ სპობენ ერთმანეთს. აქ ხდება მხოლოდ წარმოდგენების ძალის, ინტენსივობის ან, რაც იგივეა, სინათლის შემცირება. ამ კონტექსტში ჰერბარტი ავითარებს შეხედულებას ცნობიერების დონეებისა თუ საფეხურების შესახებ და აქტიურად იყენებს არაცნობიერის ცნებას. სინათლის ხარისხის მიხედვით გამოიყოფა: 1) ნათელი ცნობიერება, რომელიც ცხადი და მკაფიო წარმოდგენებისაგან შედგება; 2) ბუნდოვანი ცნობიერება, რომელშიც თავმოყრილია ნაკლებად ნათელი და მკაფიო წარმოდგენები; და 3) არაცნობიერი, რომელიც ბნელი, სხვა წარმოდგენების მიერ განდევნილი, დაუძლურებული წარმოდგენებისაგან არის შევსებული. ჰერბარტის შეხედულებაში ცნობიერების ხარისხებისა და არაცნობიერის შესახებ, ლაიბნიცის დიდი გავლენა იგრძნობა. წარმოდგენების განაწილება ცნობიერების დონეების მიხედვით არ არის მუდმივი - ერთი და იგივე წარმოდგენა დროის სხვადასხვა მონაკვეთში შეიძლება ცნობიერების განსხვავებულ საფეხურზე იმყოფებოდეს. სულიერი ცხოვრება - ესაა წარმოდგენების გამუდმებული მოძრაობა ცნობიერიდან არაცნობიერისკენ და პირიქით. საზღვრებს ფსიქიკის სხვადასხვა დონეებს შორის ჰერბარტი ზღურბლს უწოდებს. ნათელ ცნობიერებასა და ბუნდოვან ცნობიერებას შორის საზღვარს ნათელი ცნობიერების ზღურბლი ჰქვია, ხოლო ბუნდოვან ცნობიერებასა და არაცნობიერს შორის - ცნობიერების ზღურბლი. ზღურბლის ცნება შემდგომში ფეხნერმა გამოიყენა. ჰერბარტისა და ფეხნერის ზღურბლის ცნებასა და მისი დადგენის მექანიზმს შორის განსხვავება ისაა, რომ ჰერბარტი ცდილობდა გამოეთვალა, თუ რა ძალის უნდა ყოფილიყო წარმოდგენა, რომ უფრო ძლიერ წარმოდგენასთან ურთიერთობისას ზღურბლს ზევით დარჩენილიყო. ფეხნერი კი ადგენდა მიმართებას ფიზიკურ გამღიზიანებელსა და შეგრძნების ინტენსივობას შორის (იხ. 4.2.). ასეა თუ ისე, ცნობიერება, ჰერბარტის მიხედვით, არის სცენა, ეკრანი, რომელზეც ურთიერთდაპირისპირებული წარმოდგენები ცვლის ერთმანეთის სინათლის ხარისხს, გადაადგილდება ცნობიერების ერთი დონიდან მეორეში ან იძირება ზღურბლს ქვევით. ამასთან, არაცნობიერი წარმოდგენა არაფრით განსხვავდება ცნობიერისაგან გარდა იმისა, რომ მოცემულ მომენტში სუბიექტის მიერ არ აღიქმება. არავითარი სხვა შინაარსობრივი თუ თვისებრივი ნიშნით ის არ განსხვავდება ფენომენოლოგიურად მოცემული წარმოდგენისაგან. არაცნობიერი წარმოდგენა ინარჩუნებს მეტ-ნაკლებ ძალას, ამიტომ, შესაბამის პირობებში, ის შეიძლება დაბრუნდეს ცნობიერების არეში. ფსიქოლოგიის ისტორიკოსები ხშირად მსჯელობენ იმაზე, მოახდინა თუ არა ჰერბარტმა გავლენა ფროიდზე. ფროიდის არაცნობიერის კონცეფციაში, ისევე როგორც წარმოდგენების განდევნის მექანიზმებში, შეხედულებაში კომპლექსებზე (წარმოდგენათა გაერთიანებებზე), რომლებიც არ ცნობიერდებიან, მაგრამ მაინც მოქმედებენ ცნობიერების პროცესებზე (სათანადო პირობებში კი შეიძლება გაცნობიერდნენ კიდეც), მართლაც შეიმჩნევა ერთგვარი მსგავსება ჰერბარტის მოსაზრებებთან წარმოდგენათა დინამიკის შესახებ. ეჭვს გარეშეა, რომ ფროიდი მათ კარგად იცნობდა. ჰერბარტის მიხედვით, როგორც ზემოთ აღინიშნა, სათანადო პირობების არსებობისას არაცნობიერმა (ან სულაც ახალმა) წარმოდგენამ შეიძლება გადალახოს ცნობიერების ზღურბლი და შევიდეს ცნობიერების არეში. რა პირობები იგულისმება აქ? პირველ ყოვლისა, ეს არის წარმოდგენის ძალა, შემდეგია წინააღმდეგობის უქონლობა ან მისი სიმცირე. ყოველი წარმოდგენა უნდა შეესაბამებოდეს ცნობიერების ერთიანობას. ვითარება ისეთია, თითქოს ცნობიერი წარმოდგენები არაცნობიერში სპეციალურად არჩევენ ისეთ წარმოდგენას, რომელიც მათ შეესატყვისება. ახალი წარმოდგენა ცნობიერებაში ვერ გაჩნდება და იქ ადგილს ვერ დაიმკვიდრებს, თუ ის ძველ წარმოდგენებს არ დაუკავშირდა, მათთან საერთო არ მონახა. ლაიბნიცის მიერ შემოტანილ ტერმინს “აპერცეფცია” ჰერბარტი სწორედ ამ მნიშვნელობით იყენებს. ლაიბნიცთან ხდება ყოველი იდეის აპერცეფცია, რომელიც ცნობიერებაში შემოდის. აპერცეფცია, არსებითად, გაცნობიერებასთან არის გაიგივებული. ჰერბარტთან ამ ცნების შინაარსი მეტს გულისხმობს, ვინაიდან ვერცერთი ცნობიერი წარმოდგენა ვერ აღმოცენდება ისე, თუ გარკვეული ადგილი არ დაიკავა ცნობიერებაში ამჟამად მოცემული წარმოდგენების მთლიანობაში. მაშასადამე, აპერცეფცია მხოლოდ წარმოდგენის გაცნობიერება არ არის, იგი მისი ასიმილაციაა ცნობიერების წარმოდგენათა მთლიანობის (გამოცდილების) მიერ. წარსულ შთაბეჭდილებათა ამ მთლიანობას ჰერბარტი მააპერცირებელ მასას უწოდებს, ხოლო ახალი წარმოდგენების წარსულ გამოცდილებასთან შეერთების პროცესს - აპერცეფციას. ფსიქოლოგიის ისტორიაში მიჩნეულია, რომ ჰერბარტის მოძღვრება აპერცეფციაზე უფრო პროგრესულია, ვიდრე ლაიბნიცისა და კანტის შეხედულებები. ყოველ შემთხვევაში, აპერცეფციის ცნებას ჰერბარტთან ემპირიული შინაარსი აქვს. ლაიბნიცთან აპერცეფცია მოკლებულია ემპირიულ გარკვეულობას. ესაა სულის რაღაც ძალა, რომელიც უერთდება პერცეფციას და რეფლექსიის დონეზე აჰყავს იგი. კანტის ტრანსცენდენტური აპერცეფცია გულისხმობს გრძნობადი გამოცდილების გაერთიანებას, პირველსინთეზს; ესაა “წმინდა ცნობიერება”, რომელიც ახლავს ჩვენს ყველა განცდას და აზრს აძლევს “ემპირიული ცნობიერების” ცვალებად მონაცემებს. კანტის აპერცეფცია ცნობიერების აპრიორულ ფორმებში რეალიზდება, ის გამოცდილებამდე არსებობს და განსაზღვრავს მას. ჰერბარტის “მააპერცირებელი მასა” კი ემპირიულად არის გამოცდილებაში შესული და ცნობიერების ჩვეულებრივი წარმოდგენებისაგან შედგება. “მააპერცირებელი მასა” შეიძლება მიზანდასახულად იქნეს ფორმირებული პედაგოგიურ პროცესში. ცოდნის შეძენის პროცესი რეგულაციას ექვემდებარება, თუ ვიცით ის ფსიქოლოგიური კანონზომიერებები, რომელებიც მას განსაზღვრავენ. მოძღვრება წარმოდგენათა შეერთებაზე, აპერცეფციაზე, ჰერბარტმა გამოიყენა თავის პედაგოგიურ სისტემაში და პედაგოგიკის გამოჩენილი თეორეტიკოსის სახელიც მოიპოვა. პედაგოგიკის ისტორიაში იგი შევიდა, როგორც სწავლებისა და აღზრდის შესახებ პირველი მეცნიერული სისტემის შემქმნელი, როგორც გზის გამკვალავი იმ საქმიანობისა, რომლის შედეგიც სულიერი ცხოვრების კანონზომიერებებთან სწავლების პროცესის შესაბამისობაში მოყვანა იყო. ჰერბარტმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა მეცნიერული ფსიქოლოგიის ფორმირებაზე. ფსიქოლოგიაში მათემატიკის გამოყენების, ფსიქიკური მოვლენების გაზომვის, ზღურბლის იდეების გარეშე ვერ გაჩნდებოდა ფსიქოფიზიკა, რომლის როლის გადაჭარბებული შეფასება ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის დამკვიდრებაში ძნელია. ბევრი სასარგებლო აიღო ჰერბარტისაგან მეცნიერული ფსიქოლოგიის პატრიარქმა ვუნდტმა (შერწყმა, კომპლიკაცია, აპერცეფცია). გვერდს ვერ ავუვლით ჰერბარტის მოსაზრებათა გავლენას ფსიქოანალიზის ჩამოყალიბებაზეც (ცნობიერებისა და არაცნობიერის დინამიკური ურთიერთობა). ჰერბარტმა დატოვა ძლიერი სამეცნიერო სკოლა. მის მოწაფეთა და მიმდევართა შორის გამორჩეული ფიგურა იყო ლოგიკოსი, მათემატიკოსი, ფილოსოფოსი და ფსიქოლოგი მ. დრობიში (1802-1896). მან ბევრი რამ გააკეთა ჰერბარტის ფსიქოლოგიური იდეების პოპულარიზაციისთვის. სწორედ დრობიშმა მიიწვია ვუნდტი ლაიფციგში, სადაც ამ უკანასაკნელმა პირველი ფსიქოლოგიური ლაბორატორია დააარსა. ტ. ვაიტცი (1821-1864), მ. ლაცარუსი (1824-1903) და გ. შტაინტალი (1823-1899) თავიანთ მდიდარ მეცნიერულ შემოქმედებაში უფრო ეთნოგრაფიული ინტერესებით ხელმძღვანელობდნენ და ეთნოფსიქოლოგიის ფუძემდებლებად ითვლებიან. ვუნტმა თავის “ხალხთა ფსიქოლოგიაში” განაგრძო კვლევის ეს ხაზი. ვ. ფოლკმანი ცნობილია ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოთი (1856), რომელიც გერმანიაში ვუნდტის “ფიზიოლოგიური ფსიქოლოგიის” გამოქვეყნებამდე საუკეთესოდ იყო აღიარებული. ჰერბარტის მოწაფეთა თაობას ეკუთვნის გერმანული ემპირიული ფსიქოლოგიის თვალსაჩინო წარმომადგენელი რუდოლფ ჰერმან ლოტცე (18171881). მისი გავლენა ფსიქოლოგიაზე გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე ჰერბარტისა, მაგრამ რამდენიმე მომენტი უთუოდ უნდა გამოიყოს. 1852 წელს გამოიცა მისი თხზულება “სამედიცინი ფსიქოლოგია”, რომელმაც ხელი შეუწყო ფსიქოლოგიის გამდიდრებას ფიზიოლოგიური ცოდნით. წიგნის სათაური კარგად გამოხატავს მის შინაარსს - ესაა “ფიზიოლოგიური ფსიქოლოგია” (ეს ტერმინი სწორედ ლოტცემ შემოიტანა), რომელიც მოიცავს სულისა და სხეულის ფრენოლოგიას, შეგრძნებათა ფსიქოფიზიოლოგიას, მათ შორის ვებერიდან მომდინარე საკითხს გამღიზიანებლისა და შეგრძნების ძალის პროპორციულობის შესახებ, ასევე სამედიცინო ფსიქოლოგიას: ცნობიერების მდგომარეობანი, სულიერი ცხოვრების განვითარების პირობები და სულიერი ცხოვრების დარღვევები. წიგნში მოცემულია დიდძალი ფაქტობრივი მასალა და იგი უფრო სახელმძღვანელოა, ვიდრე ორიგინალური კვლევა. მასში ყველაზე საყურადღებოა თავის დროზე საკმაოდ გახმაურებული კონცეფცია სივრცის აღქმისა, ე.წ. ადგილობრივი ანუ ლოკალური ნიშნის თეორია. ლოტცეს აზრით, შეგრძნებებს აქვს მხოლოდ ინტენსივობა და რომელობა. ვრცეულობა არ არის შეგრძნების პირველადი ნიშანი, ის შეძენილი თვისებაა. ჩვენ იმთავითვე უშუალოდ ვერ აღვიქვამთ სივრცეს (ეს უდავოდ ემპირისტული პოზიციაა). შეხება და მხედველობა ის შეგრძნებებია, რომლებიც გარკვეული მექანიზმის მეშვეობით აყალიბებენ სივრცის აღქმას. მეორე მხრივ, იმისთვის, რომ ეს მექანიზმი ამოქმედდეს და ჩვენმა სულმა სივრცე იმაში შეიგრძნოს, რაშიც თავისთავად სივრცე არ არის (იგულისხმება მხედველობისა და შეხების მასალა), უნდა დავუშვათ სულის თანდაყოლილი უნარის არსებობა - ვრცეულად განალაგოს თავისი პირველადი შინაარსები. ამ პირობის წამოყენებით კონცეფცია ერთგვარ ნატივისტურ ჟღერადობასაც იძენს. საკუთრივ სივრცის აღქმის მექანიზმი კი დამყარებულია გარკვეულ სხეულებრივ ფაქტორებზე, რომლებიც, თანამედროვე ფიზიოლოგიის თვალსაზრისით, არაა უნივერსალური. კერძოდ, ლოტცე მიიჩნევს, რომ ბადურისა და კანის ყოველი წერტილი საკმაოდ განსხვავდება მეორე წერტილისაგან და ყველა მათგანი სპეციფიკურად შეიგრძნობს ერთი და იგივე გამღიზიანებელს. ეს განსხვავება ძირითადად შეგრძნების ინტენსივობის ხარისხში გამოიხატება და “ლოკალური ნიშანი” ეწოდება. მაგალითად, კანი ზოგან მკვრივია, ზოგან - რბილი, ზოგ ადგილას კანქვეშ ვენებია, ხოლო ზოგან კუნთები, სახსრები ან მყესები. ყოველივე ამის შესაბამისად შეხების სახეობა განსხვავებულია. აქ თავისთავად ვრცეულობა კი არ არის მოცემული, არამედ შეგრძნებათა ინტენსივობის სხვადასხვაობა. იმისთვის, რომ ამ მასალიდან სივრცის ცნობიერება შეიქმნას, საჭიროა კიდევ ერთი რამ - მოძრაობა. მოძრავი გამღიზიანებელი სხეულის სხვადასხვა ადგილზე მოქმედებს, რის გამოც ლოკალური ნიშანი ცვალებადობს - ერთს მეორე, მეზობელი ადგილის ნიშანი ცვლის. თუ ჩვენ საკმაო რაოდენობის ლოკალური ნიშანი მოგვეპოვება და ყველა მეზობელ ნიშანს ვიცნობთ, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია გარკვეულად გავითვალისწინოთ უწყვეტი სივრცე. ყველა ლოკალური ნიშნის ურთიერთმიმართებაში მოყვანის გზით სული ქმნის ფსიქოლოგიურ სივრცეს. სულის ამ ტენდენციით (ვრცეულად განალაგოს თავისი შინაარსები) აიხსნება ის, რომ შეგრძნებებით მიღებული შთაბეჭდილებები სივრცული თვისების მატარებელი ხდება. გერმანული ემპირიული ფსიქოლოგიის მოკლე დახასიათების შემდეგ გადავინაცვლოთ ბრიტანეთში და განვიხილოთ, თუ როგორ ვითარდებოდა იქ ასოციაციური ფსიქოლოგია XIX საუკუნეში. ჩვენ უკვე ვიცით, რომ ბრიტანული ასოციაციონიზმი XVII საუკუნეში დაიწყო ჰობსიდან და ლოკიდან. XVIII საუკუნეში ის ბერკლიმ და ჰიუმმა განავითარეს, ხოლო ჰერტლიმ მას ჩამოყალიბებული სახე მისცა. XIX საუკუნის ასოციაციონიზმი განაგრძობს განვითარებას და კიდევ ორ ეტაპს გაივლის. პირველ ეტაპზე ბრაუნისა და, განსაკუთრებით, ჯ. მილის შემოქმედებაში ასოციაციური მოძღვრება კლასიკურ და დასრულებულ ფორმას იღებს. მეორე ეტაპზე, ძირითადად ჯ.ს. მილის, ბეინისა და სპენსერის ნაშრომებში, ხდება კლასიკური ასოციაციური ფსიქოლოგიის მთელი რიგი დებულებების გადასინჯვა, რაც, არსებითად, ამ მიმართულების კრიზისის გამოხატულებად უნდა ჩაითვალოს. პირველი ეტაპი, როგორც ითქვა, ბრაუნით და ჯ. მილით არის წარმოდგენილი. ეს მეცნიერები ძირითადად XIX საუკუნის პირველ ნახევარში მოღვაწეობდნენ. თომას ბრაუნი (1778-1820) ედინბურგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი, ერთი შეხედვით, არც უნდა ჩაითვალოს ორთოდოქსულ ასოციაციონისტად. იგი ედავება ჰერტლის ასოციაციონიზმს და იქამდეც მიდის, რომ ტერმინს “ასოციაცია” ცვლის ტერმინით სუგესტია. ამ ეტაპის ასოციაციონიზმისთვის, საზოგადოდ, დამახასიათებელია უარის თქმა ფსიქიკურ მოვლენათა კავშირების ფიზიოლოგიური საფუძვლების ძიებაზე. ასოციაციის მექანიზმი იმანენტურ-ფსიქიკურ თვისებად არის მიჩნეული. ჰერტლის ფიზიოლოგიურ-მატერიალისტურმა ასოციაციონიზმმა გარკვეული ევრისტიული როლი ითამაშა, მაგრამ ბრაუნის მოღვაწეობის პერიოდისთვის უკვე ცხადი გახდა მისი ფიზიოლოგიის არარეალურობა (მაგ., ნერვებში მიმდინარე - ვიბრაციები). ბრაუნი საერთოდ მიჯნავს ფსიქიკურ მოვლენებს ტვინისაგან და მიზნად ისახავს შეისწავლოს მათი შინაგანი კანონზომიერებანი, რომელთა შემეცნება მხოლოდ თვითდაკვირვებას შეუძლია. ისინი, ბრაუნის აზრით, ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე ჰერტლის წარმოედგინა. ჰერტლის ასოციაციები, საბოლოოდ, მატერიალურ პროცესებზე დაყავს. მისთვის მთავარია მეზობლობის ფაქტორი. ერთი მატერიალური პროცესი გადადის მეორეში მათი სივრცითი თანხვედრის გამო. ასევე ასოცირდება შესატყვისი იდეებიც. მაგრამ, ბრაუნის რწმენით, სულიერი პროცესების დინამიკა, მათი დაკავშირება და ამ კავშირების გამოვლენა მხოლოდ მეზობლობით, ანუ მექანიკურად ვერ აიხსნება. სულიერი პროცესებისთვის დამახასიათებელი აზრობრივი კავშირები, ან კავშირები კონტრასტის და მსგავსების გამო, ვერ დაიყვანება სივრცით მეზობლობაზე. მეთვრამეტე საუკუნის ბრიტანული ასოციაციონიზმი (განსაკუთრებით კი ჰერტლი) გატაცებული იყო ნიუტონის მექანიკით და ცდილობდა მისი კანონები ფსიქოლოგიაზე გაევრცელებინა. ამით ფსიქოლოგია ფიზიკისთვის დამახასიათებელ წინასწარმეტყველების მაღალ უნარს შეიძენდა. თავის ძირითად თხზულებაში “ლექციები ადამიანის გონების ფილოსოფიის შესახებ” (1820), ბრაუნი ამტკიცებს, რომ შემოქმედების პროცესი პოეზიასა (იგი საკმაოდ თვალსაჩინო პოეტიც იყო) და მეცნიერებაში სხვაგვარ ახსნით პრინციპს საჭიროებს. დასახელებულ წიგნში ასეთი მეტყველი პასაჟიცაა: ნიუტონის ფიზიკაზე დაყრდნობილი კლასიკური ასოციაციური ფსიქოლოგია ვერ ახსნის თვით ნიუტონის ინტელექტუალურ მოქმედებას, რომელმაც ეს ფიზიკა შექმნა. ნიუტონის აზრის მსვლელობა ვაშლის მიწაზე დაცემის აღქმიდან სამყაროს აგებულების ძირეულ პრინციპებამდე ასოციაციით კი არა, სუგესტიით უნდა აიხსნას. წარმოდგენები მექანიკურად კი არ დაუკავშირდნენ ერთმანეთს, არამედ ერთმა წარმოდგენამ სუგესტიის, შთაგონების გზით აღმოაცენა მეორე. ასოციაცია-სუგესტიებისთვის პირველადი კანონებია მეზობლობა, მსგავსება და კონტრასტი. ცნობიერების მოვლენების ურთიერთდაკავშირება უპირატესად ამ კანონების მოქმედებით აიხსნება. მაგრამ მხოლოდ ისინი არაა საკმარისი იმის გასაგებად, თუ რატომ წარმოიქმნება ცნობიერებაში ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სწორედ ეს აზრი, წარმოდგენა ან სურვილი. ამის დასადგენად, ბრაუნის აზრით, ასოციაციის (სუგესტიის) პირველად კანონებს უნდა დაემატოს მეორადი კანონები (ფაქტორები): ძალა, სიხშირე, სიახლოვე, ხანგრძლიობა, სიახლე, ინდივიდის კონსტიტუციური თვისებები, ბუნებრივი უნარები, ჯანმრთელობის მდგომარეობა და ა.შ. როგორც ვხედავთ, ბრაუნი თითქოს აკრიტიკებს კლასიკურ ასოციაციურ შეხედულებას და ახალ ტერმინსაც კი ხმარობს, მაგრამ ამ ტერმინში ფსიქიკური მოვლენების დაკავშირების რაიმე ახალი მექანიზმი არ იგულისხმება. ბრაუნი, ფაქტობრივად, ავითარებს ასოციაციონიზმს, ავსებს მას პირველადი და მეორადი კანონებით, ანუ დამატებითი ფაქტორებით. ჯეიმს მილი (1773-1836) ისტორიკოსი და ეკონომისტი იყო, მაგრამ ფსიქოლოგიის საკითხებზეც მუშაობდა. ამის გამოხატულებაა წიგნი “ადამიანის სულიერ მოვლენათა ანალიზი”. ის 1829 წელს გამოიცა და, ჰერტლის წიგნის შემდეგ, უმნიშვნელოვანეს ასოციაციონისტურ ნაშრომად ითვლება. მასში გადმოცემული სისტემა მიჩნეულია ასოციაციონიზმის, როგორც სულიერ მოვლენათა მექანიკური შეერთების პრინციპის, ყველაზე პირდაპირ და უკომპრომისო რეალიზაციად. ჯ. მილი თვლიდა, რომ “ელემენტების მკაფიო ცოდნა სრულიად აუცილებელია, რათა შევიქმნათ ნათელი წარმოდგენა მთელზე, რომელიც მათგან შედგება”. ჰიუმისა და ჰერტლის მსგავსად, მასაც მიაჩნია, რომ ფსიქიკური ელემენტების ძირითად კლასებს შეგრძნებები და იდეები შეადგენს. ამასთან, იგი ერთ-ერთი პირველთაგანი იყო, ვინც შეეცადა ნათლად განესხვავებინა შეგრძნება და აღქმა (ამ საქმეში პრიორიტეტი ალბათ მაინც რიდს ეკუთვნის). აღქმა შეგრძნებათა ერთობლიობაა. ფსიქოლოგიამ უკვე კარგა ხანია დაძლია აღმისადმი ასეთი ელემენტარისტული მიდგომა, მაგრამ ჯ. მილი, იმ დროის ინტელექტუალური სულისკვეთების შესაბამისად, ელემენტარისტულად და მექანიცისტურად აზროვნებდა. ამიტომ აღქმათა მრავალფეროვნების ასახსნელად იგი შეეცადა გაეფართოებინა აღქმის ელემენტების, ანუ შეგრძნებების არისტოტელესეული სია. ეს ტენდენცია უკვე ბრაუნთან გამოიკვეთა, რომელმაც ტრადიციულ ხუთ შეგრძნებას ე.წ. კუნთური შეგრძნება დაუმატა. ჯ. მილი უფრო შორს წავიდა და რვა შეგრძნება გამოყო. ხსენებულ კუნთურ შეგრძნებასთან ერთად იგი განიხილავს სხეულის რომელიმე ნაწილის აშლილობის შეგრძნებას (მაგ., ქავილი, ღიტინი და ა.შ) და საყლაპავი არხის შეგრძნებას, რომელიც დღეს ორგანული შეგრძნებების კლასშია მოთავსებული. ჯ. მილი, როგორც ემპირისტი, შეგრძნებათა პრიორიტეტს ქადაგებს, ხოლო როგორც ასოციაციონისტი, ცდილობს მონახოს რაც შეიძლება მეტი ელემენტი, რომელთა დაკავშირება გასაგებს გახდის აღქმებისა და რთული იდეების მრავალფეროვნებას. ამაში მდგომარეობს ასოციაციური ფსიქოლოგიის სენსუალიზმი და ატომიზმი. ჰიუმისაგან განსხვავებით ჯ. მილი არ თვლის, რომ მარტივი იდეები შეგრძნებებზე უფრო მკრთალი წარმოდგენებია. იდეა შეგრძნების ასლია, მაგრამ სინათლის ხარისხით ზოგჯერ შეიძლება აღემატებოდეს კიდეც მას. არსებითი განსხვავება მათ შორის ისაა, რომ არავითარი იდეა არ წარმოიქმნება, თუ გამოცდილებაში წინასწარ არ არსებობდა მისი შესატყვისი შეგრძნება. ამიტომ, შეგრძნებათა სახეების შესაბამისად, არსებობს რვა - მარტივი იდეა. ცნობიერება ასოციაციური ბუნებისაა. ადამიანში განუწყვეტლივ წარმოიქმნება შეგრძნებები, ისინი “აღვიძებენ” მათ შესატყვის იდეებს, რომლებიც, თავის მხრივ, იწვევენ მათთან დაკავშირებულ სხვა იდეებს და ა.შ. მილი შემდეგნაირად აღწერს ამ ვითარებას: “მე ვხედავ ცხენს - ეს შეგრძნებაა, და ამავე წუთს მე ვფიქრობ მისი პატრონის შესახებ - ეს იდეაა. ცხენის პატრონის იდეა ამ უკანასკნელის თანამდებობაზე მაფიქრებინებს. იგი მინისტრია - ეს უკვე მეორე იდეაა. მინისტრის იდეა მაფიქრებინებს საზოგადოებრივ საქმეებზე და მე პოლიტიკურ იდეათა მდინარებას მივყვები. ამ დროს სასადილოდ მეძახიან - ეს უკვე ახალი შეგრძნებაა...”. ამრიგად, მთელი ჩვენი ცნობიერება სხვა არაფერია, თუ არა ურთიერთდაკავშირებული შეგრძნებებისა და იდეების წყება. თანაც, ასოციაციური კავშირის შექმნაც და ცნობიერებაში მისი რეალიზაციაც ავტომატურად, სუბიექტის ჩაურევლად ხდება. გონება, არსებითად, მანქანაა, ის მექანიზმივით მოქმედებს. ამიტომ ჯ. მილის ფსიქოლოგიურ სისტემას სულის მექანიკა ეწოდება. ჯ. მილი აშკარად უარყოფს ჰიუმის ასოციაციის სამ კანონს (ფაქტორს) და ამაში სრულიად გარკვეული ლოგიკა ჩანს. ჯერ ერთი, მიზეზშედეგობრიობის კანონი თვით ჰიუმმა ახსნა თანხვედრის სიხშირით, ანუ, არსებითად, მეზობლობაზე დაიყვანა. ხოლო მსგავსების კანონი, მილის აზრით, მოქმედებს მხოლოდ მაშინ, თუ მსგავსი იდეები ხშირადაა ერთად მოცემული. მაშასადამე, მსგავსების კანონის რეალური საფუძველიც იდეათა მეზობლობა ყოფილა. ასე მოხდა მილის ორთოდოქსულ ასოციაციონისტურ სისტემაში არისტოტელეს ასოციაციის ოთხი კანონის დაყვანა ერთზე - სივრცეში მეზობლობაზე (დროში მეზობლობა უკვე მანამდე იყო ჩათვლილი სივრცეში მეზობლობის კერძო გამოვლინებად). ჯ. მილის მიხედვით, ასოციაციური კავშირის ორი სახე არსებობს: სიმულტანური და სუქცესიური. პირველი უფრო აღქმისთვის არის დამახასიათებელი, მეორე - მეტყველებისა და მსჯელობის, ანუ აზროვნებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქიკურ მოვლენათა ერთდროული (სიმულტანური) დაკავშირების პრინციპი თავისთავად ახალი არ იყო (გავიხსენოთ თუნდაც ჰერტლი ან ბრაუნი), ჯ. მილთან მან ახალი ჟღერადობა შეიძინა. სწორედ მან დააყენა საკითხი იმის შესახებ, თუ როგორ ერთიანდება ასოციაციურად ერთ მთლიანში სხვადასხვა ფსიქიკური შინაარსები (იდეები). როდესაც ამაზე მსჯელობს, ჯ. მილი, პირველ ყოვლისა, შეგრძნებათა მასალას აანალიზებს: მაგალითად, ყველა სპექტრალური ფერის ერთმანეთთან შერწყმის შედეგად თეთრი ფერი მიიღება. ამ შემთხვევაში, ფაქტობრივად, სხვადასხვა შეგრძნებებიდან ახალი შეგრძნება წარმოიქმნება. რაკი მარტივი იდეები შეგრძნებებს იმეორებენ, ლოგიკურადაც და რეალურადაც იდეების სფეროში ასეთივე კანონზომიერება უნდა მოქმედებდეს. ჯ. მილის თანახმად, ეს ასეც არის. ნებისმიერი ობიექტისა თუ მოვლენის იდეა უფრო მარტივი იდეების გაერთიანებით (შერწყმით) წარმოიქმნება. მაგალითად, ქვის იდეა ფერის, ფორმის, სიმძიმისა და ა.შ მჭიდრო შეკავშირების შედეგია. თავად სიმძიმის იდეაც მარტივი გვეჩვენება, თუმცა ის თავის თავში შეიცავს წინააღმდეგობის იდეას (რომელიც, თავის მხრივ, შეიცავს კუნთურ იდეას) და მიმართულების იდეას (რომელიც, სულ მცირე, სამი იდეის - განვითარების, ადგილისა და მოძრაობის იდეების შერწყმის შედეგია). მაგრამ, თუ ეს ითქმის ქვისა და სიმძიმის ერთი შეხედვით მარტივი იდეების მიმართ, რატომ არ შეიძლება უფრო შორს წავიდეთ და იგივე ვთქვათ უფრო რთული იდეების მიმართ? ჯ. მილი ასეც იქცევა და, საბოლოოდ, აბსურდამდე მიდის. მაგალითისთვის მისი შემდეგი მსჯელობა გამოდგება: “ერთი რთული იდეა არის აგური, ქვითკირი არის მეორე რთული იდეა. ეს იდეები მდებარეობისა და რაოდენობის იდეებთან ერთად ქმნიან კედლის იდეას. ჩემი იდეა კედლისა, არის რთული იდეა. რთულია ფიცრის იდეა, ძელის იდეა, ლურსმნის იდეა. ეს იდეები, იმავე მდებარეობისა და რაოდენობის იდეებთან შეერთებისას, შეადგენენ იატაკის უფრო რთულ იდეას. ამგვარადვე, მინის, ხისა და სხვა რთული იდეები შეადგენენ ფანჯრის უფრო რთულ იდეას. ეს უფრო რთული იდეები ერთიანდება და იქმნება სახლის იდეა, რომელიც სხვადასხვა რთული იდეების მიერ არის შედგენილი. რამდენი რთული თუ მეორადი იდეაა გაერთიანებული ავეჯის იდეაში? რამდენად მეტია იმ იდეაში, რომელსაც “ყველაფერს” ვუწოდებთ?”. ამ კითხვებზე პასუხი არ არსებობს, ვინაიდან ისინი აბსურდულია. აქამდე შეიძლება მივიდეს თეორიული ფსიქოლოგია, რომელიც ფაქტობრივ მონაცემებს, რეალურ დაკვირვებას ნაკლებად ემყარება. თუ ემპირიული ფსიქოლოგია კვლევის სათანადო მეთოდური აპარატით არ იქნება აღჭურვილი, ის შეიძლება უაზრობის წყარო გახდეს. მართლაც, მხოლოდ ლოგიკის საშუალებით ვერ დაასაბუთებ იმას, რომ ვთქვათ “სამყაროს” ან “ყველაფრის” იდეა არ შეიცავს ყველა არსებული საგნისა თუ მოვლენის ასოციაციურ კავშირს. მაგრამ რა ემპირიული საფუძველი არსებობს იმის მტკიცებისთვის, რომ ცნობიერებას ზოგადად ან, მით უფრო, მის ერთ-ერთ მოვლენას - იდეას, შეუძლია განუსაზღვრელი რაოდენობის შინაარსი დაიტიოს? ჯ. მილმა პრინციპული მნიშვნელობის საკითხი დასვა, მაგრამ მისი გადაწყვეტა ვერ შეძლო. მისი შვილის, ჯ.ს. მილის შემოქმედებაში ეს საკითხი უფრო მაღალ დონეზეა გააზრებული. ჯონ სტიუარტ მილს (1803-1873) არასოდეს უსწავლია სკოლაში ან უნივერსიტეტში. მიუხედავად ამისა, იგი უთუოდ იყო თავისი ეპოქის ერთ-ერთი უდიდესი სწავლული. ჯ.ს. მილის ერთადერთი მასწავლებელი მამამისი იყო, რომელიც ადრეული ასაკიდანვე მკაცრად ხელმძღვანელობდა შვილის განათლების პროცესს. ჯ.ს. მილის ადრეული განვითარების ამბავი საყოველთაოდ არის ცნობილი. სამი წლიდან ბერძნულის `შესწავლა დააწყებინეს, შვიდი წლისთვის წაკითხული ჰქონდა ეზოპეს იგავები, ჰეროდოტე, პლუტარქე, ზოგი რამ პლატონიდან, აგრეთვე “რობინზონი”, “დონ-კიხოტი”, “1001 ღამე” და ბევრი სხვა. პარალელურად ითვისებდა მათემატიკას, გეოგრაფიას, პოლიტეკონომიას, ლათინურს და სხვა ენებს. თორმეტი წლისთვის იგი განათლებით ყველა თანატოლს აღემატებოდა. თვითონ ამის შესახებ არაფერი იცოდა, ვინაიდან მოკლებული იყო ბავშვებთან ურთიერთობას, თამაშის შესაძლებლობას და ყველაფერს, რასაც ნორმალური ბავშვობა ჰქვია. მკაცრი პედაგოგიური ექსპერიმენტის მონაწილე მამა-შვილს შორის არ სუფევდა გულითადი დამოკიდებულება. მიუხედავად ამისა, ჯ.ს. მილი ეთაყვანებოდა მამას და ერიდებოდა მისთვის წინააღმდეგობის გაწევას. ეს იმაშიც გამოიხატა, რომ თავისი კარგა ხნის დასრულებული წიგნი “ლოგიკის სისტემა”, რომელშიც უფროსი მილისაგან განსხვავებული მოსაზრებებია გამოთქმული, მან მხოლოდ მამის გარდაცვალებიდან შვიდი წლის შემდეგ გამოაქვეყნა. ჯ.ს. მილი ოცდახუთ წელს მსახურობდა ოსტინდურ კომპანიაში, სადაც, არსებითად, დიპლომატიური საქმიანობით იყო დაკავებული, ასევე ჩართული იყო პოლიტიკაშიც, როგორც პარლამენტის თემთა პალატის წევრი. ჯ.ს. მილი XIX საუკუნის ბრიტანელი ასოციაციონისტების მეორე თაობას ეკუთვნის. მისი ფსიქოლოგიური მოძღვრება გადმოცემულია უკვე ნახსენებ ტრაქტატში ლოგიკის სისტემის შესახებ, რომელმაც ავტორს მთელ ევროპაში გაუთქვა სახელი, როგორც გამოჩენილ ფილოსოფოსსა და ლოგიკოსს. წიგნი კლასიკური გახდა უპირატესად იმიტომ, რომ მასში წინ არის წამოწეული და დამუშავებული მეცნიერული კვლევის მეთოდოლოგიის საკითხები პოზიტივიზმისა და ინდუქციური ლოგიკის პოზიციებიდან. ამასთან, ჯ.ს. მილი არ შეიზღუდა ლოგიკის, როგორც ფორმალური დისციპლინის განხილვით და დასვა საკითხი იმის შესახებ, თუ როგორ რეალიზდება ლოგიკური კანონები ინდივიდის სუბიექტურ სამყაროში. მისი ლოგიკა ფსიქოლოგისტურია. საზოგადოდ, ჯ.ს. მილი ფსიქოლოგიზმისკენ იხრება - ეკონომიკა, მორალი, პოლიტიკა, სამართალი, პედაგოგიკა და ა.შ. განიხილება ფსიქოლოგიური კანონების მოქმედების გამოვლინებად. პირველ რიგში ეს ითქმის ლოგიკაზე, როგორც მეცნიერებაზე “აზროვნების ტექნიკის” შესახებ. ამ სფეროს შემეცნება გვერდს ვერ აუვლის იმ საკითხს, თუ როგორ ვლინდება ცნება, მსჯელობა თუ დასკვნა ცოცხალი აზროვნების პროცესში, რა ფსიქოლოგიური კანონზომიერება უდევს ამ პროცესს საფუძვლად. რაკი აზროვნებისა და სხვა ფსიქიკური მოქმედების მთავარი კანონი ასოციაციაა, ჯ.ს. მილიც, ბუნებრივია, ასოციაციის პრინციპის დამუშავებას ჰკიდებს ხელს. უნდა ითქვას, რომ თავისთავად ფსიქოლოგიზმში ორიგინალური არაფერია, თუმცა, ჯ.ს. მილის მოსაზრებები ფსიქოლოგიზმის მკაფიო გამოვლინების ერთ-ერთი პირველი პრეცენდენტია. სამაგიეროდ, ასოციაციის მექანიზმის დამუშავებაში ამ მკვლევარმა არსებითი სიახლე შეიტანა. ფსიქიკურ მოვლენებს, ემპირიული ფსიქოლოგიის თანახმად, შეგრძნებები და იდეები შეადგენს. მათი კავშირის ბუნება უმცროს მილთან ფიზიკის მოდელის მიხედვით კი არ არის გააზრებული, როგორც უფროს მილითან (რომელიც “მენტალურ ფიზიკაზე” ან “სულის მექანიკაზე” ლაპარაკობდა), არამედ ქიმიის მოდელის შესაბამისად. აქედან მოდის მისი სისტემის სახელწოდება: სულის ან მენტალური ქიმია. სულის ქიმიის მომენტები ბრაუნთანაც გვხვდება, მაგრამ ჯ.ს. მილთან ის ჩამოყალიბებულ სახეს იღებს. სულიერი ელემენტების გაერთიანების წესი ისეთივეა, როგორიც ქიმიური ელემენტებისა. ქიმიური რეაქციის შედეგად სრულიად ახალი ნივთიერება მიიღება. ასეთივე ვითარებაა ფსიქიკაშიც. ჰერბარტისა და ჯ. მილის მიერ აღწერილ ფსიქიკური ელემენტების შერწყმის მოვლენას, თანმიმდევრული და სწორი გააზრების შემთხვევაში, სულის ქიმიამდე მივყავართ. აქ ჯ.ს. მილმა დაძლია ის სირთულე, რომლის წინაშე მამამისი აღმოჩნდა ამ ფენომენის ანალიზისას. როგორც ითქვა, ამ უკანასკნელმა დაუშვა უსასრულოდ რთული შენაერთების არსებობა, რომლებიც მოიცავენ თეორიულად დასაშვებ ყველა შესაძლო ელემენტს. აქედან გამომდინარე, დაისვა კითხვა “სამყაროს” ან “ყველფრის” იდეების შემადგენლობის სირთულის შესახებ, რომელიც უპასუხოდ დარჩა. ჯ.ს. მილმა საბოლოოდ უარი თქვა ამ რთული იდეების შემადგენელი უთვალავი იდეის ძიებაზე. მან მართებულად მიიჩნია, რომ ისინი არც მოიაზრებიან რთული იდეის შემადგენლობაში. სამყაროს იდეა, ყველა სხვა ფსიქიკური შენაერთის (რთული იდეის) მსგავსად, თავისთავადი, ახალი ფსიქიკური ფაქტია და არა ნაწილების მექანიკური ჯამი. აქ ვითარება ისეთივეა, როგორც, მაგალითად, წყლის შემთხვევაში, რომელიც არც წყალბადია, არც ჟანგბადი და არც მათი უბრალო ჯამი. თუ ქიმიური რეაქციის პროდუქტების მიხედვით არ შეიძლება მსჯელობა ამოსავალ ელემენტებზე, ვერც ფსიქიკური მთლიანობის კანონებს გამოვიყვანთ ნაწილთა კანონებიდან. ელემენტებიდან ვერ გაიგებ მთელს, ხოლო მთელიდან, ანუ შერწყმის პროდუქტიდან, ვერ იმსჯელებ შემადგენელი ელემენტების თვისებებზე. ორივე უშუალოდ და ემპირიულად უნდა შევისწავლოთ. აი, როგორ მსჯელობს ამაზე ავტორი: “ ... სპექტრის ფერების სწრაფი მონაცვლეობის დროს ვიღებთ თეთრი ფერის შეგრძნებას ... ამ უკანასკნელ შემთხვევაში უფრო მართებულია ითქვას, რომ სპექტრის შვიდი ფერი წარმოქმნის თეთრ ფერს, ... ზუსტად ასევე, რთული იდეის შესახებაც ... უნდა ითქვას, რომ ის გამომდინარეობს უფრო მარტივი იდეებისაგან, ან წარმოქმნილია მათ მიერ და არა ის, რომ მათგან შედგება ... ესაა სულის ქიმიის შემთხვევები: მათში მარტივი იდეების ერთობლიობა რთულ იდეებს კი არ შეადგენს, არამედ წარმოქმნის მათ”. აზრი სრულიად ნათელია: ფსიქოლოგიამ უნდა შეისწავლოს მარტივი იდეებიდან რთული იდეების წარმოქმნის პროცესი. მაგრამ როგორ? ყოველი რთული იდეის შემთხვევაში საკმარისი არ არის მსჯელობა იმაზე, თუ როგორ შეიძლება ის წარმოქმნილიყო. ეს პროცესი უეჭველად ემპირიული გზით, ექსპერიმენტულად უნდა იქნეს შესწავლილი. ეს ერთი ამოცანაა, მაგრამ არის მეორეც. საქმე ისაა, რომ მაშინაც, როცა შესწავლილია ამა თუ იმ რთული იდეის წარმოქმნის პროცესი, ჩვენ არ შეგვიძლია მხოლოდ ლოგიკის საშუალებებით გამოვიყვანოთ მისი კანონები. ეს კანონებიც უნდა დადგინდეს უშუალოდ ამ იდეების ექსპერიმენტული შესწავლის გზით. იმის ცოდნა, თუ როგორ წარმოიქმნება ერთი სახის ფსიქიკური მოვლენებიდან მეორენი (სულის ქიმია), “ვერ მოხსნის წარმოქმნილი მოვლენის ექსპერიმენტული შესწავლის აუცილებლობას; ისევე, როგორც ჟანგბადისა და გოგირდის თვისებების ცოდნა ვერ გამოდგება იმისთვის, რომ სპეციალური დაკვირვებისა და ცდის გარეშე გამოვიყვანოთ გოგირდმჟავას თვისებები”. ჯ.ს. მილი ფილოსოფოსი და ლოგიკოსი იყო და არა ბუნებისმეტყველი. მიუხედავად ამისა, ასოციაციური შენაერთების მოძღვრებას მან მკაფიოდ გამოხატული ექსპერიმენტალისტური ჟღერადობა შესძინა. ჯ.ს. მილის შეხედულებებმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა პირველი ფსიქოლოგიური ლაბორატორიების მუშაობის პროგრამებზე. ეს პროგრამები იმაზე იყო მიმართული, რომ ფსიქიკური მოვლენების ექსპერიმენტული ანალიზის გზით გამოეყოთ ცნობიერების ელემენტები და ქიმიური ელემენტების ტაბულის მსგავსი რამ შეექმნათ. ამ მხრივ გერმანიაში შექმნილი ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია უფრო მეტად არის დავალებული ბრიტანული ასოციაციონიზმისაგან, ვიდრე გერმანული ემპირიული ფსიქოლოგიისაგან, და თვით ჰერბარტისაგანაც კი, რომელიც უკრძალავდა ფსიქოლოგიას ექსპერიმენტის გამოყენებას. აღსანიშნავია, აგრეთვე, რომ ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია თავისი განვითარების საწყის ეტაპზე საკმაოდ ფიზიოლოგიზირებული იყო. ეს არცაა გასაკვირი, ვინაიდან, მეთოდური თვალსაზრისით, ის ძირითადად ფიზიოლოგიიდან აღმოცენდა. საზოგადოდ ჯ.ს. მილის პოზიციაც საკმაოდ ფიზიოლოგისტურად გამოიყურება. უფრო მეტიც, მისი თვალსაზრისი გამოხატული ფიზიოლოგიური რედუქციონიზმის ნიშნებს ატარებს. იგი ამტკიცებს, რომ თავად ცნობიერების მოვლენები და მათი ასოციაციური მიმდინარეობა ტვინის მუშაობის გამოვლინებაა. ამიტომ სულიერი ფენომენების შესწავლა არ არის დამოუკიდებელი მეცნიერების საქმე. ისინი ფიზიოლოგიური პროცესების გამოხატულებას წარმოადგენენ და “თავის ტვინის ნამდვილი ფიზიოლოგიის” დამხმარე მასალად უნდა განიხილებოდნენ. მაგრამ ვინაიდან იმჟამინდელი ფიზიოლოგია ძალზე არასრულყოფილი იყო იმისთვის, რომ აეხსნა ფსიქიკური მოვლენების თანმიმდევრობა და კავშირები, ეს ამოცანა, მილის აზრით, დროებით თავის თავზე უნდა აეღო სპეციალურ მეცნიერებას - ფსიქოლოგიას. ჯ.ს. მილი მიიჩნევს, რომ ფსიქოლოგიამ პირდაპირ და უშუალოდ უნდა შეისწავლოს ცნობიერების მოვლენათა თვისებები და მათი ურთიერთმიმართების კანონზომიერებანი. ძნელი დასანახი არ არის, რომ ჯ.ს. მილთან უცნაურადაა შეთავსებული ფსიქოლოგიზმი და რედუქციონიზმი. ფსიქოლოგიზმი, საზოგადოდ, არ გამორიცხავს რედუქციონიზმს. ფსიქოლოგიზმის ანტაგონისტი ანტიფსიქოლოგიზმია, რომელიც მოვლენათა ფსიქოლოგიურ ახსნაზე პრინციპულად უარს ამბობს. მიუხედავად ამისა, ფსიქოლოგიზმი და რედუქციონიზმი არათავსებად მეთოდოლოგიურ ტენდენციებს გამოხატავს, რაც ნათლად იჩენს თავს, თუ ისინი ერთი თეორიული სისტემის ფარგლებში არიან მოცემული. ფსიქოლოგიზმი სხვა მეცნიერებათა საფუძვლების ფსიქოლოგიური კანონზომიერებებით ახსნაა. რედუქციონიზმი კი ფსიქიკის საკუთარ კანონზომიერებათა უარყოფა, მისი არაფსიქიკური მოვლენებით ახსნა და ფსიქოლოგიის სხვა მეცნიერებებზე დაყვანაა (შესაბამისად, როგორც ამას პიაჟე აკეთებს, გამოიყოფა სამი სახის რედუქციონიზმი: სოციოლოგიური, ფიზიკალისტური და ორგანული). ჯ.ს. მილის შეხედულებათა სისტემაში ამ მეთოდოლოგიური მიდგომების თანაარსებობა ნიშნავს, რომ ესა თუ ის მოვლენა (მაგ., ლოგიკის კანონები) ფსიქოლოგიური, კერძოდ, ასოციაციური კანონზომიერებებით კი არ აიხსნება (ფსიქოლოგიზმი), არამედ ფიზიოლოგიურით, ვინაიდან ფსიქოლოგია, თავის მხრივ, ფიზიოლოგიაზე დაიყვანება (რედუქციონიზმი). საეჭვოა, რომ ჯ.ს. მილი ლოგიკისა და კულტურის სფეროების ასეთ ბიოლოგიზაციას დათანხმებოდა. მიუხედავად არც თუ თანმიმდევრული პოზიციისა ფსიქოლოგიის სხვა მეცნიერებებთან დამოკიდებულების თაობაზე, ჯ.ს. მილს ეჭვი არ ეპარება, რომ ფსიქოლოგია სრულყოფილ მეცნიერებად შედგება და თავის კუთვნილ ადგილს დაიმკვიდრებს სხვა პოზიტიურ დისციპლინებს შორის. ამ საკითხში ჯ.ს. მილი დაუპირიპირდა პოზიტივიზმის ფუძემდებლის, ოგიუსტ კონტის (17981857) პოზიციას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ჯ.ს. მილი, სპენსერთან ერთად, პირველი ეტაპის პოზიტივიზმის ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენელია ბრიტანეთში. პოზიტივიზმის ფილოსოფიურმა მიმდინარეობამ, რომელიც XIX საუკუნის ოცდაათიან წლებში გამოჩნდა ევროპის ინტელექტუალურ ასპარეზზე, უზარმაზარი გავლენა მოახდინა საზოგადოდ მეცნიერების და კერძოდ, ფსიქოლოგიის განვითარებაზე. ეს გასაგებიცაა - პოზიტივიზმი ხომ, არსებითად, მეცნიერების ფილოსოფიაა. მისი უპირველესი მიზანი შემეცნების თეოლოგიური, ტელეოლოგიური და მეტაფიზიკური ტენდენციებისაგან განთავისუფლება და ნამდვილი (პოზიტიური), ემპირიული მეცნიერული ცოდნის დამკვიდრებაა. პოზიტივიზმი თავისი არსით უკიდურესი ემპირიზმია, მისთვის ყოველგვარი ცოდნა არასპეკულატური, ემპირიული ხასიათისაა. ამიტომ ბუნებრივია, რომ პოზიტიური ცოდნის სფეროდან გამოირიცხა რაციონალური ფსიქოლოგია თავისი გონებაჭვრეტითი სპეკულაციებით. კონტი უფრო შორს წავიდა და ნამდვილ მეცნიერებათა სიიდან ემპირიული ფსიქოლოგიაც ამოაგდო. ცოდნის სხვადასხვა დარგის მეცნიერული სტატუსით დაინტერესებული პოზიტივისტები სერიოზულ ყურადღებას აქცევდნენ მეცნიერული დისციპლინების კლასიფიკაციას. სწორედ ამ კონტექსტში დაიწყო სისტემატური მსჯელობა ფსიქოლოგიის, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერების, ბუნებისა და მისი ადგილის შესახებ მეცნიერებათა სისტემაში. კონტის ე.წ. წრფივ კლასიფიკაციაში ექვსი ძირითადი დისციპლინა შემდეგნაირად განლაგდა: მათემატიკა-ასტრონომია-ფიზიკა-ქიმია-ფიზიოლოგია(ბიოლოგია)-სოციოლოგია (სოციალური ფიზიკა). როგორც ვხედავთ, კონტმა ფსიქოლოგიას პოზიტიურ მეცნიერებათა შორის ადგილი არ დაუტოვა. მას მიაჩნდა, რომ მეცნიერება, თუ იგი მეცნიერებაა, დაკვირვებად მოვლენებს უნდა შეისწავლიდეს. იმდროინდელი ემპირიული ფსიქოლოგია მხოლოდ თვითდაკვირვებას იცნობდა, რომელიც კონტს შეუძლებლად მიაჩნდა. ობიექტური დაკვირვების აუცილებელი პირობა დაკვირვების ობიექტისა და დამკვირვებელი სუბიექტის განცალკევებულობაა, რაც ვერ იქნება დაცული თვითდაკვირვებაში. ამიტომ იგი განუხორციელებელია ისევე, როგორც შეუძლებელია ოთახის ფანჯარასთან მდგომმა ადამიანმა იხილოს, თუ როგორ მისეირნობს იგი ქუჩაში, ან თვალმა დაინახოს საუთარი თავი. კონტი ძალიან უარყოფითად იყო განწყობილი ფსიქოლოგიური მეცნიერების მიმართ და მას ასტროლოგიის მსგავს ანტიმეცნიერებად თვლიდა. ფსიქოლოგიის საკვლევი სინამდვილე (სულიერი მოვლენები), მისი აზრით, ფრენოლოგიას (მეცნიერება ტვინის შესახებ) და სოციოლოგიას უნდა გაუნაწილდეს. ჯ.ს. მილი არსებითად საპირისპირო პოზიციაზე იდგა. მისი აზრით, ფსიქიკური ცხოვრების შესწავლა ნამდვილი მეცნიერებისთვის დამახასიათებელი მეთოდოლოგიით არა თუ შესაძლებლია, არამედ აუცილებელიც. იგი კატეგორიულად აყენებს საკითხს ფსიქოლოგიისთვის დამოუკიდებელი, სრულფასოვანი მეცნიერების სტატუსის მინიჭების შესახებ და თავის კლასიფიკაციაში მას ბოლოს წინა ადგილს, ბიოლოგიასა და სოციოლოგიას შორის აკუთვნებს. ეს კი ნიშნავს, რომ ჯ.ს. მილი ფსიქოლოგიას ურთულეს მეცნიერებად მიიჩნევს, ვინაიდან, როგორც აღინიშნა, მეცნიერებათა პოზიტივისტურ კლასიფიკაციებში დისციპლინები ერთმანეთისაგან სირთულის ხარისხით განსხვავდება, რომელიც მატულობს თავიდან ბოლოსკენ. ამასთან, ფსიქოლოგია ნაკლები სიზუსტითაც გამოირჩევა და ვერ შეედრება სხვა მეცნიერებებს ბუნების შესახებ. მიუხედავად ამისა, ფსიქოლოგიას შეუძლია და უნდა დანერგოს თავის კვლევაში მათი მეთოდოლოგია. ამდენად, ჯ.ს. მილის რწმენით, ფსიქოლოგიას განვითარების დიდი პოტენციალი აქვს, რაც, პირველ რიგში, ექსპერიმენტული მეთოდის დანერგვასთან არის დაკავშირებული. ჯ.ს. მილის უმცროსი მეგობარი ალექსანდრე ბეინი (1818-1903) უფრო ჩახედული იყო ბიოლოგიის საკითხებში და ცდილობდა, რეალურად დაეახლოვებინა ფსიქოლოგია ფიზიოლოგიასთან. იგი მკაფიო ფსიქოფიზიოლოგიური პარალელიზმის პოზიციებზე იდგა და თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის განმავლობაში ფიზიოლოგიის შთამბეჭდავ წარმატებებს მოესწრო. ამიტომ იგი უხვად იყენებდა ფიზიოლოგიურ მონაცემებს, როგორც შესატყვის ფსიქოლოგიურ პროცესებზე მიმანიშნებელ სიმპტომებს. ბეინი თვითონ ფსიქოლოგიაშიც განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა ისეთ მოვლენებს, რომლებსაც ძალზე მჭიდრო კავშირი აქვთ სხეულებრივ ორგანიზაციასთან: რეფლექსები, ჩვევები, ინსტინქტები და საერთოდ ქცევა, ემოციები. ეს განასხვავებს მას ტრადიციული ასოციაციური ფსიქოლოგიისაგან, რომელიც, უპირატესად, წმინდა ცნობიერების ფარგლებში რჩებოდა. ბეინი, აბერდინის უნივერსისტეტის პროფესორი და რექტორი, ცნობილია, როგორც ფსიქოლოგიის ფართო სისტემატური კურსის ავტორი, რომელიც ორ წიგნად გამოიცა: “შეგრძნებები და ინტელექტი” (1851) და “გრძნობები და ნებელობა” (1859). ეს თხზულება ბევრჯერ გამოიცა და მრავალი წლის განმავლობაში ფსიქოლოგიის ძირითად სახელმძღვანელო იყო ბრიტანეთში. ბეინის სახელთან არის დაკავშირებული, აგრეთვე, 1876 წელს მსოფლიოში პირველი ფსიქოლოგიური ჟურნალის დაარსება, სახელწოდებით “ ინდ”. იმ ფსიქოლოგიური ჟურნალებისაგან განსხვავებით, რომლებიც სულ მცირე დროის შემდეგ მრავლად გამოიცა ევროპასა და ამერიკაში, ამ ჟურნალში არა ექსპერიმენტული, არამედ უფრო ფილოსოფიურ-ფსიქოლოგიური პრობლემატიკა ჭარბობდა. როგორც ითქვა, ბეინი სერიოზულად იყო დაინტერესებული ქცევასთან დაკავშირებული პრობლემატიკით. მას სურდა დაეძლია ის დაპირისპირება, რომელიც ტრადიციულად არსებობდა უნებლიე და ნებელობითი ქცევების დახასიათებაში. მათ შორის არსებული უფსკრულის ამოვსების მიზნით, მან გამოთქვა იდეა აქტივობის ისეთი სახეობის არსებობის შესახებ, რომელიც არც წმინდა რეფლექსურია, არც წმინდად განზრახული ბუნებისაა და ცდისა და შეცდომის პრინციპს ემორჩილება. ეს არის მოქმედება, რომლის მიზანი ნაბიჯნაბიჯ, თანდათანობით მიიღწევა. ადამიანი უცებ არ გადადის გაუცნობიერებელი, სპონტანური მოქმედებიდან გონიერ, ნებელობით მოქმედებაზე. აქ მნიშვნელოვანია ე.წ. სპონტანურ მოქმედებაზე მითითება, რომელიც, რეფლექსური და ინსტინქტური მოქმედებისაგან განსხვავებით, თავისთავად, გარეგანი სტიმულირების გარეშე აღმოცენდება. მისი წყარო ორგანიზმშია, ნერვული სისტემის აგებულებაში. ზოგიერთი ასეთი მოქმედება შემთხვევით, ცდებისა და შეცდომების წყების შედეგად, შეიძლება გარემოში ასოციაციურად დაუკავშირდეს საგნებსა თუ მოვლენებს, დაფიქსირდეს და ჩამოყალიბდეს ადამიანის მიზანშეწონილ მოქმედებად - ჩვევად. საყურადღებოა, რომ აქ მნიშვნელობა აქვს არა უბრალოდ გარემოდან მომდინარე გამღიზიანებლების, ანუ შეგრძნებისა და მოძრაობის მექანიკურ თანხვედრას (როგორც ეს ჰერტლისთანაა), არამედ მოძრაობის თანხვედრას სიამოვნების გრძნობასთან. “თუ ესა თუ ის მოძრაობა შეუღლებულია სიამოვნებასთან, იგი ხელს შეუწყობს და გააძლიერებს მოძრაობას”. უსიამოვნება საპირისპირო შედეგს იწვევს. ეს კანონზომიერება, ბეინის სიტყვებით, “თვითშენახვის დიადი კანონის” მოქმედების გამოვლინებაა. თანამედროვე ბიჰევიორისტული ენით რომ ვთქვათ, სასარგებლო მოქმედების მისაღებად მხოლოდ სტიმულისა და რეაქციის თანხვედრა არ არის საკმარისი. საჭიროა მათ შორის კავშირის განმტკიცება. როგორც ქვევით დავრწმუნდებით, ბეინის იდეები ცდისა და შეცდომის გზით ახალ მოქმედებათა შეძენისა და მათი სიამოვნებასთან შეუღლებით ფიქსაციის შესახებ, მეტად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ფსიქოლოგიისთვის. ამიტომ ბეინს ზოგჯერ დასწავლის ბიჰევიორისტული თეორიის წინამორბედადაც მიიჩნევენ. საფიქრებელია, რომ რაიმე სახის პირდაპირ გავლენაზე ლაპარაკი ამ შემთხვევაში საფუძველს მოკლებულია. მაგრამ იმის აღნიშვნა კი შეიძლება, რომ ბეინის შეხედულება საგრძნობლად განსხვავდება ორთოდოქსული ასოციაციონიზმისაგან, სადაც კავშირის განმსაზღვრელ ფაქტორებად მეზობლობა და სიხშირე ითვლებოდა, ხოლო თანმხლები გრძნობის მნიშვნელობა სულ არ განიხილებოდა. კლასიკური ასოციაციური ფსიქოლოგიის პრინციპები ბეინს არც შემოქმედებითი პროცესის განხილვისას აკმაყოფილებს, სადაც სრულებით ახალი, ჯერ არარსებული პროდუქტი იქმნება. საქმეს არც “სულის ქიმია” შველის, რომელიც მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ უმარტივესი ფსიქიკური ელემენტებიდან მიიღება თვისებრივად ახალი მენტალური პროდუქტი. ეს არ არის საკმარისი, ვინაიდან აქ ყველაფერი მაინც გამოცდილებაში არსებული ცნობიერების მოვლენების კომბინირების ფარგლებში ხდება. შემოქმედება კი სხვა, ახალ უნარზე მიგვანიშნებს; ეს არის სრულიად ახალი მენტალური პროდუქტის შექმნის უნარი, რომელიც, მთლიანობაში, არ შეიძლება წარსული გამოცდილებიდან და შთაბეჭდილებებიდან გამომდინარეობდეს. ბეინი ამას ხედავს, მაგრამ ასოციაციონიზმთან კავშირს მაინც ვერ წყვეტს და ლაპარაკობს ე.წ. კონსტრუქციულ ასოციაციებზე, როგორც მეცნიერული აღმოჩენებისა და მხატვრული შემოქმედების ფსიქოლოგიურ მექანიზმზე. რა მნიშვნელობასაც არ უნდა დებდეს ამაში ავტორი, იგი, არსებითად, ასოციაციონიზმის ფარგლებს გარეთ გადის, ვინაიდან რეალური ასოციაცია არ შეიძლება იყოს იმაზე მეტი, ვიდრე წარსულში მიღებული შთაბეჭდილებების კომბინაცია თუ კავშირი. ამგვარად, ბეინთან აშკარად იჩენს თავს ასოციაციის, როგორც ცნობიერების მოვლენების უნივერსალური მექანიზმის არასაკმარისობა და ასოციაციონიზმის, როგორც ზოგადფსიქოლოგიური მიმდინარეობის რღვევის პროცესი. ასოციაციურ ფსიქოლოგიას სრულიად ახალი ჟღერადობა მისცა გამოჩენილმა ინგლისელმა ფილოსოფოსმა პოზიტივისტმა და სოციოლოგმა ჰერბერტ სპენსერმა (1820-1903). მან ჩამოაყალიბა ე.წ. ევოლუციური ასოციაციონიზმი და, ეპოქის მოთხოვნების შესაბამისად (როცა უზარმაზარი რეზონანსი ჰქონდა დარვინიზმს), ფსიქოლოგია ბიოლოგიური ევოლუციის მოძღვრებასთან დააახლოვა. ფსიქიკა პირველად იქნა განსაზღვრული ახალ ასპექტში, როგორც ბიოლოგიური ადაპტაციის გამოვლინება. სპენსერი ავტორია “სინთეტური ფილოსოფიის” ათტომეულისა. “ფსიქოლოგიის საფუძვლები” მისი შემადგენელი ნაწილია. ამ შრომის პირველმა გამოცემამ (1855) ჯეროვანი ყურადღება ვერ დაიმსახურა და შეფასდა, როგრც რიგითი ასოციაციონისტური გამოკვლევა. მასში ვერ შენიშნეს მნიშვნელოვანი ახალი მომენტები. მაგრამ მას შემდეგ, რაც კაცობრიობის ინტელექტუალურ სივრცეში მეხივით გავარდა დარვინის “სახეობათა წარმოშობა ბუნებრივი შერჩევის გზით” (1859) და დაიწყო დარვინისტული რევოლუცია, სპენსერის “ფსიქოლოგიის საფუძვლების” ახალმა ორტომეულმა (1870-72) უდიდესი ინტერესი გამოიწვია. მისი ავტორი ერთხმად აღიარეს ევოლუციონიზმის ერთერთ მოციქულად და ახალი მიმართულების - ევოლუციური ასოციაციონიზმის შემქმნელად. სპენსერმა ჩამოაყალიბა ევოლუციის საერთო კანონი, რომელიც მთელ სამყაროში მოქმედებს: ფიზიკურში, ორგანულში და სოციალურში. ფსიქიკაც განვითარების კანონშია ჩართული. ის სიცოცხლის ერთ-ერთი გამოვლინებაა, ხოლო სიცოცხლე - შინაგანის გარეგანთან მუდმივი შეგუება. ფსიქიკაც შეგუების გარკვეული ფორმაა. მის არსებობას სხვა აზრი და დანიშნულება არა აქვს; ამის გარეშე ფსიქიკის წარმოშობისა და განვითარების ფაქტი გაუგებარი დარჩება. ფსიქიკა ემსახურება სიცოცხლის შენარჩუნებას, თავად კი ემორჩილება ბუნებრივი შერჩევის კანონზომიერებას. ამგვარად, ფსიქიკა სპენსერის მიერ განიხილება ორგანიზმსა და გარემოს შორის ადაპტაციური ურთიერთობის თვალსაზრისით. მოგვიანებით ასეთი მიდგომა ამერიკული ფსიქოლოგიის (ფუნქციონალიზმი, ბიჰევიორიზმი) ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურება გახდა. შემთხვევითი არ არის, რომ სპენსერი ამერიკაში უფრო პოპულარული იყო, ვიდრე თავის სამშობლოში. სპენსერი წარსულის ასოციაციურ ფსიქოლოგიას იმას საყვედურობს, რომ ცნობიერების მატერიალურ პროცესებთან დამოკიდებულების საკითხის განხილვისას ის, ასე ვთქვათ, ორგანიზმის შიგნით იკეტებოდა - შეისწავლიდა კავშირს ფსიქიკურ და ნერვულ პროცესებს შორის. ამისაგან განსხვავებით, ავტორი მოითხოვს ფსიქიკის განხილვას გარემოსთან მიმართებაში. ფსიქიკის ფუნქცია ორგანიზმისა და გარემოს კავშირის შესწავლისას დგინდება. ამ შემთხვევაში, ცნობიერების ფენომენების ანალიზი სხვა კუთხით წარიმართება - არა შიდასხეულებრივ პროცესებთან, არამედ გარემოს ფაქტორებთან მიმართებაში. სპენსერი ამაში ხედავს ფსიქოლოგიის საგნის სპეციფიკას: “ფსიქოლოგია არ შეისწავლის მიმართებებს შინაგან მოვლენებს შორის, არც მიმართებებს გარეგან მოვლენებს შორის; იგი ამ მიმართებათა შორის არსებულ მიმართებებს შეისწავლის”. ამრიგად, სპენსერი აფართოვებს ასოციაციური ფსიქოლოგიის საგნის გაგებას და მასში მოიაზრებს არა მხოლოდ ასოციაციებს შინაგან ფაქტორებს შორის (ასეთია კავშირები ცნობიერების მოვლენებს შორის, ცნობიერებასა და სხეულებრივ მოვლენებს შორის), არამედ კავშირებს ცნობიერებასა და გარე სამყაროს შორის. ფსიქიკა შინაგანის გარეგანთან შეგუების პროცესში წარმოიქმნება, როგორც ახალი რეალობა თავისი ყველა ნაირსახეობითა თუ გამოვლინებით. ფსიქიკა ვითარდება ორგანულისთვის დამახასიათებელი გაღიზიანებადობის თვისებიდან. მისი პირველადი ერთეულია შეგრძნება. ის ობიექტურად მოცემული ნერვული იმპულსის სუბიექტურ მხარეს გამოხატავს. შეგრძნებიდან წარმოიქმნება მთელი ფსიქიკური ცხოვრება. ის ერთმანეთთან უმჭიდროესად დაკავშირებული ორი ხაზით ვითარდება: 1) ქცევით პლანში - რეფლექსები, ინსტინქტები, ჩვევები; 2) განცდისა და ცნობიერების პლანში - აღქმა, გრძნობა, მეხსიერება, აზროვნება, ნებელობა. ისინი, არსებითად, შეგუების თანდათანობითი გართულებისა და სპეციალიზაციის ფორმები ან სტადიებია. ამასთან, რთული პროცესები უფრო მარტივიდან აღმოცენდება. როდესაც შეგუებისთვის აღარ კმარა აქტივობის რეფლექსური ან ინსტინქტური ფორმები, ვითარდება მეხსიერება და ინტელექტი; მოქმედების ავტომატიზმის დარღვევა იწვევს გრძნობისა და ნებელობის გაჩენას. ასე ყალიბდება ფსიქიკურ პროცესთა იერარქია. ფსიქიკური ცხოვრება, როგორც შინაგანის გარეგანთან შეგუების პროცესი, ასოციაციის პრინციპს ემორჩილება. გარეგანი მიმართებები ასოციაციურად იწვევენ შინაგან მიმართებებს. ეს კავშირები სულ უფრო რთულდება და მთელ ინდივიდუალურ გამოცდილებას ქმნის. მაგრამ არსებობს აგრეთვე მემკვიდრული (სახეობრივი) გამოცდილება. ასოციაციის კანონების მოქმედება ვრცელდება ფილოგენზზე და ანთროპოგენეზზე. ხშირი გამეორების შედეგად ასოციაციები მემკვიდრეობითი ტენდენციის სახეს იღებენ და მომდევნო თაობების ნერვულ სისტემაში ფიქსირდება როგორც თანდაყოლილი ასოციაციები. ესენია რეფლექსები, ინსტინქტები, ზოგიერთი ცოდნა-ჩვევები და უნარ-თვისებები. მათ მიეკუთვნება, აგრეთვე, ცნობიერების ისეთი ფორმები, როგორიცაა სივრცე და დრო. საკითხი მათი წარმოშობის შესახებ ერთ-ერთი უძველესია ფსიქოლოგიაში. როგორც ცნობილია, აქ ერთმანეთს დაუპირისპირდა ემპირისტული და აპრიორისტული შეხედულებები. ისინი ჯერ კიდევ XVII საუკუნეში ჩამოყალიბდნენ. პირველი ლოკიდან იწყება, XVIII საუკუნეში ბერკლისთან ვითარდება და XIX საუკუნეში ე.წ. გენეტიკური თეორიის სახეს იღებს. მეორეს სათავე დეკარტე-ლაიბნიცის სწავლებაშია, რომელიც, კანტის გავლით, ე.წ. ნატივისტურ კონცეფციად ჩამოყალიბდა. სპენსერის შეხედულება, არსებითად, ამ ორი თვალსაზრისის გაერთიანებაა. ემპირიზმი არ არის მართებული, ვინაიდან ფსიქიკა ინდივიდუალურად შეძენილი გამოცდილებით არ ამოიწურება; ის არ წარმოდგენს სუფთა დაფას და მოიცავს თანდაყოლილ ასოციაციურ ცოდნაგამოცდილებას, მათ შორის სივრცისა და დროის თაობაზე. ემპირიზმი არ ითვალისწინებს მემკვიდრეობის ფაქტს. არც ორთოდოქსული აპრიორიზმია ბოლომდე მართებული. სწორია ის, რომ ადამიანები იბადებიან გარკვეული ცოდნით, სქემებით სივრცისა და დროის შესახებ. მაგრამ არ შეიძლება იმის უგულებელყოფა, რომ ცნობიერების ეს “აპრიორული ფორმები” ფსიქიკის ხანგრძლივი ფილოგენეტური და ისტორიული გავითარების შედეგია. ამდენად, მათი აპრიორულობა, თანდაყოლილობა შედარებითია და არა აბსოლუტური და პრინციპული, როგორც ამას თუნდაც კანტი ამტკიცებდა. უფრო ფართო კონტექსტში, ყოველგვარი აპრიორულობა, დაწყებული “თანდაყოლილი იდეებიდან”, ვიდრე “განსჯის კატეგორიებამდე”, სპენსერთან ემპირისტულ-პოზიტივისტური აზრისთვის მისაღებ სახეს იღებს. მას ნაწილობრივი სინათლე მაინც შეაქვს აქამდე სქელ თეოლოგიურ და მეტაფიზიკურ ნისლში გახვეულ საკითხში გონების თანდაყოლილი შიგთავსის წარმოშობის შესახებ. სპენსერის მიხედვით, ის, რაც მთელ სახეობაში ემპირიულად არის შეძენილი, ინდივიდში თანშობილია. მენტალური გამოცდილების შექმნის, განმტკიცების, შენახვისა და გადაცემის მექანიზმი ასოციაციურ-ევოლუციონისტურია. სპენსერის მთელი სისტემა პოზიტივიზმის, ასოციაციონიზმისა და ევულუციონიზმის თავისებური გაერთიანებაა: “თუ ევოლუციის დოქტრინა მართებულია, გარდუვალია დასკვნა, რომ გონების გაგება შესაძლებელია მხოლოდ იმაზე დაკვირვებით, თუ როგორ ევოლუციონირებს იგი”. ევოლუცია კი გულისხმობს ინდივიდუალურად შეძენილი სასარგებლო თვისებების შენაძენების გადაქცევას სახეობის კუთვნილებად ანუ მემკვიდრეობით გადაცემას. საბოლოო ჯამში, ემპირისტული და აპრიორისტული მიდგომების სირთულეები მემკვიდრეობის კანონის გაუთვალისწინებლობით არის გამოწვეული. სპენსერის ეს მსჯელობა უდავოდ შეიცავს ჭეშმარიტების მარცვალს. მაგრამ, ისიც უდავოა, რომ ხსენებული კანონი მაინც ბიოლოგიურია, რის გამოც ფსიქოლოგიის ისტორიკოსები ხშირად საყვედურობენ სპენსერს ფსიქოლოგიის ბიოლოგიზაციას. ამის საილუსტრაციოდ შეიძლება გამოდგეს სპენსერის მოსაზრება, რომ კულტურულ და პრიმიტიულ ადამიანს შორის არსებული ფსიქოლოგიური განსხვავებულობანი იმით არის გამოწვეული, რომ ევროპელს პაპუასზე 20-30 დუიმით დიდი ტვინი აქვს, რის გამოც “ცივილიზებული ადამიანის ნერვული სისტემა უფრო რთული და ჰეტეროგენულია, ვიდრე არაცივილიზებულისა”. უნდა ითქვას, რომ თანამედროვე მეცნიერების მონაცემების მიხედვით, ამ მტკიცებას არავითარი ფაქტობრივი საფუძველი არ გააჩნია. გამოკვეთილად ბიოლოგისტურ-ნატურალისტური დაღი აჩნია სპენსერის შეხედულებებს საზოგადოების აგებულებისა და მასში მიმდინარე სოციალური თუ სოციალურ-ფსიქოლოგიური პროცესების შესახებ. საზოგადოების მოწყობას იგი ბიოლოგიურ ორგანიზმს ადარებდა და მიიჩნევდა, რომ საზოგადოების სტრუქტურები ორგანიზმის ცალკეული ნაწილის ანალოგიურია. სპენსერმა გამოყო ორგანოთა სამი სისტემა (სოციალური ინსტიტუტები) - საყრდენი (წარმოება), გამანაწილებელი (კომუნიკაცია) და მარეგულირებელი (მართვა). იმისთვის, რომ გადარჩეს, საზოგადოება გარემოს ახალ პირობებს უნდა შეეგუოს. ასე ხორციელდება ბუნებრივი შერჩევა. შეგუების პროცესში ხდება საზოგადოების ცალკეული ნაწილის სულ უფრო ძლიერი სპეციალიზაცია. ამის შედეგად საზოგადოება, ორგანიზმის მსგავსად, შედარებით მარტივი ფორმებიდან უფრო რთულისკენ ევოლუციონიერებს. როცა ადამიანის ფსიქიკაში სოციალურ განზომილებას აანალიზებდა, სპენსერი ხაზს უსვამდა იმას, რომ ადამიანი, ცხოველისაგან განსხვავებით, არსებობს არა მხოლოდ ბუნებრივ, არამედ ე.წ. “ორგანულზედა”, ანუ სოციალურ-კულტურულ გარემოში და იძულებულია, მასაც შეეგუოს. სოციალური ევოლუცია ზოგადად ევოლუციის ნაწილია. ამიტომ სოციალური გარემოსადმი ადამიანის შეგუების მექანიზმები და ხერხები არსებითად ისეთივე რჩება, რაც ცხოველურ სამყაროშია. განსხვავება აქ რაოდენობრივია და არა თვისებრივი. ადაპტაციის პროცესი რთულდება დამატებითი ფაქტორების გაჩენით (ენა, წარმოება, სახელმწიფო, ზნეობა, ხელოვნება, მეცნიერება და ა.შ.), მაგრამ მისი არსი იგივე რჩება - ევოლუცია საზოგადოებაშიც “არსებობისთვის ბრძოლა” და “ბუნებრივი შერჩევაა”. ამ დოქტრინას “სოციალური დარვინიზმი” ეწოდა, თუმცა სპენსერმა ის დარვინამდე შეიმუშავა. იგი თვლიდა, რომ ევოლუციის “კოსმოსური” პროცესი ადამიანის სოციალური ცხოვრების მსვლელობაშიც მიმდინარეობს და მას თავისუფალი განხორციელების შესაძლებლობა უნდა მიეცეს. ამიტომ, სახელმწიფო ხელოვნურად არ უნდა ერეოდეს მასში, არ უნდა ეხმარებოდეს სუსტებს, უსუსურებსა და უქონლებს. ბუნებრივი შერჩევა სპობს სუსტებს და, შესაბამისად, მათ მემკვიდრულ უვარგის თვისებებს. ეს პრინციპი კაცობრიობის სრულყოფასაც ემსახურება. მარცხიანი და წარუმატებელი ადამიანებისთვის დახმარების გაწევა ნიშნავს სახეობის დეგრადაციისთვის ხელის შეწყობას, ვინაიდან მათ ამით საშუალება ეძლევათ, გამრავლდნენ და მემკვიდრეობით გადასცენ თავიანთი სოციალური უუნარობა. სპენსერის დამსახურება ფსიქოლოგიის წინაშე ძალზე დიდია. მან პირველმა განიხილა ფსიქიკა ევოლუციონისტური თვალსაზრისით და ამით, ჯერ ერთი, მყარად დააფიქსირა განვითარების პრინციპი ემპირიული ფსიქოლოგიის ფარგლებში; მეორე, შეარბილა ასოციაციონიზმის ემპირისტული ცალმხრივობა თანდაყოლილი ასოციაციების იდეის შემოტანით; მესამე, ხაზი გაუსვა ფსიქიკის ადაპტაციურ, შეგუებით ფუნქციას. ფსიქიკის ამ კუთხით განხილვა შემდგომდროინდელი ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ყველაზე დამახასიათებელი ნიშანი გახდა. ვიდრე ასოციაციური ფსიქოლოგიის შეფასებაზე გადავიდოდეთ, მოკლედ შევაჯამოთ ნათქვამი. ასოციაციონიზმი ემპირიული ფსიქოლოგიის ყველაზე მძლავრი მიმდინარეობაა. ამიტომ ემპირიული ფსიქოლოგიის მთავარი ნიშნები მასზეც ვრცელდება. პირველ ყოვლისა, ეს ის თავისებურებებია, ემპირიულ ფსიქოლოგიას მეტაფიზიკურისაგან რომ განასხვავებს. მისი საგანი ცნობიერების ფაქტებია, მათი წარმოშობისა და არსებობის მიზეზები, პირობები და კანონზომიერებები. ახალი დროის ემპირიული ფსიქოლოგია მხოლოდ ფსიქიკური ცხოვრების მოვლენებს ეხება. იგი არ ცნობს სულს, როგორც მეცნიერული კვლევის ობიექტს და საკითხს მისი ბუნების შესახებ მთლიანად მეტაფიზიკას უტოვებს. გონებაჭვრეტითი მსჯელობა რაციონალური ფსიქოლოგიის ფარგლებში მიმდინარეობს, რომელიც ემპირიული ფსიქოლოგიის პარალელურად ვითარდება. ემპირიული ფსიქოლოგია ჯერ კიდევ არ ფლობს ექსპერიმენტულ მეთოდს. მისი ფაქტოლოგია, უპირატესად, არასისტემატური თვითდაკვირვების გზით არის მოპოვებული. ამავე დროს, მისთვის უცხო არც გენეტიკური და შედარებითი კვლევის მეთოდოლოგიაა. იზიარებს რა ემპირიული ფსიქოლოგიის ამ ნიშნებს, საკუთრივ ასოციაციონიზმი იმის რწმენას ემყარება, რომ ცნობიერების მოვლენების შესწავლა უნდა იწყებოდეს ანალიზით და სრულდებოდეს სინთეზით. ამიტომ მთელი მისი მცდელობა იმაზეა მიმართული, რომ ერთი მხრივ, გამოყოს ცნობიერების უმარტივესი ელემენტები, ხოლო მეორე მხრივ, აჩვენოს მექანიზმი, რომელიც განაპირობებს მათ გაერთიანებას რთულ ფსიქიკურ წარმონაქმნებში. ამ ამოცანების შესაბამისად, შეგრძნების ფენომენის სახით, გამოიყოფა ფსიქიკის პირველადი, სხვა რაიმეზე დაუყვანადი ფაქტი. ყველა ფსიქიკური მოვლენა შეგრძნებიდან არის წარმოებული, და, ამ გაგებით, მეორადია. დადასტურებულია შეგრძნების შვიდი სახეობის არსებობა. არისტოტელესეულ ხუთ შეგრძნებასთან ერთად ესენია კუნთური და ორგანული შეგრძნებები. სულიერ მოვლენებში მოქმედ უზოგადეს კანონს ასოციაციის კანონი წარმოადგენს. ის შეიძლება შევადაროთ მიზიდულობის კანონს ფიზიკურ სამყაროში. ასოციაციური მოძღვრების ორსაუკუნოვანი განვითარების პროცესში იცვლებოდა წარმოდგენები იმაზე, თუ რა სახისაა ასოციაციური კავშირები და რა ფაქტორები განაპირობებენ მათ შექმნასა და გამოვლენას. თანდათან დამკვიდრდა შეხედულება ერთდროული (სიმულტანური) და თანმიმდევრული (სუქცესიური) ასოციაციების არსებობის შესახებ. ისინი განსხვავებულ როლს თამაშობენ სხვადასხვა ფსიქიკური მოვლენებისა თუ პროცესების განსაზღვრაში. მაგალითად, აღქმის ფაქტები სიმულტანური ასოციაციის შედეგია, მეხსიერებისა - სუქცესიურის. აზროვნების სფეროში ცნება წარმოდგენათა ერთდროული ასოციაციური კავშირის გამოხატულებაა, ხოლო მსჯელობა - თანმიმდევრულის. რაც შეეხება თვით ასოციაციური კავშირების წარმოქმნის პირობებს (მათ ხან ასოციაციის კანონებს, ხანაც ფაქტორებს უწოდებენ), ისინი სხვადასხვა ავტორებთან განსხვავებულად არის მოაზრებული. არისტოტელეს მიერ გამოყოფილ ოთხ კანონს (მეზობლობა სივრცესა და დროში, მსგავსება და კონტრასტი) ზოგჯერ უმატებენ თანხვედრის სიხშირეს და სხვა მეორად ფაქტორებს (ძალა, ხანგრძლივობა, სიახლე და სხვა), ზოგჯერ კი იმდენად კვეცავენ, რომ მხოლოდ ერთ ფაქტორზე, სახელდობრ, სივრცულ მეზობლობაზე დაჰყავთ (ე.წ. ასოციაციის კანონების რედუქცია). ასეთია ასოციაციური ფსიქოლოგიის ძირითადი პოზიციები. მისი შეფასება, პირველ რიგში, ფსიქოლოგიის შემდგომი განვითარების გადასახედიდან უნდა ხდებოდეს. აქედან ადვილი დასანახია, რომ სწორედ ამ მოძღვრებამ მოამზადა ფილოსოფიური ფსიქოლოგიის მხრიდან იმის ნიადაგი, რომ გაჩენილიყო ექსპერიმენტული ფსიქოლოგია, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერული დისციპლინა. ასოციაციონიზმმა დიდწილად განსაზღვრა ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის პირველი კონცეპტუალური პროგრამების არსებითი თავისებურებანი. საკითხი ფსიქიკური მოვლენების ექსპერიმენტული შესწავლის აუცილებლობის შესახებ თანდათანობით მწიფდებოდა. გვიანდელ ბრიტანულ ასოციაციონიზმში იგი მეტ-ნაკლებად გამოიკვეთა. პირველ ეტაპზე ექსპერიმენტული კვლევის წესი და შინაარსი მნიშვნელოვნად იყო განსაზღვრული ასოციაციური ფსიქოლოგიისთვის დამახასიათებელი ელემენტარიზმითა და სენსუალიზმით. ეს გამოიხატა იმაში, რომ ექსპერიმენტირების პროცესი, უპირველეს ყოვლისა, ცნობიერების ელემენტების გამოვლენაზე იყო მიმართული, შესწავლის ყველაზე პოპულარულ ობიექტს კი შეგრძნებები წარმოადგენდა (იხ. თავი 6.2.). თეორიულ პლანშიც ფსიქიკის სენსორულ ბუნებაზე კეთდებოდა აქცენტი. ცნობიერება თვალსაჩინო შინაარსების - შეგრძნებებისა და წარმოდგენების ასოციაციური კავშირების სახით იქნა გააზრებული. ყველაზე მკვეთრად ეს ტიჩენერის “სტრუქტურულ ფსიქოლოგიაში” გამოჩნდა, რომელიც ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის პატრიარქის, ვუნდტის ხაზს აგრძელებდა. თუმცა, როგორც ქვევით დავრწმუნდებით, ვუნდტი გრძნობის სახით ცნობიერების არასენსორულ ელემენტსაც აღიარებდა, ხოლო ასოციაცია მისთვის სულიერი ცხოვრების მხოლოდ ერთ-ერთი მექანიზმი იყო, აპერცეფციასთან ერთად (იხ. თავი 6.1). ეს უკანასკნელი მის სისტემაში გერმანული ემპირიზმის, კერძოდ ჰერბარტის გავლენით გაჩნდა. ორთოდოქსული ასოციაციონიზმი მექანიცისტურიც იყო, ვინაიდან ცნობიერების მოვლენებში მათი შემადგენელი ერთეულების ჯამს, მექანიკურ გაერთიანებას ხედავდა. ბრაუნის, ჯ.ს. მილისა და ბეინის მცდელობა, დაეძლიათ ეს მეთოდოლოგიური პრინციპი, ფსიქოლოგიური დეტერმინაციის ახლებური გააზრების მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯია. ეს ტენდენცია აისახა ვუნდტის, ჯეიმსის, დილთაის და სხვათა სისტემებში. “სულის ქიმიის” თუ “კონსტრუქციული ასოციაციების” გარეშე არ ჩამოყალიბდებოდა ვუნდტის “შემოქმედებითი სინთეზის” პრინციპი, რომელიც ფსიქიკური წარმონაქმნების შემადგენელ ნაწილებზე დაუყვანადობის იდეას გამოხატავს. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ “სულის ქიმიის” მსგავსი კონცეპტები ფაქტების აღწერის დონეს არ სცილდება. ასოციაციური სქემა არ იძლევა იმის გაგების საშუალებას. თუ რატომ აქვს ახალ მთლიანობას ნაწილებისაგან განსხვავებული და მათგან გამოუყვანადი თვისებები. ქიმიასთან ანალოგია, ცხადია, საქმეს ვერ შველის, ვინაიდან გაუგებარი რჩება, თუ რა რეალური კანონზომიერების გამოხატულებაა ეს ფაქტი. ბრიტანულმა ასოციაციურმა ფსიქოლოგიამ თავისი განვითარების ბოლო ეტაპზე უთუოდ საგრძნობი ნაბიჯი გადადგა წინ, როცა დასვა საკითხი რთული ფსიქიკური მოვლენის შინაარსობრივი განსხვავებულობის შესახებ ელემენტების უბრალო ჯამისაგან. მანამდე, ჯეიმს მილისთვისაც კი ყოველი ფსიქიკური წარმონაქმნი (იდეა) მარტივი იდეების უბრალო კრებადობას წარმოადგენდა. მიუხედავად ამისა, გვიანდელ ასოციაციონიზმშიც მთელი მაინც რჩება სინთეტურ, მეორად მოვლენად, ვინაიდან იგი ისევ ელემენტების შეერთების (თუმცა არა მარტივი დაჯამების) გზით მიიღება. ელემენტი კვლავ პირველად ფსიქიკურ მოცემულობად გვევლინება. ასოციაციური ფსიქოლოგიის შეზღუდულობა იმაში კი არ მდგომარეობს, რომ მან ელემენტებზე გაამახვილა ყურადღება. ანალიზი და რთულის ნაცვლად ჯერ მარტივის შესწავლა საზოგადოდ მეცნიერული შემეცნების მოუცილებელი მომენტია. ფსიქოლოგიური მეცნიერებაც აქედან იწყება. გავიხსენოთ თუნდაც არისტოტელე, რომელიც სულის ერთიანობას და განუყოფლობას აღიარებდა, მაგრამ მაინც იძულებული გახდა, სულის სამი სახეობა გამოეყო. ემპირიული ფსიქოლოგიაც, რომლისთვისაც ბუნებისმეტყველების წარმატებები იდეალად იქცა, ცდილობდა გაერკვია ცნობიერების ფენომენების შემადგენლობა და იქ ბუნების მოვლენების მსგავსი რამ მოენახა. ატომის აღმოჩენა ფიზიკაში, ელემეტების პერიოდული სისტემის შექმნა ქიმიაში, ორგანიზმის უჯრედული აგებულების დახასიათება ბიოლოგიაში - სტიმულს აძლევდა სულიერი ცხოვრების უმარტივესი ერთეულების ძიების პროცესს. ემპირიული ფსიქოლოგიის მიერ შეგრძნებისა და წარმოდგენის სახით მიგნებული და გამოყოფილი ცნობიერების ელემენტები მეცნიერების უდავო მონაპოვარია. ექსპერიმენტულმა ასოციაციონიზმმა მათ ე.წ. მარტივი გრძნობებიც დაუმატა. ასოციაციონიზმის წარმომადგენლები იმასაც მიხვდნენ, რომ მთელს ამ ელემენტებისაგან განსხვავებული თვისებები აქვს. მაგრამ ასოციაციური ფსიქოლოგია ვერ მივიდა იმ დებულებამდე, რომ რთული ფსიქიკური წარმონაქმნები მხოლოდ ახალი თვისებებით კი არ განსხვავდება შემადგენელი ელემენტებისაგან, არამედ გენეზისის თვალსაზრისითაც არ გამოიყვანება მათგან. ცნობიერების რთული წარმონაქმნების თავისებურების დადასტურებას თან უნდა დართვოდა ფსიქიკური მთლიანობის პირველადობის აღიარება. ფსიქოლოგიური აზროვნების მაშინდელ დონეზე ასეთი გარღვევა ვერ მოხდებოდა. მთლიანობის იდეა უნდა მომწიფებულიყო. ამ პროცესმა ბრენტანოს, ჯეიმსის, დილთაისა და ერენფელსის გავლით, გეშტალტფსიქოლოგიამდე მიგვიყვანა, რომელმაც ელემენტარიზმი საბოლოოდ დაასამარა (იხ. თავი 10.1). ასოციაციურმა კონცეფციამ საკმაოდ დეტალურად აღწერა საკუთრივ ასოციაციის პროცესი. ამან უდავო დახმარება გაუწია ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიას, როდესაც მან XIX საუკუნის ბოლო მეოთხედში ხელი მოჰკიდა დასწავლის მეხსიერების კანონზომიერებათა კვლევას (ებინჰაუსი, გ.ე. მიულერი და სხვა). გარკვეული თვალსაზრისით, ეს თვით ასოციაციის მოვლენის შესწავლას ნიშნავდა, რომლის პირდაპირი კვლევაც ექსპერიმენტულმა ფსიქოლოგიამ ამავე პერიოდში დაიწყო. ეს იყო ე.წ. “ასოციაციური ექსპერიმენტი”, რომლითაც, თავდაპირველად, განსხვავებულ შინაარსებთან დაკავშირებული ასოციაციის დრო იზომებოდა (იხ. თავი 7.1.). შემდგომში ასოციაციური მეთოდი სხვადასხვა ფიზიოლოგიური პარამეტრების გაზომვასთან დააკავშირეს, რაც პრაქტიკულად გამოიყენეს სამედიცინო და იურიდიულ ფსიქოლოგიაში. იგი ეფექტური საშუალება გახდა განდევნილი ან დაფარული ემოციური კომპლექსების გამოსავლენად. ის გარემოება, რომ ასოციაცია თვითონვე გახდა ექსპერიმენტული შესწავლის ობიექტი, თავისთავად მიანიშნებს ასოციაციური ფსიქოლოგიის ძირითად ნაკლოვანებაზე. ამ კონცეფციის მიხედვით, ასოციაცია ფსიქიკის მოქმედების ერთადერთ მექანიზმად არის წარმოდგენილი. არსებითად კი, ასოციაცია მხოლოდ გარკვეული მოვლენის, სახელდობრ, იდეების კავშირის აღწერაა; იგი არ არის ამხსნელი მექანიზმი. მას, როგორც კერძო მოვლენას, თვითონ ესაჭიროება ახსნა, ე.ი. დაყვანა ფსიქიკის ნამდვილად ფუნდამენტურ კანონებსა და მექანიზმებზე, რასაც სუბიექტთან, პიროვნებასთან მივყავართ. ასოციაციური პროცესი უნებლიე, სპონტანური ხასიათისაა. მისი მთავარი პირობა სუბიექტის მაქსიმალური პასიურობაა. მიუხედავად ამისა, პიროვნების აქტიურობის მთლიანი გამორიცხვა არც აქ არის შესაძლებელი. საქმე ისაა, რომ ყოველგვარ ფსიქიკურ მოქმედებას, მათ შორის ისეთს, რომელიც წარმოდგენათა დაკავშირებას ან მათი კავშირის რეალიზაციას ეხება, საბოლოო ჯამში პიროვნება ახორციელებს. ეს გარემოება ასოციაციურ ფსიქოლოგიაში მთლიანად იგნორირებულია. აქ გავრცელებული რწმენით, ცნონიერების ფენომენები ისევე ზემოქმედებენ ერთმანეთზე, როგორც ბუნების მოვლენები, ანუ მექანიკური მიზეზობრიობის ანალოგიურად - პირდაპირ და უშუალოდ. როგორც უზნაძემ აჩვენა, მთელი ტრადიციული ფსიქოლოგია და, პირველ რიგში, ასოციაციონიზმი, ასეთ “უშუალობის პოსტულატზეა” აგებული (იხ. თავი 13.2.). მართლაც, ძნელი არ არის იმის შემჩნევა, რომ “ასოციაციის კანონებს უდავოდ უშუალობის პრინციპი უდევს საფუძვლად: ერთი წარმოდგენა მეორეს უკავშირდება პირდაპირ, უშუალოდ, ყოველი შუაწევრის გარეშე, და ერთი წარმოდგენა მეორეს რეპროდუქციას ახდენს ასევე პირდაპირ და ასევე უშუალოდ” (უზნაძე). ამ შემთხვევაში აქტივობის სუბიექტისთვის, პიროვნებისთვის ადგილი არ რჩება. არ ჩანს ადგილი ფსიქიკური პროცესების ავტორისთვის, რომლის მოთხოვნილებების, ინტერესებისა და განწყობების გათვალისწინების გარეშე წარმოდგენებსა და მათი კავშირებს საერთოდ აზრი ეკარგება. გამოდის, რომ ასოციაციის პროცესი მთლიანად იმით განისაზღვრება, თუ რამდენად ხშირია თანხვედრა ამა თუ იმ იდეას შორის, ან იმით, თუ რამდენად ჰგვანან ისინი ერთმანეთს და ა.შ. სინამდვილეში კი სწორედ საწინააღმდეგო ვითარებაა: ყველა ცალკეულ ფაქტორს (ე.წ. ასოციაციის კანონს), მსგავსებას თუ მეზობლობას, მხოლოდ იმდენად აქვს ფაქტორის ღირებულება, რამდენადაც მას სათანადო განწყობა უდევს საფუძვლად, მართებულად აღნიშნავს უზნაძე. მაშასადამე, ასოციაციის პროცესი უშუალოდ ასოციაციის კანონებით კი არა, პირველ ყოვლისა, მათ საფუძვლადმდებარე პიროვნული ფაქტორებით არის განსაზღვრული. სადღეისოდ ფსიქოლოგიას მდიდარი ემპირიული მასალა მოეპოვება იმის დასამტკიცებლად, რომ შთაბეჭდილებათა დაკავშირებაც და ამ კავშირის რეალიზაციაც იმაზეა დამოკიდებული, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია იგი პიროვნებისთვის. აქედან გამომდინარე, ერთ შემთხვევაში შეიძლება ისე იყოს, რომ წარმოდგენები მხოლოდ ერთხელ მოხვდნენ ერთად და მათ შორის უმტკიცესი კავშირი დამყარდეს, ხოლო სხვა შემთხვევაში იდეათა მრავალჯერადი თანხვედრაც არ აღმოჩნდეს საკმარისი ასოციაციის შესაქმნელად. არსებული ასოციაციებიდანაც ის აქტუალიზდება და ის ჩაერთვება ქცევაში, რომელიც სუბიექტის აქტუალურ განწყობას შეესაბამება. ასოციაციური ფსიქოლოგიის ისტორიული მნიშვნელობის შეფასებისას მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ ის, მართალია, წმინდაწყლის ცნობიერების ფსიქოლოგიას წარმოდგენდა, მაგრამ არც თუ იშვიათად სხეულებრივ, ნერვულ პროცესებთან მიმართებასაც აანალიზებდა (ჰერტლი, ბეინი). ამიტომ ბუნებრივია, რომ ვუნდტის “ფიზიოლოგიურმა ფსიქოლოგიამ” ბევრი რამ აიღო მისგან, ხოლო საკითხი ფსიქიკის ორგანიზმული საფუძვლების შესახებ შემდგომდროინდელი ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი პრინციპული საკითხი გახდა. რაც შეეხება გარემოსა და ფსიქიკის მიმართებას, ასოციაციურ ფსიქოლოგიაში ის, არსებითად, ყურადღების გარეშე დარჩა. გამონაკლისი იყო სპენსერი, რომელმაც აღნიშნულ კავშირს საგანგებოდ გაუსვა ხაზი. დღეს ფსიქოლოგიის წარმოდგენა ამ უმნიშვნელოვანესი მიმართების კვლევის გარეშე შეუძლებელია; ფსიქოლოგიისთვის ის ცენტრალურია. ნიშანდობლივია, რომ ფსიქოლოგია, როგორც დამოუკიდებელი ექსპერიმენტული მეცნიერება, თავიდანვე მასზე იყო ორიენტირებული. ეს გარემოება შეამზადა XIX საუკუნის ბუნებისშემსწავლელ დისციპლინებში მიმდინარე კვლევებმა. მაგალითად, ჰელმჰოლცი, გრძნობის ორგანოთა ფიზიოლოგიის კვლევის პროცესში, ბუნებრივად დადგა იმის გარკვევის აუცილებლობის წინაშე, თუ როგორ ჩნდება ცნობიერებაში საგნის პერცეპტული ხატი სენსორული მონაცემებიდან. საკითხი, არსებითად, იმას ეხებოდა, თუ როგორ ვასხვავებთ ერთმანეთისაგან გარემოში არსებულ საგნებს და როგორ ვმოქმედებთ მათ მიმართ ადეკვატურად. ინტენსიური მუშაობა ე.წ. ფსიქოფიზიკაში პირდაპირ გარეგანისა და შინაგანის მიმართებაზე იყო ორიენტირებული, კონკრეტულად კი იმაზე, თუ როგორია კავშირი გამღიზიანებლისა და შეგრძნების ინტენსივობას შორის. ამავე კონტექსტში მიმდინარებოდა ასტრონომების მიერ ინიციირებული რეაქციის დროის კვლევაც; მას უნდა გამოევლინა მიმართება სტიმულის მახასიათებლებსა და საპასუხო მოქმედების სისწრაფეს შორის. ერთი სიტყვით, საბუნებისმეტყველო აზროვნების წინაშე ხშირად დგებოდა საკითხი იმ მიმართებათა შესახებ, რომლებიც არსებობს სუბიექტურ, ცნობიერ მოვლენებსა და ობიექტურ ცვლადებს შორის. მომდევნო თავში სწორედ იმ წინაპირობებზე ვისაუბრებთ, რომლებმაც ემპირიულ (პირველ რიგში ასოციაციურ) ფსიქოლოგიასთან ერთად, საფუძველი ჩაუყარეს ფსიქოლოგიის დამოუკიდებელ ექსპერიმენტულ დისციპლინად ჩამოყალიბებას. ირაკლი იმედაძე წიგნიდან: ფსიქოლოგიის ისტორია « წინა ნაწილი | გაგრძელება » P.S. სტატიის სათაური არ არის წიგნის ავტორისეული სათაური. სტატიის სათაური პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაურია…
- დაამატა ლაშა to ფსიქოლოგია at 12:27pm on მაისი 1, 2018
- თემა: ივან ილიჩის სიკვდილი
- ეტში მოიყარეს. საუბარი ყველასთვის ცნობილ კრასოვსკის საქმეზე დაიწყო. ფეოდორ ვასილევიჩი დაბეჯითებით ამტკიცებდა, ეს საქმე არაგანსჯადიაო, ხოლო ივან ეგოროვიჩი თავისაზე იდგა. ერთადერთი, ვინც კამათში არ ჩართულა, პეტრე ივანოვიჩი იყო, იჯდა და ახლახან შემოტანილ «ვედომოსტს» ათვალიერებდა. – ბატონებო, ივან ილიჩი გარდაიცვალა! – გარდაიცვალა?! – აი, წაიკითხეთ! – უთხრა პეტრე ივანოვიჩმა ფეოდორ ვასილევიჩს და ჯერ ისევ სტამბის სუნით გაჟღენთილი გაზეთი გაუწოდა. შავ არშიაში ასეთი განცხადება იყო: «პრასკოვია ფეოდოროვნა გოლოვინა ნათესავებსა და ნაცნობ-მეგობრებს მიმდინარე 1882 წლის ოთხ თებერვალს მწუხარებით აუწყებს საყვარელი მეუღლის – სასამართლოს პალატის წევრის ივან ილიჩ გოლოვინის გარდაცვალებას. გამოსვენება პარასკევს, ნაშუადღევს». ივან ილიჩი, ვინც აქ შეკრებილი ბატონების ამხანაგი იყო და ყველას უყვარდა, უკვე რამდენიმე კვირაა, ავადმყოფობდა – ამბობდნენ, რაღაც მოურჩენელი სენი სჭირსო... სამსახურში ივან ილიჩს ჯერ ისევ თავისი თანამდებობა ეკავა, მაგრამ, ვარაუდობდნენ, რომ მისი გარდაცვალების შემთხვევაში მის ადგილას შეიძლება ალექსეევი დაენიშნათ, ხოლო ალექსეევის ადგილას ან ვინიკოვი, ან შტაბელი. ამიტომაც, როგორც კი ივან ილიჩის სიკვდილის ამბავი შეიტყვეს, აზრი, რამაც ამ კაბინეტში თავმოყრილი თითოეული ბატონის თავში გაიელვა, იყო ის, თუ რა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონებოდა ივან ილიჩის სიკვდილთან დაკავშირებულ გადაადგილებებ-დაწინაურებებს პალატის წევრებისა და მათი ნათესავებისათვის. «ახლა ალბათ შტაბელის ან ვინიკოვის ადგილს დავიკავებ. მე ამას დიდი ხანია მპირდებიან. ამ დაწინაურებით კანცელარიის გარდა დამატებით კიდევ რვაას მანეთამდე მომიწევს»... – ეს ფეოდორ ვასილევიჩი იყო. «სასწრაფოდ კალუგიდან ცოლისძმის გადმოყვანა უნდა ვითხოვო. იმას მაინც ვეღარ იტყვიან, ნათესავებისთვის არაფერს აკეთებსო», – ასე პეტრე ივანოვიჩმა გაიფიქრა, ხმამაღლა კი თქვა: – რომ ვერ ადგებოდა, მე ეს უკვე ვიცოდი... ეჰ, ძალიან საწყენია... – მაინც ისეთი რა ავადმყოფობა სჭირდა? – ექიმებმა ვერ დაადგინეს, უფრო სწორად, დაადგინეს, ოღონდ სხვადასხვანაირად, ზოგი იმას ამბობდა, ზოგი ამას... ბოლოს რომ ვნახე, უკეთესად იყო, მეგონა, გამოკეთდებოდა. – დღესასწაულების მერე მასთან აღარ ვყოფილვარ, ისე კი, სულ ვაპირებდი, წავალ, ვნახავ-მეთქი. – მაინც, რა ქონების პატრონია? – არ ვიცი, მგონი, ცოლს უნდა ჰქონდეს რაღაც ცოტაოდენი, თუმცა, ძალიან უმნიშვნელო. – ახლა უნდა წავიდეთ, მივუსამძიმროთ... ისე, ძალიან შორს ცხოვრობენ... – ესე იგი, თქვენგან ძალიან შორს... თქვენგან ხომ ყველაფერი შორია. – არა, ვერ მპატიობს, მდინარის იქით რომ ვცხოვრობ, – თქვა პეტრე ივანოვიჩმა, შებეკს გაუღიმა და ლაპარაკი ახლა ქალაქის მოშორებულ ადგილებზე დაიწყეს. სამსახურში მოსალოდნელ გადაადგილებებსა და შესაძლო ცვლილებებზე, რომელიც შეიძლება ივან ილიჩის სიკვდილს მოჰყოლოდა, ახლო ნაცნობის სიკვდილის ფაქტმა, როგორც ყოველთვის, – მოკვდა ის და არა – მე... მათ გულებში ერთგვარი სიხარულიც დაბადა... «როგორია, მოკვდა ის, მე კი, აი, ცოცხალი ვარ!» – იგრძნო ან გაიფიქრა თითოეულმა, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ივან ილიჩის ახლო ნაცნობებმა, ანუ ეგრეთ წოდებულმა მეგობრებმა, უნდოდათ თუ არა, იმაზეც იფიქრეს, რომ ახლა საჭირო იყო წასულიყვნენ პანაშვიდზე, მიესამძიმრებინათ ქვრივისთვის და ზრდილობის ეს მოსაწყენი წესი შეესრულებინათ. ყველაზე ახლო ერთმანეთთან ფეოდორ ვასილევიჩი და პეტრე ივანოვიჩი გახლდათ. პეტრე ივანოვიჩი ივან ილიჩთან სამართალმცოდნეობის სასწავლებლიდან მეგობრობდა და მის წინაშე თავს ვალდებულად თვლიდა. სადილობისას პეტრე ივანოვიჩმა ცოლს ივან ილიჩის გარდაცვალების ამბავი შეატყობინა, ოლქში ცოლისძმის გადმოყვანის თაობაზე თავისი მოსაზრება გაუზიარა და ისე, რომ არც კი დაუსვენია, არ წამოწოლილა, ფრაკი ჩაიცვა და მაშინვე ივან ილიჩის სახლისკენ გასწია. ივან ილიჩის სახლის სადარბაზოსთან კარეტა და ორი მეეტლე იდგა. წინკარში საკიდართან კედელზე კუბოს ფარჩაგადაკრული, ფუნჯებითა და სირმებით გაწყობილი სახურავი იყო მიყუდებული. იქვე შავებში ჩაცმული ორი მანდილოსანი იდგა და ქურქებს იხდიდა. ამ ორთაგან ერთი პეტრე ივანოვიჩისათვის კარგად ნაცნობი ქალბატონი – ივან ილიჩის და იყო, ხოლო მეორე მისთვის სრულიად უცნობი გახლდათ... კიბეზე ზევიდან პეტრე ივანოვიჩის სკოლის ამხანაგი შვარცი ჩამოდიოდა, პეტრე ივანოვიჩი რომ დაინახა, კიბეზე შეჩერდა და თვალი ისე ჩაუკრა, თითქოს ეუბნება, ივან ილიჩმა ეს საქმე უდროო დროს წამოიწყო, თითქოს ახლა მე და შენ მეტი საქმე არა გვქონდესო! შვარცის ინგლისურ ბაკნებარდებიანი სახეც და ფრაკში გამოწყობილი მისი გამხდარი სხეულიც, როგორც ყოველთვის, დახვეწილი და ზეიმური იყო, ხოლო სახის გამომეტყველება სერიოზული, რაც მის ფუქსავატ ხასიათს არ ესადაგებოდა, თუმცა მის სახეს ჩვეული ლაზათი და მიმზიდველობა არც ახლა არ აკლდა.. ასე პეტრე ივანოვიჩი ფიქრობდა. ის ორი ქალი პეტრე ივანოვიჩმა წინ გაუშვა და თვითონ მათ უკან ნელა აუყვა კიბეს. შვარცი არ ჩამოსულა ზევიდან და პეტრე ივანოვიჩი, რა თქმა უნდა, მიხვდა, ასე რატომ მოიქცა: ეტყობა, უნდა შევთანხმდეთ, ვისტი ამ საღამოს სად ვითამაშოთო, – გაიფიქრა... ქალებმა კიბე აიარეს და ქვრივთან ახლოს დადგნენ... შვარცმა მსხვილი ტუჩები მოკუმა, ორაზროვნად გაიღიმა და – მიცვალებულის ოთახი მარჯვნივ არისო, – თვალით ანიშნა. პეტრე ივანოვიჩი შევიდა მიცვალებულის ოთახში, მაგრამ, როგორც ეს ყოველთვის ხდება, არ იცოდა, როგორ მოქცეულიყო. მხოლოდ ის იცოდა, ასეთ დროს პირჯვრისწერა ხელს არასოდეს უშლიდა, აი ის კი, მისალმება და თავის დაკვრა ასეთ დროს საჭირო იყო თუ არა, წარმოდგენა არ ჰქონდა; ბოლოს ამ ორს შორის საშუალო აირჩია – ოთახში შესვლისას პირჯვარსაც იწერდა, ცოტა თავსაც ხრიდა და რამდენადაც ხელების და თავის მოძრაობა ამის საშუალებას აძლევდა, ოთახსაც ათვალიერებდა. ორი ახალგაზრდა, რომელთაგან ერთი, მგონი, ივან ილიჩის დისშვილი იყო, პირჯვრის წერით ოთახიდან გავიდა... მოხუცი ქალი გაუნძრევლად იდგა და ვიღაც უცნაურად წარბაწეული მანდილოსანი ყურში რაღაცას ჩასჩურჩულებდა. სურთუკში გამოწყობილი მხნე, დაუზარელი დიაკონი, ყოველგვარი წინააღმდეგობრიობის გამომრიცხავი გამომეტყველებით ხმამაღლა რაღაცას კითხულობდა. ბუფეტის კაცმა გერასიმმა პეტრე ივანოვიჩის წინ ფრთხილად გაიარა, იატაკზე რაღაც მოაბნია და პეტრე ივანოვიჩმა უცებ ხრწნაშეპარებული გვამის ოდნავი სუნი იგრძნო. ეს კაცი, ანუ გერასიმი, ივან ილიჩთან მან ბოლო ყოფნის დროს მის კაბინეტში ნახა. მაშინ ის მესასთუმლის მოვალეობას ასრულებდა და ივან ილიჩს, ეტყობა, განსაკუთრებულად უყვარდა... პეტრე ივანოვიჩი პირჯვარს იწერდა და კუბოსა და დიაკვანს შორის კუთხეში მაგიდაზე დაბრძანებული ხატებისკენ თავს ოდნავ ხრიდა. მერე მოეჩვენა, პირჯვარს დიდი ხანია ვიწერო, გაჩერდა, მიცვალებულს შეხედა და გულდასმით დაათვალიერა. მიცვალებული ისე იწვა კუბოში, როგორც მიცვალებულები წვანან – მძიმედ, უგემურად, გაფიჩხებული და კუბოს საფენებში ჩაკარგული. სასთუმალზე თავი როგორღაც საცოდავად ჰქონდა წამოწეული, გამელოტებული საფეთქლები ჩავარდნილი, ჩამოგრძელებული ცხვირი, გეგონება, ზედა ტუჩზე აქვს მიბჯენილიო... მას მერე, რაც ივან ილიჩი ბოლოს ნახა, გაცილებით გამხდარი და შეცვლილი ეჩვენა, თუმცა, როგორც ყველა მიცვალებულს, გალამაზებულ, აზრიან სახეზე ისეთი გამომეტყველება ჰქონდა, თითქოს გეუბნება, ის, რაც უნდა გამეკეთებინა, გავაკეთე და კარგადაც გავაკეთეო... გარდა ამისა, ამ გამომეტყველებაში იყო საყვედური, იყო შეხსენება ცოცხლებისადმი, რაც პეტრე ივანოვიჩს სრულიად უადგილო ეჩვენა. ყოველ შემთხვევაში, დარწმუნებული იყო, რომ ეს საყვედური მას სულაც არ ეხებოდა... მერე რაღაც არ ესიამოვნა, პირჯვარი ერთხელ კიდევ სწრაფად გადაიწერა, გატრიალდა და ოთახიდან სწრაფად გავიდა, თუმცა თავისი ეს საქციელი ზრდილობის წესებთან როგორღაც შეუსაბამო ეჩვენა... შვარცი წინა ოთახში ელოდა, ფეხები განზე გაედგა და ზურგს უკან ორივე ხელით თავის ცილინდრს ათამაშებდა. ლაღი, სუფთა, ელეგანტური შვარცის შეხედვაზე პეტრე ივანოვიჩი გამოცოცხლდა, მიხვდა, რომ ის – შვარცი – მაღლა დგას ყოველივე იმაზე, რაც აქ ხდება, არ ემორჩილება სულის ამ დამამძიმებელ შთაბეჭდილებას, მარტო მისი გარეგნობაც კი გეუბნება, რომ ივან ილიჩის პანაშვიდი კრების ჩაშლის მიზეზი ვერ იქნება, რომ არაფერს შეუძლია, ამ საღამოს, როცა ლაქია ოთხ უკურთხებელ სანთელს ჩამოდგამს, ხელი შეუშალოს ბანქოს დასტის ხმაურიან გახსნას და, საერთოდაც, არ არსებობს არავითარი საფუძველი იმის სავარაუდოდ, თითქოს ამ ინციდენტს შეუძლია, დღევანდელი საღამოს სასიამოვნოდ გატარების საშუალება არ მოგცეს... ამ ფიქრში რომ იყო, პეტრე ივანიჩს შვარცმა გვერდით ჩაუარა და ყურში წასჩურჩულა, ვინტის თამაშში ამ საღამოს ფეოდორ ვასილევიჩს პარტიაში შეამხანაგებოდა. მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, პეტრე ივანოვიჩს დღეს ვინტის თამაში არ ეწერა... პრასკოვია ფეიდოროვნა, ტანდაბალი, დიდი მცდელობის მიუხედავად, ძალიან მსუქანი, განსაკუთრებით მხრებიდან ქვემოთ სულ უფრო სქელი და ფუშფუშა, თავით-ფეხამდე შავებში გამოწყობილი, მაქმანიანი თავსაბურველით და ისევე უცნაურად წარბაწეული, როგორც კუბოს იქითა მხარეს მდგარი ის მანდილოსანი, სხვა ქალებთან ერთად მოსასვენებლიდან გამოვიდა, ქალები იმ ოთახის კარამდე მიაცილა, სადაც მიცვალებული ესვენა, თვითონ კართან გაჩერდა და განაცხადა: – მობრძანდით, საცაა პანაშვიდი დაიწყება. შვარცმა თავი როგორღაც გაურკვევლად დააქნია – როგორც ჩანს, მისი ეს წინადადება არც მიიღო და არც უარყო... მაგრამ პეტრე ივანოვიჩი პრასკოვია ფეოდოროვნამ იცნო, ამოიოხრა, ძალიან ახლოს მივიდა, ხელში ხელი მოჰკიდა და ეუბნება: – ვიცი, ივან ილიჩის ნამდვილი მეგობარი იყავით, – თქვა, შეხედა და მისგან ამ სიტყვების შესაბამის პასუხს დაელოდა. პეტრე ივანოვიჩმა იცოდა, ისე, როგორც იქ პირჯვრის წერა არ იყო უადგილო, ისე აქაც ცუდი არ იქნებოდა, ხელი ჩამოერთმია, ამოეოხრა და – დიახ, რა თქმა უნდაო, – ეთქვა. ცხადია, ასედაც მოიქცა, რის შემდეგაც იგრძნო, რომ შედეგი სასურველი გამოვიდა – ამით პრასკოვია ფეოდოროვნაც გულაჩუყებული იყო და თვითონაც. – ვიდრე იქ პანაშვიდი არ დაწყებულა, აგერ, შევიდეთ ამ ოთახში, მინდა დაგელაპარაკოთ, მომეცით ხელი, – უთხრა ქვრივმა. პეტრე ივანოვიჩმა ხელი გაუწოდა და ორივემ შიდა ოთახისკენ გასწია. შვარცს გვერდი რომ აუარეს, მან მეგობარს – აჰა, ესეც შენი ვინტიო, – თვალი სევდიანად ჩაუკრა, – თამაშში ვეღარ შემოხვალთ, იმედი ნუ გექნებათ, თქვენს მაგივრად სხვა პარტნიორს შემოვიყვანთ, ისედაც სულ რაღაც ხუთნი ვართ, ახლა კი თქვენც მოგვაკლდით! – ეუბნებოდნენ მისი ანცი, მოუსვენარი თვალები. პეტრე ივანოვიჩმა კიდევ უფრო ღრმად, უფრო სევდიანად ამოიოხრა და პრასკოვია ფეოდოროვნამ მადლობის ნიშნად ხელი ჩამოართვა. შევიდნენ დაბურული ლამპით განათებულ, კედლებზე ვარდისფერ კრიტონგაკრულ სასტუმრო ოთახში და მაგიდასთან დასხდნენ – პარასკოვია ფეოდოროვნა დივანზე დაჯდა, პეტრე ივანოვიჩი ზამბარებჩაშლილ, ჯდომისგან ფორმადაკარგულ დაბალ პუფზე. ქვრივს უნდოდა, წინასწარ გაეფრთხილებინა, სხვა სკამზე დაჯექითო, მაგრამ გაახსენდა, რომ მის ახლანდელ მდგომარეობაში ეს უხერხული იყო და გადაიფიქრა... პუფზე რომ ჯდებოდა, პეტრე ივანოვიჩმა წარმოიდგინა, როგორ რთავდა, როგორ ალამაზებდა ამ სასტუმრო ოთახს ივან ილიჩი, რჩევას როგორ ეკითხებოდა, ეყიდა ეს მწვანეფოთლებიანი, ვარდისფერი კრეტონი თუ არ ეყიდა... სწორედ ამ დროს მაგიდის გვერდით გავლისას (მთელი ოთახი ავეჯით და ნაირ-ნაირი ნივთებით იყო სავსე) ქვრივმა მანტილიის შავი მაქმანი ჩუქურთმებიანი მაგიდის კუთხეს გამოსდო, პეტრე ივანოვიჩმა დასახმარებლად წამოიწია, გათავისუფლებული პუფი აზავთდა, ქვევიდან ჯიკავი დაუწყო, პეტრე ივანოვიჩი ისევ დაჯდა და აბობოქრებული პუფი ისევ ჩაწყნარდა. ქვრივი ახლა თავად შეეცადა მაგიდას წამოდებული მაქმანის მოხსნას, მაგრამ, იმის გამო, რომ მთლიანად ვერ მოაცილა, პეტრე ივანოვიჩი წამოდგა და პუფი ისევ აჯანყდა, ის კი არა, ტკაცუნიც დაიწყო... როცა ეს ყველაფერი დამთავრდა, ქალმა ბატისტის სუფთა ცხვირსახოცი ამოიღო და ატირდა. სამაგიეროდ პეტრე ივანოვიჩი მაქმანის ეპიზოდისა და პუფთან ბრძოლის შემდეგ იჯდა დამშვიდებული, კოპებშეკრული და მოღუშული... ამ უხერხული მდგომარეობიდან ისინი სოკოლოვმა – ივან ილიჩის მებუფეტემ გამოიყვანა, რომელმაც პრასკოვია ფეოდოროვნას მოახსენა, რომ სასაფლაოზე მის მიერ მონიშნული ადგილი ორასი მანეთი ეღირებოდა. ქალმა ტირილი შეწყვიტა, მსხვერპლის შესაბრალისი გამომეტყველებით პეტრე ივანოვიჩს შეხედა და ძალიან ცუდად ვარო, – უთხრა ფრანგულად. პეტრე ივანოვიჩს ხმა არ ამოუღია, რაც იმას ნიშნავდა, ამაში სრულიად დარწმუნებული გახლავართ, ვინაიდან სხვაგვარად არც შეიძლებოდა ყოფილიყოო. – მოწიეთ, გეთაყვა, – უთხრა პრასკოვია ფეოდოროვნამ დიდსულოვნად პეტრე ივანოვიჩს, მერე ისევ სოკოლოვს მიუბრუნდა და სასაფლაოზე საუბარი დაუწყო. პეტრე ივანოვიჩი პაპიროსს ეწეოდა და ესმოდა, მიწის ფასზე ქალი რა დაწვრილებით, გულდაგულ გამოკითხავდა ყველაფერს და ბოლოს იმაზე შეჩერდა, რომელიც უფრო მისაღებად ჩათვალა. ადგილის ამბავი რომ გაარკვია, პრასკოვია ფეოდოვნა ახლა მგალობლების ამბით დაინტერესდა, მათ შესახებ თადარიგი დაიჭირა და სოკოლოვი წავიდა. – ყველაფერი ჩემი გასაკეთებელია, – უთხრა პეტრე ივანოვიჩს. მაგიდაზე დაწყობილი ალბომები ცალ მხარეს მიაწყო, მაგიდაზე გაბნეულ პაპიროსის ფერფლს დახედა, საფერფლე მიუცურა და ჩაილაპარაკა: რომ ამბობენ, მწუხარების დროს მგლოვიარეს პრაქტიკული საქმეების თავი აღარა გვაქვსო, ფარისევლობად მიმაჩნია. ახლა ეს საქმე არათუ მამშვიდებს, შემიქცევს კიდევაც, ვინაიდან ამას ისევ მიცვალებულზე ზრუნვის გამო ვაკეთებ, – ისე თქვა, თითქოს საცაა უნდა ატირდესო, ცხვირსახოციც ამოიღო, მაგრამ, გეგონება საკუთარ თავს სძლიაო, თავი გააქნია და მშვიდად დაიწყო: – თუმცა მე თქვენთან საქმე მაქვს. პეტრე ივანოვიჩმა წამოიწია, თავი დაუკრა და პუფის ზამბარებს, რომლებიც მაშინვე ამოქმედდნენ, უფლება არ მისცა, თავის ნებაზე ამხედრებულიყვნენ. – ბოლო დღეებში ძალიან იტანჯებოდა, – თქვა ცოტაოდენი დუმილის შემდეგ პრასკოვია ფეოდოროვნამ. – ნუთუ ასე ძალიან?! – დიახ, ძალიან. მხოლოდ ბოლო წუთებში კი არა, ვიდრე გარდაიცვლებოდა, ყვიროდა და ყვიროდა საათობით. სამი დღე და სამი ღამე პირი არ გაუჩერებია. ეს მართლაც აუტანელი იყო... არ ვიცი, როგორ გავუძელი, ეს უბედურება როგორ გადავიტანე. მისი ყვირილი სამი კარის იქითაც კი თავზარს გცემდა. – ნუთუ მთელი ის დრო გონებაზე იყო? – ჰკითხა ისევ პეტრე ივანოვიჩმა. – დიახ, – თქვა ჩურჩულით ქალმა, – ბოლო წუთამდე... ვიდრე მოკვდებოდა, რამდენიმე წუთით ადრე ყველას გამოგვემშვიდობა, ისიც კი გვითხრა, ვალოდია გაიყვანეთო. პეტრე ივანოვიჩს ფიქრი იმ გაწამებული ადამიანისკენ გაექცა, ვისაც იმ დროიდან ასე ახლოს იცნობდა, როცა ის ჯერ ისევ მოწაფე იყო, პატარა, მხიარული ბიჭუნა, ხოლო მერე ასაკოვანი მამაკაცი და მისი პარტნიორი... იმის გაცნობიერებამ, ახლა რა ურცხვად ფარისევლობდნენ თვითონაც და ეს ქალიც, უცებ შეაძრწუნა, მიცვალებულის სანთელივით გაყვითლებულ შუბლს შეხედა, შეხედა ლამის ზედა ტუჩს მიჭყლეტილ ცხვირს და შეეშინდა – შეეშინდა საკუთარი თავის გამო – სამი დღე და სამი ღამე გაუსაძლისად იტანჯო და მოკვდე... ხომ შეიძლება ყოველ წუთს ასეთი რამ მეც დამემართოსო, – გაიფიქრა და წუთით ისევ შიშმა შეიპყრო. მაგრამ, მის დასახმარებლად მაშინვე, ისე, რომ თვითონაც ვერ გაიგო, როგორ გაჩნდა მის თავში ეს ნაცნობი, ჩვეულებრივი აზრი – მოკვდა ის, და არა მეო... პეტრე ივანიჩს კი სიკვდილი არათუ არ უნდა, არამედ არ შეიძლება... სიკვდილზე თუ იფიქრებს, უმძიმესი განცდა მოიცავს, ამიტომაც სიკვდილზე ფიქრი საჭირო არ არის. ამას შვარცის თვალებიც ამბობდნენ... ამგვარი ფიქრისა და განსჯის შემდეგ პეტრე ივანოვიჩი თანდათან დამშვიდდა და ინტერესით დაუწყო გამოკითხვა ივან ილიჩის სიკვდილის შესახებ. ყველაფერს ისე დაწვრილებით, ისეთი ინტერესით გამოკითხავდა, თითქოს სიკვდილი ის თავგადასავალი იყო, რომელიც მხოლოდ ივან ილიჩის თავს შეიძლებოდა ყოფილიყო, მასთან კი სულაც არაფერი ესაქმებოდა. ივან ილიჩის მიერ გადატანილ იმ აუტანელ ფიზიკურ ტანჯვაზე საუბრის შემდეგ (ამ ყველაფერს ასე გამოწვლილვით იმიტომ ჰკითხავდა, აინტერესებდა, მისმა ამ ტანჯვამ როგორ იმოქმედა ცოლის ნერვებზე) პრასკოვია ფეოდოროვნამ, ეტყობა, საჭიროდ ჩათვალა, საქმეზე გადასულიყო. – აჰ, პეტრე ივანოვიჩ, რომ იცოდეთ, რა მძიმეა, რა ძალიან მძიმეა, – თქვა მან და ატირდა. პეტრე ივანოვიჩმა ამოიოხრა, დაელოდა, ცხვირს როდის მოიხოცავდა და ბოლოს უთხრა: – დიახ, რა თქმა უნდა... მაგრამ, პრასკოვია ფეოდოროვნამ სიტყვის დამთავრება არ აცალა და ის მთავარი სათქმელი თქვა, რის თქმაც პეტრე ივანოვიჩისათვის უნდოდა, უფრო სწორად, უნდოდა ეკითხა, როგორ მოქცეულიყო, ქმრის გარდაცვალებასთან დაკავშირებით ხაზინიდან ფულის მიღება რომ შესძლებოდა, თან ისეთი სახე მიიღო, თითქოს ხაზინიდან ფულის მიღებაზე კი არა, რჩევას პენსიის გამო ეკითხებოდა. თუმცა პეტრე ივანოვიჩი მიხვდა, ამ ქალმა ყველაფერი თითოეულ წვრილმანებამდე იცოდა, იცოდა ისიც კი, რაზეც თავად პეტრე ივანოვიჩს წარმოდგენაც არ ჰქონდა. იცოდა ყველა ის საშუალება, ყველა ის ფანდი, რომლითაც შეეძლო სიკვდილის ამ მომიზეზებით რაც შეიძლება მეტი ფული გამოეწურა და გაგებით სწორედ იმის გაგება უნდოდა, რა იყო საჭირო იმისათვის, რათა კიდევ უფრო მეტი წაეგლიჯა ხაზინისათვის. პეტრე ივანოვიჩი შეეცადა, ქვრივის ამ სურვილის საპასუხოდ რაიმე ისეთი საშუალება გაეხსენებინა, ერთ ხანს იფიქრა კიდევაც, მაგრამ ვინაიდან ისეთი ვერაფერი მოიფიქრა, რითაც პრასკოვია ფეოდოროვნას ასიამოვნებდა, ძუნწები არიანო – კიცხვა მთავრობას დაუწყო და ბოლოს დასძინა – მეტის მიღება მგონი შეუძლებელიაო... პრასკოვია ფეოდოროვნამ ამოიოხრა და ახლა იმაზე დაიწყო ფიქრი, ამ კაცისგან როგორ გათავისუფლებულიყო. პეტრე ივანოვიჩი ამას მიხვდა, პაპიროსი ჩააქრო, წამოდგა, ხელი ჩამოართვა და წინკარში გავიდა. იმ სასადილო ოთახში, სადაც ის საათი იყო, რომლის გამოც – ბრიკაბრაკში[3] ვიყიდეო, – ივან ილიჩი მაშინ ასეთი გახარებული ბრძანდებოდა, პეტრე ივანოვიჩი მღვდელს და პანაშვიდზე მოსულ კიდევ რამდენიმე ნაცნობს შეხვდა, ნახა აგრეთვე ივან ილიჩის ქალიშვილი, ვისაც ბავშვობიდან იცნობდა. ისიც თავით ფეხამდე შავებში იყო ჩაცმული და მისი ისედაც წერწეტი წელი შავებში კიდევ უფრო წერწეტი ჩანდა. ჰქონდა დაღვრემილი, შეუვალი, თითქმის მკაცრი გამომეტყველება. პეტრე ივანიჩს ისე მიესალმა, გეგონება, რამეში დამნაშავე ყოფილიყოს. ქალიშვილის უკან იდგა პეტრე ივანოვიჩის ნაცნობი, ძალიან მდიდარი ახალგაზრდა მამაკაცი – სასამართლოს გამომძიებელი, ვისაც ისეთივე მკაცრი, შეურაცხმყოფელი გამომეტყველება ჰქონდა და ვინც, როგორც პეტრე ივანოვიჩს უთხრეს, ამ ქალიშვილის საქმრო იყო... ახალგაზრდებს ის ცივად მიესალმა, უნდოდა იმ ოთახში გასულიყო, სადაც მიცვალებული ესვენა, რომ კიბის ქვეშ თვალი უცებ ილიჩის გიმნაზიელ ვაჟიშვილს მოჰკრა. ბიჭი ძალიან ჰგავდა მამას. ეს ის პატარა ივან ილიჩი იყო, როგორიც ის სამართალმცოდნეობის სასწავლებლიდან ახსოვდა. თვალები ნამტირალევი ჰქონდა, თანაც ისეთი, როგორიც ცამეტ-თოთხმეტი წლის ბიჭუნებს აქვთ. ბიჭმა პეტრე ივანოვიჩს შეხედა, დაიმორცხვა, პეტრე ივანოვიჩმა თავი დაუკრა, მიესალმა და მიცვალებულის ოთახში შევიდა. დაიწყო პანაშვიდი – სანთლები... კვნესა... საკმეველი... ქალების ხმამაღალი ქვითინი... ცრემლები... პეტრე ივანოვიჩი იდგა შუბლშეკრული და მის წინ მდგომთა ფეხებს მისჩერებოდა. მიცვალებულისთვის ერთხელაც არ შეუხედავს, არ მისცემია იქაურობის დამთრგუნველ გავლენას და ოთახიდან ერთ-ერთი პირველი გავიდა. წინკარში არავინ იყო. უცებ მიცვალებულის ოთახიდან გერასიმი სწრაფად გამოვიდა, გორად დამდგარ ქურქებს შორის მის ქურქს ძებნა დაუწყო, იპოვა და მიაწოდა. – რა იყო, ძმაო გერასიმ? – უთხრა პეტრე ივანოვიჩმა, რათა რაღაც ეთქვა, – გეცოდება? – ყველაფერი ღვთის ნებაა, აქ არავინ დარჩება, ყველანი იქ ვიქნებით... – თქვა გერასიმმა, თავისი თეთრი, მსხვილი, მამაკაცური კბილები გამოაჩინა და როგორც მთელი სულითა და გულით საქმეში ჩართულ ადამიანს სჩვევია, კარი სწრაფად გააღო, მეეტლეს გასძახა, პეტრე ივანოვიჩი ეტლში ჩასვა და უკან წინკარში ისე შეხტა, თითქოს იმის ფიქრშია, სასწრაფოდ კიდევ რა მაქვს გასაკეთებელიო. კარბოლატის, მიცვალებულის, საკმევლის მძაფრი სუნის შემდეგ პეტრე ივანოვიჩმა სუფთა, კამკამა ჰაერი ჩაისუნთქა და მოეშვა. – რას მიბრძანებთ, სად წავიდეთ? – ჰკითხა მეეტლემ. – ჯერ გვიანი არ არის, ფეოდორ ვასილევიჩთან შევივლი. – თქვა პეტრე ივანოვიჩმა და ეტლი ადგილიდან დაიძრა. იქ რომ მივიდა, ზუსტად პირველ რობერს ამთავრებდნენ, ისე რომ, თამაშში მეხუთე კაცად შესვლა სრულიად მოსახერხებელი აღმოჩნდა. ------------------------------------------------ 2 ივან ილიჩის ცხოვრების გზა სრულიად ჩვეულებრივი და უბრალო, მაგრამ ამავე დრო ყველაზე საშინელი იყო. სასამართლო პალატის წევრი ივან ილიჩი ჯერ მხოლოდ ორმოცდახუთი წლის იყო, რომ გარდაიცვალა. ის იმ ჩინოვნიკის ვაჟიშვილი გახლდათ, ვინც პეტერბურგის სხვადასხვა სამინისტროსა თუ დეპარტამენტში იმგვარ მდგომარეობას მიაღწია, როგორიც ადამიანს იმ გარემოებას უქმნის, როცა, მართალია, აშკარაა, ესა თუ ის პიროვნება ამა თუ იმ თანამდებობისთვის სრულიად გამოუდეგარია, მაგრამ იმის გამო, რომ დიდი ხანია მუშაობს, ჩინი აქვს, სამსახურიდან ვერ უშვებენ და გამოგონილ, ფიქტიურ თანამდებობებზე ნიშნავენ. მუშაობს ასე ათასობით ადამიანი ამგვარ ფიქტიურ თანამდებობებზე და ცხოვრობს ღრმა სიბერემდე ბედნიერად. დიახ, ასეთი გახლდათ ივან ილიჩის მამა – საიდუმლო მრჩეველი, სხვადასხვა არასაჭირო დაწესებულების არასაჭირო წევრი ილია ეფიმოვიჩ გოლოვინი. ჰყავდა სამი ვაჟიშვილი. ივან ილიჩი შუათანა იყო. უფროსმა ვაჟმა ზუსტად ისეთი კარიერა გაიკეთა, როგორიც მამამისმა, ოღონდ სხვა სამინისტროში. თან ძალიან სწრაფად აღწევდა იმ სამსახურეობრივ მდგომარეობას, რომლის დროსაც ჯამაგირს ინერციით იღებენ... მესამე ვაჟიშვილი უიღბლო გამოდგა. იმუშავა უამრავ დაწესებულებასა და თანამდებობაზე, მაგრამ, ვერსად ივარგა და ბოლოს რკინიგზაზე დაიწყო მუშაობა. არც მამას, არც ძმებს, განსაკუთრებით კი მათ ცოლებს, არათუ არ მოსწონდათ მასთან ახლობლობა, რაიმე განსაკუთრებული შემთხვევა თუ არ იყო, მის არსებობასაც კი ივიწყებდნენ. რაც შეეხება ილია ეფიმოვიჩ გოლოვინის ქალიშვილს, ანუ მის მეოთხე შვილს, ის ცოლად ბარონ გრეფს გაჰყვა, ისეთივე პეტერბურგელ ჩინოვნიკს, როგორიც მისი სიმამრი გახლდათ. სამაგიეროდ, ივან ილიჩი, როგორც ამბობენ, le phenix de la famille[4] იყო. არ იყო ისეთი ცივი და აკურატული, როგორიც მისი უფროსი ძმა, არც ისეთი მოუხერხებელი, როგორიც უმცროსი... იყო ჭკვიანი, სიცოცხლით სავსე, წესიერი, სასიამოვნო ადამიანი. იზრდებოდა უმცროს ძმასთან ერთად, მასთან ერთად სწავლობდა სამართალმცოდნეობის სასწავლებელში, თუმცა უმცროსი ძმა სასწავლებლის მეხუთე კლასიდან გარიცხეს, ხოლო ივან ილიჩმა სასწავლებელი წარმატებით დაამთავრა. ის უკვე სასწავლებელშიც ისეთი იყო, როგორიც მთელ მის შემდგომ ცხოვრებაში – ხალისიანი, კეთილი, გულღია, თავაზიანი და მკაცრად შემსრულებელი იმისა, რასაც თავის მოვალეობად თვლიდა. ხოლო მოვალეობად თვლიდა იმ ყველაფერს, რასაც უმაღლესი თანამდებობის ადამიანები თვლიდნენ. ფარისეველი და ფლიდი არც ყმაწვილობაში ყოფილა, არც მერე, დავაჟკაცებული. მაგრამ, ბავშვობიდან ისე ისწრაფვოდა მაღალი საზოგადოების პირთა გაცნობა-დაახლოებისაკენ, როგორც ბუზი სინათლისკენ. ითვისებდა მათ წესებსა და ცხოვრებაზე მათ შეხედულებებს. მისმა ბავშვურმა და ახალგაზრდულმა გატაცებებმა ისე ჩაიარა, მასზე მაინცდამაინც დიდი კვალი არ დაუტოვებია. იყო მგრძნობიარე და თავმომწონე, ხოლო დამამთავრებელ კლასებში ლიბერალობდა კიდევაც, ოღონდ ყოველთვის იმ გარკვეულ ფარგლებში, რასაც ალბათ ინტუიცია ჰკარნახობდა. სამართალმცოდნეობაში ზოგჯერ ისეთ ქმედებასაც ჰქონია ადგილი, რომელიც ადრე საშინელებად წარმოუდგებოდა და ასეთ დროს საკუთარი თავი სძულდა. მაგრამ მერე და მერე, როცა ნახა, ასე უმაღლესი თანამდებობის პირები იქცეოდნენ და სულაც არაფრად მიაჩნდათ, ეს ყველაფერი დაივიწყა და მისი გახსენებით თავი აღარასოდეს შეუწუხებია. სამართალმცოდნეობის სასწავლებლის მეათე კლასი რომ დაამთავრა და მამამ სპეციალური ტანსაცმლისთვის ფული აჩუქა, შარმეთან ეს ტანსაცმელი შეუკვეთა, ასეთ წარწერიანი – respice finem[5] – პატარა მედალიონი ჩამოიკიდა, პრინცს და აღმზრდელებს გამოემშვიდობა, მეგობრებთან ერთად დონონთან ისადილა, ყველაზე საუკეთესო მაღაზიებში შეკვეთილი თეთრეულით, სპეცტანსაცმლით, პლედით, საპარსებით და ტუალეტისთვის საჭირო ნივთებით სავსე ახალი მოდური ჩემოდნით ხელში, გუბერნატორის დახმარებით მამის მიერ ნაშოვნ საგანგებო დავალებათა ჩინოვნიკის ადგილის დასაკავებლად პროვინციაში გაემგზავრა. ივან ილიჩმა მალე იქ ისეთივე კარგი გარემო შეიქმნა, როგორიც სამართალმცოდნეობის სასწავლებელში ჰქონდა. შრომობდა, წინაურდებოდა, აკეთებდა კარიერას და დროს ლაღად, მხიარულად, სასიამოვნოდ ატარებდა. იყო წესიერი, პატიოსანი ახალგაზრდა. უფროსის დავალებით ზოგჯერ მაზრაში უწევდა წასვლა და, როგორც მაღალი, ისე დაბალი წრის ადამიანებთან თავი ყოველთვის ღირსეულად ეჭირა. საქმეში ზუსტი, პატიოსანი და მოუსყიდველი იყო, რითაც ამაყობდა კიდევაც. დავალებებს კეთილსინდისიერად ასრულებდა, ხოლო განსაკუთრებული გულმოდგინებით სტაროვერების საქმეს ეკიდებოდა. მიუხედავად ახალგაზრდობისა, მიუხედავად იმისა, რომ დროსტარება და გართობა უყვარდა, სამსახურში ძალიან თავშეკავებული იყო. თქვენ წარმოიდგინეთ, ოფიციალური და მკაცრიც კი, ხოლო საზოგადოებაში ყოველთვის მხიარული, მახვილგონიერი, კეთილი და ზრდილი. უფროსებს, როგორც კაცებს, ისე ქალებს, შინაურად მიაჩნდათ და სიყვარულით bon enfant-ს[6] ეძახდნენ. პროვინციაში ერთ იმ გათხოვილ ქალთან ჰქონდა ურთიერთობა, რომელიც ახალგაზრდა, ლამაზ, მოხდენილ სამართალმცოდნეს მოსვენებას არ აძლევდა. ჰყავდა ქუდების ოსტატი ქალიც. იყო ქეიფები და დროსტარება ჩამოსულ ფლიგელ ადიუტანტებთან, იყო ვახშმის შემდეგ შორ ქუჩაზე გასეირნებები... უფროსებთან პირფერობდა, ცდილობდა, გული არამარტო უფროსებისათვის მოეგო, არამედ მათი ცოლებისთვისაც და ამას ისეთ მაღალ დონეზე აკეთებდა, რომ შეუძლებელი იყო მისი საქციელი ურიგო სიტყვებით მოგეხსენებინა. მის ყველა მოქმედებას მხოლოდ ეს ფრანგული გამონათქვამი თუ მოუხდებოდა – il faut que jeumesse se passe[7]... ყველაფერს სუფთა ხელებით აკეთებდა, სუფთა პერანგებში გამოწყობილი. საუბრისას იყენებდა ფრანგულ გამონათქვამებს, რაც მთავარია, ყველაზე მაღალ საზოგადოებაში და რა თქმა უნდა, ყველაზე მაღალი საზოგადოების მოწონებით. ასე იმსახურა ხუთი წელი, მაგრამ დადგა სამსახურის შეცვლის დრო. რაც მთავარია, გაჩნდა ახალი სასამართლო დაწესებულებები, სადაც ახალი ადამიანები იყო საჭირო. ასეთი ახალი ადამიანი იყო ივან ილიჩი. მალე მას სასამართლოს გამომძიებლის ადგილი შესთავაზეს და მანაც მიიღო ეს შემოთავაზება. ახალი სამსახური სხვა გუბერნიაში იყო, რის გამოც იძულებული გახდა, მიეტოვებინა მის ირგვლივ მყოფ ადამიანებთან დამყარებული საუკეთესო ურთიერთობა და ახალ ადგილას დაემყარებინა ახალი ურთიერთობები. ახალ სამუშაო ადგილზე წასვლისას ივან ილიჩი ამხანაგებმა გააცილეს, თან შეგროვილი ფულით ვერცხლის საპაპიროსე უყიდეს. ახალ სამსახურშიც ივან ილიჩი ისეთივე comme il faut იყო, ისეთივე წესიერი, ისევე შეეძლო სამსახურებრივი მოვალეობები და საზოგადოებრივი ცხოვრება ერთმანეთისაგან გაემიჯნა, ისეთივე პატივცემული ყოფილიყო საზოგადოებისაგან, როგორიც მაშინ, როცა განსაკუთრებულ დავალებათა შემსრულებლის თანამდებობა ეკავა... თავად გამომძიებლის სამსახური ძველთან შედარებით ივან ილიჩისთვის გაცილებით საინტერესო და მიმზიდველი აღმოჩნდა. ძველი სამსახურის დროს შერმეროვის ვიცემუნდირში გამოწყობილს სიამოვნებდა მიღების მომლოდინე აკანკალებული მთხოვნელებისა თუ მოშურნე თანამდებობის პირთა წინ ამაყად გავლა, უფროსის კაბინეტში თავაღებით შესვლა, უფროსთან ერთად ჩაის დალევა და პაპიროსის გაბოლება, თუმცა, უშუალოდ მის საქმიანობასა და თავნებობაზე დამოკიდებული ადამიანები არც ისე ბევრნი იყვნენ. ასეთები მხოლოდ პოლიციის უფროსები და სტაროვერები გახლდათ, ესეც მაშინ, როცა მათთან დავალებით აგზავნიდნენ. ცდილობდა, მასზე დამოკიდებულ ამ ადამიანებს თავაზიანად მოპყრობოდა, თითქმის მეგობრულადაც კი. მოსწონდა, როცა ასეთ ადამიანებს აგრძნობინებდა, რომ მას, ვისაც შეეძლო გაესრისა, გაენადგურებინა ისინი, უბრალოდ, ადამიანურად ექცეოდა. ასეთი ხალხი მაშინ ცოტა იყო, ახლა კი სასამართლოს გამომძიებელი ივან ილიჩი გრძნობდა, ყველაზე თავმომწონე, საკუთარი თავით კმაყოფილი ადამიანები, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, ყველანი მის ხელთ იყვნენ, საკმარისია, სათაურიან ქაღალდზე რამდენიმე სიტყვა დაეწერა, რომ ამ ამაყ, თავმომწონე, თავისი თავით კმაყოფილ ადამიანს, როცა მასთან როგორც დამნაშავეს ან როგორც მოწმეს მოიყვანდნენ, თუ ნებას თავად ივან ილიჩი არ დართავდა – დაჯექიო, იდგებოდა მის წინ ასე გაჭიმული და კითხვებზე პასუხს ეგრევე ფეხზე მდგომი გასცემდა... თუმცა თავის ამ ძალაუფლებას ივან ილიჩი ბოროტად არასოდეს იყენებდა, პირიქით, ცდილობდა, შეემსუბუქებინა მდგომარეობა. ეს ახალი სამსახური მისთვის სწორედ ამ ძალაუფლებისა და ამ შემსუბუქების სურვილის გაცნობიერებით იყო საინტერესო. სამსახურში, კერძოდ, გამომძიებლობაში ივან ილიჩმა ძალიან მალე გაითავისა ის ხერხი, ყურს იქით გაეშვა, თავიდან აეცილებინა ყველაფერი, რაც მის სამსახურეობრივ საქმიანობასთან არ იყო დაკავშირებული და ისეთი სახე მიეცა ყველაზე რთული საქმისათვის, რომლის დროსაც ეს საქმე მხოლოდ ზოგადად აისახებოდა ქაღალდზე და რომლის დროსაც სრულიად გამოირიცხებოდა მისი აზრი და პირადი შეხედულება და რაც მთავარია, დაცული იქნებოდა ყოველგვარი საჭირო ფორმალობა. ეს საქმე სრულიად ახალი იყო, ხოლო თვითონ იმ პირველ ადამიანთაგანი გახლდათ, ვინც 1864 წლის წესდების დანართი შეიმუშავა. მას შემდეგ, რაც ივან ილიჩმა სასამართლოს გამომძიებლის თანამდებობაზე დაიწყო მუშაობა, უამრავი ახალი ნაცნობი შეიძინა, დაამყარა ახალი კავშირები, სრულიად შეიცვალა ქცევა, თავდაჭერა, შეიცვალა ტონი. გუბერნიის ხელისუფლებისაგან თავი შორს ერთგვარი ღირსებით დაიჭირა. აირჩია ყველაზე უკეთესი წრე ქალაქში მცხოვრებ მოსამართლეებსა და მდიდარ აზნაურებს შორის. მიიღო ხელისუფლების მიმართ ოდნავ უკმაყოფილო პიროვნების, ზომიერი ლიბერალისა და ცივილიზებული მოქალაქის სახე. არ უღალატია ელეგანტური, ძვირფასი ტუალეტისათვის. ახალ თანამდებობაზე წვერს უკვე აღარ იპარსავდა – დაე, ისე გაზრდილიყო, როგორც უნდოდა და სადამდეც უნდოდა. ივან ილიჩის ცხოვრება ახალ ქალაქშიც შესანიშნავად აეწყო. გუბერნატორის წინააღმდეგ ფრონდერულად განწყობილი საზოგადოება მეგობრული და ერთსულოვანი გახლდა. მეტი იყო ჯამაგირი, მეტი სიამოვნება მოჰქონდა ვისტს, რისი ნიჭიც ჰქონდა და უნარიც, რათა ხალისით, მხიარულად, გააზრებულად ეთამაშა და ამიტომ ყოველთვის მოგებული რჩებოდა. ორი წლის მუშაობის შემდეგ, სწორედ იმ ქალაქში და იმ წრეში, რომელშიც ის ტრიალებდა, შეხვდა თავის მომავალ ცოლს, ყველაზე მიმზიდველ, ჭკვიან, მომხიბვლელ ქალიშვილს – პრასკოვია ფეოდოროვნა მიხელს და სასამართლო საქმეებისგან დაღლილმა გამომძიებელმა მასთან მსუბუქი ლაღი ურთიერთობა დაამყარა. როცა ივან ილიჩი განსაკუთრებულ დავალებათა ჩინოვნიკი ბრძანდებოდა, ყოველთვის ბევრს და სიამოვნებით ცეკვავდა, მაგრამ, მას შემდეგ, რაც გამომძიებლად დაიწყო მუშაობა, მხოლოდ იშვიათად, გამონაკლის შემთხვევაში თუ იცეკვებდა. თან მხოლოდ იმ აზრით და განწყობით, საქმე ცეკვაზე თუ მიდგა, შემიძლია დავამტკიცო, რომ სხვებზე უკეთესად ვცეკვავო. პრასკოვია ფეოდოროვნასთან იშვიათად ცეკვავდა. ისიც მაშინ, როცა წვეულება თითქმის დამთავრებული იყო. მიუხედავად ამისა, პრასკოვია ფეოდოროვნა მიხელს სწორედ ცეკვის დროს შეუყვარდა, თანაც მაშინ, როცა სასამართლოს ახალგაზრდა მოსამართლეს ცოლის შერთვა აზრადაც არ ჰქონია, თუმცა რომ ნახა ქალიშვილს უყვარდა, ვითომ რატომ არ უნდა შევირთოო, უთხრა თავის თავს. პრასკოვია ფეოდოროვნა, გარდა იმისა, რომ ბრწყინვალე გვარის გახლდათ და არც ურიგო შესახედი იყო, ცოტაოდენ ქონებასაც ფლობდა. მართალია, ივან ილიჩს შეეძლო, გაცილებით უკეთეს პარტიაზე ეფიქრა, მაგრამ არც ეს იყო ცუდი. თვითონ კარგი ხელფასი ჰქონდა, დარწმუნებული იყო, იმასაც ამდენივე შემოსავალი ექნებოდა. გარდა ამისა, ჰყავდა საუკეთესო ნათესაობა, თვითონაც ძალიან საყვარელი, წესიერი ქალი იყო. თუმცა იმის თქმა, ივან ილიჩმა ცოლი სიყვარულით შეირთო, მისი სახით ცხოვრებაზე თავისი შეხედულების თანამგრძნობ-თანამოზიარე ნახაო, ისეთივე უსამართლობა იქნებოდა, როგორც თქმა იმისა, თითქოს ეს ქალი ცოლად იმიტომ ითხოვა, რომ ეს არჩევანი მისი წრის ხალხმა მოიწონა. ისე კი სინამდვილეში ცოლად სწორედ ამ ორი მოსაზრების გამო ითხოვა: ერთი ის, რომ ასეთი ქალის თხოვნით თავისთვის მეტად კარგ საქმეს გააკეთებდა, მეორეც, კარგი იყო ის, რომ უმაღლესი თანამდებობის ადამიანები მის ამ არჩევანს სწორად მიიჩნევდნენ. ასე შეირთო ცოლი ივან ილიჩმა. ცოლქმრული ცხოვრების პირველი თვეები ცოლ-ქმარმა სიყვარულსა და ალერსში გაატარა. შეიძინეს ახალი ავეჯი, ახალი ჭურჭელი, თეთრეული, ისე, რომ, ვიდრე პრასკოვია ფეოდოროვნა დაორსულდებოდა, ყველაფერი შესანიშნავად იყო, იმდენად კარგად, რომ ივან ილიჩი უკვე იმასაც ფიქრობდა, ცოლის შერთვა არათუ არ შეცვლის ჩემს კარგ, სიამით სავსე ცხოვრებას, ყოველთვის წესრიგიანსა და საზოგადოების მიერ მოწონებულს, არამედ უფრო სასიამოვნოს გახდისო. მაგრამ, ცოლის ორსულობის პირველი თვეებიდან თავი რაღაც ისეთმა იჩინა, ისეთმა ახალმა, მოულოდნელმა და უსიამოვნომ, რასაც სრულიად არ ელოდა და რისგანაც თავის დაღწევა უკვე შეუძლებელი იყო. ცოლის ყოვლად უმიზეზო, როგორც ივან ილიჩს ეჩვენებოდა, de gaité de coeur-ის[8] გამო, ყოველთვის მოწესრიგებულმა, სიამით სავსე ცხოვრებამ რღვევა იწყო. ქალი ყოველგვარი მიზეზის გარეშე ეჭვიანობდა, ყველაფერზე შარს სდებდა, უწყობდა უხამს, უსიამოვნო სცენებს. თავიდან ივან ილიჩს იმედი ჰქონდა, ამ უსიამოვნებიდან, ცხოვრებისადმი იმ მსუბუქი, წესიერი დამოკიდებულების მეშვეობით გათავისუფლდებოდა, რომელსაც ადრე ყოველთვის გამოყავდა მდგომარეობიდან. სცადა, ცოლის ამგვარი განწყობისთვის ყურადღება არ მიექცია და ცხოვრებას ისევ ძველებურად განაგრძობდა – ბანქოს სათამაშოდ ისევ ისე ეპატიჟებოდა ნაცნობ-მეგობრებს, მაგრამ, ცოლმა ერთხელ უხეში სიტყვების ისეთი კორიანტელი დააყენა და ისე ჯიუტად განაგრძობდა მასთან ჩხუბს, რომ ეტყობა, მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი, იქამდე არ შეჩერებულიყო, ვიდრე არ დაიმორჩილებდა, ანუ არ დაჯდებოდა სახლში ისიც მასავით მოწყენილი. ყოველივე ამან ივან ილიჩი დააბნია, მიხვდა, ცოლქმრული ცხოვრება, ყოველ შემთხვევაში თავის ამ ცოლთან, არათუ ხელს შეუწყობდა, ცხოვრება სიამესა და სიხარულში გაეტარებინა, არამედ პირიქით. ამიტომაც თავი მისგან შორს უნდა დაეჭირა და მიაგნო კიდევაც ამის საშუალებას – მიხვდა, რომ ერთადერთი, რაც პრასკოვია ფეოდოროვნას იმპონირებდა, მისი სამსახური იყო, ამიტომაც, სწორედ ამ სამსახურის, სამსახურეობრივი მოვალეობების მეშვეობით დაუწყო ცოლს ბრძოლა და თავისი დამოუკიდებელი სამყარო შეიქმნა. ბავშვის დაბადება, მისი კვება, ამ კვებასთან დაკავშირებული ნაირნაირი სიძნელე და წარუმატებლობა, ბავშვისა და დედის ნამდვილი თუ მოგონილი ავადმყოფობები, რომელიც ყოველივე ამაში ივან ილიჩის აუცილებელ მონაწილეობას მოითხოვდა და რომელსაც ვერაფერს უგებდა, ამ ყველაფრიდან თავის დახსნა და ოჯახისგან საკუთარ სამყაროში თავის შეფარება მისთვის კიდევ უფრო აუცილებელი გახდა. იმისდა მიხედვით, ცოლი რამდენადაც ჭირვეული, გამაღიზიანებელი და მომთხოვნი ხდებოდა, ივან ილიჩსაც საკუთარი ცხოვრების სიმძიმის ცენტრი სულ უფრო მეტად გადაჰქონდა სამსახურში, რომელიც ახლა კიდევ უფრო შეიყვარა და წინანდელთან შედარებით კიდევ უფრო პატივმოყვარე გახდა. დაქორწინებიდან დაახლოებით ერთ წელიწადში ივან ილიჩი მიხვდა, ცოლის შერთვა, მართალია, ერთგვარად ხელსაყრელიც არის, მაგრამ არსებითად ძალიან რთული საქმეა, ვინაიდან, თუ გინდა ცოლის მიმართ შენი მოვალეობა პირნათლად შეასრულო, ანუ წესიერი საზოგადოების მოსაწონი ცხოვრებით იცხოვრო, საჭიროა, როგორც სამსახურის, ისე ოჯახით მიმართაც გარკვეული დამოკიდებულება შეიმუშაოო. და შეიმუშავა კიდევაც. ოჯახური ცხოვრებიდან ახლა მხოლოდ იმ სიკეთეს მოითხოვდა, რომლის მიცემაც მარტო ცოლს შეეძლო, როგორიცაა მაგალითად, სახლში მომზადებული ოჯახური სადილი, ოჯახის დიასახლისობა, ლოგინი და, რაც მთავარია, ზრდილობის იმ გარეგნული ფორმების დაცვა, რომელიც საზოგადოებრივი აზრის მიხედვით არის განსაზღვრული. დანარჩენშიც ივან ილიჩი მხოლოდ სასიამოვნოს ეძებდა და თუ იპოვიდა, ძალიან კმაყოფილი ბრძანდებოდა. ხოლო შინ მისულს ცოლის ბუზღუნი და წინააღმდეგობა თუ დახვდებოდა, მაშინვე იმ სამსახურში გარბოდა. იქ მას პატივს სცემდნენ და აფასებდნენ, როგორც საუკეთესო მუშაკს, ამიტომაც იყო, რომ სულ რაღაც სამი წლის შემდეგ პროკურორის ამხანაგად განაწესეს. ახალი მოვალეობები, ამ მოვალეობების მნიშვნელობა, იმის უფლება, რომ შეუძლია, ვისაც მოისურვებს, სასამართლოში მოიყვანოს და ციხეში ჩასვას, ის, რომ ახალ სამსახურში უკვე წარმატება მოიპოვა, ის, რომ სიტყვით თავისი საჯარო გამოსვლები მოსწონს, ყოველივე ამის გამო კიდევ უფრო მეტად მიუწევს გული სამსახურისაკენ. მერე ბავშვები გაჩნდნენ. ცოლი დღითი დღე სულ უფრო ბუზღუნა და ბრაზიანი ხდებოდა, მაგრამ ოჯახური ცხოვრების მიმართ გამომუშავებული დამოკიდებულის გამო, ივან ილიჩს ყოველივე ამის მიმართ შეუღწევადს ხდიდა. იმ ქალაქში შვიდი წლის მუშაობის შემდეგ პროკურორად სხვა გუბერნიაში გადაიყვანეს და ის იქ მთელი თავისი ოჯახით გადაბარგდა. მართალია, ახალ ადგილას წინა სამსახურთან შედარებით ჯამაგირი მეტი ჰქონდა, მაგრამ ცხოვრება იმ ქალაქში გაცილებით ძვირი იყო, ამიტომ ფული მაინცდამაინც არ ჰყოფნიდათ და პრასკოვია ფეოდოროვნას იქაურობა არ მოსწონდა. გარდა ამისა, მოუკვდათ ორი ბავშვი და ოჯახური ცხოვრება ივან ილიჩისთვის კიდევ უფრო მოსაწყენი გახდა. პრასკოვია ფეოდოროვნა ამ ახალ ადგილას, სახლში ყოველგვარი უსიამოვნების გამო, ქმარს საყვედურობდა. ცოლისა და ქმრის საუბარში ბევრი რამ, განსაკუთრებით ბავშვების აღზრდის თაობაზე, მრავალ კითხვას ბადებდა. ახსენებდნენ თავიანთ იმ ჩხუბებს, რომელსაც შეიძლება ამ წუთშიაც ეფეთქა. რჩებოდა სიყვარულის ის იშვიათი პერიოდები, რომელიც დაეუფლებოდა ხოლმე ცოლ-ქმარს და რომელიც დიდხანს არ გრძელდებოდა – ეს ის პატარა კუნძულები იყო, სადაც მხოლოდ ცოტა ხნით თუ დაუტკბებოდნენ ერთმანეთს და მალე ისევ ურთიერთგაუცხოების, ერთმანეთის მიმართ გულში ჩამარხული მტრობის მორევში იძირებოდნენ. ამ გაუცხოებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეეძლო დაემწუხრებინა ივან ილიჩი, თუ ჩათვლიდა, რომ ეს წესით არ იყო განსაზღვრული, რომ არ შეიძლებოდა ეს ასე ყოფილიყო. მაგრამ, ახლა უკვე აღიარებდა, რომ ეს არა მხოლოდ ნორმალური იყო, არამედ ოჯახში მისი ქმედების მიზანიც, ხოლო ქმედების ეს მიზანი მდგომარეობდა იმაში, რომ რაც შეიძლება მეტად გაეთავისუფლებინა თავი ოჯახური უსიამოვნებებისგან და თავისი ქცევისთვის წესიერების, უწყინრობის ხასიათი მიეცა, რასაც იმით აღწევდა, რომ სახლში დროს სულ უფრო იშვიათად ატარებდა. ხოლო როცა იძულებული იყო, რაღაც დრო ოჯახში გაეტარებინა, ცდილობდა, მისი ყურადღება უფრო სტუმრებისკენ ყოფილიყო მიმართული და ამით შეემსუბუქებინა მდგომარეობა... მაგრამ მთავარი მისთვის სამსახური იყო. მთელმა მისმა ცხოვრების მიზანმა და ინტერესმა თავი სამსახურებრივ გარემოში მოიყარა და ამ ინტერესმა ის მთლიანად შთანთქა... საკუთარი ძალმოსილების შეგნება, ის, რომ შეუძლია გაანადგუროს ყველა, ვის განადგურებასაც მოისურვებს, სასამართლოში შესვლისას თუ ხელქვეითებთან შეხვედრისას თავისი ამპარტავანი გარეგნობით თავი მოიწონოს, როგორც ზემდგომების, ისე ხელქვეითების წინაშე, რაც მთავარია, თავისი ცოდნით და დიდი დახელოვნებულობით, რასაც თავადაც კარგად გრძნობდა, გულს სიამით უვსებდა. ამასთან, ამხანაგებთან საუბრები, სადილები და ვისტი ახარებდა და ისე მიედინებოდა მისი ცხოვრება, როგორც თავად ივან ილიჩი თვლიდა საჭიროდ, ანუ სასიამოვნოდ და მართებულად. ასე იცხოვრა კიდევ შვიდი წელიწადი. უფროსი ქალიშვილი უკვე თექვსმეტი წლის იყო. გარდაეცვალათ კიდევ ერთი ბავშვი. დარჩათ ქალიშვილი და გიმნაზიელი ბიჭუნა – ცოლ-ქმარს შორის ჩხუბის კიდევ ერთი ობიექტი: ივან ილიჩს უნდოდა, ბიჭს სამართალმცოდნეობის სასწავლებელში ესწავლა, თუმცა ქმრის ჯინაზე პრასკოვია ფეოდოროვნამ ის გიმნაზიაში შეიყვანა. ბიჭი იქ კარგად სწავლობდა, შესანიშნავად იზრდებოდა ქალიშვილი, რომელსაც სახლში ამეცადინებდნენ. 3 ასე გრძელდებოდა ივან ილიჩის ცხოვრება ცოლის შერთვიდან ჩვიდმეტი წელიწადი. ახლა ის უკვე ხანში შესული, დიდად გამოცდილი პროკურორი გახლდათ. ვინც იმის გამო, რომ უნივერსიტეტის ქალაქში თავმჯდომარის სასურველი ადგილის დაკავებას ელოდა, უარი თქვა რომელიღაც სამსახურებრივ გადაადგილებაზე. მოულოდნელად მოხდა ერთი მეტად არასასიამოვნო ამბავი, რამაც მისი მშვიდი ცხოვრება სრულიად შეცვალა. უნივერსიტეტის ქალაქში სასამართლოს თავმჯდომარის ის სასურველი ადგილი, რასაც ასე ელოდა ივან ილიჩი, გოპემ იყოჩაღა, წინ გაუსწრო და დაიკავა. ამან ძალიან გააღიზიანა ივან ილიჩი, გოპესაც ეჩხუბა და თავის უშუალო უფროსებსაც, რის შემდეგაც უფროსებმა ცივად დაუწყეს ყურება და გვერდი თანამდებობის შემდგომი განწესების დროსაც აუარეს. ეს იყო 1880 წელი – ყველაზე მძიმე წელიწადი ივან ილიჩის ცხოვრებაში. ერთი მხრივ აღმოჩნდა, რომ, საცხოვრებლად ხელფასი არ კმაროდა, გარდა ამისა, ის რომ ყველამ დაივიწყა და მის მიმართ თავიანთი ეს უმკაცრესი დამოკიდებულება ჩვეულებრივ ამბად მიაჩნდათ, გულს ძალიან სტკენდა. აღარც თავად მიაჩნდა მამას შვილის დახმარება თავის მოვალეობად. და აი, ივან ილიჩმა იგრძნო, რომ ყველამ გვერდი უქცია, ვინაიდან მათი აზრით, სამიათას ხუთას მანეთიანი ხელფასით მისი მდგომარეობა სრულიად ნორმალური იყო, ის კი არა, ამით ძალიან ბედნიერიც უნდა ყოფილიყო. მაგრამ, იმ უსამართლობის გამო, როგორც მას ექცეოდნენ, იმის გამო, რომ ცოლი გამუდმებით ებუზღუნებოდა, იმ ფულისათვის, რომელსაც უფრო მეტს ხარჯავდა, ვიდრე შემოსავალი ამის საშუალებას იძლეოდა, მხოლოდ მან ერთმა იცოდა, არათუ ბედნიერი, ნორმალური მდგომარეობისგანაც კი ძალიან შორს იყო. იმ წელიწადს ჯამაგირს ცოტა რომ დაეზოგა, შვებულება აიღო და ცოლთან ერთად ზაფხულის გასატარებლად ცოლისძმასთან სოფელში წავიდა. იმის გამო, რომ უსამსახუროდ მთელ თავის ცხოვრებაში პირველად იყო, ივან ილიჩმა სოფელში არა მარტო მოიწყინა, არამედ აუტანელმა კაეშანმა მოიცვა და გადაწყვიტა, რომ ასე ცხოვრება შეუძლებელი იყო, რომ აუცილებლად რაღაც გადამწყვეტი ზომები უნდა მიეღო. ის ღამე ივან ილიჩმა ტერასაზე უძილოდ გაატარა, რის შემდეგაც გადაწყვიტა, პეტერბურგში წასულიყო, იქ სხვა რომელიმე სამინისტროში სამსახურის საშოვნელად რაიმე ეღონა და ის ადამიანები დაესაჯა, რომლებმაც არ დააფასეს, უფრო სწორად, ვერ შეძლეს მისი დაფასება. მიუხედავად ცოლის და ცოლისძმის მცდელობისა, წასვლაზე როგორმე უარი ეთქმევინებინათ, მეორე დღეს მაინც გაემგზავრა პეტერბურგში. წავიდა მხოლოდ ერთი მიზნით, ეთხოვა ისეთი სამსახური, სადაც ხუთი ათასი მანეთი ჯამაგირი ექნებოდა. მისთვის ახლა არც სამინისტროს ჰქონდა მნიშვნელობა, არც იმას, რა მიმართულების იყო ის სამინისტრო, არც იმას, რა სახის სამუშაო იქნებოდა, მას მხოლოდ ხუთი ათასმანეთიანი სამსახური სჭირდებოდა, იქნებოდა ეს კანცელარია, ადმინისტრაცია, ბანკი, იმპერატორ მარიას დაწესებულება თუ საბაჟო, მთავარია, ჯამაგირი ხუთი ათასი მანეთი ყოფილიყო და იმ სამინისტროდან წამოსულიყო, სადაც მისი დაფასება ვერ შეძლეს. და აი, ივან ილიჩის სწორედ ეს გამგზავრება დაგვირგვინდა სრულიად მოულოდნელი წარმატებით... კურსკში მატარებლის პირველი კლასის ვაგონში ამოვიდა მისი ნაცნობი ფ. ს. ილინი, რომელმაც გადასცა კურსკის გუბერნატორის მიერ მოსკოვიდან მიღებული ახალი ტელეგრამა იმის შესახებ, რომ დღე-დღეზე სამინისტროში დიდი ცვლილებები იწყებოდა – პეტრე ივანიჩის ადგილზე ივან სემიონოვიჩი გადაჰყავდათ. ამ სავარაუდო ცვლილებას, გარდა მთელი რუსეთისა, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ივან ილიჩისათვის ჰქონდა. როგორც ჩანს, ეს მისთვის მეტად ხელსაყრელი უნდა ყოფილიყო, რადგან დაწინაურებული ორივე პიროვნება – პეტრე ივანოვიჩი და ზახარ ივანოვიჩიც მისი მეგობრები იყვნენ. როცა აღნიშნული ცნობა მოსკოვში დადასტურდა, ივან ილიჩმა პეტერბურგში ზახარ ივანოვიჩი მოინახულა, რომელიც დაბეჯითებით შეჰპირდა, რომ იუსტიციის თავის ყოფილ სამინისტროში ივან ილიჩი ადგილს აუცილებლად მიიღებდა. ამის შემდეგ გავიდა ერთი კვირა და ივან ილიჩმა სოფელში ასეთი შინაარსის დეპეშა გააგზავნა: «ზახარი მილერის ადგილას განწესებას მივიღებ პირველსავე საჯარო გამოცხადების შემდეგ». სამუშაო ადგილებზე იმ გადაადგილებების წყალობით ივან ილიჩი მალე, მართლაც, თავის ძველ სამინისტროში იმ თანამდებობაზე იქნა დანიშნული, რომლის გამოც თავის ძველ ამხანაგებთან შედარებით მთელი ორი საფეხურით დადგა. გარდა ხუთი ათასი მანეთი ჯამაგირისა, დაწინაურების კიდევ სამი ათასი მანეთი დაენიშნა და როგორც თავისი ძველი მეგობრების, ისე სამინისტროს მიმართ ყოველგვარი წყენა დაივიწყა, ისე, რომ ივან ილიჩი ახლა ძალიან ბედნიერი გახლდათ. სოფელში ისეთი მხიარული და კმაყოფილი დაბრუნდა, როგორიც დიდი ხანია აღარავის ენახა. გამხიარულდა პრასკოვია ფეოდოროვნაც და მალე მათ შორის დროებითი ზავი დამყარდა. ივან ილიჩი ცოლს დაწვრილებით მოუყვა, პეტერბურგში ყველანი როგორი პატივისცემით ექცეოდნენ, ხოლო ისინი, რომლებიც მისი მტრები ბრძანდებიან, პეტერბურგში ყველას ასე ძალიან რომ უყვარხართ, გვშურსო, როგორ ეპირფერებოდნენ. პრასკოვია ფეოდოროვნა უსმენდა და არაფერში ეწინააღმდეგებოდა – აქაოდა, ყველაფერი მჯერაო! თან ახალ გარემოში ცხოვრების დასაწყებად გეგმებს აწყობდა, ივან ილიჩიც გახარებული იყო, მისი და მისი ცოლის გეგმები ერთმანეთს რომ დაემთხვა, სჯეროდა, მისი წაბორძიკებული ცხოვრება ამიერიდან ძველებურად ისევ სასიამოვნო იქნებოდა. ვინაიდან ათ სექტემბერს უკვე თავის ახალ ადგილზე უნდა დაეწყო მუშაობა, ივან ილიჩი სოფელში მხოლოდ ცოტა ხნით ჩავიდა. გარდა ამისა, ახალ ადგილზე სახლის მოსაწყობად პროვინციიდან ავეჯის გადმოსატანად, უამრავი რაღაცის შესაკვეთად და საყიდლად დრო იყო საჭირო. ერთი სიტყვით, უნდოდა სახლი ისე გაელამაზებინა, ისე აეწყო ცხოვრება, როგორც გუნებაში ჰქონდა გადაწყვეტილი. კიდევ ისე, როგორც ამაზე პრასკოვია ფეოდოროვნა ოცნებობდა. ახლა, როცა ყველაფერი კარგად იყო, როცა ასე ზუსტად დაემთხვა მისი და ცოლის სურვილები, თან იმის გამოც, რომ დიდი ხანია ერთად არ ყოფილან, ისე შეთანხმებულად ცხოვრობდნენ, როგორც არასდროს, დაოჯახების პირველ წლებშიაც კი. ივან ილიჩს უნდოდა, ცოლ-შვილი ახლავე წაეყვანა იმ ახალ ადგილას, მაგრამ დისა და სიძის დაჟინებული თხოვნის შემდეგ, რომლებიც ივან ილიჩისა და მისი ოჯახის მიმართ უცებ განსაკუთრებულად მოსიყვარულე და ნათესაურები გახდნენ, მოხდა ისე, რომ ივან ილიჩი იქ მარტო გაემგზავრა. მთელი იმ დროის განმავლობაში ის მხიარული განწყობა, რომელიც სამსახურებრივი წარმატებისა და ცოლთან დამთბარი ურთიერთობების გამო დაეუფლა, არ ტოვებდა. მოიძებნა საუცხოო სახლი, ზუსტად ისეთი, როგორზეც ორივე ოცნებობდა – ცოლიც და თვითონაც. ფართო, მაღალჭერიანი მისაღები ოთახები, მყუდრო, უზარმაზარი კაბინეტი, ოთახები ცოლისა და ქალიშვილისათვის, საკლასო ოთახი გიმნაზიელი ბიჭუნასთვის, მოკლედ, ყველაფერი თითქოს მათთვის საგანგებოდ იყო ასე გამზადებული... ბინის მოწყობას ივან ილიჩმა თვითონ მოჰკიდა ხელი, არჩევდა შპალერებს, ყიდულობდა ავეჯს, განსაკუთრებულად ძველებურს – სახლს კომიფლურ იერს აძლევსო. ყიდულობდა ავეჯის ძვირფას გადასაკრავებს და ივსებოდა, ლამაზდებოდა ოთახები; თანდათან იმ იდეალის სახეს იღებდა, რომელიც მის წარმოსახვაში იყო და რა იდეალიც თავად შეიქმნა. ბინა ჯერ მხოლოდ სანახევროდ იყო მოწყობილი, რომ ოთახების სიმყუდროვემ და სასიამოვნო გარემომ მოლოდინს გადააჭარბა. იცოდა, საქმეს ბოლომდე მიიყვანდა, ბინა კიდევ უფრო კომიფლურ, დახვეწილ, მდიდრულ სახეს მიიღებდა. დასაძინებლად თვალებს რომ მილულავდა, წარმოიდგენდა, რა დიდებული იქნებოდა ზალა, წარმოიდგენდა მისაღებ ოთახს, რომელიც ჯერ ბოლომდე არ იყო დალაგებული, ბუხარს, ეტაჟერს, ირგვლივ მიმობნეულ სკამებს, კედლებზე დაკიდებულ ძვირფას თეფშებს, ლანგრებს, ბრინჯაოს ლამაზ ნაკეთობებს და უკვე თვალწინ ედგა, როგორი იქნებოდა აქაურობა, როცა ეს ყველაფერი თავ-თავის ადგილს დაიკავებდა. იმაზე ფიქრი ახარებდა, პაშასა და ლიზანკას, რომლებმაც ასევე კარგად იცოდნენ ამ ყველაფრის ფასი, როგორ გააოცებდა... ივან ილიჩი განსაკუთრებით იმით იყო კმაყოფილი, ეს ძველებური ნივთები, რომელიც ყველაფერს აკეთილშობილებდა, ასე იაფად რომ შეიძინა... სოფელში ოჯახის წევრებს, წერილებში ახალ სახლს, იმასთან შედარებით, რაც სინამდვილეში იყო, განგებ ისე აუწერდა, თითქოს მაინცდამაინც დიდს არაფერს წარმოადგენდა, რათა შემდეგ გაეოცებინა ისინი. ამან ისე შეიქცია, ლამის თავისი ახალი სამსახურიც კი დაავიწყა... იჯდა ზოგჯერ კრებაზე თავჩაღუნული და იმაზე ფიქრობდა, ფარდებისთვის როგორი კარნიზები დაეყენებინა, ჩვეულებრივი თუ საგანგებოდ შერჩეული. სახლის მოწყობა-გალამაზებაში ისე იყო ჩართული, ავეჯს ერთ ადგილიდან მეორე ადგილზე თავისი ხელით გადააადგილებდა, თვითონ კიდებდა, თვითონ ცვლიდა ფარდებს – წვალობდა, თავს წუთითაც არ ზოგავდა. ერთხელაც ავეჯზე შალითების გადამკვრელისთვის რომ ეჩვენებინა, ფარდები ლამაზად როგორ დაეკიდა, ფეხი დაუსხლტა, კიბიდან ჩამოვარდა, მაგრამ, იმის გამო, რომ ძლიერი და მოქნილი იყო, თავი ადვილად შეიკავა და მხოლოდ გვერდი ჩამოჰკრა ფანჯრის სახელურს. ამის შემდეგ ცოტა ხანს იავადმყოფა, მაგრამ მალევე გამოკეთდა... მთელი იმ ხნის განმავლობაში, ვიდრე ამ გარჯასა და წვალებაში იყო, ივან ილიჩი თავს ჯანმრთელად და ხალისიანად გრძნობდა. ასე მგონია, მთელი თხუთმეტი წლით გავახალგაზრდავდიო, – სწერდათ. ეგონა, სახლის საქმეებს სექტემბრამდე მორჩებოდა, თუმცა ოქტომბრის შუა რიცხვებამდე სამუშაო ჯერ კიდევ საკმარისად იყო... ბოლოს, როგორც იქნა, ყველაფერი შესანიშნავად დამთავრდა, რასაც მხოლოდ თვითონ კი არა, ვინც ნახავდა, ყველა აღნიშნავდა. სინამდვილეში მისი სახლიც ისეთი იყო, როგორიც ყველა არც ისე მდიდარი ადამიანის სახლია, ანუ იმათი, რომლებსაც ძალიან უნდათ მდიდრებს ჰგვანდნენ და ამიტომაც მათი სახლები ერთმანეთს ჰგავს – ავეჯის გადასაკრავი ძვირფასი აბრეშუმი, შავი ხის ავეჯი, ყვავილები, უძვირფასესი ფარდაგები, ბრინჯაო – ჩამუქებულიც და გაპრიალებულიც... ყველაფერი ის, რასაც ამ ტიპის ადამიანები აკეთებენ, აკეთებენ იმისთვის, რათა რაც შეიძლება ძალიან ჰგავდნენ ცნობილ ადამიანებს... ივან ილიჩის ეს ახალი სახლიც ისე ძალიან ჰგავდა იმ სახლებს, ყურადღების მიქცევადაც არ ღირდა. თუმცა თავად ილიჩს თავის სახლიც და ეს თავის ავეჯიც რაღაცით გამორჩეული, განსაკუთრებული ეგონა. როცა იგი ოჯახის წევრებს რკინიგზის სადგურში დახვდა, ხოლო იქიდან თავის განათებულ, მდიდრულად მოწყობილ სახლში მიიყვანა, როცა ყვავილებით მორთული კარი თეთრ ჰალსტუხში გამოწყობილმა ლაქიამ გაუღოთ, მერე კი ყველა სასტუმრო ოთახი და კაბინეტი დაათვალიერებინათ, კმაყოფილებისაგან ყველა ერთ სიცილსა და მხიარულებაში იყო, ივან ივანიჩს ყველა აქებდა და ადიდებდა და ისიც მათ ამ ქებას ისე ისრუტავდა, ისე იყო გახარებული, რომ პირდაპირ ბრწყინავდა. საღამოს, როცა პრასკოვია ფეოდოროვნამ ჰკითხა, კიბიდან როგორ ჩამოვარდიო, ივან ილიჩმა გაიცინა და ცოცხლად წარმოადგინა, კიბიდან როგორ გადმოფრინდა და ავეჯის გადამკვრელს გული როგორ გაუხეთქა. – ტყუილად როდი ვარ სპორტსმენი. სხვა ჩემ ადგილას, ალბათ, სულს გააცხებდა, – თქვა მან სიცილით, – მე კი მხოლოდ, აი, იმ სახელურს ჩამოვასკდი და გვერდი ვიტკინე. ხელს რომ დავიდებ, მართალია, ცოტა მტკივა, მაგრამ უკვე ნაკლებად, ეგ არის, ეს ადგილი ოდნავ გალურჯებულია. ასე დაიწყო მათი ცხოვრება ამ ახალ სახლში, რომელშიც, როგორც ყოველთვის, კარგად რომ გაისაცხოვრისეს, მხოლოდ ერთ ოთახს ნაკლულობდნენ. ახლანდელი შემოსავლიდან კი მხოლოდ სულ რაღაც ხუთასი მანეთი არ ჰყოფნიდათ, დანარჩენი კი ყველაფერი შესანიშნავად იყო. განსაკუთრებით თავიდან, როცა რაღაც-რაღაცებს ჯერ კიდევ ხელის წამოკვრა სჭირდებოდა, ზოგიერთი რამ ჯერ კიდევ მოსაგვარებელი იყო – რაღაც უნდა ეყიდათ, რაღაც შეეკეთებინათ, რაღაცისთვის ადგილი შეეცვალათ... მართალია, ცოლი და ქმარი ზოგიერთ რაღაცაზე ბოლომდე ვერ თანხმდებოდა, მაგრამ საქმე ჯერ კიდევ იმდენი ჰქონდათ, რომ ჩხუბისთვის არც ერთს ეცალა, არც მეორეს, რითაც ორივე კმაყოფილი გახლდათ. თუმცა საქმე როცა ბოლომდე მიიყვანეს, როცა გასაკეთებელი აღარაფერი დარჩა, ცხოვრება თითქოს მოსაწყენი გახდა, თითქოს რაღაც აკლდათ, მაგრამ, ახალი ნაცნობები, ახალი ურთიერთობები, ახალ გარემოსთან შეჩვევა-შეგუება... და ცხოვრება თანდათან თავის კალაპოტში ჩადგა. ივან ილიჩი დილით სასამართლოში რომ წავიდოდა, სადილობისას უკვე სახლში იყო. პირველ ხანებში მშვენიერ გუნება-განწყობაზე ბრძანდებოდა, მართალია, სახლის საქმეების გამო წვალობდა, იღლებოდა კიდევაც, მაგრამ მხედველობიდან არაფერი რჩებოდა. ზოგჯერ სუფრასა ან რომელიმე ავეჯის აბრეშუმის ძვირფას გადასაკრავზე რაიმე პატარა ლაქაც რომ შეემჩნია, ანდა ფარდის ზონარს გაწყვეტილს დაინახავდა, ღიზიანდებოდა, გაპრიალებულ ავეჯზე თითოეული პატარა ნაკაწრიც კი ტკივილს ჰგვრიდა, ვინაიდან ამ ყველაფერში დიდი შრომა ჰქონდა ჩადებული... მიუხედავად ამისა, ივან ილიჩის ცხოვრება ისე მიედინებოდა, როგორც წარმოდგენილი ჰქონდა – ლაღად, მსუბუქად, მართებულად... ადგებოდა დილით ცხრა საათზე, დალევდა ყავას, გაზეთს წაიკითხავდა, გამოეწყობოდა თავის ვიცმუნდირში, წავიდოდა სასამართლოში და იქ უკვე მოექცეოდა იმ მძიმე უღელქვეშ, რომელშიც მუშაობა უწევდა – მთხოვნელები, ცნობები კანცელარიიდან, თავად კანცელარია, კრებები – განმკარგულებელი თუ საჯარო და ამ ყველაფრიდან, უნდა შეძლებოდა, უნდა გამოერიცხა ის ნედლი და ცხოვრებისეული, რაც ყოველთვის ხელს უშლის სამსახურებრივი საქმეების სწორ წარმართვას, არ უნდა ჰქონოდა გარეშე პირებთან ურთიერთობა გარდა სამსახურებრივისა. მაგალითად, მოდის ადამიანი, ვისაც რაღაცის გაგება უნდა, მაგრამ, ვინაიდან ის ადამიანი კერძო პირია, ვერ დაეხმარება იმიტომ, რომ არ შეიძლება. სამაგიეროდ, ისეთი პირი თუა, ვინც სასამართლოს წევრია და ეს იმ ქაღალდზეა აღნიშნული, რომლის სათაურიც მთავრული ასოებით არის წარმოდგენილი, ამგვარი ვითარების ფარგლებში ივან ილიჩი აკეთებს ყველაფერს, რის გაკეთებაც შეიძლება. ამასთან ერთად იცავს მასთან გულითად, ადამიანურ დამოკიდებულებას, იცავს ზრდილობის წესებს. მაგრამ, როგორც კი დამთავრდება სამსახურებრივი ურთიერთობა, მთავრდება სხვა ყოველგვარი ურთიერთობაც – აქ ივან ილიჩს უკვე შეუძლია, ერთმანეთს შეუთავსოს სამსახურებრივი და პირადი. ამ უნარს ის უმაღლეს დონეზე ფლობს და ეს თავისი ხანგრძლივი პრაქტიკით და ნიჭით იმ დონემდე აქვს გამომუშავებული, რომ ზოგჯერ ნამდვილი ვირტუოზივით თავს უფლებას აძლევს, პირადი და სამსახურებრივი ერთმანეთისგან არ განაცალკევოს, ვინაიდან იცის, როცა დასჭირდება, სამსახურებრივი პირადულისგან განაცალკევოს, ამის ძალას ყოველთვის გრძნობს და ამას არა მხოლოდ ადვილად და სიამოვნებით აკეთებს, არამედ ვირტუოზულადაც... შუალედებში ეწევა, სვამს ჩაის, ცოტას პოლიტიკაზე საუბრობს, ცოტას ზოგად საკითხებზე, ცოტას ბანქოზე, ყველაზე მეტს განწესებაზე და ბოლოს დაღლილი, იმ ვირტოუზის განცდით, რომელმაც წარმატებით დაასრულა ორკესტრის პირველი ვიოლინოს ერთ-ერთი პარტია, წავა სახლში და შინ მისულს ცოლი და ქალიშვილი ან წვეულებაზე წასულები დახვდებიან ან მათთან ვიღაც არის სტუმრად... ვაჟიშვილი გიმნაზიაშია, რეპეტიტორებთან გაკვეთილებს ამზადებს და რასაც გიმნაზიაში ასწავლიან, ყველაფერს გულდასმით სწავლობს. მოკლედ ყველაფერი შესანიშნავადაა... სტუმრები თუ არ არიან, სადილის შემდეგ ივან ილიჩი ზოგჯერ წიგნს კითხულობს, განსაკუთრებით იმას, რომელზეც ბევრს ლაპარაკობენ, საღამოს კი მიუჯდება საქმიან ქაღალდებს, კიდევ ერთხელ გადახედავს კანონებს, შეადარებს ჩვენებებს და მიუსადაგებს. ამ დროს ის არც მოწყენილია, არც მხიარული. თუ მოეწყინება, შეუძლია ვინტი ითამაშოს, მაგრამ, თუ ვინტი არა, ცოლის გვერდით ჯდომას მარტო ჯდომა ურჩევნია. ყველაზე მეტად პატარა წვეულებები უყვარს, რომელზეც მხოლოდ იმ ადამიანებს პატიჟებს, იმ კაცებს და იმ ქალბატონებს, რომელთაც საზოგადოებაში მაღალი ადგილები უკავიათ და მათთან ისეთი დროსტარება უყვარს, რომელიც ისევე ჰგავს იმ ადამიანების დროსტარებას, როგორც მისი სასტუმრო ოთახი ჰგავს მათ სასტუმრო ოთახებს... ერთ საღამოს წვეულებაც ჰქონდა. იმ საღამოს ივან ილიჩი მშვენიერ გუნებაზე ბრძანდებოდა. ყველაფერი ჩინებულად იყო, რომ არა ცოლთან ტორტისა და კანფეტების გამო ჩხუბი. ცოლს თავისი გეგმა ჰქონდა, ივან ილიჩი კი მოითხოვდა ტკბილეული იმ საკონდიტროში ეყიდათ, სადაც ყველაფერი ძვირი იყო, თან ტორტი რაც შეიძლება ბევრი უნდა ყოფილიყო. ჩხუბი სწორედ იმის გამო დაიწყო, რომ კონდიტერმა ტორტში, რომელიც იმდენად ბევრი იყო, რომ ვერ შეჭამეს და დარჩა, ორმოცდახუთი მანეთი გამოართვათ. ჩხუბი ისე გამწვავდა, პრასკოვია ფეოდოროვნამ ქმარს – გულის გამაწყალებელო ჩერჩეტოო – ესეც კი უთხრა. ამაზე ივან ილიჩმა თავზე ხელი იტაცა და გაბრაზებულმა გაყრაზე რაღაც ახსენა... მიუხედავად ამისა, საღამომ მხიარულად ჩაიარა. იყო საუკეთესო საზოგადოება. ივან ილიჩმა თავადის ასულ ტრუფონოვასან, იმ ქალის დასთან იცეკვა, ვინც იმ ცნობილი საზოგადოების დამფუძნებელი გახლდათ, რომელსაც სახელად «წაიღე ჩემი სევდა ერქვა»... სამსახურებრივი წარმატებით გამოწვეული სიხარული ივან ილიჩს კიდევ უფრო თავდაჯერებულს ხდიდა. სამსახურებრივი სიხარული თავმოყვარეობით გამოწვეული სიხარული იყო, საზოგადოებრივთან დაკავშირებული სიხარული – პატივმოყვარეობით. და მაინც, ყველაზე დიდ სიხარულს ივან ილიჩი ვინტის თამაშის დროს განიცდიდა. ისიც კი აღიარა, ყველა იმ ვითარებაში, რა ვითარებაც არ უნდა ყოფილიყო მის ბედნიერებას მოკლებულ ცხოვრებაში, სიხარულს, რომელიც ყოველივე ამის წინ სანთელივით ენთო, ვინტის თამაში ჰგვრიდა, ოღონდ, მყვირალა პარტნიორებთან კი არა, კარგ მოთამაშეებთან, თან აუცილებლად მეოთხე უნდა ყოფილიყო (მეხუთეობა არ უყვარდა, ცუდად გამომდისო, თუმცა თავს ისე აჩვენებდა, ვითომ ძალიანაც უყვარდა და ძალიანაც კმაყოფილი იყო), თამაშს ჭკვიანურად, სერიოზულად მოჰკიდებოდა (ეს მაშინ, როცა კარგი კარტი მოუვიდოდა), მერე ვახშმად ერთი ჭიქა ღვინო დაელია, დაწოლილიყო და გემრიელად დაეძინა, განსაკუთრებით ცოტა ფულიც თუ ექნებოდა მოგებული (ბევრი არა, არ ვარგა). ასეთ დროს ივან ილიჩი ყოველთვის შესანიშნავ გუნებაზე იძინებდა... აი ასე ცხოვრობდნენ ისინი. მათ ირგვლივ საუკეთესო საზოგადოება იკრიბებოდა, იყვნენ როგორც ცნობილი, ასაკოვანი ადამიანები, ისე ახალგაზრდები. ნაცნობი მამაკაცების წრეზე ივან ილიჩის ცოლიცა და ქალიშვილიც ერთი აზრისანი იყვნენ, სამაგიეროდ, ყოველგვარი ურთიერთშეთანხმების გარეშე, გვერდზე სწევდნენ, თავიდან იშორებდნენ იმ ნათესავებსა და ნაცნობებს, ანუ იმ თხუპნიებს, რომლებიც შემოლაგდებოდნენ მოულოდნელად ტკბილი, დათაფლული ლაპარაკ-ლაპარაკით მდიდრულად მოწყობილ, კედლებზე ძვირფასი იაპონური თეფშებით გალამაზებულ სასტუმრო ოთახში, მაგრამ მალე ის ფეთხუმი ნათესავ-მეგობრები ისე მოიცილეს თავიდან, ისე გათავისუფლდნენ მათგან, რომ მათი ხსენებაც აღარ იყო. გოლოვინების გვერდით ახლა მხოლოდ საუკეთესო საზოგადოება ტრიალებდა. ახალგაზრდა ვაჟები ლიზას ეარშიყებოდნენ, ლიზას ეარშიყებოდა პეტრიშევიც – დიმიტრი ივანოვიჩ პეტრიშევის ვაჟი და მისი ერთადერთი მემკვიდრე, რის გამოც ივან ილიჩმა პრასკოვია ფეოდოროვნას ისიც კი უთხრა, ტროიკით ხომ არ გავისეირნოთ, საღამო ხომ არ გავმართოთო... ასე ცხოვრობდნენ, ასე მიედინებოდა მათი ცხოვრება ყოველგვარი ცვლილებისა და სიახლის გარეშე. --------------------------------------------------------- 4 ოჯახში ყველა ჯანმრთელი, ყველა საღსალამათი იყო. ის, რომ ზოგჯერ ივან ილიჩი ამბობდა, პირში უცნაური გემო მაქვს, მარცხენა მხარეს მუცელში რაღაც უსიამოვნებას ვგრძნობო, არ შეიძლებოდა ამისთვის ჯერჯერობით ავადმყოფობა გეწოდებინა. მაგრამ, მოხდა ისე, რომ ამ უსიამოვნო შეგრძნებამ თანდათან იმატა, მართალია, ტკივილი ჯერ არ დასწყებოდა, მაგრამ იყო სიმძიმის შეგრძნება, იყო უგუნებობა, რაც დღითი დღე სულ უფრო საგრძნობი ხდებოდა. ივან ილიჩის ამ მდგომარეობამ გოლოვინების ოჯახის ბედნიერ ცხოვრებას ნირი უცვალა. ცოლ-ქმარი ახლა უფრო ხშირად ჩხუბობდა, მათ შორის ჩამოვარდნილი სიმშვიდე ნელ-ნელა გაქრა, ერთმანეთთან უკვე ზრდილობიანი დამოკიდებულებაც კი უჭირდათ. გახშირდა სცენები, დარჩა მხოლოდ ის პატარა, მცირეოდენი კუნძულები, რომელზეც შეეძლო ცოლსა და ქმარს ერთმანეთს ჩხუბის გარეშე შეხვედროდნენ. პრასკოვია ფეოდოროვნას ყველაფრის გაზვიადება უყვარდა, ხშირად იტყოდა ხოლმე, ჩემს ქმარს მძიმე ხასიათი აქვსო. მე რომ კარგი ხასიათი არ მქონდეს, ოცი წელიწადი ამას როგორ გავუძლებდიო. ისე, კაცმა რომ თქვას, ჩხუბს ახლა ყოველთვის, მართლაც, ქმარი იწყებდა. წვნიანის ჭამას დაიწყებდა თუ არა, ხან იმაზე მოსდებდა შარს, ჭურჭელი დაზიანებულიაო, ხან საჭმელი ვერ იყო ისეთი, ხან ის არ მოსწონდა, ბიჭი მაგიდასთან იდაყვდაყრდნობილი რატომ იჯდა. ხან თვალში ქალიშვილის თმის ვარცხნილობა არ მოსდიოდა და მისთვის რომ გეკითხათ, ეს ყველაფერი პრასკოვია ფეოდოროვნას ბრალი იყო. თავიდან ცოლი ეკამათებოდა, უამრავ საწყენ სიტყვას ეუბნებოდა, მაგრამ, ერთი-ორჯერ ჭამის დაწყებისას ივან ილიჩი ისე გაცოფდა, იფიქრა, მის ამ ავადმყოფურ მდგომარეობას, ალბათ საჭმელი იწვევსო და დამშვიდდა, კამათით აღარ ეკამათებოდა, მაგრამ, ცდილობდა, რაც შეიძლება მალე დაემთავრებინა ჭამა. ქმრისადმი ამ მორჩილებას პრასკოვია ფეოდოროვნა თავის დიდ დამსახურებად თვლიდა. დარწმუნებული იყო, ქმარმა თავისი ცუდი ხასიათით ცხოვრება გაუუბედურა, რის გამოც საკუთარი თავი ეცოდებოდა და ქმარი მით უფრო მეტად სძულდა, ის კი არა, ზოგჯერ მისი სიკვდილიც კი უნდოდა, მაგრამ ხელფასს ვინღა მოიტანსო, – გაიფიქრებდა შეშინებული და იმის გამო, რომ მისი ამ მდგომარეობიდან გამოყვანა სიკვდილსაც არ შეეძლო, თავი ყველაზე უბედურ ქალად მიაჩნდა, ამიტომ კიდევ უფრო ღიზიანდებოდა, მაგრამ მალავდა თავის ამ გაღიზიანებას და ეს ძალიან ცუდ გუნებაზე აყენებდა. ერთ-ერთი იმ სცენის შემდეგ, როცა ივან ილიჩი მის მიმართ განსაკუთრებულად უსამართლო გახლდათ, აუხსნა, რომ ეს მხოლოდ მისი ავადმყოფობის ბრალი იყო. ამაზე პრასკოვია ფეოდოროვნამ, ავად თუ ხარ, უნდა იმკურნალოო და სთხოვა, სამკურნალოდ რომელიმე ცნობილ ექიმთან წასულიყო. მართლაც, წავიდა ივან ილიჩი. ყველაფერი ისე იყო, როგორც ელოდა და როგორც ყოველთვის ხდება. ლოდინიც, ექიმის მოჩვენებითი თავდაჯერებულობაც (რაც მისთვის ძალიან ნაცნობი იყო, ვინაიდან თვითონაც ასე იქცეოდა სასამართლოში), მოსმენებიც, წინასწარ მომზადებული შეკითხვებიც, რომლებიც პასუხს არ საჭიროებდა, ექიმის ზემოქმედების მომხდენი შესახედაობაც, რომელსაც უნდა შთაეგონებინა, თქვენ მხოლოდ დაგვავალეთ და ჩვენ ყველაფერს მოვაგვარებთ, ვინაიდან კარგად ვიცით, ყველა ავადმყოფს ერთი წესით, ერთი მანერით როგორ ვუმკურნალოთო... მოკლედ, ყველაფერი ისე იყო, როგორც სასამართლოში, ის ცნობილი ექიმიც ისე იქცეოდა, თავი ისე ეჭირა, როგორც თვითონ განსასჯელების წინაშე. ექიმმა – «ესა და ეს მიუთითებს, რომ თქვენს ორგანიზმში ასე და ასეა, მაგრამ ამის და ამის გამოკვლევის შემდეგ, თუ ეს არ დადასტურდა, მაშინ თქვენ შემთხვევაში მოგვიწევს ვივარაუდოთ ესა და ეს. ხოლო თუ ამას და ამას ვივარაუდებთ, მაშინ...» ასე შემდეგ და ასე შემდეგ. ივან ილიჩს კი მხოლოდ ერთი რამ აინტერესებდა, იყო თუ არა ან რამდენად იყო საშიში მისი მდგომარეობა? თუმცა მის ამ უადგილო კითხვებს ექიმი ყურს უკან უშვებდა. ვინაიდან მისი შეხედულებით, ეს კითხვა უაზრო იყო და განსჯას არ ექვემდებარებოდა... არსებობდა მხოლოდ აწონ-დაწონის, განხილვის ალბათობა – იყო ეს ბრმა ნაწლავი, ქრონიკული კატარი თუ ცდომილი თირკმელი... ივან ილიჩის სიცოცხლის საკითხი ექიმს ეჭვქვეშ ერთხელაც არ დაუყენებია, კამათი მხოლოდ ცდომილ თირკმელს და ბრმა ნაწლავს, ანუ იმას შეეხებოდა, ტკივილის მიზეზი აქედან რომელი შეიძლებოდა ყოფილიყო – თირკმელი თუ ბრმა ნაწლავი. ეს საკითხი ექიმმა ივან ილიჩისავე თვალწინ ბრწყინვალედ გადაჭრა ბრმა ნაწლავის სასარგებლოდ, თუმცა თან დასძინა, შარდის ანალიზმა შეიძლება ახალი მამხილებელი ნიშნები გამოავლინოს, ამიტომაც საქმე მაშინ თავიდან იქნება გადასახედიო და სათვალის ზემოდან გამარჯვებულმა ზუსტად ისე გადმოხედა, როგორც განსასჯელის წინაშე თვითონ ივან ილიჩი ათასჯერ მაინც მოქცეულა... მთავარი მაინც ის იყო, ექიმის ამ დასკვნის მიხედვით, ივან ილიჩი მიხვდა, რომ მისი საქმე ცუდადაა და მაშინ როცა ის ასე ცუდად არის, ექიმისთვის და საერთოდ სხვა ყველასათვისაც ეს სულერთია... ამან ივან ილიჩს გული ატკინა, გააოცა, ექიმის ამგვარი გულგრილობის გამო ბრაზმა და გულისწყრომამ მოიცვა, საკუთარი თავი შეეცოდა. წამოდგა, ექიმს ფული მაგიდაზე დაუდო, ამოიოხრა და ეუბნება: – ჩვენ, ავადმყოფები ალბათ ხშირად ვიძლევით უადგილო შეკითხვებს. მიუხედავად ამისა, მაინც გეკითხებით, არის თუ არა საშიში ჩემი ავადმყოფობა? ექიმმა სათვალიდან ცალი თვალით ისე მკაცრად გადმოხედა, თითქოს ეუბნებოდა – განსასჯელო, თუ თქვენ ჩემ მიერ დასმული კითხვების საზღვრებიდან გამოხვალთ, იძულებული ვიქნები, განკარგულება გავცე, რათა კრებიდან გაგაძევონო და ბოლოს უთხრა: – მე უკვე გითხარით, რაც საჭიროდ ჩავთვალე, დანარჩენს გამოკვლევა გვიჩვენებს, – თქვა და გამომშვიდობების ნიშნად თავი დაუკრა. ივან ილიჩი ოთახიდან ნელა გავიდა, მარხილში უხალისოდ ჩაჯდა და შინისკენ გასწია. მთელი გზა ექიმის ნათქვამ თითოეულ სიტყვას იხსენებდა, ცდილობდა, ის გაუგებარი სამეცნიერო სიტყვები ადამიანურ ენაზე ეთარგმნა და – მართლა, ძალიან ცუდად ვარ თუ ჯერ კიდევ არამიშავსო, – ამოეკითხა თავისი ამ კითხვის პასუხი. ყველაფერი, რაც ექიმმა თქვა, იმაზე მიანიშნებს, რომ საქმე ძალიან ცუდად არისო – გაიფიქრა გუნებაში... ქუჩაში ყველაფერი სევდიანი ეჩვენა, მეეტლეები სევდიანები იყვნენ, სევდიანი იყო სახლები, გამვლელ-გამომვლელები, სევდიანი იყო ჯიხურები. ეგონა, ამ ყრუ, მოუშუშებელმა ტკივილმა ექიმის გაუგებარი სიტყვების, მისი ბუნდოვანი ლაპარაკის შემდეგ გაცილებით სეროზული სახე მიიღო და საკუთარ ტკივილს ახლა კიდევ უფრო გულდამძიმებული უსმენდა. სახლში რომ მივიდა, ცოლს ამ ყველაფრის მოყოლა დაუწყო, მაგრამ შუა მოყოლაში რომ იყო, შლაპაში გამოპრანჭული მისი ქალიშვილი შემოვიდა (დედაც და შვილიც, ეტყობა, სადღაც აპირებდნენ წასვლას), ჩამოჯდა, მამას ცოტა ხანს უსმინა, მოსაწყენი ამბის მოსმენას დიდხანს ვერ გაუძლო და გავიდა. ბოლომდე არ მოუსმენია არც დედამისს. – ახლა ძალიან გახარებული ვარ. აბა, შენ იცი, დროზე მიიღე წამლები... აი ეგ რეცეპტი კი მომეცი, ახლავე გერასიმს აფთიაქში გავგზავნი, – უთხრა და ისიც ტანსაცმლის გამოსაცვლელად ოთახიდან გავიდა. ვიდრე პრასკოვია ფეოდოროვნა მასთან ოთახში იყო, ივან ილიჩს სუნთქვა ეკვროდა, მხოლოდ მაშინ ამოისუნთქა თავისუფლად, როცა ის ოთახიდან გავიდა და – ვნახოთ, იქნებ არც ისე ცუდად არის საქმეო, – თქვა ხმამაღლა. წამლები დალია, შარდის გამოკვლევის შემდეგ ექიმის მიერ შეცვლილი დანიშნულებები ბეჯითად შეასრულა. თუმცა, როგორც ამ გამოკვლევაში და იმაშიც, რაც ამ გამოკვლევას უნდა მოჰყოლოდა, რაღაც გაუგებრობა მოხდა და იმის გამო, რომ ექიმს ან დაავიწყდა გაფრთხილება, ან დაუმალა რაღაც, იძულებული იყო ისე მოქცეულიყო, როგორც ამას ექიმი გამოკვლევამდე მოითხოვდა. ხოლო ექიმთან რომ შესულიყო და რჩევა ეკითხა, მასთან შეღწევა თითქმის შეუძლებელი იყო. მიუხედავად ამისა, ივან ილიჩი მაინც ზუსტად ასრულებდა ექიმის ამ დანიშნულებას და ამან პირველ ხანებში თითქოს ცოტა შვება მისცა. მას შემდეგ, რაც ექიმმა მასთან სიარული დაიწყო, ივან ილიჩის მთავარი საქმე და საზრუნავი პირადი ჰიგიენა და ექიმის გამოწერილი წამლების ზუსტი მიღება იყო. ამასთან ერთად უნდა დაკვირვებოდა, როგორ მოქმედებდა ტკივილი მთელ მის ორგანიზმზე. ახლა ივან ილიჩი უმეტესად ადამიანის ჯანმრთელობით, ადამიანების ავადმყოფობების გამომწვევი მიზეზებით იყო დაინტერესებული. როცა მისი თანდასწრებით ავადმყოფობაზე, სიკვდილზე, ადამიანის განკურნებაზე ლაპარაკობდნენ, განსაკუთრებით იმ ავადმყოფობაზე, რა ავადმყოფობაც თავად სჭირდა... მოსმენით ყველას უსმენდა, ყველას ყველაფერს ეკითხებოდა, თავის განცდებს კი მალავდა – ყოველ შემთხვევაში, ცდილობდა დაემალა. მართალია, ტკივილი არ იკლებდა, მაგრამ ივან ილიჩს უნდოდა შთაეგონებინა საკუთარი თავი, არა, კარგად ვარო და თუ ვინმე ან რაიმე არ გააღიზიანებდა, ახერხებდა კიდევაც თავის მოტყუებას. თუმცა, როგორც კი ცოლთან უსიამოვნება მოუხდებოდა, სამსახურში საქმე ისე არ გამოუვიდოდა, როგორც სურდა, ან ბანქოს თამაშისას ცუდი კარტი აღმოაჩნდებოდა, ტკივილს და ავადმყოფობას მაშინ მთელი ძალით გრძნობდა. ზოგჯერ მოერეოდა მთელ ამ უსიამოვნო განცდებს – მანამდე ვიბრძოლებ, მანამდე დაველოდები, ვიდრე ამ ტკივილზე, ამ ავადმყოფობაზე არ გავიმარჯვებ, ვიდრე დიდ შლემს არ დავიმსახურებო. მაგრამ, ყოველი მარცხი ახლა წელში ტეხდა, სასოწარკვეთილებაში აგდებდა – «ეს-ესაა გამოჯანმრთელების გზას დავადექი, წამლებმა მოქმედება დაიწყო და აი, ისევ ეს წყეული ტკივილები, რომელიც ასე მანადგურებს», – ეუბნებოდა თავის თავს... ბრაზობდა თავის ავადმყოფობაზე, ბრაზობდა ადამიანებზე, რომლებიც მომაკვდინებელ უსიამოვნებას აყენებდნენ და გრძნობდა, როგორ ანადგურებდა ეს ბრაზი, თუმცა თავის შეკავება არ შეეძლო, მაშინ, როცა მისთვის ნათელი უნდა ყოფილიყო, ძალას როგორ მატებდა მის ავადმყოფობას ეს ბრაზი, ეს გაღიზიანება ადამიანებსა თუ გარემოზე. საჭირო იყო, ყურს იქით გაეშვა, თვალი აერიდებინა ამ უსიამოვნებებისათვის, მაშინ, როცა ამის საწინააღმდეგოდ იქცეოდა... მართალია, ამბობდა, ჩემთვის სიმშვიდეა საჭიროო, ყველაფერს ყურადღებით აკვირდებოდა, მაგრამ თუ რამ სიმშვიდეს დაურღვევდა, მაინც ბრაზობდა, მაინც ღიზიანდებოდა. მდგომარეობას ისიც ართულებდა, რომ წიგნებს მედიცინაზე ინტერესით კითხულობდა და სრულიად უმნიშვნელოზეც კი რჩევას ექიმს ეკითხებოდა... ავადმყოფობა ისე თანაზომიერად, ისე თანმიმდევრულად უარესდებოდა, დღევანდელ მდგომარეობას გუშინდელს რომ შეადარებდა, განსხვავება იმდენად მცირე იყო, შეეძლო თავიც კი მოეტყუებინა, მაგრამ დაელაპარაკებოდა ექიმს და მისთვის უკვე აშკარა იყო, რომ მდგომარეობა არათუ უმჯობესდებოდა, არამედ პირიქით, უარესდებოდა, თანაც ძალიან სწრაფად. მიუხედავად ამისა, ექიმს მაინც გამუდმებით აკითხავდა, რჩევას ეკითხებოდა. ამ თვეში უკვე მეორე ცნობილ ექიმთანაც იყო და იმ მეორე ცნობილმა ექიმმაც თითქმის იგივე უთხრა, რაც პირველმა, თუმცა ძალიან განსხვავებულად. კითხვებიც ისეთი დაუსვა, რამაც ეჭვი და შიში კიდევ უფრო გაუმძაფრა... ამის შემდეგ კიდევ ერთ ძალიან კარგ ექიმს, თავისი მეგობრის მეგობარს მიაკითხა, რომელმაც სრულიად სხვაგვარად წარმოადგინა მისი ავადმყოფობა და შეჰპირდა, რომ დაუბრუნებდა ჯანმრთელობას, თუმცა თავისი კითხვებით და ვარაუდით კიდევ უფრო დააბნია და დააეჭვა.. იყო ჰომეოპატიც, ვინც ძალიან განსხვავებულად ახსნა მისი ავადმყოფობა და წამლებიც გადასცა, რომელსაც ივან ილიჩი ფარულად სვამდა, მაგრამ ერთმა კვირამ რომ გაიარა და შვება იოტისოდენადაც ვერ იგრძნო, რწმენა, როგორც ამ ჰომეოპატის, ისე იმ ორი ექიმისაც სრულიად დაკარგა და გული კიდევ უფრო დაუმძიმდა... ერთხელ ერთი მანდილოსანი მოუყვა, ხატებმა ავადმყოფი როგორ განკურნეს. ივან ილიჩი იმ ქალს დიდი ყურადღებით უსმენდა და ის, რომ მისი მონაყოლი დაიჯერა, ნუთუ ასე გამოვშტერდიო?! – შეშინებულმა გაიფიქრა... «სისულელეა, არ შეიძლება, არ უნდა ავყვე ეჭვებს, ერთ ექიმს რომ ავირჩევ, რასაც დამინიშნავს, რასაც მირჩევს, უნდა დავემორჩილო... ამიერიდან ასედაც მოვიქცევი, ცუდზე აღარაფერზე ვიფიქრებ. გაზაფხულამდე ბეჯითად ვიმკურნალებ, მერე კი ვნახოთ!..» ამის თქმა ადვილი იყო, ხოლო შესრულება თითქმის შეუძლებელი. ტკივილი სულ უფრო მატულობდა, პირში ისეთი უცნაური გემო ჰქონდა, ასე ეგონა, იქიდან რაღაც საშინელება მოდიოდა. ამის გამო მადა სრულიად დაკარგა და თანდათან დასუსტდა. თავის მოტყუებას აზრი აღარ ჰქონდა – აშკარა იყო, რაღაც უფრო საშინელი, ახალი, რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი ხდებოდა მის ორგანიზმში და ეს მხოლოდ მან – ივან ილიჩმა იცოდა. მის ცოლ-შვილს არ ესმოდა მისი, ასე ეგონათ, ყველაფერი ისევ ძველებურად იყო, ეს კი გულს ყველაზე მეტად სტკენდა. შინაურებს, განსაკუთრებით ცოლს და ქალიშვილს, რომლებსაც სახლში თითქმის ვერ ხედავდა, არათუ არ გაეგებოდათ მისი მდგომარეობა, სწყინდათ, ასეთი მოწყენილი, ასეთი მომთხოვნი რატომ იყო. მართალია, ხმამაღლა არ ამბობდნენ, მაგრამ, ივან ილიჩი გრძნობდა, რომ ხელს უშლიდა მათ... ცოლმა მისი ავადმყოფობის მიმართ თავისი დამოკიდებულება გამოიმუშავა და იმის მიუხედავად, ქმარი რას ამბობდა, ან რას აკეთებდა, ჯიუტად იდგა თავისაზე. – იცით, – ეუბნებოდა პრასკოვია ფეოდოროვნა ნაცნობებს, – ივან ილიჩს არ შეუძლია ისევე ზუსტად დაიცვას ექიმის მიერ დანიშნული მკურნალობა, როგორც ყველა წესიერი ადამიანი უნდა იცავდეს, – დღეს დალევს წვეთებს, ჭამს იმას, რასაც ექიმის დანიშნულების მიხედვით უნდა ჭამდეს, იძინებს დროზე, ხოლო მეორე დღეს, თვალი მე თუ არ მივადევნე, წამლის დალევაც ავიწყდება, ზუთხსაც კარგად მიირთმევს და ღამის პირველ საათამდე ბანქოსაც არხეინად უზის. – არა, აბა, როდის?! ეს ხომ მხოლოდ ერთხელ იყო, ისიც პეტრე ივანოვიჩთან, – იტყოდა ივან ილიჩი ნაწყენი. – გუშინ? გუშინ შებეკთან როგორღა მოიქეცი? – რა უნდა მექნა, სულერთია, მაინც ვერ დავიძინებდი ტკივილისგან. – რაც უნდა ყოფილიყო და რისგანაც უნდა ყოფილიყო, ასე ვერ გამოჯანმრთელდები და ამით ჩვენც გვტანჯავ და გვაწამებ... როგორც სხვების, ისე თვითონ ივან ილიჩის გამონათქვამების მიხედვით, პრასკოვია ფეოდოროვნას დამოკიდებულება ქმრის ავადმყოფობის მიმართ გარეგნულად ასეთი იყო: «საკუთარ ავადმყოფობაში ივან ილიჩი თვითონ არის დამნაშავე, ხოლო ეს ავადმყოფობა ჩემ მიმართ მოყენებული ერთი დიდი უსიამოვნებაა...» ივან ილიჩი გრძნობდა, პრასკოვია ფეოდოროვნას ეს მისდაუნებურად გამოსდიოდა, მაგრამ მას ეს სულაც არ ამშვიდებდა. ამჩნევდა, ან შეიძლება ფიქრობდა, რომ მის მიმართ სასამართლოშიც ზუსტად ასეთი უცნაური დამოკიდებულება ჰქონდათ. ეგონა, ისე მიყურებენ, როგორც იმ ადამიანს, ვინც სამსახურში ადგილს მათთვის მალე გაათავისუფლებს... მისი ამ ეჭვიანობის გამო ამხანაგები უცებ მეგობრულად დაუწყებდნენ ხუმრობას, თითქოს ის რაღაც შემაძრწუნებელი, შიშის მომგვრელი და გაუგონარი, მის სხეულში რომ ჩაიბუდა, სისხლს სწოვს და სადღაც მიაქანებს, ყველაზე საინტერესო სახუმარო საგანი ყოფილიყოს. მოვიდოდნენ ამხანაგები ბანქოს სათამაშოდ, მოთელავდნენ უხმარ, გატკიცინებულ კარტს, გაჭრიდნენ, აურევდნენ, ერთმანეთის მიყოლებით დაალაგებდნენ შვიდივე აგურს. უკოზიროდ, – იტყოდა პარტნიორი და დააფარებდა ხელს ტუზს... რა იყო კიდევ? იყო ის, რომ მხნეს და მხიარულს უნდოდა დიდი შლემი მოეგო... მაგრამ ფერდში უცებ იმ სისხლისმწოველ ტკივილს იგრძნობდა, იგრძნობდა პირში იმ უსიამოვნო გემოს და ის, რომ შეიძლებოდა ახლა შლემს გაეხარებინა, უცნაურად მოეჩვენებოდა. უყურებდა მიხაილ მიხაილოვიჩს, პარტნიორს, უყურებდა, როგორ ურტყამდა სანგვინიკურ ხელს მაგიდას, როგორ იკავებდა თავს, კარტს არ ჭრიდა და ივან ილიჩს კარტების მოგროვებით სიამოვნება რომ მიენიჭებინა, ხელი შორს არ გაეწოდებინა და არ შეწუხებულიყო, კარტებს მიუცურებდა... «ნუთუ ჰგონია, ისე დავძაბუნდი, ხელის გაწოდებაც აღარ შემიძლიაო», – გაიფიქრებდა ივან ილიჩი, კოზირის აღება დაავიწყდებოდა, თავის თულფს კიდევ ერთხელ ზედმეტად ჩამოვიდოდა და წააგებდა შლემს. მაგრამ ყველაზე ცუდი ის არის, ხედავდა, ამ წაგების გამო, როგორ იტანჯებოდა მიხაილ მიხაილოვიჩი, მაშინ როცა მისთვის ყველაფერი სულერთი გახლდათ, თუმცა მეტად მტკივნეული იყო ფიქრი იმაზე, თუ რატომ იყო მისთვის ყველაფერი ასე სულერთი. ხედავენ, ცუდად არის და – თუ დაიღალეთ, შეგვიძლია შევწყვიტოთ თამაში, დაისვენეთო, – ეუბნებიან... «დაისვენოს? არა, რატომ?! არ არის დაღლილი! ამ ხელს სხვებთან ერთად უსათუოდ ჩაამთავრებს...» ყველა მოღუშულია, ხმას არავინ იღებს. ივან ილიჩი გრძნობს, რომ ასეთი მოწყენილები მის გამო არიან, მაგრამ მათ დასამშვიდებლად არაფერი შეუძლია. სტუმრები ივახშმებენ და წავლენ, თვითონ კი დარჩება აქ მარტო, დარჩება იმ განცდით, რომ ცხოვრება არა მარტო მისთვის იქცა საწამლავად, არამედ სხვებსაც უწამლავს სიცოცხლეს და რომ ის საწამლავი არათუ იკლებს, არამედ სულ უფრო მეტად და მეტად წამლავს მის ორგანიზმს. ამ განცდით, ამ ფიზიკური ტკივილით, დაწვება ახლა დასაძინებლად და მთელ ღამეს თეთრად გაათენებს. დილით ისევ ადგება, გამოეწყობა, წავა სასამართლოში და ჩაერთვება ისევ თავის საქმეში – დაწერს, ილაპარაკებს... თუ არ წავა, მთელი ოცდაოთხი საათი სახლში თუ იჯდება, ყოველ წუთს და საათს წამებაში გაატარებს... იქნება ასე მარტოდმარტო, სასიკვდილოდ განწირული, გვერდით ერთი ადამიანიც არ ეყოლება, ვინც გაუგებს და ვისაც შეეცოდება. გაგრძელება →…
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 3:00pm on დეკემბერი 24, 2018
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
Best Pillow For Neck Pain Options
გამოაქვეყნა Melodee Duncombe_მ.
თარიღი: აგვისტო 2, 2025.
საათი: 4:27am
0 კომენტარი
0 მოწონება
It's got an identical unconventional contoured shape as being the Derila, Derila Customer Reviews Neck Support and I discovered it kept my neck and again aligned incredibly nicely all night. I woke up experience fairly contemporary and without the aches and pains that I usually Get Derila Official from sleeping in a very weak position. We…
ქალთა უფლებები, პრეზენტაცია
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 8:13pm
0 კომენტარი
0 მოწონება
ფიროსმანი, კრწანისი
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 7:00pm
0 კომენტარი
2 მოწონება
კოლოქვიუმი
ნიკოლოზ (ნიკო) ფიროსმანაშვილი
ქეთევან პოპიაშვილი
ჯგუფი 1
ნიკო ფიროსმანაშვილის მხატვრული მეთოდი
კურსის ხელმძღვანელი: გიორგი ხოშტარია
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი…
გაგრძელებაპიკასო, გერნიკა
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 7:00pm
0 კომენტარი
1 Like
კოლოქვიუმი
პიკასო
ქეთევან პოპიაშვილი
ჯგუფი 1
პიკასო
კურსის ხელმძღვანელი: გიორგი ხოშტარია
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
თბილისი 2023…
გაგრძელებაQwelly World
© 2025 George.
•
