სოკრატე. გუშინ პირეოსში გახლდით, გლავკონთან, არისტონის ძესთან ერთად, რათა ლოცვა-ვედრება აღმევლინა ქალღმერთის მიმართ და თანაც მენახა, რანაირად გადაიხდიდნენ მის დღესასწაულს, რომელიც პირველად იმართებოდა. ჩემის აზრით, მშვენიერი იყო იქაურთა საზეიმო მსვლელობა, თუმცა ვერც თრაკიელთა მსვლელობას დასდებდით წუნს. როცა ვილოცეთ და სანახაობითაც გული ვიჯერეთ, ქალაქისაკენ გამოვბრუნდით.

      პოლემარქეს, კეფლეს ძეს, შორიდან დავუნახივართ შინ მიმავალნი; ამიტომაც თავისი მსახურისთვის უბრძანებია, დაგვწეოდა და ეთხოვა, მის ბატონს დავლოდებოდით. მსახურმა მოსასხამში ჩამავლო ხელი და მითხრა:

 – პოლიმარქე გთხოვთ, დამიცადეთო.

      მე შევბრუნდი და ვკითხე, თვითონ სადღაა-მეთქი.

 – აი, ისიც, უკან მომყვება; თუ შეიძლება, დაუცადეთ.

 – კეთილი, დავუცდით, – უთხრა გლავკონმა.

      მალე პოლიმარქეც წამოგვეწია, რომელსაც თან ახლდნენ ადიმანტე, გლავკონის ძმა, ნიკერატე, ნიკიას ძე, და კიდევ რამდენიმე კაცი, რომლებიც, ალბათ, საზეიმო მსვლელობიდან ბრუნდებოდნენ.

      პოლიმარქემ თქვა:

 – როგორც ვატყობ, ქალაქში მიგეჩქარებათ, სოკრატე.

 – გამოცანა გერგება, – ვუთხარი მე.

 – კი მაგრამ, ვერ ხედავთ, რამდენი ვართ?

 – ბრმა ხომ არა ვარ!

 – მაშინ ან უნდა გვძლიოთ, ან აქ დარჩენა მოგიწევთ.

 – ნუთუ არ შეიძლება სხვა გამოსავალიც ვიპოვოთ; იქნებ დაგარწმუნოთ, რომ აუცილებელია ჩვენი გაშვება, – ვუთხარი მე.

 – განა შეიძლება დაარწმუნო ისინი, ვინც ყურს არ გათხოვებთ? – მომიგო მან.

 – ნამდვილად არ შეიძლება, – თქვა გლავკონმა.

 – ჰოდა, თქვენც შეუშვით თავში, რომ ყურს არ გათხოვებთ.

      ადიმანტემ კი დასძინა:

 – ნუთუ არ იცით, რომ საღამოს ჩირაღდნიან ცხენოსანთა ასპარეზობას მართავენ ქალღმერთის პატივსაცემად?

 – ცხენოსანთა ასპარეზობას? – ვიკითხე მე, – ოო, ეს რაღაც ახალია. ცხენოსნები, ალბათ, ერთმანეთს გადასცემენ ანთებულ ჩირაღდნებს; ასეა, არა?

 – რა თქმა უნდა; – თქვა პოლემარქემ, – თანაც, ღამეული ზეიმის მოწმენიც გავხდებით; ღმერთმანი, ყურებად ღირს. ნავახშმევს ზეიმის საყურებლად გავწიოთ, იქ კი ბევრ ყმაწვილ კაცს ვნახავთ და მათთან საუბრით ვიჯეროთ გული. მაშ, თუ ღმერთი გწამთ, დარჩით.

 – როგორც ჩანს, დარჩენა მოგვიწევს, – თქვა გლავკონმა.

 – თუ შენ ყაბულსა ხარ, ასეც მოვიქცეთ, – ვუთხარი მე.

      პოლემარქესას რომ მივედით, იქ მისი ძმები – ლისია და ევთიდემე დაგვხვდნენ. იქვე იყვნენ ქალკედონელი თრასიმაქე, პეანიელი ქარმანტიდე და კლიტოფონი, არისტონიმეს ძე. შინ იყო პოლემარქეს მამაც – კეფალე; ბერიკაცი ძალზე მოტეხილი მომეჩვენა: დიდი ხანია აღარ მენახა. სავარძელში ჩაფენილ ყურთბალიშზე მოეკალათა; შუბლს გვირგვინი უმკობდა, რადგანაც ის-ის იყო მსხვერპლი შეეწირა ეზოში. მის მახლობლად ჩამოვსხედით, წრიულად ჩალაგებულ სავარლებზე.

      ჩემს დანახვაზე კეფალე მომესალმა და მითხრა:

 – რა იშვიათად ჩამოდიხარ, სოკრატე, პირეოსში; არ გეკადრება. უწინდებურად რომ მერჩოდეს ძალა და ქალაქში ჩამოსვლა არ მიჭირდეს, სულაც არ ჩამოგიყვანდით აქ – ჩვენ თვითონ გეწვეოდით. მაგრამ ახლა ხშირ-ხშირად უნდა გვესტუმრო: დამერწმუნე, რაც უფრო მეტად ჩამიქრა ყოველგვარი ხორციელი განცხრომის სურვილი, მით უფრო დიდ სიამოვნებას მანიჭებს გულითადი საუბარი. მაშ, მოწყალება მოიღე, ნურც ახალგაზრდებთან ურთიერთობაზე აიღებ ხელს და ნურც ძველ მეგობრებს მოანატრებ თავს.

 – მართალი გითხრა, კეფალე, მეც დიდ სიმოვნებას მგვრის ხანდაზმულ ხალხთან საუბარი: – ვუთხარი მე, – მათ ხომ წინ გაგვისწრეს იმ გზაზე, რომლის გავლაც, ალბათ, ჩვენც მოგვიწევს, ასე რომ, მე მგონია, მათგან უნდა გამოვიკითხოთ, მაინც რანაირია ეს გზა: ძნელი და ნარეკლიანი თუ ადვილი და ამოდ სავალი. ამიტომაც სიამოვნებით მოვისმენდი შენს აზრს ამის თაობაზე, რაკიღა უკვე მიაღწიე იმ ასაკს, «სიბერის ზღურბლს» რომ უწოდებენ პოეტები. რას იტყვი, ძნელი ყოფილა სიბერე, თუ შენ სხვაგვარად ფიქრობ?

 – ვფიცავ ზევსს, – მომიგო კეფალემ, გეტყვი, რასაც ვფიქრობ, სოკრატე. ჩემი ხნის ხალხი ერთად ვიკრიბებით ხოლმე, რითაც ვამართლებთ ძველ ანდაზას. თავს რომ მოვიყრით, ბევრი ჩვენგანი სინანულით იგონებს სიჭაბუკეში განცდილ სხვადასხვა სანუკვარ სიამოვნებას – სასიყვარულო განცხრომას, ქეიფს, ღრეობას და სხვა მისთანათ, თანაც ისე ბუზღუნებს, თითქოს დიდი რამ დაეკარგოს: ცხოვრება თუ იყო, ის იყო, აბა, ამას ცხოვრება ეთქმისო? ზოგიერთი ბერიკაცი შინაურებს უჩივის – არად მაგდებენო, და ყველა ხმაშეწყობილად დასძახის, სულ სიბერისგან გვჭირს, რაცა გვჭირსო. მაგრამ, მე თუ მკითხავ, სულ ტყუილად ადანაშაულებენ სიბერეს, სოკრატე, რადგანაც სიბერე რომ იყოს ამ უბედურების მიზეზი, მაშინ ხომ ასეთივე ზემოქმედება უნდა მოეხდინა ჩემზედაც და ბევრ სხვა ბერიკაცზედაც, ვინც ჩემი ხნისა მოიყარა. მაგრამ მე შევხვედრივარ არა ერთსა და ორ ბერიკაცს, ვინც სულ სხვანაირად განიცდიდა სიბერეს. ასე მაგალითად, ერთხელ პოეტ სოფოკლეს ჩემი თანდასწრებითა ჰკითხეს: «სასიყვარულო განცხრომაზე რას იტყვი, სოფოკლე? ჯერ კიდევ შეგიძლია ქალის ალერსით თრობა?» «გაჩუმდი, თუ ღმერთი გწამს, – მიუგო მან, – ისეთი სიხარულით გამოვექეცი ამას, როგორც გაურბიან გამძვინვარებულსა და სასტიკ ბრძანებელს». სოფოკლეს პასუხი მაშინაც დიდად მომეწონა და არც ახლა მომწონს ნაკლებ. რადგანაც სიბერეს სრული სიმშვიდე და ყოველგვარი ვნებათაღელვისაგან განთავისუფლება მოსდევს, ვნებათა დაცხრომა კი სწორედ იმნაირ შეგრძნებას იწვევს, როგორიც ჰქონდა სოფოკლეს, ესე იგი, ურიცხვი მძვინვარე მბრძანებლისაგან თავის დაღწევის გრძნობას. ხოლო ზემოხსენებული ბერიკაცების დრტვინვისა და მათი ოჯახური უსიამოვნების მიზეზი სიბერე კი არაა, სოკრატე, არამედ თვით ადამიანის ბუნება. წესიერი და თავდაჭერილი კაცისთვის სიბერე არც ისე ძნელი ასატანია, უწესოს და აღვირახსნილს კი სიბერის გაძლებაც უჭირს და სიჭაბუკისაც.

      მისი სიტყვებით მოხიბლულს მომინდა კვლავაც ელაპარაკა, და ამიტომაც ვუთხარი:

 – მე მგონია, ეს რომ ხალხს უთხრა, კეფალე, არავინ დაგიჯერებს, რადგანაც იფიქრებენ, თითქოს ასე ადვილად იმიტომ კი არ იტან სიბერეს, რომ ამნაირი ბუნება გაქვს, არამედ იმიტომ, რომ დიდი სიმდიდრის პატრონი ხარ. მათი აზრით, მდიდარ კაცს სიბერეში ბევრი რამა აქვს სანუგეშო.

 – მართალი ხარ – მომიგო მან, – ალბათ, არ დამიჯერებენ და შეიძლება კიდევაც შემომედავონ, მაგრამ მაინც მშვენიერია თემისტოკლეს სიტყვები, რაც მან წარმოსთქვა ერთი სერიფოსელის საპასუხოდ, ლანძღვა-გინებით რომ იკლებდა მას და გაიძახოდა, თავის დიდებას თემისტოკლე საკუთარ თავს კი არა, თავის მშობლიურ ქალაქს უნდა უმადლოდესო: «სერიფოსელი რომ ვიყო, მართლაც ვერ მოვიხვეჭდი სახელს, მაგრამ შენ ვერასოდეს გახდებოდი სახელოვანი, ათენელიც რომ ყოფილიყავიო». ზუსტად ასევე შეიძლება ვუპასუხოთ იმ უპოვართაც, რომელთათვისაც ძნელი ასატანია სიბერე: სიღარიბეში თვით თვინიერ კაცსაც კი უბედურებად მიაჩნია სიბერე, ხოლო უკეთურს სიმდიდრეც ვერ შეუმსუბუქებს სიბერის ტვირთს.

 – ეგ შენი ავლადიდება მემკვიდრეობით მიიღე თუ შენ თვითონ შეიძინე, კეფალე? – ვკითხე მე.

 – შენც დიდი შემძენი მნახე: – მომიგო მან, – როგორც შეძლებულ კაცს, მამაჩემსა და პაპაჩემს შორის საშუალო ადგილი მიჭირავს, სოკრატე. პაპაჩემმა, რომელსაც ჩემსავით კეფალე ერქვა, დაახლოებით ისეთივე მემკვიდრეობა მიიღო, რა შეძლების პატრონიც მე ვარ ახლა, მაგრამ რამდენჯერმე გაზარდა, თავისი ავლადიდება, მამაჩემმა ლისანიამ კი, პირიქით, რაც დღესა მაქვს, იმაზე მეტად შეამცირა მამის დანატოვარი ქონება. ჩემდა თავად, სავსებით კმაყოფილი ვიქნები, თუ, აი, ამათ იმაზე ნაკლებს კი არა, ცოტა მეტ სიმდიდრეს დავუტოვებ, ვიდრე მემკვიდრეობით მერგო.

 – იმიტომ გკითხე, – ვუთხარი მე, – რომ არ გეტყობა, ფულის დიდი ტრფიალი იყო; იგივე ითქმის ყველა იმ კაცზეც, ვისაც თვითონ არ მოუხვეჭავს თავისი ავლადიდება. ხოლო ვინც თავისი გერგილიანობით მოაქუჩა სიმდიდრე, ორმაგად ეტრფის და თავს დაჰკანკალებს მას. როგორც პოეტებს უყვართ თავიანთი ქმნილებები, მამებს კი – შვილები, შეძლებულებსაც მზე და მთვარე ამოსდით ფულზე, მაგრამ სხვებივით მხოლოდ იმიტომ კი არ ეტრფიან მას, რომ ფული საჭიროა, არამედ იმიტომაც, რომ თავიანთ ქმნილებად მიაჩნიათ იგი. ამნაირ ხალხთან ურთიერთობა ძნელი საქმეა: არაფერი არ მოსწონთ, სიმდიდრის გარდა.

 – მართალს ბრძანებ.

 – რა თქმა უნდა. მაგრამ ერთი ეს მითხარი: შენის აზრით, მაინც რა არის ყველაზე დიდი სიკეთე, რასაც შეიძლება სიმდიდრემ აზიაროს კაცი?

 – უმრავლესობა, ალბათ, არც დამიჯერებს, – მითხრა კეფალემ; – იცი რას გეტყვი, სოკრატე? კაცს, რომელიც გრძნობს რომ სიკვდილი უკვე კარზე უკაკუნებს, შიში იპყრობს და იმნაირი აზრები უტრიალებს თავში, უწინ სიზმრადაც რომ არ მოლანდებია. ძველი თქმულებები და გადმოცემები ჰადესზე, – კერძოდ, იმ სასჯელზე, რასაც თავიდან ვერ აიცილებს ვერავინ, ვინც უსამართლოდ გალია ეს წუთისოფელი, – აქამდე სასაცილოდაც რომ არ ჰყოფნიდა, ახლა მთელ სულს უფორიაქებს: ვაითუ ყოველივე ეს სიმართლე იყოსო. და ის, სიბერისათვის ნიშნეული სიძაბუნისა თუ საიქიოსთან სიახლოვის წყალობით, უფრო თვალნათლივ ხედავს ყველაფერს. ამიტომაც უნდობლობითა და შიშით ევსება სული, ცდილობს თვალი გადაავლოს წარსულს და გაიხსენოს, ხომ არავის მოჰქცევია უსამართლოდ. თუ თავისი ცხოვრების მანძილზე მრავალი უსამართლობა ჩაუდენია, ანაზდეულად გამოღვიძებული ბავშვივით შემკრთალი და დაფეთებული მომავლისაგან სიავის მეტს არას მოელის; ხოლო თუ არავითარი წილი არ უდევს უსამართლობაში, ყოველთვის თან ახლავს სანუკვარი იმედი, სიბერის კეთილი ძიძა, როგორც შენიშნავს პინდარე; და მართლაც, დიდებულად უთქვამს, სოკრატე: ვისაც სამართლიანობისა და ღვთისმოსაობისთვის მიუძღვნია მთელი სიცოცხლე.

      «მიწყივ თან ახლავს მას იმედი გულის სალბუნად,

      სიბერის ძიძა, მოკვდავ კაცთა ცვლადი ზრახვების

      უზენაესი მწე, მეოხი და წარმმართველი».

      საოცარი ძალითაა ნათქვამი. ჩემდა თავად კი აქვე დავსძენ, რომ სიმდიდრე მართლაც დიდი სიკეთეა, მაგრამ ყველასთვის კი არა, მხოლოდ წესიერი და ჭკუადამჯდარი კაცისთვის. გწამდეს, რომ არავინ მოგიტყუებია, უნებლიეთაც კი არ დაგცდენია სიცრუე, არც არავისთვის დაგიკლია რაიმე: ღმერთისთვის – მსხვერპლშეწირვა, კაცისთვის – შემწეობა, და, ამრიგად, საიქიოს მიმავალს თან არ მიგდევდეს შიში, – აი, ყველაზე დიდი სიკეთე, რასაც კაცს ანიჭებს სიმდიდრის ფლობა. თუმცა სიმდიდრეს ბევრი სხვა უპირატესობაც ახლავს, მაგრამ ყველაფერი კარგად რომ ავწონ-დავწონოთ, ჭკუადამჯდარი კაცისთვის ყველაზე დიდი სიკეთე მაინც ისაა, სოკრატე, რაც ზემოთ მოგახსენე.

 – დიდებული ნათქვამია, კეფალე, – ვუთხარი მე – მაგრამ რას ვიტყვით, რა არის თვით ეს სამართლიანობა: მხოლოდ და მხოლოდ სიმართლე და უკანვე დაბრუნება იმისა, რაც მიგიღია, თუ ერთი და იგივე მოქმედება ზოგჯერ სამართლიანია, ზოგჯერ კი უსამართლო? სანიმუშოდ ერთ ასეთ მაგალითს მოვიხმობ: ვთქვათ, ვინმეს იარაღი აჩუქა მისმა მეგობარმა, რომელიც ამის შემდეგ ჭკუაზე შეცდა და უკანვე მოითხოვა თავისი საჩუქარი. მაგრამ ხომ აშკარაა, რომ ამ შემთხვევაში იარაღის დაბრუნებაც უსამართლობა იქნებოდა და ამ უბედურ დღეში ჩავარდნილი კაცისთვის მთელი სიმართლის გამხელაც?

 – მართალს ბრძანებ.

 – მაშასადამე, ამით როდი განისაზღვრება სამართლიანობა: სიმართლის თქმითა და იმის უკანვე დაბრუნებით, რაც მიგიღია.

 – არა, სწორედ მაგით განისაზღვრება, სოკრატე, – გამაწყვეტინა პოლემარქემ, – თუკი ოდნავ მაინც ვენდობით სიმონიდეს.

 – მოდით, თქვენ თვითონ განაგრძეთ ეს საუბარი, – გვითხრა კეფალემ, – მე კი ჩემი მსხვერპლშეწირვა უნდა დავასრულო.

 – მაშასადამე, პოლემარქე იქნება შენი მემკვიდრე? – ვკითხე მე.

 – რა თქმა უნდა, – თქვა კეფალემ, გაიღიმა და საღმრთო საქმის აღსასრულებლად გასწია.

 – მაშ, ახლა შენ გვითხარი, ამ ჩვენს საუბარში კეფალეს მემკვიდრევ, – მივუბრუნდი პოლემარქეს, – მაინც რას ამბობს სიმონიდე სამართლიანობის თაობაზე, რაკიღა ასე მოგწონს მისი სიტყვები?

 – რასა და, იმას, – თქვა პოლემარქემ, – რომ სამართლიანობა მოითხოვს, თვითეულს მივაგოთ მისი კუთვნილი. ჩემის აზრით, დიდებულადაა ნათქვამი.

 – რა თქმა უნდა, – მივუგე მე, – ძნელია არ დაეთანხმო სიმონიდეს, ამ ბრძენსა და ღვთაებრივ კაცს. მაგრამ მისი სიტყვები შენთვის, ალბათ, გასაგებია, პოლემარქე, მე კი ვერასდიდებით ვერ ჩავწვდომივარ მათ აზრს. ცხადია, სიმონიდე იმას როდი გულისხმობს, რასაც ჩვენ ვამბობდით წეღან – თითქოს ის, რაც მოგვაბარეს, პირველი მოთხოვნისთანავე უნდა დავუბრუნოთ პატრონს, თუნდაც ეს უკანასკნელი თავის ჭკუაზე აღარ იყოს, თუმცაღა, რასაკვირველია, სწორედ მან მოგვაბარა ის, რითაც ვსარგებლობდით. ასეა, არა?

 – დიახ.

 – მაგრამ არასდიდებით არ უნდა დავაბრუნოთ რაც მოგვაბარეს, როცა პატრონი თავის ჭკუაზე აღარ არის?

 – რა თქმა უნდა, არა.

 – მაშასადამე, სიმონიდე სხვა რამეს გულისხმობდა, როცა თქვა: სამართლიანობა მოითხოვს, თვითეულს მისი კუთვნილი მივაგოთო.

 – ცხადია, სხვა რამეს გულისხმობდა, ვფიცავ ზევსს. მას, როგორც ჩანს, იმის თქმა სურდა, რომ მეგობარი ბოროტის კი არა, კეთილის მყოფელი უნდა იყოს მეგობრის მიმართ.

 – გასაგებია; – ვუთხარი მე, – მაშასადამე, ვინმესთვის კუთვნილის მიგება იმას როდი ნიშნავს, რომ მობარებული ფული დაუბრუნო, თუკი ეს დაბრუნება ზიანის მეტს არას მოუტანს მას; და თანაც, იგულისხმება, რომ ვინც ფულს უბრუნებს და ვინც მას იბრუნებს, მეგობრები არიან. რას იტყვი, განა ამას არ გულისხმობდა სიმონიდე?

 – რა თქმა უნდა.

 – კი მაგრამ, მტრებსაც ხომ უნდა მივაგოთ მათი კუთვნილი?

 – აუცილებლად უნდა მივაგოთ ის, – თქვა პოლემარქემ, – რასაც ისინი იმსახურებენ. ხოლო კუთვნილი, რაც მტერმა უნდა მიაგოს მტერს, ჩემის აზრით, ბოროტებაა.

 – მაშ, როგორც ჩანს, სიმონიდე, მხოლოდ პოეტურად და, ცოტა არ იყოს, ბუნდოვნად განმარტავს სამართლიანობას, რაშიაც, ეტყობა, იმ აზრს დებს, რომ სამართლიანობა თვითეულისთვის მისი კუთვნილის, ანუ რაც იგივეა, მართებულის მიგებას ნიშნავს.

 – კი მაგრამ, შენ რაღას იტყვი? – მკითხა პოლემარქემ.

 – ვფიცავ ზევსს, – მივუგე მე, – ვინმეს რომ ეკითხა სიმონიდესთვის: «გვითხარი, სიმონიდე, ვის რას უნდა მიაგებდეს ან უნიშნავდეს საკურნალო ხელოვნება, დიახ, ვის რას უნდა უნიშნავდეს, როგორც კუთვნილს და მართებულსო», – როგორ გგონია, რა პასუხს გასცემდა იგი?

 – ცხადია, ამას: სხეულს – წამლებს, საზრდელსა და სასმელსაო.

 – კი მაგრამ, მზარეულის ხელოვნებით რაღას უნდა მიეგოს, რაღას უნდა მიეცეს, ან რა უნდა მიეცეს, როგორც კუთვნილი და მართებული?

 – საკაზმი – კერძებს.

 – კეთილი და პატიოსანი; ახლა კი ესეც მითხარი: ვის რას უნდა მიაგებდეს სამართლიანობის ხელოვნება, როგორც კუთვნილსა და მართებულს?

 – იმისდა კვალად, რაც ზემოთ ითქვა, სოკრატე, მეგობრებს – სიკეთეს და სარგებლობას, მტრებს კი – ზიანს და სიავეს.

 – მაშასადამე, სიმონიდე მეგობრებისთვის – სიკეთის, მტრებისთვის კი ბოროტის ქმნას უწოდებს სამართლიანობის ხელოვნებას?

 – როგორც ჩანს.

 – ახლა ისიც ვთქვათ, როცა საქმე ეხება სიჯანსაღეს და ავადმყოფობას, ვის შეუძლია ყველაზე მეტად, სიკეთე უყოს მეგობრებს, მტრებს კი – ბოროტება?

 – ექიმს.

 – ხოლო ზღვაოსნებს, გრიგალს რომ ებრძვიან ზღვაში?

 – მესაჭეს.

 – სამართლიანზე რაღას იტყვი? რანაირად, ან რა შემთხვევაში შეუძლია მას, ყველაზე მეტად არგოს მეგობრებს, ხოლო მტრებს – ავნოს?

 – მე მგონია, ომში, სოკრატე, სადაც საშუალება ექნება პირველთა მხარდამხარ იბრძოლოს მეორეთა წინააღმდეგ.

 – კეთილი და პატიოსანი; მაგრამ, ჩემო ძვირფასო პოლემარქე, ვინც ავად არ არის, იმას ექიმი არცა სჭირდება.

 – მართალს ბრძანებ.

 – არც მესაჭე სჭირდება იმას, ვინც გემით არ მიცურავს ზღვაზე.

 – დიახ.

 – მაშასადამე, ვინც არ იბრძვის იმას არც სამართლიანი კაცი სჭირდება?

 – მაგისი კი რა მოგახსენო.

 – ესე იგი, სამართლიანობა მშვიდობის დროსაც საჭიროა?

 – დიახ.

 – ისევე, როგორც მიწათმოქმედება, არა?

 – რა თქმა უნდა.

 – ჭირნახულის მოსაწევად?

 – დიახ.

 – მეწაღეობაც?

 – დიახ.

 – იმისთვის, რომ წაღები არ შემოგვაკლდესო, – ასე მიპასუხებ?

 – რა თქმა უნდა.

 – კი მაგრამ, შენის აზრით, რისთვის, ან რის შესაძენად გვჭირდება სამართლიანობა მშვიდობის დროს?

 – ურთიერთობისთვის, სოკრატე.

 – ურთიერთობისთვისო, რომ ამბობ, შენ გულისხმობ თანამშრომლობას და თანამდგომლობას?

 – რასაკვირველია.

 – მერედა, ვინ იქნება საიმედო და სასარგებლო თანამდგომი შაშის თამაშში: სამართლიანი კაცი თუ კარგი მოშაშე?

 – კარგი მოშაშე.

 – ხოლო აგურის ან ქვის კედლების ამოყვანისას სამართლიანი კაცი უფრო საიმედო და სასარგებლო თანამდგომი იქნება, ვიდრე კირითხურო?

 – არა, პირიქით.

 – კითარაზე დაკვრისას კი თანამდგომად კითარისტი უნდა გერჩიოს სამართლიან კაცს. მაგრამ როდის, ან რა საქმეში შეიძლება ამ უკანასკნელს კითარისტზე უკეთეს თანამდგომად ვთვლიდეთ?

 – მე მგონია, აღებ-მიცემობისას.

 – თუ იმ შემთხვევას გამოვრიცხავთ, პოლემარქე, როცა საქმე ფულის ხარჯვას ეხება; რადგან თუ საჭიროა ერთად ვიყიდოთ ან გავყიდოთ ცხენი, მაშინ, ჩემის აზრით, მხედარი უფრო გამოგვადგება; ასეა, არა?

 – როგორც ჩანს.

 – ხომალდის შეძენისას კი – მეხომალდე ანდა მესაჭე.

 – რა თქმა უნდა.

 – ხოლო როცა საჭიროა ერთობლივად მოვიხმაროთ ჩვენი ოქრო-ვერცხლი, მაინც რა შემთხვევაში შეიძლება სამართლიანი კაცი სხვებზე უკეთეს თანამდგომად მიგვაჩნდეს?

 – როცა ჩვენს ოქრო-ვერცხლს შესანახად ვაბარებთ ვინმეს, რომ ერთი მისხალიც არ დაგვეხარჯოს.

 – ესე იგი, როცა ჩვენი სიმდიდრე უქმად და ურგებად აწყვია?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, სამართლიანობა მაშინაა სასარგებლო, როცა ფული უსარგებლოა?

 – როგორც ჩანს.

 – ასე რომ, სამართლიანობა სასარგებლოა, როცა ერთად თუ ცალ-ცალკე გვჭირდება სასხლავის შენახვა, მაგრამ იგივე სასხლავი რომ მოვიხმაროთ, მაშინ მევენახის ხელოვნებაა საჭირო?

 – ეტყობა.

 – შენ, ალბათ, იმასაც იტყვი, რომ თუ ფარის ან ლირის შენახვაა საჭირო, და არა მათი ხმარება, მაშინ სამართლიანობა სასარგებლოა, ხოლო თუ მათ ხმარებაზე მიდგება საქმე, მაშინ სასარგებლოა ჰოპლიტისა თუ მუსიკოსის ხელოვნება.

 – ცხადია, ვიტყვი.

 – და საერთოდაც, ნებისმიერი საგანი რომ ავიღოთ, თუ მას ვხმარობთ, სამართლიანობა უსარგებლოა, ხოლო თუ არა ვხმარობთ, – სასარგებლო?

 – როგორც ჩანს.

 – თუ ასეა, ეგ შენი სამართლიანობა დიდი ხვითო კი ყოფილა, ჩემო ძვირფასო, რაკიღა მხოლოდ უსარგებლობისასაა სასარგებლო. მაგრამ, მოდი, ეს შემთხვევაც განვიხილოთ: ვინც ყველაზე მარჯვედ იქნევს მუშტებს ჩხუბში, მუშტი-კრივსა თუ შეხლა-შემოხლაში, განა ყველაზე მარჯვედ ვერ შესძლებს მათ თავიდან აცილებასაც?

 – რა თქმა უნდა.

 – ხოლო ვისაც შეუძლია თავიდან აიცილოს და აირიდოს სნეულება, განა ყველაზე მეტად ვერ შეძლებს სხვის დასნეულებას?

 – მე მგონია, შეძლებს.

 – სამხედრო ბანაკს კი განა ყველაზე უკეთ ვერ დაიცავს ის, ვისაც შეუძლია იდუმალ ჩასწვდეს მტრის ფარულ ზრახვას, ან საბრძოლო გეგმა მოჰპაროს და გამოიცნოს მისი ჩანაფიქრი?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, ვინც უკეთესი შემნახველია, იგივე შეიძლება იყოს უფრო გაქნილი ქურდიც?

 – როგორც ჩანს.

 – ასე რომ, თუ სამართლიან კაცს შეუძლია ფულის შენახვა, იმასაც შეძლებს, რომ მოიპაროს იგი?

 – ჩვენი მსჯელობის მიხედვით, ეგრე გამოდის.

 – მაშ, სამართლიანი კაცი ქურდი ყოფილა და ეგ არის. ეს აზრი, ალბათ, ჰომეროსისაგან შეითვისე: დიდ პატივს რომ მიაგებს ავტოლიკეს – ოდისევსის პაპას დედის მხრივ, პოეტი იქვე დასძენს, რომ ის ყველას ჩრდილავდა ქურდობით და ხელმრუდობით. ასე რომ, როგორც შენი, ისე ჰომეროსისა და სიმონიდეს მიხედვითაც, სამართლიანობა ერთგვარი ქუდობაა, მაგრამ იმნაირი ქურდობა, რომელიც მიზნად ისახავს მეგობრებს არგოს რაიმე, ხოლო მტრებს – ავნოს. განა ამას არ ამბობდი?

 – არა, ვფიცავ ზევსს, – თქვა პოლემარქემ, – აღარც კი ვიცი, რას ვამბობდი. მაგრამ მე მაინც იმ აზრისა ვარ, რომ მეგობრებს არგო, ხოლო მტრებს ავნო, – სწორედ ესაა სამართლიანობა.

 – კი მაგრამ, ვინ მიგაჩნია მეგობრებად: ისინი, ვინც ღირსეულნი ჩანან, თუ ვინც მართლა ღირსეულნი არიან, თუმცა შეიძლება ამნაირნი არც კი ჩანდნენ სხვის თვალში? და ამასვე გეკითხები მტრებზედაც.

 – სავსებით ბუნებრივია, მეგობრებად მიგაჩნდეს ისინი, ვინც ღირსეულნი გგონია, და ზიზღით აქცევდე ზურგს უღირსთ.

 – მერედა, განა ადამიანები ხშირად არ ცდებიან ამ მხრივ? ვინ მოსთვლის, რამდენ უღირსს მიიჩნევენ ღირსეულად და პირიქით.

 – სამწუხაროდ, ცდებიან ხოლმე.

 – ასე რომ, ღირსეულნი მტრებად მიაჩნიათ, უღირსნი კი – მეგობრებად?

 – ეგრეა.

 – მაგრამ მაშინ, მათი თვალსაზრისით, სამართლიანი იქნება უღირს ხალხს რგებდე, ხოლო ღირსეულთ ვნებდე?

 – როგორც ჩანს.

 – მაგრამ ღირსეული ადამიანები სამართლიანნი არიან და არ შეუძლიათ უსამართლობა ჩაიდინონ.

 – მართალს ბრძანებ.

 – მაშასადამე, თუ შენს სიტყვებს ვერწმუნებით, სამართლიანი იქნებოდა ბოროტი გვეყო იმათთვის, ვინც უსამართლობას არ სჩადის?

 – ღმერთმა დამიფაროს, მაგას რას მწამებ, სოკრატე?

 – ესე იგი, სამართლიანი იქნებოდა ვვნებდეთ უსამართლოთ, ხოლო სამართლიანთ ვრგებდეთ?

 – აი, ეგ უფრო სწორია.

 – მაშასადამე, ისინი, ვინც ცდებიან ადამიანების შეფასებისას, ართუ იშვიათად სამართლიანობად მიიჩნევენ იმას, რომ თავიანთ მეგობრებს ვნებდნენ, პოლემარქე, – მათ ხომ უღირსებად თვლიან, – ხოლო მტრებს – რგებდნენ, რადგანაც ეს უკანასკნელნი, მათი აზრით, ღირსეული ადამიანები არიან. ამრიგად, ჩვენ გამოვთქვამთ იმ მოსაზრების სრულიად საპირისპირო აზრს, რაც წეღან სიმონიდეს მივაწერეთ.

 – რას იზამ, ასედაც ხდება ხოლმე. მაგრამ, მოდი, ერთგვარად დავაზუსტოთ ჩვენი აზრი: ზემოთ ხომ არასწორად განვსაზღვრეთ, ვინ არის ჩვენი მეგობარი და ვინ კიდევ – მტერი.

 – მაინც რანაირად განვსაზღვრეთ, პოლემარქე?

 – რანაირად და იმნაირად, რომ თითქოს ვინც ღირსეული გვეჩვენება, ისაა ჩვენი მეგობარიც.

 – მერედა, როგორ დავაზუსტოთ ჩვენი განსაზღვრა?

 – აი, ასე: ჩვენი მეგობარი ისაა, ვინც არა მარტო ღირსეული გვგონია, არამედ მართლა ღირსეულია, ხოლო ვინც მარტოოდენ ღირსეული გვეჩვენება, ის ნამდვილ კი არა, მოჩვენებით მეგობრად უნდა მიგვაჩნდეს. იგივე ითქმის ჩვენს მტრებზედაც.

 – ამ განსაზღვრის თანახმად, ღირსეული კაცი ჩვენი მეგობარი იქნება. უღირსი კი – მტერი?

 – დიახ.

 – თუ ასეა, რას იტყვი, სამართლიანობის ძველი განსაზღვრა, რომლის თანახმადაც სამართლიანია კეთილისმყოფელნი ვიყოთ მეგობრის მიმართ, ხოლო მტრის მიმართ – ავისმოქმედნი, – უნდა შევავსოთ თუ არა იმით, რომ სამართლიანია კეთილს ვუყოფდეთ მეგობარს, თუ ის ღირსეული კაცია, მტერს კი – ბოროტს, თუ ის უღირსია?

 – რა თქმა უნდა. ჩემის აზრით, ეს მშვენიერი განსაზღვრაა.

 – მაშასადამე, – ვუთხარი მე, – სამართლიანი კაცისთვის ნიშნეულია ვიღაცას ვნებდეს?

 – რასაკვირველია, – თქვა პოლემარქემ, – უნდა ვვნებდეთ უღირსს და მტერს.

 – მაგრამ თუ რაიმეს ვავნებთ ცხენს, უკეთესი გახდება ის თუ უარესი?

 – უარესი.

 – რა მხრივ? ვის ღირსებას შევბღალავთ ამით: ძაღლისას თუ ცხენისას?

 – ცხენისას.

 – ხოლო თუ ძაღლს ვავნებთ რაიმეს, ვის ღირსებას შევბღალავთ მასში: ძაღლისას თუ ცხენისას?

 – რა თქმა უნდა, ძაღლისას.

 – ადამიანებზე რაღას ვიტყვით, ჩემო ძვირფასო: თუკი რაიმე ვავნეთ, განა მათშიაც არ იბღალება ადამიანური ღირსება?

 – რასაკვირველია.

 – მერედა, განა სამართლიანობა ადამიანის ღირსებად არ გვევლინება?

 – უცილობლად.

 – ის ადამიანები, ვისაც რაიმე ვავნეთ, აუცილებლად უარესნი ხდებიან?

 – როგორც ჩანს.

 – კი მაგრამ, შეუძლია თუ არა მუსიკოსს მუსიკის მეშვეობით მუსიკოსის ნიჭი წაართვას ადამიანს?

 – არა, არ შეუძლია.

 – ხოლო მხედარმა მხედრობის წყალობით ცხენზე ჯდომას გადააჩვიოს ვინმე?

 – შეუძლებელია.

 – არც სამართლიან კაცს შეუძლია სამართლიანობის წყალობით უსამართლო გახადოს თავისი მოყვასი? და საერთოდაც, შეუძლია თუ არა ღირსეულ კაცს თავისი ღირსების მეოხებით უღირსად აქციოს ვინმე?

 – ნამდვილად არ შეუძლია.

 – რადგანაც რისიმე გაცივება, ჩემის აზრით, რაიმე თბილს კი არ შეუძლია, არამედ იმას, რაც თბილს უპირისპირდება.

 – დიახ.

 – ხოლო რაღაცის დასველების უნარი მშრალს კი არ შესწევს, არამედ მშრალის საპირისპიროს.

 – რა თქმა უნდა.

 – არც სამართლიან კაცს შეუძლია ვინმეს რაიმე ავნოს, არამედ პირიქით.

 – როგორც ჩანს.

 – მაგრამ სამართლიანი კაცი ხომ ღირსეული კაცია?

 – რასაკვირველია.

 – მაშასადამე, სამართლიან კაცს არ შეუძლია ვისიმე ვნება, სულერთია, მეგობარი იქნება თუ სხვა ვინმე; რადგანაც ეს იმისი საქმეა, პოლემარქე, ვინც სამართლიანს უპირისპირდება, ესე იგი, უსამართლო კაცისა.

 – ჩემის აზრით, ცამდე მართალი ხარ, სოკრატე.

 – ამიტომ თუ ვინმე ამტკიცებს, სამართლიანობა ისაა, რომ თვითეულს მისი კუთვნილი მოაგოო, ხოლო თავის მტკიცებაში იმ აზრსა დებს, რომ სამართლიანი კაცი მტრებს უნდა ვნებდეს, მეგობრებს კი რგებდეს, – შეუძლებელია ბრძენკაცად მიგვაჩნდეს იგი, რადგანაც მისი მტკიცება მცდარია; ჩვენ ხომ გავარკვიეთ, რომ სამართლიანი კაცი არავის არასოდეს არა ვნებს.

 – გეთანხმები, – თქვა პოლემარქემ.

 – ამრიგად, – ვუთხარი მე, – ჩვენ ერთად გავილაშქრებთ ყველას წინააღმდეგ, ვინც ამტკიცებს, რომ ამას ამბობდა სიმონიდე, ბიანტი, პიტაკე, ან რომელიმე სხვა ბრძენი და სახელოვანი კაცი.

 – მე მზად ვარ, – თქვა პოლემარქემ, – მონაწილეობა მივიღო ამ ლაშქრობაში.

 – თუ იცი, – ვუთხარი მე, – ვის ეკუთვნის ეს მტკიცება, რომლის თანახმადაც, სამართლიანობა ისაა, რომ მეგობრებს რგებდე, ხოლო მტრებს ვნებდე?

 – ვის? – იკითხა პოლემარქემ.

 – ჩემის აზრით, ის პერიანდრესა თუ პერდიკასს უნდა ეკუთვნოდეს, ან, შესაძლოა, ქსერქსესა თუ თებელ ისმენიას, ან კიდევ თავისი სიმდიდრით გალაღებულსა და განებივრებულ ვიღაც სხვა კაცს.

 – ცამდე მართალი ხარ, – თქვა პოლემარქემ.

 – კეთილი და პატიოსანი. მაგრამ რაკიღა გავარკვიეთ, რომ სამართლიანობა თუ სამართლიანი არც ესაა და არც სხვა რამ, მაინც რანაირად შეიძლებოდა განგვესაზღვრა იგი?

      მთელი ამ ხნის მანძილზე თრასიმაქე მოუსვენრად ცქმუტავდა; არაერთხელ დააპირა ჩვენს საუბარში ჩარეულიყო, მაგრამ გვერდით მსხდომებმა არ მისცეს ნება, რადგანაც ძალიან უნდოდათ ბოლომდე მოესმინათ ჩვენთვის. ახლა კი, როცა ჩემი უკანასკნელი შეკითხვის შემდეგ წამით შევჩერდით და შევისვენეთ, თრასიმაქეს მოთმინების ფიალა აევსო: ნადირივით მოიბღუნძა და ისეთი გაშმაგებით გვეძგერა, თითქოს გაგლეჯას გვიპირებსო.

      მე და პოლემარქე შიშმა აგვიტანა და აქეთ-იქით გადავქანდით, თრასიმაქემ კი იბღავლა:

 – რას მიედ-მოედებით, სოკრატე, ჩვენი გაცუცურაკება მოგინდათ?! რატომ გსურთ ბრიყვებად მოგვაჩვენოთ თავი? პატარა ბალღებივით კენწლაობა არ გაგვიჩაღეს? თუ მართლა გულით გინდა გაარკვიო, რა არის სამართლიანობა, მარტოოდენ კითხვების დასმასა და მათი პასუხების გაქარწყლებას ნუკი სჯერდები, – მშვენივრად მოგეხსენება, რომ კითხვა უფრო ადვილია, ვიდრე პასუხი, – არამედ შენ თვითონვე გაეცი პასუხი და გვითხარი, მაინც რა მიგაჩნია სამართლიანობად. მხოლოდ შენებურად ნუკი მიკიბ-მოკიბავ, თითქოს სამართლიანი სხვა არა არის რა, თუ არა კუთვნილი, მართებული, სასარგებლო, ხელსაყრელი, მიზანშეწონილი და სხვა მისთანანი, არამედ გულდასმით აწონ-დაწონე ყოველი სიტყვა, ყველაფერი ნათლად და გარკვევით გვითხარი; მე ის კაცი არა ვარ, რომ ამნაირ როშვას ყური ვათხოვო.

      ამის გამგონე გავშრი, გავხევდი და შეშინებულმა შევხედე თრასიმაქეს; ასე მგონია, რომ არ დამესწრო და უმალ არ შემეხედა, ვიდრე თვითონ შემომხედავდა, ალბათ, მუცელში ჩამივარდებოდა ენა. ახლა კი, რახან გავკადნიერდი და ჩვენი საუბრით გაცოფებულს პირველმა გავუბედე შეხედვა, მხნეობა მოვიკრიბე და ხმის კანკალით ვკადრე:

 – ნუ გვრისხავ, თრასიმაქე. თუ მე და პოლემარქე შევცდით და კიდევაც შევცოდეთ ამ საკითხის განხილვისას, მერწმუნე, ჩვენდა უნებურად შევცოდეთ. ან იქნებ, მართლა გგონია, ჩვენ რომ ოქროს ძიება დაგვეპირებინა, კენწლაობას მოვყვებოდით და, ამრიგად, მის მოძებნაში ხელს შევუშლიდით ერთიმეორეს? მაგრამ ჩვენ ვეძებთ სამართლიანობას, ათასწილ უფრო ძვირფასს ოქროზე, და ნუთუ ასე უაზროდ მოვყვებით ერთმანეთის კენწვლას, ნაცვლად იმისა, რომ გულმოდგინედ ვეძიოთ იგი? კარგად დაფიქრდი, ჩემო ძვირფასო! ვაი რომ მისი მიკვლევა ჩვენს ძალ-ღონეს აღემატება, ასე რომ, თქვენ, გაცილებით მეტის შემძლენი, უმალ სიბრალულით უნდა გვიყურებდეთ, ვიდრე გვრისხავდეთ.

      ეს რომ გაიგონა, თრასიმაქემ სარდონიულად ჩაიქირქილა და თქვა:

 – ოო, ჰერაკლე! აი, სოკრატეს ჩვეული ირონია! აკი ვიცოდი და ყველას წინასწარ ვუთხარი კიდეც, რომ შენ არასდიდებით არ გვაღირსებდი პირდაპირ პასუხს, მიამიტად მოგვაჩვენებდი თავს და ნემსის ყუნწში გაძვრებოდი, ოღონდ პასუხისთვის აგერიდებინა თავი, თუკი რაიმეს გკითხავდნენ.

 – ბრძენი ხარ, ბრძენი, თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, – მშვენივრად მოგეხსენება, რომ თუ იკითხავ, რა რიცხვებისაგან შედგება თორმეტი, მაგრამ შეკითხვისთანავე გააფრთხილებ მოპასუხეს: მხოლოდ არ გაბედო, ძმობილო, იმისი თქმა, რომ თორმეტი ორჯერ ექვსია, ან სამჯერ ოთხი, ან კიდევ ექვსჯერ ორი თუ ოთხჯერ სამი, თორემ ყურს არ გათხოვებ, თუ ამნაირი სისულელის როშვას მოჰყვებიო, – დიახ, მშვენივრად მოგეხსენება და შენთვის წინასწარვე ცხადი იქნება, რომ ვერავინაც ვერ გაბედავს ამნაირ კითხვაზე გიპასუხოს. მაგრამ თუ ვინმე გეტყვის: «მაინც რა გნებავს, თრასიმაქე? ჩემს პასუხში მისხალიც არ უნდა ერიოს იმისა, რაც წინასწარვე ამიკრძალე? მაგრამ თუ ამის გარეშე სწორი პასუხი შეუძლებელია, მაშინ რას მიბრძანებ, საოცარო, ჭეშმარიტებას დავუპირისპირდე? ამას მოითხოვ?» აბა, რას იტყვი ამაზე?

 – გეყოფა, – თქვა თრასიმაქემ, – ისევ ძველებურად გააბი?

 – მაშ, რა ვქნა? – მივუგე მე, – გინდ ძველებური უთხარი და გინდ ახლებური, მაგრამ რას იტყვის ის, ვისაც ამნაირი კითხვით მიმართავ? ხომ არ გგონია, შეიძლება ერთი სწამდეს და მეორე კი გიპასუხოს, მიუხედავად იმისა, ვინმე უკრძალავს ამას თუ არა?

 – მაშასადამე, თვითონაც ასევე მოიქცევი: პასუხში ჩაურთავ იმას, რაც აგიკრძალე?

 – არ გამიკვირდება, – ვუთხარი მე, – თუ საკითხის განხილვისას ასედაც მოვიქცევი.

 – კი მაგრამ, – თქვა თრასიმაქემ, – თუ მე მიგანიშნებ პასუხს, რომელსაც ვერ შეედრება ვერცერთი სხვა პასუხი, სამართლიანობის განსაზღვრას რომ გვთავაზობს? რას მიუსჯიდი მაშინ საკუთარ თავს?

 – რა უნდა მიმესაჯა, – მივუგე მე, – გარდა იმისა, რასაც იმსახურებს უვიცი? ხოლო ეს უკანასკნელი ღირსია იმისა, რომ მცოდნისაგან ისწავლოს. აი, სასჯელი, რომელსაც მე ვიმსახურებ.

 – თაფლი მოგწვეთავს ბაგიდან, მაგრამ ეგ როდი კმარა: სწავლის ქირაც უნდა გადაიხადო.

 – აუცილებლად გადავიხდი, როგორც კი ფულს მოვიგდებ ხელში.

 – ისე იგულე, თითქოს ფული უკვე ჯიბეში გედოს! – წამოიძახა გლავკონმა, – შენ ოღონდ განაგრძე, თრასიმაქე, და სოკრატეს სწავლის ქირას ჩვენ გადავიხდით.

 – რათა სოკრატემ, თუ გუმანი არ მატყუებს, კვლავ თავის ჩვეულებას მისდიოს? – თქვა თრასიმაქემ, – ესე იგი, თვითონ კი არ გაგვცეს პასუხი, არამედ სხვისი პასუხების ჩხრეკას მოჰყვეს და ზედი-ზედ გააბათილოს ისინი?

 – კი მაგრამ, რა გიპასუხოთ, დიდებულო თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, – თუკი, ჯერ ერთი, არაფერი არ ვიცი და არც არაფრის ცოდნას ვიჩემებ; ეგეც არ იყოს, ამ საკითხზე ერთგვარი წარმოდგენაც რომ მქონდეს, მაინც ვერაფერს მოგახსენებთ, რადგანაც ჩემი აზრის გამოთქმა აკრძალული მაქვს და, თანაც, ბრძენკაცის მიერ. ასე რომ, შენ უფრო შეგშვენის ლაპარაკი: რაკიღა მცოდნედ მოგაქვს თავი, ალბათ, სათქმელიც მოგეძებნება. მაშ, ნუღარ აყოვნებ, თუ ღმერთი გწამს, პატივი დაგვდე, მეც მიპასუხე და გლავკონსა და დანარჩენებსაც უშურველად გაუზიარე ეგ შენი ცოდნა.

      ჩემს კვალდაკვალ გლავკონმა და დანარჩენებმაც სთხოვეს, ნუ გაგვაწბილებო. თრასიმაქეს აშკარად ეტყობოდა რომ ძალიან უნდოდა ელაპარაკა და ცოდნით მოეწონებინა თავი. მაგრამ თავპატიჟს იდებდა და გაიძახოდა, რომ უფრო უპრიანი იქნებოდა, მე მეთქვა სიტყვა. ბოლოს, როგორც იქნა, ნებას დაგვყვა და თქვა:

 – აი, ესეც სოკრატეს სიბრძნე: თვითონ არ ნებავს ვინმეს რაიმე ასწავლოს, მაგრამ ყველგან კი დაძვრება და სხვებისაგან სწავლობს, თუმცა მადლიერიც არ არის მათი.

 – სხვებისგან რომ ვსწავლობ, ეგ მართალი თქვი, თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, – მაგრამ თითქოს მადლიერი არ ვიყო მათი, ეს კი სიცრუეა. რითაც შემიძლია, ყველას იმით ვუხდი სანაცვლოს. შეძლებით კი სხვა არაფერი შემიძლია, გარდა ქებისა, რადგანაც ფული არა მაქვს. ხოლო რა ხალისით ჩავდივარ ამას, როცა, ჩემის აზრით, კარგად ლაპარაკობს ვინმე, ამაში სულ მალე თავად დარწმუნდები, როგორც კი მიპასუხებ, ვინაიდან ეჭვიც არ მეპარება იმაში, რომ ღირსეულ პასუხს გამცემ.

 – მაშ, ყური მიგდე. ჩემის აზრით, სამართლიანობა სხვა არა არის რა, თუ არა ის, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის. კი მაგრამ, რატომ არ მაქებ? თუ ქებას ვერ იმეტებ ჩემთვის?

 – მაცალე, ხომ უნდა გავიგო, რას ამბობ? – ვუთხარი მე, – რადგანაც ჯერჯერობით არაფერი არ მესმის. შენ ამტკიცებ: სამართლიანობა ისაა, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისთვისო. მაინც რას გულისხმობ, თრასიმაქე? იქნებ იმას, რომ თუ პოლიდამასი ყველაზე ძლიერია პანკრატიონის ხელოვნებაში, ხოლო მისი ჯანმრთელობისათვის სასარგებლოა საქონლის ხორცი, მაშასადამე, სასარგებლო და, იმავდროულად, სამართლიანიც იქნებოდა, ჩვენთვისაც ასეთივე კვება დაენიშნათ, თუმცაღა პოლიდამასზე სუსტები ვართ?

 – რა მოწამლული ენის პატრონი ხარ, სოკრატე, – თქვა თრასიმაქემ, – განა შეიძლება ასე უკუღმა გაიგო ჩემი სიტყვები?

 – ვითომ რატომაო, ჩემო ძვირფასო? – ვუთხარი მე, – მაშინ უფრო ნათლად გვითხარი, რასაც გულისხმობ.

 – ნუთუ არ იცი, რომ სხვადასხვა სახელმწიფოს წყობილება ან ტირანიულია, ან დემოკრატიული, ან კიდევ არისტოკრატიული?

 – რას ჰქვია არ ვიცი?

 – და რომ ყველა სახელმწიფოში ძალა მის ხელთაა, ვინც ხელისუფლების სათავეში დგას?

 – რა თქმა უნდა.

 – ყოველი ხელისუფლება ცდილობს მისთვის ხელსაყრელი კანონები ჰქონდეს: დემოკრატია დემოკრატიულ კანონებს აქვეყნებს, ტირანია – ტირანიულს და ასე შემდეგ. კანონების გამოქვეყნების შემდეგ კი აცხადებენ, რომ ქვეშევრდომთათვის სამართლიანია ის, რაც ხელსაყრელია ხელისუფალთათვის, და ვინც კანონებს არღვევს, ისინი სასტიკად სჯიან მას, როგორც კანონიერებისა და სამართლიანობის ხელმყოფს. ჰოდა, აი, რას ვატკიცებ, ჩემო ძვირფასო: ყველა სახელმწიფოში სამართლიანობად ერთი და იგივე რამაა მიჩნეული, სახელდობრ ის, რაც არსებული ხელისუფლებისათვის ხელსაყრელია. ხელისუფლება კი ძალაა; ასე რომ, თუ მართებულად განვსჯით, სამართლიანობა ყველგან ერთი და იგივეა: ის, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის.

 – ახლა კი მესმის, რასაც ამბობ. ვეცდები ისიც გავიგო, სწორია თუ არა ეგ. შენი პასუხით, ხელსაყრელი სამართლიანობად დასახე, თუმცა მე კი ამიკრძალე ასე მეპასუხა. შენ მხოლოდ ერთი რამ დაუმატე: «ყველაზე ძლიერისთვისო».

 – რაო, განა უმნიშვნელო დანამატია?

 – ჯერჯერობით ვერ ვიტყვით მაგას; ვინ იცის იქნებ მნიშვნელოვანიც იყოს. ცხადი მხოლოდ ისაა, რომ უნდა განვიხილოთ, რამდენად სწორია, რასაც ამტკიცებ. მე გეთანხმები, რომ სამართლიანობა ხელსაყრელია. მაგრამ შენ დასძენ – «ყველაზე ძლიერისთვისო», მე კი ჯერხნობით ვერ ვიტყვი მაგას. ასე რომ, განხილვა აუცილებელია.

 – შენც ადექი და განიხილე.

 – ასედაც მოვიქცევი: – მივუგე მე, – ერთი ეს მითხარი, შენის აზრით, სამართლიანია თუ არა ემორჩილებოდე ხელისუფალთ?

 – რა თქმა უნდა, სამართლიანია.

 – კი მაგრამ, ხელისუფალნი ამა თუ იმ სახელმწიფოში შეუმცდარნი არიან თუ შეიძლება ცდებოდნენ კიდეც?

 – რასაკვირველია, შეიძლება ცდებოდნენ.

 – მაშასადამე, საკანონმდებლო საქმიანობისას ზოგიერთ კანონს შეიძლება მართებულად ადგენდნენ, ზოგიერთს კი არამართებულად?

 – მე პირადად ასე მგონია.

      მართებულად დადგენილი კანონები ხელსაყრელია ხელისუფალთათვის, უმართებულოდ დადგენილი კი – საზიანო. ასეა, არა?

 – დიახ.

 – რაც არ უნდა დაადგინონ, ქვეშევრდომები ვალდებულნი არიან შეასრულონ ხელისუფალთა დადგენილება, და სწორედ ესაა სამართლიანობა?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, შენი აზრით, სამართლიანი იქნება არა მარტო იმის შესრულება, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის, არამედ იმისაც, რაც ხელსაყრელს უპირისპირდება, ესე იგი, საზიანოსი?

 – რას ამბობ, რას?

 – მე მგონია, იმასვე, რასაც შენ ამბობ. მოდი, უფრო გულდასმით განვიხილოთ ეს საკითხი; ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ ხელისუფალნი, რომელთა განკარგულებითაც ქვეშევრდომნი ვალდებულნი არიან ასრულებდნენ მათ დადგენილებებს, ზოგჯერ თვითონვე ცდებიან იმის შერჩევაში, თუ რა არის მათთვის ხელსაყრელი, ქვეშევრდომთა მხრივ კი სამართლიანი იქნება შეასრულონ ხელისუფალთა ნებისმიერი განკარგულება? განა ამაზე არ შევთანხმდით?

 – მე მგონია, შევთანხმდით, – თქვა თრასიმაქემ.

 – მაშ, ამასაც დაუფიქრდი: – განვაგრძე მე, – შენ ხომ აღიარე, რომ სამართლიანია შესრულდეს ისიც, რაც საზიანოა არა მარტო ხელისუფალთათვის, არამედ, საერთოდ, ძლიერთათვისაც: როცა ხელისუფალთ უნებლიეთ გამოაქვთ იმნაირი დადგენილება რაც თვით მათთვისვეა საზიანო, შენ მაინც ამტკიცებ, რომ სამართლიანია მათი დადგენილების შესრულება. მერედა, ჩემო ბრძენთა-ბრძენო თრასიმაქე, განა აქედან არ გამომდინარეობს დასკვნა, რომლის თანახმადაც სამართლიანი იქნება სწორედ იმის საპირისპიროს შესრულება, რასაც შენ ამბობ? ამ შემთხვევაში ხომ ქვეშევრდომნი ვალდებულნი არიან შეასრულონ ის, რაც ხელისუფალთათვის საზიანოა?

 – დიახ, ვფიცავ ზევსს, – წამოიძახა პოლემარქემ, – ეგ ხომ დღესავით ნათელია, სოკრატე.

 – მით უმეტეს, თუ შენც ემოწმები, – ჩაურთო კლიტოფონმა.

 – რა საჭიროა მოწმობა? თქვა პოლემარქემ, – აკი თრასიმაქემ თვითონვე აღიარა, რომ ხელიუფალთ ზოგჯერ იმნაირი დადგენილებები გამოაქვთ, რაც თვით მათთვისვეა საზიანო, ქვეშევრდომებს კი სამართლიანობად ეთვლებათ ამ დადგენილებების შესრულება.

 – ხელისუფალთა განკარგულებების შესრულება, პოლემარქე, – აი, რა მიაჩნია თრასიმაქეს სამართლიანობად.

 – კი მაგრამ, მისი აზრით, სამართლიანი ხომ ისაა, კლიტოფონ, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის? ამ ორი დებულების დადგენის შემდეგ მან ისიც აღიარა, რომ ხელისუფალნი ზოგჯერ იმნაირ განკარგულებებს გასცემენ, რაც თვით მათთვისვეა საზიანო, მაგრამ მათზე უფრო სუსტნი და მათივე ქვეშევრდომნი კი მაინც ვალდებულნი არიან შეასრულონ ეს განკარგულებანი. ამ დებულებებიდან გამომდინარე, ის, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის, სულაც არ არის უფრო მეტად სამართლიანი, ვიდრე ის, რაც საზიანოა მათთვის.

 – მაგრამ ძლიერისათვის ხელსაყრელად თრასიმაქემ ხომ ის მიიჩნია, რასაც თვით ძლიერი თვლის თავისთვის ხელსაყრელად, – თქვა კლიტოფონმა, – სწორედ ამას უნდა ასრულებდეს უფრო სუსტი, – აი, რა არის, თრასიმაქეს აზრით, სამართლიანი.

 – არა, თრასიმაქეს ეგ არ უთქვას, – შენიშნა პოლემარქემ.

 – განა სულერთი არ არის, პოლემარქე, – ვუთხარი მე, – თუ თრასიმაქე ახლა სწორედ ამას ამტკიცებს, ჩვენც ვცადოთ სწორად გავუგოთ. მითხარი, თრასიმაქე, მართლა იმის თქმა გინდოდა, რომ სამართლიანია ყველაფერი, რაც ძლიერს თავისთვის ხელსაყრელად მიაჩნია, მიუხედავად იმისა, მართლა ხელსაყრელია თუ არა სინამდვილეში? ასე უნდა გვესმოდეს შენი სიტყვები?

 – არამც და არამც; – თქვა თრასიმაქემ, – ნუთუ მართლა გგონია, რომ, ჩემის აზრით, ყველაზე ძლიერია ის, ვინც ცდება სწორედ მაშინ, როდესაც ცდება?

 – რა ვქნა, მე მეგონა, რომ სწორედ ამას გულისხმობდი, – ვუთხარი მე, – რაკიღა აღიარე, რომ ხელისუფალნი შეუმცდარნი კი არ არიან, არამედ ცდებიან ხოლმე

 – დიდი თვალთმაქცი მოპაექრე ხარ, სოკრატე, რასაც შემდეგი მაგალითით დაგიმტკიცებ: შენ შეგიძლია ექიმი უწოდო იმას, ვინც შეცდომას შეცდომაზე უშვებს ავადმყოფების მკურნალობისას? ან მოანგარიშედ მიგაჩნდეს ის, ვინც ანგარიშში ცდება სწორედ მაშინ, როდესაც ცდება, და სწორედ ამ შეცდომის გამო? მე თუ მკითხავ, იმნაირი გამთქმები, როგორიცაა «ექიმი ცდება», «მოანგარიშე ცდება», ან «გრამატიკის მასწავლებელი ცდება», სხვა არა არის რა, თუ არა სიტყვის მასალა, სინამდვილეში კი არცერთი მათგანი არა ცდება, თუკი მართლა ღირსია იმ სახელისა, რა სახელითაც ჩვენ მას ვიცნობთ. თუ სიტყვას მის ზუსტ მნიშვნელობას შევუნარჩუნებთ (რაკიღა სიზუსტის ტრფიალი ხარ), არცერთი ოსტატი არა ცდება თავის საქმეში. რადგანაც შეცდომას ცოდნის უკმარისობა, ან არასაკმარისი ოსტატობა იწვევს. ამიტომ არავინ არა ცდება, არც ბრძენი, არც ხელოსანი, არც ხელისუფალი, თუ მართლა თავისი საქმის ოსტატია, თუმცა თქმით კი იტყვიან ხოლმე: «ექიმი შეცდა», ან «ხელისუფალი შეცდაო». სწორედ ამ აზრით უნდა გესმოდეს ჩემი წეღანდელი პასუხიც. თუ გნებავს, უფრო ზუსტად მოგახსენებ: ხელისუფალი, თუ ის მართლაც ნამდვილი ხელისუფალია, შეცდომებს კი არ უშვებს, არამედ შეუცდომლად ადგენს, რა არის მისთვის ყველაზე უმჯობესი, და ეს დადგენილება აუცილებლად უნდა შეასრულოს ყველამ, ვისაც მისი ქვეშევრდომი ჰქვია. ამრიგად, როგორც დასაწყისშივე მოგახსენე, სამართლიანობას მე ვუწოდებ იმის შესრულებას, რაც ხელსაყრელია ყველაზე ძლიერისათვის.

 – მაშ, შენი აზრით, მე თვალთმაქცი ვარ, თრასიმაქე?

 – ჭეშმარიტად.

 – რაო, ნუთუ მართლა გგონია, რომ ჩვენი პაექრობისას ბოროტი ზრახვით გისვამდი კითხვებს?

 – დარწმუნებული ვარ, – თქვა თრასიმაქემ, – მაგრამ იცოდე, კოვზი ნაცარში ჩაგივარდება: ვერა, ვერ შესძლებ დამიმალო შენი ბოროტი ზრახვა, და რაკი ვერ დამიმალავ, ვერც ამ ჩვენი პაექრობისას დამძლევ.

 – აზრადაც არ მომსვლია ეგ, ჩემო ნეტარო; მაგრამ შემდგომში თავიდან რომ ავიცილოთ ამნაირი გაუგებრობა, მოდი, ამთავითვე განსაზღვრე, ჩვეულებრივი გაგებით ხმარობ თუ ზუსტი მნიშვნელობით იყენებ სიტყვებს – «ხელისუფალი» და «უძლიერესი», როცა ამტკიცებ, თითქოს სამართლიანობა ისაა, რომ უფრო სუსტის მოქმედება ხელსაყრელი იყოს ძლიერისათვის.

 – მე ვგულისხმობ «ხელისუფალს», ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით. ახლა კი, მიდი, იავსიტყვე და, თუ გნებავს, ცილიც დამწამე, – იცოდე, ვალში არ დაგრჩები. თუმცა შენ მაგის თავი ვინ მოგცა?

 – რაო, ნუთუ მართლა ისეთი შლეგი გგონივარ, რომ ლომის გაკრეჭა გავბედო, ან თავზე ხელი ავიღო და ცილი დავწამო თრასიმაქეს?

 – გაბედვით კი გაბედე, მაგრამ რა გამოგივიდა?

 – მოდი, მოვრჩეთ; – გავაწყვეტინე მე, – ახლა კი მითხარი: აი, ის ექიმი ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, როგორც შენ განსაზღვრე წეღან, მარტოოდენ გამორჩენაზე ფიქრობს თუ ავადმყოფებზედაც ზრუნავს?

 – ცხადია, ავადმყოფებზედაც ზრუნავს.

 – მესაჭეზე რაღას იტყვი? ნამდვილი მესაჭე ზღვაოსანთა თავკაცია თუ ერთ-ერთი ზღვაოსანი?

 – ზღვაოსანთა თავკაცია.

 – და მართლაც, მხოლოდ იმიტომ, რომ ხომალდით მიაპობს ტალღებს, განა შეიძლება ზღვაოსანი ვუწოდოთ მას? მესაჭედ იმიტომ კი არ უხმობენ, რომ ხომალდით მიცურავს, არამედ მისი ხელობისა და იმის გამო, რომ ზღვაოსანთა თავკაცია.

 – ჭეშმარიტად.

 – მაშასადამე, ორივეს – ექიმსაც და მესაჭესაც – თავისი საკუთარი მიზანი აქვს და ორივესთვის რაღაცა ხელსაყრელია?

 – რა თქმა უნდა.

 – ხელობა თუ ხელოვნება კი განა იმისთვის არ არსებობს, – განვაგრძე მე, – რომ გამოძებნოს ან გამოიგონოს, ვისთვის რა არის ყველაზე ხელსაყრელი?

 – დიახ, სწორედ მაგისთვის.

      ხოლო ხელოვნებისთვის რა უნდა იყოს უფრო ხელსაყრელი, გარდა თავისი საკუთარი სრულქმნილებისა?

 – მაინც რას გულისხმობ?

 – აი, რას: ჩემთვის რომ ეკითხათ, სხეულისათვის საკმარისია ის, რომ სხეულია, თუ სხვა რამეც სჭირდებაო, უყოყმანოდ ვუპასუხებდი, სხვა რამეც სჭირდება - მეთქი. მკურნალობის ხელოვნებაც სწორედ იმიტომ იქნა გამოგონილი, რომ ჩვენი სხეული არასრულყოფილია და, მაშასადამე, არათვითმკმარიც. იმისათვის, რომ სხეულს არ მოჰკლებოდა, რაც მისთის ხელსაყრელია, სამკურნალო ხელოვნება გახდა საჭირო. რას იტყვი, მართალი ვარ თუ არა?

 – დიახ, მართალი ხარ.

 – კი მაგრამ, განა არასრულყოფილია სამკურნალო ხელოვნება? და საერთოდაც, ნებისმიერ ხელოვნებას რაღაც სხვა უნარი უნდა შევმატოთ, როგორც მაგალითად, თვალს – ხედვის, ხოლო ყურს – სმენისა? და როგორც სხეულის ამ ასოებისთვის ზოგჯერ აუცილებელია სამკურნალო ხელოვნება, რომელმაც უნდა გადაწყვიტოს, რა არის სასარგებლო მათთვის, ნუთუ ნებისმიერი ხელოვნებისთვისაც ნიშნეულია ერთგვარი არასრულყოფილება და ამიტომ მასაც სჭირდება ესა თუ ის სხვა ხელოვნება, რომელმაც უნდა განიხილოს, რა არის ხელსაყრელი პირველისათვის? ხოლო ამ მეორე ხელოვნებას, თავის მხრივ, სხვა ასეთივე ხელოვნება სჭირდება და ასე შემდეგ, დაუსრულებლივ? თუ ყოველი ხელოვნება თვითონვე განიხილავს, რა არის ხელსაყრელი მისთვის? ან იქნებ საამისოდ მას არც თავისი თავი სჭირდება და არც სხვა ხელოვნება, რაკიღა მისი ბუნებისათვის უცხოა ყოველგვარი ნაკლოვანება თუ არასრულქმნილება, ასე რომ, ზედმეტი იქნებოდა, თავისი თავის გარეთ ეძებნა ის, რაც მისთის ხელსაყრელია. რაკიღა ჭეშმარიტი ხელოვნებაა, მას ვერც ნაკლოვანებას მივაწერთ და ვერც არასრულქმნილებას, ვიდრე უცვლელად ინარჩუნებს თავის მთლიანსა და უზადო არსს. მოდი, განიხილე ეს ზუსტი, შენს მიერვე დადგენილი გაგებით, და თქვი, ამ ორი მნიშვნელობიდან მაინც რომელია უფრო სწორი?

 – ალბათ, ეს უკანასკნელი.

 – მაშასადამე, სამკურნალო ხელოვნება იმას კი არ განიხილავს, რაც თვით ამ ხელოვნებისთვისვეა ხელსაყრელი, არამედ იმას, რაც ხელსაყრელია სხეულისათვის.

 – დიახ.

 – ხოლო ცხენოსნობის ხელოვნება – მას, რაც ცხენოსნობისთვის კი არა, ცხენებისთვისაა ხელსაყრელი. და არც ნებისმიერი სხვა ხელოვნება განიხილავს იმას, რაც თვით მისთვისვეა სასარგებლო და ხელსაყრელი (ეს ხომ მას არ სჭირდება), არამედ – იმას, რაც სასარგებლოა მისი საგნისთვის.

 – როგორც ჩანს, ეგრეა.

 – კი მაგრამ, თრასიმაქე, ყოველი ხელოვნება ხომ ხელისუფალივით მბრძანებლობს და მძლავრობს იმ დარგში, რომელიც მის საუფლოდ გვევლინება?

      თრასიმაქემ კვერი დამიკრა, თუმცა, როგორც შევატყე, არაფრად ეპიტნავა ჩემი სიტყვები.

 – მაშასადამე, ყოველი ხელოვნება განიხილავს და აწესებს იმას, რაც უძლიერესისთვის კი არა, მასზე უფრო სუსტი და უმწეო ქვეშევრდომისთვისაა ხელსაყრელი.

      თრასიმაქემ დააპირა შემდავებოდა, მაგრამ ბოლოს მაინც დაეთანხმა ჩემს სიტყვებს. მაშინ მე ვთქვი:

 – ამრიგად, ექიმი, თუ ის მართლაც ექიმია, იმას კი არ განიხილავს ანდა აწესებს, რაც ხელსაყრელია ექიმისათვის, არამედ იმას, რაც ავადმყოფისთვისაა ხელსაყრელი. აკი შევთანხმდით, რომ ექიმი, ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, ფულის მხვეჭელი კი არაა, არამედ სხეულთა მმართველი.

      თრასიმაქე აქაც დამეთანხმა.

 – ასე რომ, მესაჭეც, ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, ზღვაოსანთა თავკაცია და არა ზღვაოსანი?

 – დიახ, როგორც ჩვენ ვაღიარეთ.

 – მაშასადამე, მესაჭე, ანუ იგივე თავკაცი, იმას კი არ განიხილავს ანდა აწესებს, რაც ხელსაყრელია მესაჭისათვის, არამედ იმას, რაც ხელსაყრელია ზღვაოსნისათვის, ვის თავკაცადაც ის გვევლინება.

      თრასიმაქემ კვერი დამიკრა, თუმცა ძალიან კი გაუჭირდა დათანხმება.

 – ამრიგად, თრასიმაქე, – განვაგრძე მე, – ნებისმიერი ხელისუფალი, მმართველი თუ თავკაცი, რამდენადაც ის ხელისუფალი, მმართველი თუ თავკაცია, იმას კი არ განიხილავს ანდა აწესებს, რაც თვით მისთვისვეა ხელსაყრელი, არამედ იმას, რაც ხელსაყრელია მისი ქვეშევრდომისა თუ ხელქვეითისთვის, ვისი გულისთვისაც ის იღვწის. ამბობს თუ აკეთებს რასმე, ის ყოველთვის გულისხმობს იმას, რაც ხელსაყრელი და სასარგებლოა ქვეშევრდომისთვის.

      როდესაც ჩვენი პაექრობისას აქამდე მივედით და ყველასათვის ცხადი შეიქნა, რომ სამართლიანობის უწინდელი განსაზღვრა თავის საპირისპირო განსაზღვრაში გადაიზარდა, თრასიმაქემ, ნაცვლად იმისა, რომ პასუხი გაეცა, აქეთ მომმართა კითხვით:

 – ერთი ეს მითხარი, სოკრატე, ძიძა თუ გყავს?

 – რაო? – კითხვა შევუბრუნე მე, – მაგის კითხვას ის გირჩევნია, პასუხი გამცე.

 – იმიტომ გეკითხები, – თქვა მან, – რომ ძიძას დავიწყნია ცხვირი მოეხოცა შენთვის, ერთმანეთისაგან რომ ვერ არჩევ ცხვრებს და მეცხვარეს.

 – რაში და იმაში, რომ შენი წარმოდგენით, მეცხვარეები და მეჯოგეები მხოლოდ ცხვრებსა და ხარებზე ზრუნავენ, თავს რომ დასტრიალებენ, ასუქებენ, აპატივებენ და მოვლა-პატრონობას არ აკლებენ; შენ გგონია, თითქოს მათ რაღაც სხვა მიზანი ამოძრავებთ, და არა ფარებისა თუ ჯოგების პატრონებისა და თვით თავიანთი კეთილდღეობა. კაცმა რომ გკითხოს, სახელმწიფოს მმართველნი და ხელისუფალნი – მე ვგულისხმობ ნამდვილ მმართველებს, – ისე როდი უყურებენ თავიანთ ქვეშევრდომებს, როგორც მეცხვარეები – ცხვრებს, ასე რომ, დღისით თუ ღამით სულ სხვა რამეზე ფიქრობენ და არა თავიანთ გამორჩენაზე. «სამართლიანი», «სამართლიანობა», «უსამართლო», «უსამართლობა» – შენ ისე შორსა ხარ ყოველივე ამისგან, რომ აღარც კი იცი: სამართლიანი და სამართლიანობა, არსებითად, სხვისი სიკეთეა, რამდენადაც ხელსაყრელია უძლიერესისა და მმართველისათვის, ესე იგი, იმათვის, ვინც მბრძანებლობს, ხოლო სუსტისა და ბრძანებლის მონა-მორჩილისათვის – მავნე. უსამართლობა კი, პირიქით, თვითონვე მბრძანებლობს ჭეშმარიტად მიამიტსა და სამართლიან ხალხზე. ქვეშევრდომები ასრულებენ იმას, რაც სასარგებლოა მბრძანებლისათვის, ვის ხელშიცაა ძალაუფლება. მათი მონური შრომა მბრძანებლის განცხრომით ცხოვრების წყაროა, და არა თვით მათი საკუთარი კეთილდღეობისა.

      იმასაც დაუკვირდი, ჩემო მიამიტო სოკრატე, რომ სამართლიანი კაცი ყველგან წაგებული რჩება უსამართლოსთან შედარებით. უწინარეს ყოვლისა, ეს ეხება კერძო პირთა ურთიერთობას: როცა ორივე ერთსა და იმავე საქმეს ასრულებს, ვერსად ვერ ნახავ, რომ საბოლოო ანგარიშსწორებისას სამართლიანი კაცი უსამართლოზე მეტს იღებდეს; პირიქით, პირველის წილად ყოველთვის გაცილებით ნაკლები მოდის. იგივე ითქმის სახელმწიფოსადმი დამოკიდებულებაზედაც, ვთქვათ, გადასახადების გადახდისას: ორივე მათგანი თანაბარი შეძლების პატრონიც რომ იყოს, უსამართლო კაცი გაცილებით ნაკლებს იხდის, ვიდრე სამართლიანი; ხოლო როცა მათ უხდიან გასამრჯელოს, უსამართლოს ყოველთვის მეტი ხვდება სამართლიანთან შედარებით. თუ ერთიცა და მეორეც სახელმწიფო მოხელეა, სამართლიანი კაცი, სხვა მხრივ წარმატებითაც რომ ართმევდეს თავს მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს, მოუცლელობის გამო ძველებურად მაინც ვეღარ უძღვება ოჯახს, და ვერც თავის თანამდებობას იყენებს სარფიანად, სწორედ იმიტომ, რომ სამართლიანი კაცია. ეგეც არ იყოს, სულ ადვილად შეიძლება მტრად მოიკიდოს ნათესავები და ნაცნობ-მეგობრებიც, რადგანაც ვერავის წააშველებს ხელს, თუკი ეს ეწინააღმდეგება სამართლიანობას. უსამართლო კაცს კი არც სახელი აკლია და არც სახრავი.

      ერთხელ კიდევ გავიმეორებ: ძალაუფლება დიდ უპირატესობას ანიჭეს ადამიანს. კარგად უნდა გახსოვდეს ეს, თუ გინდა მართებულად განსაჯო, რამდენად უფრო ხელსაყრელია ყოველი მოკვდავისათვის უსამართლობა, ვიდრე სამართლიანობა. ამის გაგება უფრო გაგიადვილდება, თუ აიღებ უსამართლობას მისი ყველაზე სრული სახით, როცა წარმატებას აღწევს სწორედ ის, ვისაც ფეხებზე ჰკიდია სამართლიანობა. უდიდესი სიბრალულის ღირსია ის, ვინც თვითონვე იწვნია უსამართლობა, მაგრამ მაინც ვერ გაბედა გაელაშქრა სამართლიანობის წინააღმდეგ. ავიღოთ თუნდაც ტირანია, ხან მალულად, ხან კი მოძალადურად რომ მიიტაცებს და ისაკუთრებს იმას, რაც არ ეკუთვნის: სატაძრო თუ სახელმწიფო, პირადსა თუ საზოგადოებრივ საკუთრებას, და თანაც, თანდათან კი არა, არამედ ერთბაშად, ერთის დაკვრით. თუ ვინმე სამართლიანობის ნაწილობრივ დარღვევაში მაინც ამხილეს, საცოდავს სასტიკი სასჯელი და თავსლაფის დასხმა ელის; მკრეხელი, ადამიანებით მოვაჭრე, მძარცველი, ქურდი, – აი, რა სახელებით ამკობენ ამნაირ ბოროტმოქმედთ. მაგრამ თუ ვინმე მთელ ავლადიდებას წაართმევს მოქალაქეებს და ამასაც არ აკმარებს, – მონებად აქცევს, – ამ სამარცხვინო მეტსახელთა ნაცვლად, სვებედნიერს უწოდებენ და ქება-დიდებას ასხამენ არა მარტო თანამოქალაქენი, არამედ უცხოელებიც, რადგან იციან, რომ მან ბოლომდე აღასრულა უსამართლობა. თვით უსამართლობის მგმობელნიც კი მხოლოდ იმიტომ გმობენ მას, რომ ეშინიათ, ვაითუ ჩვენ თვითონ შევიქნეთ უსამართლობის მსხვერპლიო. ასე რომ, ჩემო სოკრატე, საკმაოდ მკვეთრად საგრძნობი და აშკარა უსამართლობა გაცილებით უფრო ძლიერია სამართლიანობაზე, უფრო ყოვლისმძლე, თავისუფალი კაცისთვის უფრო მეტად ნიშნეული და ბატონკაცური; სამართლიანობა, როგორც იმთავითვე მოგახსენე, ის გახლავს, რაც ხელსაყრელია უძლიერესისათვის, უსამართლობა კი თავისთავადაა სასარგებლო და ხელსაყრელი.

      ეს რომ თქვა, თრასიმაქემ წასვლა დააპირა, – მას შემდეგ, რაც თავისი მრავალსიტყვაობით, როგორც მექისე, თითქოს წყალი გადაგვასხა თავზე და ყურები ამოგვივსო, – მაგრამ მეგობრებმა არ გაუშვეს და აიძულეს დარჩენილიყო, რათა სათანადო საბუთებით დაედასტურებინა თავისი ნათქვამი. მეც ეს მინდოდა და ამიტომ ვკითხე:

 – ო, ჩემო ღვთაებრივო თრასიმაქე, მაგ შენი სიტყვებით რომ დაგვაცხრი თავს და გაგვაბრუე, ახლა რა, წასვლას აპირებ? თუმცა ვერც გარკვევით გვითხარი რამე და ვერც დაგვარწმუნე, მართლა ისეა თუ არა საქმე, როგორც შენ ამბობ. ან იქნებ არაფრად მიგაჩნია იმნაირი საგნის განსაზღვრა, რომელსაც შეეძლო ცხოვრებისა თუ ქცევის წესად ქცეულიყო და რომლის მიხედვითაც შეიძლებოდა უფრო ღირსეულად ეცხოვრა კაცს?

 – მე კი მგონია, საქმე ცოტა სხვანაირად უნდა იყოს, – თქვა თრასიმაქემ.

 – გეტყობა კიდეც, – ვუთხარი მე, – რომ ჩვენი დარდი არა გაქვს; როგორც ჩანს, შენთვის სულერთია, უკეთესად ვიცხოვრებთ თუ უარესად, იმის არცოდნის წყალობით, რის ცოდნასაც ასე დაჟინებით იჩემებ. კი მაგრამ, რა იქნება ჩემო ძვირფასო, ჩვენც გაგვიზიარო ეგ შენი ცოდნა? ხომ ხედავ, რამდენი ვართ? რამდენის გული შეგიძლია მოიგო და მოინადირო! მე კი, რა ვქნა, მაინც არ მჯერა, თითქოს უსამართლობა სამართლიანობაზე უფრო სასარგებლო იყოს, თვით მაშინაც კი, როცა უსამართლობას სრული გასაქანი ეძლევა. დავუშვათ ჩემო კეთილო, რომ ვიღაცა უსამართლოა, და არაფერი არ უშლის ხელს, გინდ მალულად, გინდაც მოძალადურად, უსამართლობა ჩაიდინოს, – მე მაინც ვერ ვირწმუნებ, რომ უსამართლობა სამართლიანობაზე უფრო ხელსაყრელია. ვინ იცის, იქნებ მარტო მე კი არა, ბევრი ჩვენგანიც ასევე ფიქრობს. მაშ, დაგვარწმუნე, ჩემო ძვირფასო, რომ ვცდებით, რაკიღა სამართლიანობას უსამართლობაზე გაცილებით მაღლა ვაყენებთ.

 – როგორ დაგარწმუნო? – თქვა თრასიმაქემ, – თუ ჩემმა წეღანდელმა სიტყვებმა ვერ დაგარწმუნა, რას მიბრძანებ, სხვა რა ვიღონო? ამ ჩემს აზრებს ძალით ხომ ვერ ჩაგჩურთავ თავში?

 – თუ ღმერთი გწამს, ნუ იზამ მაგას! – შევევედრე მე, – უწინარეს ყოვლისა, იმავე აზრზე იდექი, წეღან რომ გამოთქვი, ხოლო თუ აზრი შეიცვალე, ნუ დაგვიმალავ, ესეც პირდაპირ გვითხარი. ახლა ხომ ხედავ, თრასიმაქე (მოდი ერთხელაც მივუბრუნდეთ ზემოთქმულს): ნამდვილი ექიმის განსაზღვრა რომ შემოგვთავაზე, აზრადაც აღარ მოგსვლია, რომ ნამდვილი მეცხვარეც ასეთივე სიზუსტით უნდა განგესაზღვრა. შენ გგონია, მეცხვარე იმიტომ კი არ აძოვებს თავის ფარას, რომ მისთვის სიკეთე სურს, არამედ მუქთახორასავით იქცევა, რომელიც სხვის სუფრაზე მუცლის ამოყორვას ცდილობს, ანდა ჩარჩივით, მხოლოდ გამორჩენაზე რომ უჭირავს თვალი, – და არა ისე, როგორც შეშვენის მეცხვარეს? მაგრამ მეცხვარეობა სხვა რამეს კი არა, თავის უშუალო დანიშნულებას უნდა შეესაბამებოდეს, და თანაც, ყველაზე უკეთ; მაშინ ცხვრებიც უკეთ იქნებიან მოვლილი. მეცხვარის ხელობას მხოლოდ მაშინ ვერ დასდებ წუნს, როცა ის არის, რაც უნდა იყოს. ამიტომ, მე მგონია, ახლა მაინც დამეთანხმები, რომ ყოველი ხელისუფლება, თუ ის მართლა ხელისუფლებაა, სხვის სიკეთეს კი არ ისახავს მიზნად, არამედ მხოლოდ თავისი ქვეშევრდომებისა თუ ხელქვეითებისას, სულერთია, მთელ საზოგადოებას ვიგულისხმებთ თუ კერძო პირებს. ნუთუ მართლა გგონია, რომ სახელმწიფოს მმართველნი, მე ვგულისხმობ ნამდვილ მმართველებს, ნებაყოფლობით მართავენ მას?

 – ვფიცავ ზევსს, – თქვა მან, – არა მარტო მგონია, დარწმუნებულიც ვარ ამაში.

 – მართლა, თრასიმაქე? – ვუთხარი მე, – ნუთუ ვერ ხედავ, რომ ნებაყოფლობით არავინ არ თანხმდება მმართველობას? ყველა საზღაურს მოითხოვს, რადგანაც ეს მმართველობა თვით მათთვის კი არ იქნება სასარგებლო და ხელსაყრელი, არამედ მათი ქვეშევრდომებისათვის. მითხარი, განა ერთ ხელობას თუ ხელოვნებას მხოლოდ იმის წყალობით არ ვასხვავებთ მეორისაგან, რომ თვითეულ მათგანს თავისი დანიშნულება აქვს? ოღონდ შენებურად ნუკი მიკიბ-მოკიბავ, ჩემო ძვირფასო, თორემ ვერაფერს მოვაბამთ თავს.

 – დიახ, – თქვა მან, – ისინი თავიანთი დანიშნულებით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან.

 – მაშასადამე, თვითეულ მათგანს თავისებური სარგებლობა მოაქვს ჩვენთვის, და არა სარგებლობა საერთოდ: ასე მაგალითად, მკურნალობას – ჯანმრთელობა, მესაჭეობას კი – უსაფრთხოება ნაოსნობისას.

 – რა თქმა უნდა.

 – ხოლო შრომის ანაზღაურების ხელოვნებას – ანგარიშის გასწორება, რადგანაც სწორედ ესაა მისი დანიშნულება. ან იქნებ ერთი და იგივე გგონია მკურნალობა და მესაჭეობა? აკი თვითონვე მოითხოვდი ყველაფრის ზუსტად განსაზღვრას? ჰოდა, კაცმა რომ ჯანმრთელობა გაიკაჟოს ზღვაოსნობისას, რადგანაც ზღვაოსნობა ხელს უწყობს სხეულის წრთობას, ნუთუ შენ მხოლოდ ამის გამო მკურნალობად მიიჩნევ მესაჭეობას?

 – არა, ღმერთმანი.

 – და არც მკურნალობას უწოდებ შრომის ანაზღაურების ხელოვნებას, მხოლოდ იმიტომ, რომ მკურნალი გასამრჯელოსათვის მუშაობს?

 – არა.

 – მაშასადამე, შევთანხმდით, რომ ყოველი ხელოვნება თავისებურადაა სასარგებლო?

 – დე, ასე იყოს.

 – ამრიგად, საერთო სარგებლობას, რაც ყველა ოსტატის წილად მოდის, მხოლოდ ყველასათვის საერთო ხელობისაგან თუ შეიძლება იღებდეს თვითეული მათგანი, რომელიც მას თავის საკუთარ ხელობასა თუ ხელოვნებას უმატებს.

 – როგორც ჩანს.

 – ამიტომ ჩვენ ვამბობთ: ყოველი ოსტატი მხოლოდ იმის წყალობით ღებულობს გასამრჯელოს, რომ მის საკუთარ ხელობას შრომის ანაზღაურების ხელოვნება ემატება.

      თრასიმაქემ თავს ძალა დაატანა, რომ დამთანხმებოდა.

 – მაშასადამე, თვითეული მათგანი უშუალოდ თავისი ხელობისა თუ ხელოვნებისაგან როდი ღებულობს სარგებლობას. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მკურნალობის შედეგი ჯანმრთელობაა, შრომის ანაზღაურებისა კი – გასამრჯელო; სამშენებლო ხელოვნების შედეგი სახლია, ხოლო მასთან უშუალოდ დაკავშირებული შრომის ანაზღაურების ხელოვნება ზემოხსენებული შედეგის საფასურად სათანადო მიზდს აწესებს. იგივე ითქმის ყველა სხვა ხელობაზედაც: თვითეულ მათგანს თავისი დანიშნულებისამებრ მოაქვს სარგებლობა, მაგრამ თუ მას საზღაურიც არ დაემატა, რა სარგებლობა ექნება ოსტატს?

 – როგორც ჩანს, არავითარი.

 – ესე იგი, ოსტატს არავითარ სარგებელი არა აქვს, როდესაც მუქთად მუშაობს?

 – არა.

 – ამრიგად, უკვე ცხადი შეიქნა, თრასიმაქე, რომ ვერანაირი ხელოვნება თუ მმართველობა ვერ უზრუნველყოფს საკუთრივ ოსტატისა თუ მმართველის სარგებლობას. რასაც ის აღწევს ან აწესებს, როგორც ზემოთ მოგახსენე, თავის ქვეშევრდომთა კეთილდღეობა გახლავს, რადგანაც იმას კი არ მიელტვის, რაც უძლიერესისთვისაა ხელსაყრელი, არამედ იმას, რაც სასარგებლოა უფრო სუსტისთვის. ამიტომაც გეუბნებოდი წეღან, ჩემო ძვირფასო თრასიმაქე, რომ ნებაყოფლობით არავინ მოისურვებს მმართველობას, და არც სხვისი მანკიერების აღმოსაფხვრელად გადადებს თავს, არამედ ყველა სათანადო საზღაურს მოითხოვს, რადგან ვინც ცდილობს ღირსეულად მოიხმაროს საკუთარი ხელოვნება, თავისდა სასიკეთოდ კი არ იღვწის, არამედ თავის ქვეშევრდომთა საკეთილდღეოდ. აი, რატომაა, რომ იმისთვის, ვინც თანახმაა მმართველი იყოს, სათანადო საზღაური უნდა იქნეს დაწესებული, სულერთია, ფული იქნება ეს თუ პატივი, ხოლო იმისთვის, ვინც უარს აცხადებს მმართველობაზე, – სასჯელი.

 – რას ამბობ, სოკრატე? – მკითხა გლავკონმა, – პირველი ორი საზღაური გამიგონია მაგრამ სასჯელიც რომ თავისებურ საზღაურად მიაჩნდეს კაცს, ეს კი პირველად მესმის.

 – მაშასადამე, შენ არ გესმის ყველაზე უკეთესთა საზღაური, რისი წყალობითაც ხელისუფლების სათავეში დგებიან ჭეშმარიტად ღირსეული ადამიანები, როცა ისინი თანხმობას აცხადებენ მმართველობაზე. ნუთუ არ იცი, რომ ანგარება და პატივმოყვარეობა სამარცხვინოდ ითვლება, და არა მარტო ითვლება, სამარცხვინოა სინამდვილეშიც?

 – ვიცი, – თქვა გლავკონმა.

 – ჰოდა, ღირსეული ადამიანები ამიტომაც ამბობენ უარს მმართველობაზე, – ვუთხრი მე, – არც შენი ფული უნდათ და არც პატივი: მათ არ სურთ დაქირავებულებად იწოდებოდნენ, აშკარად რომ იღებენ გასამრჯელოს, – და არც ქურდებად, მალულად რომ ითბობენ ხელს თავიანთი თანამდებობის წყალობით. თავის მხრივ, არც პატივი იზიდავს მათ, რაკიღა მათთვის უცხოა ყოველგვარი პატივმოყვარეობა. ამიტომ მხოლოდ სასჯელის შიში თუ აიძულებთ, ხელში აიღონ მმართველობის სადავე. აი, რატომ ითვლება სამარცხვინოდ, იძულებით კი არა, ნებაყოფლობით მიელტვოდე ძალაუფლებას. ხოლო ყველაზე უარესი სასჯელი ისაა, რომ შენზე უარესი მოგევლინოს მბრძანებლად, რაკიღა შენ თვითონ უარი თქვი მბრძანებლობაზე. მე მგონია, სწორედ ამნაირი სასჯელის შიში აიძულებს ადამიანებს, თანხმობის ნიშნად განაცხადონ, მზადა ვართ სათავეში ჩავუდგეთ ხელისუფლებასო, მაგრამ იმიტომ კი არა, თითქოს სასიკეთოდ და სასიამოვნოდ მიაჩნიათ ეს, არამედ აუცილებლობის კარნახით, რაკიღა საშუალება არა აქვთ, მათზე უფრო უკეთესს ან მათსავე მსგავსს გადააბარონ ეს საქმე.

      სახელმწიფო რომ მხოლოდ ღირსეული ადამიანებისაგან შედგებოდეს, ყველა ერთმანეთს შეეცილებოდა იმის უფლებას, რომ უარი ეთქვათ მმართველობაზე, ისევე, როგორც ამჟამად ერთმანეთს ეცილებიან ძალაუფლებას. მაშინ აშკარა გახდებოდა, რომ ჭეშმარიტი მმართველი იმისთვის კი არ იღვწის, რაც მისთვის ხელსაყრელია, არამედ იმისთვის, რაც სასარგებლოა მისი ქვეშევრდომისთვის. ამის მცოდნე ყოველი კაცი ამჯობინებდა, თვითონ კი არ ეზრუნა სხვების სასიკეთოდ და საკეთილდღეოდ, არამედ სხვებს ეზრუნათ მასზე. მე არასდიდებით არ დავუთმობ და არც დავეთანხმები თრასიმაქეს, თითქოს სამართლიანობა ისაა, რაც ხელსაყრელია ძლიერისათვის. მაგრამ ამ საკითხის განხილვა, მოდი, სამერმისოდ გადავდოთ. ახლა კი ჩემთვის გაცილებით უფრო არსებითია თრასიმაქეს წეღანდელი მტკიცება, რომლის თანახმადაც უსამართლო კაცის ცხოვრება ბევრად უმჯობესია სამართლიანი კაცის ცხოვრებაზე. შენ კი რომელს არჩევდი, გლავკონ? ამ ორი დებულებიდან, შენი აზრით, რომელია ფრო მართალი?

 – მე მგონია, – თქვა გლავკონმა, – სამართლიანი კაცის ცხოვრება უფრო სასარგებლოა.

 – თუ გაიგონე, – ვუთხარი მე, – რამდენი სიკეთით შეამკო თრასიმაქემ უსამართლო კაცის ცხოვრება?

 – გაგონებით კი გავიგონე, მაგრამ არ მჯერა.

 – ხომ არ გსურს, ერთად დავარწმუნოთ, თუკი შევძელით, რომ ცდება?

 – ცხადია მსურს, – თქვა გლავკონმა.

 – კი მაგრამ, თუ ჩვენ გადაჭრით დავუპირისპირდებით მის სიტყვებს და ერთიმეორის მიყოლებით ჩამოვთვლით სამართლიანობისათვის ნიშნეულ ყველა სიკეთეს, შემდეგ კი კვლავ ის ილაპარაკებს, თუმცა არც ჩვენ დავრჩებით ვალში, მაშინ სათითაოდ უნდა დავითვალოთ და გავზომოთ კიდეც ეს სიკეთენი, იმის დასტურად, თუ ვინ რამდენი ჩამოთვალა, რისთვისაც მსაჯულებს უნდა მოვუხმოთ. ხოლო თუ წეღანდელივით განვაგრძობთ კვლევას და ვეცდებით სხვისი ჩარევის გარეშე მივაღწიოთ თანხმობას, მაშინ ჩვენ თვითონ ვიქნებით მსაჯულებიც და ვექილებიც.

 – რა თქმა უნდა.

 – მერედა, ამ ორი გზიდან რომელი მოგწონს?

 – უკანასკნელი.

 – აბა, თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, კვლავ დასაწყისს მიუბრუნდი და ისე მიპასუხე: მაშ, შენ ამტკიცებ, რომ სრული უსამართლობა სრულ სამართლიანობაზე სასარგებლოა?

 – დიახ, ვამტკიცებ, – მომიგო მან, – ხოლო თუ რატომ ვამტკიცებ, უკვე მოგახსენე.

 – კი მაგრამ, ამაზე რაღას იტყვი: ერთ მათგანს სიქველეს უწოდებ, მეორეს კი – ბიწიერებას?

 – რატომაც არა?

 – მაშასადამე, სამართლიანობას შენ უწოდებ სიქველეს, უსამართლობას კი – ბიწიერებას?

 – ერთი შეხედვით, ეგრე ჩანს, ჩემო ძვირფასო, – თქვა თრასიმაქემ, – მაგრამ მე ვამტკიცებ, რომ უსამართლობა სასარგებლოა, სამართლიანობა კი – არა.

 – აბა, მაშ, რა უნდა ვთქვათ?

 – რა და, პირიქით.

 – როგორ, სამართლიანობა ბიწიერია?

 – არა, მაგრამ კეთილშობილური მიამიტობა კია.

 – ბოროტმძრახველობად მაინც თუ მიიჩნევ უსამართლობას?

 – არა, ეს კეთილგონიერებაა.

 – ნუთუ უსამართლო კაცი კეთილი და გონიერი გგონია?

 – ყოველ შემთხვევაში, ის მაინც, ვისაც უნარი შესწევს სრულყოს უსამართლობა და თავის გავლენას დაუქვემდებაროს მთელი სახელმწიფოები და ხალხები. შენ კი გეგონა, რომ ჯიბის ქურდებს ვგულისხმობდი? თუმცა, ვიდრე გამომჟღავნდებოდეს, ალბათ, ქურდის ხელობაც სასარგებლოა. მაგრამ სად ქურდბაცაცა და სად ის, რაც ზემოთ მოგახსენე?

 – ვიცი, ვიცი, რასაც გულისხმობ, მაგრამ, ღმერთმანი, მიკვირს რომ უსამართლობა სიბრძნედ და სიქველედ მიგაჩნია, სამართლიანობა კი – მათ საპირისპიროდ.

 – დიახ, სწორედ ეგრეა.

 – ეს უკვე მეტისმეტია, ჩემო ძვირფასო, – ვუთხარი მე, – და, ალბათ, ყველა როდი შესძლებს მაგის უარყოფას. შენ რომ ამტკიცებდე, უსამართლობა სასარგებლოაო, მაგრამ, ამასთანავე, ბიწიერად და სამარცხვინოდ მიგაჩნდეს იგი, მაშინ შესაძლებელი იქნებოდა, საყოველთაოდ გავრცელებული შეხედულების თანახმად, სათანადო პასუხი გაგვეცა შენთვის. მაგრამ შენ, რა თქმა უნდა, კვლავ მოჰყვები იმის მტკიცებას, რომ უსამართლობა მშვენიერიცაა, ძლიერიც და ასე შემდეგ, ესე იგი, ყველა იმ თვისებას მიაწერ მას, რასაც ჩვენ სამართლიანობის თვისებად ვსახავთ, რაკიღა გაბედე, სიქველედ და სიბრძნედ მიგეჩნია უსამართლობა.

 – ნამდვილი გულთმისანი ყოფილხარ, – თქვა თრასიმაქემ.

 – მაშ, თუ ასეა, ნუღარ გადავდებთ ამ საკითხის განხილვას, ვინაიდან, როგორც ვატყობ, მართლა იმას ლაპარაკობ, რაც გულში გიდევს. დიახ, მე მგონია, შენ ახლა კი არ ხუმრობ, თრასიმაქე, არამედ იმას ამტკიცებ, რაც ჭეშმარიტებად გეჩვენება.

 – განა შენთვის სულერთი არ არის, რად მეჩვენება? ამ ჩემ სიტყვებს ხომ ვერ უარყოფ?

 – რა თქმა უნდა, სულერთია, – მივუგ მე, – მაგრამ ეცადე ამ კითხვაზეც მიპასუხო: როგორ გგონია, ისურვებდა თუ არა სამართლიანი კაცი, რაიმე უპირატესობა ჰქონოდა მეორე სამართლიანი კაცის წინაშე?

 – არამც და არამც, – თქვა თრასიმაქემ, – თორემ ისეთი თავაზიანი და მიამიტიც აღარ იქნებოდა, როგორიც ახლაა.

 – არც სამართლიან საქმეში?

 – დიახ, არც სამართლიან საქმეში.

 – კი მაგრამ, ისურვებდა თუ არა იგი, რაიმე უპირატესობა ჰქონოდა უსამართლო კაცთან შედარებით, ან, მისი აზრით, სამართლიანი იქნებოდა ეს თუ უსამართლო?

 – ისურვებდა და კიდეც ეცდებოდა, მაგრამ მაგის თავი ვინ მისცა?

 – არა, მაგას როდი გეკითხები; მე მხოლოდ იმის გაგება მსურს, რას ისურვებდა ან ეცდებოდა სამართლიანი კაცი: უპირატესობა ჰქონოდა მეორე სამართლიან კაცთან შედარებით, თუ მხოლოდ უსამართლოს წინაშე?

 – ზუსტად ისეა, როგორც მე მესმის.

 – უსამართლოზე რაღას იტყვი: ისიც ეცდებოდა უპირატეობა ჰქონოდა სამართლიანთან შედარებით, და თანაც, სამართლიან საქმეში?

 – რატომაც არა? – თქვა თრასიმაქემ, – რაკიღა ის ცდილობს ყველას აღემატოს?

 – მაშასადამე, უსამართლო კაცი ეცდება უსამართლოსვე აღემატოს უსამართლო საქმეში და იმისთვისაც გადადებს თავს, რომ ყველაზე მეტი მიიტაცოს?

 – ეგრეა.

 – ამრიგად ჩვენ ვიტყვით: სამართლიანი კაცი ცდილობს უპირატესობა მოიპოვოს თავისსავე მსგავსთან კი არა, იმასთან შედარებით, ვინც მას არა ჰგავს, ხოლო უსამართლო მიზნად ისახავს თავის მსგავსსაც აღემატოს და არამსგავსსაც?

 – დიდებულადაა ნათქვამი.

 – მაგრამ უსამართლო კაცი ხომ გონიერია და კეთილი, მაშინ როდესაც სამართლიანი არც ერთია და არც მეორე.

 – ესეც კარგად თქვი.

 – ასე რომ, უსამართლო კაცი მშვენიერსა და კეთილსა ჰგავს, სამართლიანი კი – არა?

 – რასაკვირველია, – თქვა თრასიმაქემ, – მშვენიერი და კეთილი კაცი თავისსავე მსგავსთ ემგვანება, რასაც ვერ ვიტყვით იმაზე, ვინც არც მშვენიერია და არც კეთილი.

 – კეთილი და პატიოსანი, – ვუთხარი მე, – მაშასადამე, თვითეული მათგანი იმნაირია, რანაირიცაა ის, ვისაცა ჰგავს?

 – რა თქმა უნდა.

 – დე, ეგრე იყოს, თრასიმაქე; მაგრამ შენ ხომ ვიღაცას მუსიკის მცოდნეს უწოდებ, ვიღაცას კი – არა?

 – დიახ.

 – მერედა, რომელი მათგანია გონიერი და რომელი – უგუნური?

 – მუსიკის მცოდნე, რა თქმა უნდა, გონიერია, არმცოდნე კი – უგუნური.

 – პირველი, როგორც გონიერი, ღირსეული კაცია, მეორე კი, როგორც უგუნური – უბადრუკი?

 – დიახ.

 – კი მაგრამ, განა ექიმზედაც ზუსტად იგივე არ ითქმის?

 – რასაკვირველია.

 – მერედა, ჩემო ძვირფასო, მუსიკის მცოდნე, ლირას რომ აწყობს, სიმების დაჭიმვითა თუ მოშვებით ცდილობს მუსიკისავე მცოდნეს აღემატოს და უპირატესობა მოიპოვოს მასთან შედარებით?

 – არა.

 – მაგრამ ცდილობს თუ არა, მუსიკის არმცოდნეს მაინც აღემატოს?

 – რა თქმა უნდა.

 – ექიმზე რაღას იტყვი? საგანგებოდ რომ გვირჩევს და გვინიშნავს სასმელს თუ საჭმელს, რას ცდილობს იგი: მისნაირსავე ექიმსა თუ საექიმო ხელოვნებასაც აღემატოს?

 – არა, ღმერთმანი.

 – მაგრამ ცდილობს თუ არა, იმას მაინც აღემატოს, ვინც ექიმი არ არის?

 – დიახ.

 – მიუსადაგე ეს ცოდნისა თუ არცოდნის ყველა სხვა დარგსაც. როგორ გგონია, რას ისურვებდა ამა თუ იმ დარგის მცოდნე: თავისი სიტყვით ან მოქმედებით აღმატებოდა იმავე საქმის მეორე მცოდნეს, თუ ისეთივე ყოფილიყო, როგორიცაა მისი მსგავსი იმავე დარგში?

 – რა ვქნა, ძალაუნებურად უნდა დავეთანხმო შენი კითხვის მეორე ნაწილს.

 – კი მაგრამ, არმცოდნე თუ ისურვებდა, მცოდნესაც აღმატებოდა და მეორე არმცოდნესაც.

 – შესაძლოა.

 – მაგრამ მცოდნე ხომ ბრძენია?

 – დიახ.

 – ბრძენი კი ღირსეული კაცია?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე ღირსეული და ბრძენი კაცი არ ეცდება აღემატოს თავისსავე მსგავსს. არამედ მხოლოდ იმას, ვინც მას არა ჰგავს, ან მას უპირისპირდება.

 – როგორც ჩანს.

 – უმეცარი და უღირსი კაცი კი ეცდება თავის მსგავსსაც აღემატოს და იმასაც, ვინც მას უპირისპირდება.

 – ალბათ.

 – კი მაგრამ, თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, – უსამართლო კაცი ხომ ეცდება თავის მსგავსსაც აღემატოს და არამსგავსსაც. განა ამას არ ამტკიცებდი?

 – დიახ, მაგას.

 – სამართლიანი კაცი კი არ ეცდება თავის მსგავსს აღემატოს, არამედ მხოლოდ იმას, ვინც მას არ ჰგავს.

 – დიახ.

 – ასე რომ, სამართლიანი კაცი ბრძენსა და ღირსეულსა ჰგავს, უსამართლო კი – უმეცარსა და უღირსს.

 – ეტყობა.

 – მაგრამ ჩვენ ხომ ვაღიარეთ, რომ ვინც ვისა ჰგავს, თვითონაც იმნაირია.

 – ვაღიარეთ.

      მართალია, თრასიმაქე დაეთანხმა ყოველივე ამას, მაგრამ ისე ადვილად კი არა, როგორც ახლა მე თქვენ გადმოგცემთ, არამედ ძლივსძლივობით, ძალაუნებურად. ამასთანავე, ბლომად ოფლიც ღვარა: მის გაჭირვებას ზედ ისიც დაერთო, რომ ზაფხული იდგა. მაშინ პირველად დავინახე, რომ თურმე თრასიმაქესაც შესძლებია გაწითლება.

      მას შემდეგ, რაც ვაღიარეთ, რომ სამართლიანობა სიქველეა და სიბრძნე, უსამართლობა კი – უმეცრება და ბიწიერება, მე ვთქვი:

 – კეთილი და პატიოსანი; ისე ვიგულოთ რომ ამაზე უკვე შევთანხმდით. მაგრამ ჩვენ იმასაც ვამტკიცებდით, რომ უსამართლობას დიდი ძალა აქვს. ან იქნებ, აღარ გახსოვს, თრასიმაქე?

 – მახსოვს, – თქვა მან, – მაგრამ აშკარად არ მომწონს, რის თქმასაც ახლა აპირებ, და ამიტომ ორიოდე სიტყვა უნდა მოგახსენო. თუმცა დარწმუნებული ვარ, რომ თუ ლაპარაკს მოვყვები, ყბედობაში ჩამომართმევ ამას. ასე რომ, ნება მიბოძე, რაც მინდა, ის ვილაპარაკო, ან, თუ გნებავს, კითხვები დამისვი, მე კი მხარს აგიბამ და, თავის კანტურით თუ ქიცინით, მოგიწონებ ან დაგიწუნებ ნათქვამს, როგორც უსმენენ ზღაპრების მთხრობელ დედაბრებს.

 – მხოლოდ შენდა უნებურად ნურაფერზე დამეთანხმები.

 – ვეცდები ისე მოვიქცე, რომ კმაყოფილი დამრჩე, რაკიღა ლაპარაკის ნებას არა მრთავ: მაინც რას მოითხოვ ჩემგან?

 – ისეთს არაფერს, ვფიცავ ზევსს, – ვუთხარი მე, – თუ ასე გსურს, ნება შენია; მე მხოლოდ კითხვებს დაგისვამ.

 – გისმენ.

 – იმასვე გკითხავ, რასაც წეღან გეკითხებოდი, რათა თანმიმდევრულად განვაგრძოთ ჩვენი მსჯელობა: რანაირი თანაფარდობა არსებობს სამართლიანობასა და უსამართლობას შორის? ხომ ითქვა, რომ უსამართლობა სამართლიანობაზე მძლავრია და ძლიერი? ახლა კი, როცა ვაღიარეთ, რომ სამართლიანობა სიქველეა და სიბრძნე, მე მგონია, არც იმის ჩვენება გაგვიჭირდება, რომ ის უსამართლობაზე უფრო ძლიერია, რაკიღა ეს უკანასკნელი სხვა არა არის რა, თუ არა უმეცრება, ამას ბავშვიც კი მიხვდება. მაგრამ მე არ მინდა ასე ზერელედ განვიხილო ეს საკითხი და ამიტომაც შემდეგ თვალსაზრისს შემოგთავაზებ, თრასიმაქე: აღიარებ თუ არა შენ, რომ სახელმწიფო შეიძლება უსამართლო იყოს, ასევე უსამართლოდ იპყრობდეს სხვა სახელმწიფოებს და ბევრი ხალხიც ჰყავდეს დამონებული?

 – რა თქმა უნდა, რაც უფრო ძლიერი და უსამართლოა სახელმწიფო, მით უფრო მეტ ხალხს დაიმონებს.

 – მე მესმის, რომ მაგ აზრზე დგახარ, მაგრამ აი, რას გეკითხები: როდესაც ერთი სახელმწიფო მეორეზე ძლიერი ხდება, სამართლიანობის გარეშე იძენს ძალას თუ მხოლოდ სამართლიანობის წყალობით?

 – თუ, შენი წეღანდელი მტკიცებისა არ იყოს, სამართლიანობა სიბრძნეა, მაშინ სამართლიანობის წყალობით, ხოლო თუ საქმე ისეა, როგორც მე ვამბობ, მაშინ უსამართლობის მეოხებით.

 – აღტაცებული ვარ, თრასიმაქე – ვუთხარი მე, – რომ შენ მარტოოდენ თავის კანტურით თუ ქიცინით როდი იზიარებ ან უარყოფ ჩემს აზრს, არამედ სიტყვით მპასუხობ და, თანაც, რა საუცხოოდ მპასუხობ.

 – ეს იმიტომ, რომ შენ გაამო.

 – მადლობელი ვარ, მაგრამ, მოდი, ერთხელ კიდევ მაამე: როგორ გგონია, სახელმწიფო, ლაშქარი, ან ამა თუ იმ ბოროტი ზრახვით გაერთიანებულ ავაზაკთა, მპარავთა თუ ავკაცთა ხროვა, მიაღწევს რასმე, თუკი ეს ხალხი უსამართლოდ ექცევა ერთმანეთს?

 – ვერა, ვერ მიაღწევს, – თქვა თრასიმაქემ.

 – ხოლო თუ ისინი სამართლიანად ექცევიან ერთიმეორეს?

 – მაშინ, ალბათ მიაღწევენ.

 – უსამართლობა ხომ განხეთქილების, სიძულვილისა და შინააშლილობის სათავეა, თრასიმაქე, სამართლიანობა კი – ერთსულოვნებისა და მეგობრობისა; ასეა, არა?

 – დე, ასე იყოს, შენთან დავის თავი არა მაქვს.

 – მომწონს ეგ შენი საქციელი, ჩემო ძვირფასო, მაგრამ ერთი ამ კითხვაზე მიპასუხე: თუკი უსამართლობა ყველგან შუღლსა და სიძულვილს იწვევს, როგორ გგონია, მან რომ კაცთა შორის იჩინოს თავი, განა მათაც არ შეაძულებს ერთიმეორეს, სულერთია, გინდ თავისუფალნი იყვნენ და გინდ მონები, ასე რომ, ისინი ვეღარ შესძლებენ ერთად იმოქმედონ?

 – რა თქმა უნდა.

 – ორ კაცშიაც რომ გამოვლინდეს, განა ისინიც არ შეიძულებენ და მტრებად არ ექცევიან ერთიმეორეს, ისევე, როგორც სამართლიან ხალხს?

 – ცხადია, მტრებად ექცევიან.

 – ის კი არა და, უსამართლობამ თვით ერთ კაცშიაც რომ იჩინოს თავი, ჩემო საოცარო, განა ისიც არ დაჰკარგავს მისთვის ნიშნეულ ძალას, თუ ამით არა დააკლდება რა?

 – არ დააკლდება და ნუ დააკლდება.

 – ასე რომ, რაშიაც არ უნდა გამოვლინდეს, სახელმწიფოში, ხალხში, ლაშქარსა თუ სხვაში და სხვაში, უსამართლობის ძალმოსილება იმნაირია, რომ, უწინარეს ყოვლისა, შეუძლებელს ხდის მათ ერთობლივ მოქმედებას, რამდენადაც ეს მოქმედება თვით უსამართლობაზეა დამოკიდებული, რაც დასაბამს აძლევს საყოველთაო განხეთქილებას, შინააშლილობას, შუღლსა და მტრობას, დიახ, მტრობას თვით სამართლიან მოწინააღმდეგეთა მიმართაც; ასეა, არა?

 – რა თქმა უნდა.

 – თვით ერთ კაცშიც რომ იჩინოს თავი, უსამართლობა მაინც იმას მოიმოქმედებს, რაც ბუნებით ნიშნეულია მისთვის; უწინარეს ყოვლისა, ქმედითობის უნარს წაართმევს ამ კაცს, გათიშავს, გააორებს და მტრად გადაჰკიდებს საკუთარ თავსაც და სამართლიან ხალხსაც; ხომ მართალს ვამბობ?

 – დიახ.

 – მაგრამ ღმერთებიც ხომ სამართლიანნი არიან, ჩემო ძვირფასო?

 – ვთქვათ და არიან.

      თუ ასეა, თრასიმაქე, მაშინ უსამართლო კაცი ღმერთების მტერიც იქნება, სამართლიანი კი – მათი მეგობარი.

 – ეგ საკენკი შენს თავს დაუყარე; ნუ გეშინია, დავას არ დაგიწყებ, რომ აქ მყოფნი არ ავიმხედრო.

 – მაშინ, მოდი, ამ საკენკს შენი პასუხებით ყელის ჩასაკოკლოზინებელიც შემოუმატე, როგორც იქცეოდი აქამდე. ხომ გაირკვა, რომ სამართლიანი ადამიანები უფრო ბრძენნი, გაცილებით უკეთესნი და უფრო ქმედითნი არიან, უსამართლოებს კი ერთობლივი მოქმედების ძალი არ შესწევთ. მართალია, ჩვენ ვამბობთ, რომ თვით უსამართლონიც კი თავიანთი მოქმედებითა და ერთობლივი ძალისხმევის წყალობით ზოგჯერ მაინც აღწევენ რაღაცას, მაგრამ ეს მცდარი აზრია. ვინაიდან ისინი ერთმანეთს არ დაინდობდნენ, მთლიანად უსამართლონი რომ იყვნენ. მაშასადამე, ცხადია, რომ არის მათში რაღაც სამართლიანი, რაც საშუალებას არ აძლევთ ულმობლად მოექცნენ არა მარტო თავიანთ მოწინააღმდეგეებს, არამედ ერთმანეთსაც. სწორედ ამის წყალობით აღწევს იმას, რასაც აღწევენ. უსამართლო საქმისათვის მათ აქეზებს მათთვისვე ნიშნეული უსამართლობა, მაგრამ ისინი მხოლოდ ნახევრად ბიწიერნი არიან, რადგანაც მთლიანად უკეთურსა და უსამართლო ხალხს მოქმედების ძალიც არ შესწევს. აი, რანაირად უნდა გვესმოდეს ეს, და არა ისე, როგორც შენ ამტკიცებდი თავდაპირველად.

      ახლა კი უნდა განვიხილოთ ის საკითხიც, რაც სამერმისოდ გადავდეთ: ვნახოთ, უფრო უკეთესია თუ არა სამართლიანთა ხვედრი და უფრო ბედნიერნი არიან თუ არა ისინი, ვიდრე უსამართლონი. თუმცა, ჩემის აზრით, ეს უკვე ნათელია იმის მიხედვით, რაც ზემოთ ითქვა. მაგრამ მაინც გვმართებს უფრო გულდასმით ჩავუღრმავდეთ ამ საკითხს, რადგანაც საქმე უბადრუკ წვრილმანს კი არ ეხება, არამედ იმას, თუ რანაირად უნდა ვიცხოვროთ.

 – შენც ადექი და განიხილე.

 – მეც სწორედ მაგას ვაპირებ. მაგრამ ერთი ეს მითხარი: როგორ გგონია, აქვს თუ არა ცხენს თავისი საკუთარი დანიშნულება.

 – მე მგონია, აქვს.

 – მერედა, ცხენისა თუ რომელიც გნებავს სხვა ცხოველის დანიშნულებას, შენის აზრით, ყველაზე უკეთ და სრულყოფილად მხოლოდ ეს ცხოველი თუ შეიძლება ასრულებდეს?

 – არ მესმის, რას მეკითხები.

 – აი, რას: სხვა რამით თუ შეგვიძლია მზერა, თვალების გარდა?

 – რა თქმა უნდა, არა.

 – სმენა კი მხოლო ყურებით, არა?

 – დიახ.

 – მაშასადამე, არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ სწორედ ესაა მათი დანიშნულება?

 – ცხადია.

 – ხოლო ვაზი შეიძლება სასხლავითაც გასხლა, დანითაც და სხვა სამჭრელოთიც?

 – რატომაც არა?

 – მაგრამ ვერაფრით ვერ გასხლავ ისე კარგად, როგორც სასხლავით, რომელიც სწორედ საამისოდ არის შექმნილი.

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, სწორედ ეს უნდა მიგვაჩნდეს სასხლავის დანიშნულებად?

 – დიახ.

 – ახლა, ალბათ, უკეთ გესმის ჩემი წეღანდელი კითხვა: განა ყოველი საგნის დანიშნულება ის არ იქნება, რასაც თვითონ უფრო უკეთ ასრულებს, ვიდრე სხვა რამე?

 – მესმის; მე მგონია, სწორედ ეს უნდა იყოს ყოველი საგნის დანიშნულება.

 – კეთილი და პატიოსანი; რაკიღა ყოველ საგანს თავისი დანიშნულება აქვს, რას იტყვი, განა თავისი ღირსებაც არ უნდა ჰქონდეს? მოდი, კვლავ მივუბრუნდეთ ჩვენს მაგალითებს: ხომ ვაღიარეთ, რომ თვალს თავისი დანიშნულება აქვს?

 – დიახ.

 – მაშასადამე, მას თავისი ღირსებაც უნდა ჰქონდეს?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაგრამ ყურსაც ხომ აქვს თავისი დანიშნულება?

 – აქვს.

 – მაშასადამე, ღირსებაც?

 – დიახ, ღირსებაც.

 – განა იგივე არ ითქმის ყველა დანარჩენ საგანზედაც?

 – ცხადია, იგივე ითქმის.

 – მოითმინე; შეუძლია თუ არა თვალს სრულყოფილად ასრულებდეს თავის დანიშნულებას, თუ საკუთარი ღირსება კი არ მოეძებნება, არამედ მხოლოდ ნაკლი?

 – ეგ რანაირად იქნება? ხედვის ნაცვლად სიბრმავეს ხომ არ გულისხმობ?

 – სწორედ მკაფიოდ ხედვაა მისი ღირსება, მაგრამ ჯერჯერობით ამას კი არ გეკითხები, არამედ, აი, რას: განა თვალი სწორედ მისთვის ნიშნეული ღირსების წყალობით არ ასრულებს კარგად თავის დანიშნულებას, ნაკლის წყალობით კი – ცუდად?

 – მართალს ბრძანებ.

 – ხოლო ყური, რომელსაც თავისი საკუთარი ღირსება არ გააჩნია, ცუდად ასრულებს თავის დანიშნულებას?

 – რა თქმა უნდა.

 – შეგვიძლია თუ არა, ყოველივე დანარჩენსაც მივუსადაგოთ ეს წესი?

 – ალბათ შეგვიძლია.

 – მაშინ ამასაც დაუკვირდი: სულსაც აქვს თუ არა თავისი დანიშნულება, რასაც მის გარდა ვერაფერი ვერ შეასრულებს? მე ვგულისხმობ მზრუნველობას, მმართველობას, რჩევას, თათბირს და სხვა მისთანათ; არის თუ არა, სულის გარდა, სხვა რამ ისეთი, რასაც შეიძლება ყოველივე ეს მივაწეროთ, და ვთქვათ, რომ ეს მისი საქმეა?

 – არა, მხოლოდ სულს თუ მივაწერთ ყოველივე ამას.

 – კი მაგრამ, სიცოცხლე? ესეც ხომ სულის საქმეა და დანიშნულება?

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, ჩვენ ვაღიარებთ, რომ სულსაც თავისი ღირსება აქვს?

 – დიახ, ვაღიარებთ.

 – მერედა, ამ ღირსების გარეშე, შეუძლია თუ არა სულს თავისი დანიშნულების შესრულება, ჩემო ძვირფასო თრასიმაქე?

 – არა არ შეუძლია.

 – მაშასადამე, უკეთური სული უცილობლად ცუდი მზრუნველი იქნება, ცუდი მმართველი და წარმმართველი, კეთილი სული კი ღირსეულად გაართმევს თავს ყოველივე ამას.

 – უცილობლად.

 – მაგრამ ჩვენ ხომ შევთანხმდით, რომ სულის ღირსება სამართლიანობაა, ნაკლი კი – უსამართლობა?

 – დიახ შევთანხმდით.

 – მაშასადამე, სამართლიანი სულისა და სამართლიანი კაცის ცხოვრება ღირსეული იქნება, უსამართლოსი კი – უღირსი?

 – შენი მსჯელობიდან ეგრე გამოდის.

 – მაგრამ ვინც ღირსეულად ცხოვრობს, ბედნიერია და ნეტარი, ვინც არა და, – პირიქით.

 – რა თქმა უნდა.

 – მაშასადამე, სამართლიანი კაცი ბედნიერია, უსამართლო კი – უბედური.

 – დიახ.

 – კი მაგრამ, რა ყრია უბედურებაში? სულ სხვა საქმეა ბედნიერება.

 – რასაკვირველია.

 – ასე რომ, უსამართლობა, ჩემო ნეტარო თრასიმაქე, სულაც არ ყოფილა სამართლიანობაზე უფრო სასარგებლო.

 – მაგით შენს თავს გაუმასპინძლდი, სოკრატე, ბენდიდიების დღესასწაულზე.

 – შენ თვითონ მმასპინძლობ, თრასიმაქე, – ვუთხარი მე, – რაკიღა ასე თვინიერი გახდი და ზურგი აქციე სიფიცხეს. მაგრამ ამნაირი მასპინძლობით ჯერ კიდევ ვერ ვიჯერე გული, თუმცა ეს ჩემი ბრალია და არა შენი. ასე მგონია, იმ ღორმუცელებსა ვგავარ, ხარბად რომ დააცხრებიან ხოლმე სუფრაზე მორთმეულ ყოველ ახალ კერძს, თუმცა ჯერ წინასთვისაც არ მოუთავებიათ ხელი: რაკიღა იმის პასუხს ვერ მივაკვლიეთ, რასაც თავიდანვე ვეძებდით, – მე ვგულისხმობ სამართლიანობის ბუნებას, – ნაჩქარევად ავიღე ხელი მასზე და იმის ძიებაში გადავეშვი, თუ რად შეიძლება მიგვაჩნდეს იგი: ბიწიერებად და უმეცრებად თუ სიქველედ და სიბრძნედ. შემდეგ, როცა შენს მტკიცებას წავაწყდი, უსამართლობა სამართლიანობაზე უფრო სასარგებლოაო, თავი ვეღარ შევიკავე და ერთი საკითხის განხილვიდან პირდაპირ მეორეზე ვისკუპე ჰოდა, ბოლოს ამ ჩვენი საუბრიდან აღარაფერიც აღარ შემრჩა ხელში: რაკი არ ვიცი, რა არის სამართლიანობა, ცხადია, ვერც იმას მივხვდები, სიქველეა თუ არა იგი, ანდა ბედნიერია სამართლიანი კაცი თუ, პირიქით, უბედური.