მე მეგონა, ამნაირი სიტყვების შემდეგ საუბრის გაგრძელება აღარ დამჭირდებოდა, მაგრამ სულ მალე დავრწმუნდი, რომ ეს თურმე მხოლოდ ერთგვარი შესავალი იყო. გლავკონმა, რომელსაც არასდროს არაფრის წინაშე არ სჩვევია უკან დახევა, ვერც ამჯერად მოითმინა, რომ თრასიმაქემ პაექრობის გაგრძელება აღარ ისურვა, და ამ სიტყვებით მომმართა:

- რა გირჩევნია, სოკრატე: გეგონოს, რომ გადაგვარწმუნე, თუ მართლაც დაგვარწმუნო იმაში, რომ სამართლიანობა ყოველთვის უსამართლობაზე უმჯობესია?

- ჩემზე რომ იყოს დამოკიდებული, – ვუთხარი მე, – რა თქმა უნდა, მერჩია მართლაც დამერწმუნებინეთ.

- მართლა რომ გერჩიოს, ეგრე აღარ მოიქცეოდი. აბა, მითხარი: არსებობს თუ არა, შენის აზრით, ერთგვარი სიკეთე, რასაც ჩვენ ვისურვებდით, მაგრამ იმის გამო კი არა, რაც მას შედეგად მოსდევს, არამედ იმიტომ, რომ თავისთავადაა სასურველი, როგორც, მაგალითად, სიხარული, ან უწყინარი გართობა, რასაც არავითარი სხვა შედეგი არ მოსდევს, გარდა იმისა, რომ გულს გვიხალისებს?

- ჩემის აზრით, ამნაირი სიკეთე მართლაც არსებობს.

- კი მაგრამ, არსებობს თუ არა სხვანაირი სიკეთეც, რასაც ჩვენ ვისურვებდით როგორც თვით მისი გულისთვის, ისე მისივე შედეგის გამოც? ასე მაგალითად, მიგაჩნია თუ არა შენ, რომ კეთილგონიერება, მხედველობა ან ჯანმრთელობა ორმაგად სასურველია ჩვენთვის?

- დიახ, – მივუგე მე.

- და ბოლოს, ნუთუ ვერ ხედავ, რომ არსებობს მესამენაირი სიკეთეც, – თქვა გლავკონმა, – რომელსაც მიეკუთვნება სხეულის წვრთნა, ავადმყოფთა მოვლა-პატრონობა, მკურნალობა და ზოგიერთი სხვა სარფიანი ხელობა? ამნაირ სიკეთეზე შეიძლება ითქვას, რომ ის სამძიმოა, მაგრამ სასარგებლოც, და ამიტომ თავისთავად კი არაა სასურველი ჩვენთვის, არამედ მხოლოდ მისი სარფიანობისა და სხვა უპირატესობათა გამო, რასაც მისი ფლობა გვანიჭებს.

- არსებობს მაგნაირი სიკეთეც; მერედა, რა?

- რა და ის, რომ მაინც რომელს მიაკუთვნებ სამართლიანობას?

- მე თუ მკითხავ, ყველაზე მშვენიერს, რომელიც თავისთავად საამოა და თავისი შედეგებითაც სასურველია ყოველი ჩვენგანისათვის, ვინც მიელტვის ბედნიერებას.

- მაგრამ უმრავლესობა სიკეთის ყველაზე სამძიმო სახეობას აკუთვნებს სამართლიანობას, რომელიც სასურველია მხოლოდ და მხოლოდ საზღაურის, სახელისა თუ დიდების გამო, თავისთავად კი იმდენად მძიმე ტვირთია, რომ ყველა თავს არიდებს მას.

- ჩემთვის ცნობილია ეს აზრი; – ვუთხარი მე, – აკი თრასიმაქეც ამდენი ხანია ჰგმობს და აგინებს სამართლიანობას, სამაგიეროდ ქება-დიდებას ასხამს უსამართლობას; მაგრამ მე, ალბათ, ბრიყვი ვარ, ბრიყვი.

- მოიცა, ახლა მეც მომისმინე, – გამაწყვეტინა გლავკონმა, – ვინ იცის, იქნებ დამეთანხმო კიდეც. ჩემის აზრით, თრასიმაქე ძალიან დაგნებდა და მონუსხული გველივით ნებას დაჰყვა შენს გრძნეულებას. მე კი არც სამართლიანობის შენეული განხილვა მაკმაყოფილებს და არც უსამართლობისა. ამიტომაც კეთილ-ინებე და ამიხსენი, რანაირია როგორც ერთის, ისე მეორის ბუნება, ან რანაირ ზემოქმედებას ახდენენ სულზე, თავიანთ სამყოფლად რომ აურჩევიათ. ხოლო ყოველგვარი შედეგი, სახელი თუ საზღაური განზე გადავდოთ. თუ ნებას მიბოძებ, აი, რას ვიზამ: კვლავ მივუბრუნდები თრასიმაქეს მსჯელობას და, ჯერ ერთი, ვიტყვი, რა არის, ხალხის აზრით, სამართლიანობა, ან საიდან იღებს დასაბამს; მეორეც, გიჩვენებ, რომ სამართლიანობის ყველა მიმდევარი იძულებით იქცევა ასე, თითქოს ის აუცილებლობა იყოს და არა სიკეთე; მესამეც, მოგახსენებ, რომ ამნაირი ქცევა მართებულია, ვინაიდან, როგორც ამბობენ, უსამართლო კაცის ცხოვრება გაცილებით უმჯობესია სამართლიანი კაცის ცხოვრებაზე. პირადად მე ყოველივე ეს სულ სხვანაირად მესახება, სოკრატე, მაგრამ საგონებელში ვარ ჩავარდილი, ვინაიდან ყურები გამომიჭედეს თრასიმაქემ და ათასობით მისნაირმა. სამწუხაროდ, არავისგან მსმენია ის, რაც მე მჭირდება: სამართლიანობის საფუძვლიანი დაცვა და უსამართლობის წინაშე მისი უპირატესობის მტკიცება. მე მინდა მოვისმინო ქება სამართლიანობისა თავისთავად, და, უწინარეს ყოვლისა, შენგან მოველი ამას. ამიტომაც განზრახ მოვყვები უსამართლო ცხოვრების ქებას, რათა მიგახვედრო, თუ რარიგად მსურს ამის საპირისპიროდ მოვისმინო შენგან უსამართლობის გმობა და სამართლიანობის ქება-დიდება. მაგრამ მითხარი, იზიარებ თუ არა ჩემს აზრს?

- რა თქმა უნდა, – ვუთხარი მე, გონიერი კაცისთვის რა უნდა იყოს იმაზე სასიამოვნო, რომ ხშირად მიეცეს ამ საკითხზე საუბრის საშუალება?

- კეთილი და პატიოსანი, – თქვა გლავკონმა, – მაშ, მოისმინე ის, რაც ყველაზე უმალ შემოგთავაზე განსახილველად: კერძოდ, რა არის სამართლიანობა, და საიდან იღებს დასაბამს.

      როგორც ამბობენ, ბუნების თანახმად, უსამართლობის ჩადენა კარგია, მისი ატანა კი – ცუდი; მაგრამ უსამართლობის ატანა გაცილებით უფრო ცუდია, ვიდრე მისი ჩადენაა კარგი. ამიტომ მას შემდეგ, რაც ადამიანებმა გემო გაუგეს ერთს და იწვნიეს მეორე, ესე იგი მიხვდნენ, რასაც ნიშნავდა უსამართლობის ჩადენაც და მისი ატანაც, – რაკიღა შეუძლებელი შეიქმნა ცხოვრების წესად ექციათ მხოლოდ ერთი და თავიდან აეცილებინათ მეორე, უფრო ხელსაყრელად მიიჩნიეს შეთანხმებოდნენ ერთმანეთს, რათა აღარ ჩაედინათ უსამართლობა და აღარ ვნებულიყვნენ მისი ატანით. აქედან იღებს დასაბამს კანონმდებლობაც და ორმხრივი ხელშეკრულებაც. სწორედ კანონისეულ დადგენილებებს ეწოდა კანონიერებაც და სამართლიანობაც. ასეთია სამართლიანობის დასაბამიც და არსიც, სამართლიანობისა, რომელსაც საშუალო ადგილი უჭირავს უდიდეს სიკეთესა და უდიდეს ბოროტებას შორის: რადგანაც უსამართლობის ჩადენა ისე, რომ დაუსჯელი დარჩე, ყველაზე დიდი სიკეთეა, ხოლო უსამართლობის ატნა, როცა სამაგიეროს მიგება არ შეგიძლია, – ყველაზე დიდი ბოროტება. ამ ორ უკიდურესობას შორის მდებარე სამართლიანობა სასურველია არა როგორც სიკეთე, არამედ პატივდებულია მხოლოდ მათ მიერ, ვისაც უსამართლობის ჩადენის თავი არა აქვს. რადგანაც ვისაც უსამართლობის ჩადენის უნარი შესწევს (მე ვგულისხმობ ნამდვილ მამაკაცს), აზრადაც არ მოუვა – თუკი, რა თქმა უნდა, სრულ ჭკუაზეა, – ხელშეკრულების დადება იმის თაობაზე, რომ დაუშვებელია უსამართლობის ჩადენა ან მისი ატანა. აი, რანაირია, სოკრატე, სამართლიანობის ბუნება და მისი დასაბამი, მავანთა მსჯელობის თანახმად.

      სამართლიანობის მიმდევრები მხოლოდ თავისდა უნებურად და იმის გამო მისდევენ მას, რომ უსამართლობის ჩადენის ძალი არ შესწევთ. რაშიაც თვალნათლივ დავრწმუნდებით, თუ წარმოვიდგენთ შემდეგს: მოდი, მივცეთ თანაბარი უფლება როგორც სამართლიან, ისე უსამართლო კაცსაც, ჩაიდინონ ყველაფერი, რაც მათ მოეპრიანებათ, შემდეგ კი თვალი გავადევნოთ საით წაიყვანენ თვითეულ მათგანს მისი საკუთარი ვნებები, ზრახვები თუ მისწრაფებები. ჩვენ ვნახავთ, რომ სამართლიანი კაცი იმავე გზას დაადგება, რომელსაც მისდევს უსამართლო, ხოლო ამის მიზეზია სიხარბე, ანგარება, მომხვეჭელობა, რასაც ისე მიელტვის ნებისმიერი ბუნება, როგორც სიკეთესა და მხოლოდ კანონის ძალა თუ აიძულებს, ერთგვარი ზომიერება შეინარჩუნოს.

      ადამიანებს მხოლოდ მაშინ მიეცემოდათ ყველაფრის ჩადენის შესაძლებლობა, რაზედაც ზემოთ მოგახსენებდით, – იგივე უნარი რომ ჰქონოდათ, რაც გადმოცემით ჰქონია ლიდოსის პირმშოს გიგესს. გიგესი მწყემსი იყო და ლიდიის მაშინდელ მეფეს ემსახურებოდა. ერთხელ, საშინელი თავსხმისას, რასაც მიწისძვრაც მოჰყვა, დედამიწის ქერქი სწორედ იმ ადგილას გაიპო, სადაც გიგესი ფარას მწყემსავდა. ამ სანახაობით განცვიფრებული გიგესი ნაპრალში ჩაძვრა და მიწის ქვეშ, როგორც გადმოგვცემენ, მრავალ სხვა საოცრებას შორის სპილენძის ცხენიც იხილა, რომლის ფუღურო მუცელსაც ორსაგდულიანი კარი ჰქონდა დატანებული. გიგესმა შიგ შეიხედა და მიცვალებული დაინახა; ეტყობოდა, სიცოცხლეში მოსული კაცი უნდა ყოფილიყო. მიცვალებული შიშველი იყო, მხოლოდ ცალ თითზე ოქროს ბეჭედი ეკეთა. გიგესმა ბეჭედი წააძრო და ჯურღმულიდან ამოცოცდა. ყოველი თვის დამლევს მწყემსები ერთად იყრიდნენ თავს, რათა მეფისთვის თავიანთი სამწყსოს ამბავი მოეხსენებინათ. მალე ამ დრომაც მოაწია. თავყრილობაზე სხვებთან ერთად გიგესიც გამოცხადდა, მწყემსებს შორის მჯდომარემ შემთხვევით ისე შეატრიალა ბეჭედი, რომ თვალი ხელის გულისკენ მოექცა. ბეჭდის შეტრიალებაც იყო და გიგესი უხილავი გახდა. დანარჩენები ისე ლაპარაკობდნენ გაუჩინარებულზე, თითქოს მათ გვერდით კი არა, არამედ სადღაც შორს ყოფილიყოს, რამაც დიდად გააოცა იგი. ხელახლა შემოაბრუნა ბეჭედი, ისე რომ თვალი ზევით უყო, და კვლავ ხილული შეიქნა. ამის შემდეგ რამდენჯერმე კიდევ მოსინჯა, მართლა ასეთი ძალა ჰქონდა თუ არა ბეჭედს, და ყოველთვის, როცა ბეჭდის თვალს ხელის გულისკენ შეაბრუნებდა, გიგესი უხილავი ხდებოდა, ხოლო როგორც კი ზევითკენ შემოატრიალებდა, – ხილული. ამაში დარწმუნებულმა ისე მოაწყო საქმე, რომ სხვებთან ერთად მეფის კარზე მაცნედ წარგზავნეს. სასახლეში რომ შეაღწია, გიგესმა აცთუნა დედოფალი, მასთან ერთად თავს დაესხა მეფეს, მოკლა და ხელში ჩაიგდო ძალაუფლება.

      დავუშვათ ახლა, რომ არსებობს ორი ამნაირი ბეჭედი, რომელთაგანაც ერთი სამართლიან კაცს უკეთია, მეორე კი – უსამართლოს. ალბათ, ერთ კაცსაც ვერ ვპოვებდით იმდენად უდრეკს და მტკიცეს, რომ სამართლიანობის ერთგული დარჩენილიყო და არ აჰყოლოდა ცთუნებას, ესე იგი, არ მიეთვისებინა სხვისი ავლადიდება, ხელიც კი არ ეხლო მისთვის, თუმცაღა საშუალება ექნებოდა საბაზრო მოედნებზე დაუსჯელად აეწაპნა ყველაფერი, რაც კი მოეპრიანებოდა, უჩუმრად შეეღწია სახლებში, დაუფლებოდა ყველა ქალს, ვინც თვალში მოუვიდოდა, მუსრი გაევლო ხალხისთვის, ან დილეგიდან დაეხსნა დამნაშავენი, მოკლედ, ისე მოქცეულიყო კაცთა შორის, თითქოს ყოვლისმძლე ღმერთი ყოფილიყოს. ამ მხრივ ბეჭდის ყველა მფლობელი წყლის ორი წვეთივით ემგვანებოდა ერთმანეთს, სამართლიანი კაცი ისევე მოიქცეოდა, როგორც უსამართლო. აი, უტყუარი საბუთი იმისა, რომ ადამიანი თავისი ნებით კი არ ირჩევს სამართლიანობას, არამედ იძულებით, რადგანაც საკუთრივ სამართლიანობა არავის მიაჩნია სიკეთედ, და თუ უსამართლობის ჩადენის საშუალება მიეცა, ხელიდან არ გაუშვებს ამ შესაძლებლობას. ეს იმიტომ, რომ უსამართლობა ყველას უფრო ხელსაყრელი, უფრო სასარგებლო ჰგონია, ვიდრე სამართლიანობა; და მართებულადაც ჰგონიაო, იტყვის ამ თვალსაზრისის მომხრე. თუ ამნაირი ძალაუფლების მფლობელი კაცი ერთხელ მაინც არ მოიქცევა უსამართლოდ და ხელს არ ახლებს სხვის ავლადიდებას, ყველაზე უბადრუკად და უგუნურად შერაცხავს ხალხი, თუმცა ხმამაღლა პირფერულად მოჰყვებიან მის ქება-დიდებას, მაგრამ მხოლოდ იმისი შიშით, რომ თვითონ მათ არა ევნოთ რა. აი, ასეა საქმე.

      რაც შეეხება იმათ ცხოვრებას, ვისზედაც აქ ვლაპარაკობთ, ჩვენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შევძლებთ მართებულად ვიმსჯელოთ ამის თაობაზე, თუ ერთმანეთს შევუპირისპირებთ ყველაზე სამართლიანი და ყველაზე უსამართლო კაცის ცხოვრებას, არა და, კოვზი ნაცარში ჩაგვივარდება. მაგრამ მაინც რანაირად შეიძლება ერთმანეთს შევუპირისპიროთ ისინი? აი, ასე: უსამართლო კაცს ქრთილის მარცვლის ოდენა უსამართლობასაც ნუ ჩამოვაცილებთ, სამართლიანს კი – სამართლიანობის ნატამალს, ასე რომ სრულყოფილი სახით წარმოვიდგინოთ ორივე მათგანის ბუნება. დაე, უსამართლო კაცმა, უწინარე ყოვლისა, თავის საქმეში გაწაფული ოსტატივით იმოქმედოს: გამოცდილმა მესაჭემ თუ ექიმმა იცის, რა არის მის საქმეში შესაძლებელი და რა – შეუძლებელი; ამიტომ ერთს თუ მოჰკიდებს ხელს, მეორეს განზე მიაგდებს. ამასთანავე, მას შეუძლია თავისი შემთხვევითი მარცხის გამოსწორებაც. ეგეც არ იყოს, უსამართლო კაცი, თუ მას სურს მართლაც უსამართლო კაცის სახელი ერქვას, მარჯვედ და მალულად უნდა იკვარახჭინებდეს თავის უსამართლო საქმეს. თუ ამხილეს, მაშასადამე, არ ვარგებულა. რადგანაც უსამართლობის უკიდურესი ზღვარი ისაა, რომ სამართლიანობად ჩანდეს, თუმცა სინამდვილეში სამართლიანობისა არა სცხია რა. მაშ, სრული უსამართლობით შევმოსოთ უსამართლო კაცი, ისე, რომ უსამართლობის ნატამალიც კი არ დავაკლოთ, რათა უდიდესი უსამართლობის მოქმედმა ყველაზე სამართლიანი კაცის სახელი მოიხვეჭოს ხალხის თვალში. თუ ღმერთი გაუწყრა და სადმე წაიფორხილა, მაშინვე ფეხზე დადგომა და წელში გამართვა უნდა შეძლოს. ამასთანავე, სიტყვაც კარგად უნდა უჭრიდეს, რათა თუ მისი უსამართლობის ამბავი გამჟღავნდა, მტერს გზა-კვალი აუბნიოს და თვალში ნაცარი შეაყაროს. სადაც საჭიროა, არც ძალმომრეობას უნდა ერიდებოდეს, რადგანაც არც სიმამაცე უნდა აკლდეს, არც ძალმოსილება, არც მეგობრები და არც სიმდიდრე.

      აი, ამნაირ ბოროტმოქმედს დავუპირისპიროთ ჩვენი მსჯელობით სამართლიანი, უბრალო და კეთილშობილი კაცი, რომელსაც სურს, ესქილეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, კი არ ჩანდეს, არამედ მართლაც კეთილი იყოს. მაშ, შორს მისგან ყოველგვარი მოჩვენებითობა. რადგან თუ მხოლოდ ხალხს ეჩვენება სამართლიანად, მაშინ ისე მიაგებენ პატივს და საჩუქრებითაც აავსებენ, როგორც სამართლიან კაცს, და ვეღარავინ მიხვდება, რის გამოა სამართლიანი: საჩუქრებისა და პატივისა თუ საკუთრივ სამართლიანობის გულისთვის. ამიტომაც უნდა ჩამოვაცილოთ ყველაფერი, სამართლიანობის გარდა, და ამ სახით დავუპირისპიროთ უსამართლო კაცს. დაე, უსამართლობით შესვრილი კაცის სახელი გაუვარდეს ხალხში, ისე, რომ არავითარი წილი არ ედოს უსამართლობასა და ბოროტებაში, რათა მისი სამართლიანობა სასტიკი გამოცდის წინაშე დადგეს და ყველასათვის ცხადი შეიქნეს, რომ ვერც ავსიტყვაობა აკლებს რასმე და ვერც ის, რაც შედეგად მოსდევს ავსიტყვაობას. დაე, განუხრელად მისდიოს თავის გზას უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე; დაე, სამართლიანს მთელი სიცოცხლის მანძილზე უსამართლო კაცად იცნობდეს ყველა. და როცა ერთი – სამართლიანობის, მეორე კი უსამართლობის უკიდურეს ზღვარს მიაღწევს, მაშინღა შეიძლება ვიკითხოთ, რომელია უფრო ბედნიერი.

- ღმერთო დიდებულო! – აღმომხდა მე, – ეს რა ოსტატურად გამოაქანდაკე, გლავკონ, როგორც ერთი, ისე მეორე, ამ ჩვენს სამსჯავროზე წარმოსადგენად?!

- ცდა არ დამიკლია, – მითხრა გლავკონმა, – და რახან ამნაირნი არიან, ვფიქრობ, აღარ გაგვიჭირდება, ვიმსჯელოთ და ვნახოთ, რა ბედი ელის თვითეულ მათგანს. რაც სათქმელია, უნდა ითქვას, ხოლო თუ ჩემი სიტყვა გემწვავა, ისე იგულე, სოკრატე, თითქოს მე კი არ ვლაპარაკობდე, არამედ ისინი, სამართლიანობის მაგივრად უსამართლობას რომ ასხამენ ხოტბას. მათ თუ ვერწმუნებით, ჩემს მიერ ამნაირად წარმოსახული კაცი საიმისოდაა განწირული, რომ გაამათრახონ, აწამონ, გახურებული შანთით ამოსწვან თვალები და, ბოლოს, ძელზე გასვან, რათა, ამრიგად, მიხვდეს, რომ სამართლიანობას კი არ უნდა მიელტვოდეს, არამედ მხოლოდ იმას, რომ სამართლიანი ეგონოს ხალხს. ასე რომ, ესქილეს ამონათქვამიც გაცილებით უფრო მართებულად მიესადაგება უსამართლოს. რადგანაც ეს უკანასკნელი, უსამართლობის მეხოტბეთა სიტყვით, რაღაც მოჩვენებითს კი არა, ნამდვილს ესწრაფის; იმას კი არ ცდილობს, რომ ხალხს უსამართლო კაცად მოაჩვენოს თავი, არამედ იმას, რომ მართლა უსამართლო იყოს:

«ღრმად დაუხნავს და დაუკვალავს თვისი გონება,
რომ ჯეჯილივით აღმოცენდნენ ბრძნული აზრები».

      სამართლიანობის ნიღაბს ამოფარებული, უწინარეს ყოვლისა, ხელთ იგდებს სახელმწიფო მართვის სადავეს, ვისაც უნდა, იმას მოიყვანს ცოლად, ვისაც უნდა, იმას გაათხოვებს, ვისაც უნდა, იმას დაუკავშირდება და, თანაც, ყოველივე ამას თავისდა სასარგებლოდ და ხელის მოსათბობლად გამოიყენებს, ვინაიდან სულაც არ ეთაკილება უსამართლობა. სულერთია, გინდ კერძო და გინდ საზოგადო საქმისთვის რომ შეექნას დავა, აუცილებლად სძლევს თავის მოცილეთ; რაკიღა სძლევს, თვითონაც გამდიდრდება და მეგობრებსაც გააბედნიერებს, თავბედს აწყევლინებს მტრებს, მსხვერპლშეწირვას არ მოაკლებს და ულევი ძღვნითაც მოიმადლიერებს ღმერთებს, ასე რომ, უკვდავთაც და მოკვდავთაც მეტ პატივს მიაგებს და ღმერთებისთვისაც უფრო სასურველი იქნება, ვიდრე სამართლიანი კაცი. აი, რას ემყარება, სოკრატე, მტკიცება, რომლის თანახმადაც, უსამართლოს უკვდავნიც და მოკვდავნიც უფრო სწყალობენ, ვიდრე სამართლიანს.

      როდესაც გლავკონმა სიტყვა დაასრულა, საპასუხოდ გავემზადე, მაგრამ მისმა ძმამ ადიმანტემ დამასწრო და მითხრა:

- ხომ არ გგონია, სოკრატე, რომ ამით ამოიწურა ყველაფერი?

- რატომაც არა?

- კი მაგრამ, მთავარი რომ უთქმელი დარჩა?

- მაშინ, ანდაზისა არ იყოს – «ძმა ძმისთვისაო», – თუ გლავკონს რამე გამორჩა, შენ დაუმატე. ჩემთვის მისი ნათქვამიც საკმარისია, რათა დამარცხების ნიშნად თითი მოვკაკვო და სამართლიანობის დაცვის თავი აღარა მქონდეს.

- თავს ნუ იკატუნებ! – შემომიტია ადიმანტემ, – აბა, ერთი ესეც მოისმინე: ჩვენ გვმართებს განვიხილოთ იმის საწინააღმდეგო მოსაზრებაც, რასაც ამტკიცებდა გლავკონი, ვისი მოპირისპირენიც ქება-დიდებას ასხამენ სამართლიანობას, უსამართლობას კი გმობენ. მაშინ, ჩემი აზრით, უფრო გასაგები გახდება, თუ რას იზრახავდა გლავკონი. აკი მამები გამუდმებით ურჩევენ და შეაგონებენ შვილებს, სამართლიანნი იყავითო, და ასევე იქცევა ყველა, ვინც სხვებზე ზრუნავს. მაგრამ სამართლიანობას თვით მისი გულისთვის კი არ აქებენ, არამედ იმ სახელის გამო, რასაც მისი წყალობით ვიხვეჭთ. სწორედ სამართლიანობის მეოხებით ცდილობენ ხელთ იგდონ მაღალი თანამდებობა, სარფიანად იქორწინონ და მიაღწიონ ყველა იმ უპირატესობას, წეღან რომ ახსენებდა გლავკონი იმ უსამართლო კაცზე მსჯელობისას, რომელიც სამართლიანი ჰგონია ხალხს. მაგრამ სამართლიანობის მომხრენი ამასაც არ სჯერდებიან და ზემოთ ჩამოთვლილთ ზოგიერთ სხვა უპირატესობასაც უმატებენ, რასაც სახელისა და დიდების წყალობით იძენს კაცი: ისინი იმოწმებენ ღმერთის წყალობას და ჩამოთვლიან იმ ურიცხვ სიკეთეს, რასაც უკვდავნი, მათი აზრით, მიაგებენ ღვთისმოსავთ. ამას ამტკიცებს ისეთი დიდებული პოეტი, როგორიცაა ჰესიოდე, და მას კვერს უკრავს თვით ჰომეროსიც. ჰესიოდეს მიხედვით, ღმერთებმა სამართლიან კაცთათვის შექმნეს მუხები, რათა

«რკოს სთავაზობდნენ მათ რტოებით და ტკბილი თაფლით
მათსავ სალხენად ივსებდნენ ფუღურო ღეროს;
წელში წყდებოდნენ მათთვის ცხვრებიც მატყლის სიმძიმით».

      ვინ მოსთვლის, კიდევ რამდენი სიკეთე შექმნეს ღმერთებმა მართალთათვის. დაახლოებით ამასვე ამბობს ჰომეროსიც:

«შენ ემგვანები იმ ყრმამრავალ ხელმწიფეს სვიანს,
მართლად გამრიგეს და ღვთისმოშიშს, ვის მამულშიაც
ზღვად სკდება ხორბლის მოსავალი და თვით მიწამდე
იზნიქებიან დახუნძლულნი ნაყოფით ხენი,
იალაღებზე ურიცხვი ცხვრის ფარა დაუდის
და მფრთონავ ზღვაში ულევია თევზის სიმრავლე».

      მუსეოსისა და მისი ძის მიხედვით, ღმერთები კიდევ უფრო დიდ სიკეთეს აღუთქვამენ მართალთ, რომელთაც ჰადესში ჩასვლის შემდეგ ინახად სხამენ, გვირგვინებით უმკობენ შუბლს და დიდებულ ლხინსაც უმართავენ მათი ღვთისმოსაობის სანაცვლოდ, ასე რომ, ისინი მთელ თავიანთ დროს თრობაში ატარებენ, თითქოს სიქველის საუკეთესო საზღაური მარადიული სიმთვრალე იყოს.

      სხვების მტკიცებით, ღმერთების წყალობა მარტოოდენ მართალთ კი არა, მათ შთამომავალთაც უწევთ: ღვთისმოშიში და ფიცის ერთგული კაცის სიცოცხლე მის შვილებში, შვილიშვილებში და მომდევნო თაობებში გრძელდება. აი, რისთვის, და ბევრი სხვა რამისთვისაც აქებენ და ადიდებენ ისინი სამართლიანობას, უსამართლო და უკეთურ სულთა სამყოფლად კი ჰადესის ჭანჭრობს სახავენ და აიძულებენ ტანჯულთ, ცხრილით ხაპავდნენ წყალს; თუმცა არც სიცოცხლეში ათავისუფლებენ მათ ტანჯვისაგან, და ყველა ის სასჯელი, რაც გლავკონს იმ სამართლიან კაცთა ხვედრად მიაჩნდა, უსამართლონი რომ ჩანან ხალხის თვალში, მათი მტკიცებით, სწორედ ნამდვილ უსამართლოთ ატყდება თავს. ესაა და ეს; ასეთნაირად ადიდებენ ისინი სამართლიანობას, უსამართლობას კი გმობენ.

      გარდა ამისა, სოკრატე, განსახილველად მინდა შემოგთავაზო სამართლიანობისა და უსამართლობის სხვანაირი გაგებაც, ერთავად პირზე რომ აკერია პოეტებსაც და უბრალო ხალხსაც. ისინი ერთხმად ამტკიცებენ, რომ კეთილგონიერება და სამართლიანობა მშვენიერია, თუმცა, იმავდროულად, სამძიმოცაა და ძნელიც, მაშინ როდესაც თავაშვებულება და უსამართლობა სასიამოვნოა და ადვილი; მხოლოდ საყოველთაო აზრი და კანონიერება თუ მიიჩნევს მათ სამარცხვინოდ. ისინი გაიძახიან, უსამართლობა სამართლიანობაზე უფრო სასარგებლოაო. უმრავლესობა, როგორც კერძო, ისე საზოგადო ცხოვრებაშიაც ბედნიერად მიიჩნევს და პატივსა სცემს არამზადებს, თუკი ისინი მდიდარნი და გავლენიანნი არიან, იმავდროულად კი ქედმაღლური ზიზღით უყურებს და აგდებულად ეპყრობა ღირსეულ, მაგრამ ღარიბ-ღატაკ ადამიანებს, თუნდაც ისინი მდიდრებზე უფრო კეთილშობილ ხალხად მიაჩნდეს.

      მაგრამ ყველაზე უცნაური მაინც ისაა, რასაც ზოგიერთნი ამბობენ ღმერთებსა და სიქველეზე: თითქო უკვდავნი კეთილ ხალხს წილად არგუნებდნენ უბედურებასა და უბადრუკ ცხოვრებას, უკეთურთ კი საპირისპირო ხვედრს უმზადებდნენ. თავიანთი მხრივ, მოწყალების მთხოვნელი მისნები კარს უტალახებენ და არწმუნებენ მდიდრებს, ღმერთების მიერ მომადლებულ ნიჭსა ვფლობთო, და თუ ან თქვენ, ან თქვენს წინაპრებს რაიმე ცოდვა მოგიძღვით, შეგვიძლია მსხვერპლშეწირვით ან შელოცვით მოგიტევოთო; თანაც, ეს ისე იოლი და სასიამოვნო იქნება თქვენთვის, თითქოს სადღესასწაულო სანახაობით ტკბებოდეთო. თუ ვინმეს სურს მტერს ავნოს რამე, ისინი მზად არიან, სულ მცირე საზღაურის ფასად, გაჩენის დღე აწყევლინონ მას, სულერთია, გინდ კეთილი იყოს და გინდ უკეთური. ამასთან, ირწმუნებიან, რომ გრძნეულებისა და ჯადოქრული კვანძების მეოხებით, შეუძლიათ თვით ღმერთებიც კი დამქაშებად გაიხადონ. ყოველივე ამის დასტურად პოეტებს იმოწმებენ, რომელთა აზრითაც ბოროტებასა თუ ბიწიერებაზე ადვილი არა არის რა:

«ბიწიერება ურიცხვია, რომელიც გნებავს
ამოირჩიე, გზაც მოკლეა მისკენ სავალი,
სიქველის ბჭეს კი მხოლოდ ოფლის ღვრით და წამებით
თუ შეიძლება რომ მიეახლო».

      თანაც, სიქველისაკენ მიმავალი გზა გრძელია და ნარეკლიანი. ზოგიერთის მტკიცებით კი ადამიანებს შეუძლიათ თვით ღმერთებზედაც მოახდინონ ზემოქმედება, რის დასტურადაც ჰომეროსს იმოწმებენ, რომელიც ამბობს:

«თვით ღმერთებსაც კი გულს მოულბობს შემცოდე კაცი,
რის მსხვერპლშეწირვით, ზედაშის ღვრით, ლოცვა-ვედრებით,
ქედმოდრეკილი შეწყალებას მოითხოვს მათგან».

      ზოგსაც ხელთ უპყრია მუსეოსისა და ორფევსის – როგორც ამბობენ, სელენესა და მუზების შთამომავალთა – წიგნების გროვა; ამ წიგნების მიხედვით ასრულებენ ისინი თავიანთ საღვთისმსახურო წესებს და არწმუნებენ არა მარტო ცალკეულ პირებს, არამედ მთელ ხალხებსაც, რომ მსხვერპლშეწირვითა და თავშესაქცევი თამაშებით შეუძლიათ დაიხსნან და ცოდვებისაგან გაწმინდონ როგორც ცოცხლები, ისე მკვდრებიც. ამ საღვთისმოსაო წეს-ჩვეულებათა აღსრულებას ისინი მისტერიებისეულ ზიარებად მიიჩნევენ, რაც თითქოს იმ ქვეყნად წამებისაგან ათავისუფლებს სულებს, ხოლო ვინც უგულებელყოფს სხვერპლშეწირვას, ჰადესში მარადიული ურვისთვისაა განწირული.

      ყოველივე ამას და, ვინ მოსთვლის, კიდევ რაღას არ ამბობენ, ჩემო ძვირფასო სოკრატე, სიქველესა თუ ბიწზე; იქვე დასძენენ, თუ რანაირი თვალით უყურებენ ერთსაც და მეორესაც ადამიანებიც და ღმერთებიც. ახლა მითხარი, რანაირ შთაბეჭდილებას მოახდენენ ეს სიტყვები უზადო ბუნებრივი მონაცემებით დაჯილდოებულ ჭაბუკთა სულზე, ხარბად რომ აცხრებიან ამ სატყუარს და საიმისო უნარიც შესწევთ, რომ სათანადო დასკვნა გამოიტანონ აქედან: როგორი უნდა იყოს ადამიანი, ან რა გზა უნდა აირჩიოს, რომ ღირსეულად გალიოს ეს წუთისოფელი. როგორც ჩანს, მათ წინაშე იგივე კითხვა დაისმის, რომლითაც მოგვმართავს პინდარე:

«როგორ მივუდგე ამ მიუდგომელ
ციხე-კოშკს, ან ვით მოვექცე თხემზე?
ჭეშმარიტების თუ სიყალბის გზით?»

      როგორც ამბობენ, მე თუ სამართლიანი ვარ, მაგრამ ხალხის თვალში უსამართლო ვჩანვარ, ვერავითარ სარგებელს ვერ ვეღირსები აქედან, პირიქით, სიმძიმილისა და ზარალის გარდა სხვა არაფერი მელის. ხოლო უსამართლო კაცს, რომელმაც იმდენი მოახერხა, რომ სამართლიანის სახელი მოიხვეჭა ხალხში, ბედი უღიმის და ღმერთივით უზრუნველად ცხოვრობს. და რაკი მოჩვენებითობა, ბრძენკაცთა სიტყვით ჭეშმარიტებაზე ძლიერია და კეთილდღეობის პირობად გვევლინება, მთელი ჩემი არსება უპირატესად მისკენ უნდა იყოს მიქცეული. ამიტომ მე მმართებს მოსაჩვენებლად, როგორც კარიბჭის სამკაული, ჩემს ირგვლივ მოვხაზო სიქველის მაცთური ხატება, რათა ხალხს თვალში ნაცარი შევაყარო და ასე შევნიღბო ბრძენთა-ბრძენი არქილოქეს ცბიერი და გაქნილი მელა. კი მაგრამ, მეტყვიან ალბათ, როდემდე შეიძლება შენიღბო შენი უსამართლობა? დიდ საქმეს გარჯა დიდი სჭირდება-მეთქი ვიტყოდი მათ საპასუხოდ. მაგრამ თუ ჩვენ ვესწრაფით კეთილდღეობას, სხვა რა დაგვრჩენია: იმ გზას უნდა დავადგეთ, რაც ამნაირი სიტყვებით გვაქვს მონიშნული. ჩვენი უსამართლობის შესანიღბავად სხვადასხვა ფარულ საზოგადოებებსა თუ ამხანაგობებს ვაარსებთ ეგეც არ იყოს, შეგონებისა თუ დარწმუნების ხელოვნებაში გაწაფული ოსტატებიც ბლომადა გვყვანან, რომელთაც შეიძლება დავესესხოთ მსაჯულთა ყბადაღებულ სიბრძნეს თუ ენაგატლეკილ ვექილთა ლაქლაქს; ასე რომ, ხან დარწმუნების ხერხს მოვიშველიებთ, ხან კი ძალადობას მივმართავთ, რათა ყველა საქმეში გამარჯვებული გამოვიდეთ და სასჯელი თავიდან ავიცილოთ.

      მაგრამ ღმერთებს ვერც დაემალები და ვერც ძალას იხმარ მათ მიმართ. ხოლო თუ ისინი არ არსებობენ, ან ამქვეყნიურ საქმეებში არ ერევიან, ჩვენ რაღად უნდა ვცილობდეთ, რომ მათ დავემალოთ? მაგრამ თუ ღმერთები არსებობენ და ზრუნავენ კიდეც ჩვენზე, საკითხავია, რა ვიცით მათ არსებობაზე, გარდა იმისა, რასაც გვაუწყებენ თქმულებები ან პოეტები, მათი გვარტომობის ამბებს რომ გადმოგვცემენ? იგივე პოეტები გვამცნობენ, რომ შეიძლება აზრი შევაცლევინოთ ღმერთებს და მსხვერპლშეწირვით, მდიდრული ძღვენითა თუ ლოცვა-ვედრებით მათი გული მოვინადიროთ. იძულებული ხარ, ერთიც ირწმუნო და მეორეც, ან საერთოდ ურწმუნო გახდე. თუ გწამს, ჯერ უსამართლობის გზას უნდა დაადგე, მერე კი იმ სიმდიდრიდან, რაც უსამართლობით შეიძინე, მსხვერპლი შესწირო ღმერთებს. თუ სამართლიანნი ვართ, არ უნდა გვეშინოდეს იმისა, რომ ღმერთები შეგვაჩვენებენ, მაგრამ იმ სიმდიდრეს კი უნდა გამოვეთხოვოთ, რაც შეიძლებოდა უსამართლობით შეგვეძინა. ასე რომ, უსამართლობა დიახაც სასარგებლოა ჩვენთვის, ხოლო რაც შეეხება ჩვენს შეცდომებს თუ შეცოდებებს, გულმხურვალე ლოცვა-ვედრებით აზრს შევაცვლევინებთ ღმერთებს და, ამრიგად, თავიდან ავიცილებთ მათ რისხვას. კი მაგრამ ჰადესში ჩვენცა და ჩვენს შვილებსა თუ შვილიშვილებსაც ხომ საშინელი სასჯელი გველის ამ ქვეყნად ჩვენი უსამართლობის სანაცვლოდ? მართალია, მაგრამ სწორედ აქ იჩენს თავს მისტერიებისეულ ზიარებათა და მხსნელი ღმერთების დიადი ძალა, თუ ვერწმუნებით ძლევამოსილ სახელმწიფოებსა და ღმერთების ნაშიერთ, პოეტებად თუ ღვთაებრივ წინასწარმეტყველებად რომ მოგვვლენიან ამ ქვეყნად: მათი მტკიცებით, სწორედ ასეა საქმე.

      მაშ, რის საფუძველზე შეიძლებოდა აგვერჩია სამართლიანობა უკიდურესი უსამართლობის სანაცვლოდ, თუკი სავსებით საკმარისია წესიერების მოჩვენებითი და მაცთური გარსით შევნიღბოთ უსამართლობა, რათა ჩვენი ქცევა გონივრული და სამართლიანი ჩანდეს, როგორც მოკვდავთა, ისე უკვდავთა თვალშიც, – არა მარტო ჩვენს სიცოცხლეში, არამედ სიკვდილის შემდეგაც? ასეთია როგორც ბრბოს, ისე ამა ქვეყნის ძლიერთა აზრიც. ყოველივე ამის შემდეგ განა შეიძლება, სოკრატე, რომ სულიერი თუ სხეულებრივი ძალმოსილებით შემკული, შეძლებული და წარჩინებული კაცი პატივს სცემდეს სამართლიანობას და დამცინავად არ ქირქილებდეს, როდესაც ესმის, როგორ აქებენ და ადიდებენ მას? თვით ისიც კი, ვისაც შეუძლია ცხადყოს იმისი სიყალბე, რაც ეს-ესაა მოგახსენეთ, ვინც დარწმუნებულია, რომ სამართლიანობას ვერაფერი შეედრება ამ ქვეყნად, – დიახ, თვით ისიც კი შემწყნარებელია უსამართლოთა მიმართ და ურისხველად იტანს მათ თავგასულობას, რადგანაც იცის, რომ უსამართლობა მხოლოდ იმას თუ აღაშფოთებს, ვის ბუნებაშიაც ღვთაებრიობის ნაპერწკალი ღვივის, ან კიდევ იმას, ვინც თავს იკავებს უსამართლობისაგან, რადგანაც მისი სული ცოდნის სინათლითაა გაბრწყინვებული; საერთოდ კი, ნებაყოფილობით არავინ ემსახურება სამართლიანობას: უსამართლობის მგმობელნი მხოლოდ თავიანთი სიმხდალის, სიბერის ან სხვა რაიმე სისუსტის, მოკლედ, იმის გამო თუ ჰგმობენ მას, რომ უსამართლობის ჩადენა არ შეუძლიათ, რასაც თვალნათლივ გვიმოწმებს შემდეგი გარემოება: პირველივე უმწეო კაცი, რომელიც ძალას მოიცემს, დაუყოვნებლივ ჩაიდენს უსამართლობას, რამდენადაც ამის უნარი შესწევს.

      ამის მიზეზი კი სხვა არა არის რა, თუ არა ის, რამაც მთელი ეს მსჯელობა გამოიწვია, და, აი, ახლა რას გეტყოდით მე გლავკონი: ო, ჩვენო საოცარო სოკრატე! რამდენიც არ უნდა იყოთ სამართლიანობის თაყვანისმცემელნი, ძველი გმირებიდან მოყოლებული, რომელთა გამონათქვამებიც დღევანდელ დღემდე შემოგვრჩა, და ჩვენი თანამედროვეებით დამთავრებული, – არცერთ თქვენგანს არასოდეს უგმია უსამართლობა და არც სამართლიანობა უდიდებია სხვა რამ მიზეზის და არა მათგან გამომდინარე სახელის, პატივისა თუ სარგებლის გამო. საკუთრივ სამართლიანობა და უსამართლობა კი, მთელი თავიანთი ძალმოსილებითურთ, რითაც ისინი არსებობენ სულში, ჯერ კიდევ არავის განუხილავს სათანადოდ, არც პოეტური და არც პროზაული სიტყვით; არც ის უთქვამს ვინმეს, რომ უსამართლობა უდიდესი ბოროტებაა, რასაც, საერთოდ, შეიძლება შეიცავდეს ადამიანის სული, სამართლიანობა კი – უდიდესი სიკეთე. ყველას რომ თავიდანვე ასე ემსჯელა და ჩვენც სიყრმითგანვე დავეწმუნებინეთ, იძულებულნი აღარ ვიქნებოდით ფხიზლად გვჭეროდა თვალი, რათა ერთმანეთისთვის აღგვეკვეთა უსამართლო ნაბიჯის გადადგმა, და ყოველი ჩვენგანი თვითონვე იქნებოდა საკუთარი თავის მეთვალყურე, იმისი შიშით, ვაითუ უსამართლობა შემომეპაროს სულში და, ამრიგად, უდიდესი ბოროტების მოქმედი შევიქნეო.

      აი, რას იტყოდა თრასიმაქე, და ზოგი სხვა ვინმეც, სამართლიანობისა თუ უსამართლობის თაობაზე, რითაც, ჩემის აზრით, უხეშად აურევდა ერთმანეთში მათ მნიშვნელობას და, ალბათ, ამასაც არ დასჯერდებოდა, სოკრატე. მე კი, რაღა დაგიმალო, მიტომაც არ დამიზოგავს თავი, რომ მინდა შენგან ამის საპირისპირო მტკიცება მოვისმინო. მაშ, გვიპასუხე და გვიჩვენე არა მარტო ის, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, არამედ ისიც, თუ რანაირ ზემოქმედებას ახდენენ ისინი სულზე, და შეიძლება ითქვას თუ არა რომ ერთი ბოროტებაა, მეორე კი სიკეთე. ხოლო იმაზე, თუ ვინ რა სახელს იხვეჭს სამართლიანობით ან უსამართლობით, ნურაფერს იტყვი, როგორც გირჩია გლავკონმა. რადგან თუ ორსავე შემთხვევაში ჭეშმარიტ სახელს უწევ ანგარიშს და მას ყალბ სახელსაც უმატებ, ჩვენ ვიტყვით, რომ ნამდვილს კი არა, მოჩვენებით სამართლიანობას აქებ, და გმობითაც ნამდვილის ნაცვლად მოჩვენებით უსამართლობას გმობ; რომ გვირჩევ დავმალოთ ჩვენი უსამართლობა, და ამრიგად ეთანხმები თრასიმაქეს, ვისი აზრითაც სამართლიანობა თავისთავად როდია სასარგებლო, არამედ სასარგებლოა მხოლოდ ძლიერისათვის, მაშინ როდესაც უსამართლობა თავისთავადაა სასარგებლოც და ხელსაყრელიც, თუმცა სუსტსა და უმწეოს კი ვნებს. რაკიღა აღიარე, რომ სამართლიანობა უდიდეს სიკეთეთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელთა ფლობაც სასურველია მათგან გამომდინარე შედეგების გულისთვის და, უწინარეს ყოვლისა, თვით მათივე გამო, ხოლო ამნაირ სიკეთეთა შორისაა მზერა, სმენა, გონიერება, ჯანმრთელობა და სხვა მისთანანი, რომელნიც ჭეშმარიტნი არიან მათივე საკუთარი ბუნებით და არა იმის მიხედვით, თუ ვინ რა აზრისაა მათზე, – ადექი და სამართლიანობას სწორედ იმ მხრივ შეასხი ქება, რა მხრივაც ის თავისთავადაა სასარგებლო სამართლიანი კაცისთვის, უსამართლობაში კი დაჰგმე ის, რაც თავისთავად მავნეა. რაც შეეხება სამართლიანობის ჯილდოს – სახელსა თუ საზღაურს, სხვებს მიანდე მათი ქება. როცა მავანნი სწორედ სახელისა თუ საზღაურის გამო აქებენ სამართლიანობას, ან უსამართლობას გმობენ, მართალია, გაჭირვებით, მაგრამ მაინც შემიძლია ამის ატანა, მაგრამ შენც რომ მათსავით მოიქცე, ამას კი ვეღარ ავიტან, თუ, რა თქმა უნდა, საგანგებოდ არ მიბრძანებ ესეც ავიტანო, – რადგანაც მთელი შენი დღე და მოსწრება სხვა რა გიკვლევია, ამის გარდა? მაშ კეთილ-ინებე და შენი პასუხით დაგვარწმუნე არა მარტო იმაში, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, არამედ ისიც გვიჩვენე, თუ რანაირ ზემოქმედებას ახდენს თავისთავად როგორც ერთი, ისე მეორე ადამიანის სულზე, ან რატომაა ერთი ბოროტება, ხოლო მეორე – სიკეთე.

      მე ყოველთვის აღტაცებულ ვიყავი გლავკონისა და ადიმანტეს გამჭრიახობით და ახლაც განსაკუთრებით მეამა მათი სიტყვები.

- მართლაც რომ ღირსეული შვილები ხართ სახელოვანი მამისა; – ვთქვი მე, – მშვენიერია იმ ელეგიის დასაწყისი, რომელიც მოგიძღვნათ გლავკონის მეგობარმა, როცა მეგარის ბრძოლაში გამოიჩინეთ თავი:

«სახელოვანი არისტონის ღვთიური მოდგმა –
მისი ვაჟები...»

      ნამდვილად თქვენი საკადრისია, ჩემო მეგობრებო. ალბათ თქვენში მართლაც არის რაღაც ღვთიური, რადგანაც თქვენივე სიტყვებიდან ირკვევა, რომ არ იზიარებთ იმ აზრს, თითქოს უსამართლობა სამართლიანობაზე უმჯობესი იყოს. მე მგონია, მართლაც არა გწამთ ეს. მთელი თქვენი ქცევა მიმოწმებს ამას, თორემ მარტოოდენ სიტყვებით ვერ დამარწმუნებდით. მაგრამ რაც უფრო მეტად გენდობით, მით უფრო გამოუვალია ჩემი მდგომარეობა, რადგანაც ნამდვილად არ ვიცი, რა ვიღონო, რით დაგეხმაროთ, ასე რომ, იძულებული ვარ ჩემი უმწეობა ვაღიარო. აი, რა მიდასტურებს ამას: ერთის მხრივ, მე მგონია, საფუძვლიანად დავუსაბუთე თრასიმაქეს, რომ სამართლიანობა უსამართლობაზე უმჯობესია, მაგრამ თქვენ არ დაგაკმაყოფილათ ჩემმა მტკიცებამ. მეორეს მხრივ კი, განა მკრეხელობაში არ ჩამომერთმევა, ვხედავდე, როგორ უტევენ სამართლიანობას, მაგრამ თითსაც არ ვანძრევდე მისდა საშველად, თუმცა ჯერ კიდევ პირში სული მიდგას და საიმისო ძალიც შემწევს, რომ მის დასაცავად ხმა ავიმაღლო? ამიტომ ყველაზე უმჯობესი იქნება, როგორც შემიძლია, ისე გამოვესარჩლო მას.

      მაშინ გლავკონმა და დანარჩენებმაც მთხოვეს, არაფერი დამეშურებინა სამართლიანობის დასაცავად და გამეგრძელებინა ჩვენი მსჯელობა, კვლავინდებურად მეკვლია, რა არის სამართლიანობა თუ უსამართლობა და რამდენად ჭეშმარიტია ის სარგებლობა, რომელსაც მათგან მოველით. ანაზდეულად ერთმა აზრმა გამიელვა თავში და მათ ვუთხარი: რასაც ჩვენ ვიკვლევთ და ვეძებთ, ხუმრობა საქმე ნუ გგონიათ, მის არსში წვდომას მხოლოდ ბასრი და გამჭრიახი მზერის პატრონი თუ მოახერხებს, მაგრამ რაკი ჩვენ სწორედ ეს გამჭრიახობა გვაკლია, აი, როგორ უნდა განვაგრძოთ ჩვენი ძიება: ბეცს რომ შორიდან დაანახო წვრილი ასოებით აჭრელებული ფურცელი და მათი წაკითხვა სთხოვო, ხოლო მას უეცრად გაახსენდეს, რომ სადღაც უნახავს ზუსტად იგივე, მხოლოდ უფრო მსხვილი ასოებით შევსებული და გაცილებით უფრო დიდი ფურცელი, ამ გზით ყველაზე უკეთ შესძლებს თავდაპირველად წაიკითხოს მსხვილი ასოები და მათი მიხედვით ჩასწვდეს წვრილი ასოებით აჭრელებული ნაწერის აზრსაც, რათა დარწმუნდეს, ორივე ფურცელი ერთი და იმავე შინაარსის შემცველია თუ არა.

- რა თქმა უნდა, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ სად ეგ და სად სამართლიანობის კვლევა-ძიება?

- მოგახსენებთ, – მივუგე მე, – ჩვენ ვამბობთ, რომ სამართლიანობა ნიშნეულია ამა თუ იმ კაცისთვის, მაგრამ ვაღიარებთ თუ არა, რომ ის მთელ სახელმწიფოსაც ახასიათებს?

- რასაკვირველია, ვაღიარებთ.

- კი მაგრამ, სახელმწიფო ხომ კაცზე დიდია?

- დიახ.

- მერედა, განა იმაში, რაც უფრო დიდია, სამართლიანობაც უფრო დიდი არ იქნება და ადვილად ამოსაცნობი? ამიტომ, თუ გნებავთ, თავდაპირველად ვნახოთ, რანაირია სამართლიანობის ბუნება სახელმწიფოში, შემდეგ კი საკუთრივ ადამიანის სულში განვიხილოთ იგი, და ამრიგად, დიდთან მსგავსების მიხედვით შევიცნოთ მცირე.

- მომწონს ეგ შენ სიტყვა, – თქვა ადიმანტემ.

- თუ წარმოსახვით წარმოვიდგენთ სახელმწიფოს დასაბამს, განა იქვე არ ვიხილავთ სამართლიანობისა თუ უსამართლობის ჩანასახსაც?

- ცხადია.

- მაშ შეიძლება თუ არა იმედი ვიქონიოთ, რომ ასე უფრო ადვილად მივაკვლევთ იმას, რასაც ვეძებთ?

- რა თქმა უნდა.

- ამიტომ, მე მგონია, ყოველნაირად უნდა ვეცადოთ ამას. ჩემის აზრით, ხუმრობა საქმე როდია. თუმცა თქვენ თვითონ გადაწყვიტეთ.

- გადავწყვიტეთ და ეგაა, – თქვა ადიმანტემ, – მაშ, საქმეს შეუდექ.

- მე მგონია, სახელმწიფოს მაშინ ეძლევა დასაბამი, როცა არცერთ ადამიანს აღარ შეუძლია დაიკმაყოფილოს თავისი თავი, რადგანაც ათასი რამ სჭირდება. თუ, შენის აზრით, სახელმწიფოს დასაბამს სხვა რამე განაპირობებს?

- არა, სხვა არაფერი.

- ამიტომ ყოველი კაცი ხან ვის მიმართავს და ხან ვის თავისი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად. ათასნაირ გაჭირვებას რომ განიცდის, ათასობით კაცი ერთიანდება, რათა ერთად იცხოვრონ და შეეწიონ კიდეც ერთმანეთს. სწორედ ამ თანაცხოვრებას ვუწოდებთ ჩვენ სახელმწიფოს; ასეა, არა?

- რა თქმა უნდა.

- ამრიგად, ისინი რაღაცას იღებენ ერთმანეთისაგან და სანაცვლოდ გასცემენ კიდეც, რადგანაც ყველას ჰგონია, რომ ეს უფრო უმჯობესია მისთვის.

- დიახ.

- მაშ, მოდი, ვცადოთ, – ვთქვი მე, – აზრით ჩავუყაროთ საფუძველი სახელმწიფოს; ხოლო ამ საფუძვლად, როგორც ჩანს, ჩვენი მოთხოვნილებანი უნდა მიგვაჩნდეს.

- უეჭველად.

- უპირველესი და უდიდესი მოთხოვნილება კი საზრდოსა და საარსებო საშუალებათა მოპოვებაა.

- რა თქმა უნდა.

- მეორე მოთხოვნილება ისაა, რომ საკუთარი ჭერი გეფაროს თავზე, მესამე – ის, რომ ტანსაცმელი გქონდეს, და ასე შემდეგ.

- მართალს ბრძანებ.

- მაშინ ისიც უნდა ვიკითხოთ, – ვუთხარი მე, – რანაირად გაართმევს თავს სახელმწიფო ყოველივე ამას. იქნებ, ისე, რომ ერთი მიწის მუშა იქნება, მეორე – ხურო, მესამე – ფეიქარი და ასე შემდეგ? ხომ არ მივუმატოთ ამათ ხარაზი და ბევრი სხვა ხელოსანიც, ვინც ჩვენი ხორციელი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას ემსახურება?

- ცხადია, უნდა მივუმატოთ.

- მაშასადამე, საზოგადოება ოთხი თუ ხუთი კაცისგან მაინც უნდა შედგებოდეს?

- როგორც ჩანს.

- კი მაგრამ, ყოველი მათგანი თავის საკუთარ საქმეს უნდა ასრულებდეს, იმ ანგარიშით, რომ მთელი საზოგადოებისთვისაც შრომობდეს? ასე მაგალითად, მიწის მუშას, მიუხედავად იმისა, რომ ერთია, ოთხი სულის სამყოფი პური უნდა მოჰყავდეს, ოთხჯერ მეტ დროს ხარჯავდეს და ოთხჯერ უფრო მეტ ოფლსაც ღვრიდეს, რათა სხვებსაც უწილადოს თავისი ნაშრომ-ნაჯაფი, თუ არას დაგიდევს დანარჩენებს, მხოლოდ თავის სამყოფ მოსავალს იწევდეს, ოთხჯერ უფრო ნაკლებ დროს ხარჯავდეს, დროის დანარჩენ სამ მეოთხედს კი სახლის ასაშენებლად, ტანსაცმლის მოსაქსოვად თუ ფეხსაცმელების შესაკერად იყენებდეს, ასე რომ, სხვებისთვის კი არა, მხოლოდ თავისთვის წვალობდეს და თავისსავე საქმეს იგვარებდეს?

- პირველი უფრო იოლია, სოკრატე, ვიდრე მეორე, – თქვა ადიმანტემ.

- ამაში, ვფიცავ ზევსს, არაფერია უჩვეულო; – ვუთხარი მე, – შენი პასუხი მაფიქრებინებს, რომ ადამიანები დაბადებითვე განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან იმის მიხედვით, თუ ვის რა საქმის კეთების ნიჭი დაჰყვება თან, და არც თავიანთი ბუნებით ჰგვანან ერთმანეთს; განა შენც ამას არ გულისხმობ?

- დიახ, მაგას.

- მერედა, ვინ უკეთ ასრულებს თავის საქმეს – ვინც მრავალ ხელობაში გაწაფულია, თუ ვინც მხოლოდ ერთი ხელობა იცის?

- ვინც ერთი ხელობა იცის.

- ჩემის აზრით, ისიც აშკარაა, რომ თუ ხელიდან გავუშვებთ რაიმე საქმის კეთებისთვის ხელსაყრელ დროს, არაფერიც არ გამოგვივა.

- რა თქმა უნდა.

- რადგანაც, მე მგონია, არავითარი საქმე არ დაუწყებს ლოდინს ხელოსანს, აბა, როდის მოიცლის ჩემთვისაო; პირიქით, ხელოსანი ვერასოდეს ვერ უნდა იცლიდეს სხვა რამისათვის, გარდა საკუთარი საქმისა.

- ჭეშმარიტად.

- ამიტომ შეიძლება ყველაფერი უფრო უკეთ, უფრო სწრაფად და ადვილად აკეთო, როცა მხოლოდ ერთ საქმეს ასრულებ, შენი ბუნებრივი ნიჭისა თუ უნარის შესაბამისად, და, თანაც, დროულად ასრულებ, ისე, რომ სხვა რამისთვის აღარ გცალია.

- უცილობლად.

- ჰოდა, აი, რას გეტყვი, ადიმანტე: ყოველივე იმას, რაზედაც წეღან ვლაპარაკობდი, სახელმწიფოს ოთხი წევრი ნამდვილად ვერ გაართმევს თავს; რადგანაც მიწის მუშა, რომელსაც მჭრელი სახნისი სჭირდება, თვითონვე როდი დაამზადებს მას, ან თოხსა თუ სხვა სამიწათმოქმედო იარაღს. ხუროსაც, თავის მხრივ, ვინ მოსთვლის, რამდენი რამე სჭირდება, და იგივე ითქმის ხარაზსა თუ ფეიქარზედაც.

- მართალს ბრძანებ.

      თუ ამ ჩვენს პაწაწინა სახელმწიფოში მჭედლებს, ხუროებს და სხვა ხელოსნებსაც ჩავრთავთ, ისინი ხალხმრავალ ქვეყნად აქცევენ მას.

- რა თქმა უნდა.

- მაგრამ ის მაინც არ გახდება ვეება სახელმწიფო, თვით მაშინაც კი, თუ ზემოთ ჩამოთვლილთ მეჯოგეებს, მეცხვარეებს და სხვა მწყემსებსაც მივუმატებთ, რათა მიწის მუშებს ხარები ჰყავდეთ სახნავად, ხუროებს, ისევე, როგორც მიწის მუშებს, – საუღლე საქონელი ტვირთის საზიდად, და არც ხარაზებს ან ფეიქრებს მოაკლდეთ ტყავი თუ მატყლი.

- ვეება თუ არა, პატარა მაინც არ იქნება სახელმწიფო, რომელიც ამდენ ხალხს აერთიანებს, – თქვა ადიმანტემ.

- ეგეც არ იყოს, – გავაწყვეტინე მე, – სად მოძებნი იმნაირ ადგილს სახელმწიფოს დასაარსებლად, რომ მის მოქალაქეებს არაფრის შემოტანა არ დასჭირდეთ?

- ვერსად.

- მაშასადამე, სახელმწიფოსათვის აუცილებელი იქნება სხვა ხელობის ხალხიც უცხო ქვეყნებიდან საჭირო საქონლის შემოსატანად.

- დიახ.

- ესე იგი, სახელმწიფომ უნდა აწარმოოს არა მარტო ის, რაც საჭიროა მისი მოქალაქეების მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად,

- არამედ ისიც, რაც სხვებს სჭირდება.

- აუცილებლად.

- მაშასადამე, რაც შეიძლება მეტი მიწის მუშა და სხვა ხელოსანი უნდა გვყავდეს.

- დიახ, რაც შეიძლება მეტი.

- ასევე ის ხალხიც, საქონლის გაცვლა-გამოცვლისთვის რომ გვჭირდება; ხოლო ეს ხალხი ვაჭრებია, არა?

- დიახ.

- ასე რომ, არც ვაჭრები უნდა გვაკლდნენ.

- რა თქმა უნდა.

- მაგრამ თუ საზღვაო ვაჭრობას ეხება საქმე, ვაჭრების გარდა ზღვაოსნებიც ხომ დაგვჭირდება?

- დაგვჭირდება და ბლომადაც დაგვჭირდება.

- კი მაგრამ, თვით ქვეყნის შიგნით როგორღა იქნება საქმე? რანაირად მოხერხდება ნაწარმის გაცვლა-გამოცვლა ხელოსნებს შორის? აკი ჩვენც, უწინარეს ყოვლისა სწორედ ამ მიზნით დავაარსეთ სახელმწიფო.

- ცხადია, აღებ-მიცემობის გზით.

- მაშასადამე, უნდა შეიქმნას ბაზარი და დაწესდეს ღირებულების აღმნიშვნელი ნიშანი – ფული.

- რა თქმა უნდა.

- მერედა, თუ მიწის მუშა ან რომელიმე სხვა ხელოსანი ბაზრობაზე გამოიტანს თავის ნაწარმს, მისი მუშტარი კი დაიგვიანებს, ნუთუ ის გულხელდაკრეფილი დაელოდება ბაზარში და ასე უქმად გააცდენს საქმისათვის საჭირო დროს?

- არამც და არამც, – თქვა ადიმანტემ, – განა ცოტაა ისეთი ხალხი, თავის სამსახურს რომ შესთავაზებს მას? კეთილმოწყობილ სახელმწიფოებში ესენი არიან ყველაზე ძაბუნნი და ყოველგვარი სხვა საქმისათვის უვარგისნი: ერთავად ბაზარში ყრიან და ცდილობენ იაფად შეიძინონ სავაჭროდ გამოტანილი საქონელი, რათა შემდეგ სხვებს მიჰყიდონ იგი.

- სწორედ ამ მოთხოვნილების გამო ჩნდებიან ჩვენში ქორვაჭრები; – შევნიშნე მე, – განა ასე არ ვუწოდებთ შუაკაცებს მყიდველებსა და გამყიდველებს შორის, ბაზარში რომ ათენებენ და აღამებენ? ხოლო იმ ხალხს, ერთი სახელმწიფოდან მეორეში რომ დაეხეტება საქონლის გასასაღებლად, ვაჭრებს ვეძახით, არა?

- დიახ.

- მე თუ მკითხავთ, სხვაც ბევრია საჭირო კაცი; მართალია, მწირი გონების გამო ეს ხალხი ნაკლებად იმსახურებენ იმას, რომ მათთან რაიმე ურთიერთობა ვიქონიოთ, მაგრამ საკმაო ძალი კი შესწევთ მძიმე სამუშაოს შესასრულებლად. ისინი ფულზე ჰყიდიან თავიანთ ძალას, და რაკი ამ ფულს ქირას უწოდებენ, მე მგონია, სწორედ ამიტომ მოქირავეებად უხმობენ მათ.

- რა თქმა უნდა.

- სახელმწიფოს სისრულისათვის, როგორც ჩანს, მოქირავენიც სჭირდება.

- ეგრე მგონია.

- რას იტყვი, ადიმანტე, იმდენად ხომ არ გაიზარდა ეს ჩვენი სახელმწიფო, რომ უკვე შეიძლება დასრულებულად მიგვაჩნდეს?

- ალბათ შეიძლება.

- კი მაგრამ, სადღაა სამართლიანობა და უსამართლობა? რამდენი რამ განვიხილეთ, მაგრამ მაინც საიდან იღებენ ისინი დასაბამს?

      ვერ გეტყვი, სოკრატე; იქნებ, საერთო საქმიანობაში თვით ადამიანთა ურთიერთდამოკიდებულებიდან?

- შეიძლება მართალიც იყო; – ვუთხარი მე, – მაშ, განვაგრძოთ კვლევა-ძიება და განუხრელად მივსდიოთ ჩვენს მიერ დასახულ მიზანს. უწინარეს ყოვლისა, განვიხილოთ ამნაირად დახელოვნებულ კაცთა ცხოვრების წესი. ისინი მოიწევენ ხორბლისა თუ ყურძნის მოსავალს, ხელს მიჰყოფენ ტანსაცმლის თუ ფეხსაცმლის კერვას და სახლების მშენებლობას; ზაფხულის ხვატში წელზემოთ გატიტვლებულნი და ფეხშიშველანი იმუშავებენ, ზამთარში კი საგულდაგულოდ ჩაფუთნულ-ჩათბუნებულნი თავის სარჩენად ქერს დაღერღავენ და ხორბალს დაფქვავენ, ღერღილისაგან ფაფას მოხარშავენ, ფქვილს კი მოზელენ და ცომისაგან დაბრაწულ პურებსა და ფუნთუშებს დააცხობენ, რომლებსაც მადის აღმძვრელად ჩაამწკრივებენ ლერწმის ჭილობსა თუ ქორფა ფოთლებზე. მურტისა და ურთხელის ყლორტებით მოფენილ სარეცლებზე შვილებთან ერთად მხართეძოზე წამოწოლილნი და გვირგვინებით შუბლშემკულნი ნებიერად შეექცევიან ღვინოს, საგალობლებით ქებას შეასხამენ ღმერთებს და მხიარულ მუსაიფში გაატარებენ დროს; შვილებს კი, შიმშილობისა და ომიანობის შიშით, მხოლოდ იმდენს იყოლიებენ, რამდენის ყოლის ნებასაც მისცემთ მათი ავლადიდება.

- რაო?! – გამაწყვეტინა გლავკონმა, – ხმელა პურსა და თითო ფიალა ღვინოზე უპირებ ამ ხალხს გადატარებას?

- მართალი ხარ, – მივუგე მე, – კინაღამ დამავიწყდა, რომ მათ ნაირ-ნაირი სასმელ-საჭმელიც დასჭირდებათ. ცხადია, მარილიც უნდა ჰქონდეთ, ზეთისხილიც, ყველიც, პრასიცა და სხვა ბოსტნეულიც; ასე მოათუხთუხებენ სოფლურ შეჭამანდს. მაგრამ ვერც პირის ჩასაკოკლოზინებელს მოვაკლებთ: ლეღვს, მუხუდოს, ცერცვს, ან მურტის ნაყოფს თუ რკოს, რომლებსაც ცეცხლზე მოხალავენ და წრუპვა-წრუპვით მიაყოლებენ ღვინოს. ასე, სიამტკბილობით გაატარებენ მთელ სიცოცხლეს, უზრუნველნი და საღსალამათნი, მერე კი ღრმად მოხუცებულნი სამუდამოდ მიიძინებენ და ასეთსავე ცხოვრებას უანდერძებენ თავიანთ შთამომავალთ.

- ღორებით რომ დაგესახლებინა ეგ შენი სახელმწიფო, სოკრატე, ალბათ, ვერც მათ შესთავაზებდი სხვანაირ სალაფავს, – წამოიძახა გლავკონმა.

- მაშ, რას მიბრძანებ, რა შევთავაზო? – ვკითხე მე.

- რასაც ჩვეულნი არიან: ინახად სხდომა, ხორაგით სავსე ტაბლები, ნუგბარ-ნუგბარი კერძები და ტკბილეული, მოკლედ, ყველაფერი, რაც თავზე საყრელადა აქვთ ჩვენს თანამედროვეებს, – თუ გინდა, რომ შიმშილით არ ეწვოდეთ კუჭი.

- კეთილი და პატიოსანი, – ვუთხარი მე, – როგორც ჩანს, ჩვენ განვიხილავთ არა მარტო იმ სახელმწიფოს, რომელიც ეს-ესაა იბადება, არამედ კეთილდღეობით გალაღებულსაც. ვინ იცის, იქნებ ასედაც სჯობდეს. რადგანაც შეიძლება თვით ამ უკანასკნელის განხილვამაც დაგვანახოს, რანაირად იჩენენ თავს სახელმწიფოში სამართლიანობა და უსამართლობა. ჩვენს მიერ წარმოსახული სახელმწიფო მე ჯანსაღ სახელმწიფოდ მეჩვენება; მაგრამ თუ გნებავთ, არაფერი არ გვიშლის ხელს, იმ სახელმწიფოსაც დავუკვირდეთ, რომელსაც თითქოს ციებ-ცხელება შეჰყრია. როგორც ჩანს, ზოგიერთს მართლაც არ დააკმაყოფილებს ყოველივე ეს, არც ესოდენ მარტივი ცხოვრების წესი; არა, კეთილ-ინებე და სასწრაფოდ მიართვი მათ სარეცლები, ტაბლები, ნაირ-ნაირი ჭურჭელი თუ დგამ-ავეჯი, მადის აღმძვრელი ნაზუქები, საკმეველი, ნელსაცხებლები, აგრეთვე ჰეტერები თუ ნუგბარ-ნუგბარი კერძები, და, თანაც, ყოველივე ეს – რაც შეიძლება ბლომად. ეტყობა, აუცილებელი მარტოოდენ ის კი არ არის, რაც ზემოთ მოგახსენეთ, – სახლი, ტანსაცმელი თუ ფეხსაცმელი, – არა, მოიტათ სურათებიც, სამკაულებიც, ოქრო-ვერცხლისა თუ სპილოს ძვლის ნაკეთობებიც; ასეა, არა?

- დიახ.

- კი მაგრამ, ხომ არ მოგვიწევს გავაფართოვოთ ჩვენი სახელმწიფოს ფარგლები? რადგანაც ის პირველი – ჯანსაღი სახელმწიფო უკვე აღარ არის საკმარისი, არამედ იმნაირი ხალხით უნდა ავავსოთ, რომლის ყოფნაც სახელმწიფოში სულაც არ არის აუცილებლობით გამოწვეული: მე ვგულისხმობ ათასი ჯურის მონადირეებს და მიმბაძველებს, ფერებს, ბგერებს თუ სახეებს რომ იყენებენ მიბაძვისას, ესე იგი, პოეტებსა და მათთან განუყრელად დაკავშირებულ რაფსოდებს, მსახიობებს, ქორევტებს, თეატრის მენარდეებს, მეავეჯეებს და სასალუქო საგნების, მეტადრე, ქალების სამშვენისთა თუ სამკაულთა ოსტატებს. წარმოუდგენლად გაიზრდება მსახურთა რიცხვიც: ვინ მოსთვლის, რამდენი აღმზრდელი, ძიძა, ლალა, მოახლე, დალაქი, მზარეული თუ ყასაბი დაგვჭირდება. ახლა მეღორეებს აღარ იკითხავ? ესენი არ გვყოლია ჩვენს პირველ სახელმწიფოში; არც გვჭირდებოდნენ. აქ კი ესენიც საჭირონი არიან და ათასნაირი პირუტყვიც და საქონელიც, რაკიღა უპირატესად ხორცით ვსაზრდოობთ; რას იტყვი, განა სწორი არა ვარ?

- რა თქმა უნდა.

- ამნაირი ცხოვრების შედეგად გაცილებით უფრო მეტი ექიმი იქნება საჭირო, ვიდრე უწინ.

- დიახ, გაცილებით მეტი.

- ეგეც არ იყოს, ქვეყანა, ოდესღაც საკმაოდ ვრცელი საიმისოდ, რომ თავისი მოსახლეობა გამოეკვება, ახლა უკვე დაპატარავდება. ასეა, არა?

- მართლაც ასეა.

- მაშასადამე, იძულებულნი ვიქნებით კაი მოზრდილი ნაწილი ჩამოვაჭრათ მეზობელ სახელმწიფოს, თუ გვინდა სამყოფი საძოვარი და სახნავ-სათესი გვქონდეს, ხოლო მეზობელი სახელმწიფო, თავის მხრივ, მოინდომებს ჩვენი ქვეყნის ნაწილი მიიტაცოს. თუკი თვითონაც დაუსრულებელი მომხვეჭელობის გზას დაადგება და, ამრიგად, გადავა იმის ზღვარს, რაც აუცილებელია საარსებოდ.

- ყოველ მიზეზს გარეშე, ეგრეც მოხდება, სოკრატე.

- მაშ, ომში უნდა ჩავებათ, გლავკონ?

- დიახ, უნდა ჩავებათ.

- ჯერჯერობით არაფერს ვიტყვით იმის თაობაზე, თუ რა მოსდევს შედეგად ომს – სიკეთე თუ ბოროტება; შევნიშნავთ მხოლოდ, რომ უკვე მივაკვლიეთ ომების წყაროს, ხოლო ომი უდიდესი უბედურების სათავეა როგორც კერძო პირის, ისე მთელი საზოგადოებისთვისაც, როცა ისინი იძულებულნი არიან იომონ.

- რა თქმა უნდა.

- ამასთანავე, მოგვიწევს მცირედით კი არა, მთელი ლაშქარით გავზარდოთ სახელმწიფო, ჩემო ძვირფასო: ლაშქრით, რომელიც დაიცავს ჩვენს სამფლობელოებს და, ზემოთქმულისა არ იყოს, სხვის მიწა-წყალსაც შემოგვიმტკიცებს.

- როგორ, განა ჩვენ თვითონ კი ვერ შევძლებთ ამას?

- ვერა, ვერ შევძლებთ, თუკი სწორად გადავწყვიტეთ ეს საკითხი ჩვენი წარმოსახული სახელმწიფოს დაარსებისას. თუ გახსოვს, იმთავითვე შევთანხმდით, რომ შეუძლებელია ერთი კაცი სრულყოფილად ფლობდეს მრავალ ხელობას.

- მართალს ბრძანებ.

- მერედა, მეომრის ხელობა ხელობად არ მიგაჩნია?

- რა საკითხავია?

- კი მაგრამ, ნუთუ მეწაღის ხელობაზე უფრო მეტს უნდა ვზრუნავდეთ, ვიდრე მეომრისაზე?

- როგორ გეკადრება.

- იმ მიზნით, რომ ჩვენში უკეთ ვითარდებოდეს მეწაღეობა, ხომ ავუკრძალეთ მეწაღეს, მიწის მუშის, ფეიქრისა თუ ხუროს საქმისათვის მიეყო ხელი; ზუსტად ასევე, ყველა სხვა ხელოსანსაც მხოლოდ ერთი საქმე მივანდეთ, რასაც ის წარმატებით გაართმევს თავს, თავისი ბუნებრივი მონაცემების წყალობით; მთელი სიცოცხლის მანძილზე სწორედ ეს იქნება მისი ერთადერთი საქმე, ასე რომ, სხვა რამისთვის ვეღარ მოიცლის, და წარმატებასაც მიაღწევს, თუკი ფუჭად არ გაფლანგავს დროს. კი მაგრამ, განა საომარი ხელოვნება ნაკლებ ყურადღებასა და გულმოდგინებას მოითხოვს? ან, იქნებ, ის იმდენად ადვილია, რომ მიწის მუშას, მეწაღესა თუ ნებისმიერ ხვა ხელოსანსაც თავისუფლად შეუძლია, იმავდროულად, მეომარიც იყოს? კოჭის თამაში რომ კოჭის თამაშია, იმასაც კი ვერ აუღებ ალღოს, თუ ბავშვობიდანვე არ გაგიწაფავს ხელი, არამედ ისე, სასხვათაშორისოდ გითამაშნია. მერედა, ნუთუ საკმარისია ფარით ან სხვა საომარი საჭურვლით აღიჭურვო, ანდა აბჯარი აისხა, რომ მაშინვე ძლევამოსილ მეომრად იქცე და ჰოპლიტების მხარდამხარ ბრძოლაც შეიძლო და სხვა მეომართა დასშიაც? მაშინ როდესაც სხვა რომელიმე ხელოსნის იარაღი რომ აიღო ხელში, ამის წყალობით ვერც ხელოსანი გახდები ერთბაშად და ვერც ათლეტი, თუ საგანგებოდ არ შეგისწავლია სათანადო ხელობა, და არც ამ იარაღის ხმარება შეგიძლია.

- ეგრე რომ არა, მაშინ ყოველგვარი იარაღი მართლაც რომ ფასდაუდებელი იქნებოდა.

- მაშასადამე, რაც უფრო მნიშვნელოვანია მცველების საქმე, მით უფრო შეუთავსებელია იგი სხვა საქმიანობასთან, რადგანაც უდიდეს ოსტატობასა და გულმოდგინებას მოითხოვს.

- მეც ეგრე მგონია.

- აუცილებელია სათანადო ბუნებრივი მონაცემები, რათა თავი გაართვა მას.

- რა თქმა უნდა.

- ასე რომ, თუკი ძალი შეგწევს, ჩვენი საქმეა იმათი გულმოდგინე შერჩევა, ვინც თავისი ბუნებრივი მონაცემებით შეიძლება სახელმწიფოს მცველად გამოდგეს.

- დიახ, სწორედ ჩვენი საქმეა.

- ვფიცავ ზევსს, ძნელ საქმეს მივყავით ხელი! მაგრამ შევინარჩუნოთ სიმხნევე და შეძლებისდაგვარად აღვასრულოთ ჩვენი ვალი.

- ვცადოთ.

- როგორ გგონია, როცა დაცვას ეხება საქმე, არის თუ არა რაიმე განსხვავება ჯიშიანი ლეკვისა და კეთილშობილი ჭაბუკის ბუნებრივ თვისებებს შორის?

- მაინც რა თვისებებს გულისხმობ?

- რასა და იმას, რომ ერთსაც და მეორესაც უტყუარი ალღო უნდა ჰქონდეს, ორივე ერთნაირად სწრაფი უნდა იყოს და უჩვეულო ძალის პატრონიც, რათა უმალვე შეიგრძნონ მტრის სიახლოვე, სწრაფად წამოეწიონ მომხდურს და თავიანთი ძალითა სძლიონ.

- მართალს ბრძანებ.

- მაგრამ მტერთან შებმა ხომ სიმამაცეს მოითხოვს?

- რასაკვირველია.

- მერედა, რა სიმამაცე უნდა მოსთხოვო ძაღლს, ცხენსა თუ ნებისმიერ სხვა ცხოველს, ვის არსებაშიც არ ბობოქრობს სიფიცხის მბორგავი სული? ნუთუ არ შეგიმჩნევია სიფიცხის შეუპოვარი და უძლეველი ძალა? ასე რომ, სული, რომელშიაც ძალუმად ბორგავს სიფიცხე, არაფერს შეუდრკება და არც არავის წინაშე დაიხევს უკან.

- შემიმჩნევია.

- ახლა ხომ ხედავ, რანაირი თვისებები უნდა ამკობდნენ სახელმწიფოს მცველის სხეულს?

- ვხედავ.

- აგრეთვე სულსაც: ეს გახლავს სიფიცხე.

- დიახ.

- კი მაგრამ, თუ ყველა მცველი ამნაირია, გლავკონ, განა ისინი დაუნდობელნი არ იქნებიან, როგორც ერთურთის, ისე დანარჩენ თანამოქალაქეთა მიმართაც?

- ვფიცავ ზევსს, ძნელი კითხვაა.

- მაგრამ ისინი ლმობიერნი უნდა იყვნენ თავისიანებისადმი და ულმობელნი – მტრების მიმართ, თორემ გადამთიელთა ლოდინი აღარ დასჭირდებათ: თვითონვე გაავლებენ მუსრს ერთი-მეორეს.

- ჭეშმარიტად.

- მაშ, რა ვქნათ? სად ვპოვოთ ზნე ლმობიერი და, იმავდროულად, ულმობელიც? ლმობიერება ხომ უპირისპირდება სულის სიფიცხეს?

- ცხადია.

- ხოლო თუ კაცი არც ლმობიერია და არც ულმობელი, ნამდვილი მცველიც ვეღარ იქნება. როგორც ჩანს, ეს პირობა განუხორციელებელია და, ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ჭეშმარიტ მცველსაც ვერსად ვიპოვით.

- ვაი რომ ეგრეა, – თქვა გლავკონმა.

- ერთხანს ვყოყმანობდი და ვცდილობდი გამეხსენებინა ყველაფერი, რაც ზემოთ ითქვა.

- ეჰ, ჩემო ძვირფასო, – ვუთხარი ბოლოს გლავკონს, – ამ გამოუვალ მდგომარეობაში მიტომაც ჩავცვივდით, რომ თვითონვე დავივიწყეთ ის, რაც სანიმუშოდ მოვიხმეთ.

- რას გულისხმობ?

- არც კი დავფიქრებულვართ იმაზე, რომ არსებობენ ისეთი ზნენი, ამ ურთიერთ საპირისპირო თვისებებს რომ ითავსებენ.

- მაინც?

- ეს უფრო ნათლად ჩანს ცხოველების, უწინარეს ყოვლისა კი იმის მაგალითზე, რაც წეღან მცველს შევადარეთ. ხომ მოგეხსენება ჯიშიანი ძაღლების ბუნება: რა ალერსიანნი არიან შინაურებისა თუ პატრონის ნაცნობ-მეგობრების მიმართ და, პირიქით, რა გააფთრებით უტევენ უცნობთ.

- რა საკითხავია.

- მაშასადამე, ეს შესაძლებელია და მცველში ამნაირ ზნეს რომ ვეძებთ, სულაც არ ვუპირისპირდებით ბუნებას.

- როგორც ჩანს, არა.

- რას იტყვი, ამ ჩვენს მომავალ მცველს ერთი რამ მაინც ხომ არ აკლია? – მარტო სიფიცხე არ კმარა: თავისი ბუნებით, სიბრძნესაც უნდა მიელტვოდეს.

- როგორ? აი, ეგ კი არ მესმის.

- ეს შეიძლება თვით ძაღლებშიაც შენიშნო; მართლაც რომ საოცარი თვისებაა ცხოველებისა.

- მაინც რა თვისებას გულისხმობ.

- უცნობის დანახვაზე ძაღლი ავდება, თუმცა ამ უცხო კაცს არაფერი დაუშავებია მისთვის, ნაცნობის დანახვაზე კი კუდის ქიცინით ეგება ფეხქვეშ, თუმცა არავითარი სიკეთე არ ახსოვს მისგან. არასოდეს განუცვიფრებიხარ ამას?

- მართალი გითხრა, დღემდე არც კი დავფიქრებულვარ ამაზე, მაგრამ ცხადია, რომ ძაღლი მართლაც ეგრე იქცევა.

- მისი ბუნების ეს თავისებურება მართლაც რომ საოცარია და, ასე განსაჯე, ჭეშმარიტად ბრძნულიც.

- როგორ?

- როგორ და ისე, რომ მტერ-მოყვარეს მხოლოდ იმის მიხედვით განასხვავებს ერთმანეთისგან, ნაცნობია ის თუ უცნობი. მერედა, რა არის ეს, თუ არა სწრაფვა შემეცნებისკენ, როცა უცხოსა თუ შინაურის განსაზღვრის ცნობა, ან, პირიქით, არცნობა უდევს საფუძვლად?

- ვერავინ უარყოფს მაგას.

- კი მაგრამ, სწრაფვა შემეცნებისკენ ხომ იგივეა, რაც სიბრძნისკენ სწრაფვა?

- დიახ.

- ამიტომ თამამად შეგვიძლია დავუშვათ, რომ თუ ადამიანიც შინაურებისა და ნაცნობ-მეგობრების მიმართ ლმობიერია და ალერსიანი, მაშასადამე, მისთვის ბუნებით ნიშნეულია სიბრძნისა და შემეცნებისაკენ სწრაფვა.

- დავუშვათ.

- ასე რომ, სახელმწიფოს უზადო მცველისთვის ნიშნეული იქნება არა მარტო სიფიცხე, სისწრაფე და ძალა, არამედ სულიერი სრულყოფილებაც.

- ჭეშმარიტად.

- აი, რანაირი იქნება ჩვენი მცველი. მაგრამ როგორ უნდა ვწვრთნათ იმის მიკვლევაში, რასაც ვეძებთ, ესე იგი, ბოლოს მაინც თუ მივხვდებით, რანაირად იჩენენ თავს სახელმწიფოში სამართლიანობა და უსამართლობა. ნუ დავივიწყებთ ჩვენი საუბრის ამ ძირითად მიზანს, რათა სიტყვა მეტისმეტად არ გაგვიგრძელდეს.

      მაშინ გლავკონის ძმამ ჩაურთო:

- მე თუ მკითხავთ, ამ საკითხის განხილვა ძალზე სასარგებლო იქნება ჩვენთვის.

- ვფიცავ ზევსს, ჩემო ძვირფასო ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – თავადაც მაგ აზრისა ვარ; ხელს ნუ ავიღებთ ამაზე, თუნდაც უსაშველოდ გაგვიჭიანურდეს ძიება.

- სწორი გადაწყვეტილებაა.

- მაშ, მოდი, მოცლილი მეზღაპრეებივით დინჯად და აუჩქარებლად, საქმით თუ არა სიტყვით მაინც შევუდგეთ ჩვენი მცველების აღზრდას.

- ჩვენი ვალიც სწორედ ეგ არის.

- კი მაგრამ, რანაირად აღვზარდოთ ისინი? თუმცა ძნელია მივაკვლიოთ იმაზე უკეთეს საშუალებას, რაც უძველესი დროიდანვეა ცნობილი. სხეულისათვის ეს გახლავთ გიმნასტიკური აღზრდა, სულისათვის კი – მუსიკური.

- ეგრეა.

- ხოლო მუსიკური აღზრდა წინ უნდა უსწრებდეს გიმნასტიკურს.

- რა თქმა უნდა.

- მუსიკური აღზრდაო, რომ ვამბობთ განა მასში სიტყვიერებასაც არ ვგულისხმობთ?

- ცხადია, ვგულისხმობთ.

- მაგრამ სიტყვიერება ორგვარია – ჭეშმარიტი და ყალბი.

- დიახ.

- აღზრდისთვის ორივე გვჭირდება, მაგრამ ყალბით უნდა დავიწყოთ.

- არ მესმის, რას ამბობ, თქვა ადიმანტემ.

- რა არ გესმის? – ვუთხარი მე, – ის, რომ პატარა ბავშვებს ყველაზე უმალ თქმულებები უნდა ვუამბოთ? თქმულება კი, არსებითად, ყალბია, თუმცა ის ჭეშმარიტებასაც შეიცავს. ბავშვების აღსაზრდელად ჩვენ უმალ თქმულებებს მივმართავთ, ვიდრე გიმნასტიკას.

- მართალს ბრძანებ.

- ამიტომაც მოგახსენე, მუსიკური ხელოვნებით უნდა დავიწყოთ და მხოლოდ შემდეგ გადავიდეთ გიმნასტიკურზე-მეთქი.

- სწორია.

- მერედა, ნუთუ არ იცი, რომ ყველა საქმეში მთავარია დასაწყისი, მით უმეტეს, როცა საქმე ეხება ნორჩსა და სათუთ არსებას რადგანაც სწორედ ამ ასაკში ყალიბდება და სულში თანდათანობით ფესვს იდგამს ის თვისებები, რომლებიც გვინდა მოზარდში განვავითაროთ.

- სრული სიმართლეა.

- განა შეიძლება დავუშვათ, რომ ბავშვები ვისგანაც გნებავთ, იმისაგან ისმენდნენ ღმერთმა იცის რანაირ თქმულებებს, რომლებიც უმეტესწილად უპირისპირდებიან ყოველივე იმას, რაც ჩვენ გვსურს ჩავუნერგოთ და ცხოვრების გზაზეც ვუსაგზლოთ მათ?

- ვერა, ვერ დავუშვებთ.

- უწინარეს ყოვლისა, თვალყური უნდა ვადევნოთ თქმულებათა მთხზველებს: თუ მათი ქმნილება ფასეულია, ჩვენც მოვიწონებთ, თუ არა და, უარვყოფთ მას. დედებსა და აღმზრდელებს ვთხოვთ, მხოლოდ ჩვენს მიერ მოწონებული თქმულებები უამბონ თავიანთ პატარებს, რათა მათი მეშვეობით უფრო უმალ ჩამოქნან და ჩამოაყალიბონ ნორჩების სული, ვიდრე მათი სხეული – ხელებით. იმ თქმულებების უმრავლესობა კი, რომლებსაც დღეს უამბობენ ბავშვებს, უნდა უარყონ.

- მაინც რა თქმულებებს გულისხმობ?

- ჩვენ შეგვიძლია უფრო ვრცელი თქმულებების მიხედვით შევაფასოთ უფრო მცირენი, რადგანაც ყველა თქმულება, ვრცელიც და მცირეც, ერთნაირ მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს და ზემოქმედებითაც ერთნაირ ზემოქმედებას ახდენდეს სულზე; რას იტყვი, ასე არაა?

- დიახ, ასეა, მაგრამ არ მესმის, ვრცელ თქმულებებად მაინც რომელი თქმულებები იგულისხმება?

- თქმულებები, რომლებსაც ჰესიოდე, ჰომეროსი და სხვა პოეტები გადმოგვცემენ; რადგანაც სწორედ მათი მონაჩმახია ის ყალბი ლათაიები, რომლებიც, ვინ მოსთვლის, რამდენისთვის უამბნიათ და დღესაც უამბობენ.

- არა, მაინც რას აყვედრი მათ?

- რასაც უწინარეს ყოვლისა და უპირატესად აყვედრიან ხოლმე უკეთური სიცრუისა და სიყალბის მთხზველებს.

- როგორ?

- როცა უგვანი სიტყვით უარყოფითად წარმოგვიჩენენ ღმერთებს თუ გმირებს, ეს იგივეა, რომ მხატვარმა თავისი ნახატი ვერაფრით ვერ მიამგვანოს იმას, რისი დახატვაც სურდა.

- თუ ასეა, შენი ყვედრება გამართლებულია, მაგრამ რამდენად იმსახურებენ პოეტები ამას?

- ჯერ ერთი, თავისი უდიერებით უდიდესი სიცრუე შეთხზა და ცილი დასწამა დიად ღმერთებს, ვინაც მოჩმახა, თითქოს ურანოსს ჩაედინოს მთელი ის საშინელება, რასაც მას მიაწერს ჰესიოდე, კრონოსს კი შური ეძიოს მასზე. იგივე ითქმის კრონოსის სისასტიკესა და იმ საზარელ სანაცვლოზედაც, გადმოცემით, ზევსმა რომ მიაგო მას. ყოველივე ეს მართალიც რომ იყოს, ჩემის აზრით, მაინც არავისთვის უნდა მიგვეცა იმისი ნება, რომ ასე წინდაუხედავად ეამბნათ ამდენი უკუღმართობა ჯერ კიდევ უნდილი და უგუნური ბალღებისათვის. აჯობებდა კრინტიც არ დაგვეძრა ამაზე, ანდა, თუ იძულებულნი ვიქნებოდით, ვიღაცისთვის მაინც გაგვენდო ეს, რაც შეიძლება ნაკლები მსმენელი გვყოლოდა, ხოლო ამ მიზნით ღმერთებისათვის გოჭი კი არა, უძვირფასესი და უიშვიათესი მსხვერპლი უნდა შეგვეწირა, რათა ორიოდე სანდო კაცის გარდა არავის მოესმინა ჩვენი სიტყვები.

- ეს თქმულებები მართლაც რომ საეჭვონი ჩანან.

- ამიტომაც ჩვენს სახელმწიფოში საერთოდ უნდა ავკრძალოთ ისინი, ადიმანტე. რად უნდა ჩავაგონოთ უმწიფარ მსმენელს, რომ შეიძლება საშინელი დანაშაულიც ჩაიდინოს, შეიძლება სასტიკად აწამოს თუნდაც უსამართლობის მოქმედი მამა, მაგრამ ამაში არაფერი იქნება უჩვეულო და არნახული, რაკიღა ისევე იქცევა, როგორც იქცევიან თვით უპირველესი და უდიდესი ღვთაებანი.

- ვფიცავ ზევსს, მეც მეჩვენება, რომ უმჯობესია კრინტიც არ დავძრათ ამაზე.

- და არც იმაზე, თუ როგორ ომობენ ღმერთები, მახეს უგებენ და ერკინებიან ერთმანეთს (ვაი სირცხვილო!), თუ გვინდა ჩვენს მომავალ მცველებს სათაკილოდ მიაჩნდეთ ის ამბავი, რომ შეიძლება ასე ადვილად წაეკიდონ ერთიმეორეს. რაც შეეხება გიგანტთა ბრძოლებსა თუ გაუთავებელ შუღლსა და მტრობას, ერთის მხრივ, უკვდავ ღმერთებს და გმირებს, ხოლო მეორეს მხრივ, მათ ნათესავებსა და ახლობლებს შორის, – სასტიკად უნდა ავუკრძალოთ ყველას მთელი ამ სისაძაგლის აღწერა და თავიანთი აღწერილობის ზიზილ-პიპილებით შემკობა; პირიქით, თუ გვინდა ჩავაგონოთ მსმენელს, რომ ჩვენი თანამოქალაქენი, არასოდეს აშლიან ერთიმეორეს, და რომ ეს იქნებოდა ნამდვილი ღვთისმგმობლობა, – დედაბრებიც და ბერიკაცებიც ხშირ-ხშირად უნდა უამბობდნენ თავიანთ პატარა შვილიშვილებს წინაპრების სასახელო საქმეთა ამბავს, თუმცა არც დავაჟკაცებულთ აწყენდა ამის გამეორება, მაგრამ აქ საქმეში უნდა ჩავრთოთ პოეტები და ვაიძულოთ ისინი, ნაბიჯითაც არ გადასცდნენ ჩვენს მიერ მონიშნულ გზას. ხოლო როდესაც გადმოგვცემენ, თუ რანაირად გაკოჭა ჰერა მისმა ძემ, ან ზევსმა როგორ მოისროლა ოლიმპოდან ჰეფესტოსი, რომელსაც სურდა გამოსარჩლებოდა დედას და გაცოფებული მეუღლის მუშტებისგან დაეხსნა იგი, ან კიდევ რა გააფთრებით ებრძვიან ღმერთები ერთმანეთს ჰომეროსის წარმოსახვით, – ამას ნამდვილად ვერ მოვითმენთ ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოში, მთელი ეს მონაჩმახი წმინდა წყლის ალეგორიაც რომ იყოს. რანაირად გაარჩიოს უნდილმა ბალღმა, სადაა ალეგორია და სად არა? ამ ასაკში მიღებული შთაბეჭდილებანი კი უცვლელად და წარუშლელად აღიბეჭდებიან მის სულში. აი, რატომ ვანიჭებთ ესოდენ დიდ მნიშვნელობას იმას, რომ ყველა თქმულება, რომელსაც სულ პირველად ისმენენ ბავშვები, ხელს უწყობდეს მათ სულში სიქველის აღზრდას.

- შენი მსჯელობა საფუძველს მოკლებული როდია; – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ ვინმეს რომ ეკითხა ჩვენთვის, მაინც რომელი თქმულებები იგულისხმებაო, რას მივუგებდით პასუხად?

- ეჰ, ჩემო ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – ჩვენ ახლა პოეტები კი არა ვართ, არამედ სახელმწიფოს დამფუძნებლები; თქმულებების თხზვა კი ფუძემდებელთა საქმე როდია: მათთვის სავსებით საკმარისია იმისი ცოდნა, თუ რანაირ ნიმუშთა მიხედვით უნდა თხზავდნენ პოეტები თავიანთ თქმულებებს, რათა ამ ნიმუშთა დამახინჯების საშუალება არ მისცენ მათ.

- მართალს ბრძანებ, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ მაინც რა ნიმუშებს უნდა მივსდევდეთ ღმერთებზე მსჯელობისას?

- თუნდაც ამას: რანაირიცაა ღმერთი, იმნაირადვე უნდა იქნეს გამოყვანილი პოეზიის ნებისმიერ სახეობაში, სულერთია, ეპიური პოეზია იქნება ეს, ლირიკული თუ ტრაგიკული.

- ალბათ.

- კი მაგრამ, განა ღმერთი კეთილი არაა თავისთავად, და განა ასევე არ უნდა იქნეს წარმოდგენილი?

- რა თქმა უნდა.

- სიკეთე კი არ შეიძლება მავნე იყოს; ასეა, არა?

- ცხადია.

- ხოლო ის, რაც მავნე არ არის, შეუძლებელია ვინმეს ვნებდეს.

- რასაკვირველია.

- მაგრამ ის, რაც არავის ვნებს, რანაირად შეიძლება რაიმე ბოროტებას სჩადიოდეს?

- არასდიდებით არ შეიძლება.

- ხოლო ის, რაც არავითარ ბოროტებას არ სჩადის, შეუძლებელია რაიმე ბოროტების მიზეზი იყოს.

- რა თქმა უნდა.

- მაშასადამე, სიკეთე სასარგებლოა?

- დიახ.

- ესე იგი, კეთილი საქმის მიზეზიც?

- დიახ.

- ასე რომ, ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, არამედ მხოლოდ კეთილი საქმისა, და არა ბოროტის.

- ჭეშმარიტად.

- მაშასადამე, რაკიღა ღმერთი კეთილია, ის ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, როგორც ჰგონია ბევრ ჩვენგანს, არამედ მხოლოდ მცირედის მიზეზია კაცთათვის, მრავალი რამის მიზეზად კი ვერ ვიტყვით მას: აკი ჩვენს ცხოვრებაში კარგი გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე ცუდი. სიკეთის მიზეზად მხოლოდ ღმერთი თუ შეიძლება მიგვაჩნდეს, ბოროტებას კი სხვა მიზეზი უნდა გამოვუძებნოთ.

- ჩემის აზრით, ცამდე მართალი ხარ.

- ასე რომ, ჩვენ ვერ გავიზიარებთ ვერც ჰომეროსისა და ვერც რომელიმე სხვა პოეტის მცდარ წარმოდგენას ღმერთებზე, როგორც, მაგალითად, აი, ამნაირ უაზრობას:

«ორი ვეება თიხის ხალამი დაუდგამთ ზევსის სასახლის ზღურბლზე,
სვესვიანობით სავსეა ერთი, ხოლო მეორე – სვედავსილობით,»

      და ვისაც ზევსი ორივეს ნაზავს სთავაზობს,

«მის სიცოცხლეში რიგრიგობით ენაცვლებიან
ერთიმეორეს სიხარული და მწუხარება.»

      ანდა ამაზე რაღას იტყვით? –

«ზევსია, მოკვდავთ რომ უნაწილებს სიკეთესაც და ბოროტებასაც»

      ვერც იმას მოვუწონებთ საქციელს, ვინც ამტკიცებს, რომ პანდაროსს ათენამ და ზევსმა გაატეხინეს ფიცი და დაარღვევინეს საზავო ხელშეკრულება. იგივე ითქმის ზევსისა და თემიდას მიერ გამოწვეულ ღმერთების შუღლსა და მათ ბრძოლებზედაც. ვერც იმის ნებას დავრთავთ ვინმეს, რომ ჭაბუკ მსმენელებს გააცნონ ესქილეს ლექსი:

«ღმერთი მიზეზს არ დაულევს მოკდავთ,
როცა სურს მოსრას, მოაოხროს ვისიმე სახლი».

      თუ რომელიმე ნაწარმოებში გამოერევა ამნაირი იამბიკური ლექსები, სადაც აღწერილი იქნება ნიობესა თუ პელიპიდების ტანჯვა-ვაება, ტროას ომის ამბები და სხვა მისთანანი, პოეტმა ვერ უნდა გაბედოს იმისი თქმა, რომ მთელი ეს უბედურება ღმერთმა მოუვლინა მის გმირებს, ანდა, თუ მაინც გაბედავს, დაახლოებით იგივე აზრი უნდა გამოუძებნოს ყოველივე ამას, რასაც ჩვენ ამჟამად ვიკვლევთ; გამოუძებნოს და გვაუწყოს, რომ ღმერთი მხოლოდ სიმართლისა და სიკეთის მოქმედია, ხოლო სასჯელი, ამ ადამიანებს რომ დაატყდა თავზე, თვით მათთვისვეა სასარგებლო. მაგრამ არავის უნდა ჰქონდს იმის თქმის ნება, რომ ღვთის მიერ დასჯილი მოკვდავნი უბედურები არიან, და სწორედ ღმერთია მათი უბედურების მიზეზი. ხოლო თუ პოეტი, პირიქით, იტყვის, რომ ბოროტმოქმედნი უბედურები არიან და ამიტომ სასჯელი საჭიროა მათთვის, რადგანაც უბედურებას უმსუბუქებთ და ამის გამო ლამის ღვთის წყალობად ევლინებათ, – ეს შეიძლება დასაშვებად მიგვაჩნდეს. მაგრამ როდესაც ამტკიცებენ, რომ ღმერთი, რომელიც კეთილია თავისი არსით, ვიღაცისათვის შეიძლება ბოროტების მიზეზი იყოს, ამას ყოველნაირად უნდა აღვუდგეთ წინ, რათა არავის წამოსცდეს და არცერთი მოქალაქის – არც ყმაწვილი კაცისა და არც მოწიფულის ყურს არ მისწვდეს ეს ღვთისმგმობლობა, სულერთია, გინდ პოეტური სიტყვით იყოს გადმოცემული და გინდ პროზაულით, თუკი გულწრფელად ვესწრაფით ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოში კანონიერების სუფევას, რადგანაც ამნაირი მტკიცება მკრეხელურია, მოქალაქეთათვის აშკარად მავნე და შინაგანი წინააღმდეგობის შემცველი.

- შენთან ერთად ხმას ვაძლევ ამ კანონს: ძალიან მომწონს.

- ეს იქნება პირველი კანონი, რომელიც ეძღვნება ღმერთებს, და პირველი ნიმუში, რომლის თანახმადაც პოეზიაშიც და სიტყვიერების ყველა სხვა დარგშიაც უნდა ვამტკიცოთ, რომ ღმერთი ყველაფრის მიზეზი კი არ არის, არამედ მხოლოდ სიკეთისა.

- სავსებით საკმარისია.

- მაშინ გადავიდეთ მეორე კანონზე. როგორ გგონია, ნუთუ ღმერთი ჯადოქარია და, თითქოს განზრახ, ხან ერთი სახით გვევლინება და ხან მეორით: ზოგჯერ თვითონვე იცვლება და თავისი საკუთარი იერის ნაცვლად ურიცხვ სხვადასხვა სახეს იღებს, ზოგჯერ კი გვაცთუნებს და გვაიძულებს ხან რად წარმოვიდგინოთ და ხან რად? თუ ღმერთი რაღაც მარტივია და ყველაზე ნაკლებ შესწევს იმის უნარი, რომ თავისი საკუთარი რაობიდან გამოვიდეს?

- ასე სახელდახელოდ გამიჭირდება მაგ კითხვაზე პასუხი გაგცე.

- მაგრამ იქნებ ამაზე მაინც მიპასუხო: როცა რაიმე თავისი საკუთარი რაობიდან გამოდის, აუცილებელია თუ არა, რომ ან თავისით იცვლებოდეს, ან რაღაცის ზემოქმედებით?

- დიახ, უცილებელია.

- მაგრამ ის, რაც ყველაზე სრულყოფილია, ყველაზე ნაკლებ განიცდის ცვალებადობას სხვა რამის ზეგავლენით. ასე მაგალითად, განა ჯანსაღი და ძლიერი სხეული ყველაზე ნაკლებ არ იცვლება სმა-ჭამისა თუ გარჯის შედეგად? ან ნებისმიერი მცენარე – მზის სითბოს, ქარისა თუ სხვა მისთანათა ზემოქმედებით?

- რა თქმა უნდა.

- მერედა, განა მტკიცე და გონიერებით მოსილი სულიც ყველაზე ნაკლებ არ იცვლება და იმღვრევა გარეშე საგანთა ზემოქმედებით?

- დიახ.

- იმავე მიზეზის ძალით, ყველა რთულ საგანსაც – დგამ-ავეჯს, ნაგებობას ანდა ტანსაცმელს, თუკი ის კარგი ნახელავია და სათანადოდ მოვლილი, – ყველაზე ნაკლებ ცვლის დროისა და სხვათა და სხვათა ზემოქმედება.

- სწორია.

- კი მაგრამ, განა ღმერთი, ისევე, როგორც ყოველივე ღვთაებრივი თუ ღვთაებისეული, ყოველმხრივ სრულქმნილი არ არის?

- რა თქმა უნდა.

- ამიტომ ღმერთი ყველაზე ნაკლებ უნდა იღებდეს სხვადასხვა სახეს.

- ჭეშმარიტად.

- თუკი თვითონვე არ იცვლება და გარდაიქმნება.

- რა თქმა უნდა, თუკი საერთოდ იცვლება.

- მერედა, რად გარდაიქმნება: იმად, რაც უფრო უკეთესია და მშვენიერი, თუ იმად, რაც უარესია და მახინჯი?

- რასაკვირველია, იმად, რაც უარესია, თუკი ის საერთოდ გარდაიქმნება. მართლაცდა, ხომ ვერ ვიტყვით, თითქოს ღმერთს მშვენიერება ან სიკეთე აკლდეს?

- ცამდე მართალი ხარ, – ვუთხარი მე, – და რაკი ასეა, როგორ გგონია, ადიმანტე, გინდ ღმერთი და გინდ კაცი თავისი ნებით შეიცვლიდა თავს და, ამა თუ იმ თვალსაზრისით, უფრო უარესი გახდებოდა, ვიდრე თვითონაა სინამდვილეში?

- შეუძლებელია, – თქვა ადიმანტემ.

- მაშასადამე, შეუძლებელია ისიც, რომ ღმერთს თავისი თავის შეცვლა სურდეს. ყოველი ღმერთი, უმშვენიერესი და უსრულქმნილესი, ყოველთვის მარტივია და თავისი საკუთარი სახით არსებობს.

- მე მგონია, ეგ უდავოა და უცილობელი.

- მაშ, დაე, ნურცერთი პოეტი ნუ გაბედავს იმის თქმას თითქოს

«ღმერთები ხშირად უცხო კაცთა სახეს იღებენ,
და ამნაირად ფერნაცვალებნი
დაწანწალებენ კარითი-კარად.»

      ნურც ნურავინ მოგვახვევს თავს ათასნაირ სისულელეს პროტევსისა თუ თეტიდას თაობაზე; ნურც ტრაგედიებსა თუ სხვა ქმნილებებში გამოიყვანენ ქურუმ ქალად გარდაქმნილ ჰერას, მოწყალებას რომ თხოულობს

«ინახოსის, არგოსელთა დიდი მდინარის,
კეთილმოწყალე შვილებისათვის.»

      და საერთოდაც, მოეშვან ამ აბდაუბდას. თავიანთი მხრივ, აღარც დედები უნდა ენდონ ამნაირ თქმულებათა მთხზველებს და აღარ დააშინონ შვილები მათი უკეთური გამონაგონით, თითქოს ღმერთები უცხოელთა სახეს იღებდნენ და ათასნაირად იერშეცვლილნი ღამღამობით დაწანწალებდნენ კარდაკარ, – რათა ღვთისმგმობლობაც აიცილონ თავიდან და თავიანთი პატარებიც დაიხსნან შიშისაგან.

- მართალს ბრძანებ.

- ამრიგად, ღმერთები არ იცვლებიან, მაგრამ, იქნებ, ჯადოქრობით თუ თვალთმაქცობით გვაცთუნებენ და იმნაირ წარმოდგენას გვიქმნიან, თითქოს სხვადასხვა სახით გვევლინებოდნენ?

- შესაძლოა.

- კი მაგრამ, – ვუთხარი მე, – განა ღმერთი ინებებს სიტყვით თუ საქმით იცრუოს და აჩრდილად წარმოგვიჩინოს თავი?

- რა მოგახსენო.

- ნუთუ არ იცი, რომ ნამდვილი სიცრუე, თუ შეიძლება ასე ითქვას, თანაბრად საძულველია ღმერთთა და კაცთათვისაც?

- როგორ?

- როგორ და ისე, რომ არავინ ნებაყოფლობით არ ისურვებს სიცრუის თქმას იმის თაობაზე, რაც ყველაზე არსებითია თვით მასში და არანაკლებ არსებითია საერთოდაც, რადგანაც არაფერი ისე არ აშინებს კაცს, როგორც ამნაირი სიცრუე.

- რა ვქნა, არ მესმის.

- შენ გგონია, რაღაც უჩვეულოს ვამტკიცებ? არა, მხოლოდ იმას ვამბობ, რომ ყველაზე ძნელი ასატანია გაცრუებული დარჩე საგანთა არსში წვდომისას, თავიდან ვერ აიცილო უმეცრება და სიყალბე; ამ მხრივ, სიცრუეზე უფრო საძულველი მართლაც რომ არა არის რა.

- რა თქმა უნდა.

- ჰოდა, ჩემს წეღანდელ გამოთქმას რომ მივუბრუნდეთ, სრული უფლება გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ ნამდვილი სიცრუე სხვა არა არის რა, თუ არა შემცდარი კაცის სულში ღრმად ფესვგადგმული უმეცრება, რადგანაც სიტყვით გამოხატული სიცრუე მხოლოდ მის ერთგვარ მიბაძვად, მის ანარეკლად გვევლინება, ეს კი აღარ იქნება წმინდა და შეურევნელი სიცრუე; ასეა, არა?

- რასაკვირველია.

- ნამდვილი სიცრუე საძულველია არა მარტო ღმერთებისათვის, არამედ კაცთათვისაც.

- მეც ეგრე მგონია.

- კი მაგრამ, სიტყვიერი სიცრუე ხანდახან მაინც თუა სასარგებლო, როცა მას საძულველად ვეღარ მივიჩნევთ? ასე მაგალითად, ჩვენს მტრებსა თუ ეგრეთწოდებულ მეგობრებს სიშმაგემ ან სიშლეგემ რომ დარიოს ხელი და რაღაც საშინელების ჩადენა დააპირონ, განა სიცრუე სასარგებლო არ იქნება, თუკი მისი წყალობით შეიძლება ლაგამი ამოვდოთ მათ მძვინვარებას და ამ საბედისწერო ნაბიჯის გადადგმის საშუალება არ მივცეთ? ანდა ავიღოთ თუნდაც ის თქმულებები, რომლებზედაც წეღან ვლაპარაკობდით: განა აქაც სიცრუეს სასარგებლოდ არ ვაქცევთ, როცა ვცდილობთ შეძლებისდაგვარად მივუახლოვოთ და მივამგვანოთ იგი სიმართლეს, რაკიღა არ ვიცით, რანაირი იყო საქმის ვითარება უხსოვარ დროში?

- მართალს ბრძანებ.

- მერედა, ამ თვალსაზრისით, მაინც როდის შეიძლება სიცრუე სასარგებლო იყოს ღმერთისთვის? იქნებ წარსულის ამბები არ იცის და ამიტომაც ცდილობს სიმართლეს მიამგვანოს სიცრუე?

- სასაცილო იქნებოდა, ეგრე გვეფიქრა.

- მაშასადამე, ღმერთისთვის უცხოა ცრუ პოეტი.

- რა თქმა უნდა.

- იქნებ, ღმერთს მტრების ეშინია და ეს აიძულებს იცრუოს?

- შეუძლებელია.

- ან, იქნებ, ღვთისმოყვარეთა სიშმაგე და სიშლეგეა ამის მიზეზი?

- შმაგთა და შლეგთა შორის არ არიან ღვთისმოყვარენი.

- მაშასადამე, არ არსებობს არავითარი მიზეზი, რაც ღმერთს აიძულებდა ეცრუა.

- არავითარი.

- ესე იგი, ნებისმიერი დემონიური თუ ღვთაებრივი ბუნებისათვის სრულიად უცხოა სიცრუე.

- დიახ, სრულიად უცხოა.

- ასე რომ, ღმერთი რაღაც მარტივია და მართალი, როგორც სიტყვით, ისე საქმითაც; არც თვითონ იცვლება და არც სხვებს აცთუნებს სიცრუით, არც სიტყვებით და არც მოჩვენებებით, არც ცხადში და არც სიზმარში.

- შენ რომ გისმენ მეც ეგრე მგონია.

- მაშასადამე, შენ აღიარებ, რომ მსჯელობასაც და პოეტურ შემოქმედებასაც, რომელთა საგანიც ღმერთია, სწორედ ეს მეორე ნიმუში უნდა ედოს საფუძვლად: ღმერთები თვალთმაქცნი ან ჯადოქრები როდი არიან, რომ სახე იცვალონ და სიტყვით თუ საქმით გვაცთუნონ.

- დიახ, ვაღიარებ.

- ასე რომ, შეიძლება უთვალავი ღირსების გამო ქებას ვასხამდეთ ჰომეროსს, მაგრამ ვერ მოვუწონებთ იმ სიზმარეულ ჩვენებას, ზევსმა რომ მოუვლინა აგამემნონს; ვერც ესქილეს ჩავუთვლით მიღწევად იმ ადგილს, სადაც თეტიდა ამბობს, თვით აპოლონი მღეროდა ჩემს ქორწილშიო:

«და აღმითქვამდა, ბედნიერი დედობა გელის,
შენს ნაშიერთ კი – სიჯანსაღე და დღეგრძელობა,
ო, გიხაროდეს, გმფარველობენ თვითონ ღმერთები!
ასე მღეროდა, და სიამით მიძგერდა გული,
რადგანაც მწამდა, რომ სიცრუე არ დასცდებოდა
ღვთაების ბაგეს, მაგრამ ვაი რომ ვინც აღმითქვა
ეს ნეტარება, მუხანათი თვითონვე გახდა
ჩემი ძის მკვლელი...»

      ვინც ამას იტყვის ღმერთებზე, ჩვენს აღშფოთებას გამოიწვევს; ამიტომ არც ქოროს მივცემთ მას და არც იმის ნებას დავრთავთ აღმზრდელებს, რომ ახალგაზრდობის აღზრდისას ამნაირ ქმნილებებს იყენებდნენ, რადგანაც ჩვენი მცველები ისეთი ღვთისმოსავნი და ღვთისდარნი უნდა იყვნენ, როგორიც საერთოდ შეიძლება იყოს ადამიანი.

- სავსებით ვეთანხმები ამ წესებს და მზადა ვარ კანონებად ვაღიარო ისინი.