მიწა დიდი საიდუმლოს შემნახველი და გამზიარებელია. ამის ნათელი მაგალითია არქეოლოგიური გათხრები. გრაკლიანის გორაზე აღმოჩენი იქნა გრაკლიანის უნიკალური წარწერა, რომელიც რამდენიმე დღის წინ აშშ ლაბორატორიამ ძვ.წ. XI-X საუკუნეებს მიაკუთვნა. იგი გახლავთ უძველესი და უნიკალური მონაპოვარი საქართველოსთვისა და მთელი მსოფლიოსათვის. შესაძლოა მეცნიერულმა კვლევამ მნიშვნელოვნად შეცვალოს მსოფლიო დამწერლობის ისტორიის გარკვეული ეტაპი.

      გრაკლიანის გორაზე აღმოჩენილია ნაყოფიერების ღვთაებისადმი მიძღვნილი ძვ.წ. VII საუკუნის ტაძარი, ორი საკურთხევლით, რომელზეც ჩვენთვის უცნობი ტექსტებია გამოყენებული. წარწერა უნიკალური და ინდივიდუალურია, რომელსაც ბადალი არ ჰყავს.

      თამამად შეიძლება ვიფიქროთ ის, რომ 2700- 3000 წლის წინ საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ ხალხში დამწერლობა გამოიყენებოდა. ამ დიდმა აღმოჩენამ შესაძლოა, ძვ.წ. VII-VI საუკუნეების აღმოსავლეთ საქართველოს, კერძოდ, ქართლის ისტორიის გარკვეული ეტაპი შეცვალოს. დამწერლობა, რომელიც ტაძარში აღმოჩნა , საკმაოდ კარგად არის შემონახული. ტაძარში გამართულია 2 საკურთხეველი და ორივე საკურთხეველზე არის წარწერა აღმოჩენილი. ერთ მათგანზე, რომელიც დასავლეთითაა, თიხით არის გამოყვანილი რამოდენიმე ასო და მეორე საკურთხევლის პოსტამენტის შუბლი მთლიანად არის დაფარული წარწერით.

      გრაკლიანის გორა უმნიშვნელოვანესი ადგილია საქართველოსათვის. ჯერ კიდევ ქვის ხანიდან ანტიკურ პერიოდამდე საზოგადოების განვითარების უწყვეტი ციკლი დადასტურდა და გამოაშკარავდა. აღმოჩენილ იქნა პირველყოფილი ადამიანების სამუშაო იარაღები, გვიანდელი პერიოდის საკულტო დანიშნულების ნივთები და სხვა მრავალი ნივთი.

      მნიშვნელოვანი და საინტერესოა აღმოჩენილი რამდენიმე საკულტო ოთახი. მათ შორის საკულტო წისქვილი - 3 ხელსაფქვავი, რომელშიც წმინდა ფქვილი იფქვებოდა. წმინდა ფქვილით კი ღმერთებისთვის შესაწირ პურს აცხობდნენ.