ძიება
  • რეგისტრაცია
  • შესვლა

Qwelly

ძიების შედეგები - ძებნა qwelly

თემა: ადამიანთა სევდა (ნაწილი I)
წლისა ვარ და სულ სამი წელია მას აქეთ, რაც მწერლობა დავიწყე. მაგრამ, ასე მგონია, სამი წლის მაგიერ, სამი საუკუნეა გასული და ვიტანჯები, დღემდე გუდამაყრის ხეობის შესაფერი რომ ვერაფერი დავწერე.       აქამდე მეგონა, გუდამაყრის ხეობა დიდი წიგნია და შიგ უამრავი მოთხრობაა მეთქი.. არა, არა! ნამდვილად რაღაც არის ჩემს თავს. ადამიანებს ისე აღარ ვუყურებ, როგორც ამ სამი წლის წინათ ვუყურებდი. ახლა ყველა ადამიანი მოთხრობა მგონია და ყოველ მათგანს სათაურს ვუძებნი. აი, სადმე რომ შემხვდე და ლაპარაკი დამიწყო, იმწუთში წარმოვიდგენ, რომ მოთხრობა ხარ და სათაურს მოგიძებნი. არ ვიცი, რას მივაწერო, თავდაპირველად მარტო გუდამაყრელები მეჩვენებოდნენ მოთხრობებად, ახლა, ვინც უნდა იყოს, და რა ეროვნებისაც უნდა იყოს, მოთხრობა მგონია. თუ აქამდე მარტო გუდამაყრის ხეობა იყო უცნაური მოთხრობებით სავსე წიგნი, ახლა მგონია, რომ დედამიწა არის მზითა და მთვარით განათებული დიდი წიგნი, სადაც უამრავი ცოცხალი მოთხრობა დადის. ოო, იცი, რა დიდებულია ეს წიგნი! თვითონ მოთხრობები უდგამენ კარგ მოთხრობებს ძეგლებს, უხილავი შემოქმედის ხელით იწერება და იშლება ეს წიგნი და, ნეტა ვიცოდე, რა მემართება - ახლა წარმომიდგა, რომ დედამიწა იმ დიდი წიგნის ფურცელია, რომელსაც სამყარო ჰქვია, ნეტა მაცოდინა, სად არის დალოცვილი მწერალი, რომლის ხელითაც იწერება ეს დიდი წიგნი. ან დასაწყისი სადა აქვს ამ წიგნს, ან დასასრული. ან იქნებ არ ერთი აქვს და არც მეორე.. დედამიწა მისი ერი ფურცელია, გუდამაყრის ხეობა კი ალბათ სხვა, უამრავი მოთხრობების ქვესათაური. - მე?       მე ვინღა ვარ? - ალბათ მეც მოთხრობა ვარ.       მერედა, რა ხელი მაქვს ჩემს გარშემო მყოფ მოთხრობებთან?       იცი, რა მინდა? - რა? - რომ გითხარი, გუდამაყარზე რომანის დაწერა მინდა მეთქი, მოდი, მართლა დავწერ.       ალბათ ვერ წარმოიდგენ, როგორ ვიტანჯები: რომ არ დავწერო, არ შემიძლია, არადა, რა დავწერო, როგორ დავწერო.. ერთი კია, როგორც არის, ისე ვწერ, არაფერს გამოვტოვებ, მაგრმ დაწყება მიჭირს. ალბათ შემოქმედსაც ძალიან უჭირდა დაწყება, როცა სამყაროს წიგნის წერა დაიწყო. როგორ მინდა, ზუსტად ისევე დავიწყო და არ დავამთავრო.. ყველაფერზე მინდა ისე ვილაპარაკო, როგორც ვხედავ და როგორც განვიცდი. თანმიმდევრობა ხომ ჩემი საქმე არ არის, მოთხრობებზეა დამოკიდებული, იმათ კი ასეთი უცნაური ზნე ჭირთ, სულ არ მეკითხებიან არაფერს.       თავი მოგაბეზრე, არა?       რას იზამ, დასაწყისი ვერ ვიპოვე, არ ვიცი, რით დავიწყო, როგორ მოვუყარო ამდენ მოთხრობას ერთად თავი. აგერ ახლა ფანჯრიდან ვხედავ სამი მთვრალი მოთხრობა მოდის გზაზე სიმღერით. ერთმანეთისათვის ხელები გადაუხვევიათ და მობარბაცებენ. მოდი, ისევ სხვა რამეთი დავიწყებ, თორემ ეგენი არ მოგვასვენებენ, იმ სოფლიდან არიან სადაც სულ გიჟი მოთხრობები ცხოვრობენ. ამას წინათ მაგათ სოფელზე დავწერე და იმის მერე მოსვენება მაქვს დაკარგული.. აგე, ჩემი სახლისაკენ ჩამოუხვიეს. წინასწარ ვიცი, ჩემთან ჩხუბი სწადიათ. საეროდ, შეჩვეული ვარ მაგათთან ჩხუბს. მარტო ეგენი კი არა, ყველა ჩემი მოთხრობა მეჩხუბება. - რაზე? - ბოლოს რატო გვკლავო. იმიტომ ვკლავ, რომ მიყვარან. ეგენი კი არ მიჯერებენ, ვერ იტანენ სიკვდილს. - სიკვდილს ვერავინ იტანს. - მე ვიტან, მიყვარს, როცა მოთხრობებს სიკვდილით ვამთავრებ, სიკვდილი ისევე ალამაზებს მოთხრობების სიცოცხლეს, როგორც მზე და მთვარე ალამაზებენ წყვდიადს. - მერედა, სიკვდილისთვის არ გენანებიან შენი მოთხრობები? - მენანებიან, მაგრამ წესი მაქვს ეგეთი. ისე არაფერზე ვწერ, თუ არ მიყვარს, ხოლო რაც მიყვარს, იმას სიკვდილის მომენტში წარმოვიდგენ ხოლმე და მერე ვნანობ, რომ მოვკალი, ჰოდა, ეს სინანული მაიძულებს სიცოცხლეზე ფიქრს. გუდამაყრელები კი მოდიან და მეჩხუბებიან. - რაო? - ჩვენ ჯერ ცოცხლები ვართ და რად დაგვხოცეო?       ვეუბნები ტყულია - მეთქი.. - რა არის ტყული? - ის, რასაც ადამიანი ხედავს და განიცდის, ყველაფერი მოგონილია და სიკვდილიც იმიტოა საჭირო, რომ ამ მოჩვენებას მოუღოს ბოლო, თუმცა, რატომ ვატყუებ, არაფერი არ არის მოჩვენებითი, ყველაფერი მართალია და სიცოცხლე ძალიან ლამაზია, მე კი ნაადრევად ვკლავ გუდამაყრელებს, ეწყინებათ, მა რა იქნება ყველამ რომ ერთ დღეს მოიკლას თავი, რა გამოვა.. იმ დღეს ერთ ჩემ მოთხრობას მიასვენებდნენ დანარჩენები. ცხელოდა, ზემოთ მთაზეა საფლავები, იქ მიჰქონდათ.       რატომღაც ყველანი მე მიყურებდნენ. ადრევე მოვკალი მე ეგ ქალი და მაშინ მეჩხუბა კიდეც: - რატომაო? - ახლა მართლა მოკვდა და დანარჩენები ისე მიყურებდნენ, თითქოს ჩემი ბრალი ყოფილიყოს, მე განსვენებულს ვუყურებდი და რატომღაც გავიფიქრე: - რა მნიშვნელობა აქვს, ადრე მოკვდებოდა თუ გვიან, მე რომ მოვკალი, მაშინ იმდენი მეჩხუბა, განა რა არის, რა შეიცვალა მას მერე. - ალბათ, აქვს მნიშვნელობა, ალბათ შეიცვალა.       თუმცა ასე არ მინდოდა დამეწყო, სულ სამი მთვრალის ბრალია, ჩამოვიდნენ, მეჩხუბნენ და წავიდნენ. ისე საცოდავად მიბარბაცებდნენ, მე კი იმაზე მეჩხუბებოდნენ - რატო წერ ჩვენზეო. ჩვენ არ დავიხოცებითო.. მაგრამ ეს რა საინტერესოა, მოდი, ვცდი და, ისევ სხვა რამეთი დავიწყებ:       დასაწყისი       მზემ ჩაბრძანება დააპირა და საოცრად მომინდა წერა. ოთახში არ ბნელოდა, მაგრამ დაწყების წინ გადავწყვიტე, საწერ მაგიდაზე სანთელი ამენთო.       ცეცხლი ავანთე და სანთელი მივუფიცხე. დანით თხლად ვათლიდი გვერდებს და ხელისგულზე ვზელდი, რომ უფრო კარგად დარბილებულიყო. მერე გამახსენდა, რომ ჩამოსახვევად ბამბის ძაფი იყო საჭირო, ვეძებე და, რომ ვერ ვიპოვე, შალის ძაფზე ჩამოვახვიე. მივედი, საწერ მაგიდასთან დავდექი და სანთლის ანთება დავიწყე.. რამდენჯერაც მოვუკიდე, იმდენჯერ ჩაქრა. შალის ძაფს ცეცხლი არაფრით არ მოეკიდა. მერე ბამბის ძებნას შევუდექი, მაგრამ ვერ აღმოვაჩინე. გარედან ვიღაცამ დაიძახა. გავედი, თბილისიდან ჩამოსულიყო ერთი გუდამაყრელი მოთხრობა და ჩემ სანახავად მოვიდა. დავსხედით. მაშინვე მისი სათაურის შერჩევა დავიწყე. ის წასვლას არ აპირებდა, ბოლოს, ეტყობა, აღარ ვუსმენდი და ვერ გავიგე, როდის წავიდა. ისევ შინ შევედი და სანთლის გულის ძებნა განვაგრძე. ერთ სკივრში კარგა სქლად შეკრული ქაღალდების დასტა ვიპოვე, ზედ გასანთლული ბამბის ძაფი ჰქონდა შემოხვეული. ქაღალდებისთვის ყურადღება არც კი მიმიქცევია, იმ ძაფზე მაშინვე სანთელი ჩამოვახვიე, ავანთე, ისევ საწერ მაგიდასთან დავდექი და დავიწყე ლოცვა: - ღმერთო, სამყაროს დიდო მწერალო, სადაც ხარ და როგორცა ხარ, იდიდე და იძლიერე. ვიცი, რომ გაჭირდა დაწყება, სხვანაირად არ შეიძლებოდა, გაუჭირვებლად არაფერი მოდის. ოო, ალბათ რა დიდებულად დაიწყე. მაგრამ შენს წიგნში ყველაფერს იმდენი მადლი დაახარჯე, ძნელია, კაცმა გაიგოს, სად არის დასაწყისი. თითქოს აქაც არის, მაგრამ ამავე დროს იქაც არის, ჩემშიც არის და აგე, სამი მთვრალი მოთხრობა, რომ ჩამოდიოდა გზაზე ბარბაცით, იმათშიც არის. ძაღლშიც არის, ძროხაშიც, წყალშიც. ჰაერშიც, მიწაშიც. შენ ისე დიდებულად წერ, იმდენ რამეზე და ისე       თავისუფლად წერ.. სურვილი მაქვს, მეც თავისუფლად ვწერო, ერთი ამბიდან მეორეზე ისე გადავიდე, ვითომც არაფერი. შენ ახერხებ, ყოველნაირ გადახვევა გადმოხვევაში დიდი კანონზომიერება დაიცვა. აი, სანთელი რომ შალის ძაფზე ჩამოვახვიე, არ აენთო, იმიტომ რომ შენ წიგნში სხვანაირად წერია - სანთელი შალის გულზე არ აინთება და კაცი კიდევ ძაღლის გულით ვერ იკაცებსო..       ამასობაში სანთელი ჩაიწვა და ხელმეორედ მივედი სკივრთან, რომ კიდევ ამეღო ბამბის ძაფი. ერთი წყება კიდევაც შემოვხსენი და რატომღაც იმ ქაღალდებით დავინტერესდი.       რამდენიმე გვერდი წავიკითხე და ჩემ სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, როცა საბოლოოდ დავრწმუნდი, რომ აქ სწორედ იმ საოცარ ლაშქრობაზე იყო მოთხრობილი, რომელიც სოფელ ჩოხის მცხოვრებლებმა მოაწყვეს გუდამაყარში. ამ საუცხოო ლაშქრობაში პირადად ბებიაჩემიც იღებდა მონაწილეობას და რადგან საიდუმლოს შენახვით განთქმული ქალი იყო, ეტყობა, ეს ქაღალდები იმიტომაც ჩაუბარებიათ. დედაჩემს ამ ლაშქრობაში არ მიუღია მონაწილეობა, იმ ზამთარს ავად იყო, ხოლო მე და ჩემი და, რადგან ჩვენთან სკოლა არ იყო, სხვაგან ვიყავით გაბარებულნი. ასე, რომ ყოველთვის გული მწყდება, როცა ჩემი ტოლები ამ ლაშქრობაზე მიყვებიან..       აი, ახლა სწორედ იქ მიმიყვანა ბედმა, საიდანაც უნდა დამეწყო და, რადგან ჩანაწერები არეულია, შევეცდები, ოდნავ მაინც დავალაგო და ისე წარმოვიდგინოთ.       ჩანაწერებს გარედან სქელი ყდა ავქს შემოკრული და მსხვილი ასოებით აწერია:       ლაშქრობა გუდამაყარში       პირველ გვერდზე მოყვანილია ამ სახელოვან ლაშქრობაში მონაწილეთა სია:       1. ვაჟი გოგი - მთავარსარდალი.       2. ბიბღაი - დეკანოზი (ანუ მედროშე).       3. სებაი - ზარის მრეკველი.       4. სამხარაული - მოლაშქრეთა ისტორიკოსი გეოგრაფი (მემატიანე).       5. ქიმბარი - ფილოსოფოსი.       6. ჩაღი - მოლაშქრეთა მწერალი.       7 ზინაი - ექიმი.       8. გამიხარდაი - დარდების შემგროვებელი.       9. სალომე - მესაიდუმლე (ევალება საჭიროების შემთხვევაში ჩანაწერების გადამალვა).       10. შეთე - სასიძო.       11. ელენაი - დიასახლისი (პურის გამოცხობა, კერძის დამზადება და სხვა).       12. ტატიაი - მზვერავი.       13. ტაშკენტაი - მზვერავი.       14. გარახტინაი – მზვერავი.       (ამათ საჭიროების შემთხვევაში უნდა დაიხმარონ ელენაი და სალომე).       15. სოფიაი – მყვირალი.       16. კატუშაი – მყვირალი.       17. მართაი - მყვირალი.       (ამათ მტრის ჯარში პანიკა და არეულ-დარეულობა უნდა შეიტანონ ყვირილით, კარგი ყვირილი იციან).       18. ქეთუაი – უბრალო მოლაშქრე.       19. ნინუაი – უბრალო მოლაშქრე.       20. სიდუაი - უბრალო მოლაშქრე.       21. ტასაი – უბრალო მოლაშქრე.       22. კოტორაანთ ქალი – საიდუმლო ნაწილი.       23. შარვანიანთ ქალი - საიდუმლო ნაწილი.       24. შიჯანათ ქალი – საიდუმლო ნაწილი.       25. ქალთამზე - საზღვაო ნაწილი (რადგან გუდამაყარში ზღვა არ არის, ამათ ევალებათ არაგვთან კავშირი, სანამ ლაშქრობა არ დამთავრდება, მანამდე სულ არაგვ-არაგვ უნდა იარონ).       26. თებრუაი,       27. დარიკო,       28. ლელაი,       29. თამარაი,       30. გალილეი,       (ესენი უნდა დარჩნენ ჩოხში და სოფელს მიხედონ, საქონელს აჭამონ, ფრინველებს და ლოგინად ჩავარდნილ ბებრებს მოუარონ).       აი, დაახლოებით სრული სია იმ სახელოვან მოლაშქრეთა და მამაც მებრძოლთა, რომელთა უმრავლესობა ქალებია, იმიტომ რომ ზამთრობით კაცები ცხვარში მიდინ, ახალგაზრდები - ქალაქში და გუდამაყარი ქალებსა და ბავშვებსღა რჩებათ.       ავტორისაგან       მანამ დანარჩენ ჩანაწერებს წარმოგიდგენდეთ, მინდა ზემოხსენებულ სიში მყოფი რამდენიმე მოლაშქრე გაგაცნოთ. 1. ვაჟი გოგი (მთავარსარდალი)       ზამთარია. გუდამაყრის ხეობა თოვლით არის გალესილი. თბილა.       აღმოსავლეთ მთის ფერდზე სოფელი ჩოხია შეფენილი. აქა იქ სახლებიდან ზლაზვნით ამოდის ბოლი. მზე ნება ნება ამოიწია და სხივები სოფელს მოეფინა. სოფელში ჯერ სიმყუდროვეა. ძაღლის ყეფაც კი არსაიდან ისმის. მერე თანდათან გამოვიდნენ სახლებიდან აქ შემორჩენილი მოხუცები. გამორეკეს საქონელი, წყაროზე დაარწყულეს და მზის გულზე დააყენეს. ძროხებმა სიამოვნებით მიუფიცხეს მზეს შემცივნებული ზურგები.       გამოვიდა სახლიდან ვაჟი გოგი, კალობანზე დათვის ტყავი მიიფინა და მზეს მიეფიცხა.       ნებ ნება, თითო-ოროლაობით მოიყარა ვაჟი გოგის ბანზე სოფელმა თავი. რამდენიც ახლად მოვიდა, იმდენმა ჩაახველა და ჩუმად დაჯდა.       სიჩუმეა ირგვლივ.       ჩუმად ზის ვაჟი გოგიც და გონებაში ახალ ტყუილს იგონებს.       თითქმის ყოველდღე ასეა, მოვლენ ეს მოხუცები, რა ვიცი, ზოგს მოხუცობა არც ეთქმის, შუახნისები არიან, თუმცა უმეტესობა უკვე ხანშია შესული და იმიტომ ვამბობ, მოხუცები მეთქი. ისინი ცალკე თავიანთი შვილებისა და შვილიშვილების უნახაობით არიან მოწყენლნი, ცალკე ზამთრის გრძელი ღამეებითა და სიწყნარით გულგამოკლულნი. ერთადერთი ვაჟი გოგიღა არის მაგათი გამამხიარულებელი.       ვაჟი გოგი ორ ომშია ნამყოფი და ამით ძალიან მოაქვს თავი. მკერდზე განუშორებლად რამდენიმე მედალი ჰკიდია და, როცა მზე ადგათ, ისე ბრწყინავენ, მათი შემხედვარე ჩოხელები ძალაუნებურად იჯერებენ ვაჟი გოგის ტყუილებს. რა ვიცი, შეიძლება ტყუილებიც არ არის, მაგრამ ისეთ რაღაცეებს ჰყვება, რამდენჯერაც მოვუსმინე, მგონი ტყუილი უფროა, ვიდრე მართალი. - ეეჰ, ხანდახან არ დაგიფასებენ კაცს შრომას.. - დაიწყო გულნატკენი კილოთი ვაჟი გოგიმ.       ხალხმა ყური მიუგდო და გაინაბა. - მეტი რაღა დაფასება გინდა, მედლებით გაქვს აყვავებული მკერდი, - წამოიძახა ბიბღამ. - ეე, ეს რა არის, მე რო შრომა დამფასებიყო, ეხლა განა აქ, თქვენთან უნდა ვმჯდარიყავ?.. - მაშ სად უნდა იჯდე? - იქა, მაშ! - რა ყო, სად იქა? - რა და, თორმეტი წელი წყალქვეშა გემის კაპიტანი ვიყავ. თორმეტი წელი წყლიდან არ ამოვსულვარ. დღეს რომ ამ წყლის ძირ ვიყავ, ხვალ კიდევ იქ ვიყავი, ეე! რა ქალაქები და ქვეყნებია წყლის ქვეშ, რო იცოდეთ, ერთი არ გასჩერდებოდით აქა, დღესვე წყალში ჩასცვიოდით, მაგრამ, რა გამოგივათ? არაფერი, თქვენ იმათი ენა არ იცით და იმათ თქვენი.. ვერ შეეწყობით7 ისევ აქ გირჩევნიათ ყოფნა. - გინდა ენაც ვიცოდეთ, ზღვა სადა ვნახოთ. - აი, ზემოთ ნარიანაის მთაზე რო ტბა არის, იქ შეგიძლიათ ჩასცვივდეთ, ეგ ტბა ისეთი ძირის პატრონია, პირდაპირ ზღვასთანა აქვს კავშირი. - მართლა იძახი?! -– დაეჭვდა ბიბღაი. - მართლა, მაშა, განა ერთხელ შამამიცურნია მაგ ტბაშია და ორჯერა, მაგრამ თავის ამოყოფა არ შეიძლებოდა, საიდუმლოდ დავცურავდი. ზოგჯერ მწყემსების ლაპარაკი გამიგონია ტბის ნაპირიდან, მაგრამ თავს ხო არ ამოვყოფდი. ერთი ქალაქი მაგ ტბის ძირშიაც არის. - ისენიც სხვა ენაზე ლაპარაკობენ? - ისენიც, იქ არავინ ჩავარდეთ, თორო, სუ ერთია, იმათ ლაპარაკს ვერ გაიგებთ და შეიძლება ვეღარც ამოხვიდეთ. - მაინც როგორი ენა აქვთ, როგორ ლაპარაკობენ? - აისერიო მისერიო მისერ, - თქვა ვაჟი გოგიმ. - ეგ რას ნიშნავს? - კაცს ისე არ აფასებენ, როგორც უნდა აფასებდნენო, - მართალიც არის. ეხლა მე აქ უნდა ვიჯდე?! მაგრამ რა გინდა, თორმეტი წლის განმავლობაში ერთხელ ამოვყავ წყლიდან თავი და მაშინაც სამშობლოს ღალატი დამწამეს. - რატომ? - არ უნდა ამოგეყო. - რაღა უთხარი. - ანდე თქვენა და ანდე თქვენი გემი მეთქი. - მერე? - ორი წელი ჩამსვეს ციხეში. იქიდან რომ გამომიშვეს, რეაქტიულ თვითმფრინავზე დავიწყე მუშაობა. ისეთი სწრაფი იყო, თოლს ვერ მოჰკრავდი. - არც იქიდან უნდა გამოგეყო თავი? - არა. როგორი გაძლება გინდა.. გადავუვლიდი ამ ჩვენს სოფელს და გადმოხედვის უფლება კი არ მქონდა. მივდიოდი, რომელიმე ქვე-ყანას დავბომბავდი და მოვდიოდი ისევ უკან, გადმოვივლიდი ამ ჩვენი სოფლის თავზე, ჩემთვის კი გავიფიქრებდი, მოდი, გადავიხედავ, იქნებ ხატობა აქვთ მეთქი, მაგრამ ჯერ მაშინ შევცდი, წყლიდან რომ ამოვყავ თავი. - შენ ადგილზე რომ ვყოფილიყავ, მე თვითმფრინავიდანაც გადმოვიხედავდი, - თქვა ტატიამ. - ჰოდა, რომ გადმოვიხედე, იმიტომაც ვზივარ თქვენთან, - თქვა ამოოხვრით ვაჟი გოგიმ და გაჩუმდა.       სხვებიც ჩუმად ისხდნენ.       მერე ეს სიჩუმე ოზანოს მთიდან გამოქანებულმა ზვავის გრიალმა გააყრუა. კარგა ხანს აძლევდა გუდამაყრის ხეობა ზვავის ხმას ბანს, მერე ისევ დადუმდა ყველაფერი.       ახლა ყველანი ჩუმად გაჰყურებდნენ გალილეის, რომელიც თოვლის კაცებს აკეთებდა თავისი სახლის ბანზე. გალილეიც ომშია ნამყოფი და, რაც იქიდან       მობრუნდა, სულ ომობანას თამაშობს. ისე ჰყვანან ქათმები მიჩვეული, აღარ სცილდებიან, ახლაც გარს ახვევია მთელი სოფლის ქათმები. ის კი ჯერ მათ ყურს არ უგდებს, თოვლის კაცებს აკეთებს, იქვე ახლოს ქათმებისთვის არაყში აზელილი პური უდგას ქვაბით. კაკანებენ ქათმები. გალილეი არყიან პურს უყრის და ისინი ჯერ ჩიჩახვებს დაიბერავენ. მერე, საკმაოდ შემთვრალები, ერთმანეთს დაერევიან საჩხუბრად. გალილეი მთავარსარდალია. როგორც უნდა, ისე მიჰყავს ომის მსვლელობა, ხან წითელ ქათმებს ეხმარება, ხან თეთრებს. ხელში ყოველთვის ხმალი უჭირავს, ჰაერში იქნევს და ქათმებს დაჰკივის: - ტატიაანთ ქათამო, მარცხენა მხრიდან შეუტევ მოწინააღმდეგეს და რაც შეიძლება ცოცხლად! ღალატია, ღალატი!!! აეგრე!       ყვირის გალილეი და მთვრალი ქათმებიც აღარ ინდობენ ერთმანეთს. ბრძოლა იმდენ ხანს მიმდინარეობს, ვიდრე ქათმების ჯარს ბრძოლის ველზე არ ჩაეძინება. - რომლებმა გაიმარჯვეს გალილეი? - ეძახის ვაჟი გოგი ხმალშემართულ გალილეის. - ჭრელებმა! - პასუხობს გალილეი და ბანის პირზე ბარბაცით მიმავალ ჭრელ მამალზე უჩვენებს ხმლით. მამალი ნება-ნება მიდის, გამარჯვებულის ნაბიჯებით. - ეგენი ვინ არიან? - თოვლის კაცებზე ანიშნებს ვაჟი გოგი. - ეს ნაპოლეონია, - აჩვენებს გალილეი, - ეს ალექსანდრე მაკედონელი, ეს ჰიტლერი, ეს აქილევსი, ეს შაჰაბასი, ეს კიდევ თემურ ლენგი.. ყველანი ჩემს წინაამდეგ არიან ამხედრებულნი. მაგრამ ვერაფერს გააწყობენ.       გალილეიმ მწყობრი ნაბიჯით ჩამოუარა თოვლის კაცებს. მერე განზე გადგა და შესძახა: - წაგასლეკთ თავებს! - ხმალი ჰაერში დაატრიალა და დაერია. ჯერ თავები დააჭრა, მერე მიადგა და სულ ერთმანეთში არივ დარია. ცოტა ხანს დაისვენა და ახლა მძინარე ქათმებს დასჭყივლა: - პადიომ, ადექით! ადექით მე თქვენი! - და რამდენიმე ქათამს წიხლი ამოარტყა, ქათმებმა გამოიფხიზლეს და წამოფარფატდნენ. - სწორდით! - შესძახა გალილეიმ და ერთი ბღუჯა საკენკი დაუყარა. ქათმებმა უცებ შეკენკეს და გალილეის მიაჩერდნენ. - ეხლა გაღმა სოფელში მივდივართ სალაშქროდ, იქაურ ქათმებს მუსრი უნდა გავავლოთ. ვაი თქვენი ბრალი, თუ დამარცხდით! - თქვა ბოლოს გალილეიმ და ქათმებს გაუძღვა. ისინიც უკან მიყვნენ.       დედაკაცები წიოკით გამოედევნენ გალილეის. - სად მიგიდის ქათმები, შე გიჟო, შენა! - მამშორდით! - იყვირა გალილეიმ და ქათმებს ანიშნა, მამყევითო. - ნუ გადაგვირიე ე ქათმები, შე ცეტო, შენა! - წაგასლეკთ თავებს! - დაიძახა გალილეიმ და ხმლით გამოუდგა დედაკაცებს.       ვაჟი გოგიმ გალილეი დაიჭირა, ხმალი წაართვა და საბლით ბოძზე მიაბა. - წაგასლეკთ თავებს! - ყვიროდა გალილეი.       დედაკაცები ისევ ვაჟი გოგის მიუსხდნენ და ვაჟი გოგიც მორიგი ტყუილის სათქმელად მოემზადა.       თანდათან დათბა და გაღმა მთაზე ისევ წამოვიდა ზვავი გრუხუნით.       მერე კვლავ ჩაწყნარდა მიდამო. მარტო ბოძზე მიბმული გალილეი არღვევდა სიჩუმეს: - წაგასლეკთ თავებს! - ემუქრებოდა დედაკაცებს. ქათმები გარს ეხვეოდნენ და კრიახ კრიახით რაღაცას ელაპარაკებოდნენ თავიანთ მთავარსარდალს, თავიანთ ენაზე. - სადა ხართ, ხალხო! - დაიძახა ვიღაცამ გალილეის ბანიდან. - მიშველეთ! - იყვირა გალილეიმ, როგორც კი ამ ხმას ყური მოჰკრა. - გამიხარდაი, - თქვა ვაჟი გოგიმ. - აქა ვარ, აქა! - ყვიროდა გალილეი.       გამიხარდაი მოვიდა და შორიდანვე დაიწყო: - ვის რა გიჭირთ, მეზობლებო, ვის რა გადარდიათ, - თან გუდას იხსნიდა ზურგიდან და იქიდან სქელტანიან რვეულს იღებდა. - ჯერ მე, ჯერ მე! - იყვირა გალილეიმ. გამიხარდაი მასთან მივიდა, რვეული გადაშალა და დაწერა: დარდი №1671 ჩოხელი გალილეი - რა გადარდებს? - ის, რომ ხელში ხმალი არა მაქვს და დატყვევებული ვარ. - მეტი არაფერი? - ამხსენი ეხლავე. - ეგ ჩემი საქმე არ არის, - თქვა გამიხარდაიმ. - ამხსენ, თორემ წაგასლეკ თავს! - ჩემი საქმე არ არის.. - მაშ რა არის შენი საქმე? - მე დარდებს ვაგროვებ, ხალხის დარდს ვაგროვებ, ვის რა უჭირს, ვის რა ადარდია, - თქვა გამიხარდაიმ და გალილეის მოშორდა. - უჰ შენი! - ჩაილაპარაკა გალილეიმ. - აბა, მეზობლებო, ახალი დარდები თუ გაქვთ, - დედაკაცებთან მივიდა გამიხარდაი და რვეულში დარდის ნომერი ჩაწერა: დარდი №167 ჩოხელი ვაჟი გოგი - რა გადარდებს? - ისევ ისა. - ისა? - ჰო, ისა. - მაინც ჩავწეროთ.. - წყლიდან რომ თავი ამოვყავ, ის მადარდებს. - მეტი არაფერი? - თვითმფრინავიდან რომ გადმოიხედე? - იკითხა ტატიამ. - ჰო, ეგაც მადარდებს. - მე კი არ ვიდარდებდი მაგასა, - თქვა ტატიამ. - მეტი რაფერი გადარდებს? - იკითხა გამიხარდაიმ. - მეტი არაფერი, - უთხრა ვაჟი გოგიმ, ჰო, თუმცა: აისერიო, მისერიო, მისერ. - რა? ეგ რა არის? - დარდია. - ვისი დარდია? - წყალქვეშა ვინც ცხოვრობენ, იმათი. - რა დარდია ეგეთი? - ის, რომ ხშირად ადამიანს ისე არ აფასებენ, როგორც უნდა აფასებდნენ. - ეგ ხომ წყალზემოთ მყოფების დარდიც არის. - კი, ჩვენი დარდიც ეგ არის. - მადლობთ, ძალიან საინტერესო დარდი ჩამაწერინეთ, - თქვა გამიხარდაიმ და მორიგი დარდის ჩასაწერად ნომერი აღნიშნა. დარდი № 167 ბიბღაი (სოფლის დეკანოზი) - რა გადარდებს? - ხომ იცი, რაც მადარდებს. - ადრე რაც გადარდებდა, ვიცი, მაგრამ ხომ შეიძლება, დღეს სხვა რამე გადარდებდეს? - მე მაინც ავაშენებ იმ სახლს, მაგრამ ამისათვის საჭიროა..       ბიბღაი ცოტა ხნით გაჩუმდა და მერე, ვინ იცის, მერამდენედ დაიწყო უკვე გაზეპირებული ამბავი: - ჩემო მეზობლებო, ხომ იცი, ტყუილი არ ვიცი, პროექტი უკვე დიდი ხანია შედგენილი მაქვს, ეს თქვენც კარგად მოგეხსენებათ და გამიხარდაისაც. ამ სახლის       ასაშენებლად სოფლის მოედანი უნდა დამითმოთ და აშენებაში თქვენც მომეხმაროთ. მარტო ჩემთვის კი არ მინდა იმხელა სახლი. - რამდენი ოთახი იქნება? - ჰკითხა სებამ. - მე ხუთასი ოთახი მაქვს გადაწყვეტილი. - ხუთასი? მერედა, რად გვინდა მაგდენი, ან მასალა საიდან მოვიტანოთ? - მასალას ვიშოვით, რაც სახლები გვაქვს, სულ დავშალოთ და ერთი დიდი სახლი ავაშენოთ, შევიდეთ და ვიცხოვროთ ტკბილად, სულ ერთი არ არის? მაინც ერთად გვინდა ყოფნა. ყველაფერი შიგ იქნება იმ სახლში. ჯერ მარტო ოცოთახიანი სასადილო აიგება. - რა საჭიროა მაგდენი ოთახი? - თქვა ტატიამ. - როგორ თუ რა საჭიროა, თუ ჭამა არის, ჭამა უნდა იყოს.. - მაინც, მაგდენი ოთახი.. - პირველ ოთხში ფეხებზე დაიხდი, მეორეში - პალტოს, მესამეში ქუდს მოიხდი და ჩამოჰკიდებ, მეოთხეში სარტყელს მოიხსნი.. - ქალებმაც უნდა გავიხადოთ? - იკითხა სალომემ. - არა, ქალებმა ისე რა, შიგადაშიგ. - როგორ თუ შიგადაშიგ? - ვისაც უნდა გაიხდის, ვისაც უნდა, არა. - მეხუთეში რა იქნება? - მეხუთე კოვზების ოთახია, აიღებ კოვზს და გახოლ მეექვსეში, იქ თეფშები აწყვია, ეგე გაჰყვები.. ყველა ოთახში სისუფთავეა, მეათე ოთახში რომ მიხვალ, იქ ბორშიანი ქვაბი დაგხვდება, დაისხამ ბორშსა და გახოლ მეთერთმეტეში. - მეთერთმეტეში რაღა არის? - მეთერთმეტე ბლის ოთახია, მაგრამ.. - რაღა მაგრამ, კარგია. - კარგი კია, მაგრამ შეიძლება გავაუქმოთ. - რატომ? - ზამთარში სად ვიშოვოთ ბალი? - როცა ბალი არ იქნება, სხვა რამე შევინახოთ მეთერთმეტეში. - ხო, ეგაც შეიძლებ, თუმცა მაინც მადარდებს ეგ საკითხი. - ძალიან გადარდებს? - იკითხა გამიხარდაიმ და საწერი მოიმარჯვა. - ძალიან, - თქვა ბიბღამ. - მეტი არაფერი გადარდებს? - მეთხუთმეტე ოთახი მადარდებს კიდე. - მეთხუთმეტეში რაღა არის? - მეთხუთმეტეში მარწყვია და ზამთარში.. - კიდე რომელი ოთახი გადარდებს? - დანარჩენებში კარგად არის საქმე, მეთექვსმეტეში ხინკალია, მეჩვიდმეტეში - მწვანილი, მეთვრამეტეში - ვაშლი, მეცხრამეტეში მაგიდები დგას, დასჯდები, საჭმელებს დააწყობ, ერთი ლამაზ გაიჯორები, გამოხვალ მეოცეში, აქ გაშლილი ლოგინებია, მისწვები და მიიძინებ.       ბიბღამ სასადილოს აღწერა რომ მოათავა, ამაყად გადახედა მეზობლებს და ჰკითხა: - ჰა, როგორია? - კარგია, მაგრამ.. - რაღა მაგრამ? - აუცილებლად ძველი სახლები უნდა დავშალოთ, რომ ეგ სახლი ავაშენოთ? - კი, კი, ძველები, ჯერ ერთი, აღარაფერში აღარ ვარგანან, მეორეც, რაღა ცალ-ცალკე ვიცხოვროთ, სუ ერთად ყოფნა არა სჯობია, ძველ სახლს რომელსა აქვს ეგეთი სასადილო? მესამეც ისა, რომ მასალა არის საჭირო. - მასალის თაობაზე ხომ არაფერი გადარდებს? - იკითხა გამიხარდაიმ. - ჯერჯერობით არა. - ზემოდან რა უნდა გადავახუროთ იმ სახლს? - ჰკითხა ვაჟი გოგიმ. - თუნუქით დავხუროთ, რომ ბრჭყვიალი დაიწყოს და ჩვენ მტრებს თვალები დააჭრას, დაუბრმაოს, - თქვა ბიბღამ და მეზობლებს გადახედა. - გამიშვით თორო, სუ ქვებით დაგიხვრეტთ იმ თუნუქის სახურავს! - იყვირა გალილეიმ, რომელიც აქამდე ჩუმად ისმენდა სასადილოს ამბავს. - ვინც ამ სახლს რამეს დაუშავებს, ვერც იმის სასადილოში შევა, - თქვა ბიბღამ. - წაგასლეკთ თავებს! მე მარტო ბლის ოთახში შევალ! - ყვიროდა გალილეი. - გირჩევნია, ჭკვიანად იყვე. - ქათმების ოთახი ექნება თქვენ სახლსა? - იკითხა წყნარად გალილეიმ. - ქათმებისიც ექნება და ვირებისიც. - იცი, რას გიზამთ? - რას გვიზამ. - ჭამას რო მორჩებით მეცხრამეტეში, მეოცეში ხო დაიძინებთ.. - დავიძინებთ. - ჰო, მაგრა დაიძინებთ.. - მაგრა დავიძინებთ. - ჰოდა, შემოვალ და მძინარეებს წაგასლეკთ თავებს! - თქვა გალილეიმ და ნასიამოვნებმა გადაიხარხარა. დარდი № 1674 სებაი - რა გადარდებს? - არაფერიც არ მადარდებს! დარდი №1675 სამხარაული - რა გადარდებს? - ძალიან მადარდებს გუდამაყრის მივარდნილობა. - როგორ თუ მივარდნილობა? - ისა რომა, ისტორიულად და გეოგრაფიულად მივიწყებული და მოუხვედრელი ადგილია. ხევსურებს იცნობენ, ფშავლებს იცნობენ, თუშებს იცნობენ, მთიულებს იცნობენ, მოხევეებს იცნობენ და რომ სთქვა, გუდამაყრელი ვარო, ყველა სიცილით მოკვდება. - რატომ? - აბა, რა ვიცი, რა არის გუდამაყარიო. იშვიათად თუ ვინმემ იცის, რომ მსოფლიოში, საქართველოში არსებობს ხეობა, რომელზეც შავი არაგვი მოდის და ხეობას ჰქვია გუდამაყარი, სადაც გუდამაყრელები ცხოვრობენ. რომ გუდამაყრელები ძველთაძველი და მეომარი ხალხია, რომ იმ სამასი არაგველიდან, კრწანისის ველზე რომ დაეცნენ, უმეტესობა გუდამაყრელები იყვნენ. რომ იმათ სარდლობდა ათნოხელი ნინია აფციაური და რომ პირიმზის ხატში დაიფიცეს სათემო ხატზე და აქედან წაიღეს საბრძოლო დროშები. არავინ დღემდე არ იცის, რომ ჩოხის ზემოთ, მთის წვერზე, ბერების ნასაყდრალებია და ამ მთას ბერების მთას ეძახიან, რომ პირიმზე ახალციხიდან მოუბრძანებიათ ერთ ერთი ბრძოლის დროს.. გუდამაყარიიი..დროა, ბოლოს და ბოლოს, მსოფლიომ გაიგოს, რომ არსებობს ხეობა, რომელსაც გუდამაყარი ჰქვია.. - ეე, შენ, როგორც გეტყობა, ბევრი რამ გადარდებს, აი! - შეაწყვეტინა გამიხარდაიმ სამხარაულს, რომელიც ისე სწრაფად ჰყვებოდა თავის დარდებს, გამიხარდამ ორი სიტყვის ჩაწერაც ვერ მოასწრო.       სამხარაული გაჩუმდა. დარდი № 167.6 ქიმბარი - რა გადარდებს? - დასაწყისი სად არის, ის არ ვიცი. - რისი დასაწყისი? - აი, ყველაფერი იმისა, რასაც ვხედავთ და არ ვხედავთ. - ეე, შენც მოიგონე დარდი, რაღა! - რა, არ მოგწონს? - არა, ისე საინტერესო დარდია, მაგრამ რა ჩვენი საქმეა, სად არის დასაწყისი.. - მაშ თუ იცი, დასასრული სად არის? - დასასრული სიკვდილია. - სცდები, ტყუილია. - რატოა ტყუილი. - სიკვდილიც დასაწყისია, მაგრამ მთავარი არა, მთავარი დასაწყისი სხვა რამეა. - ღმერთი? - შეიძლება ღმერთი, მგრამ, სად არის? - ეგ გადარდებს? - ჰო, ვიცი, რომ დასასრული და დასაწყისი ერთად არიან, რომ დასასრულში დგას დასაწყისი, მაგრამ როგორ, რანაირად, სად არიან? - მეტი არაფერი გადარდებს? - მეტი რაღა უნდა მადარდებდეს.. - გალილეი რომ ბოძზეა მიბმული, არ გადარდებს? - არა. - რატომ? - რა ჩემი საქმეა, გალილეიმ დაიმსახურა და მიაბეს, შენ რატომ არ ახსენი? - არც ჩემი საქმეა. - ამხსენით, თორემ დედას გიტირებთ მეოცე ოთახში! - იყვირა გალილეიმ, მაგრამ კაციშვილმა ყური არ უგდო, მარტო ქათმებმა ატეხეს წიოკი. დარდი № 1677 ჩაღი - რა გადარდებს?       ჩაღი ახალგაზრდა ბიჭია. აქამდე ჩუმად იჯდა და ყურს უგდებდა მოხუცებს. ათი დღე იქნება, რაც ქალაქიდან ამოვიდა. უკვე მიეჩვია ამ მოწყენილ და თითქმის ერთფეროვან დღეებს. აქამდე ერიდებოდა დარდების შემგროვებელი გამიხრდაი მასთან საუბარს, ახლა დარდის ნომერი ჩაიწერა და ხელმეორედ ჰკითხა: - რა გადარდებს? - მე, არაფერი.. - სულ არაფერი?! - არა. - მაშ რატომა ხარ ეგე მოწყენილი? - რა ვიცი, ისე, ქალაქი მომენატრა. - შეყვარებული ხომ არა ხარ? - არა, არა.. - მაშ რა გადარდებს? - სადიპლომო თემა მაქვს დასაწერი. - რაზე უნდა დაწერო? - რა ვიცი, გუდამაყარზე უნდა დავწერო ნარკვევი, მაგრამ რა უნდა დავწერო. - ესე იგი, გადარდებს. - ჰო, მადარდებს.. - შეყვარებული მართლა არა ხარ? - არა, მაგრამ, გინდაც ვიყვე, სიყვარული რა დარდია. - როგორ არა, სიყვარული ყველაზე დიდი დარდია. - შენ შეყვარებული ხარ? - ვიყავი. - მერე? - გზაზე ყაჩაღები დახვდნენ და გააუბედურეს. იმან ჯერ არაფერი თქვა, ერთი დღე იჯდა და უხმოდ მიყურებდა. ვკითხე, რა დაგემართა - მეთქი. არაფერი არ მითხრა. მერე მოვიდა და მუხლებზე მაკოცა. მე იქვე ჩავიხვიე. ხელიდან გამისხლტა და წავიდა. წავიდა და ეგ იყო.. წავიდა.. ადევებულ არაგვში ჩაეხრჩო თავი. იმის მერე დარდებს ვაგროვებ. რაც რამ ქვეყანაზე დარდია, უნდა შევაგროვო და ღმერთთან წავიდე. - რა ერქვა? - ჰკითხა ჩაღიმ. - ნინო. - რომელი სოფლიდნ იყო? - დიდებათიდან. საფლავებიდან ცოტა მოშორებით დამარხეს. - რატომ? - რახან თავისი ნებით მოიკლა თავი. ეგეთი რა გაუჭირდაო, ბრაზობდა ხალხი, ჯერ არავინ იცოდა, რაში იყო საქმე. მერე ისევ იმ ყაჩაღებს დაეკვეხნათ.. - გამიხარდაის წყვილი ცრემლი მოადგა თვალებზე და ჩაღის რომ არაფერი შეემჩნია, შებრუნდა, სალომესთან მივიდა და რვეულში დარდის ნომერი ჩაწერა. დარდი №1678 სალომე - რა გადარდებს? - ხმა არ მინდა გავიდეს სხოგან. - რა ხმა? - ის, რომ საერთო სახლს ვაშენებთ. - გაიგონ, მერე რა. - ხელს შეგვიშლიან. - სხვა რა გადარდებს? - ისეთი პირი უჩანს ამინდს, შეიძლება დიდი თოვლი მოვიდეს. - მოვიდეს, მერე რა. - დიდი ზვავები წამოვა. - მეტი არაფერი გადარდებს? - ჩემი რძალია ავად და ბალღების ამბავიც არა ვიცი რა. - სხვა? - ჯერჯერობით მეტი არაფერი.. დარდი № 1679       ის იყო დარდის ნომერი ჩაიწერა გამიხარდაიმ, რომ ბანზე წიოკით ამოვარდა გარახტინაი, უკან ტაშკენტაი მოსდევდა წყევლით. - რა იყო, რა მოხდა? - ფეხზე წამოდგა ვაჟი გოგი. - ისა, რომ აღარაფრად გვაგდებენ ჩოხელებს. - როგორ თუ აღარაფრად გვაგდებენ, ეგ საიდან მოიტანე? - აი, ტაშკენტაი დამემოწმება, რომ მართალი ვარ, თქვა გარახტინამ და ტაშკენტას გადახედა. - დაგემოწმები კი არა რო, მეტსაც ვიზამ, - თქვა ტაშკენტამ. - ბალღო, მოდი აქა! - დაუძახა გარახტინამ თავის ბეჩავ ბალღს შეთეს, რომელიც საცოდავად მობუზულიყო ბანის კუთხეში. - აი. ამ ბალღს ხომ ხედავთ. - ვხედავთ, - თქვა სებამ. - ვხედავთ, - კვერი დაუკრა ვაჟი გოგიმ. - ჰო, სუყველანი ხედავთ, ხალხნო! - ხმამაღლა დაიძახა გარახტინამ. - წაგასლეკთ თავებს! - ხმა მისცა გალილეიმ. - გაჩუმდი, შენი! - დაუტია ვაჟი გოგიმ. - დედას გიტირებთ მეოცე ოთახში! - დაემუქრა გალილეი. - ხომ ხედავთ? - ყვიროდა გარახტინაი. - ვხედავთ! - ეუბნებოდა ხალხი. - ჩოხის წმინდა გიორგის სალოცავსაც ხომ ხედავთ. - ვხედავთ, შეგვეწიოს იმის მადლი! - მერედა, ხომ ისე იყო გუდამაყარში დაკანონებული, რომ ჩოხის წმინდა გორგის ყმა, კოჭლი იქნება თუ ბრმა, ვის კარზედაც უნდა მივიდეს ქალის სათხოვნელად, უარი არ უნდა უთხრან. - ეგეა! ეგე! - ფეხზე წამოდგა დეკანოზი. - მერე? - რა მერე? - მერე ისა, რომ ეგე აღარ არის. - როგორ თუ აღარ არის?! - აი, იმ ჩემ ბალღს ხომ ხედავთ, მოდი, შვილო, აქა, - თავისკენ მიითრია გარახტინამ საცოდავად მობუზული შეთე და მერე ჰკითხა: - ცოლი გინდა? - მინდა, - თქვა შეთემ. - ხომ გესმით, უნდა.. - მერე? - მერე ისა, რომ არ მოგვცეს. - ვინ არ მოგცათ ქალი! ვინ გითხრათ უარი?! - ვინა და, დიდებათ მწარიამ. - რაო? - ვერ მოგცემთო, ეხლა განა ისევ ის დროაო, ყურები გამოიჩიჩქნეთო, ეე, ბნელებოო. - ბნელებოო? - მართლა ეგრე თქვა? - ჰო, და, თანაც არ მოგცემთო, დაკანონებული იყოო, ეხლა აღარ არიო. - გულით გინდა, შვილო, ის ქალი? - ჰკითხა დეკანოზმა შეთეს. - ჰო, მინდა. - წამო, შეეხვეწე სალოცავს, - ხატისკენ წაიყვანა შეთე დეკანოზმა და დანარჩენებიც თან გაჰყვნენ, აღშფოთებულები, გამწარებულები. - ამხსენით, მე თქვენი! - ღრიალებდა გალილეი, მაგრამ იმას ყურს აღარავინ უგდებდა. ყველანი ხატის ქვემოთ, სამანთან იყვნენ დაჩოქილები.       გამიხარდაი გარახტინასთან მივიდა და დარდი ჩაიწერა. - რა გადარდებს? - მამწყდი თავიდან, ჩემო გამიხარდავ! - მითხარი რა გადარდებს. - ლამის არის, გულმა გამიტანოს დედაკაცი და ეს კიდევ.. - შენ მაინც მითხარი, - ახლა ტაშკენტას მიუბრუნდა გამიხარდაი. - ის მადარდებს, რომ ჩოხლებს დღეის მერე უპირატესობა გვეკარგება გუდამაყრის ხეობაში. დღეს დიდებათ გვითხრეს უარი, ხვალ გამსივლები გვეტყვიან, ზეგ ჩობოლაურნი. - სწორია ტაშკენტაი! - წამოიძახეს აქეთ იქითიდან. - სათემო ხატი უნდა გამოვაბრძანოთ და იმით შემოვიაროთ სოფლები, რომ მეორედ ვეღარავინ გაბედოს წინააღმდეგობა, - თქვა ვაჟი გოგიმ.       ეს აზრი, ეტყობა ჭკუაში დაუჯდა ხალხს, დეკანოზს ასძახეს ზემოთ (თვითონ სამანს ქვემოთ იდგნენ, იქით არ შეეძლოთ წასვლა): - სათემო ხატი გამააბრძანე, ბიბღაო! - იმის გამობრძანება არ იქნება, ჩამოსძახა ბიბღამ.       მაშინ ვაჟი გოგი, სებაი, და სამხარაული ზემოთ ავიდნენ და დეკანოზს მოეთათბირნენ, სწორედ ის დროა, სათემო ხატით დავაშინოთ გუდამაყრელები, რომ ძველი უფლებები აღვიდგინოთ სხვა სოფლებზეო.       სათემო ხატი       გუდამაყრის ხეობაში პირველად ჩოხლები დასახლდნენ და თავიანთ სოფელს ჩოხი დაარქვეს. მაშინ ჯერ კიდევ არ იყო ქრისტიანობა და ჩოხელებიც კერპთაყვანისმცემლები იყვნენ, ხოლო როცა ქრისტიანობა მიიღეს, თავიანთ მთავარ სალოცავად მთვარის ღვთაება - წმინდა გიორგი იწამეს.       გუდამაყრის ხეობაში თანდათან ახალ ახალი სოფლები გაჩნდა. ხევსურეთიდან მოსისხლეებს გამოქცეულნი იმ მიუვალ ხეობას აფარებდნენ თავს და აქვე სახლდებოდნენ. იმათ თავ თავიანთი სალოცავები აიშენეს.       წმინდა გიორგი სამას სამოცდასამ ნაწილად დაშლილა და ჩოხლების წმინდა გიორგი - ენა არის. ამის გამო ადრიდანვე ერიდებოდნენ გუდამაყრელები ჩოხელების «ენა-ყბაში ჩავარდნას».       ჩოხლებმა ოქრომჭედელს ხატი გამოაჭედვინეს და გუდამაყრის ხეობაში ახლად გაშენებულ სოფლებში ჩამოატარეს.       რომელ სოფელშიც შევიდოდნენ, ჯერ ზარებს დარეკავდნენ, მერე იმ სოფლის ხალხს ხატზე დააფიცებდნენ, რომ ჩოხლებს უნდა დამორჩილებოდნენ. ამ მორჩილების შინაარსი ძირითადად ის იყო, რომ დანარჩენი გვარები ცნობდნენ ჩოხლების გვარის უპირატესობას და თუ ჩოხელი მათთან ქალის სათხოვნელად მივიდოდა, უარი არ უნდა ეთქვათ, თუნდაც სანეფო კოჭლი ან ბრმა ყოფილიყო.       იმ დღიდან მოყოლებული დღემდე მოდიოდა ეს წესი, დღეს კი პირველად დაირღვა საუკუნეების მანძილზე და ამან ისე შეაშფოთა ჩოხელები, დედაკაცებიც კი აღშფოთებას ვეღარ მალავდნენ, სათემო ხატის გამობრძანებას მოითხოვდნენ.       ხატს სხვა მისიაც ეკისრებოდა. თუ მტერი მოადგებოდა საქართველოს, მაშინ ამ ხატს ჩამოატარებდნენ გუდამაყარში და ვისაც კი შეეძლო, უკან უნდა გაჰყოლოდა ხატიონს, უკანასკნელად კრწანისისაკენ მიმავალი სამასი არაგველი ეამბორა მას. - გამოაბრძანეთ, ჩვენც დავიფიცავთ, რომ ან აღვადგენთ ჩვენ უფლებებს, ან არც ერთი აღარ მოვალთ უკან! - შეჰკიოდნენ დედაკაცები დეკანოზს. რომელმაც მართლა გამოაბრძანა ხატი და ზარ ბაურაყი შეაჟღრიალა.       იმ ღამეს ვაჟი გოგის სასტუმრო დარბაზში თავყრილობა ჰქონდათ ჩოხელებს. უმრავლესობას დედაკაცები შეადგენდნენ და ისეთი ჟრიამული გაუდიოდათ, ყურთასმენა აღრ იყო.       გადაწყვიტეს, მეორე დღიდანვე მოეწყოთ ლაშქრობა გუდამაყარში. ჩამოწერეს მოლაშქრეთა სია და წესისა და რიგის მიხედვით დაანაწილეს.       შეკრებილთ ერხმად აირჩიეს ვაჟი გოგი მთავარსარდლად და მასვე მიანდეს ჯარის შედგენა. - ყველაფერი იმთავითვე ისე უნდა მავაწყოთ, რომ მერე აღარაფერმა შეგვაფერხოს, - თქვა ვაჟი გოგიმ და დედაკაცებს განუმარტა, რასაც გულისხმობდა: - არც ერი სახელოვანი ლაშქრობა ბრმად და უწესრიგოდ არ ჩატარებულა, - ამბობდა ვაჟი გოგი, - ყველა დიდ მთავარსარდალს როცა სხვა ქვეყნის დასალაშქრავად მიდიოდა, თან მიჰყავდა ხოლმე მწერლები, ფილოსოფოსები, ისტორიკოსები და გეოგრაფები. ეს, პირველ რიგში, მათ კულტურულობას უსვმდა ხაზს და ჩვენც ხომ არა ვართ მთლად შეუგნებლები. ეს ხალხი კიდევ იმიტომაა საჭი-რო, რომ ჯერ ერთი, მოწინააღმდეგე დაინახავს, რა განათლებულ გვართან აქვს საქმე, მეორეც, ჩვენთვისვეა სასარგებლო. ჩვენი ფილოსოფოსები და მწერალ ისტორიკოსები ბევრ რამეს ჩაიწერენ იმათგან, ვისაც სათემო ხატზე დავაფიცებთ. ეს ჩანაწერები შემდეგში ჩვენ შვილებსა და შვილთაშვილებს, ვინ იცის, რაში გამოადგებათ. თუ არ გამოადგებათ, ხომ არაფერს დაუშავებს? თანაც რაღაც რაღაცებს რომ ჩავიწერთ, ამით უფრო დავაბნევთ და დავიმორჩილებთ მოწინააღმდეგეს. პირველ რიგში საჭიროა, ავირჩიოთ ისტორიკოს გეოგრაფი, ეს აუცილებელია. ისტორიკოსი ისევე აუცილებელია ამ ლაშქრობისათვის, როგორც მთავარსარდალი, თუ არა ვცდები, სამხარაული უნდა ავირჩიოთ ისტორიკოს გეოგრაფ მემატიანედ. ადგეს ფეხზე სამხარაული.       სამხარაული ფეხზე წამოდგა. - ხართ მომხრე? - ვართ, - დაიძახეს აქეთ იქედან. - მე მგონი, ლაშქრის მწერლად ჩაღი უნდა წავიყვანოთ, - თქვა დარდების შემგროვებელმა.       ჩაღი ჯერ უარზე იდგა და, საერთოდ, წინააღმდეგი იყო ამ ლაშქრობისა. როგორ არ ეცადა, დაერწმუნებინა დედაკაცები, რომ სისულელეს სჩადიოდნენ, რომ დიდებათ მწარიაი მართალი იყო. - როგორ თუ მართალი?! - ისე რომ, გოგო იმისია, ვიზეც უნდა იმაზე გაათხოვებს და რატომ ცდილობთ, ვიღაცა დაიმონოთ და დაიმორჩილოთ? - როგორ თუ იმისია, რატო უნდა გვითხრას უარი? როდის ყოფილა, ჩოხლებისთვის უარი უთქვამთ.. - მინდა ცოლი და რატო მეუბნებიან უარს? - წამოიძახა კუთხეში მობუზულმა შეთემ. - ამხსენით ხალხოო, შემცივდა, - მოისმა გარედან გალილეის ყვირილი და ჩაღი გარეთ გავიდა. რამდენიმე წუთში შემობრუნდა. უკან გალილეი მოჰყვებოდა და გაიძახოდა: - დედას გიტირებთ მეოცე ოთახში წაგასლეკთ თავებს! - მაიცა, გალილეი, ჩვენ ხომ მოვილაპარაკეთ, - დააწყნარა ჩაღიმ და გალილეიც დაწყნარდა. - იქნები თუ არა ლაშქრის მწერალი? - ჰკითხა მთავარსარდალმა ჩაღის. - ჰო მაინც ნარკვევი უნდა დასწერო გუდამაყარზე, ჩაუჩურჩულა დარდების შემგროვებელმა. - ვიქნები, - დათანხმდა ჩაღი. - შენ გევალება ჩაიწერო მომხდარი ამბები, ფილოსოფიურ ამბებს მე ჩავიწერ და თან გამოკითხვებსაც ვაწარმოებ, - თქვა ქიმბარმა.       გადაწყდა.       იმავე ღამეს შედგა მოლაშქრეთა სია და მთავარსარდალმა ყველას თავისი ადგილი მიუჩინა ამ სიაში. ჯარი განაწილდა საჭიროებისა და საომარი წესის მიხედვით. გამოყვეს ქვეითი მოლაშქრენი, მყვირალები, მზვერავები, საიდუმლო ნაწილი, საზღვაო ნაწილი სამი ქალის შემადგენლობით, რადგან გუდამაყარში ზღვა არ არის, ლაშქრობის ადათ წესებს მაინც სცეს პატივი და «საზღვაო ნაწილს» დაავალეს, რომ არაგვ არაგვ იარონ, მანამ ლაშქრობა არ დამთვრდება, რამდენიმე ქალი და გალილეი თავიანთ სოფელში დასატოვებლად გაანაწილეს. - რაო? მე არ მიგყავართ ჯარში! - იწყინა გალილეიმ. - შენ აქ დარჩი, აქაც ბევრი საქმეა. - რომელი ხართ ჩემზე კარგი მეომარი, ვერ დაინახა თქვენმა დასათხრელმა თოლებმა წეღან, რამდენ სახელოვან მეომარს წავასლიკე თავი? - ჯალალედინი, მაკედონელი, აქილევსი, ჰიტლერი, ვერ დაინახეთ? - დავინახეთ. - მერე? რატო მირიდებთ. - ხო იცი, რო მტერი შეიძლება ჩვენ სოფელს დაესხას, აქ რომ არ ვიქნებით, ვინ უნდა გაუმაგრდეს? - აქა გყავართ! ვრჩები აქ! - დაიძახა გალილეიმ. - არის კიდევ ერთი რთული ამბავი, - თქვა მთავარსარდალმა და ჯარს გადახედა. - რაო? - ექიმი ხომ გვინდა. - გვინდა. - ჰოდა, ზინაი როგორმე უნდა წავიყვანოთ.       იმავე ღამეს გალილეი აფრინეს კიტოხში ცხენით და გუდამაყრის საერთო ექიმი მოაყვანინეს. გალილეიმ მოატყუა ექიმი, ვაჟი გოგი ავად არის, კვდებაო. აქ თავის გეგმა გააცნეს და ზინაი ჯერ უარზე დადგა, მერე დააშინეს: თუ არ წამოგვყვები, მოგკლავთო. - ჰო, წაგასლეკთ თავს, მაშ! - დაამატა გალილეიმ და ზინაიც დაითანხმეს ამ ლაშქრობაზე.       იმავე ღამეს გადაწყდა, რომ მზვერავებს მეორე დღიდან ზვავები უნდა ჩამოექანებინათ გუდამაყრის ხეობის შესასვლელში. რომ მანამ ლაშქრობა არ დამთავრდებოდა, ხეობაში არავინ შემოსულიყო. - მე ფეხით სიარული გამიჭირდება, ცხენი უნდა შემიბათ მარხილში, - თქვა ზინამ. - მართლა ვერ ივლის ეს, - დაემოწმა ტატია. - კარგი, სურსათი რომელ მარხილზეც გვექნება, იმ მარხილზე დაჯდები, - ნება დართო მთავარსარდალმა ექიმს.       იმ ღამეს თვალი არავის მოუხუჭავს. შეადგინეს საბრძოლო გეგმა. გადაწყდა, რომ იმ სოფელს, საიდანაც ქალი უნდა წამოეყვანათ, ბოლოს დასხმოდნენ. - ჰო, ეგრე სჯობს, ჯერ სხვები დავაფიცოთ, რომ მერე პირდაპირ ქორწილზე გადავიდეთ, - მოიწონა გარახტინამ სარდლის გეგმა.       შეაგროვეს სურსათი და, ვისაც როგორ შეეძლო, ისე შეიარაღდა. ყველაზე კარგი თოფები მზვერავებს მისცეს. თეთრი კაბები შეიკერეს მიტკლისაგან მზვერავებმა, რომ თოვლში შეუმჩნევლები ყოფილიყვნენ.       გათენებისას ერთი-ორი საათით წაიძინეს და კარგად რომ გათენდა ატყდა ზარების რეკვა.       ლაშქარმა გაიღვიძა და ხატის ქვემოთ, პატარა მინდორზე მოგროვდა. ყველა საბრძოლოდ იყო მზად. - სიმაღლის მიხედვით მოეწყვეთ! - ბრძანა მთავარსარდალმა და დედაკაცები ერთიმეორის მიყოლებით ჩამწკრივდნენ. ზოგს თოფი ეკიდა, ზოგს - ხმალი.       სებამ ზარები შეაჟღრიალა. დეკანოზმა სათემო ხატი გამოაბრძანა. გორზე გადმოდგა და დაიძახა: - ხატი გაუწყრეს, ვინც ლაშქარს უღალატებს! - ამინ! - დაიგუგუნეს დედაკაცებმა. - დაიფიცეთ, რომ ძველ წესს აღადგენთ! - ვფიცავთ! - გწყალობდეთ! - ამინ!       ამის მერე მთავარსარდალმა წასვლის ბრძანება გასცა და ლაშქარიც დაიძრა.       ისევ ავტორისაგან       ეს ყველაფერი გადმოცემით ვიცოდი და შეიძლება ბევრი რამ დავაკელი კიდეც, რაც შეეხება ჩანაწერებს, რომელთაც გარეთა ყდაზე აწერია: «ლაშქრობა გუდამაყარში», შევეცდები ასე წარმოგიდგინოთ, რომ ამ სასახელო ლაშქრობის თანმიმდევრობა არ დავარღვიო. ჩანაწერები სულ ხუთი საერთო რვეულისაგან შედგება.       ¹. ისტორიკოს გეოგრაფის რვეული. რომელსაც ყდაზე მსხვილი ასოებით აწერია - «მემატიანე».       /. ფილოსოფოსის რვეული, რომელსაც ასევე მსხვილი ასოებით აწერია - «გუდამაყრელთა ფილოსოფია».       ". მწერლის რვეული, რომელსაც აწერია - «ადამიანთა სევდა». ეს სათაური ძალიან მომეწონა და ჩემს რომანსაც იმიტომ ვუწოდე «ადამიანთა სევდა».       ". დარდების შემგროვებლის რვეული, რომელსაც გარედან აწერია «გუდამაყრის დარდები».       :. საიდუმლო ნაწილის რვეული. გარედან აწერია «საიდუმლო დავალებანი».       აი, ამ ხუთ რვეულში თითქმის ყველაფერია იმ ლაშქრობის შესახებ, არა მგონია, ყველაფრის აქ მოყვანა საჭირო იყოს. შევეცდები, რაც შეიძლება საინტერესო ამბები ამოვარჩიო.       კინაღამ გამომრჩა; ამავე რვეულებთან არის წერილები, რომელთაც მოლაშქრენი უგზავნიდნენ სოფელში მყოფთ და რამდენიმე ბრძნული ჩანაწერი, მთავარსარდალი გზადაგზა რომ იწერდა.       პირობა დაირღვა!       (მემატიანის რვეულიდან)       პირობა დაირღვა!       ამ ცნობამ ელვასავით დაუარა მთელ გუდამაყარს და ჩოხლები იძულებულნი შეიქმნენ გამოებრძანებინათ სათემო ხატი. უნდა დაილაშქროს მთელი ხეობა და მოსახლეობამ ხელახლა დაიფიცოს, რომ კვლავაც შეასრულებენ ჩოხლების მოთხოვნებს.       ლაშქარს სათავეში უდგას გამოცდილი ჩოხელი, მრავალ ომში ნაცადი, თორმეტ წელიწადს წყალქვეშ ნამყოფი, სახელოვანი მთავარსარდალი - ვაჟი გოგი.       დღეს, ამა წლის I თებერვალს, ჩოხლების ლაშქარი აღმოსავლეთისკენ დაიძრა. წინ დეკანოზი მიდის სათემო ხატით ხელში, უკან მთავარსარდალი მიჰყვება, შემდეგ მეზარე და ამის შემდეგ მივდივართ ჩვენ, ისტორიკოს ფილოსოფოსნი და მოლაშქრენი.       ბრძოლის გეგმა ("საიდუმლო დავალებათა" რვეულიდან)       მთავარსარდლობამ თვალი გადაავლო გუდამაყრის ხეობას და გადაწყდა შემდეგ სოფლებზე თავდასხმა:       1. ჩობოლაური, 1 კოტორიანი,       2. ლიდა, 11. ნისლაურნი,       3. ხოზა, 12. ლაგაზიანი,       4. ცუცქუნაურნი, 13.თორელაანი,       5. ფახვიჯი, 14. ბახანი,       6. საჩალის ჭალა, 15. წინამხარი,       7. ქიჭოხი, 16. მაქართა,       8. ლუთხუბი, 17. კიტოხი.       9. დიხჩო,       კიტოხის შემდეგ არის სოფელი დიდებანი. მთავარსარდლობამ გადაწყვიტა, კიტოხის აღების შემდეგ არ შევიდეს ამ სოფელში. აქ შევალთ ბოლოს, როცა ყველა სოფელს დავაფიცებთ ხატზე და ამათაც სხვა გამოსავალი აღარ ექნებათ. ამ სოფელს ჩუმად ავუვლით გვერდს და შემდეგი თანმიმდევრობით ვიღებთ დანარჩენ სოფლებს:       18. გამსი, 23. საქორე,       19. ჭალიველნი, 24. ქაქეენი,       2 . ათნოხი, 25. ბუსარჭილი,       21. ბოსელი, 26. სალაღო.       22. დუმაცხო,       ამის შემდეგ მთავარი ძალებით შევუტევთ სოფელ დიდებათ.       დღესვე ხეობის შემოსასვლელში გაიგზავნენ მზვერავები, რათა შემოსასვლელი ზვავებით ჩაჰკეტონ. საზღვაო ნაწილი გაგზავნილია არაგვზე.       ჩობალაურნი (მემატიანის რვეულიდან)       სოფელი ჩობოლაურნი ჩოხის აღმოსავლეთით ორიოდ კილომეტრზე მდებარეობს. სოფელს იქით და აქეთ კლდიანი ხევები ჩამოუდის. სოფელში შესვლა თოვლის გამო გაძნელებულია, ჭირს მარხილებით გავლა საცალფეხო ბილიკზე, მაგრამ მთავარსარდლის ბრძანება ურყევია: «პირველი დარტყმა ელვისებური უნდა იყოს და ამისათვის ყველა ძალა უნდა გამოვიყენოთ. პირველმა გამარჯვებამ უნდა აღაფრთოვანოს მებრძოლები და მომავალი გამარჯვებისკენ გაუკვლიოს გზა». - ეს მთავარსარდლის სიტყვებია.       ჯარი წინ მიიწევს. ირგვლივ თოვლი და სიწყნარეა. სოფელი გამოჩნდა. მთავარსარდალმა მოლაშქრენი შეაყენა და რაკი მზვერავები ჯერ არ დაბრუნებულან ხეობის დასაწყისიდან, ელენაი და სალომე გაგზავნა ჩობოლაურთას. ქალები თხუთმეტ წუთში მობრუნდნენ. - რა ამბავია? - ჰკითხა მთავარსარდალმა. - დედაკაცები ბანზე სხედან და წინდებს ჰქსოვენ, - თქვეს მზვერავებმა.       ჩვენი ლაშქრობა იმითაც არის გონივრული, რომ ზამთარში მამაკაცები ცხვარში არიან წასულნი. თუმცა ჩვენი ლაშქარიც დედაკაცებისაგან შედგება, მაგრამ ჩვენი დედაკაცებიი!..       მთავარსარდალმა შეტევის ნიშანი მისცა და საშინელი ყვირილით შეცვივდნენ სოფელში მყვირალები. მეზარემ ზარი აახმიანა. მეთოფეებმა თოფები დააქუხეს. სოფელი ალყაშია მოქცეული. საშინელი წივილ კივილია. მგონი მტერი გვნებდება, მაღალ ბანზე ჩვენი დროშა არის გამოკიდებული. აი, შეტევაც ამას ჰქვია!       პირველი გამარჯვება (ისევ მემატიანის რვეულიდან)       პირველი შეტევა პირველი გამარჯვებით დამთავრდა. ჯარი სოფელში შევიდა. მაღალ ბანზე ჩვენი დროშა ფრიალებს.       მთავარსარდალი და დეკანოზი ტახტზე სხედან. ჩვენებს მოწინააღმდეგენი ბანზე დაუჩოქებიათ და მორიგეობით აფიცებენ ხატზე, რომ კვლავაც სცნობენ ჩოხლების უპირატესობას, უმეტესად ქალის საკითხში. რა შეედრება ამ წუთს. ხატზე დაფიცება დამთავრდა და ახლა ფილოსოფოსებისა და მწერლების ჯერი დადგა. მოწინააღმდეგე ფილოსოფიით უნდა დააბნიო, რომ შემდეგში ადვილად ვეღარ გაგიწიოს წინააღმდეგობა. ცალკე მწერალი იწერს ამბებს, ცალკე ფილოსოფოსი, ცალკე ჯარისკაცები სწერენ სახლში გასაგზავნ წერილებს. მოწინააღმდეგე გაოგნებულია..       კითხვები (ფილოსოფოსის რვეულიდან) - გვარი. - წიკლაური სოლომონი. - რამდენი წლისა ხარ? - მეოთხმოცეში ვდგავარ. - შენი აზრით, რა არის სიცოცხლე ან საიდან მოვიდა. - ვითომ სიცოცხლე ღვთისგან არის, მე ეგე ვიცი. - კაცი რო დაიბადება, თავისა და მთორის სავალსა, მაშინ დაუწერს მწერალი, თავის თავგადასავალსა. თავში აწერიაო. - რა აწერიაო? - ბედი. ადამიანს თავის ბედი თავში აწერიაო. ერთი დედაკაცი ყოფილა მშობიარედ და ბიჭი ჰყოლებია. იმ ღამეს მისულა სამი მწერალი. ეს დედაკაცი ისმენს იმათ ლაპარაკს, ისენი ბედს უწერენ.. ერთს უთქომს რო: ემ ბალღმა იმდენ ხანს იცოცხლოს, სანამ ხეზე ახდომა შეეძლებაო, ჩამოვარდეს და მერე მოკვდესო. მეორემ - არაო: წყალმა წაიღოსო. მესამემ - ვიდრე აეს ნიგზურაი არ ჩაიწვებაო, - კერაზე ნიგზურაი ენთო, იმაზე თქო. ი, ბიჭის დედამ აიღო ნიგზურაი, ჩააქრო და შაინახა. - მერე? - გაიზარდა ის ბალღი, მაიყვანა ცოლი, იმ ნიგზურაის ამბავიც უთხრა თავის დედამ. - მერე? - ერთ მთვარიან ღამეს ცხვრიდან მოდიოდა სახლში. ყანებში თავის ცოლს წააწყდა მეზობელთან მწოლარეს. ისენი იქვე დახოცა, თვითონ ავიდა და ის ნიგზურაი ცეცხლში დაწო. იმავე ღამეს მოკლეს თოფით მოკლულის ძმებმა. - შენ რომ გქონდეს ეგეთი ნიგზურაი შენახული, რას უზამდი, როდისმე დასწვავდი? - ზოგჯერ ისე ჯავრი მამივაკე ჩემ თავზე, მეც დავწოვდი. - სიკვდილი რა არის? - ეგეც ღვთისგან არის. ღმერთს უთქომს: ორი ბიჭი ჰყავდეს ადამიანს და ერთი ქალიო. მერე ეშმაკმა უთხრა: შენ ვინღა გახსენებს, ადამიანები რომ არ მოკვდნენ და სუ ცოცხლები იყვნენო. მერე ისე გამიგონია, რომ მოიგონა ღმერთმა სიკვდილი. - ადამიანი რომ კვდება, სად მიდის? - იცვლებაო ადამიანი, ასე გამიგონია. - რა აზრი აქვს კაცის ხანგრძლივ სიცოცხლეს? - სიცოცხლე გვიყვარს, მეტი არაფერი. - ღმერთმა რომ გითხრას, რამდენი ხანიც გინდა, იმდენი წელი მთხოვეო. რამდენი წლის სიცოცხლეს სთხოვდი? - ოთხმოცდაათსა. - რო ეთქვა, არა, ორასს მოგცემო? - ვერ შავძლებდი, ვერ გადავიტანდი. - რატო ვერ შასძლებდი? - სიბერის გამო. დავვუძლურდებოდი. - როგორ გგონია, ეს დედამიწა სულ მუდამ იარსებებს? - რა თქმა უნდა, მე ეგე ვფიქრობ. მაშ რამ უნდა შაჭამოს, რომ ვთქოთ? - ომი რომ მოხდეს? - ომი არ არის, თქვენ რომ დაგვესხით, მა რა არის? - დიდი ომი რომ მოხდეს? - ომი მიწის ზევიდან იქნება, დაბლიდან ხო არა. დედამიწა რატო ჰქვია - ომსაც შაიშრობს და სისხლსაცა. - რო მოსწყდეს მოულოდნელადა? სად წავა? - თუ აორთქლდება, თორო სხოგან სად უნდა წავიდეს, აღარ ვიცი. წყალი წაიღებს, სად წაიღებს?! - აორთქლდება?! - ჰო, აორთქლდება. - ქვებსა და ხეებს ეყურება თუ არა? - ეყურება თავის ენაზე, მაგრამ მე, აბა, რა გავაგონო. ეგენიც თავის ენაზე ლაპარაკობენ. კლდისა კი რა გითხრა. - როგორ გგონია, ღმერთი სად არის? - აბა, მე ვინ მანახვებს. - სიზმარი რა არის? - სულ დადის და დახეტიალობს აქა იქ, ხან საიქიოს, ხან - საქააოს. - როგორ გგონია, ვარსკვლავებზე არიან ადამიანები თუ არა. - ზევითაც ხალხია და ქვევითაც, ჩვენ შუაზე ვართ და სარტყლები იმიტომ გვარტყია წელზედა. - აბა, მაშ ვინც ზევით ცხოვრობენ, იმათ თავზე ერტყმის? - რა თქმა უნდა. - ვინც ქვევით არიან? - იმათ ფეხები ექნებათ გაბმული და რანაირ დაიწყებენ სიარულს, არ ვიცი. - მკვდარს რატო გაუბამენკე ფეხებს. - არ ვიცი, რომ მარხავენ, მერე გაუხსნიანკე. არც ქუდს ახურებენ, გვერდზე უდებენ, - მარჯვენა გვერდზე. ერთისთვის დავიწყნიყოთ ფეხების გახსნა, ისე დაემარხათ, იმის დედა თურმე ყოველღამე სიზმარში ხედავს - მივა იმისი შვილი და ეხვეწება დედი, ფეხები მაქვს გაბმულიო. ამოეთხარა იმ დედაკაცს და მართლა გაბმული ჰქონიყო. - ქუდს არ ახურავენ? - არა, არ ახურავენ. - სიცოცხლე ხომ გიყვარს. - სიცოცხლე ყველაზე მეტად მიყვარს. რაც უფრო ვბერდები, მით უფრო მიტკბება სული.       მცირე გადახვევა ("საიდუმლო დავალებათა" რვეულიდან)       სანამ მწერლის რვეულიდან მოვიყვანდე ჩობოლაურებში ჩაწერილ მოთხრობას, მანამდე მინდა ერთი პატარა ცნობა მოვიტანო. «საიდუმლო რვეულში» წერია:       «ხეობის დასაწყისში გაგზავნილი მზვერავები მშვიდობით დაბრუნდნენ. ხეობა ზვავებით ჩაუკეტიათ. მოქმედება თამამად შეიძლება».       და ერთი წერილი მინდა რომ გაგაცნოთ. როგორც კი შეტევა წარმატებით დაამთვრეს, ჩოხლებმა თავიანთ სოფელში წერილები აფრინეს. წერილების მიტან მოტანა ევალებოდა საიდუმლო ნაწილს: კოტორიანთ ქალს, შარვანიანთ ქალს და ტასიას.       ჩვენ გავიმარჯვებთ (წერილებიდან)       «გამარჯვებათ, ძვირფასო დებო და ძმებო!       მოგიკითხავთ ყველას სულერთიანად. მოკითხვას გითვლიანთ ჩვენები, დიდის მოწყენითა და პირზე კოცნითა. მინდა გახაროთ, რომ საქმე კარგად დაიწყო. დღეს პირველი შეტევა გვქონდა. ჩობოლაურები აღებულია. ვაწარმოებთ ფილოსოფიურ მეცნიერულ გამოკვლევებს. ყველანი ისევ ჩვენი მორჩილები იქნებიან ამის მერე.       ჩვენ აუცილებლად გავიმარჯვებთ!       ქვეითი მოლაშქრეები.       6.II– 68 წ.       დიადი სიტყვა (მემატიანის რვეულიდან)       როდესაც ფილოსოფიურ- მეცნიერული გამოკითხვა დამთავრდა, სებამ ზარები დარეკა და დეკანოზებმა სიტყვით მიმართა ჩობოლაურებს:       «ჩვენ და თქვენ ერთი ხეობის ხალხნი ვართ. ერთი ცა გვხურავს მაღლიდან და ერთი არაგვი ჩამოგვიდის ჭალაზე. დღეის მერე ერთმანეთთან მეგობრულად უნდა ვიყვნეთ. თუ ვინმემ რამეზე შეგაწუხოთ სხვა სოფლებიდან, იმწუთში შეგვატყობინეთ და მოგეხმარებით. ჩვენ რა გვაქს გასაყოფი? არაფერი. ნურც ნურაფერს დავუმალავთ       ერთიმეორეს. ჩვენ, ჩოხელებს, გადაწყვეტილი გვაქვს, ავაშენოთ ხუთასოთახიანი საერთო სახლი. ამისათვის გვჭირდება მასალა. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ. აი, ეს კაკლები რომ გიდგათ, ამათაგან ძალიან კარგი მასალა გამოვა. რაც შეეხება ქალების გათხოვებას, ვინც ჩვენ არ გვინდა, ისინი ვიზეც გინდათ, იმათზე შეგიძლიათ გაათხოვოთ. თქვენ დღეს სათემო ხატზე დაიფიცეთ, ფიცის გამტეხს რისხავდეს სათემო ხატი!» - ამინ! - დაიძახეს ჩოხელებმა. - ამინ! - ხმა მისცეს ჩობოლაურთ       ამის შემდეგ მთავარსარდალმა მოლაშქრენი მოაწყო და გზას გავუდექით მეზობელი სოფლისკენ, რომელსაც ლიდა ჰქვია.       მღვდელი (მოთხრობა მწერლის რვეულიდან)       გუდამაყარში ერთმანეთშია არეული კერპთაყვანისმცემლობა და ქრისტიანობა. ახლაც აცხობენ პურისაგან მგლებს, რომელთაც აგურის კბილებს უკეთებენ. პურის მგელი საქონლის ბაგაზე მიაქვთ. ჯერ წნელით შეუკრავენ პირს და ულოცავენ.       «აესრემც შაუკვრის პირი იმ მგელს, რომელმაც ჩემაი ძროხიაის შაჭმა მაინდომოს».       მერე წნელს ახსნიან და მგელს აგურის კბილებს საქონლის ბაგაზე უმტვრევენ:       «აესრემც დაგენაყება, მგელო, კბილები!»       «აესრემც დაგემტვრევა მუხლები!» - ამტვრევენ მუხლებსა და ლუკმა ლუკმა ჩაციცქნილ მგლის კვერს საქონელს აჭმევენ.       ქრისტიანობა უცნაურად შემოდიოდა აქ. ჯერ ვერ ურიგდებოდნენ ახალ სარწმუნოებას. მერე თანდათან იწამეს.       რამდენიმე გუდამაყრელი მცხეთაში დაიბარა კათალიკოსმა და საყვედური გამოუცხდა იმის თაობაზე, გუდამაყრელები უმღვდელოდ რატომ იმარხებითო.       მღვდელი არა გვყავსო, - თავი გაიმართლეს ამათ.       მაშინ გუდამაყრელებს მღვდელი გააყოლეს და თან გააფრთხილეს, უმღვდელოდ დღეის შემდეგ მკვდარი აღარ დამარხოთო.       ათნოხში თორმეტი ქისტის მამკლავი, აკაი თამნიაური კვდებოდა. მიუყვანეს მღვდელი.       მოკვდა აკაი.       შემოდგომის გაყინული მიწა ძლივს ამოთხარეს წერაქვებით. ერთი ყარაული საფლავთან დააყენეს, რომ სამარეს ავი სულები არ დაჰპატრონებოდნენ, დანარჩენებმა ხვნეშით მოასვენეს მიცვალებული, სანამ ჩაასვენებდნენ, კიდევ რაღაც ლოცვები თქვა მღვდელმა: და, როცა მისი თანხმობა მიიღეს, მძიმედ ჩაუშვეს გაყინულ მიწაში კუბო. მერე უცებ მღვდელს სწვდნენ და თან ჩააყოლეს. ყვიროდა მღვდელი და ამოსვლას ცდილობდა. მაგრამ რამდენიმე გაყინული ბელტი ისე       მძლავრად მოხვდა თავში, უღონოდ გადააწვა კუბოს. გუდამაყრელები გულდაგულ ავსებდნენ სამარეს მიწით და თან ბუტბუტებდნენ. - მიწა ხარ და მიწად იქეც! - მიწა ხარ და მიწად იქეც!..       ამ საქმესაც მორჩნენ და კვირის თავზე ახალი სადარდებელი გაუხდათ, - დუმაცხოში ხუთი ქისტის მამკლავი გაგილაი გარდაიცვალა. გუდამაყრელები მცხეთაში ჩავიდნენ და კათალიკოსს მოახსენეს: - კაცი მოგვიკვდა და უმღდელოდ ვერა ვმარხავთ.. - ხომ გაგაყოლეთ მღვდელი! - გაიკვირვა კათალიკოსმა ამათი «მოქცევა». - ის მღვდელი სხვა მკვდარს ჩავაყოლეთ, ხო თქვით, უმღვდლოდ არავინ დამარხოთო, ეს კიდევ სხვა მკვდარია.       კათალიკოსმა რა უთხრა, არ ვიცი. ქრისტიანობამ კი ფეხი მოიკიდა გუდამაყარში. თუმცა კათალიკოსი იმის მეტს რას იტყოდა: - «არ ცოდნა, არ ცოდვა არისო». - მე მგონი, მეტს არაფერს იტყოდა.       ლიდა (მემატიანის რვეულიდან)       ლიდა ჩობოლაურის აღმოსავლეთით ერთი კილომეტრის დაშორებით არის. ამ სოფელსაც ორივე მხრიდან კლდიანი ხევები ჩამოუდის, გზაც უფრო მოსახერხებელია და რაც შეიძლება სწრაფად მივდივართ. წინა შეტევამ გვიჩვენა, რომ სწრაფად მოქმედება გამარჯვების ნახევარს უდრის. მზვერავები ეს ეს არის მობრუნდნენ და ამბავი მოიტანეს, რომ სოფელი თითქმის მთლიანად დაცლილია, მარტო უშვილო ცოლ ქმარიღა არისო დარჩენილი.. ქალი ავად ყოფილა, ლოგინად ჩავარდნილი. მთავარსარდალი ფრთხილობს: შეიძლება მტერი ჩასაფრებულია სადმე, რომელიღაც სახლში, საჭიროა ალყა შემოვარტყათ.       სოფელს გარს შემოვერტყით და დაიწყო სახლების ჩხრეკა. მართლა ცარიელი აღმოჩნდა სოფელი, ქალაქში გახიზნულან საზამთროდ. მთავარი იერიში ცოლ ქმარზე მივიტანეთ და ისინიც უცებ დაგვნებდნენ. სოფელ ლიდის თავზე ჩვენი დროშა ფრიალებს. დეკანოზი ცოლ ქმარს ხატზე აფიცებს და მთავარსარდლის ბრძანებით, ექიმი წამლებს აძლევს ავადმყოფ ქალს. სებაი ზარებსა რეკავს და ამით გუდამაყარს ამცნობს, რომ ლიდაც კვლავ ჩოხლების სურვილების აღმსრულებელია, უპირველეს ყოვლისა, ქალების საკიხში. შემდეგ იწყება ფილოსოფიური დაკითხვა.       სული და სიკვდილი (ფილოსოფოსის რვეულიდან) - სახელი და გვარი. - ბათილა ლიდიაური. - რამდენი წლისა ხარ? - ოთხმოცის. - შვილები გყავს? - არა უშვილო ვარ. - როგორ გგონია, სად მიდის სული სიკვდილის შემდეგ? - სული? სული არ დაიკარგება. ხორცს გაეყრება და სიზმარივით იქნება. სულ სიზმარივით იქნება. ცხონებული ვინც არის, ის სულ ნათელში იქნება, ბოროტებს სხო ადგილი ექნებათ. - შენ როგორ გგონია, როგორ ადგილზე მოხვდები? - მე.. უშვილოები, თურმე, პირქვე წვანან. ოღონდ მაგას ნუ დაწერ. - რატომ ნუ დავწერ? - უშვილო ვინმე წაიკითხავს და გულს შამააკლდება. - სიკვდილზე რას იტყვი. ქვებსა და ხეებს თუ აქვთ სიკვდილის განცდა? - სიკვდილი რომ გამაიგონა ღმერთმა, იფიქრა, მოდი გამოვცდიო და ჯერ ქვას მიარგინა იმის განცდა. ქვებმა ისე განიცადეს, იმდენი იდარდეს, დარდისაგან სუ იფშვნებოდნენ, აღარ ივიწყებდნენ თანამოძმის სიკვდილს და ყველანი იფშვნებოდნენ. ღმერთმა იფიქრა, ამათთვის ეს განცდა არ შეიძლება, ამისათვის სუსტებიაო, აარიდა ქვებს სიკვდილი და ახლა ხეს მიარგინა, იმათაც ძალიან განიცადეს, მთელმა ტყეებმა ტოტები ჩამაილეწეს და აღარ ივიწყებდნენ. ხეებსაც აარიდა და ახლა წყალს მიარგინა. ვერც წყალმა გაუძლო, დაშრობა დაიწყო. ადგა ღმერთი და ადამიანებს მიარგინა სიკვდილი. ადამიანმა იტირა, იტირა.. მერე დამარხა მკვდარი და ტირილით გადაიმგლოვა კიდეც. ჰოო, ამის მერე ღმერთმა ადამიანს მიაკუთვნა სიკვდილის განცდა.       მცირე საიდუმლო ("საიდუმლო დავალებათა" რვეულიდან)       მზვერავებმა ლიდაში ყოფნის დროს საზღვაო ნაწილის ცნობა მოიტანეს. შიჯანათ ქალი და ქალთამზე იტყობინებიან, რომ არაგვი რამდენიმე ადგილზე გაყინულია და საჭიროა ჩამტვრევა, რომ არაგვის გაღმა მყოფმა სოფლებმა გამოღმა კავშირი ვერ დაამყარონ. ზომები მიღებულია. დარდი № 1680 (დარდების შემგროვებლის რვეულიდან) - სახელი და გვარი? - ბათილა ლიდიაური. - რა გადარდებს? - ის რომ უწილ უკერძომ უნდ გადავიარო. - მეტი არაფერი? - ამაზე მეტი დარდი რაღა გინდა, ცოცხალი იყო და შენი არსებობის გამგრძელებლად შვილს ვერა ხედავდე. რა დავუშავეთ იმ დალოცვილ ღმერთს, რომ აქ შვილი არ გვაღირსა, იქ კიდევ პირქვე უნდა იწვნენ უშვილოები. - ჰოო, მართლა დიდი დარდია. ღმერთთან რომ წავალ ამ ჩემი დარდებით, პირველს თუ არა, მეორეს ვეტყვი უშვილოების დარდს.       სალომე ლიდიაური (მოთხრობა მწერლის რვეულიდან)       სოფელ ლიდის ზემოთავში ჩამონგრეული სახლ-კარია. ამ სახლში ათიოდე წლის წინათ მშობლებმა გამსიველ ბათირაზე დანიშნეს სალომე.       ჩალისფერი თმა კოჭებამდე სწვდებოდა სალომეს. ყანაში რომ მიდიოდა ყანისაგან ვერ გამოარჩევდით, ღელავდა ყანა და ღელავდა ქალიშვილი.       უცნაურად უყვარდათ სალომესა და ბათირას ერთმანეთი. ხანდახან თვეობით არც კი ნახავდნენ ერთიმეორეს, სიახლოვისა ეშინოდათ.       იმ გაზაფხულზე ბათირაის უფროსი ძმა სალომეს მშობლებს კალობანს უშენებდა. ბათირაის ძმას საღირაი ჰქვია. ეხლაც ცოცხალია საღირაი. ჩუმი კაცია, უთქმელი. მთელი დღე, რომ მასთან იყვე, ერთ ორ სიტყვას ძლივს ათქმევინებ.       მაშინ ბათირაი სალომეზე ჯერ არ იყო დანიშნული, ქალ ვაჟი ერთიმეორეს წყაროზე ხვდებოდნენ ხოლმე მთვარიან ღამეში. მივიდოდა სალომე, კოკას აავსებდა, მერე მხოლოდ ერთხელ შეხედავდა ბათირას და წამოვიდოდა სახლში.       ერთ ღამეს ყანებში საღირაი დახვდა სახლში მიმავალ სალომეს და მკლავში წაავლო ხელი. - ხომ ვიცი, ვისთანაც იყავი, - უთხრა საღირამ. - მერე რა გინდა! - ის რომ, მე მიყვარხარ. - მე არ მიყვარხარ.. - შეგიყვარდები, როცა ჩემი გახდები, შეგიყვარდები. - ეგ არასოდეს არ მოხდება. - მოხდება. თუ არადა, არც ერთს არ გაგახარებთ.       იმ ღამეს არ დასძინებია სალომეს. მეორე დღესაც შეხვდა ბათირას, მაგრამ საღირაის შესახებ ხმა არ ამოუღია.       საღირამ მშენებლობა მოათავა და სახლში წავიდა.       შემოდგომაზე ბათირამ მარჯეკლები მიაგზავნა და მშობლებმა სალომე ბათირაზე დანიშნეს. სალომეს სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა.       გაჯავრებულმა საღირამ ძმას უთხრა: - არ გინდა, ნუ მოიყვან სალომეს ცოლად. - რატომ? - იმად, რომ მე რომ მაგათას ვმუშაობდი, ყოველღამე მალვით მოდიოდა და ჩემთან წვებოდა.       იმ დღის მერე აღარც წყაროზე მისულა სალომეს სანახავად ბათირაი და არც ქორწილზე დაუწყია იმის მშობლებთან მოლაპარაკება.       სალომემ აღარ იცოდა, რა ექნა, მერე ამხანაგი გოგოს პირით ჰკითხა ბათირას მიზეზი, ბათირამ, რა თქმა უნდა, დაუბარა, ჩემი ძმის ნათრევს ცოლად ვერ მოგიყვანო.       სალომე ჯერ ხატში ასულა და დაუფიცნია, რომ მართალი იყო. მერე თურმე სულ ყარაულობდნენ მშობლები. თავს არაფერი მოუწიოსო.       გუდამაყრის არაგვი ხომ სუ შავი მოდის, გაღმა სოფლელებს დაუნახავთ, ჩამოვიდა სალომე არაგვზე, მოიხსნა თავშალი, იხვია თვალებზე და შედგა ხიდზე. ისე შეშინებულან, ვინც ხედავდა, ისიც კი ვეღარ მოუფიქრებიათ, რომ მიშველებოდნენ. ბათირასაც დაუნახია. ჯერ კი არც ის გაქცეულა.       გასულა თვალახვეული სალომე ხიდზე. მერე ისევ გამოსულა. მერე ისევ გასასვლელად მიბრუნებულა და ამ დროს იმისი მეგობარი ქალები გამოჩენილან წიოკით. შუამდე ვეღარც კი მისულა ხიდზე, გადაშვებულა წყალში. თურმე მისდევს ხალხი არაგვს და ვერავინ ბედავს შიგ შესვლას. ადევებული წყალი ყოფილა.       გამოქცეულა ბათირაი და შევარდნილა წყალში.       არაგვი ხომ შავია. თურმე მოჰქონდა წყალდაწყალ ბათირას სალომე, იმის თმაი ეგრე ლივლივებდა მდინარის ტალღებზე, როგორც მოსამკალი პურის ყანა ქარში..       სოფელ ლიდის ზემოთავში ჩამონგრეული სახლ კარია..       ხოზა (მემატიანის რვეულიდან)       მართალია, ლიდაში ხალხმრავლობა არ იყო, მაგრამ დეკანოზმა მაინც სცა იქ მყოფთ პატივი და წამოსვლისას გამოსათხოვარი სიტყვა წარმოთქვა:       «ჩვენ, დღევანდელი ჩოხლები, ვაგრძელებთ და კვლავაც გავაგ-რძელებთ ჩვენი წინაპრების ადათ წესებს.       ჩვენ ლიდის მცხოვრებლებთან ადრიდანვე მეგობრული ურთიერთობა გვქონდა დამყარებული. ისინი უარით ვერ გამოგვისტუმრებდნენ ქალის სათხოვნელად მისულებს. არაერთხელ და ორჯერ გაგვიწევია ერთიმეორესთვის დახმარება, ჩვენ კვლავაც უნდა დავეხმაროთ ერთიმეორეს, საშენი მასალითაც და ყველაფრით. მაგალითად, აი, ეს კაკლის ხეები ძალიან კარგ საშენ მასალას მოგვცემს და, რა თქმა უნდა, ამ დახმარებაზე უარს არ ვიტყვით, მით უმეტეს, მაშინ, როცა ასეთი გრანდიოზული შენობის წამოწყებას ვაპირებთ. პროექტი უკვე შედგენილია, საჭიროა მარტო მასალა.       თქვენ დღეს ხატზე დაიფიცეთ და მორჩილება გამოთქვით. სათემო ხატი რისხავდეს, ვინც ეს ფიცი გატეხოს!» - ამინ! - დაიძახეს ჩოხლებმა. - ამინ! - თქვა ბათილამ. - თქვენც თქვით, ქალბატონო, - ძალა დაატანეს ავადმყოფს. - ამინ! - ამოიკნავლა იმანაც.       სებამ ზარები დარეკა. ბანიდან დროშა ჩამოვხსენით და ხოზისაკენ გავუდექით გზას. ხოზამდე იგივე მანძილია, რაც ჩობოლაურიდან ლიდამდე.       სოფელს ზემო მხარეს ტყე აკრავს, ხოლო წინ დიდი მინდორია გაშლილი.       მთავარსარდალმა მზვერავები გაგზავნა და იმათ ამბავი მოიტანეს, ერთი მოხუცი ქალი სულს ებრძვის და წუთიწუთზე სიკვდილს ელოდება ხოზაშიო. - როგორ თუ ელოდება! - გაბრაზდა სარდალი, - სასწრაფოდ შეტევაზე და, რაც შეიძლება, ვიჩქაროთ, რომ ამ კაცმა საქმე არ ჩაგვიშალოს.       სოფლისათვის ალყა აღარ შემოგვირტყამს და სულ რაღაც ხუთ წუთში ჩვენი დროშა აფრიალდა ხოზის მაღალ ბანზე. - სად არის მომაკვდავი? - უყვირა ხოზელებს მთავარსარდალმა. - აქ არის, - აჩვენეს იმათ. - აბა, ექიმო, ჩვენ აქ ყოფნამდე არაფერი მოუვიდეს ამას, თორემ.. - გააფრთხილა ზინაი ვაჟი გოგიმ. - დაიჩოქეთ! - ბრძანა დეკანოზმა და მოლაშქრეებმა თოფები შეაყენეს. იმათაც დაიჩოქეს და დეკანოზმა მორჩილებაზე დააფიცა. სულ პირველად მომაკვდავი დააფიცეს, ის უფრო სასწრაფო იყო. ექიმმა გონზე მოიყვანა მომაკვდავი და დაიწყეს მისი ფილოსოფიური დაკითხვა.       სული და ხორცი (ფილოსოფოსის რვეულიდან) - სახელი და გვარი. - თამარ ხოზელი (მომაკვდავი). - რამდენი წელი გინდა სიცოცხლე? - რამდენსაც შევძლებდი. ადამიანმა იქამდე უნდა იცოცხლოს, მანამდე თავის ზიდვა შეუძლია. კაცმა სხო არ უნდა დააღონოს თავის სიცოცხლით. - მეორედ მოვლენ თუ არა მკვდრები? - შენი მტერი მოვიდეს, როგორც ესენი მოვლენ. მოგონილია, მოგონილია ისაცა, ვითომა სულნი არიანო, როგორც სიზმარშიო. სუ ტყუილია, მოკვდა კაცი და იქცევა მიწად. აღარც სული იარსებებს. - სულიც მიწაში წაჰყვება ხორცს? - არა, როგორც კი ტიკი გაჰბერო და მერე გამოუშვა, აეგე ამუვა სული კაცს და ჰაერში წავა. - ჰაერში ვერ იარსებებს? - აბა რას იარსებებს. წავა და ჰაერად იქცევა. - ღმერთი არსებობს? - არ ვიცი. ვერც იმას ვიტყვი, ვერც ამას. - რა აიძულებს კაცს თვითმკვლელობას? - ერთი ის, რო აღარ შეუძლია, საქმე აწუხებს, მეორე, - მწარე სიცოცხლე, ზოგს კიდევ ეშმაკი დაადგება თავზე და ის აბედვინებს თავის მოკვლას. მერე იმის სული ეშმაკთ რჩება, ეშმაკად იქცევა იმის სული. - ეშმაკები სად არიან? - კლდეში. მე ვიხილე, ანთებენ ღამე ცეცხლსა. ეხლა ხალხი იქცა ეშმაკადა. - ინატრებ რამეს? - არა. - რატომ? - დამაცა, ამოვისუნთქო..       ქალმა ამოისუნთქა და გათავდა.       მეშვიდე თაობა (მოთხრობა მწერლის რვეულიდან)       ის ქალი, რომელიც ეს ეს არის მიიცვალა, ასპანიანთ გვარის უკანასკნელი წარმომადგენელი იყო. რატომ ჰქონდათ ქართველებს წყევლაში, შვიდი თაობის მერე გაწყდიო, არ ვიცი, ყოველთვის კი ასე იყო. იშვიათად შესწყევლიდნენ გვარს, გაწყდიო და თუ შესწყევლიდნენ, ყოველთვის ასე: - მეშვიდე თაობაზედამც გაწყდება შენი გვარი. ასეა თუ ისე, შვიდი შემთხვევითი რიცხვი არ არის.       სწორედ ამ ქალის წინაპარი, შვიდი თაობის იქით, გუდამაყარში საქვეყნოდ განთქმული და მტრიანი ვაჟკაცის, კვირია ხარხელაურის ძმადნაფიცი იყო. კვირია       არავის ენდობოდა, გარდა ასპანიანთ ბუთულაისა, იმას აპარსვინებდა ხოლმე წვერს ხმლით. არასოდეს იარაღს არ იხსნიდა კვირიაი.       იმისმა მტრებმა ბუთულაი მოისყიდეს და ერთხელაც, როცა კვირიას პირს პარსავდა, გამოუსვა ყელში ხმალი და გააგდებინა თავი. მიგორავდა ნახევრად წვერმოპარსული კვირიაის თავი დედამიწაზე და ეძახდა ბუთულას: - შვიდი თაობას ქალებზე ჩამაილიოს შენი გვარი და მერე გასწყდითო.       სიტყვა, რომელიც დეკანოზმა წარმოთქვა (მემატიანის რვეულიდან) - ღრმა მწუხარებას განვიცდით, ასეთ გაჭირვებაში რომ გხედავთ. ვიზიარებთ თქვენს მწუხარებას, მით უმეტეს, ეხლა უფრო, როცა ერთხელ კიდევ დაგვიფიცეთ მორჩილებაზე. მოკვდა - ასე იტყვიან მაგათ გვარზე. ჩვენ კი ვაგრძელებთ გვარებს და რაც შეიძლება მეტი სიახლოვე და მხარდაჭერა გვმართებს. თუ რამე გაგიჭირდეთ, ჩვენ გვითხარით. განსვენებულს კაკლის კუბო გაუკეთეთ. კაკლები, საერთოდ, მარტო სამასალედ არის კარგი.       სათემო ხატი გაუწყრეს, ვინც ფიცი გატეხოს! - ამინ! - დაიგუგუნეს ჩოხლებმა. - ამინ! - თქვეს ხოზლებმა. - ჩამოხსენით დროშა! - ბრძანა დეკანოზმა და მეზარემ ზარები აახმიანა.       მთავარსარდალმა წასვლის ნიშანი მოგვცა, ჩვენ უხმოდ გავედით სოფლიდან. ამით პატივი ვეცით მათ. ხომ უნდა იცოდნენ, რომ კულტურული და შეგნებული თემი ვართ. მცირე საიდუმლო (საიდუმლო დავალებათა რვეულიდან)       დღეს მზვერავებმა ამბავი მოიტანეს. საზღვაო ნაწილს ერთ ადგილზე დატბორილი არაგვი უნახავს, ტბორი, თურმე, კალმახით არის სავსე. დღესვე საიდუმლოდ გაიცა განკარგულება, რომ შენიღბონ თოვლით ის ადგილი და დროდადრო ლაშქარი იმ კალმახით მომარაგდეს.       ცუცქუნაურნი (მემატიანის რვეულიდან)       ხევი გავიარეთ და მთავარსარდალმა ლაშქარს შეჩერება უბრძანა. უკვე შუადღეა. საქმე კარგად მიდის. ელენამ სუფრა გაშალა. ცეცხლი დავანთეთ და მზვერავების მიერ მოტანილი კალმახი შევწვით. აქედან ცუცქუნაურამდე ერთი კილომეტრია. თივის ზვინები ჩანს. აქა იქ კვამლი ამოდის. მზვერავები დასაზვერად წავიდნენ.       მზვერავები მობრუნდნენ და მთავარსარდალს მოახსენეს, რომ სოფელი დედაკაცებით არის სავსე. მთავარსარდალმა მადლობა გადაუხადა და მწერალს უბრძანა, დაეწერა ბრძანება მზვერავების დაჯილდოების შესახებ.       სუფრა ავალაგეთ და საბრძოლოდ დავიძარით. სოფელს სწრაფად მივუახლოვდით და სულ მალე ალყაში მოვიმწყვდიეთ. ჯერ მყვირალები შეცვივდნენ საშინელი კივილ ჭყივილით, მერე ქვეითები მიჰყვნენ, თოფოსნებმა თოფები დაცალეს. ფილოსოფოს ისტორიკოს მწერლებიც მივყევით მთავარსარდალს. მოვიარეთ მთელი სოფელი, მაგრამ კაციშვილს ვერ წავაწყდით.       მთავარსარდალმა მზვერავებს უხმო: - აკი სოფელი დედაკაცებით სავსეაო? - სათემო ხატსა ვფიცავთ! - მერე, მერე და, სად არიან თუ იყვნენ?! - იყვნენ და.. - დაგინახათ ვინმემ? - მგონი, არა. - სუსტად მუშაობთ. გააუქმე ბრძანება ამათი დაჯილდოების შესახებ! - უბრძანა მთავარსარდალმა მწერალს. - არის! - თქვა მწერალმა და ბრძანება გადახია. - ეტყობა, ამათი დაზვერვა კარგად მუშაობს, - თავი გააძეძა მთავარსარდალმა. - დროშა გამოვკიდოთ? - ჰკითხეს ვაჟი გოგის. - არა. ჯერ არა, სირცხვილი არ ვჭამოთ, ჯერ ხომ არ ვიცით, რას გვიპირებენ. გაამაგრეთ ალყა. - გირჩევნიათ, გამოჩნდეთ, თორემ დამალვისთვის ცეცხლს მივცემთ თქვენს სოფელს! - ოთხივე მხარეზე გასძახეს მყვირალებმა. - ხუთამდე გაძლევთ ვადას, - დაიძახა სარდალმა, ჯოხის ერთ ბოლოს თივა გამოაბა, ცეცხლი მოუკიდა, თივის ზვინთან დადგა და დაიწყო დათვლა: - ერთი.. ორი.. სამი.. ოთხი..       რას სჩადით, მართლა არ დაგვღუპოთ!       დაიძახა ვიღაც დედაკაცმა და თივის ზვინიდან გამოძვრა. თან ოცამდე დედაკაცი გამოჰყვა იქიდანვე. - ხედავ?! აი სტრატეგია! - გაიკვირვა მთავარსრდალმა და თივის ზვინში შეიხედა. - ხელები მაღლა! - დაიყვირეს თოფოსნებმა და ჩახმახი შეაყენეს.       დედაკაცებმა ხელები ასწიეს. - დაიჩოქეთ!       იმათ დაიჩოქეს. - დაიფიცეთ ამ სათემო ხატზე, რომ დღეის მერე არც დაგვემალებით, ქალებსაც მოგვათხოვებთ საქმის გაუჭიანურებლად და კიდევ სხვა რამესაც შეგვისრულებთ! - უბრძანა დეკანოზმა და მორიგეობით დააფიცა ხატზე.       მაღალ ბანზე ჩვენი დროშა აფრიალდა.       დაიწყო ფილოსოფიური დაკითხვა.       წერამწერალი (ფილოსოფოსის რვეულიდან) - გვარი და სახელი. - ცუცქუნაური ელისო მიხას ასული. - რამდენი წლისა ხარ? - მესამოცეში ვდგავარ. - შენი აზრით, რა არის სიცოცხლე? - მე არაფერი არ ვიცი რა, კაცო, გამანებე თავი! - მაინც რატომა ვართ? - ღმერთს დაუწერია, როგორ რატო. ღმერთმა ჩაგვიბერა სული და ღმერთი ამოგვაძრობს ისევ სულსა. - რა მიზნით? რა აზრი ავქს ან ჩაბერვას, ან ამობერვას თუ ამოძრობას? - ღმერთია სუყველაში. - ყველაზე კარგი დღე, შენი გავლილი დღეებიდან. - ვერა, ვერ მოვიგონებ. - თუ შეშინებულხარ სადმე, ისე რომ დღესაც გახსოვს? - ბუსარჭილიდან მოვდიოდი ღამე და წკნავილით რამ დამყვა. მე და ძალუაი ვიყავით როგორც კატაო ისე მოგვწკნაოდა. ეგ არ დამავიწყდება, სანამ ცოცხალი ვარ. - რა თქვეს, რა იყოო. - ეშმაკიო. - რატო არ გეჩვენა? - არ მეჩვენა, რავი, შეიძლება მჩვენებოდა, მაგრამ ესე მითხრა ძალუამ, უკან არ მიიხედო, ხუმრობა საქმე არ არიო. - სხვებსაც უნახავს? - რო მიიხედავს, ზოგს ეჩვენება. - სიკვდილისა გეშინია? - რატო მეშინია?! - რატომ არა? - იმიტომა რომა, სიკვდილი ვალია, უნდა მოიხადოს კაცმა თავისი ვალი. - რო მაიხდი, მერე სად წახვალ. - შავეთში, აბა სად წავალ, ჩემ წილ სამარეს ამოვავსებ.       მამამთილის სამართალი (მოთხრობა მწერლის რვეულიდან)       მართაი ცუცქუნაური სოფელ კიტოხში იყო გათხოვილი. ზაფხულში იქორწინა მართამ და შემოდგომაზე ცხვარში წავიდა იმისი ქმარი. სხვა მეცხვარეებიც ცხვარში წავიდნენ. სოფელში მარტო ხეიბარი კაცები, მოხუცები და ქალ ბალღებიღა დარჩნენ.       ზამთარია. თოვს. მართაის მამამთილი ფანჯრიდან გაჰყურებს თოვას. ოთხმოცდამეათე თოვლის მოსვლას შეესწრო წელს. ერთი კვირის წინ იმათმა ძროხამ პირველი ხბო მოიგო. - ადრე ბალღებს კლავდნენ, - თქვა მოხუცმა. - ჩუმად, ბალღებმა არ გაიგონონ, - აფრთხილებს რძალი და მეზობლის ბალღებზე ანიშნებს. ისინი ყურადღებით შესცქერიან მოხუცს. - გაიგონონ, მერე რა, განა ეხლაც ხო არ ვკლავთ ბალღებს. - ვინა კლავდა, პაპავ? - თავის პატრონები. - რატო კლავდნენ? - პირველად რომ ბალღი გაჩნდებოდა, ის ხატში უნდა დაეკლათ. - ეხლა? - ეხლა აღარა კლავენ. პირველგაჩენილ ბოჩოლებსა კლავენ იმათ მაგიერ. - ჩვენ როდის დავკლათ? ჰკითხა რძალმა. - თორმეტი დღისა რომ გახდება მერე, მანამდე არ შეიძლება. - ხვალ გახდება. - გადადი ნინიასთან და სთხოვე თავი მოგიჭრას, დიდი თოვლია, მე ვერ ამოვალ იქამდე.       მართაი ნინიასთან გადავიდა. ნინიამ პირობა მისცა, წაიყვანე ბოჩოლაი ხვალ ხატში და ამოვალო. ხატი სოფლის მაღლა არის, მთის წვერზე.       მეორე დილა გათენდა. თოვს. თეთრია ყველაფერი. მართას ძლივს მიჰყავს აღმართზე ხბო. ხანდახან ფეხი უსხლტება და ორივენი ეცემიან. მერე ხბოს ეტყობა, აღარ შეეძლო მეტი, წინა ფეხები ჩაიკეცა და ენის წვერით ფეხი აულოკა ქალს. იმან ზურგზე მოიკიდა და ისე ატარა მთის წვერამდე.       მთის წვერზე სალოცავი ნიშია აშენებული.       მართამ ხბო დაბლა დასვა და რატომღაც გააჟრჟოლა. «კიდევ კარგი, ხბო ამოვიყვანე დასაკლავად და ბალღი არაო», - გაიფიქრა.       ისევ თოვს.       თოვს.       ხბო საცოდავად მოიბუზა.       გავიდა კარგა ხანი, ნინიაი არ გამოჩნდა.       ხბოს ეტყობა, მოშივდა, დაიბღავლა. მერე ქალს ხელები აულოკა პატარა ენით.       დიდხანს იცდიდა ქალი. ნინიაი მაინც არ გამოჩნდა.       ქალმა იცოდა, რომ ხატში მიყვანილი ხბო უკან არაფრით არ უნდა წაეყვანა და იცდიდა.       თანდათან შემობინდდა.       გაღმა გორზე მგელმა დაიყმუვლა. ჯერ ერთმა, მერე გამოღმიდანაც მისცა რამდენიმემ ხმა. ქალმა იცოდა, რომ არ უნდა წაეყვანა ხბო უკან და თან არც ნინიაი ჩანდა.       უფრო ჩამოიბურა. მგლებმაც მოუხშირეს ყმუილს.       ქალმა სანთელი აანთო, დაილოცა, ხბოს შუბლი შეუტრუსა და სანთლები სალოცავის კედელზე მიაკრა.       დანა არ ჰქონდა. კედლიდან თოვლი გადახვეტა და ბასრპირიანი სიპი ქვა ამოარჩია.       წამოაქცია ხბო და გამოუსვა ყელში სიპი.       ხბომ დაიბღავლა.       თეთრ თოვლში თბილად ჩხრიალებდა სისხლი.       მოჭრილი თავი იქვე დატოვა, დანარჩენი მოიკიდა და სირბილით დაეშვა სოფლისაკენ.       უკან მგლების ყმუილი მისდევდა და ზურგს უხვრეტდა. - სადა ხარ აქამდე? - ჰკითხა მამამთილმა ეჭვით. - არ ამოვიდა.. - მაშ თავი ვინ მოგიჭრა? - მე. - სანთელიც შენ აანთე? - ჰო. - თავი რით მოსჭერი? - სიპით. - წადი! - სად? - ჩემ სახლში არ დავინახო შენი ფეხი.       მგლები ურო ხმამაღლა აყმუვლდნენ. - მაშ უკან ხომ არ წმოვიყვანდი, დაკანონებული ეგეა და.. - დაკანონებული ისიც იყო, ბალღებს რომ თავებს აჭრიდნენ. წადი, ჯერ ბოჩოლაის თავი ჩამაიტანე, ხატი არ შელახოს შენმა მოჭრილმა, მერე სახლში წადი. - პირდაპირ სახლში წავალ. - ჯერ თავი ჩამაიტანე. - იქ მგლები არიან. - ნუ გეშინია, მგლები შენ ვერას გიზამენ. - მეშინია. - მე გეუბნები!       მართაი ადგა და ხატისაკენ წავიდა. უკვე საკმაოდ ჩამობნელდა. ძლივს მიაგნო სალოცავს. მგლები აღარ ყმუოდნენ. სანთლებიც ჩამწვარიყო. ხელების ფათურით თავს დაუწყო ძებნა. რამდენიმე ძვალიღა შერჩა ხელში. ადგილზე გაიყინა. ასე ეგონა, სისხლი გაუჩერდა და ყინულად ექცა. მერე რაღაც მძიმე და თბილი დაეცა ზურგზე და რატომღაც წეღანდელმა სურათმა გაუელვა თვალებში ხბოს სისხლი თბილად ჩხრიალებდა თეთრ თოვლში.. ბოლოს ისღა იგრძნო, რომ რაღაც არსებები მის სხეულს ერთმანეთს ეცილებოდნენ..       მართაი ცუცქუნაურთიდან იყო.. სხეულები კი საერთოდ ეცილებიან ერთიმეორეს არსებობაში.       დეკანოზის სიტყვა (მემატიანის რვეულიდან)       მზე ჩასასვლელად გადაიხარა და ცუცქუნაურთიდან კოტორიანთ მიმართულებით დავიძარით. ჯერჯერობით ყველა მოლაშქრე ადგილზეა. საზღვაო ნაწილიდანაც კარგი ამბები ისმის. ჰაერიდან არაფრის გვეშინია, ჩვენმა მთავარსარდალმა ჰაერში ბრძოლა და იქაური ამბები ზეპირად იცის. კოტორიანთამდე ორი ვერსია. ვჩქარობთ, მაგრამ ეს რა ხდება? დეკანოზმა ჯარი შეაჩერებინა მთავარსარდალს. - რა მოხდა? - სიტყვა დამავიწყდა, - თქვა დეკანოზმა, - მოაბრუნეთ ჯარი! - გვაგვიანდება, დაღამებამდე როგორმე კოტორიანთი უნდა ავიღოთ. - არ შეიძლება, მოკლედ მოვუჭრი და წამოვალთ, - გაჯიუტდა დეკანოზი.       ვაჟი გოგიმ მზვერავები გაგზავნა კოტორიანთას და ჯარი ისევ ცუცქუნაურისაკენ შემოაბრუნა.       ცუცქუნაურთ დედაკაცები ისევ სამალავში შეიმალნენ. - გამოვრეკო? - ჰკითხა დეკანოზს სარდალმა. - არა, ნუ შეწუხდები, იქაც გაიგონებენ. - ჩვენი ხმა გესმით? - შესძახა ვაჟი გოგიმ დედაკაცებს. - გვესმის! გვესმის! - გამოსძახეს იმათ. - აბა, სიწყნარე იყოს!       დეკანოზმა სიტყვა თქვა:       «ქალებო და დედაკაცებო! ცუცქუნაურებო! არ იფიქროთ, რომ თავს დაგესხით, ეს ისე, მეგობრობა გვწადია თქვენთან. ჩვენ უნდა გავერთიანდეთ. იმას რა სჯობია,       მთელი გუდამაყრის ხეობა ერთად რომ ვიყვეთ. ავაშენოთ ერი დიდი სახლი და ვიცხოვროთ შიგ. პროექტი უკვე შედგენილი გვაქვს. რო იოდეთ, როგორი სასადილო გვექნება, დღესვე დაჭრიდით ამ თქვენ თხილ კაკლებს. მასალა არის აშენბისთვის საჭირო, მასალა! თქვენიც არის ის სახლი, განა მარტო ჩვენია. ჩვენ ხომ მეგობრები ვართ, ჰოდა, უნდა დაგვიჯეროთ კიდეც, ქალი უნდა მოგვცეთ და კაკალიც, სხვანაირად გარეშე მტერს ვერ გავუმკლავდებით. დაგვიჯერებთ? - დაგიჯერებთ! დაგიჯერებთ! - გამოსძახეს დედაკაცებმა. - უჩვენოდ არაფერი გადასწყვიტოთ მანდ! - არა, არა! - აბა, მეგობრებო, ნახვამდის! სათემო ხატი გაუწყრეს, ვინც ფიცი გატეხოს. - ამინ! - დაიგუგუნა ჯარმა. - ამინ! - გამოსძახეს დედაკაცებმა თივის გულიდან.       ჩვენ ისევ კოტორიანთაკენ ავიღეთ გეზი. გზაში მზვერავები შეგვხვდნენ და მთავარსარდალს მოახსენეს, კოტორიანთას ერთი მოხუცი კაცია და ხუთიც დედაკაციო. - დამალული რაზმი ხომ არსადა ჰყავთ? - არა, გულდაგულ გადავათვალიერეთ. - არა სცდებით? - არა, - სთქვეს მზვერავებმა. - დაწერე ბრძანება ამათ დაჯილდოების შესახებ, - მიუბრუნდა ვაჟი გოგი მწერალს. - არის! - თქვა მწერალმა. - ჩვენ ელვის სისწრაფით წავედით წინ. მზის ჩასვლამდე როგორმე უნდა მოვასწროთ კოტორიანთ აღება და სრული დამორჩილება. დამორჩილებაში ვგულისხმობ ფილოსოფიურ გამოკითხვებსაც. თუ ეს მეხუთე სოფელიც ავიღეთ, მაშინ ვიტყვი, რომ ჩვენი მთავარსარდალი უდავოდ დიდი ნიჭით არის დაჯილდოებული. დღემდე მსოფლიოს არ ახსოვს არც ერთი სარდალი, ერთ დღეში ხუთი ქვეყანა რომ აეღოს. მართალია, ჩვენ სოფლები ავიღეთ ქვეყნების მაგიერ, მაგრამ, რიცხობრივად თუ შევადარებთ ჩვენი ჯარის და დანარჩენი სარდლობის რაოდენობას, გამოდის, რომ ჩვენც ქვეყანა აგვიღია, მერე როგორ, ჯერ წვეთი სისხლი არ დაგვიღვრია და ყველა ქედს იხრის ჩვენს წინაშე, ყველა მონურ მორჩილებას გვპირდება. რა კარგა მოვიგონეთ ეს სათემო ხატი და ფილოსოფიური გამოკითხვები! სათემო ხატით ვაზავებთ და ვზარავთ, ფილოსოფიით ვაბნევთ.       ხუთი ქვეყანა ერთ დღეში.. თუმცა ჯერ მეხუთე არ აგვიღია და აი, მოვსულვართ კიდეც. ჯარისკაცები სოფელს ალყას არტყამენ, მყვირალები სოფელში შერბიან არევ დარევის შესატანად. მედროშე მაღალ ბანზე გარბის. ჩქარა! ჩქარა, თორემ მზე ჩადის და მერე აღარ გამოჩნდება დროშის ბრჭყვიალება. მზის ჩასვლის შემდეგ გამარჯვებას რა ფასი აქვს.       მეთოფეებმა თოფები დაცალეს. ქვეითები სოფელში შედიან. ყველაფერი რიგზეა. სახლებიდნ გამოჰყავთ დამარცხებულები და სათემო ხატთან იჩოქებენ. ისინი მორიგეობით გვპირდებიან მორჩილებას.       მზე სადაცაა ჩავა.       ასეთი მთავარსარდალი, მართლა არ ახსოვს მსოფლიოს. დროა, დრო! იწყება ფილოსოფიური დაკითხვა.       სიყვარული და სიცოცხლე (ფილოსოფოსის რვეულიდან) - გვარი და სახელი. - ვასილი კოტორაშვილი. - რამდენი წლისა ხარ? - სამოცდამეთექვსმეტეში ვდგავარ. - რა ურო ძლიერია, სიყვარული თუ სიცოცხლე? - სიცოცხლე დიაღაცა. თუ ცოცხალია კაცი, ჯერ სიცოცხლეა კარგი და მერე სიყვარული. - რა არის სიცოცხლე? - სიცოცხლე ის არის რომ, თოლებს ვახილებთ და ვხილულობთ მზეს, მთორეს. - სიბერისა გეშინია? - მე არ მეშინია, მაგრამ მუხლებს ეშინია. მე ის მგონია, გუშინ თუ გავჩნდი მეთქი. - სიკვდილისა? - არ მეშინია. - რატო? - არ ვიცი, ალბათ ისეთი გული მამცა რამანმე, რომ არ მეშინია. კაცი რო ავად არის და უნდა მოკვდეს, ისევ ის ჰგონია, არ მოვკვდებიო. - რისა უფრო გეშინია? - არაფრისა არ მეშინია, გაჯინთული ვარ. არ ვიცი, როდის მოვკვდები და, აბა, რა მაშინებს. - მიწა უფრო გიყვარს, თუ ჰაერი? - ჰაერი, ჰაერი რო არ იყვეს, მაშინ კაცი არც იცოცხლებდა, მიწა რაღას უშველიდა.       მიწა რო არ იყვეს, მაშინ ჰაერი რაღას უშველიდა? - ეგ სწორია, მაშინ სუ დავიღუპებოდით. - როგორ გგონია, სულ იქნება ეს დედამიწა? - მაშ სად წავა, იქნება და იქნება.. - დიდი ომი რომ მოხდეს? - მაინც დარჩება და მაინცა. ზღვა რომ გადმოვარდნილა, მაშინ წყალმა სამჯერ მოუსვა ცას ქაფიო, მაინც არის დღეს დედამიწა. - ღმერთი ადამიანშია თუ გარეთ? - აბა რა ვიცი, არის რამ კიდო თორე, რამ გააჩინა ეს ქოყნიერობა. ეს მზე თორე და აი, ეს ხალხი. იქნებ ჩვენა ვართ ღმერთები? - რას ამბობ? ეგ რამ გათქმევინა?! - ადმიანს როცა ეყრება სული, სად მიდის? - არსად. კაცი როცა მოკვდება, დაიკარგება. - მაშ უაზრობა ყოფილა აქ ყოფნა. რაში დასჭირდა ეს ღმერთს? - ვლოცულობთ და იმად. - მარტო მაგიტომ? - აბა მაშ? - მაგით რა ერგება ღმერთსა? - არაფერი. იმან მე უნდა მიშველოს, ჩემი შველა რად უნდა იმასა. - ჩვენ რაღა შველა გვინდა, თუ სიცოცხლის მერე აღარ ვიარსებებთ. - მანამ ცოცხლები ვართ, ხომ გვინდა კარგად ვიყვნეთ. - აი იმ კარგა ყონას რა თავშიღა ვიხლით, თუ მერე აღარცა ვიარსებებთ. - აბა, რა ვიცი, სულ ხომ არ ვიქნებით, არა? - მაშინ რაღა აზრი აქვს, ერთი წელი ვიქნებით თუ ასი. - სად ერთი წელი და სად ასი.. - ასი წელი იცოცხლე და მერე სულ დაიკარგე, ეგ რაღა არის? - მართლა მაინც ცოცხლობდეს სული. არა, არა, მე მგონი, იქნება რამე იქ. სიზმარი აკი არის? აქა ვარ და იქა ვარ.. სული არ წავიდა, მა რა არის?! - ბოროტება უნდა იყვეს თუ არა? - მაშ, აბა, როგორ, სიკეთეს უიმისოდ ფასი აღარ ექნებოდა. - ყველაზე კარგს რას ეძახი ადამიანის ცხოვრებაში? - ჯეელი რომ ხარ და ვიღაც გიყვარს. მერე თუ იმასთან კარგ დღესა და კარგ წუთისოფელს ჩამოლევ, ის არის ყველაზე კარგი. - ძალიან მაგრა რომ გაგჭირვებიყო, თავს მოიკლავდი? - არა! არ მოვიკლავდი თავსა, რას ამბობ?! გოდერძი ჩოხელი გაგრძელება ⟩…
დაამატა pino გიო to ლიტერატურა at 2:06pm on ივნისი 7, 2013
თემა: ბიძაჩემი იონა
მ უკანასკნელი აღმართი აიარა და სარკმლიდან სანაკლიოს ფერადი სახურავები გამოჩნდა, მაჯისცემა მკვეთრად გამიხშირდა; ის თავდაღმართიც რომ ჩავათავეთ და კივილით შევედით ძველ სადგურში, რომელიც დროის დინებას ისე გაჯიუტებოდა, იოტის ოდენადაც კი არ შეცვლილიყო, გული უკვე კედლებს აწყდებოდა და გარეთ გამოვარდნას ლამობდა; ბაქანზე გამოსულმა რომ ღრმად და სენტიმენტალურად ჩავისუნთქე მძიმე, დახუთული ჰაერი (ვინც ხანგრძლივი და უსახელო წანწალის შემდეგ მცირე ხნით მაინც სწვევია მშობლიურ ფუძეს, იცის, რომ, შეგრძნებათა სუბიექტურობის გამოისობით ასეთ დროს ყველაფერს საამო სუნი ასდის), ცრემლი მალულად მოვიწმინდე და ძალდაუტანებელი პათეტიკით გავიფიქრე: „ღმერთო, რამდენი დრო გამპარვია თვალსა და ხელს შუა!“; ხოლო მოსაცდელი დარბაზიც რომ გავიარე, რომელშიაც, როგორც მომეჩვენა, სიგარეტის ნამწვი იმავე ადგილას ეყარა, სადაც წლების წინ დავტოვე, და მოედანზე გავედი, ჩემი ბავშვობის ორეულები, ფეხშიშველები და მუხლებზე შარვალგამობდღვნილები, ქალაქის ყველა კუთხიდან წამოიშალნენ, შესახვედრად გამოეშურნენ და მუშტრის თვალით დამიწყეს ცქერა, თითქოს ამოწმებდნენ, აბა ერთი, რა გამოვიდა ჩვენგანო (სულელები! რა უნდა გამოსულიყო!). გული რაღაც ძალიან დიდით და ძალიან მსუბუქით მქონდა სავსე და გადავწყვიტე, ცოტა ხანს ქალაქის ქუჩებში მეხეტიალა. ახალი ნაწვიმარი იყო. ოღრო-ჩოღრო ტროტუარებზე მოფენილი მრავალრიცხოვანი გუბურები ამომავალი მზის ოქროსფერ სხივებს ხალისიანი ბრჭყვიალით ირეკლავდა. მალე ქალაქის ცენტრს მივუახლოვდი და მივხვდი, რომ მარადიულობის შთაბეჭდილება, რომელიც სადგურის დანახვაზე დამეუფლა, მცდარი ყოფილა. მშობლიური სანაკლიო შეცვლილიყო და გვარიანადაც შეცვლილიყო: მთავარი მოედანი გადაეკეთებინათ და გაეფართოებინათ, მილიციის შენობა ეკლარის ქვით მოეპირკეთებინათ, კვიპაროსები გაზრდილიყო, სასტუმრო დამწვარიყო, მთავრობის სახლის წინ ახალი რესტორანი გაეხსნათ, ბაღი დაეგავათ, ფსიქიატრიული საავადმყოფოსთვის კიდევ ერთი კორპუსი მიემატებინათ, შორს, ქვემოთ, სადაც ადრე ტრიალი მინდორი იყო და ჩემი შორეული ბავშვობა სიქის გაცლამდე ფეთიანივით დასდევდა ბურთს, ახლა მაღალ-მაღალი შენობები აეკოკოლავებინათ და შიგ სანაკლიელი მოქალაქეები დაბუდებულიყვნენ. ამ ცვლილებების დანახვაზე ჩემი ბავშვობის ცნობისმოყვარე ორეულები, თითქოს დაფრთხნენო, უკან-უკან წავიდნენ და თვალს მიეფარნენ, მაგრამ მე მაინც ვგრძნობდი მათს სიახლოვეს, მაინც მომდიოდა მათი ოფლის სუნი. ან კი სად უნდა დაკარგულიყვნენ! ამ ქალაქში მიწის ერთი გოჯი არ იყო, ზედ რომ ჩემი ფეხის ანაბეჭდი არ დამეტოვებინა. სანაკლიო, საყვარელი სანაკლიო! აქ დარჩა ჩემი ცხოვრების ყველაზე ნათელი ხანა, ყველაზე თბილი, ყველაზე სევდიანი, ყველაზე სათუთი მოგონებები... რა დამავიწყებს, სკოლიდან რომ კოლექტიურად გავიპარებოდით და მეორე დღეს სამასწავლებლოში დირექტორი ქამრით გვცემდა!.. დირექტორს ფართო, ჯარისკაცური ქამარი ერტყა, რომელიც მოქნევისას რაღაც უცხო, კოსმიურ ხმაზე წუოდა. იმ ქამრის შეხსნას რომ დაიწყებდა, მდედრობითი სქესის მასწავლებლები პირს მიიბრუნებდნენ ხოლმე. ჰოი, რა პატარები ვიყავით მაშინ, რა გულუბრყვილოები! რა მიამიტურად გვეგონა, რომ მდედრობითი მასწავლებლები ამას ჩვენი სიბრალულით სჩადიოდნენ. ან ნაკლისწყალზე, ქვემოთ, მოფარებულში, ზარის მოთამაშე ბიჭებს რომ შემოვეხვეოდით, სულგანაბულივადევნებდით თვალს და გული გამალებით გვიძგერდა, რადგან ვიცოდით, რომ ადრე თუ გვიან ჩხუბი მოუვიდოდათ და დანებს დააძრობდნენ... ეეჰ, რა ტკბი-ლია მოგონება და რა სევდიანი!.. გახსოვთ, ჩემო პატარა ორეულებო, ამურმა რომ პირველად გვტყორცნა ისარი და შიგ ათიანში გაგვარჭო? ის ისარი ახლაც აქ გდია სადღაც. ის ბანგიც აქ არის, ის ხანმოკლე, მაგრამ სიკვდილივით ტკბილი და საშიში თავდავიწყება... სახელი აღარ მახსოვს (დროო, დროო, უხამსო და მუხანათო!), მაგრამ ნახშირივით შავი გოგო იყო, იმდენად შავი, რომ გულის მესაიდუმლეები, რომლებსაც, უთქმელობას რომ არ გავეგუდე, ჩემს ხვაშიადს ვუზიარებდი ხოლმე, ალალი ინტერესით მეკითხებოდნენ, სიბნელეში როგორ ხედავო. თქვენ რა იცოდით, ჩემო გადავიწყებულო მეგობრებო, რომ მე გულზე მესხა თვალები, გულის თვალი კი ღამე ჭოტივით იყურება... პირველად რომ ვიგრძენი იღლიებქვეშ ფრთები და სანაკლიოს თავზე ღრუბლების გვერდით დავეკიდე, მათემატიკის უჯრებიანი რვეულიდან ექვსი ფურცელი ამოვხიე და ჩახრუხაულით გაწყობილი უგრძესი ლექსი მივწერე. ისეთ ხოტბას ვახსამდი, ზღაპრულ მზეთუნახავებს სიზმრად არ მოელანდებოდათ. ბოლოში, ყველაზე უკეთ გარითმული ოთხი ტაეპით, გაუაზრებლად ვიშველიებდი რა მესამე გამორიცხულის ლოგიკურ კანონს, ასეთ ალტერნატივას ვუყენებდი: ან მომკალი და ან ჩემი ცხოვრების მარადიული თანამგზავრი გახდი-მეთქი. მე ჩემს პოეტურ ნიჭზე დიდ იმედებს ვამყარებდი და, რაც უფრო დიდ იმედებს ვამყარებდი, მით უფრო მეშინოდა შედეგის, მით უფრო ვთრთოდი და ვცახცახებდი მღელვარებისაგან. ამასობაში საუკუნეები გავიდა და მეორე დღეს, როცა იმისგან, ვისაც ჩემი ნამუშაკევი გავატანე, შევიტყე, რომ ადრესატს ლექსი ბოლომდე წაეკითხა და თვალებანთებულს აღტაცებით ეთქვა, დედა, ეს რამშვენიერი პოჩერკი ჰქონიაო, ფრთებმა ქავილი დამიწყო და თოკებს, რომლებითაც ცაში ვეკიდე, ჭრაჭაჭრუჭი აუტყდა, ხოლო მესამე დღეს, როცა წერილობითი პასუხიც მივიღე – დიდი სიამოვნებით, მაგრამ სხვისთვისა მაქვს უკვე პირობა მიცემულიო – ბუმბულები შემოდგომის ფოთლებივით დამცვივდა, გამხმარი ფრთები მომძვრა, ტომარასავით მოვადინე ძირს ზღართანი და მოვკვდი. ისე უნუგეშოდ მოვკვდი, თუ გავცოცხლდებოდი, აღარ მეგონა... ეჰეჰე! რას ემგვანებოდა ჩვენი ცხოვრება, ფესვები რომ რომანტიკულ მოგონებათა კამკამა წყაროში არ გვქონდეს ჩაციებული! მე სევდიანად გავუღიმე ჩემს წარსულს, რომელიც გულის კოვზთან საამურად მიღიტინებდა, და გავიფიქრე: „ო, რა ტკბილი ხარ, ბავშვობის ნეტარო ხანავ!“ ამის გაფიქრებაზე ბიძაჩემი იონა გამახსენდა, იმავ წამს მარცხენა ფეხი კოჭამდე ჩავტოპე მოზრდილ გუბურაში, მყისვე დამავიწყდა, რაზე გამახსენდა ბიძაჩემი იონა, რადგან კარგა ხმამაღლა შევიკურთხე და ამით შემკრთალმა სწრაფად მიმოვიხედე, რომ დავრწმუნებულიყავი, ჩემს უნებურ ბილწსიტყვაობას მოწმე არავინ წასწრებია, მერე სველი ფეხსაცმელი რამდენჯერმე მაგრად დავკარი ტროტუარს, მაგრამ წყალი ბოლომდე არ გამოიწურა და, გზა რომ განვაგრძე, საამო მოგონებებს ერთხანს ამღვრეულ ფონად გასდევდა უსიამოვნო ჭყაპაჭყუპი. საბედნიეროდ, ყური მალე შეეჩვია იმ ჭყაპაჭყუპს და, როცა მე და ჩემი ქალაქი კვლავ ჰარმონიულად შევერწყეთ ერთმანეთს, ისევ გამახსენდა, რაზე გამახსენდა ბიძაჩემი იონა... არა, დავიწყებით არც არასოდეს დამვიწყებია და, საერთოდ, ბიძაჩემი იონა ისეთი კაცი არაა, ვინმეს თავი იოლად დაავიწყოს. გამახსენდამეთქი, იმიტომ ვთქვი, რომ იმ წამს მისი სახე უჩვეულოდ მკაფიოდ დამიდგა თვალწინ. ამის მიზეზი კი ის ფრაზა იყო, რომელიც გუნებაში „ო“ შორისდებულით დავიწყე. „ო“ შორისდებულზე ბიძაჩემმა იონამ წინადადებები იცოდა. მთელს სანაკლიოში ორად ორი ადამიანი იყო, ვისაც ბიძაჩემი იონა უყვარდა: მე და დედაჩემი. თუმცა, დედაჩემი იქნებ ანგარიშში ჩასაგდები არცაა, რადგან ძმა, მით უმეტეს უმცროსი ძმა, რა ღვთის პირიდან გავარდნილიც არ უნდა იყოს, დას მაინც ქვეყანას ურჩევნია. ასეთია ძმისა და, განსაკუთრებით, დის ბედი. მე რატომ მიყვარდა, დიდხანს არ ვიცოდი. მხოლოდ გვიან, როდესაც დიდი გავიზარდე და, როგორც ნატი-ფი ირონიით ვიტყვით ხოლმე, ჭკუაში ჩავვარდი, როდესაც შუადღემდე ძილი წმიდათაწმიდა მოთხოვნილებად მექცა, როდესაც მივხვდი, რომ ისე მოვკვდები, ვერა საქმეს გულს ვერ დავუდებ, როდესაც ცოლის შერთვის შიში მკვიდრად გამიჯდა ძვალ-რბილში, როდესაც ქცევის ნორმებზე და სხვა ამდაგვარ სისულელეებზე საბოლოოდ ჩავიქნიე ხელი (რის გამოც ჩემს გამოჩენაზე საზოგადოება უსიამოვნოდ და მგონი ცოტა უხერხულადაც იშმუშნება), როდესაც გადაჭრით დავადგინე, რომ გაცი-ლებით უფრო იოლი და სასიამოვნოა, ცხოვრების მდინარეს მიენდო და მიჰყვე, ვიდრე გულში უგუნური მიზანი ამოიჭრა და ტალღებთან უაზრო ჭიდილში ჟამიდან ჟამზე ჭუჭყიანი წყალი ყლაპო, როდესაც ყოველივე ეს ნათელი შეიქნა, აი, მაშინ მივხვდი, რომ მე და ბიძაჩემი იონა სულით უფრო მკვიდრი და ახლო ნათესავები ვიყავით, ვიდრე სისხლით, და რომ დედაჩემმა თვითონ არ იცოდა, რომ, როცა ჩემს წყევლას შინაარსიანს, ნათელს, კომპოზიციურად სანიმუშოდ შეკრულსა და მკაფიო, გამჭვირვალე შინაგან რიტმზე დამყარებულს, ტრადიციული ფორმულით დაასრულებდა – მოუკვდი, შვილო, დედაშენს, აგერ ნახავს შენი დასავსები თვალები, თუ ყველა სიგლახეში მაგ შენს უსაქმურ და უსაქციელო ბიძას არ გამოემგვანებიო – მისი ბაგეებით თავად ჭეშმარიტება ღაღადებდა. ოღონდ აქ ისიც უნდა შევნიშნო, რომ ზოგჯერ, როცა მამაჩემსაც წასძლევდა სული და ხსენებულ ფორმულას მიმართავდა (თუნდაც გაუბედავად და შერბილებული სახით), დედა მყისვე კლდესავით დადგებოდა თავისი მართლაც რომ უსაქმური და უსაქციელო ძმის დასაცავად. მამაჩემი, თავად მუდამ საქმიანი, უსაქმურობას ვერ იტანდა, ხოლო რაკი ბიძაჩემი იონა ჩვენთან ცხოვრობდა, ერთთავად იმის ცდაში იყო, როგორმე ცოლი შეერთვევინებინა. ეგონა, ამ გზით პრობლემას ერთ-ხელ და სამუდამოდ გადაჭრიდა, რადგან მისი წესიერების პატრონს ვერ წარმოედგინა, რომ ბიძაჩემ იონას შეეძლო ცოლიც ჩვენთან მოეყვანა. ერთით კი მაინც განვსხვავდებოდით მე და ბიძაჩემი: ის განათლებული იყო. სად და როდის განათლდა, არ ვიცი. მე, პირადად, ისეთ პოზაში არასოდეს მინახავს, რომელიც განათლების მისაღებად მოხერხებული იყოს. მართალია, რვა თუ ცხრა წელი უნივერსიტეტში ისწავლა და მგონიდამთავრებულიც კი ჰქონდა (დაბეჯითებით ძნელია ასეთი რამის მტკი-ცება), მაგრამ ჯერ ერთი, შვიდი წელი მეც გამიტარებია მაგ უნივერსიტეტში და არაფერი დამტყობია, და მეორეც, თქვენ თუ სადმე გინახავთ კაცი, უნივერსიტეტში განათლება შეეძინოს, მიჩვენეთ და მადლობელი დაგრჩებით. არადა, აშკარად განათლებული იყო. ეტყობა, რაღაც გაუგებრობა მოხდა. ჩემი ვარაუდით, ადრე, სანამ მე დავიბადებოდი, წიგნების ღრღნით იყო გატაცებული და, როცა ყველა წიგნი დაღრღნა და აბრეშუ-მის ჭიასავით ირგვლივ პარკად შემოიკრა, მერეღა გახდა პეპელა. რა თქმა უნდა, ეს სერიოზული ნაკლი იყო და ამ ნაკლსთვითონაც განიცდიდა. ან კი როგორ არ განეცადა, როცა ამის გამო იძულებული იყო დროდადრო ისეთ სამსახურში შეერგო თავი, სადაც ჰალსტუხი პიონერივით მუდამ ჯიბეში უნდა სდებოდა, რადგან კაცმა არ იცოდა, რა წუთს მოსთხოვდნენ მის შებმას. მართალია, ამგვარი ტანჯვა დიდხანს არ გრძელდებოდა ხოლმე, რამდენიმე თვეში ან თავისით წამოვიდოდა, ან სხვა გამოაგდებდა, მაგრამ იმ დაკარგულ რამდენიმე თვეს ხომ აღარაფერი ეშველებოდა და კაცს რა იმოდენა სიცოცხლე აქვს მონიჭებული ღვთისგან, რომ ასე უთავბოლოდ ფანტოს თვეები და წლები! გარდა ამისა, ამ უაზრო განათლების გამოისობით, შინაც არ ჰქონდა მოსვენება: დედაჩემი აიძულებდა, გაკვეთილების მომზადებაში დამხმარებოდა. დახმარება კი, ღვთის წინაშე, მართლა მჭირდებოდა. მოგეხსენებათ, არიან მოწაფეები, რომლებიც ერთ-ორ საგანს ამოიჩემებენ, დანარჩენზე კი ხელი აქვთ ჩაქნეული. მე, ჩემდა საბედნიეროდ, არასოდეს არაფერი ამომიჩემებია, ამიტომ ყველა საგანზე ჩაქნეული მქონდა ხელი და სკოლაში ისე ვგრძნობდი თავს, როგორც გემიდან გადავარდნილი მეზღვაური, რომელმაც ცურვა არ იცის. ბიძაჩემს მშვენივრად ესმოდა, რომ ვინმესთვის რაიმეს სწავლება, მეტი რომ არა ვთქვათ, უზრდელობაა, მაგრამ დის შიშით ვერაფერს ამბობდა. ეს ყბადაღებული „დახმარება“ დედაჩემს, როგორც საერთოდ დედების წესია, გაუცნობიერებლად ჰქონდა აკვიატებული, თორემ არ ყოფილა არც ერთი შემთხვევა, ბიძაჩემის დახმარებას რაიმე სასიკეთო ნაყოფი გამოეღოს. „ო“ შორისდებულის ამბავიც, ეჭვი არაა, კატასტროფით დამთავრდებოდა, იმ დროს რომ დედაჩემი არ შემოგვსწრებოდა... მახსოვს, თითო შორისდებულზე ორ-ორი წინადადება მქონდა დასაწერი. იმ გარდაუვალმა ჟამმა რომ დაჰკრა, როცა გადადება უკვე შეუძლებელი იყო, მაგიდას მივუჯექი და რიტმული ხვნეშა დავიწყე. ბიძაჩემი იონა ტახტზე იწვა და გუნებაში სამყაროს იდეალურ მოდელს -ქმნიდა. დედაჩემი სამზარეულოში ტრიალებდა და, ჩვეულებისამებრ, რაღაც ფანტასტიკურ სადილს გვიმზადებდა. ჩემი ბეჯითი და-ძმები დიდი ხანია მორჩნენ გაკვეთილების სწავლას და, როგორც დედაჩემი იტყოდა ხოლმე (ჩემი მისამართით), „სადღაც დაჩერჩეტობდნენ“. ბევრი ვიხვნეშე თუ ცოტა, „ო“-ს რომ მივადექი და ვიგრძენი, ფანტაზია უკანასკნელ ძახილის ნიშნამდე იყო ამოწურული, ბიძაჩემს შევეხმიანე: – ბიძია იო! – მმმ... – „ო“-ზე მითხარი რა წინადადება! – ორჯერ ორი ოთხია. – არა, არა. – აბა, შენი ვარაუდით, რამდენია? – უბრალო „ო“-ზე არ მინდა, „ო“ შორისდებულზე მინდა. – ოო! – მოწონებით თქვა ბიძაჩემმა – რამდენი წინადადება გინდა? – ორი. ბიძაჩემმა იონამ მძლავრად გაიზმორა, ხანგრძლივად და გადამდებად დაამთქნარა და თქვა: – ო, რა ტკბილი ხარ, სამშობლოს მიწავ! მე სამშობლოს მიწა ფხაჭაფხუჭით ჩავწერე და ვუთხარი: – მეორე? ბიძაჩემმა კიდევ უფრო ხანგრძლივად და კიდევ უფრო გადამდებად დაამთქნარა და თქვა: – ო, შე გათახსირებულო! – ო, შე მართლა გათახსირებულო და ზნედაცემულო! – მოისმა პასუხად დედაჩემის ხმა და იმავ წამს გამოჩნდა კიდეც კარის ზღურბლზე. ბიძაჩემი იონა ელვის სისწრაფით წამოხტა, ფეხები ფოსტლებში წაჰყო და პარტყაპურტყით გაიქცა. დედაჩემი არ დადევნებია, მხოლოდ წყევლა დაადევნა: – გაგიწყრეს, ძამიკო, მამაზეციერი, მიეწიე ბაბუაჩემ ინდიკოს და ჩაგაწვინე ადრე და მალე სანაკლიოს შავ მიწაში! რას ასწავლი მაგ უდღეურს, რომ ასწავლი! მაგის ჭკუის პატრონს მეტი კი არ უნდა, მართლა მასე დაწერს და ხომ გადაახია რვეული თავზე იმ ცოფიანმა პოლიევქტმა, ის კი მოუკვდეს მის გლახა ცოლ-შვილს! ერთი სიტყვით, იმ დღეს გადავრჩით მეც და ჩემი ცოფიანი პოლივექტიც. მე მეორე წინადადების დაწერას გადავრჩი, ის კი რვეულის დახევას, რაც მისი ასაკის კაცისთვის დიდი ფიზიკური დატვირთვა იყო, მით უფრო, რომ სიჯიუტისა თუ მიუხვედრელობის გამო, რვეულს ყოველთვის დახურავდა ხოლმე და ასე ერთიანად ხევდა, და თუმცა, პირს რომ გადაუხსნიდა, მერე შედარებით იოლად მიუდიოდა საქმე, სანამ პირს გადაუხსნიდა, დიდხანს ცოდვილობდა მარტვილის სახით. მაგრამ თავზე გადახევის ცერემონიალი ბოლოს მაინც შედგა. შედგა სხვა გარემოებათა გამო და შედგა ორი წლის შემდეგ, როცა მოხუცი პოლიევქტი კიდევ უფრო მოტეხილი იყო და კიდევ მეტად უჭირდა რვეულთან ჭიდილი... პოლიევქტმა თხზულება მოგვცა დასაწერად: „ჩემი სანაკლიო“. რაკი მშვენივრად ვიცოდი, რომ ასეთი თხზულების დამწერი არ ვიყავი, თავის დაძვრენის მიზნით სახლში აღშფოთებული თავმოყვარეობის მტკი-ცე კილოთი გამოვაცხადე, სანაკლიო არ მიყვარს და ამ თხზულებას არ დავწერ-მეთქი. მეგონა, პრინციპს დამიფასებდნენ და მომეშვებოდნენ. მაგრამ დედაჩემი მარტო თავის პრინციპებს ცნობდა და ბიძაჩემს უბრძანა, შენი დღე და მოსწრება რომ უქმად დაყიალობ, შენზე კი ჩაიცვას შენმა დამ შავები, მიეხმარე პატარა ამ დასამიწებელს და დააწერინე ის ოხერი თხზულებაო. არ ვიცი, უბრალოდ გარემოებანი დაემთხვნენ ასე თუ ბიძაჩემმა იონამ, „ო“ შორისდებულზე შიშნაჭამმა, განგებ შეარჩია ისეთი დრო, როცა დედაჩემი შინ არ იყო, ერთ საღამოს დამსვა მაგიდასთან, თვითონ ხელები ზურგსუკან დაიწყო, დინჯად მოჰყვა ბოლთის ცემას და მთელი თხზულება, თავიდან ბოლომდე, თავისი წერტილ-მძიმეებით, შეუფერხებლად მიკარნახა: „ჩემი სანაკლიო“ (თხზულება) ჩემი ტურფა და წალკოტოვანი ქალაქი უხსოვარი დროიდან ყოფილა დასახლებული. თანამედროვე სანაკლიოს მიდამოებში მიკვლეული უძველესი ჩონჩხი, რომელსაც მკვეთრად ეტყობა როგორც ადამიანის, ასევე მაიმუნის დამახასიათებელი ნიშნები, ეჭვმიუტანლად ამტკიცებს, რომ სანაკლიო განეკუთვნება მსოფლიოს იმ მნიშვნელოვანი რაიონების რიცხვს, სადაც ერთ დროს ადამიანად ჩამოყალიბების პროცესი მიმდინარეობდა. არქეოლოგიური და ანთროპოლოგიური ძიება დღესაც წარმატებით გრძელდება და მეცნიერებს იმედი აქვთ, რომ სანაკლიოში გაცილებით მეტ ადამიანისმაგვარ მაიმუნს წააწყდებიან, ვიდრე მსოფლიოს რომელიმე სხვა რეგიონში. იმ შორეული ეპოქიდან მოყოლებული სანაკლიოს ტერიტორიაზე სისხლსავსე და მჩქეფარე ცხოვრება არასოდეს შეწყვეტილა. ბერძენი ისტორიკოსების ცნობით, ანტიკურ ხანაში აქ მდგარა კარგად გამაგრებული და პრაქტიკულად მიუდგომელი ციხე, სადაც იმდროინდელი სანაკლიელები გაჭირვების ჟამს თავს აფარებდნენ. სამწუხაროდ, იმ ციხის არავითარი კვალი არ შემორჩენილა. მართალია, სანაკლიოში დღესაც დგას ციხე და დღესაც არა ერთი და ორი სანაკლიელი აფარებს იქ თავს, მაგრამ ეს ციხე მატერიალური კულტურის შედარებით გვიანდელი ძეგლია. ამჟამად უკვე დასაბუთებულად ითვლება, რომ სახელი „სანაკლიო“ წარმოდგება სიტყვისაგან „ნაკელი“ (ამ მოსაზრების სასარგებლოდ, კერძოდ, მეტყველებს ის ფაქტი, რომ სანაკლიო დღესაც განთქმულია სასუქეულით), თუმცა მეცნიერთა ერთი ნაწილი კვლავაც ფიქრობს,თითქოს სანაკლიოს სახელი მომდინარეობდეს სიტყვა „ნაკლიდან“. ამ ჰიპოთეზას უმთავრესად ემხრობა ბურჟუაზიული მეცნიერება, რომელიც, როგორც საყოველთაოდ ცნობილია, მუდამ იმას ცდილობს, ნაკლი გამოგვიჩხრიკოს, ჩვენს სახელოვან წარმატებებს კი განზრახ არიდებს თვალს. როგორც ითქვა, სანაკლიო განთქმულია სასუქეულით, რაც შემოსავლის ძირითად წყაროსა და მეზობელ ქალაქებსა და რაიონებში ექსპორტის მთავარ საგანს შეადგენს. სტატისტიკური მონაცემებით ამჟამად სანაკლიოში ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში ას ოცი ტონა სასუქი მოდის, რაც გასული წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით ხუთი პროცენტით მეტია. სანაკლიო დიდი და ბარაქიანი რაიონის ცენტრია. აქ უმთავრესად სოფლის მეურნეობას მისდევენ. გაბატონებული მდგომარეობა უჭირავს კარტოფილის კულტურას. კარტოფილი, რომლის წარმოებამ წარმატებით შეცვალა წინათ ამ მხარეში მეურნეობის ფართოდ გავრცელებული ისეთი მძიმე და შრომატევადი სახეობები, როგორიცაა მევენახეობა, მეხილეობა, მესაქონლეობა, მეთამბაქოობა და სხვა., გაცილებით უფრო რენტაბელურია და შეიცავს თითქმის ყოველგვარ ვიტამინს. უკანასკნელ ხანებში კარტოფილმა სულიერი კულტურის სფეროშიც შეაღწია და იქაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა. მაგ., თუ ადრე საესტრადო კონცერტებზე ლაყე კვერცხებითა და დამპალი პამიდვრით დაცხრილული მომღერალი მაყურებლის ჯინაზე მაინც შეუპოვრად განაგრძობდა სიმღერას, კარტოფილის დიდი კუთრი წონის მეოხებით ამგვარი სურათი ამჟამად უკვე ისტორიის კუთვნილება გახდა, რადგან ეფექტურად ნატყორცნი კარტოფილი სრულ გარანტიას იძლევა, რომ მომღერალი იმ საღამოს (ცალკეულ შემთხვევებში სამუდამოდაც) სცენაზე ვეღარ გამოვა. გარდა ამისა, კონცერტის დასასრულს მადლიერ მაყურებელს შეუძლია დახარჯული კარტოფილი ისევ აკრიფოს, რადგან ეს იშვიათი კულტურა დიდხანს ინარჩუნებს თავის თვისებებს და შესაძლებელია მისი მრავალჯერადი გამოყენება. თანამედროვე სანაკლიო ეკონომიკურად მძლავრად განვითარებული, მაღალი კულტურისა და სანიმუშო დისციპლინის ქალაქია. დღეს აქ ცხოვრება დუღს და გადმოდის. რაც გადმოდის, სპეციალური მილებით ნაკლისწყალში ჩაედინება და იქიდან შავი ზღვისა და ხმელთაშუა ზღვის აუზის გავლით მსოფლიო ოკეანეს უერთდება. რაც რჩება, ის ჩვენია, სანაკლიელების. ჩინებული გეოგრაფიული მდებარეობის, ბუნებრივი სიმდიდრის, გაცხოველებული აღებ-მიცემობისა და კიდევ მრავალი სხვა სიკეთის წყალობით (როგორიცაა მაგ., ხელმძღვანელი მუშაკები) სანაკლიელები ტკბილად და ბედნიერად ცხოვრობენ, დარდი არაფრისა აქვთ, დღე მშვიდად და უშფოთველად თვლემენ და ღამეც ასევე მშვიდად და უშფოთველად სძინავთ. სანკლიელები თავიანთ ქალაქს სიყვარულით ხშირად სამოთხეს ადარებენ და არცთუ უსაფუძვლოდ. მართლაცდა, აქ ისინი თავიანთ განსვენებულ თანამოძმეებზე ნაკლებად როდი გრძნობენ თავს! სანაკლიელები წყნარი, მშვიდობიანი, თვინიერი ხალხია, იციან მტრისა და მოყვრის პატივისცემა და განსაკუთრებული მიდრეკილება აქვთ ზეიმისაკენ. ან კი რა სჯობს სანაკლიურ ზეიმს ნაყოფიერი შრომის შემდეგ! სანაკლიელები ყველაფერს ზეიმობენ, ყველა დღესასწაულს ხალისიანი ცეკვა-თამაშით ხვდებიან (დღესასწაულებს კი ძებნა არ სჭირდება, რადგან აქ ყოველი ცისმარე დღე სასწაულია). ამ დროს რომ ვერტმფრენიდან გადმოიხედო, სულში ნათელი ჩაგიდგებათ იმის დანახვაზე, რომ მთელი ქალაქი ფეხის წვერებზე დგას. დღეს სანაკლიოში ოთხმოცდათვრამეტ ათასამდე სანაკლიელი ბინადრობს. სულ მალე ქალაქის ცხოვრებაში დადგება ყველაზე ამაღელვებელი წუთი: სანაკლიო ჩვეული ზარ-ზეიმით შეეგებება თავისი მეასიათასე მოქალაქის დაბადებას. ასეთია ჩემი მშობლიური სანაკლიო და მე დიაღაც ვამაყობ, რომ სანაკლიელი ვარ“. თხზულება შაბათ დილით მივიტანე სკოლაში, ხოლო ორშაბათ დილით პოლიევქტმა იგი თავზე გადამახია. გადახევის წინ პატარა შესავალი სიტყვა წარმოთქვა. საკლასო ოთახში შემოსულმა ერთი კი მწყრალად გადმოგვიგდო, დასხედითო (რაც წმინდა წყლის ფორმალობა იყო, რადგან ზეზე არავინ იდგა), მერე რვეულები მაგიდაზე დააწყო, დაეჭვებით მოგვავლო თვალი, მზერა ჩემზე შეაჩერა, ცოტა ხანს მიცქირა და მითხრა: – ადექი ზევით! მე, ყოველი შემთხვევისათვის, ისეთ სახე მივიღე, ვითომ ბრძანება სხვას ეხებოდა, და სავარაუდო ადრესატის მოსაძებნად ცნობისმოყვარედ მიმოვიხედე, მაგრამ პოლიევქტმა რომ მკვახედ მითხრა, აცა-ბაცა ნუ გაგირბის თვალები, ვითამ არ იცი, შენ რომ გეუბნებიანო, ზანტად წამოვდექი. მაშინ პოლიევქტმა ჩემი რვეული აიღო, ისე დაიჭირა ორივე ხელით, როგორც მიცვალებულის სურათი უჭირავთ ხოლმე პროცესიაზე, და მკითხა: – შენ დაწერე, ბიჭო, ეს თხზულება? – კი, მასწ. – მივუგე მე და შექების მოლოდინში მორიდებულად გავიღიმე. პოლიევქტმა არ დამიჯერა. – შენი მოსაცვლელი კბილი, ბიძიკო, – შეცდომით თქვა მან, – პოლიევქტ წოწორიას კაი ხანია მოტყუებული აქ. მარა, ვინცხამ ეს დაგაწერია, მასხრად ასაგდები სახლში ეყოლება. სად გინახავს, ბიჭო, შენ კარტოფილი სულიერ სფეროში, აა? ან არქეოლოგი სად გინახავს სანაკლიოში, აა? – აქ ერთი მწარე სინანულით გადაიქნია თავი და მეოცნებე გამომეტყველებით დაუმატა, – რატო ი დრო არაა, ქე რო იყო! იცოცხლე-თქვა, მითხარი, ამის დამწერს კი უკრავდენ თავს ვირის აბანოში, რავარც ბარე ორიზა უქნიათ, მამაჩემ პოლიევქტსა აქ ცხონება!.. ამის შემდეგ გადახევის რიტუალს შეუდგა. რვეულს ორივე ხელი მოუჭირა და, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა, გასწია და გამოსწია. სახე დაეძაბადა თვალები ოდნავ გადმოეკარკლა. კლასში სამარისებური დუმილი იდგა. ყველანი სულგანაბული მივჩერებოდით. პოლიევქტს დიდი ხანი იყო არაფერი დაეხია და გულით გვაინტერესებდა, შენარჩუნებული ჰქონდა თუ არა სპორტული ფორმა. ცოტა ხნის შემდეგ პოლიევქტმა შეისვენა, ხელები მოადუნა, თან, ყოველი შემთხვევისათვის, მრისხანედ და გამაფრთხილებლად მოგვაჩერდა. მერე, რა დაისვენა, ისევ საქმეს შეუდგა. მეოთხე ცდაზე, როგორც იქნა, პირი გადაუხსნა (აქამდე ორ ცდაზე მეტი არასოდეს დასჭირვებია) და ყველამ, იმანაც და ჩვენც, შვებით ამოვისუნთქეთ. რაკი ერთი პირი გადაუხსნა, გახია, კიდევ გახია, კიდევ გახია, მომიახლოვდა, ორივე ხელით შემომაყარა სახეში, როგორც აღტაცებული მაყურებეილ შეაყრის ყვავილებს ვალმოხდილ მსახიობს, და მითხრა: – ხვალ თუ მშობელი არ მოგიყვანია, სკოლაში მოსული არ გნახო! მე დედაჩემის მიყვანა ვამჯობინე. თან ბიძაჩემ იონას წინდახედულად ვაცნობე თხზულების ბედი. ბიძაჩემმა ვითარება სწორად შეაფასა, უთანასწორო ბრძოლას თავი აარიდა და სკოლიდან მობრუნებულ დედაჩემს, პოლიევქტგამოვლილსა და გაალმასებულს, შინ არ დახვდა. შაბათ საღამომდე უგზო-უკვლოდ იყო დაკარგული. ბიძაჩემის არყოფნაში წყევლის აქცენტმა მთლიანად ჩემზე გადმოინაცვლა, ვინაიდან მამაჩემი და ჩემი და-ძმები საამისო საბაბს არ იძლეოდნენ. გარდა ამისა, ბიძაჩემის გაქრობით შეშფოთებულმა დედაჩემმა მამაჩემი აამოძრავა, ქალაქის ხელისუფლებს ენერგიულად შეუტია, სანაკლიოს მთელი მილიცია თავის სახალხო რაზმებიანად ფეხზე დააყენა, წვრილ-წვრილ გუნდებად დაჰყო და ხევ-ხუვები და სხვა საეჭვო ადგილები პირწმინდად მოაჩხრეკინა. ბიძაჩემი შაბათ საღამოს დაბრუნდა. დაბრუნდა ცოცხალი და საღსალამათი. ისეთი იყო, ვარდივით ღუოდა და ენას პირში ვერ აბრუნებდა. ბოლოს, როცა მეტყველების უნარი ნაწილობრივ დაუბრუნდა, მორცხვად გამოგვიტყდა, რაც აქედან წავედი, არ გამოვფხიზლებულვარო. მამაჩემი კუშტი სახით შევიდა თავის ოთახში და კარი ჯახუნით მიიკეტა,დედაჩემმა კი იმ ღამეს ერთი თავისი საუკეთესო წყევლათაგანი წარმოთქვა, ამაღლებული და შთაგონებული. მე და ბიძაჩემი პირდაღებული ვუსმენდით და ვცდილობდით არც ერთი სიტყვა არ გამოგვპაროდა. მე ჩემს უსაქმურსა და უსაქციელო ბიძას ბრმად შევხაროდი და დიდ-ხანს ვერ ვატყობდი, რა ხიბლი ჰქონდა ასეთი, რომ, როცა კი შეყვარებული არ ვიყავი, სხვასთან ყოფნას ყოველთვის მასთან ყოფნა მერჩია. მერე და მერე, როცა წამოვიზარდე, მივხვდი. მივხვდი, რომ იგი რაღაც ძალიან იოლად და არხეინად ცხოვრობდა, არაფერი აწუხებდა და თავს არაფერზე იტკიებდა. ირგვლივ დიდი და პატარა ყველა საგონებელს მისცემოდა, ყველა რაღაცას ჩიოდა, ყველა რაღაცაზე წუწუნებდა, ყველა რაღაცას წყვეტდა და არკვევდა. ბიძაჩემ იონას ყველაფერი გარკვეული და გადაწყვეტილი ჰქონდა. ერთხელ, გრძნობათმოზღვავების ჟამს, როდესაც სულში ბოჩოლა დაკუნტრუშობდა და ლაპარაკის საღერღელი უშნოდ მქონდა აშლილი, ეს ჩემი ბრძნული, მაგრამ დაუწმენდავი შთაბეჭდილება მამაჩემს გავუზიარე. მამაჩემმა დამიდასტურა. ოღონდ ამ დასტურს მცირე კომენტარიც მოაყოლა: სხვის ხარჯზე ყველა იოლად და არხეინად ცხოვრობსო, მითხრა. მამაჩემმა ისეთი ლაპარაკი იცოდა, რომ, სანამ გიყურებდა, მის ნათქვამში ეჭვს ვერ შეიტანდი. მეც დავიჯერე და ჩემი სანიმუშო დაკვირვება, ცოტა არ იყოს, გამიუფასურდა. მხოლოდ კარგა გვიან, მართლა რომ გავიზარდე, მივხვდი, რომ ხარჯში არ იყო საქმე. ბიძაჩემ იონასთვის არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, სხვის ხარჯზე იცხოვრებდა თუ სხვას აცხოვრებდა თავის ხარჯზე, რადგან „ხარჯი“ ისეთივე ლიტონ სიტყვად მიაჩნდა, როგორც „მოვალეობა“, „ოჯახი“, „ზნეობა“ და მრავალი სხვა, რომელთა გამო უბედურმა ჰომოსაპიენსმა ასე აიწეწა და გაიმწარა ცხოვრება. რაკი ბედმა მამაჩემის სახლში მოიყვანა, მამაჩემის სახლში მოვიდა, ხვალ თუ სხვაგან წაიყვანდა, სხვაგან წავიდოდა და მიზეზების ჩხრეკას არ მოჰყვებოდა. პრობლემები არ აწუხებდა და ამით იყო ბედნიერი. პრობლემებს თავს არიდებდამეთქი, ვერ ვიტყვი. პირიქით, უფრო მართებული ალბათ იმის თქმა იქნება, რომ პრობლემები თვითონ არიდებდნენ თავს. პრობლემებს, საკუთარი წონისა და მნიშვნელობის ღრმა შეგნებით გატიკნილებს, შიში ჰქონდათ, რომ, როგორც კი ბიჩაძემ იოანას ხელში მოხვდებოდნენ, მყისვე სამარცხვინოდ დაიჩუტებოდნენ და წყალწყალა და სასაცილო შეიქნებოდნენ. იმიტომ, რომ ბიძაჩემი იონა ზღაპრის ბიჭს ჰგავდა, რომელსაც მთელი თავისი ავლადიდება პატარა ბოღჩაში გამოუკრავს, მხარზე გადაუდვია და არხეინად და ალალბედზე, ღიღინ-ღიღინით დასდგომია გზას. მაგრამ ვინ არ იცის, რომ ზღაპრის ბიჭს, რაკი ერთი გზას დაადგება, ადრე თუ გვიან, სურავანდივით შეეყრება თავისი საეჭვო ბედნიერება. ბევრიც რომ ისხმარტალოს, ბოლოს მაინც მზეთუნახავი უნდა შეირთოს და ტახტზე დაჯდეს. იმიტომ, რომ ბედისწერა განაგებს ყოველივეს, ბედისწერას საბელით ვყავართ გამობმული და ყველას ყველაფერი შუბლზე გვაწერია. მადლი უფალს, კითხვა არ ვიცით და უცხო მოლოდინის გრძნობა, ეს ერთადერთი პეწი და საყრდენი, მაინცა აქვს შემორჩენილი ჩვენს ცხოვრებას, თორემ, დღესვე რომ გავიგოთ, ხვალ რას ჩავიდენთ, მგონი მე და ბიძაჩემმაც კი ვეღარ შევინარჩუნოთ სიცოცხლის ხალისი. დიახ, ბედისწერა ულმობლად მიგვერეკება მზეთუნახავებისაკენ. როდესაც სანაკლიოს თავზე დატრიალებული ქარბორბალა ჩადგა, რომლის დამანგრეველი ზემოქმედების შედეგად დედაჩემი მრავალი წლის განმავლობაში ისეთი იყო, დანა პირს არ უხსნიდა, ხოლო მამაჩემი მრავალი წლის განმავლობაში დედაჩემის დასანახავად ისეთ სახეს იღებდა, ვითომ დანა პირს არ უხსნიდა, მე და ბიძაჩემმა იონამ დინჯად გავაანალიზეთ ყველაფერი და დავადგინეთ, რომ ბედისწერის მზაკვარი ხელი ჯერ კიდევ დიდი ხნის წინ გამოჩენილა, კერძოდ, იმ ავადსახსენებელი თხზულების ბოლოსწინა აბზაცში, სადაც ლაპარაკი იყო სანაკლიოს მეასიათასე მოქალაქის საზეიმო დაბადებაზე. მე ვამტკიცებდი, რომ ბიძაჩემმა იონამ თავისი ბედისწერა თვითონვე გააღვიძა. ბიძაჩემი იონა ჩემს მოსაზრებას არ იზიარებდა. შენ ჯერ ახალგაზრდა ხარ და არ იცი, რომ, რასაც არ სძინავს, იმას გაღვიძება არ ესაჭიროებაო, მეუბნებოდა, მე ჩემი ბედისწერა კი არ გავაღვიძე, უბრალოდ, პროვოკაციულად გამოვიწვიე და ვაიძულე გამოჩენილიყო, მაგრამ, სამწუხაროდ, უქმად გავისარჯე, ვინაიდან, გამოჩენით კი თუმცა გამოვაჩინე, დანახვით ვერ დავინახეო. შეიძლება მართლა ასე იყო, ყოველ შემთხვევაში, ამგვარი რამეები ჩემზე უკეთ ბიძაჩემმა იცოდა. მე იმ წელიწადს სკოლას ვამთავრებდი, ხოლო ჩემი თხზულების მესამე მოწმეს, საწყალ პოლიევქტს, მის წილად დასახევი ყველა რვეული უკვე დახეული ჰქონდა და, ამქვეყნიური სამოთხიდან იმქვეყნიურ სამოთხეში გადაბარგებული, უშფოთველად განისვენებდა სანაკლიოს ტურფა სასაფლაოზე. ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ შემოდგომის ერთ წყნარ, ცოტა ნაღვლიან საღამოს ტელეფონმა დარეკა. მამაჩემმა, რომელსაც სანაკლიოს ორივე გაზეთი ედო წინ და მეთაურ სტატიებს ყურადღებით ადარებდა ერთმანეთს, ყურმილი აიღო და თქვა: – გისმენთ! ყურმილში ქალის ხმა გაისმა. ნელი, საამო და მოღუღუნე: – იონა კამკამიძე მინდა, თუ შეიძლება. მამაჩემს, ეტყობა, შეეშინდა, რომ ქალი შეიძლებოდა თავის ხმას მავთულში შემოჰყოლოდა და ყურმილიდან გამომძვრალიყო. ამიტომ ცივად მიუგო: – არ არის, ბატონო, სახლში იონა კამკამიძე! – ამ სიტყვებით ყურმილი უკმაყოფილოდ დააგდო და ტუჩების მოძრაობაზე შეეტყო, რომ ერთი იმ სიტყვათაგანი წარმოთქვა, რომელთა წარმოთქმას მე, მაგალითად, სასტიკად მიკრძალავდნენ. იმავ წუთს ტელეფონმა ხელახლა დარეკა. მამაჩემმა კვლავ აიღო ყურმილი. ყურმილში კვლავ გაისმა იგივე მოღუღუნე ხმა. მამაჩემმა ის იყო კვლავ დაიწყო, მე მგონია გარკვევით გითხარითო, რომ მოღუღუნე ხმაში უეცრად რაღაც უცხო და მკვეთრი კილო შეიჭრა. – მოითმინეთ, ამხანაგო! – ისე თქვა ხმამ იმ უცხო და მკვეთრი კილოთი, რომ მამაჩემს ცალი წარბი მაღლა გაექცა და ყურმილი დადების ნაცვლად კიდევ უფრო მიიჭირა ყურზე. მაშინ ხმამ ისევ რბილად, საამოდ განაგრძო, – კაციაგოგიას მდივანი გელაპარაკებათ. გადაეცით ბატონ იონა კამკამიძეს, რომ ხვალ ორ საათზე ჩვენთან უნდა მობრძანდეს, ბატონ კაციას თათბირი აქვს და ბატონ იონას სთხოვს, უეჭველად დაესწროს. ბატონი კაცია სთხოვს ბატონ იონას! მამაჩემმა ყურმილი აკანკალებული ხელით დადო და პირჯვარი გადაიწერა, რასაც თავისი თანამდებობრივი და საზოგადოებრივი მდგომარეობის გამო თითქმის არასოდეს სჩადიოდა. კაცია გოგია მთლად სანაკლიოს უფროსი იყო და, თუმცა მე დიდხანს არ ვიცოდი, რომელი იყო სახელი და რომელი გვარი, ეს ჩემი უცოდინარობა სრულებით არ უშლიდა ხელს ქალაქის მართვაში. ბიძაჩემი იონა ნაშუაღამევს მოვიდა. მეგობრებში პოკერი ეთამაშა და სამოცდათექვსმეტი მანეთი წაეგო. მამაჩემმა რომ ახალი ამბავი აცნობა, გაკვირვებით მაინცდამაინც არ გაკვირვებია, ესა თქვამხოლოდ, ცოტა გვიან დაენიშნა ოჯახაშენებულს, მაგას მე ტოროლა ხომ არ ვგონივარო. მეორე დღეს, ბიძაჩემი იონა რომ თათბირიდან დაბრუნდა, უფრო დაწვრილებით შევიტყეთ ყოველივე. შეკითხვებს აძლევდა მამაჩემი, მაგრამ ეს შეკითხვები ძალიან შორს წაგვიყვანს, ვინაიდან მამაჩემს ისეთი წვრილმანები აინტერესებდა, რომლებიც, ჩემი აზრით, არავითარი ყურადღების ღირსი არ არის, მოკლედ კი საქმე ასე ყოფილა: თათბირი ეხებოდა საზეიმო სამზადისს, ხოლო ზეიმი ეძღვნებოდა სანაკლიოს მეასიათასე მოქალაქის მომავალ დაბადებას, რაც ყველა ნიშნის მიხედვით მალე უნდა მომხდარიყო, და საიუბილეო კომისიის მდივნად – ბოლომდე დაუდგენელი დარჩა, რომელი გენიოსის წინადადებითა და ინიციატივით – დაუნიშნავთ ბიძაჩემი იონა. მამაჩემს თავი ისე ეჭირა, ვითომ არაფერი. დასაწყისში ყველას ერთსულოვნად მიგვაჩნდა, რომ ბიძაჩემი იონასთვის ასეთი საქმის მინდობა, მეტი რომ არა ვთქვათ, შეცდომა იყო. თუ ვინმეს რაიმე კომისიასთან საქმე ჰქონია, ეცოდინება, რომ მდივანი ის კაცია, ვინც მთელი კომისიის მაგივრად უნდა იმუშაოს. ბიძაჩემიონას შეეძლო მთელი კომისიის მაგივრად ეძინა, მთელი კომისიის მაგივრად უსაქმოდ ეხეტიალა და მთელი კომისიის მაგივრად პოკერი ეთამაშა. მუშაობას რაც შეეხება, მუშაობა საკუთარი თავის მაგივრადაც ძალიან უჭირდა. ამიტომ, ბუნებრივია, მოველოდით, რომ კომისია დღედღეზე მიხვდებოდა თავის შეცდომას და ძე შეცთომილი მალე მშობლიურ კერას დაუბრუნდებოდა. ყველა ჩვენგანის დიდად გასაოცრად (სწორედ აქ გამოჩნდა იმის გენიალური შორსმჭვრეტელობა, ვინც ბიძაჩემი იონა კომისიის მდივნად დანიშნა) საქმე სულ სხვაგვარად წარიმართა. ბიძაჩემ იონას მოულოდნელად პათოლოგიური აქტიურობის უმძიმესი ფორმა შეეყარა და მთელი თავისი ცოდვიანი არსებით ისე ჩაეფლო საიუბილეო საქმიანობაში, რომ ამქვეყნად სხვა ყველაფერი დაავიწყდა. რამდენჯერმე (როცა კარგ ფეხზე ავმდგარვარ და გაკვეთილების გასაცდენად დამაჯერებელი მიზეზი მომიგონებია) ჩემი თვალით მინახავს, რომ თერთმეტის ნახევარზე უკვე ზეზე იყო და ქაფქაფა ჩაით ყელს ითუთქავდა, აქაო და სხდომაზე მაგვიანდებაო. შინაურებმა გამოცდილებით ვიცოდით, რომ ეს ამბავი კარგს არაფერს მოასწავებდა. სიბეჯითის რეციდივები ბიძაჩემ იონას, მართალია, არც თუ ხშირად, მაგრამ ადრეც ჰქონია და, როცა კი ჰქონია, ყოველთვის რაღაც მოულოდნელი კატასტროფით დამთავრებულა. ლიტონი განცხადება რომ არ გამომივიდეს, ერთ ტიპიურ მაგალითს გავიხსენებ. ერთხელ ათასი მანეთი დასჭირდა. რად უნდოდა, არ ვიცი. თუ მის ნათქვამს დავუჯერებთ (რაც მთლად მართებული საქციელი არ იქნება), თვითონ კი არ სჭირდებოდა, არამედ მის ერთ უახლოეს მეგობარს, რომლისთვისაც ამ ათასი მანეთით ყოფნა-არყოფნის საკითხი წყდებოდა. „ყოფნა-არყოფნის საკითხი“ ჩემი აზრით, უფრო მამაჩემის გულის გასალღობად იყო ნათქვამი, მაგრამ მამაჩემის გული არ გალღვა. მამაჩემის გული არ გალღვა, ფულის შოვნის სხვა წყარო კი ბიძაჩემ იონას არ ჰქონდა. მაშინ ფიქრი დაიწყო. ერთხელ, ნაშუადღევს, დამიძახა და დახმარება მთხოვა: თავის ოთახში შემიყვანა, სკამზე დამსვა, თვითონ ჩემს პირდაპირ დაჯდა მეორე სკამზე, მძიმე საფიქრალი მაქვს დააზრის მოსაკრებად ცოტა ხანს რამე სიცარიელეს უნდა ვუყუროო, მითხრა და დაჟინებით მომაჩერდა შუბლში. თითქმის ნახევარი საათი ვეხმარებოდი. ბოლოს კმაყოფილი წამოდგა, აგაშენა ღმერთმა, შენ რომ არ მყავდე, რა მეშველებოდაო, და სადღაც წავიდა. ერთი კვირის განმავლობაში ისე დარბოდა და ფუსფუსებდა, მთელი ოჯახი ამოვარდნილი ვიყავით ცხოვრების ჩვეული რიტმიდან. კვირის თავზე ათასი მანეთი მოიტანა და თავისი უახლოესი მეგობრის ყოფნა-არყოფნის საკითხი დადებითად გადაჭრა. სწორედ ამ პერიოდში სანაკლიოს განაპირას, ერთ პატარა დასახლებას, რომელსაც ძროხათუბანი ერქვა, გზა გაუყვანეს. ეს იყო სულ ნახევარკილომეტრიანი მონაკვეთი, მაგრამ ისეთი გაუბედურებული, რომ მისი გამოისობით ძროხათუბანი კაი ხუთი წელიწადი თითქმის მთლიანად მოწყვეტილი იყო ქალაქს. მანქანა რა სათქმელია, ფეხითაც კი ისე ჭირდა სიარული, ერთ ნაპირს რომ მთელი მიადგებოდი, მეორე ნაპირზე შეიძლება ნაწილიღა გასულიყავი. კარგი ადგილი იყო. ბავშვები ხშირად დავდიოდით იქ და ნაირ-ნაირ შეჯიბრებებს ვმართავდით. ერთხელ ბიძაჩემმა იონამ ამბავი მოიტანა, ვითომ ძროხათუბნელებს ნახჭევანიდან ვიღაც სახელგანთქმული ჯამბაზი ჩამოეყვანათ და თოკზე სიარულის სწავლა დაეწყოთ. მე ეს მაინცდამაინც არ მჯეროდა. ჯერ ერთი, ვერ დავიჩემებ, რომ ბიძაჩემი ყოველთვის მართალს ამბობს, და მეორეც, თოკზე სიარულს რა ისეთი სიმარჯვე უნდა, რომ ასეთი გზის გადალახვაში გამოდგომოდათ. ასე იყო თუ ისე, ბოლოს და ბოლოს, ძროხათუბნელებს გზა გაუყვანეს. ისეთი გზა გამოვიდა, მახსოვს, კლასის ხელმძღვანელმა საგანგებოდ წაგვიყვანა ექსკურსიაზე მის სანახავად. თავიდან, რა თქმა უნდა, აზრად არავის მოსვლია, რომ ამ გზის გაყვანას შეიძლებოდა რაიმე კავშირი ჰქონოდა ბიძაჩემ იონას მოულოდნელ გააქტიურებასთან. არადა, პირდაპირი კავშირი ჰქონია. როგორც მოგვიანებით გამოირკვა, ძროხათუბნელებისთვის ეს გზა სწორედ ბიძაჩემ იონას გაეყვანა და ჰონორარად ათასი მანეთი აეღო. იმ ხუთი წლის განმავლობაში, რაც ქალაქის ცივილიზებულ ნაწილს მოწყდნენ, ძროხათუბნელებმა ბევრი ირბინეს, ბევრი იჩივლეს, ბევრიწერეს, ბევრიიკითხეს, ბევრი იყაყანეს და ბევრი იგინეს, მაგრამ არა გამოუვიდათ რა. როცა ყველა გზა მოსინჯეს და საბოლოოდ მიეცნენ სასოწარკვეთას, ერთ მშვენიერ დღეს, თურმე, ვისაც გზების გაყვანა ევალებოდა, თვითონ სწვევია ძროხათუბანს და იქაურებისთვის სიტყვით მიუმართავს. თქვე ოჯახქორებოო, უთქვამს, ჭამა გინდათ, სმა გინდათ, მზე გინდათ, მთვარე გინდათ, გათბობა გინდათ, განათება გინდათ, გზა გინდათ, ხიდი გინდათ და ფულის გადახდა არ გინდათ, როგორაა თქვენი საქმეო, და წინადადება მიუცია, შეკრიბეთ ოც-ოცი მანეთი, ოც-ოცი მანეთი არ დაგაქცევთ, და სამ კვირაში გზას გამოგიყვანთო. ძროხათუბანში ხუთასი ოჯახი ცხოვრობდა, მაგრამ ხუთასივე ხელმოჭერილი იყო და დიდხანს თურმე კბილებით იცავდნენ თავიანთი შრომითა და ოფლით მონაგარ ოც-ოც მანეთს. საბოლოოდ ათ-ათ მანეთზე მორიგებულან. სასწრაფოდ შეუქმნიათ კომისია სამი მოწინავე ძროხათუბნელის შემადგენლობით და სწორედ იმ დროს, როცა სიებით უნდა დაეწყოთ კარდაკარ სიარული, ასპარეზზე მოულოდნელად ბიძაჩემი იონა გამოვიდა. ბიძაჩემ იონას კომისიის წევრები ერთად შეუყრია და ახლა მას მიუმართავს სიტყვით. ვერ ხედავთ, თქვე დოყლაპიებო, რომ გატყუებენო, უთქვამს, ათ-ათი მანეთი რა ამბავია, ათ მანეთად სანაკლიოს ბაზარზე ლამის ათი კილო კარტოფილის ყიდვა შეიძლება, ან სამი კვირა რად უნდათ, დალოცვილებს სტამბოლამდე ხომ არ გაჰყავთ გზა, სულ ხუთასი მეტრია დასაგებიო, და, კარგად რომ აუღელვებია კომისიის სამივე წევრი, თავის მხრივ გაცილებით სარფიანი წინადადება მიუცია: ორ-ორი მანეთი შემიკრიბეთ და ერთ კვირაში გზას ჩაგაბარებთო. ძროხათუბნელებს ათ-ათი მანეთი უკვე გამოგლოვილი ჰქონდათ, ამიტომ ამ ახალ ამბავს ისეთი სიხარულით შეხვდნენ, თითქოს ორ-ორ მანეთს კი არ კარგავდნენ, არამედ რვა-რვა მანეთს საჩუქრად იღებდნენ. ამგვარად საქმის ერთი მხარე ბიძაჩემმა იონამ წარმატებით მოაგვარა, ახლა გზის გაყვანაღა იყო საჭირო. როგორც შემდეგ გამოირკვა, იმ დღეებში ბიძაჩემი იონა ისეთ საეჭვო ადგილებში ენახათ, როგორიცაა სტამბა, სამხატვრო სასწავლებელი, ფოტოლაბორატორია, ხე-ტყის გადამამუშავებელი ქარხანა და რა ვიცი... ვიღაცამ ნაგვიანევად ისიც გაიხსენა, ბაზრის კუთხეში გასაბერი ბუშტები იყიდაო, რაც სრული ჭეშმარიტება იყო. ოპერაცია რომ უეცარი კატასტროფით დამთავრდა, ბიძაჩემმა იონამ თვითონვე მიამბო ყველაფერი შეუფერებლად ოპტიმისტური კილოთი. მას შემდეგ, რაც მოსამზადებელი სამუშაოები წარმატებით დაუმთავრებია, ერთ დღეს სანიმუშოდ გამოწყობილა და იქ მისულა, საცა ჯერ არს. პირადი მდივანი რომ შესასვლელს ისე გადაფარებია, როგორც ლოდს მიაფარებენ გამოქვაბულს, სადაც საუნჯე აქვთ გადამალული, ბიძაჩემ იონას თავის მრავალრიცხოვან მოწმობათაგან (გახსოვთ, ალბათ, რამდენიმე თვეზე მეტს ვერც ერთ სამსახურში ვერ ძლებდა) ერთ-ერთი, რომელსაც, მისი აზით, ყველაზე საიმედო შესახედაობა ჰქონდა, ოდნავ ამოუწევია ჯიბიდან, მკაცრად მრავალმნიშვნელოვანი გამომეტყველებით დაუნახვებია მდივნისთვის, ცივი და ცოტა იდუმალი ხმით უთქვამს, არავინ შემოუშვაო, და, როცა ყოველივე ამით შემკრთალი და დაბნეული ლოდი გამოქვაბულის პირს ჩამოსცლია, წარმატებით შეუღწევია დანიშნულების ადგილას. დამხდურს ხმაურზე თავი აუღია და, ბიძაჩემი იონა რომ დაუნახავს, მკვახე გაკვირვებით უკითხავს, თქვენ ვინ ბრძანდებით და აქ რა გინდათო. ბიძაჩემ იონას თითი ტუჩზე მიუდვია, ჩჩშუო, უთქვამს, მერე ხმადაბლა დაუმატებია, ეს ჩემი დარბაზობა რომ გახმაურდეს, მეც დავიღუპები და თქვენცო. რაშია საქმე, ამხანაგოო, მაინც ვერ მოუშორებია მკვახე კილო დამხვდურს. თქვენ, რა თქმა უნდა, არ გემახსოვრებათ, ბიძაჩემს მიუგია, მე კი რა დამავიწყებს იმ მამაშვილურ ამაგს, რაც ჩემზე მიგიძღვითო, არ მეგონა, თუ როდისმე გადახდას შევძლებდი, მაგრამ, ეტყობა, სამყაროს გამრიგე ზოგჯერ ჩემისთანა პატარა კაცსაც აძლევს შანსს და მე დღეს უსაზღვროდ ბედნიერი ვარ, რომ საშუალება მაქვს სამაგიერო სამსახური გაგიწიოთო. ამაზე დამხვდურს ყოყმანით უთქვამს, კი მახსოვს ბუნდოვნად თქვენი სახე, მაგრამ ვეღარ ვიგონებო. მაშინ ბიძაჩემ იონას ჯიბიდან რამდენიმე ბუშტი ამოუღია, მაგიდაზე დაუყრია, საჩვენებელი თითი მიუშვერია და აიო, უთქვამს. ეს რა არისო გაკვირვებია იმას. ეს თქვენ ბრძანდებითო, უპასუხნია ბიძაჩემ იონას. რას ლაპარაკობ, კაცო, შენ, ეს ბუშტებიაო, ცოტა გამწყრალა ის. ერთი შეხედვით მართლა ბუშტებს ჩამოგავსო, კვერი დაუკრავს ბიძაჩემ იონას, და თქვენ თუ ბრძანდებით, ძნელი შესამჩნევია, სანამ არ გაიბერებაო. ამ სიტყვებით ერთი ბუშტი აუღია, ჰაერი რომ იოლად შესულიყო, ხელით გაუწელია და გაბერვა დაუწყია. რომ გაუბერია და იმას ბუშტზე თავისი პორტრეტი დაუნახავს, ჯერ რაღაც ხმა ამოუშვია, რომლის შინაარსი ბიძაჩემს ვერ გაუგია, მერე სლოკინი ასტყდომია. ბიძაჩემს რომ ბუშტი შეუტრიალებია და მეორე პორტრეტი უჩვენებია, მერე კიდევ რომ შეუტრიალებია და მესამე პორტრეტი უჩვენებია, იმას სლოკინი კიდევ უფრო გასძლიერებია. ბოლოს, სლოკინსა და სლოკინს შორის უთქვამს, ეს რას ნიშნავს, ამხანაგო, ამიხსენიო. ბიძაჩემ იონას ბუშტის მოგრეხილი ბოლოსთვის ხელი გაუშვია. ჰაერი რომ შხუილით გამოსულა, დაჩუტული ბუშტი ისევ მაგიდაზედაუგდია და უთქვამს, ეს ხალხის რისხვააო. იმას არ დაუჯერებია: რას ქვია ხალხის რისხვა, ნიკოლოზის დრო ხომ არ არისო. ეს კი უთქვამს, მაგრამ თან მეორე ბუშტი აუღია და შეეჭვებულს თვითონ დაუწყია გაბერვა. მაშინ ბიძაჩემ იონას მესამე ბუშტის გაბერვა დაუწყია. ისხდნენ თურმე ორივენი და ბუშტებს ბერავდნენ, რაც, ბიძაჩემი იონას ვარაუდით, გარეშე თვალისთვის ალბათ ცოტა უცნაური სანახაობა უნდა ყოფილიყო. ახლადგაბერილ ბუშტებზეც რომ თავისი სამ-სამი პორტრეტი უნახავს, იმას ხასიათი საბო-ლოოდ გაჰფუჭებია და გულმოსულს უკითხავს, ვინ ქნა ესო. მაშინ ბიძაჩემს ყველაფერი წვრილად უამბნია: თავგასულ ძროხათუბნელებს რაღაც ნახევარკილომეტრიანი გზის გულისთვის ამბოხების მოწყობა განუზრახავთო. ამბოხების მოწყობა, მოგეხსენებათ, იმითაა ძნელი, რომ ხალხს პირის შეკვრა უჭირს, ამ ფუნაქექია ძროხათუბნელებს კი როგორღაც მოუხერხებიათ, ხუთასი ოჯახი მუშტივით შეკრულა და უთქვამს, რაღაი ხელისუფლებას ამ ერთი მტკაველი გზის გაკეთება არ შეუძლია, აწი ჩვენ ვიცითო. დღეს პარასკევია. იქითა კვირას, ზეგის-სწორს, დილაადრიან, სანაკლიოს ლაჟვარდოვან ცაზე ორი ათასი ასეთი ბუშტის გაშვებას აპირებენ, რაღა თქმა უნდა, შესაფერისი წარწერებითო. ამ სიტყვებით ახლა ფოტოსურათები ამოულაგებია ჯიბიდან. ფოტოსურათებზე გამოსახული ყოფილა იგივე სამპორტრეტოვანი ბუშტები, რომლებსაც ქვემოთ, როგორც გაფიცულ უმუშევრებს, მუყაოები ეკიდათ და ზედ ნაირ-ნაირი (მათ შორის გვარიანად უხამსი) ლოზუნგები ეწერა. ფოტოებზე გამოსახული ბუშტების ნაწილი ხის სარებზე ყოფილა დამაგრებული და, რაკი მასპინძელს მათი დანიშნულება ვერ გამოუცვნია, ბიძაჩემ იონას აუხსნია, ხუთასი ცალი ბუშტი გასაკეთებელი გზის გასწვრივ იქნება ორივე მხარეს ჩამწკრივებულიო. მასალების დათვალიერებას რომ მორჩა, მასპინძელი თურმე ერთხანს ჩუმად იჯდა და თავისთვის ფიქრობდა, ბოლოს უთქვამს, ყველას დავიჭერ და ციხეში ამოვალპობო. ღირსნი არიანო, თანხმობა მიუცია ბიძაჩემს, მაგრამ რა საბაბით დაიჭერთ, პოლიტიკური ამბოხი ეს არ არის, სოციალური და ეროვნულიო. ორი ათასი ბუშტი რომ ასეთი ლოზუნგებით აიჭრება მზიური სანაკლიოს თავზე, თქვენ, ცხადია, მოგხსნიანო, დაუმატებია მერე. ეგ კი არაფერი, თქვენი თანამდებობის კაცს თავგანწირვა ჩემგან არ გესწავლებათ, მაგრამ ქალაქს რა ვუყოთ, ქალაქის პრესტიჟი რომ შეილახება, ამას რა ეშველებაო. აბა, აბაო, სინანულით უთქვამს იმას და საბოლოოდ მოღრეცია სახე. მანამ იმეორა თურმე, რა ვქნა და რა ვქნაო, სანამ ისევ ბიძაჩემი იონა არ დაეხმარა. ერთადერთი გამოსავალი დაგრჩენიათო, უთქვამს, უნდა დაასწროთ და შაბათ საღამოს გამზადებული გზა ჩააბაროთო. იმას ერთხანს კიდევ უყოყმანია, მაგრამ რას იზამდა, თვითონვე ხედავდა, რომ სხვა საშველი არ ჰქონდა. წამოსვლის წინ ბიძაჩემ იონას კიდევ ერთხელ გაუფრთხილებია, თქვენი ჭირიმე, არ გამამხილოთ, თორემ, ძროხათუბნელებმა რომ გაიგონ, მე მოგიტანეთ ამბავი, ჩაქოლვა არ ამცდებაო. მისაღებში რომ გამოსულა, პირადი მდივნისთვის, რომელიც მისი სიტყვით უაღრესად ფუმფულა ყოფილა, გამოთხოვების ნიშნად (თუ არ ტყუოდა) ლოყაზე ხელი მოუთათუნებია. მე მაშინ ისეთ ასაკში ვიყავი, რომ ყველაზე მკაფიოდ სწორედ ეს ეპიზოდი წარმოვიდგინე და ყველაზე დიდხანს სწორედ ეს ეპიზოდი დამახსომდა. მეორე დღეს სანაკლიოს ორივე გაზეთში ორი ერთნაირი შინაარსის სუსხიანი სტატია გამოქვეყნდა. სტატიები მკაცრადაკრიტიკებდნენ ზოგიერთ (სახელდებით არ იყვნენ მოხსენიებული) თბილ თანამდებობაზე მოკალათებულ ბიუროკრატს, რომლებიც მშრომელთა გასაჭირს ყურს არ ათხოვებდნენ, რის გამოც ქალაქის ერთი ულამაზესი უბანი უგზოობის გამო არაადამიანურ პირობებში იმყოფებოდა. შემდეგ პატარა ოდა იყო მიძღვნილი ქალაქის ხელმძღვანელობისადმი, რომელმაც დროულად ალაგმა ბიუროკრატების პარპაში და მშრომელთა სამართლიანი მოთხოვნის ოპერატიულად დაკმაყოფილებას შეუდგა. მართლაც, იმავე დღეს გზის გაყვანა დაიწყო. მომდევნო შაბათს მუშაობა დამთავრდა და ძროხათუბანში საზეიმო სხდომა და დიდი კონცერტი გაიმართა. კვირას სანაკლიოს ორივე გაზეთმა გამოაქვეყნა სტატიები სათაურით: „კიდევ ერთი კარგი საჩუქარი“. ორშაბათ საღამოს სტუმრები გვეწვივნენ. სამი უცხო კაცი მოვიდა და მამაჩემისა და დედაჩემის თანდასწრებით ბიძაჩემ იონას გამოუცხადეს, მოტყუებით რომ ორი ათასი მანეთი გამოგვძალე, ის ორი ათასი მანეთი დაგვიბრუნე, თორემ სასამართლოში გიჩივლებთ და უყარე მერე კაკალიო. მოულოდნელობის პირველმა დაბნეულობამ რომ გაუარა, ბიძაჩემი იონა აღტაცებაში მოვი-და ძროხათუბნელების მოხერხებულობით. როგორც მერე გამომიტყდა, განსაკუთრებით მოსწონებია თანხის გაორკეცება. თუმცა ვაჭრობა მაინც დაუწყო და იმდენი ევაჭრა, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ათას ხუთას მანეთზე ჩამოიყვანა. ვინც იცის ბიძაჩემისა და მამაჩემის დამოკიდებუ-ლება ისეთი ცნებების მიმართ, როგორიცაა „პრესტიჟი“, „თავმოყვარეობა“, „სკანდალი“ და სხვა მისთანანი, ადვილად მიხვდება, რომ ამ საქმეში საბოლოოდ ყველაზე დაზარალებული მამაჩემი გამოვიდა. მამაჩემმა ძროხათუბნელებს ათას ხუთას მანეთი გადაუხადა. მართალია, ამ ათას ხუთას მანეთს ბიძაჩემი იონა, როგორც სახელმწიფო ბანკის სესხს, წლების განმავლობაში ფარავდა ნაწილ-ნაწილ, მაგრამ მორალურ ზარალს ვინ დაუფარავდა საბრალო მამაჩემს! ის ამბავი, რომ იმ ხუთასმეტრიან მონაკვეთს იმთავითვე „იონას გზა“ შეერქვა (ძროხათუბნელების საზეიმო ხუმრობა) მამაჩემისთვის, ცხადია, დიდი ვერაფერი ნუგეში იქნებოდა. როცა ოჯახში ასეთი დინამიტი გიდევთ, იდილიაზე ლაპარაკი ზედმეტია, ხოლო თუ ერთ მშვენიერ დღეს ეს დინამიტი, იმის ნაცვლად, რომ თავისთვის იდოს კუთხეში და იჟანგებოდეს, საეჭვოდ ათუხთუხდა და საბედისწერო აქტიურობით შრომით ფერხულში ჩაება, ასი თვალი და ასი ყური უნდა გამოისხათ, რომ აფეთქება არ გამოგეპაროთ და დროზე მოასწროთ ოჯახის გახიზვნა. იმ დღეებში მამაჩემი სახიფათო დავალებაზე გაგზავნილ მზვერავს ჰგავდა, დედაჩემი შეფიქრიანებული სახით იწყევლებოდა, ხოლო ბიძაჩემი იონას პოპულარობა სანაკლიოში საათობით იზრდებოდა. სანაკლიელებმა ხელად იყნოსეს, რომ ხელისუფლება მათ გრანდიოზული ზეიმისთვის ამზადებდა, და დიდადაც გაიხარეს, ვინაიდან, როგორც ითქვა, ზეიმი ძალიან უყვარდათ. მალე ისიც ცნობილი შეიქნა, რომ მომავალი დღესასწაულის მთავარი მამოძრავებელი ძალა, მისი გული და მისი მესაჭე იონა კამკამიძე იყო. საიუბილეო სამზადისის სადავეები ბიძაჩემმა იონამ პირველსავე სხდო-მაზე იგდო ხელთ. ეს არ იყო ძნელი საქმე და ბიძაჩემის მხრივ არც რაიმე განსაკუთრებულ სიმარჯვესა და მოხერხებას მოითხოვდა. პირი-ქით: კომისიის დანარჩენი წევრები იმ ჯიშისა და ხარისხის ადამიანები იყვნენ, რომელთა შესახებ ლოგიკური ლეგენდები (უმთავრესად ავტოლეგენდები) დადის ხოლმე – დღეღამეში ოცდახუთ საათს მუშაობენო. ამ ჯურის ხალხს დიდ და სერიოზულ კომისიებში ყოფნა კი ესახელებათ, კი შვენით, და რომ არ შეიყვანონ, კი ეწყინებათ და კი შეშფოთდებიან, მაგრამ მუშაობისთვის ვერ იცლიან. ბიძაჩემი იონა სწორედ ამიტომ დანიშნეს მდივნად. პირველი სხდომის დღის წესრიგიც ძირითადად იმას უნდა მიძღვნოდა, რომ კომისიის დანარჩენ წევრებს ყოველგვარი შავი სამუშაო ნელ-ნელა, ნაწილ-ნაწილ, შეუმჩნევლად მოეხსნათ და ბიძაჩემისთვის აეკიდებინათ. ბიძაჩემმა იონამ ისინი ამ საქმისგანაც გაათავისუფლა, თავადვე დაიდგა ქედზე უღელი, სხდომაზე გრძელი, პათეტიკური და პატრიოტულ-აღტკინებული სიტყვა წარმოთქვა და კომისიის წევრთა წამაქეზებელი შეძახილების ქვეშ ყველა საქმე თვითონითავა. ერთადერთი, რასაც ამ ხანგრძლივი სამზადისის პერიოდში კომისიისგან მოითხოვდა, ის იყო, რომ ჟამიდან ჟამზე სხდომაზე მოსულიყვნენ და მდივნის ანგარიში მოესმინათ. რაც დრო გადიოდა, ბიძაჩემი იონა უფრო და უფრო ღრმად ეფლობოდა შრომითი საქმიანობის ბლანტ ჭაობში. ამ ტრაგიკულსა და გაუგებარ მეტამორფოზას მთელი ოჯახი შიშით ადევნებდა თვალყურს და სახლში მუდამ დენთის სუნივით იდგა ავის მომასწავებელი მოლოდინი. ყველაზე მძიმე ალბათ ჩემი მდგომარეობა იყო. ჩემი გაუხარელი ბავშვობა, რომელიც იმ პერიოდში ძირითადად სასკოლო და სამიჯნურო ტრაგედიებისაგან შედგებოდა, ბიძაჩემი იონას ცხოვრების წესში თავისი ცხოვრების წესის გამართლებას ხედავდა, ბიძაჩემი იონა ეგულებოდა ერთადერთ საყრდენად, ერთადერთ იმედად, ერთადერთ ნათელ წერტილად სანაკლიოს კუნაპეტ ღამეში. და მე მწარე ტკივილით ვხედავდი, როგორ ქრებოდა ეს პატარა სინათლე, როგორ მეცლებოდა ფეხქვეშ საყრდენი, როგორ თვალსა და ხელს შუა ვკარგავდი იმედს. ბოლოს კი, ერთ მშვენიერ დღეს, როდესაც ბიძაჩემმა იონამ დედაჩემის ორ ვრცელ წყევლას შორის წარმოქმნილი მცირე პაუზით ისარგებლა და გამოგვიცხადა, ალბათ ღამის გასათევადაც ვეღარ ვივლი შინ და ნუ დამელოდებით, საწოლი შტაბში დავადგმევინე და, წინ და უკან სიარულში რომ ძვირფასი დრო არ დავკარგო, იქ დავიძინებ ხოლმეო, ცა საბოლოოდ დაიფარა ტყვიისფერი ღრუბლებით და მე ინტენსიურად დავიწყე ცხოვრების ამაოებაზე ფიქრი. საბედნიეროდ ბიძაჩემს, როგორც სჩვეოდა ხოლმე, სიტყვა არ შეუსრულებია. თუმცა კი ზოგჯერ მართლა გადაიკარგებოდა რამდენი-მე დღით, უფრო ხშირად მაინც შინ ეძინა. ეს ნუგეში კი იყო, მაგრამ ძალიან მცირე ნუგეში იყო, რადგან ჩემთვის სრულებით აღარ ეცალა, მისი ფიქრები და, საერთოდ, მთელი მისი არსება საზეიმო სამზადისს დასტრიალებდა. ეს კია, რომ, როცა შინ მოვიდოდა, ყოველთვის დაწვრილებით გვიამბობდა ხოლმე თავისი ავბედითი საქმიანობის ამბავს და ამგვარად, ჩვენდაუნებურად,ყველანიდიდისამზადისისმონაწილეებადვგრძნობდით თავს. თუმცა განა მარტო ჩვენ! იმ ხანებში პრესისა და რადიოს მეშვეობით მთელს სანაკლიოში გაისმოდა ბიძაჩემი იონას მქუხარე ხმა. ინტერვიუს ინტერვიუზე იძლეოდა, ყველა იდეა, ყველა პრობლემა, ყველა გადაწყვეტილება საზოგადოების სამსჯავროზე გამოჰქონდა, ქალაქი მუდამ საქმის კურსში ჰყავდა და აჟიოტაჟიც იზრდებოდა და იზრდებოდა. კომისიის წევრებს კვირაში ერთხელ რეგულარულად უყრიდა თავს. თვეში ერთხელ სხდომებს თვითონ კაცია გოგიაც ესწრებოდა, რომელიც ოფიციალურად კომისიის თავმჯდომარე და საიუბილეო მზადების მთავარი ხელმძღვანელი იყო. კომისია თითქმის ყოველ კვირას ახალ-ახალ იდეებს ისმენდა, რომლებსაც ბიძაჩემი იონას ფრთაგაშლილი ფანტაზია პანტა-პუნტით ისროდა, და ერთხმად იწონებდა. ერთ-ერთ პირველსავე სხდომაზე ბიძაჩემმა იონამ წინადადება შეიტანა, საიუბილეო მედალი დაემზადებინათ და ახალშობილი მეასიათასისათვის სამშობიარო სახლშივე მიერთმიათ. კომისიამ წინადადებას მხარი დაუჭირა და ესკიზის შესაქმნელად გამოცხადდა კონკურსი „სანაკლიო – 100000“. კონკურსი დახურული იყო. დახურული იყო ხუთი მხრიდან, მეექვსე მხარეს კი კომისიისთვის, რომელიც ამავე დროს ჟიურიც იყო, დატანებული ჰქონდა მცირე ჭუჭრუტანა. ამ ჭუჭრუტანამ კომისია-ჟიურის პასიურობაში ცოტაოდენი სიცოცხლე შეიტანა. კერძოდ, უახლოეს სხდომაზე, როდესაც წინასწარი თათბირი გაიმართა მომავალი გამარჯვებულის გამოსავლენად, თათბირში კომისია-ჟიურის თითქმის ყველა წევრმა მიიღო მონაწილეობა. უმრავლესობას თავისი საკუთარი კანდიდატურა ჰყავდა, მაგრამ საბოლოოდ, რა ყველაფერი კარგად მისხალ-მისხალ აწონეს, გამარჯვებულად სცნეს ქალაქის მთავარი მხატვარი ლეონარდო დიდიმამიშვილი. სანამ კომისია ბჭობდა, ბიძაჩემი იონა ჩუმად იყო, მერე კი, კომისიის აზრი რომ გამოიკვეთა, წამოდგა, გადაჭრით გაილაშქრა დიდიმამიშვილის წინააღმდეგ, თავის მხრივ წამოაყენა ვინმე კარლო წუწუნავას კანდიდატურა და, როცა თათბირის მონაწილენი ერთსულოვნად აღშფოთდნენ, რადგან ეს სახელი და გვარი არც ერთ მათგანს არ გაეგონა,თავისი მოსაზრება იმით დაასაბუთა, რომ, ჯერ ერთი, ხსენებული წუწუნავა სანაკლიური გენიის ამომავალი ვარსკვლავია, რომელიც სულ მალე ყველაზე მაღალ და მიუვალ მწვერვალებს დაიპყრობს, და მეორეც, წვრილშვილის პატრონია, ვიწროდ ცხოვრობს, გამოფენებზე არ იწვევენ და ოჯახის რჩენა უჭირსო. რაკი კომისია-ჟიურიმ ეს მოტივები საკმარისად არ ცნო და ბრძოლა განაგრძო, ბიძაჩემმა იონამ მისი სიჯიუტის გასატეხად გადამჭრელი საბუთი მოიშველია: რაკი ასე გსურთ, მე ჩემდათავად ყველა მოვალეობა მომიხსნია და სხვა მდივანი ეძიეთო. ასეთი დილემის წინაშე რომ დადგნენ, კომისია-ჟიურის წევრებმა ისევ დიდიმამიშვილის გაწირვა ამჯობინეს (მოგვიანებით, როცა ორი მნიშვნელოვანი გარემოება გამოირკვა – წუწუნავამ მართლა საუკეთესო ესკიზი მოიტანა, ხოლო დიდიმამიშვილს საერთოდ არ მიუღია კონკურსში მონაწილეობა – კაცია გოგიასა და მთელი კომისიის თვალში ბიძაჩემი იონას აქციები კიდევ უფრო ამაღლდა). ამის შემდეგ მომავალი იუბილარის ეკონომიურ უზრუნველყოფას შეუდგა და ამ საკითხის გამო ერთ-ერთ სხდომაზე კომისიის წინაშე ვრცე-ლი მოხსენებით წარდგა. შეცდომა რომ არა მოგვივიდეს რა, ამთავითვე უნდა ყველაფერი გავითვალისწინოთო, აღნიშნა მან, მართალია, სანაკლიელ მშრომელთა ცხოვრების დონე უკვე ისე ამაღლდა, ფეხის წვერებზე თუ არ შედექი, გადახედვაც კი ჭირს, მაგრამ, რაკი ცალკეული გამონაკლისები ჯერ კიდევ არსებობს, გამორიცხული არ არის, ჩვენი იუბილარი სწორედ ასეთ გამონაკლის ოჯახში დაიბადოს; სახლი არ ჰქონდეს, კარი არ ჰქონდეს, საჭმელი არ ჰქონდეს, სასმელი არ ჰქონდეს, ჩასაცმელი არ ჰქონდეს და დასახური არ ჰქონდეს. მერე რომ არ დაგვჭირდეს სახსრების ძებნა, როცა – ყველამ კარგად იცით ჩვენი ფინანსისტების წუწურაქობის ამბავი – შეიძლება გვიანღა იყოს, სჯობს ამთავითვე შევქმნათ საგანგებო ფონდი. თუ არ დაგვჭირდა, ხომ კარგი, და თუ დაგვჭირდა, საძებნელი არ გაგვიხდება. მოგეხსენებათ, მეასიათასე ისეთი ღირსშესანიშნაობა იქნება, რომლის ნახვას ქალაქის ვერც ერთი სტუმარი გვერდს ვერ აუვლის, ასეთი მნიშვნელობის ღირსშესანიშნაობა კი სანიმუშო და საჩვენებელი უნდა იყოს, ეს ჩვენი პრესტიჟის საქმეაო. კომისიამ წინადადება ერთსულოვნად მოიწონა და საიუბილეო ფონდი შეიქმნა. ტექნიკური საკითხები რომ მოაგვარა, ბიძაჩემმა იონამ თავად ზეიმის მზადებას მიჰყო ხელი. ჯერ ზოგადი გეგმა შეიმუშავა და კომისიას დაამტკიცებინა. გეგმა მრავალ საინტერესო ღონისძიებას ითვალის-წინებდა, როგორიცაა, მაგალითად, თეორიული კონფერენცია თემაზე „დედა, მამა და შვილი – პრობლემის ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური ასპექტი“, გაზეთ „სანაკლიოს დილას“ ორფურცლიანი ლიტერატურულსაიუბილეო დამატება სათაურით „აუ, რამდენი გავმხდარვართ უკვე!“, სახელდახელო მიტინგები წარმოება-დაწესებულებებში და მრავალშვილიან ოჯახებში, საზეიმო კონცერტები საბავშვო ბაგა-ბაღებში, ქალთა კონცერტი ოფიცერთა კლუბში, სატრანსპორტო საშუალებათა საზეიმო საყვირები ქალაქის ქუჩებში და სხვა. ყველაფერი ეს უნდა მომხდარიყო მეასიათასის დაბადების დღეს. მთავარი საიუბილეო სხდო-მა და მშრომელთა დემონსტრაცია გაიმართებოდა სამი-ოთხი კვირის შემდეგ (რათა იუბილარ დედა-შვილსაც შეძლებოდა მასში მონაწილეობის მიღება). დემონსტრაციისა და საზეიმო კონცერტის დასადგმელად ბიძაჩემ იონას თავიდან პროფესიონალი რეჟისორის მოწვევა ჰქონდა განზრახული, მაგრამ მერე, როდესაც ყველაფერი გულმოდგინედ აწონ-დაწონა, პირვანდელი გადაწყვეტილება შეცვალა, რადგან იმ დროს რეჟისორების მთავარი რეზერვაცია თბილისში იყო, პერიფერიებში კი, მათ შორის სანაკლიოშიც, მხოლოდ რამდენიმე კუდა რეჟისორი დაბოგინობდა, რომელთა ჩანასახოვან გემოვნებას თავისი ნატიფი ფანტაზია ვერ ანდო და საბოლოოდ ამ საქმესაც თავად მოჰკიდა ხელი. სცენარი დაწერა და მიზანსცენების მოფიქრებას შეუდგა. ზეიმი უნდა გამართულიყო მთავარ მოედანზე. ტრიბუნაზე ქალაქის ხელისუფალთა და ჩამოსულ სტუმართა გარდა იქნებოდნენ მრავალშვილიანი დედები, რამდენიმე ახლადშეუღლებული წყვილი და სამშობიარო სახლის წარმომადგენლები. ტრიბუნა მორთული იქნებოდა ცოცხალი ყვავილებით და მრავალფეროვანი ტრანსპარანტებით, რომელთა ძირითადი მოტივი უნდა ყოფილიყო მოწოდება გამრავლებისაკენ (როგორიცაა, მაგალითად, „წინ, მეორასიათასისაკენ!“). სცენარის პირვანდელ ვარიანტში ბიძაჩემ იონას გათვალისწინებული ჰქონდა ტრიბუნის მორთულობაში ისეთი დეტალებიც შეეტანა, რომლებიც ნაყოფიერების სიმბოლოდ გამოდგებოდა, მაგრამ კომისიის წევრები, რომელთაც ეს საკითხი თავთავიანთ ოჯახებში განეხილათ, ისეთი კატეგორიული გაწიწმატებით წინააღუდგნენ ამ განზრახვას, რომ ბიძაჩემი იონა იძულებული შეიქნა ამჯერად დათმობაზე წასულიყო. ტრიბუნას უწყვეტ ნაკადად ჩაუვლიდა ქალაქის თითქმის მთელი მოსახლეობა. ყველაზე წინ, ლამაზად მორთულ ორცხენიან ეტლში, იჯდებოდა იუბილარის ოჯახი. ეტლს მიჰყვებოდნენ ცხენებზე ამხედრებული რჩეული სანაკლიელი ჭაბუკები, მხედრების უკან – ბებია ქალები თეთრ ხალათებში, შემდეგ – შეთქვირებული გოგოები ლოზუნგებით: „მეც მინდა დედა გავხდე!“ და ა. შ. და ა. შ. მთელი ამ ხნის განმავლობაში მოედნის დიდი ნაწილი დათმობილი ექნებოდა კონცერტის მონაწილეებს – მოცეკვავეთა ანსამბლებს, მომღერალთა გუნდებს, მსახიობ-დეკლამატორებს, აკრობატებს, ილუზიონისტებს, ხუმარებს, ხალხურ მთქმელებს და სხვ. სკვერებში და მოზრდილ გზაჯვარედინებზე სუფრები იქნებოდა გაშლილი. დღესასწაული უნდა დამთავრებულიყო საერთო-სახალხო პურისჭამით. ასეთ მასშტაბურ სპექტაკლს სანაკლიელი რეჟისორები, ცხადია, ვერ გაუმკლავდებოდნენ, ამიტომ ბიძაჩემმა იონამ ყველაფერი თვითონ იტვირთა და მხოლოდ ასისტენტები მოითხოვა, რომელთაც მის განკარგულებათა უსიტყვო შესრულება ევალებოდათ. იმისათვის, რომ მთელი ამ ხნის განმავლობაში ქალაქს მეასიათასე მოქალაქის მოლოდინით ეცხოვრა, სანაკლიოს ორივე გაზეთში ჟამიდან ჟამზე იბეჭდებოდა შესაფერისი წერილები, ბოლო თვეს კი საგანგებო რუბრიკა შემოიღეს, სადაც ყოველდღიურად ქვეყნდებოდა ცნობები იმის შესახებ, თუ რამდენი დაიბადა და კიდევ რამდენი დარჩა დასაბადებელი. გარდა ამისა, ბიძაჩემმა იონამ საიუბილეო კომისიის სახელით თავიდანვე გამოაცხადა საერთო-სახალხო გამოკითხვა, რომლის შედეგადაც უნდა გადაწყვეტილიყო, რა სახელი დარქმეოდა იუბილარს. რაკი ბიძაჩემმა იონამ წინასწარ არ იცოდა, ბიჭი დაიბადებოდა თუ გოგო, თანაქალაქელებს სთხოვა ორივე შემთხვევისთვის გამოეთქვათ თავიანთი სურვილები. სანაკლიელები ხალისით გამოეხმაურნენ მოწოდებას და მალე შტაბს წერილების ნიაღვარი მოასკდა. საბოლოოდ ვაჟების სახელებში გამარჯვებული გამოვიდა „კაცია“, ხოლო ქალების სახელებში – „ვანდა“. ერთი სიტყვით, ბიძაჩემმა იონამ ჩვენი საყვარელი სანაკლიო ისე დამუხტა იუბილის მოლოდინით და ისე გადაავიწყა ყველა სხვა პრობლემა და ყველა სხვა საზრუნავი, თითქოს ეს საინტერესო ქალაქი იმთავითვე მხოლოდ იმ მიზნით შექმნილიყო, რომ თავის მეასიათასე მოქალაქის დაბადება ეხილა. ამასობაში დრო მიდიოდა და ნანატრი წამი ახლოვდებოდა. როდესაც საიუბილეო კონკურსის ვადა გავიდა, ავტორიტეტულმა ჟიურიმ გულდასმით განიხილა წარმოდგენილი ესკიზები და პირველი ადგილი ერთხმად მიანიჭა კარლო წუწუნავას. ყველასთვის მოულოდნელად, კარლო წუწუნავამ, კონკურსის შედეგი რომ შეიტყო, განცხადება შეიტანა საიუბილეო კომისიის სახელზე და (მას შემდეგ, რაც გულწრფელი მადლობა მოახსენა ჟიურის მისი მოკრძალებული ღვაწლის ესოდენ მაღალი შეფასებისათვის) ითხოვა, პრემიაცა და კუთვნილი ჰონორარიც საიუბილეო ფონდში გადაერიცხათ. კარლო წუწუნავამ განცხადება, წესისამებრ, კომისიის მდივანს მიართვა. ბიძაჩემ იონას, რომელმაც კარგად იცოდა წუწუნავების ოჯახის გაჭირვების ამბავი, ეს უადგილო გულუხვობა და ენთუზიაზმი თურმე არაფრად ეჭაშნიკა, განცხადება უკანვე დაუბრუნა ავტორს და მზრუნველი კილოთი აუხსნა, რომ საიუბი-ლეო ფონდი საკმარისად ღონიერი იყო და შეწირულობებს არ საჭიროებდა, რაზედაც კარლო წუწუნავას უპასუხნია, კაცო, შენ წინ იყურე და შენს საქმეს მიხედე, ჩემს ფულს მე როგორც მინდა ისე მოვიხმარო, და, გაუგებრობა რომ არა მომხდარიყო რა, განცხადება ოფიციალურად გაუტარებია კანცელარიაში. ბიძაჩემი იონა სახტად დარჩენილა (და, საერთოდ, მიუხედავად იმისა, რომ ყველა, ვინც მასზე სულელი ეგონა, ბოლოს, როგორც წესი, მასზე ჭკვიანი აღმოჩნდებოდა ხოლმე, ვერასოდეს სათანადო დასკვნა ვერ გამოჰქონდა). კარლო წუწუნავას კეთილშობილური საქციელი სანაკლიოს გაზეთებმა მეორე დღესვე აიტაცეს. გამოქვეყნდა გამარჯვებული ესკიზის ფოტო, ავტორის პორტრეტი, მოზრდილი ინტერვიუ და ერთი ხელოვნებათმცოდნის სტატია, რომელიც მკითხველებს უკიდურესი მხატვრულობით მოუთხრობდა ახალგაზრდა შემოქმედის ნიჭიერების ამბავს. ხანი რომ გამოხდა, გამარჯვებული მხატვარი კაცია გოგიასთან ჩაეწერა მიღებაზე და, როცა რიგმა მოუწია და შევიდა, აღელვებითა და ცოტა დაულაგებლად უამბო, თუ რა გაჭირვება დაატყდა თავს კონკურსში გამარჯვების შედეგად. ასეთი რა მოხდაო, უთქვამს, რაღაც ორი გროში შევწირე საიუბილეო ფონდს, თან ხომ არ უნდა გადამაყოლონო. ერთი რიგითი პატრიოტი ვარ და ისე მიყვარს ჩემი ქალაქი, როგორც დანარჩენ სანაკლიელებს, არც მეტი, არც ნაკლები, ჩემს ადგილას ალბათ ყველა ასე მოიქცეოდაო. რა გმირობა, რის გმირობა, ეს გახლავთ ჩვეულებრივი მოქალაქის ბუნებრივი მოთხოვნილება და, რომ მცოდნოდა, ასეთი ამბავი ატყდებოდა, ამას როგორ ვიზამდიო. მოსვენება აღარა მაქვს მნახველებისაგან. თუ გარეშე, თუ შინაური, ყველა თავის მოვალეობად თვლის სტუმრად მეწვიოს და დამათვალიეროს, ვითომ რაღაც უნახავი სანახაობა ვიყოო. მოვიდნენ, ვინ ოხერი, მაგრამ ერთი პატარა ოთახი მაქვს, ცოლ-შვილი დავტიო იქ, თუ სტუმრებიო. თვითონ სულ არ ენაღვლებათ და მე ლამისაა სახლიდან გადავიკარგოო. თანაც ზოგი ისეთი სტუმარია, თუ არ გაუმასპინძლდი, არ ივარგებს, არადა, ჩემი ხელფასის პატრონი რომელ ერთს გავწვდე, ოჯახს შიმშილით ხომ არ ამოვწყვეტო... მოკლედ, სანაკლიოს მეასიათასე მოქალაქე ჯერ კიდევ არ იყო დაბადებული, როდესაც დამწყებმა მხატვარმა კარლო წუწუნავამ ახალი ბინა და ახალი ხელფასი მიიღო, ხოლო სამი თუ ოთხი წლის შემდეგ (მაშინმე უკვე კარგა ხნის წასული ვიყავი სანაკლიოდან) ქალაქის მთავარ მხატვრად დაინიშნა, ქალაქის ყოფილი მთავარი მხატვარი კი, ლ. დიდიმამიშვილი, საკუთარი განცხადებით გადადგა პენსიაზე გასვლასთან დაკავშირებით. თუმცა ჩვენს სათქმელს მივუბრუნდეთ. რაც უფრო ახლოვდებოდა დიდებული წუთი, სანაკლიოში მით უფრო იზრდებოდა აჟიოტაჟი. გაზეთებმა უმატეს წერილების რაოდენობასაც და სიგრძესაც, რადიოკვანძი უკანასკნელ ცნობებში რეგულარულად გადმოსცემდა ინფორმაციებს სამშობიარო სახლიდან, გაიზარდა საიუბილეო კომისიის სხდომათა სიხშირე, ამაღლდა ამ სხდომებზე კაცია გოგიას დასწრების კოეფიციენტი. ერთი სიტყვით, მოახლოებული იუბილე სრულიად სანაკლიოს ერთადერთი სულიერი საზრდო გახდა. ყველგან – ქუჩებში, სკვერებში, ბაზარში, ეზოებში, სარეცლებში, ვაჭრობის კლუბში, სკოლებში და პროფ. სასწავლებლებში, ტაქსებსა და ტროლეიბუსებში, კარტოფილის რიგებში და ქალთა საპარიკმახერო სალონებში – ყველგან მეასიათასის ხსენება იყო. თვით შეყვარებული გოგო-ბიჭებიც კი, რომლებიც ქალაქის ბნელ-ბნელ კუთხეებში გამალებული ვარჯიშობდნენ კოცნაში, ისე ვერ მოისვენებდნენ, შუა ვარჯიშში ერთხელ მაინც მომავალი იუბილე არ ეხსენებინათ. ხოლო ქალაქის პულტთან იდგა ბიძაჩემი იონა და, რას ფიქრობდა, კაცმა არ იცის. იდგა, როგორც მთავარსარდალი, მხნე, ამაყი, გამარჯვებაში ღრმად დარწმუნებული, და დინჯად ითვლიდა. ცხრა, რთვა, შვიდი, ექვსი, ხუთი, ოთხი, სამი, ორი, ერთი... და აჰა, დაჰკრა დიდებულმა ჟამმა: მომავალი მეასიათასის დედას საიუბილეო ტკივილები დაეწყო. ბიძაჩემმა იონამ პრესისა და რადიოს მუშაკებთან, კომისიის სამ წევრთან და საზოგადოებრიობის რამდენიმე წარმომადგენელთან ერთად ბოლო ორი დღე სამშობიარო სახლში გაატარა. მეასიათასე დაიბადა აპრილის ცამეტს, ორშაბათ დღეს, გამთენიის ხანს, დილის ოთხ საათსა და ოცდასამ წუთზე. მოგვიანებით, ჩემს კითხვაზე, მახარობლები რომ ვესტიბიულში გამოცვივდნენ და იქ მელოგინის ოჯახის არც ერთი წარმომადგენელი არ აღმოჩნდა, გულმა რამე თუ გიგრძნო-მეთქი, ბიძაჩემმა იონამ დაფიქრებით მიპასუხა, როგორ არა, მაშინვე რეჩხი მიყო, მაგრამ ჩემი ტვინის ყველა თოთხმეტი მილიარდი უჯრედი (სიც) იმ დროს მკაცრად იყო დასაქმებული, მე ხომ მთელი სანაკლიოს მაგივრად ვაზროვნებდი, და გონებამ იოლად ჩაახშო გულის ხმა, დანარჩენებს კი, ვინც იქ მახლდა, თითოთითო უჯრედის მეტი არ გააჩნდათ, კაცზე ერთი უჯრედი კი ჩვენს ბობოქარსა და რთულ საუკუნეში ძალიან ცოტააო. ვის რამდენი უჯრედი ჰქონდა აპრილის იმ განთიადს სამშობიარო სახლის ოთახებსა და დერეფნებში, ამის ანგარიშს არ მოვყვები, ვინაი-დან ამან შეიძლება გვარიანად პესიმისტურ შედეგამდე მიგვიყვანოს, მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ მათემატიკა ბიძაჩემი იონას საქმე არ იყო. სამ მახარობელს ერთდროულად აუღია სტარტი და კეთილშობილური განზრახვით – რაც შეიძლება მალე მიელოცათ ოჯახისთვის ბიჭის დაბადება – დიდი სიჩქარით წამოსულან ვესტიბიულში მომლოდინე საზოგადოებისაკენ. ერთი მათგანი შუა დისტანციაზე ტაბურეტს წამოსდებია და შეჯიბრს, სადაც, როგორც ცნობილია, დამარცხებული არ არსებობს, ვინაიდან ყოველთვის მეგობრობა იმარჯვებს, იმთავითვე გამოთიშვია. დანარჩენი ორი ძახილით „ბიჭია, ბიჭი!“ ბოლომდე ისე მხარ-დამხარ მორბოდა თურმე, რომ გამარჯვებულის გამოვლენა, ბიძაჩემი იონას ვარაუდით, ფოტოფინიშის გარეშე შეუძლებელი იყო. მახარობელთა შეძახილების პასუხად ვესტიბიულში მქუხარე ტაში გაისმა. ცხადია, ეს საჭირო და კარგი იყო, საიუბილეო ბიჭი მთელ სანაკლიოს ეკუთვნოდა, მაგრამ მახარობლები სამართლიანად მოელოდნენ, რომ მილოცვას კონკრეტული ადრესატიც უნდა ჰყოლოდა. კონკრეტული ადრესატი კი არ ჩანდა და დაღლილი და აქოშინებული სპრინტერები შეფიქრიანებული და ცოტა გამწყრალი სახით აცეცებდნენ თურმე თვალებს. პირველი ბიძაჩემი იონა მოსულა გონს და, სანამ საერთო გაკვირვება უფრო მძაფრ სახეს მიიღებდა, ოცდახუთმანეთიანები დაუძვრია ჯიბიდან და გამარჯვებული მორბენლებისთვის პრიზებად დაურიგებია. ამასობაში ტრავმირებული მახარობელიც გამომჯობინებულა და, ბიძაჩემი იონას ხელში ოცდახუთმანეთიანები რომ დაუნახავს, ტკივილი სულ გადავიწყებია, წვივის არეში გადატეხილი მარცხენა ფეხი სასწრაფოდ აუკეცავს, ოდენ მარჯვენაზე შემდგარა, ელვისებური ასკინკილით წამოსულა და უიმედო და საწყალობელი ხმით უთქვამს ბიძაჩემი იონასთვის, ბიჭია, ბიჭი, ღმერთმა გაგიზარდოს და გაგიმრავლოსო, და ეს არასწორი მისამართით წარმოთქმული სიტყვები ბიძაჩემს კიდევ ერთი ოცდახუთმანეთიანი დაჯდომია. ეტყობა, ბიძაჩემ იონას თუ თოთხმეტი მილიარდი არა, ყოველ შემთხვევაში, რაც ჰქონდა, ყველა უჯრედი მართლა დასაქმებული იყო, რომ ამ პირველი საეჭვო გარემოებისათვის სათანადო ყურადღება არ მიუქცევია. ამის ნაცვლად ახალშობილის ზომა-წონითა და ჯანმრთელობით დაინტერესებულა. ეს მონაცემები მალე შეუტყვია. ბებია ქალი გამოსულა და ოცდახუთ მანეთად უთქვამს, წონა – ოთხი და სამასი, სიგრძე – ორმოცდათერთმეტი სანტიმეტრი, ხმა – ბოხი და ჯანმრთელიო. მაშინ ბიძაჩემ იონას კორესპონდენტები დაუთხოვია, ჯერჯერობით ეს ზოგა-დი ცნობები მივაწოდოთ მკითხველს, დანარჩენი ნელ-ნელა გამოვუზოგოთ, რომ მუდმივ სასიამოვნო დაძაბულობაში ვიყოლიოთო. ისინიც დაყაბულებულან, მაგრამ ამ დროს ფოტოკორესპონდენტები, რომელთაც, ბუნებრივია, ღამისთევის საფასური უნდოდათ, გაჭინჭყლებულან, სურათის გარეშე ცნობას ფასი არ ექნებაო. მაშინ თურმე, რაკი ახალმოლოგინებულთან აპარატის ჩხაკაჩხუკი მიზანშეწონილი არ იყო, ერთ სანიტარ გოგონას, რომელიც აქ სტაჟს აგროვებდა, რათა მერე ეს სტაჟი ნაკლული ცოდნის კომპენსაციად გამოეყენებინა და ამ გზით უმაღლეს სასწავლებელში მოხვედრილიყო, სასწრაფოდ გახადეს ტანთ, ქათქათა ლოგინში ჩააწვინეს, გვერდით ხუთიოდე დღისწინ დაბადებული ერთიბუთხუზა ბიჭი მიუგორეს და პრესის საიდუმლოებათა ღრმად მცოდნე ფოტოკორესპონდენტებმა სურათი ისე გადაიღეს, რომ მნახველს ბედნიერი დედის განწყობა ეგრძნო, ხოლო სახე და სხვა დეტალები ვერც ქალისა და ვერც ბავშვის ვერ გაერჩია. რაკი პრესა მოიშორა და ამ გზით უჯრედების ნაწილი გამოუთავი-სუფლდა, ბიძაჩემი იონას ყურადღების არეში მყისვე მოექცა ის უცნაური გარემოება, რომ მახარობელი ქალების დაძახილს ზუსტი ადრესატი არ გამოხმაურებია, ცოტა ხნის შემდეგ კი, როცა იმავე მახარობლებისა და ბებია ქალის გამოკითხვით დადგინდა, რომ, რაც იუბილარის დედა აქ იწვა, მისთვის არავის მოუკითხავს, ბიძაჩემ იონას თურმე გულმა კიდევ უფრო ძლიერი რეჩხი უყო და მკაფიოდ, ცხადად (როგორც ახლა შენ გიყუ-რებო, მითხრა) დაინახა ბედის ირონიული ღიმილი. ჩემი აზრით, ტყუოდა, რადგან ჩემს კითხვაზე, მარტო ღიმილი დაინახე თუ თვითონ ბედიც-მეთქი, ვერაფერი თქვა, მხოლოდ რეგვენი მიწოდა, რაც, შესაძლებელია, სიმართლე კი იყო, მაგრამ კითხვას სრულებით ვერ პასუხობდა. ასეა თუ ისე, ბიძაჩემი იონა გვარიანად შეშფოთებულა, კომისიის სამ წევრს, რომლებიც თან ახლდა, წინ გასძღოლია და შემდგომი კვლევა-ძიება სამშობიარო სახლის დირექტორის კაბინეტში გაუგრძელებია. ამ კვლევა-ძიებას შედეგი არ მოჰყოლია. სამშობიარო სახლში არავითარი ცნობა არ მოიპოვებოდა მელოგინის ოჯახის შესახებ. მაშინ საგონებელში ჩავარდნილ ბიძაჩემ იონას თავად მელოგინესთან საუბარი მოუთხოვია და მას შემდეგ, რაც ექიმს ქალის ჯანმრთელობა გულდასმით შეუმოწმებია და დამაკმაყოფილებლად უცვნია, ნებართვაც მიუღია. თეთრი ხალათი ჩაუცმევიათ, თეთრი ქუდი დაუხურავთ და, ამგვარად, ექიმისა და მისი ასისტენტების შემდეგ ბიძაჩემი იონა აღმოჩნდა პირველი კაცი, ვინც იუბილარის მშობელი დედა იხილა. ისეთი სახე ჰქონდაო, მიამბობდა მერე ბიძაჩემი, ისეთი მშვიდი, ისეთი სათნო, ისეთი ღვთაებრივი ნათელი ეფინა და ისეთი თბილი, ისეთი ნაზი და ისეთი უმწიკვლო ღიმილით შემომცქეროდა, მეტისმეტად შეშფოთებული რომ არ ვყოფილიყავი, მეტისმეტად შეფიქრიანებული დამეტისმეტად ბრიყვი (ეს უკანასკნელი სიტყვა გულზე მალამოდ მომეცხო, ვინაიდან ამ ყაიდის სიტყვებით, როგორც წესი, ყოველთვის მე მაჯილდოებდა ხოლმე, თავისთვის კი ძალზე იშვიათად იმეტებდა), ამ სახისა და ამ ღიმილის შემხედვარეს წინდაწინვე უნდა გამომეცნო მოვლენათა შემდგომი განვითარებაო. ბიძაჩემ იონას გულითადად მიულოცავს ვაჟიანობა და უთქვამს, ალბათ გეცოდინებათ, რომ თქვენი ბიჭი სანაკლიოს მეასიათასე მცხოვრებია და, ამგვარად, იუბილარის მშობელი ბრძანდებითო. ქალს დედობრივი სიყვარულის გულში ჩამწვდომი ღიმილითა და ცოტა მისუსტებული, მაგრამ საამო ხმით მიუგია, მე თუ არ ვიცი, მაშ, ვინ იცის, ორი დღეა ჯოჯოხეთურ ტკივილებს ვითმენო, ვის შეუძლია წარმოიდგინოს, რა ძალა სჭირდება ქალს, რომ ბუნებას აჯობოს და დაწყებული მშობიარობა მთელი ორი დღით გადასწიოსო. ამ სიტყვების შემდეგ ქალის სახეზე გადაფენილი ნათელი ბიძაჩემ იონას ისეთი ღვთაებრივი უკვე აღარ ეჩვენებოდა, მაგრამ მის გულში მომხდარი ღირებულებათა ეს გადაფასება, ცხადია, ბედნიერი დედისთვის არ უგრძნობინებია, ღიმილითა და დიდი ტაქტით ჩამოუგდია სიტყვა ოჯახზე და, რა შეუტყვია, ქალს ოჯახში არავინ ჰყოლია, ცოტა არ იყოს, შეცბუნებულა და გაუბედავად და არც ისე მკაფიოდ, როგორც ეწადა, უთქვამს, ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ... მმ... მეუღლე... ესე იგი, ბავშვის მმ... მამა... ეეჰო, ქალს უთქვამს, მოუკვდეს დედა ჩემს პატარა კაციას, მამა ვინ მისცაო. მაშინ ბიძაჩემ იონას სახის ნაკვთები იმდაგვარად გადაულაგებია, რომ ზედ სამძიმრის გამომეტყველება აღბეჭდილიყო, და თანაგრძნობით უკით-ხავს, ნუთუ გარდაიცვალაო, წამსვე ქალის ღიმილზე მიმხვდარა, რომ მიზანს ააცდინა, ნაკვთები უკანვე გადმოულაგებია, და აა, მიგატოვათო, უკითხავს. არც მომკვდარა და არც მივუტოვებივარო, უთხრა თურმე ქალმა, ჩემი პატარა კაცია, შემოევლოს დედა, უმამოაო. აპოკალიფსურმა ხილვამ რომ გაუარა, ბიძაჩემს უფრო პროზაული, უფრო რეალური და პრაქტიკული ეჭვი აუღია, მაგრამ ამ თემაზე საუბარი უხერხულად მიუჩნევია და, ვიზიტი რომ როგორმე სხვა თემით დაემთავრებინა, სახე-ლი და გვარი უკითხავს, რაც ანკეტიდან უკითხავადაც კარგად იცოდა. იამზე ბურძგლაო, ქალს უთქვამს, თქვენ თუ გინდათ, იაია დამიძახეთ, ახლობლები იაიას მეძახიანო. ბიძაჩემმა იონამ თურმე იგრძნო, რომ მშობლიური სანაკლიოს ლაჟვარდ ცაზე ლეგა ღრუბლები გამოჩნდა, პალატიდან გამოსულმა სასწრაფოდ ჩამოურეკა კომისიის დანარჩენ წევრებს, საგანგებო მდგომარეობა შეიქნა და დაუყოვნებლივ შტაბში გამოცხადდითო, და იმ სამ წევრთან ერთად, რომლებიც ბოლო ორი დღეა მუდამ თან ახლდა, თვითონაც შტაბს მიაშურა. ბიძაჩემი იონას ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ სანაკლიოს საიუბილეო, მეასიათასე მცხოვრები ნაბიჭვარი გამოდგა, სხდომაზე თურმე გლოვის ზარივით გაისმა. დიდხანს იდგა სამარისებური დუმილი. მერე, როცა პირველმა ელდამ გაიარა, გამოირკვა, რომ იაია ბურძგლა ბევრისთვის ნაცნობი სახელი და გვარი იყო, ხოლო კომიიის ერთი-ორი, შედარებით ახალგაზრდა წევრი, საეჭვოდაც კი შეიშმუშნა და სკამზე მოუსვენრად აწრიალდა. მცირე ხნის შემდეგბიძაჩემმა იონამ მძიმე, მაგრამ გვერდაუქცეველი კითხვა დასვა – რა ვქნათ, როგორ მოვიქცეთო – და კომისიის წევრთა გაუვალი, შეუღწევადი სახეების დანახვაზე მიხვდა, რომ ამ წუთიდან მოყოლებული მის უჯრედებს რაღაც დამატებითი და გაუთვალისწინებელი ტვირთი დააწვებოდა. მაგრამ ეს მომავლის ბუნდოვანი და ყრუ ძახილი იყო, რომელიც უცნობი ბრძოლისთვის მოწოდების შორეულ ზარს ჰგავდა, თორემ, როგორც ბიძაჩემმა იონამ ამიხსნა, როცა კომისიისთვის უკითხავს, რა ვქნათო, მხოლოდ ტაქტისა და სიფრთხილის იმ დოზას გულისხმობდა, რომლითაც ქალაქისთვის ეს მოულოდნელი და სავალალო ვითარება უნდა შეეპარებინათ, და იმ დროს აზრად არ მოსვლია, რომ საქმე შეიძლებოდა ისე დატრიალებულიყო, როგორც დატრიალდა. რაკი კომისიამ მის კითხვას პასუხი ვერ გასცა, ბიძაჩემმა იონამ გონივრული წინადადება შეიტანა: ასეთი პიკანტური საკითხები რა ჩვენისაქმეა, ბატონ კაცია გოგიას ვეახლოთ, ის არის კომისიის პატრონი და მთელი ქალაქის ალამდარი და დაე მისმა უზენაესმა გონებამ იმტვრიოს თავიო. კაცია გოგიას ხსენებაზე კომისიამ შვებით ამოისუნთქა. მართლაცდა (ვის არ გამოუცდია!), რამოდენა ლოდი გშორდება კაცს იმის გახსენებაზე, რომ არსებობს ვიღაც, ვისაც შეუძლია შენს მაგივრად იფიქროს და შენს მაგივრად წყვიტოს რთული და საჭოჭმანო საკითხები! კომისია მაშინვე წამოიშალა, მაგრამ მალე ისევ დაჯდა, ვინაიდან მოაგონდა, რომ ჯერ კიდევ ადრიანი დილა იყო. კაცია გოგია რვის ნახევარზე დგებოდა. ლოგინიდან ხომ არ წამოაგდებდნენ ამხელა კაცს! საათნახევარი კიდევ ისხდნენ და ბოლოს, როცა კაცია გოგიას ადგომის დრომ მოაწია, ყველანი მისი სასახლისაკენ გაემართნენ. კაცია გოგია საუზმეს უჯდა. კომისია რომ შევიდა და საიუბილეო წიაღში წარმოქმნილი საგანგაშო ვითარება აცნობა, ხიზილალიანი პური (კარტოფილი არ უყვარდაო, ამიხსნა ბიძაჩემმა იონამ) თურმე ჰაერში გაშეშებია და წამით დამუნჯებულა (ბიძაჩემი იონა რომ ამ დეტალს მიამბობდა, მე ცნობიერების ნაკადის რთული ასოციაციის მეშვეობით ეგნატე ნინოშვილი მომაგონდა), მერე ყავა რამდენჯერმე ნერვიულად მოუწრუპავს და დაფიქრებულა. ბოლოს ფიქრების შედეგი კომისიისთვის გაუცვნია, კერძოდ, უთქვამს, უმამოდ ბავშვის დაბადება ბნელეთის მოციქულთა მოგონილი ზღაპარია, რომელიც საბოლოო მიზნად მასების მორჩილებაში ყოფნას ისახავსო, გამოცდილება და პრაქტიკა ნათლად გვიჩვენებს, რომ ბავშვი იბადება მხოლოდ მამის დაუღალავი შრომის შედეგადო, ეს, შეიძლება ითქვას, ბუნების გარდაუვალი კანო-ნიაო, ამ შემთხვევაში ეტყობა საქმე გვაქვს არა უმამოდ დაბადებასთან, არამედ პირიქით, მამობის მრავალრიცხოვანი კანდიდატურების ერთობლივ მოღვაწეობასთან, რაც საშუალებას არ გვაძლევს ნამდვილი მამის ვინაობა დავადგინოთო. ამ მცირე თეორიული ექსკურსის შემდეგ უთქვამს, სამშობიარო სახლში წავიდეთ და ყველაფერი ადგილზე გავარკვიოთო. ბიძაჩემ იონას ეჭვი ეპარებოდა, რომ სამშობიარო სახლში იმის გარდა, რაც უკვე გაარკვია, კიდევ შეიძლებოდა რაიმეს გარკვევა, მაგრამ, რაკისანაკლიოში უფროსები არასოდეს ცდებიან, არ შეპასუხებია. სამაგიეროდ ტელეფონს მიწვდა, ყურმილი აიღო და სამშობიარო სახლის დირექციას კომისიის თავმჯდომარის გადაწყვეტილება წინდახედულად აცნობა. გასვლითი სხდომის გამართვას ვაპირებთ თქვენთანო, უთხრა, სხდომას თვით ბატონი კაცია დაესწრებაო, ამჟამად ბატონი კაცია საუზმეს შეექცევა და, რომ მოათავებს, წამოვალთ, ასე რომ ნახევარ საათში ალბათ უკვე მანდ ვიქნებითო. ბიძაჩემმა იონამ იცოდა, რასაც აკეთებდა. სამშობიარო სახლში წამსვე დაფაცურდნენ, იქაურობა ოპე-რატიულად დააკრიალეს, პერსონალს ახლადგაუთოებული ხალათები ჩააცვეს, თუ ვინმე მთვრალი იყო, შინ გაუშვეს, მელოგინე ქალები, რომლებიც თავიანთი რიგის მოლოდინში დერეფნის სხვა-დასხვა კუთხე-ებში შეკრებილიყვნენ და ერთმანეთს ინტიმურ გამოცდილებას უზიარებდნენ, თავთავიანთ პალატებში შელალეს, შემოსასვლელში საზეიმო წუთებისათვის საგანგებოდ შეძენილი დიდი ნოხი დააგეს, წინა ფასადზე ყოველი შემთხვევისთივს დროშაც გადმოფინეს და ამგვარად საპატიო სტუმრის შესახვედრად სანიმუშოდ მოემზადნენ. კაცია გოგია მაღალი კაცი იყო და ერთი შეხედვით კაკლის საბერტყ ჭოკს ჩამოგავდა, მაგრამ ადგილზე გარკვევამ უკვე არსებულ ცნობებს ახალი ვერაფერი შემატა. კომისიის საპატიო თავმჯდომარე მელოგინის ანკეტას დიდხანს გულისყურით ჩაჰკირკიტებდა და ისეთი სახე ჰქონდა, ეტყობა, ფიქრობდა. ხანი რომ გამოხდა, თქვა: „მდააა...“ და ისევ გაჩუმდა. კიდევ რომ გამოხდა ხანი, თავი ასწია, კომისიის წევრებსა და გარეშე დამსწრეებს (სამშობიარო სახლის დირექტორი და მთავარი ექიმი) ქორული მზერა, მოავლო, ხელისგული მკაცრად დაჰკრა მაგიდის კიდეს და ხმაში ფოლადი გამოურია: უკანონო ბავშვის მეასიათასე მცხოვრებად დანიშვნას არავინ გვაპატიებსო, თქვა, ვინ მოგვცემს იმის უფლებას, ქალაქის პრესტიჟი შევლახოთო, აქ ხმას დაუწია და უკვე სავსებით წყნარად დააბოლოვა, კომისიის წევრებს ვთხოვ თავიანთი აზრი გამოთქვანო. ეს, ცხადია, რიტუალური ფრაზა იყო და კომისიის წევრებს სინამდვილეში არაფერს ავალდებულებდა, რადგან, იმავე რიტუალის თანახმად,როცა კაცია გოგია საიუბილეო კომისიის (ან სხვა ნებისმიერ) სხდომას ესწრებოდა, მთავარ აზრს ყოველთვის თვითონ გამოთქვამდა, დანარჩენებს მხოლოდ კვერის დაკვრა მართებდათ. მართლაც, მცირე პაუზის შემდეგ, როცა რიტუალურად დარწმუნდა, რომ ხმის ამოღებას არავინ აპირებდა, შემდეგ ფორმულაზე გადავიდა, კეთილი, მაშინ მე დავიწყებო, და დაიწყო. უპრეცედენტო შემთხვევის წინაშე აღმოვჩნდით და, თუ დროზე რამე არ ვიღონეთ, შეიძლება გამოუვალ ჩიხში მოვემწყვდეთო. აქ ცოტა ხანს დაყოვნდა, მერე კომისიის ყველაზე დიდთავა წევრს მიუბრუნდა და რბილად ჰკითხა, ეგება კარგად ვერ დავითვალეთ, ხვიჩა ჩემო, და დაანგარიშებაში შეცდომა მოგვივიდაო, და, როცა ხვიჩამ სასწრაფოდ შეაგება, გამორიცხული არაფერია, გადავათვლევინებ თავიდანო, კმაყოფილმა დაუქნია თავი, გადაათვლევინე, გადაათვლევინეო. ხვიჩამ ბლოკნოტი ამოიღო და დავალება ჩაინიშნა, კაცია გოგია კი ახლა გარეშე დამსწრეებს (სამშობიარო სახლის დირექტორი და მთავარი ექიმი) მიუბრუნდა: „შემდეგი უკვე დაიბადა?“ სამშობიარო სახლის დირექტორმა და მთავარმა ექიმმა მიუგეს: „ახლა იტკიებს მუცელს ერთი მელოგინე“. „ძალიან კარგი“ თქვა კაცია გოგიამ და ისევ ხვიჩას მიმართა, „ან ეგება ამ ხნის განმავლობაში ვინმე ამოეწერა ქალაქიდან და ანგარიშში არ ჩაგვიგდია?“ „კი ბატონო, ეგეც შესაძლებელია. კაცმა რომ თქვას, რა დაუდგებოდა წინ!“, მიუგო ხვიჩამ. მაშინ საუბარში კომისიის თავმჯდომარის მოადგილე ჩაერია, ქალაქ სანაკლიოში კაცია გოგიას შემდეგ ყველაზე პატივსაცემი პიროვნება. მან თქვა: „იქნებ პირიქით, კი არ ამოეწერა, არამედ ჩაეწერა“, და თავისი აზრი რომ განემარტა, დასძინა, „ხომ არ აჯობებს, კაცია ადამოვიჩ, წინაზე ავიღოთ აქცენტი, რაც არ უნდა იყოს, უკვე დაბადებულია და ფაქტის სახით არსებობს?“ კაცია გოგიამ ერთხანს ჩუმად უყურა თავის მოადგილეს, მერე წყნარად დაუქნია თავი და იკითხა: „მამა ჰყავს?“ სამშობიარო სახლის დირექტორმა ანკეტა მოძებნა, ჩახედა და დაადასტურა: „ჰყავს“. ამით ნასიამოვნებმა მოადგილემ მშვიდობიანი ირონიით ჩაიცინა და შენიშნა: „მთელი სანაკლიო ბუშებად ხომ არ გადავიქცეოდით!“ გამსვლელი სხდომა წესით აქ უნდა დამთავრებულიყო, მაგრამ ამ დროს თურმე ბიძაჩემმა იონამ იკითხა: „ეს ყველაფერი კარგი, მაგრამ ამ ქალს რა ვუყოთ?“ „რომელ ქალს?“, ვერ გაიგო თავმჯდომარემ. „ნამდვილი მეასიათასის დედას“. კომისიის წევრთა უკმაყოფილო ხმაურში თავმჯდომარეს ასე უთქვამს: „ნამდვილი, იონა ჩემო, ქვეყანაზე არაფერი არ არის. ყველაფერი მეტ-ნაკლებად ნამდვილია და, როცა კორექტივის შეტანა აუცილებელია, აუცილებლად უნდა შევიტანოთ კორექტივი“. „იმ ქალმა იცის, რომ მეასიათასის მშობელია. ჩვენ ხომ ქალაქს ყოველდღიურად ვაწვდიდით ინფორმაციას!“ „ვცდი-ლობდით. არ უნდა გვექნა. მაგრამ არაფერია: შეცდომა, რომელსაც შეუძლია შემდგომ ზრდას შეუწ-ყოს ხელი, საშიში არაა. რაც შეეხება მაგ ქალს, თუ რამე დახმარება სჭირდება, დავეხმაროთ. ხომ გვაქვს საიუბილეო ფონდი! თუ საჭიროა, სულ მაგას მოვახმაროთ. ნურაფერს დავიშურებთ. ბინა სჭირდება, ბინა მივცეთ, ერთდროული დახმარება სჭირდება, ერთდროული დახმარება მივცეთ, სამსახური სჭირდება, სამსახური მივცეთ. თუ ჭეშმარიტი პატ-რიოტია, არც თვითონ ესიამოვნება, რომ ქალაქს მორალური ლაქა მოეცხოს. სხვათა შორის, ეს კარგი გამახსენე, იონა ჩემო!“, აქ კომისიას მიუბრუნდა, „იმ ქალთან ფაქიზი და ტაქტიანი მოლაპარაკებაა საჭირო. წინადადება შემომაქვს, ეს მოლაპარაკება დაევალოს ამხანაგ იონა კამკამიძეს. ვინ არის მომხრე?“ რაღა თქმა უნდა, თავიც კი არავის შეუკავებია და ბიძაჩემ იონას კიდევ ერთხელ ჩააცვეს თეთრი ხალათი და კიდევ ერთხელ დაახურეს თეთრი ქუდი. ბიძაჩემ იონას კაცია გოგიას წინადადება თავდაპირველად სავსებით მისაღებად და დამაკმაყოფილებლად უცვნია და შუამავლობაც სიამოვნებით უკისრია, რადგან, მისი აზრით მთავარი ეკონომიური სარგებლობა იყო, თორემ მეასიათასის სახელი და წუწუნავას გამოჩორკნილი მედალი ვის რა ჭირად უნდოდა. მაგრამ ამ გონივრულ ვარაუდს იუბილარის დედამ მალე უკომპრომისობის მღვრიე წყალი შეუყენა. ბიძაჩემი იონა პალატაში შესული რომ დაინახა, თავიდან ალერსია-ნად გაუღიმა თურმე, როგორც ძველსა და კარგ ნაცნობს. ბიძაჩემი სკამ-ზე ჩამომჯდარა და ზერელე, ქარაფშუტული მუსაიფი გაუბამს, ქალებს რომ უყვართ და შეეფერებათ, ისეთი. ცხადია, ამ გარეგნულად არხეინ საუბარს თავისი მიზანდასახულობა ჰქონდა, კერძოდ, თავიდან ბოლომდე ისეთი ფარული ლაიტმოტივი გასდევდა, რომელიც ქალის ქონებ-რივი ცენზის დადგენას ისახავდა მიზნად. მართლაც, ჩემს მზაკვარ ბიძას მალე დაუსკვნია, რომ იუბილარ დედას, თუ მცირეოდენ სულიერ კაპიტალს არ ჩავთვლით, სხვა არა ებადა რა, და ძალიანაც გახარებია, რადგან კარგად ესმოდა, რომ, რაც უფრო ღარიბი აღმოჩნდებოდა პატარა კაციას დედა, მით უფრო იოლი იქნებოდა მასთან მოლაპარაკება. ბოლოს, საუბარში რომ აიყოლია, ნელ-ნელა შეაპარა თურმე, საიუბილეო ანგარიშში, ეტყობა, შეცდომაა დაშვებულიო. ეს მოსაზრება რომ უფრო დამაჯერებელი და საშიში გაეხადა, დაუმატა, ვისაც დაანგარიშება ევალებოდა, კვადრატული ფესვი სწორად ვერ ამოუღია, რადგან ნიუტონის ბინომში რიცხობრივი მონაცემები მთლად სიმეტრიულად არ ყოფილა განლაგებულიო, ახლა თავიდან ანგარიშობენ და ვეჭვ, საიუბილეო ციფ-რი კვლავ თქვენზე მოვიდესო. ამის გაგონებაზე იაია ბურძგლას მსუბუ-ქი და რბილი გამომეტყველება ერთბაშად წაშლია და უეცრად თურმე, როგორც გაჭრილი ვაშლი, ისე დამსგავსებია მიქელანჯელოს ქალს, რომელსაც ბავშვი აუტატებია და, თუმც კი იმედი აღარა აქვს, მაინც ცდილობს წარღვნას როგორმე თავი დააღწიოს. მერე თვალი თვალში გაუყრია ბიძაჩემი იონასთვის და უთქვამს, ბინომები და დებილები თქვენსკენ მოიკითხეთ, იცოდეთ, მე ცოცხალი თავით არაფერს დავთმობო. მაშინ ბიძაჩემი იონა მთავარ კოზირს ჩასულა: ბინაო, შეპირებია, ერთდროული დახმარებაო, სამსახურიო. თავისი ინიციატივით ისიც დაუმატებია, სხვა რაიმე ეკონომიკური პრეტენზია თუ გაქვთ, არ მოგერიდოთ, მითხარით და ყველაფერს მოგიგვარებთო. იაია ბურძგლამ უყურა თურმე ამ ბიძაჩემ იონას, უყურა და ბოლოს ჰკითხა, თქვენ იონა კამკამიძე არა ხართო? ბიძაჩემ იონას ერთი კი გაკვირვებია, მერე გულში კმაყოფილებით გაუვლია, მღვდელი ჭილოფში იცნობაო, და უღიარებია, დიახ, ქალბატონო, იონა კამკამიძე გახლავართო. მერე არა გრცხვენიათო, ქალს უთქვამს, ვის აყოლიხართ ამხელა კაცი, რომ აყოლიხართო, მაგათი ანგარიში მე კარგად ვიცი, მაგრამ მე თქვენს ანგარიშს ვენდობოდიო, თქვენ არ იყავით, გაზეთებში რომ ცნობებს ბეჭდავდითო?! მე თქვენი ანგარიშის კვალობაზე ვანგარიშობდი და თქვენი იმედით ვიმშობიარე დღეს, თორემ მაგათი შემყურე ასე როგორ გავიწამებდი თავს და ამ ჯოჯოხეთურ ტკივილებს ორი დღე როგორ მოვითმენდი, გუშინწინვე ვიმშობიარებდიო. იცით თქვენ, რას ნიშნავს დაწყებული მშობიარობის შეკავებაო? არ იცითო. არ იცით და ღმერთმა ნურც გამოგაცდევინოთო! რას ვიფიქრებდი, თქვენც თუ მაგათი ჯიშის გამოდგებოდითო!.. რა ხანია ბავშვის გაჩენა მინდა და ვერ გამიბედავს, სულ იმას ვფიქრობ, რომ გავაჩინო, რითი გავზარდო-მეთქი! ამ იუბილის იმედით, როგორც იქნა, გავბედე და ახლა მეუბნებით, ვერ დაიანგარიშესო?!. აკი ყოველგვარ ეკონომიურ შემწეობას გპირდებიანო, ბიძაჩემს უთქვამს, და რა აუცილებელია საიუბილეოც იყოსო. ამაზე იაია კიდევ უფრო გაწიწმატებულა: რაც ჩემს კაციას ერგება, ენაცვალოს დედა, ფრჩხილის ოდენას არაფერს დავთმობო, ცხარედ მიუგია, თქვენი ეკონომია თქვენთვის შეინახეთ, თქვე ქურდებო და მამაძაღლებოო, რა შავ ქვად მინდა ან სახლი, ან სამსახური, შვილს თუ სირცხვილით თვალი ვეღარ გავუსწორეო! რა ვუთხრა, რომ გაიზრდება და მკითხავს, დედი, დედი, რატომ მე არა ვარ მეასიათასეო? ვუთხრა, შენი მეასიათასეობა, შვილო, ბინაში და სამსახურში გავცვალე-მეთქი? ჰა, ვუთხრა? ამას მირჩევთ ხომ? შვილის ბედით ვივაჭრო ხომ?... აქ ორი უცნაური და არაბუნებრივი რამ მომხდარა: „ერთი – იაია ბურძგლას უეცრად ტირილი ავარდნია, და მეორე – ბიძაჩემ იონას გული ასჩუყებია. აქვითინებული ქალი რომ სიტყვით ვერ დაუშოშმინებია, უკიდურესი ზომისთვის მიუმართავს: ლოგინის კიდეზე უღონოდ და უსასოოდ ჩამოდებულ მის ხელს თურმე ზემოდან თავისი ხელი დაადო და, რაც შეეძლო, ნაზად და ალერსიანად მოეფერა. იაია ბურძგლას ამაზეჯერ შეუწყვეტია ტირილი, მერე ისევ განუახლებია და მერე ისევ შეუწყვეტია. ბოლოს ცრემლი მოიწმინდა თურმე და უკვე მშრალად მოჰყვა ზლუქუნს, ეს რა დრო დაგვიდგა, ერთი კაცი აღარ დარჩა ამოდენა სანაკლიოში, რომ საწყალ უმამო ბავშვს დამცველად დაუდგეს და სამართალი გაუჩინოსო. სწორედ ამ დროს სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლა ბიძაჩემი იონას ორ ბუნებას შორის ერთ-ერთის გამარჯვებით დასრულებულა და ბიძაჩემი იონა ღალატის მოლიპულ გზას დაადგა. უღალატა თანამდებობას, უღალატა კომისიას, უღალატა მოვალეობას, უღალატა სინდისს, უღალატა მთელს სანაკლიოს, უღალატა ოთხმოცდაცხრამეტი ათას ცხრაას ოთხმოცდაცხრამეტ ადამიანს და სული ეშმაკს მიჰყიდა. როდესაც თავისი ამ უსინდისო ღალატის ამბავს მიყვებოდა, სახეზე ნეტარება ეწერა და კილოც ნეტარი ჰქონდა. ო, ეს საკვირველი რამ განცდააო, მარწმუნებდა, ახლაც კი ტანში ჟრუანტელი მივლის იმის გახსენებაზე, თუ როგორ მევსებოდა სული და როგორ მემუხტებოდა სხეული ბასრი და დიადი ღალატითო, თვალნათლივ ვხედავდი, როგორ ინაცვლებდნენ ადგილს პრინციპები, შეხედულებები, დამოკიდებულებები, სიმპათიები და ანტიპათიები, როგორ ლაგდებოდა ყველაფერი და როგორ ნათდებოდა სამყაროო. ვისაც ღალატი არ გამოუცდია, იმან არ დაიტრაბახოს, სისხლსავსე ცხოვრებით ვიცხოვრეო... ერთი სიტყვით, ბიძაჩემი იონა მაღალფარდოვნად და პათეტიკურად (ცოტა მეტი მომივიდაო, გამომიტყდა) დაჰპირებია იაია ბურძგლას, თუ ვყოფილვარ იონა კამკამიძე, თქვენ და თქვენს ვაჟიშვილს არავის დავაჩაგვრინებო, სრული ძალით აუმოქმედებია თავისი თოთხმეტი მილიარდი (ან უფრო რეალური რაოდენობის) უჯრედი და იმ წამიდან ფარული და, როგორც ქვემოთ ნახავთ, გვარიანად მზაკვრული ომი გაუჩაღებია საკუთარი კომისიის წინააღმდეგ. უპირველეს ყოვლისა, კაცია გოგია და მთელი კომისია დაურწმუნებია, ყველაფერი რიგზეა, ქალი ჩვენს პირობებზე დავითანხმეო, მერე კი, კომისია რომ კმაყოფილი და დამშვიდებული გაუსტუმრებია, ის ექიმი მოუნახულებია, რომელმაც იაია ბურძგლა მოარჩინა. როგორც მითხრა,ამ ექიმის შესახებ უკვე შეგროვილი ჰქონდა საჭირო ცნობები, კერძოდ, იცოდა, რომ იგი, გარდა იმისა, რომ, საზოგადოდ, თოთხმეტმარცვლიანი თეთრი ლექსით მეტყველებდა, ამავე დროს ადგილობრივი კედლის გაზეთის „მელოგინის ხმის“ რედაქტორი იყო, თვითონ წერდა, თვითონ ხატავდა და, რომ მოათავებდა, თვითონ ჰკიდებდა დერეფანში თვალსაჩინო ადგილას, და ამას ყველაფერს ხალისითა და ენთუზიაზმით აკეთებდა, რადგან აგერ უკვე მეხუთე წელი იყო ამ გაზეთში გაგრძელებებით აქვეყნებდა თავის ორიათასსტრიქონიან პოემას, რომელიც მხატვრული კუთხით აშუქებდა აბორტის პრობლემებს. ბიძაჩემ იონას კედლის გაზეთის რედაქტორისთვის კომისიის სახელით შეუხსენებია, რომ საჭირო იყო საგანგებო ნომრის გამოშვება მეასიათასის დაბადებასთან დაკავშირებით, ესკიზი თვითონვე შეუდგენია, გამოსაქვეყნებელი მასალის შინაარსი ჩამოუყალიბებია და შეუპირებია, რომ საღამოსთვის გაზეთი მზად იქნებოდა (საღამოს ცხრა საათზე გაზეთი მართლაც უკვე დერეფანში ეკიდა. გაზეთში გამოქვეყნებული იყო ერთი მეთაური სტატია იდეოლოგიური მუშაობის შემდგომი გაძლიერების აუცილებლობის შესახებ, ერთი რიტმული პროზით დაწერილი წერილი სათაურით „მშობლიურ სანაკლიოს იამზე ბურძგლასაგან!“, ერთი ლირიკული ლექსი ამავე თემაზე, კიდევ ერთი წერილი, სადაც ავტორი ოდას უძღვნიდა ექიმს, რომელმაც იუბილარის დედა მოალოგინა, მარჯვენას ულოცავდა და უსურვებდა მეორასიათასეც მისი მეოხებით გაჩენილიყო, გარდა ამისა, ქვეყნდებოდა პოემის ოცდამეთხუთმეტე თავის დასაწყისი და პატარა იუმორესკა ხალხური ზღაპრის სტილში იმის შესახებ, თუ რა მძიმე და ეკლიანი გზა გამოიარა პატარა კაციამ, რა დაბრკოლებები გადალახა, როგორ აჯობა ჭკუით, ხერხითა და ვაჟკაცობით ნაირ-ნაირ დევებს, გველეშაპებსა და კუდიან დედაბერს, რომლებიც ცდილობდნენ მისთვის მეასიათასეობა მოეტაცნათ და თავად მიეთვისებინათ. ბოლოში დახატული იყო საფოსტო ყუთი წარწერით „მოგვაწოდეთ წერილები!“. პრესა სანაკლიოშიც კი დიდი ძალაა და თუმცა კედლის გაზეთი ვერაფერი პრესაა, ბიძაჩემმა იონამ იცოდა, რომ, როცა ცოდვა-მადლი სასწორის პინებზე დალაგდებოდა და ყოველ მისხალს გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიეცემოდა, იდეოლოგიური ბრძოლის ისეთ ჟანგმოდებულ იარაღსაც კი, როგორიცაა კედლის გაზეთი, შეიძლებოდა ძალიან დიდი როლი ეთამაშა. კედლის გაზეთის საქმე რომ მოუთავებია, წასულა და „საღამოს სანაკლიოს“ კორესპონდენტს სწვევია შინ, რათა ბრძოლაში ნამდვილი პრესაც ჩაება. სუფრას რომ მისხდომიან (სუფრა იმ დღეს სანაკლიოს უკლებლივ ყველა ოჯახში იყო გაშლილი), უთქვამს, საკვირველია პირდაპირ, ამ ხნის კაცი სანამ უნდა ტკეპნიდე ერთ ადგილს, ლიტმუშაკად ხომ არ გინდა მოკვდე, აღარ არის დრო, განყოფილების გამგე გახდე, რედაქტორის მოადგილე გახდე და ეს დახავსებული „საღამოს სანაკლიო“ ჭაობიდან ამოათრიოო, თუ სხვაზე ნაკლები ხარო? ეეჰ, ჩემო იონაო, კორესპონდენტს უპასუხნია, ნაკლები კი არა, მე რომ ჩვენს განყოფილების გამგეებს და რედაქტორს ვუყურებ, ჩემი ფეხის ფრჩხილად არ ღირს არც ერთი, მაგრამ რა გინდა ქნა, პატრონი უნდა გყავდეს კაცსო. კარგი, კარგი, მოვეშვათ ამასო, ბანზე აუგდია სიტყვა ჩემს ცბიერ ბიძას და საუბარი სხვა საგანზე გადაუტანია, რადგან ეჭვი არ ეპარებოდა, რომ საღერღელაშლილი კორესპონდენტი ახლა თვითონ აღარ გაჩერდებოდა. მართლაც არ გაჩერებულა. მაშინ ბიძაჩემ იონას ხმადაბლა, საიდუმლო კილოთი უთქვამს, შენი პირადი პატივისცემა, ჩემო იმანო, თორემ რა მრჯისო, რაც არის, არის, იუბილარის დედის სახელსა და გვარს გეტყვი და შენს ინფორმაციაში შეიტანე, ოღონდ არ გამთქვა, თორემ „სანაკლიოს დილაში“ სულ ჩემი ახლობელი ხალხი მუშაობს და სამუდამოდ დამკარგავენო. „საღამოს სანაკლიოს“ კორესპონდენტი ფიცით შეჰპირებია, არ გაგთვქამო. და იმ საღამოს სანაკლიოს საგაზეთო ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი გარდატეხა მოხდა: დილისა და საღამოს გაზეთები ერთმანეთისაგან განსხვავდებოდა. კერძოდ, ინფორმაციაში, რომელიც მეასიათასე მოქალაქის დაბადებას იუწყებოდა, დილის გაზეთის ბოლო ფრაზა იყო: „პატარა კაცია და მისი ბედნიერი დედიკო თავს ჩინებულად გრძნობენ“,ხოლო საღამოს გაზეთისა: „პატარა კაცია და მისი ბედნიერი დედიკო – იამზე (ანუ როგორც ახლობლები ეძახიან, იაია) ბურძგლა – თავს ჩინებულად გრძნობენ“. „საღამოს სანაკლიოს“ მოხუც კორესპონდენტს სიტყვა არ გაუტე-ხია, ბიძაჩემი იონას საეჭვო ნამუსი ვაჟკაცურად შეუნახავს და დაკითხვაზე, რომელიც კაცია გოგიას კაბინეტში მიმდინარეობდა ბიძაჩემისა და კომისიის რამდენიმე სხვა წევრის თანდასწრებით, ინფორმაციის წყარო არ დაუსახელებია. თუმცა, უნდა ითქვას, მაინცდამაინც არც ვინმეს ძალა დაუტანებია, რადგან ამ მძიმე ვითარებაში კაცია გოგიას დამნაშავის დასჯა იმდენად არ აინტერესებდა, რამდენადაც დაშვებული შეცდომის გამოსწორება. ეს საქმე კი, როგორც სანდო და ნაცად კაცს, კვლავ ბიძაჩემ იონას მიანდო. ბიძაჩემი იონა ღრმად და ყასიდად დაფიქრებულა და ასეთი გეგმა შეუთავაზებია: როდესაც ახალ მეასიათასეს შევარჩევთ, ცნობა ისე გამოვაქვეყნოთ, რომ დედის სახელსა და გვარს ბუნებრივად და ტაქტიანად ავუაროთ გვერდი. მეტიც: პირველ ხანებში ჯობს მამაც კი არ მოვიხსენიოთ სახელით და როგორმე მარტო გვარით გავიდეთ ფონს, მაგალითად, „დიდი ხნის ნანატრმა ბედნიერებამ ერთხანს ზღაპრული ფრინველივით იტრიალა სანაკლიოს მოწმენდილ ცაზე და ბოლოს გოგიების – სიტყვაზე ვამბობ – ტკბილ ოჯახში დაიდო ბინა...“ ამით მკითხველის მეხსიერებიდან ნელ-ნელა ამოვძირკვავთ იამზე ბურძგლასო, მერე და მერე, როცა ამის შესაძლებლობას დავინახავთ, ახალ სახელსა და გვარსაც შევაპარებთო. კაცია გოგიას გეგმა მოუწონებია, მადლობის ნიშნად ბიძაჩემი იონასთვის მხურვალედ ჩამოურთმევია ხელი და (მე არა მჯერა და თქვენ როგორც გენებოთ) თვალზე ცრემლი მოსდგომია. სანამ კაბინეტიდან გამოვიდოდა, ბიძაჩემმა კიდევ ერთი უაღრესად მნიშვნელოვანი საკითხი შეუთანხმა კაცია გოგიას: პრობლემა ფრიად და ფრიად დელიკატურია და ყველა მოსალოდნელი გართულების წინასწარ გათვალისწინება შეუძლებელია, ამიტომ საჭიროდ მიმაჩნია, ყოველი შემთხვევისათვის, ცნობა ერთი მოქალაქის ამოწერის ან ერთი მოქალა-ქის ჩაწერის შესახებ (ჯერ არ ვიცით, რომელი ვარიანტი გამოგვადგება) ოფიციალურად გაიცესო. კაცია გოგიას იქვე დაურეკავს დიდთავა ხვიჩასთვის და წინადადება მიუცია, კომისიის მდივნის ყველა მოთხოვნა უყოყ-მანოდ შეასრულეო. ამასობაში ქალაქში ზეიმი დაიწყო. მართალია, ტახტი ჯერ კიდევ ცარიელი იყო, მაგრამ ქალაქი გაზეთის ცნობას დაეყრდნო და, როგორც დავალებული ჰქონდა, ზეიმს შეუდგა. წარმატებით ჩატარდა (მე თვითონ დავესწარი) კონფერენცია „დედა, მამა და შვილი – პრობლემის ბიოლოგიური და ფსიქოლოგიური ასპექტი“, გაიმართა სახელდახე-ლო მიტინგი სამშობიარო სახლის წინ, საბავშვო ბაგა-ბაღებში გაისმა ტაშფანდურის ხალისიანი ხმები. მართალია, შესაბამისმა ორგანოებმა შესაბამის ორგანიზაციებს ფრთხილად და ტაქტიანად ურჩიეს ჯერჯერობით თავი შეეკავებინათ, მაგრამ თეორიული კონფერენციისა და მიტინგის მონაწილეთა დროული გაფრთხილება ვერ მოხერხდა, ხოლო ბაგაბაღებში ეს გაფრთხილება, უბრალოდ, ყურად არ იღეს, რადგან აღმზრდელ პედაგოგებს, რომლებმაც ღამეები ათენეს და ტვინი ანთხიეს ლიტერატურულ-მუსიკალურ მონტაჟებზე, ბუნებრივია, ეშინოდათ ამდენი შრომა წყალში არ გადაჰყროდათ. მომდევნო სამი დღის განმავლობაში ბიძაჩემი იონა სახლში არ გამოჩენილა, ამიტომ მთელი ოჯახი, შეიძლება ითქვას, ბნელში ვისხედით და წარმოდგენა არ გვქონდა, რა ოინებს ატრიალებდა. ამ ამბებზე არც შემდგომში ლაპარაკობდა ჩვეული ენთუზიაზმით და, როდესაც თავისი თავგადასავლის კულმინაციურ და უაღრესად დრამატულ ეტაპს ეხებოდა (ჩემთან, თორემ სხვებთან ამ თემაზე საერთოდ არ ლაპარაკობდა), ყოველთვის უემოციო იყო, ინდიფერენტული, და ყოველთვის მოკლედ და შედარებით მშრალად, უმთავრესად ფაქტების ენით ყვებოდა. ფაქტები კი (ის, რაც პრესის საშუალებით გავიგე, და ის, რაც ბიძაჩემისგან ვიცი) ასეთი იყო: იმ დღეს, კაცია გოგიას რომ გამოეთხოვა, ჯერ სამშობიარო სახლში წასულა, კედლის გაზეთი ყურადღებით წაუკითხავს და კმაყოფილი დარჩენილა, მერე იაია ბურძგლა მოუნახულებია,„საღამოს სანაკლიო“ უჩვენებია და გაუხარებია, ოღონდ იქვე აუხსნია, ეს მხო-ლოდ დასაწყისია, მთავარი ბრძოლა წინა გვაქვსო. იქიდან დიდთავა ხვიჩას დაწესებულებას სწვევია და აღმოუჩენია, რომ ზოგჯერ (ცხადია, მხოლოდ წვრილმანებში) ბედი სწყალობდა: საოცარია, მაგრამ იმ დღეებში ერთი კაცი მართლა ამოწერილა ქალაქ სანაკლიოდან და ერთი კაცი მართლა ჩაწერილა, რის გამოც ხვიჩას დაწესებულებას ორივე ცნობა უმტკივნეულოდ, უხინჯოდ და დამშვიდებული სინდისით გაუცია. ხვიჩასგან წამოსული ისევ სამშობიარო სახლში დაბრუნებულა და სავარაუდო კანდიდატურები შეუმოწმებია. იაია ბურძგლას წინ უმშობიარია (ეს ბიძაჩემმა ადრევე იცოდა), ქალს, რომელსაც უშვია კანდიდატი გვარად შამოევი, იაია ბურძგლას შემდეგ (ცამეტი, საღამოს) უმშობიარია ქალს, რომელსაც უშვია კანდიდატი გვარად მეფისაშვილი. ორივე კანდიდატს თითო მამა ჰყავდა და ორივე მშვენიერი ოჯახიშვილი იყო. ბიძაჩემ იონას კანდიდატების მისამართი ამოუწერია და ორივეს ოჯახი მოუნახულებია (რა გააკეთა იქ, არ უთქვამს). შემდგომ ამისა რედაქციები ჩამოუვლია და კორესპონდენტები მოუმზადებია (მოვამზადეო, ასე მითხრა და, როცა დავინტერესდი, თუ რა ხასიათისა იყო ეს მომზადება, სიტყვა ბანზე ამიგდო). იქიდან კაცია გოგიას ხლებია და მოუხსენებია, ყველაფერი გეგმის მიხედვით ვითარდებაო. მერე კომისიის სხდომა მოუწვევია, მთავარი იუბილის დღე დაუნიშნავს (16 მაისი), მოსაწვევი ბარათის ტექსტი საკუთარი ხელით შეუდგენია (ხომ იცი, წერა-კითხვა ჩვენში რა პრობლემააო, მითხრა) და ერთ-ერთი ასისტენტის ხელით სტამბაში გაუგზავნია, მერე ეტლის, ცხენების, ყვავილების, ჩოხების და სხვა აქსესუარების შოვნის თადარიგს შედგომია და მთელი დღე ამაზე ურბენია. მეორე დილით, როდესაც კაცია გოგიას „სანაკლიოს დილაში“ წაუკითხავს: „სანაკლიო ეგებება თავის მეასიათასე შვილს დიდი ხნის ნანატრმა ბედნიერებამ ერთხანს ზღაპრული ფრინველივით იტრიალა სანაკლიოს მოწმენდილ ცაზე და ბოლოს შამოევების -ტკბილ ოჯახში დაიდო ბინა. დიახ, დიახ, ძვირფასო მკითხველო, სწორად მიმიხვდი: ქალაქ სანაკლიოს სტუმართმოყვარე კარიბჭე ომახიანი ძახილით შემოაღო მეასიათასე მცხოვრებმა. ვისწრაფი გაცნობო, რომ მშობიარობამ წარმატებით ჩაიარა, მელოგინეცა და ახალშობილიც თავს ჩინებულად გრძნობენ. ახლა, როცა ეს სტრიქონები იწერება, პატარა კაცია ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით ჩაფრენია დედის ძუძუს“, მადიანად უსაუზმია, მაგრამ საღამოს, როცა „საღამოს სანაკლიოში“ წაუკითხავს: სანაკლიო ეგებება თავის მეასიათასე შვილს დიდი ხნის ნანატრმა ბედნიერებამ ერთხანს ზღაპრული ფრინველივით იტრიალა სანაკლიოს მოწმენდილ ცაზე და ბოლოს მეფისაშვილების ტკბილ ოჯახში დაიდო ბინა. დიახ, ძვირფასო მკითხველო, სწორად მი-მიხვდი: ქალაქ სანაკლიოს სტუმართმოყვარე კარიბჭე ომახიანი ძახილით შემოაღო მეასიათასე მცხოვრებმა. ვიჩქარი გაცნობო, რომ მშობიარობამ წარმატებით ჩაიარა. მელოგინეცა და ახალშობილიც თავს ჩინებულად გრძნობენ. ახლა, როცა ეს სტრიქონები იწერება, პატარა ვანდა ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით ჩაფრენია დედის ძუძუს“, მადა დაკარგვია და პირში ლუკმა არ ჩასვლია. ხოლო ერთი საათის შემდეგთავის მშვენიერ კაბინეტში დაუნდობლად ურახუნებდა მუშტებს მუხის მყარ, გამძლე, მრავლისმნახველ მაგიდას და მტყუანსა და მართალს განურჩევლად აძრობდა ტყავს. ასეთ დაძაბულ ვითარებაში ბიძაჩემ იონას თურმე დამსწრეთა განსაცვიფრებ-ლად სიტყვა შუა ლანძღვაზე შეუწყვეტინებია და მთელი დანაშაული მარტო თვითონ უტვირთია. სხვას რას ემართლებით ყველაფერი ჩემი ბრალია და, თუ დასჯაა, მე ერთი უნდა დავისაჯოო, უთქვამს, მერე რა, რომ თავის მოსაფხანი დრო არ მქონდა, მაინც ბოლომდე უნდა მივყო-ლოდი და ბოლომდე უნდა შემემოწმებინა, ხომ ვიცოდი, რა ვირებთან და ყეყეჩებთან მქონდა საქმეო, მაგრამ სასჯელი სად გაიქცევა, სასჯელს მერეც მოვესწრები, ახლა მაგისთვის არა მცალია, ახლა მთავარია წამხდარ საქმეს როგორმე დროზე ვუშველოო. და უშველა. რა ქნა ასეთი, არ ვიცი (რაც საჭირო იყო, ის ვქენიო, მშრალად მიპასუხა, როცა დეტალებით დავინტერესდი, და მეტი ამ ეპიზოდზე კრინტი ვეღარ დავაძვრევინე), მაგრამ ფაქტია, რომ მეორე დღეს გაზეთებმა გასწორება დაბეჭდეს. დილით კაცია გოგიას, როდესაც „სანაკლიოს დილაში“ წაუკითხავს: „გასწორება ჩვენი გაზეთის გუშინდელ ნომერში გამოქვეყნებულ წერილში „სანაკლიო ეგებება თავის მეასიათასე შვილს“ კორექტორის მიზეზით გაიპარა შეცდომა. კერძოდ, ნაცვლად სიტყვებისა „...ბოლოს შამოევების ტკბილ ოჯახში“ და „პატარა კაცია ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით...“ უნდა იყოს „...ბოლოს მეფისაშვილების ტკბილ ოჯახში“ და „პატარა ვანდა ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით...“ დანარჩენი როგორც ტექსტშია“, კვლავ მადიანად უსაუზმია. სამაგიეროდ, როდესაც „საღამოს სანაკლიოში“ წაუკითხავს: „გასწორება ჩვენი გაზეთის გუშინდელ ნომერში გამოქვეყნებულ წერილში „სანაკლიო ეგებება თავის მეასიათასე შვილს“ კორექტორის მიზეზით გაიპარა შეცდომა. კერძოდ, ნაცვლად სიტყვებისა „...ბოლოს მეფისაშვილების ტკბილ ოჯახში“ და „პატარა ვანდა ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით...“ უნდა იყოს „...ბოლოს შამოევების ტკბილ ოჯახში“ და „პატარა კაცია ალბათ ფუნჩულა ტუჩებით...“ დანარჩენი როგორც ტექსტშია“, ისევ დაკარგვია მადა. იმ დღეს ქალაქ სანაკლიოს ისეთი სახე ჰქონდა, თითქოს ატყობდა, რომ რაღაცას უპირებდნენ, მაგრამ, კერძოდ, რას ვერ გაეგო და ამიტომ შიშითა და მოლოდინით გატრუნულიყო, ხოლო კაცია გოგიას მრავლისმომსწრე მაგიდა შუაღამემდე იობის მოთმინებით იტანდა პატრონის მუშტებს. ამჯერად თურმე კაცია გოგიას კომისიაც ბანს აძლევდა, ჟამიდან ჟამზე ბიძაჩემისკენ იშვერდა თითს და „ჰკა მაგას! ჰკა მაგასო!“ გაიძახოდა. აღტაცებითა და სიამაყის კანონიერი გრძნობით უნდა აღვნიშნოთ, რომ ბიძაჩემ იონას აქაც ჰყოფნია უტიფრობა და, როგორც კი შესაფერისი შემთხვევა მოუხელთებია, სიტყვა წარმოუთქვამს. თავისთავად ცხადიაო, თავჩაღუნულს განუცხადებია მონანიე კილოთი, თქვენს თვალში საბოლოოდ და სამართლიანდ დისკვალიფიცირებული ვარ და ყოველგვარი ნდობა დაკარგული მაქვსო, მაგრამ, სანამ დამსჯიდეთ, ორიოდე სიტყვა მათქმევინეთო. ჯერ კიდევ არსებობს გამოსავალი და, თუ ერთ ცდასაც მომცემთ, გარწმუნებთ, ჩემს დიდ დანაშაულს გამოვისყიდიო. ამას გეუბნებათ კაცი, რომელსაც სავსებით შეგნებული აქვს თავისი შეცდომა და მზად არის ნებისმიერი სასჯელი ისე მიიღოს, როგორც ყველაზე მაღალი ჯილდო. ნდობით ნუ მენდობით, რაკი ჩემი ნდობა აღარ შეიძლება, მხოლოდ გამოსავალს გიჩვენებთ და თქვენ თვითონ იმოქმედეთო. და უჩვენა. თავი რომ დავანებოთ ამ ფრიად და ფრიად სამწუხარო გაუგებრობას, რაც ჩვენი გაზეთების ფურცლებზე დატრიალდა, ქალაქმა უკვე ისედაც იცის, რომ ნამდვილი მეასიათასე იამზე ბურძგლას ვაჟია, ამას ადასტურებს „საღამოს სანაკლიოს“ 13 აპრილის ნომერი, კედლის გაზეთი „მელოგინის ხმა“ და ის ორი მოქალაქე, რომელთაგან უკანასკნელი ათი დღის განმავლობაში ერთი ამოეწერა და ერთიც ჩაეწერაო. ამ ფაქტს ვეღარსად გავექცევით, ამიტომ გვინდა-არგვინდა მეასიათასედ ისევ მეასიათასე უნდა ვაღიაროთო. მოითმინეთ, ბატონებო, ბოლომდე მათქმევინეთ, ჯერ ხომ არ იცით, რა წინადადებას გთავაზობთო. შექმნილ ვითარებაში საქმის წაღმა შემობრუნება ამგვარად შეიძლებაო: ბურძგლას ქალი ბავშვის მამას დაასახელებსო. დაასახელებს თავის ერთ-ერთ კაცს, ან სხვა ნებისმიერ გვარსა და სა-ხელს, რაც კი ენაზე მოადგება, ამ საქმეს მე მოვუვლიო. ჩვენც ახალი გასწორება დავბეჭდოთ და ეს გვარი, უკვე საბოლოო და შეუცვლელი, გამოვაქვეყნოთ. არავინ გამოგვეკიდება და საგანგებო რკვევას არავინ დაიწყებს. ამით ახლა გადავრჩებით, იუბილესაც გადავიხდით, ეტლის სცენას, თუმცა ძალიან კი მეთანაღრება გული, ბოლოს და ბოლოს, სულ შევცვლით, ან არადა, ვინმეს დავიქირავებთ და, ვითომ ბავშვის მამაა, ბურძგლას გვერდით მოვუსვამთ. მთავარია, სტუმრების წინაშე არ შევრცხვეთ და მერე ანსულ დაავიწყდება ქალაქს ეს ამბავი, ან რამეს მოვიფიქრებთ. ყოველ შემთხვევაში ამჟამად სხვა გამოსავალი არა გვაქვსო. ბარემ აღარ უნდოდათ ბიძაჩემი იონასთვის დაეჯერებინათ, მაგრამ უკეთესი ვერავინ ვერაფერი მოიფიქრა. ამიტომ, მცირე ყოყმანის შემდეგ წინადადება მიიღეს. ბიძაჩემი იაია ბურძგლას მოსამზადებლად გაგზავნეს და, კიდევ რომ გაუგებრობა არა მომხდარიყო რა, ორივე გაზეთის კორესპონდენტი ერთდროულად მიაყოლეს უკან. ბიძაჩემმა იონამ იაია ბურძგლა იოლად დაითანხმა. როგორც დამა-რიგეთ, ისე ვიზამო, უთქვამს და, კორესპონდენტების შემოსაყვანად მიმავალი, მადლიერებისთბილი და, როგორც ბიძაჩემი მარწმუნებდა, უსპეტაკესი ღიმილით გამოუცილებია. მერე, ბიძაჩემს რომ კორესპონდენტები შემოუყვანია, იმ კორესპონდენტებს რბილი, შემრიგებლური საყვედურით შეხვედრია, ეს რა ამბავი აგიტეხიათ, რამ გაფიქრებინათ, რომ ჩემი პატარა კაცია, ენაცვალოს დედა, სულ მთლად უმამოაო! კორესპონდენტებს რაღაც მობოდიშების მაგვარი წაულუღლუღებიათ, მერე კალმისტრები მოუმარჯვებიათ და, ბარემ, თუ შეიძლება სახელი და გვარი გვითხარითო, უთხოვიათ. იაია ბურძგლას კიდევ ერთხელ შემოუხედავს ბიძაჩემი იონასთვის მადლიერების თბილი და უსპეტაკესი ღიმილით და უთქვამს, იონა ნოეს ძე კამკამიძეო... იუბილე მართლაც რომ სანაქებოდ ჩატარდა. სულ წინ, როგორც სცენარით იყო გათვალისწინებული, მიდიოდა ნაირფერი ყვავილებით მორთულ-მოკაზმული ღია ეტლი. ეტლში თეთრი ცხენები ება. კოფოზე სანაკლიოს სახალხო თეატრის მსახიობი იჯდა მეეტლის ტანსაცმელში გამოწყობილი. უკან ბედნიერი ოჯახი მოკალათებულიყო. პატარა კაცია გაკვირვებული და ცოტა დაეჭვებული ჩანდა. ბიძაჩემ იონას ჰალსტუხი ეკეთა. ბიცოლაჩემი იაია მინდვრის ულამაზეს ყვავილს ჰგავდა. ყიჟინსა და ოვაციებს ბოლო არ ჰქონდა... პროლოგი 12 ივნისს, როდესაც, ჩვეულებისამებრ, დილის ორ საათზე გავიღვიძე, ძილმა მოულოდნელად რამდენიმე წამით ისევ წამართვა თავი და მესიზმრა, ვითომ მშობლიურ სანაკლიოში ვიყავი და მე და ბიძაჩემი იონა მოცისფრო შუქით მკრთალად განათებულ დუქანში გაშლილ სუფრას ვუსხედით. ბიძაჩემთან ქეიფს რა სჯობს, მაგრამ რაღაც (შესაძლებელია, განათების ხარისხი) არ მომეწონა და ალბათ ამის გამო იყო, რომ, როცა თვალი გავახილე, ჯერ კიდევ გამოუფხიზლებელმა უეცრად სიგარეტის ნამწვის, ცარიელი ბოთლების, ყდაშემოხეული წიგნების, კონსერვის ქილებისა და, საერთოდ, ყველაფერი იმის მიღმა, რაც იატაკზე, მაგიდა-ზე, სკამებზე თუ თაროებზე ეყარა, სადღაც შორს, ძალიან შორს, მთელ სამყაროში უსასრულოდ გადაჭიმული ოთახის ბოლოში, კიდევ ერთხელ დავინახე ბიძაჩემი იონა. ასეთ სიზმარს რომ ასეთი ხილვა მოჰყვება, არ შეიძლება ადამიანი შიშმა არ შეგიპყროს და ავი წინათგრძნობა არ დაგეუფლოს. და მე მთელი დღე ველოდი მამაჩემისგან ზომიერი მწუხარებით გამსჭვალულ დეპეშას ბიძაჩემი იონას გარდაცვალების შესახებ. საბედნიეროდ, ბიძაჩემი იონა ჩემს სიზმრებს ნაკლებად ენდობა და დეპეშა არ მოსულა. მართალია, საღამოს წერილი კი მოვიდა, მაგრამ წერილი იტყობინებოდა არა ბიძაჩემის გარდაცვალებას, არამედ სულ სხვა რამეს: „ძვირფასო თანამემამულე ––––––––––––––––––––––––– ა. წ. 28 ივნისს ქ. სანაკლიო ზეიმობს თავისი მეორასიათასე მცხოვრების დაბადებას. იმედი გვაქვს ჩამობრძანდებით და ჩვენს დიდ სიხარულს გაიზიარებთ. აქვე გთხოვთ, რომ, თუ სურვილი გაქვთ მონაწილეობა მიიღოთ საზეიმო პროგრამაში რაიმე სახით (სიტყვა, ადრესი, სიმღერა, ცეკვა, დეკლამაცია, აკრობატიკა, საცირკო ნომერი, ორიგინალური ჟანრი და სხვ.), თქვენი სურვილი შეგვატყობინეთ 20 ივნისამდე, რათა დროულად გავითვალისწინოთ და საერთო პროგრამაში შესაფერისი ადგილი მივუჩინოთ. პატივისცემით საორგანიზაციო კომიტეტის მდივანი ი. კამკამიძე“. …
დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 6:17pm on ნოემბერი 4, 2016
თემა: ედგარ ალან პო - მარი როჟეს საიდუმლოება
ა ვთქვათ ჩვენი მთავარი ჩანაფიქრის შესახებ. ნიუ-იორკის ახლოს მოუკლავთ ერთი ქალიშვილი, მარი სესილ როჯერსი; და თუმცა ამ მკვლელობის გამო დიდი და გაუთავებელი მითქმა-მოთქმა ატყდა, მისი საიდუმლოება მაინც ამოუხსნელი დარჩა იმ დროისთვის, როდესაც ეს ამბავი დაიწერა და გამოქვეყნდა (1842 წლის ნოემბერი). თითქოსდა პარიზელი გრიზეტი ქალის საბედისწერო ამბავს რომ მოგვითხრობდა, ავტორი გამოწვლილვით გვამცნობდა არსებით ფაქტებს მარი როჯერსის ნამდვილი მკვლელობისას, შეცვლილი იყო მხოლოდ მეორეხარისხოვანი გარემოებანი. ამრიგად, ყველა მოსაზრება, რომელიც გამოითქვა ამ მოთხრობაში, სინამდვილესაც მიესადაგება; ჭეშმარიტების დადგენა გახლდათ ამ თხზულების საგანი. „მარი როჟეს საიდუმლოება“ იქმნებოდა შორს იმ ადგილიდან, სადაც ეს უბედურება დატრიალდა და მისი საფუძველი გახდა მხოლოდ ის მონაცემები, რომლის ამოკითხვაც გაზეთებშიღა შეიძლებოდა. ამიტომ მწერალმა ვერ შეძლო იმის გათვალისწინება, რასაც ადგილზე და იმ მიდამოს დათვალიერებისას ნახავდა და ჩახვდებოდა. და მაინც, თავხედობაში ნუ ჩამომართმევთ, თუ აღვნიშნავ, ორი პირის ჩვენებამ (იმათთაგან ერთი ამ მოთხრობაში მადამ დელუკის სახელითაა გამოყვანილი), რომელიც სხვადასხვა დროს იქნა მოპოვებული კარგა ხნის მერე ამ ნაწარმოების დაწერის დღიდან, მთლიანად დაგვიმტკიცა არა მარტო ჩვენი საერთო დასკვნების სისწორე, არამედ ამ თხზულებით წარმოჩენილი ყველა სავარაუდო დეტალის შეუმცდარობაც.       მთლად გულმშვიდ მოაზროვნეთაგან სულ რამდენიმე თუ ყოფილა ისეთი, ვისაც შიშით მოცულსა და თავდაკარგულს სანახევროდ მაინც დაუჯერებია ზებუნებრივი ძალების არსებობა თითქოსდა გასაოცარი ამბების თანხვედრის მაცქერალს, რადგან ასეთი თანხვედრა მართლაც წარმოუდგენელია. ხსენებული განწყობილების დაძლევა შეუძლებელი ხდება ჩვეულებრივი განსჯის მეშვეობით, როდესაც არ მოვიშველიებთ მეცნიერებას შემთხვევებზე, ანუ უფრო ზუსტად, იმის შემწეობით, რასაც ალბათობათა გამოთვლას ეძახიან. ამ გამოთვლის არსი წმინდა მათემატიკურია; და აქ შეგვიძლია დავინახოთ უცნაური თვისება ამ უზუსტესი მეცნიერებისა, რომელიც გამოგვადგება სულის ბუნდოვან, მერყევ და მოუხელთებელ გამოვლინებათა მისაკვლევად. ყოველი ის უმნიშვნელოვანესი გარემოება, რომელიც უნდა გაგაცნოთ, გარკვეულწილად ხორცს შეისხამს, გარკვეულწილად თანამიმდევრულობას შეიძენს და ბოლოს წარმოგვიდგება პირველი რიგის ოდნავ გასაგებ თანხვედრათა ჯგუფად, ხოლო მეორე რიგისას, ანუ საბოლოო დასკვნებს მკითხველი ჩახვდება ნიუ-იორკში მარი სესილ როჯერსის მკვლელობის ამბის გაცნობისას. როდესაც მე რამდენიმე წლის წინათ ვწერდი მოთხრობას „მკვლელობა მორგის ქუჩაზე“, ვცდილობდი წარმომეჩინა ჩემი მეგობრის, შევალიე შ. ოგიუსტ დიუპენის აზროვნების მნიშვნელოვანი თავისებურებანი და რას ვიფიქრებდი, თუ კიდევ მომიხდებოდა ამ საგანთან დაბრუნება. სწორედ ამ აზროვნების თავისებურებათა წარმოჩენა გახლდათ ჩემი სურვილი და ეს სურვილი სრულად განხორციელდა კიდეც, რაკი ძალიან დაგვჭირდა დიუპენის ჭკუა და გონება. მაგალითებს რამდენსაც გინდათ, იმდენს მოგიყვანთ, მაგრამ რაღა საჭიროა. თუმცა ამ უკანასკნელი ამბებისდა კვალად ისეთი რაღაც გამომზეურდა, რომ უთუოდ უნდა მოგითხროთ და უფრო კარგადაც შეიცნობთ ამ კაცს. რა არ მოვისმინე ამ ბოლო ხანს და მართლაც უცნაური იქნებოდა, დავდუმებულიყავი და აღარაფერი მეთქვა იმაზე, რაც თავად მინახავს და გამიგონია ამ რამდენიმე ხნის წინ. მადამ ლესპანიესა და მისი ქალიშვილის ტრაგიკული სიკვდილის ამბავი რომ გაარკვია, შევალიეს იმწუთას გადაავიწყდა ეს საქმე და თავის ჩვეულებრივ სევდიან ფიქრებს მიეცა. თავად მეც სულ ასეთი გახლდით და აღარც გამჭირვებია ამ კაცის მიბაძვა; სენ-ჟერმენის გარეუბნის იმ სახლში ჩავიკეტეთ და მომავალი აღარ გვადარდებდა, მშვიდი თვლემით გაგვყავდა აწმყო, ზმანებათა ბადით შემოვზღუდეთ ჩვენი სამყარო. მაგრამ ზოგჯერ შეგვიმუსრავდნენ ხოლმე ამ ზმანებათა ბადეს. ასეც უნდა ყოფილიყო. ჩემი მეგობრის ღვაწლს იმ დრამის გასრულებაში, მორგის ქუჩაზე რომ მოხდა, პარიზის პოლიციაზე დიდი შთაბეჭდილება მოუხდენია. საარაკო შექმნილიყო აქაურ გამომძიებელთათვის დიუპენის სახელი. უბრალოება იმ დასკვნებისა, რომლითაც მან საიდუმლოება ამოხსნა, არც არასდროს ყოფილა ნათელი პრეფექტისთვისაც კი და ჩემ გარდა არც არავისთვის, თქმა არ უნდა. რაღა გასაკვირი იყო, რომ მას შეჰყურებდნენ როგორც ჯადოქარს, ხოლო შევალიეს ანალიტიკური უნარი ინტუიციისთვის მიეწერათ. ყოველ კითხვაზე გულახდილად რომ გაეცა იმ კაცს პასუხი, იმათ ეს შეცდომა აღარ მოუვიდოდათ, მაგრამ ერთი სიზარმაცე სჭირდა და არ უნდოდა დაბრუნებოდა იმ საგანს, რომელიც უკვე კარგა ხანია არ იყო მისი ყურადღების არეში. ასეც მოხდა, მისანი გამხდარიყო იგი პოლიციელთა თვალში და პრეფექტურას ბევრჯერ მიუმართავს მისთვის დასახმარებლად. სწორედ ერთ-ერთი ასეთი მნიშვნელოვანი გამოდგა ქალიშვილის, ვინმე მარი როჟეს მკვლელობის საქმე.        მორგის ქუჩაზე დატრიალებული უბედურების შემდეგ ორი წელიწადი იყო გასული. მარი, რომლის სახელი და გვარი ასე მოგვაგონებს იმ ბედშავ „მეთამბაქოე გოგოს“, გახლდათ ერთადერთი ასული ქვრივ ესტელ როჟესი. სულ ჩვილი იყო, როდესაც მამა მოუკვდა და მას მერე დედა და შვილი ცხოვრობდნენ პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე, მკვლელობამდე თვრამეტი თვით ადრე კი რაღაც სიახლე მომხდარიყო იმათ ცხოვრებაში. მადამ როჟეს პანსიონი ჰქონდა, მარი კი ეხმარებოდა მას. ცუდად არ ყოფილან, ვიდრე მარი ოცდაერთი წლის არ გახდა და მისი სილამაზე და მოხდენილობა შენიშნა ერთმა პარფიუმერმა, ვისაც პალე როიალის ახლოს ჰქონდა დუქანი და რომლის კლიენტები, ძირითადად, გახლდნენ ის ნაძირალა შარახვეტიები, იმ მიდამოში რომ დადიოდნენ დღენიადაგ. მესიე ლე ბლანმა დაინახა თუ არა ეს გოგო, იმწუთასვე მიხვდა, მიიყვანდა თუ არა თავის საპარფიუმერიოში მშვენიერ მარის, მომსვლელი ხალხის რაოდენობა გაცილებით გაიზრდებოდა; კარგი გასამრჯელო რომ შესთავაზეს, გოგო სიამოვნებით დაეთანხმა, თუმცა კი დედამისს მაინცდამაინც არ გახარებია ეს ამბავი. მედუქნე არც შემცდარა, მისი დაწესებულება მალე ცნობილი გახდა იმ მომხიბვლელი და ყოჩაღი გრიზეტი გოგოს მეშვეობით. ერთი წელიწადი დაყო მან იქ და მერე უეცრად სადღაც გაქრა, მისი თაყვანისმცემელი ლე ბლანი დიდად გაოცებული დარჩა და ვერც აეხსნა ვერაფერი, ხოლო მადამ როჟე შიშით აღარ იყო; გაზეთებს არ გამორჩენიათ ეს ამბავი და პოლიციასაც გამოძიებისთვის უნდა მოეკიდა ხელი, რომ ერთ მშვენიერ დილას, ერთი კვირის შემდეგ, მარი საღ-სალამათი დაბრუნდა, თუმცა კი დამწუხრებული ჩანდა; მოვიდა თუ არა, იმწუთასვე საპარიკმახეროს დახლს მიაშურა. ისე, სხვათა შორის, რაღაცები გამოკითხეს და, რაღა თქმა უნდა, ყოველგვარი გამოძიება შეწყდა. მესიე ლე ბლანმა იგივე გაიმეორა, არაფერი ვიციო. მარი და დედამისი კი სულ ამას იძახოდნენ, რომ ის ერთი კვირით სოფელში, ნათესავებთან იყო წასული. საქმე უმალ შეწყდა და მერე აღარც არავის ახსოვდა რამე. სულ მალე ის გოგო პარფიუმერს საბოლოოდ დაეთხოვა, ცნობისმოყვარე ხალხი მოსვენებას აღარ მაძლევსო და დედამისთან დაბრუნდა პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე. სამი წელი არ იყო გასული ამის შემდეგ, რომ ამ გოგოს მეგობრებმა განგაში ატეხეს, უკვე მეორედ ისევ ისე უეცრად გამქრალიყო. სამი დღე გავიდა და მისი ასავალ-დასავალი ვერ გაიგეს. მეოთხე დღეს მისი გვამიღა იპოვეს სენაში, სწორედ სენ ანდრეს ქუჩის პირდაპირ ერთ მივარდნილ ადგილას, დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს.        მხეცურმა მკვლელობამ (ერთი შეხედვითაც ჩანდა, რომ ეს მკვლელობა იყო), მსხვერპლის სიყმაწვილემ და მშვენიერებამ, ყველაზე მეტად კი იმ გარემოებამ, პირზე რომ ეკერათ მისი სახელი, დიდად იმოქმედა მგრძნობიარე პარიზელებზე. არც მახსოვს, ასეთი დავიდარაბა და შეხლა-შემოხლა გამოეწვიოს რამე შემთხვევას. რამდენიმე კვირა არ შეწყვეტილა მითქმა-მოთქმა ამ საგანზე და პოლიტიკაც კი აღარ ახსოვდათ იმხანად. პრეფექტს მოსვენება დაეკარგა და, რაღა თქმა უნდა, პარიზის მთელი პოლიცია ფეხზე დადგა. გვამი რომ ნახეს, პირველად ვერც კი იფიქრებდნენ, რომ მკვლელს ვერ მიაკვლევდნენ, რადგან ძიებას დაუყოვნებლივ შეუდგნენ. მაგრამ ერთი კვირა გავიდა და რომ ვეღარაფერს გახდნენ, მშველელს ჯილდო დაუდგინეს. ათასი ფრანკი იყო ეს ჯილდო. ამავე დროს მთელი ძალით მიმდინარეობდა გამოძიება, თუმცა ვერ ვიტყვით, უნაკლოდო. მრავალი პირი დაკითხეს, მაგრამ უშედეგოდ; საიდუმლოს გასაღები ვერ მოუძებნეს და ხალხი საყოველთაო აღშფოთებამ მოიცვა. ათი დღის შემდეგ რაღას იზამდნენ, ჯილდო გააორმაგეს, დაბოლოს, მეორე კვირაც რომ გავიდა და მაინც ვერაფერს მიაკვლიეს და რადგან პარიზის პოლიციის მადლიერნი არც არასდროს ყოფილან, რამდენიმე მნიშვნელოვანი აყალმაყალი მოხდა. მაშინ კი პრეფექტმა განაცხადა, ოცი ათას ფრანკს მივცემთ იმას, ვინც „მკვლელს დაგვისახელებსო“, ან, თუ რამდენიმე კაცი იქნებოდა დამნაშავე, მაშინ იმას, ვინც „რომელიმე მათგანს დაგვისახელებსო“. ეს განცხადება გვამცნობდა ჯილდოს შესახებ და აქვე იყო აღნიშნული, რომ სრულ პატიებას მიანიჭებდნენ იმას, ვინც თანამზრახველებს გათქვამდა. განცხადებას დართული ჰქონდა ცალკეულ პირთა მიმართვა, რომ პრეფექტურის მიერ დაწესებულ თანხას დაემატებოდა ათი ათასი ფრანკი. საბოლოოდ მთელი ჯილდო იქნებოდა ოცდაათი ათასი ფრანკი. მართლაც ძალზე დიდი იყო ეს გასამრჯელო, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ გოგო მდაბიო წარმოშობის გახლდათ და მსგავსი მხეცობა ჩვეულებრივი ამბავია ხალხმრავალ ქალაქებში. ახლა უკვე აღარავის ეპარებოდა ეჭვი, რომ მალე ნათელი მოეფინებოდა მკვლელობის საიდუმლოს. ორჯერ თუ სამჯერ კი დააპატიმრეს ვიღაცები და იმედი გაჩნდა, გაიგებდნენ ყველაფერს, მაგრამ ვერაფერს გახდნენ, ხელმოსაჭიდი ვერაფერი ნახეს და დაჭერილნი მაშინვე გაათავისუფლეს. კი არის უცნაური, მაგრამ სამი კვირაც გავიდა გვამის აღმოჩენის დღიდან და ოდნავადაც ვერ წაიწიეს წინ, ხალხში ერთი მითქმა-მოთქმა იყო ატეხილი და დიუპენს და მე არც არაფერი გაგვიგია ამის შესახებ. რაღაცას ვიკვლევდით იმხანად და მთელი ჩვენი გონება იმით იყო დაკავებული, თითქმის ერთი თვე იქნებოდა, რაც სახლიდან ფეხი არ გამოგვიდგამს და არც ვინმე მოსულა ჩვენსას, ყოველდღიურ გაზეთებში კი მხოლოდ მთავარ პოლიტიკურ მოვლენებს გადავხედავდით ხოლმე. პირველი ცნობა მკვლელობის შესახებ მოგვიტანა თავად გ.-მ. ჯერ კიდევ შუადღით გვესტუმრა და გვიან ღამემდე დარჩა. ბევრი იწვალა, ვერაფერს გახდა და შეურაცხყოფილი გახლდათ ამ მარცხით, მკვლელობის ასავალ-დასავალს ვერ მიაკვლია. ჩემი კარგი სახელი, პარიზელების ჩვეულებისამებრ, მაღალფარდოვნად წარმოთქვა მან, სასწორზე არის შეგდებულიო. მისი ღირსებაც კი იყო შებღალული. მთელი ხალხი მას შეჰყურებს და ამ საიდუმლოს ამოსახსნელად მზადაა ყოველგვარი მსხვერპლი გაიღოს. დაბოლოს, ეს თავისი სასაცილო სიტყვა ასეთი ქათინაურით გაასრულა, სიამოვნებით გეუბნებით, დიუპენის „ტაქტს“ ვენდობიო; და აქვე დაუფარავად კარგი წინადადება შესთავაზა; უფლება არ მაქვს ზუსტად გადმოგცეთ მისი ნათქვამი, თუმცა ეს არც უნდა იყოს ჩვენი მოთხრობის საგანი. ჩემმა მეგობარმა ეს მისი ქათინაური თავაზიანად უარყო, ხოლო ის წინადადება მაშინვე მიიღო, მაგრამ თუ რა შედეგი ექნებოდა ამას, ახლა ვინ რას გაიგებდა. შეთანხმდნენ თუ არა, პრეფექტმა მაშინვე გაგვაცნო თავისი მოსაზრებები, შიგადაშიგ ფაქტობრივი მონაცემების ვრცელ კომენტარებს ჩაურთავდა ხოლმე; ამ მონაცემების შესახებ ჩვენ არაფერი ვიცოდით. საქმის ცოდნით გვიამბობდა ყველაფერს, რაღა თქმა უნდა, მაგრამ რომ აღარ დაამთავრა, გავბედე და გადავუკარი, გვიან არის-მეთქი; სადაცაა ღამე გაილეოდა. ჩვეულებისამებრ თავის სავარძელში იჯდა დიუპენი, წელგამართული მთლად ყურადღებას განასახიერებდა. მთელი ეს ხანი სათვალე არ მოუცილებია და ერთხელ შემთხვევით შევიჭვრიტე სათვალის მინების ქვეშ, სძინებია თურმე ეს შვიდი თუ რვა შემაღონებელი საათი პრეფექტის წასვლამდე. დილით პრეფექტურაში მივედი და რაც მასალა ჰქონდათ, ყველაფერი წამოვიღე, რედაქციებიც დავიარე და იქ ვიშოვე ყველა გაზეთი, სადაც კი რამე იყო დაბეჭდილი ამ უბედური ამბის შესახებ. თუ ამ ცნობებს გავცხრილავდით, ზღვა ინფორმაციაში მნიშვნელოვანი იყო შემდეგი: მარი როჟე პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე მდებარე დედამისის სახლიდან წასულა კვირა დილით, დაახლოებით ცხრა საათზე, 22 ივნისს 18... წელს. წასვლის ხანს უთქვამს მესიე ჟაკ სენტ ესტაშისთვის, მეტი არავისთვის, დეიდასთან მივდივარო მთელი დღით დე დრომის ქუჩაზე. პატარა და ვიწროა დე დრომის ქუჩა, მაგრამ საკმაოდ ხალხმრავალია, ახლოა მდინარის სანაპიროსთან. მოკლეზე თუ ვივლით, ორი მილითაა დაცილებული მადამ როჟეს პანსიონს. სენტ ესტაში მარის თაყვანისმცემელი გახლდათ, ბინა და საჭმელი აქვე, პანსიონში ჰქონდა. შებინდებისას ამ ყმაწვილკაცს თავისი გულის სწორისთვის უნდა გამოევლო და შინ გამოეცილებინა, მაგრამ ნაშუადღევს თავსხმა წვიმა წამოვიდა და ასე უვარაუდებია, დეიდასთან დარჩება ღამის გასათევადო (სწორედ ასე შვრებოდა ეს გოგო მსგავს შემთხვევაში) და ამიტომ აღარც შეუსრულებია დანაპირები. დაღამდა და მადამ როჟეს (სამოცდაათი წლის მოხუცსა და დაუძლურებულ ქალს) შიში გამოუთქვამს, „ვეღარც ვერასდროს ვნახავო მარის“, მაგრამ ამისთვის არც მიუქცევიათ ყურადღება.        ორშაბათს გაიგეს, რომ გოგო არც ყოფილა დე დრომის ქუჩაზე, დღე გავიდა და არც საღამოს გამოჩენილა, მაშინ კი დაუწყეს ძებნა ქალაქსა და მის შემოგარენში. მხოლოდ მეოთხე დღეს გაიგეს, რა მოსვლოდა. იმ დღეს (ოთხშაბათს, 25 ივნისს) მესიე ბოვეს, მეგობართან ერთად რომ ეძებდა მარის დე რულის კარიბჭესთან, მდინარის სანაპიროზე, პავე სენ ანდრეს ქუჩის პირდაპირ, ვიღაცამ დაუყვირა, მეთევზეებს მდინარეში გვამი უპოვიათ და ნაპირზე გამოაქვთო. დახედა თუ არა იმ გვამს მესიე ბოვემ, იმწუთასვე იცნო საპარფიუმერიოში მომუშავე გოგო. ხოლო მის მეგობარს ოდნავაც არ შეჰპარვია ეჭვი. სახეზე შავად შესდედებოდა სისხლი, რომელიც პირიდანაც წასკდომოდა. ქაფი არსად ჩანდა, როგორც ეს წყალში დამხრჩვალებს აღმოაჩნდებათ ხოლმე. კანს ფერი არ დაეკარგა. სისხლის ჩაქცევისა და თითების ნაკვალევი დასტყობოდა ყელზე. ხელები მკერდზე ჰქონდა დაწყობილი და გაშეშებოდა. მარჯვენა ხელი მოემუჭა, მარცხენა ოდნავ გაეშალა. მარცხენა მაჯას ორი ნაჭდევი ემჩნეოდა, როგორც ჩანს, თოკისგან თუ თოკებისგან, რომელიც ორ ხაზად შემოვლებოდა. მარჯვენა მაჯა ზოგიერთ ადგილას და, მთელი ზურგი, განსაკუთრებით ბეჭებზე, გადატყავებული ჰქონდა. ნაპირზე რომ გამოჰქონდათ გვამი, მეთევზეებს მისთვის თოკი შემოუხვევიათ, მაგრამ ის გადატყავებული ადგილები ამისი ბრალი არ უნდა ყოფილიყო. მაგრად გამობერვოდა ყელი. დანის ნაჭრილობევი ან ნაცემი ადგილები გვამზე არ უნახავთ. ღვედის ნაჭერი ისე ძლიერ ჰქონდა შემოჭერილი კისერზე და ისე ღრმადაც ჩასჯდომოდა, რომ ძლივსღა შეუმჩნევიათ, თითქოსდა სულ ამოეჭამა ამ ღვედს ხორცი და მარცხენა ყურთან მკვიდრად ჩაემარყუჟებინათ. მარტო ესეც კმაროდა ადამიანის მოსაკლავად. სამედიცინო ექსპერტიზამ დაადგინა, რომ დაღუპული მხეცურად იყო გაუპატიურებული. გვამი რომ იპოვეს, მეგობრებმა სულ ადვილად იცნეს მოკლული. კაბა შემოგლეჯილ-შემოძარცვული ჰქონდა. კიდიდან წელამდე ერთი ფუტით აეხიათ ნაწილი, მაგრამ არ მოუგლეჯიათ, სამჯერ შემოუხვევიათ წელის გარშემო და როგორღაც ზურგზე შეუკრავთ. პერანგი მშვენიერი მუსლინის ჰქონდა და აქედან თვრამეტდიუმიანი ნაჭერი მოუხვევიათ, მოუხვევიათ ძალიან სწრაფად და დიდი სიფრთხილითაც. სწორედ იგი შემოხვეოდა ყელზე თავისუფლად, და მაგრადაც გაენასკვათ. მუსლინისა და ღვედის ზემოთ შლაპა შეუკრავთ ორი ზონრით. ქალის ხელით არ უნდა ყოფილიყო შეკრული ამ შლაპის ზონრები, რადგან მკვიდრად იყო ჩანასკვული მეზღვაურული მარყუჟით.        გვამი იცნეს თუ არა, მორგში კი არ წაუღიათ (ზედმეტად მიუჩნევიათ ასეთი ფორმალობა), არამედ იქვე ახლოს დაუკრძალავთ, მდინარის სანაპიროზე, სადაც გამოუტანიათ. ბოვეს იმდენი მოუხერხებია, რომ ეს საქმე მიუფუჩეჩებიათ, მაგრამ რამდენიმე დღის შემდეგ ხალხის აღშფოთებას უშედეგოდ არ ჩაუვლია. დაბოლოს, ერთმა ყოველკვირეულმა გაზეთმა მოჰკიდა ამ საქმეს ხელი, გვამი ამოთხარეს და კიდევ ერთხელ გასინჯეს, მაგრამ ადრე მიკვლეულს ახალი ვეღარაფერი დაუმატეს. მხოლოდ ამჯერად მისი ტანსაცმელი უჩვენეს დედასა და დაღუპულის მეგობრებს, ყველამ ერთხმად თქვა, სწორედ ასე ეცვა სახლიდან წასვლისასო. ამ დროს ყოველ საათს მატულობდა საყოველთაო აღშფოთება, ვიღაცები დააპატიმრეს და გამოუშვეს. განსაკუთრებით სენტ ესტაშით დაეჭვდნენ; პირველად იმან ვერც ის თქვა ზუსტად, სად იმყოფებოდა იმ კვირადღეს, როდესაც მარი სახლიდან წავიდა. მაგრამ მერე კი მესიე გ.-ს წარუდგინა ფიცით დამტკიცებული ბარათი, სადაც აღნიშნული იყო მისი ყოველი ნაბიჯი იმ დღეს. დრო გადიოდა და ვერაფერს მიაკვლიეს, ერთმანეთის სრულიად საპირისპირო ათასი ხმა დაირხა და ჟურნალისტებმა ხელი მიჰყვეს ვარაუდების წარმოჩენას. მათ შორის ყველაზე საყურადღებო იყო ერთი შენიშვნა, რომლის მიხედვითაც მარი დღესაც ცოცხალი გახლდათ, ხოლო სენაში ნაპოვნი გვამი ვიღაც სხვა უბედურის იყო; ჯობს თავად მკითხველმა ნახოს რამდენიმე ამონაწერი იმ წერილიდან, რომელშიც ასეთი ვარაუდი გამოითქვა. ქვემოთ მოყვანილი პასაჟები სიტყვა-სიტყვითაა თარგმნილი L’Etoile-დან, საერთოდ კი ოსტატის ხელი ეტყობა ამ გაზეთს: „მადემუაზელ როჟე გამოვიდა დედის სახლიდან კვირა დილით, 18... წლის ივნისის 22-ში, ვითომცდა დეიდამისის თუ სხვა ახლობლის სანახავად მიდიოდა დრომის ქუჩაზე. მას მერე არავის უნახავს იგი. იმის ასავალ-დასავალი არ იციან, თითქოს მიწამ ჩაყლაპაო... არც გამოჩენილა ვინმე, მოსულიყო და ეთქვა, ვნახე იმ დღეს, როდესაც დედის სახლიდან წამოვიდაო... და თუმცა ჩვენ რამე საბუთი არ გვაქვს, რომ მარი როჟე ცოცხალი დარჩენილა ივნისის თვის 22-ის, კვირადღის, ცხრა საათის შემდეგ, მაგრამ დარწმუნებული ვართ, ამ საათის დადგომამდე ის ცოცხალი გახლდათ, ხუთშაბათს კი, შუადღით, 12 საათისთვის ქალის გვამი უნახავთ დე რულის ახლოს სანაპიროსთან. თუკი ვივარაუდებთ, რომ მარი როჟე მდინარეში ჩაუგდიათ სამი საათის მერე, რაც დედამისის სახლიდან წამოვიდა, მაშინ სამი დღე და ერთი საათი უნდა ყოფილიყო გასული მას შემდეგ. მაგრამ სისულელეა იმის ვარაუდი, რომ მკვლელობა, თუკი მოკლული იყო ის გოგო, ასე ადრე მომხდარიყო, მაშინ მკვლელები გვამს შუადღის დადგომამდე თუ გადააგდებდნენ მდინარეში. ვინც ასეთ შემზარავ დანაშაულს დააპირებს, სიბნელეს არჩევს და არა სინათლეს... გამომდინარე აქედან, თუკი ის გვამი მარი როჟესი იყო, მაშინ ის წყალში უნდა ყოფილიყო ორ-ნახევარი ან სამი დღე მაინც. ხოლო ცნობილია, რომ წყალწაღებულის სხეულს ან იმის სხეულს, ვინც მოუკლავთ და იმავე წამს წყალში გადაუგდიათ, ექვსი-ათი დღე სჭირდება, ვიდრე ხრწნა მოეკიდებოდეს და მხოლოდ ამის მერე ამოტივტივდება წყალზე. თუნდაც რომ ზარბაზანი გავისროლოთ იმ ადგილას, სადაც ხუთ-ექვს დღესაა ჩაძირული გვამი, ის ამოტივტივდება და ვეღარ მივუსწრებთ, ისევ ჩაიძირება. ჰოდა, საკითხავი აი ეს არის, რად არ მოხდა ასე ამ შემთხვევაშიც, ნუთუ ბუნებასაც სჩვევია ასეთი გამონაკლისი?... თუკი ეს დასახიჩრებული სხეული ნაპირზე დარჩა სამშაბათ ღამით, მაშინ უთუოდ ნახავდნენ მკვლელობის რამე ნაკვალევს სანაპიროზე. საეჭვოა ისიც, რომ ასე მალე ამოტივტივებულიყო მკვლელობიდან ორი დღის შემდეგ გადაგდებული გვამი. და კიდევ, ძნელი წარმოსადგენია, ის არამზადები, რომლებმაც ასეთი მკვლელობა გაბედეს, წყალში ისე მოისროდნენ სხეულს, რომ არ მიაბამდნენ რამე სიმძიმეს ჩასაძირავად, ასე წინდახედულად მოქცევა სულ ადვილი იყო მათთვის“. მერე კი რედაქტორი იმის მტკიცებას მოჰყოლია, რომ სხეულმა წყალში უნდა დაყოს „არა რაღაც სამი დღე, არამედ, სულ ცოტა ხუთჯერ სამი დღე“, თუკი იმდენად გახრწნილი იყო გვამი, რომ ბოვემ ძლივსღა იცნო, მაგრამ ეს უკანასკნელი მოსაზრება სრულიად იქნა უარყოფილი. ვაგრძელებ ამ თარგმანს: „და მაინც როგორია ის ფაქტები, რამაც საბოლოოდ დაარწმუნა მ. ბოვე, რომ ის მარი როჟე იყო? კაბის სახელოები აუტრიალებია მისთვის და განუცხადებია, ნიშნები ემთხვევა, სრული მსგავსება არისო. ხალხის ვარაუდით, ეს ნიშნები უნდა ყოფილიყო რაღაც მნიშვნელოვანი ნაიარევი, მაგრამ თურმე იმ კაცმა ხელი გამოიწვდინა და მკლავზე რაღაც თმა უპოვა, ჩვენი აზრით, ამ ნიშნით გვამის გამოცნობა იგივეა, რაც სახელოში ხელის პოვნა. მესიე ბოვე იმ ოთხშაბათ ღამით არ დაბრუნებულა შინ, მაგრამ შვიდი საათისთვის უცნობებია მადამ როჟესთვის, გამოძიება ჯერ კიდევ მიმდინარეობს და ზუსტად არ იციან, თქვენი ქალიშვილია ის თუ არაო. თუკი მადამ როჟეს, მოხუცსა და ავადმყოფ ქალს, არ შეეძლო მისვლა (რაც სულაც არ არის გასაკვირი), ხომ უნდა ჰყოლოდა ვინმე, ვინც იფიქრებდა, ვაითუ ის მართლაც მარის გვამია, წავალ და გამოძიებას მივეხმარებიო. ასეთი არავინ გამოჩენილა. არც არავის უთქვამს და გაუგონია, რომ პავე სენ ანდრეს ქუჩაზე ამ საქმის გამო ვინმე მისულიყოს. სენტ ესტაშიც კი, მარის შეყვარებული და მომავალი ქმარი, რომელიც ამ გოგოს დედის სახლში ცხოვრობდა, ამტკიცებს, პირველად გვამის პოვნის შესახებ მხოლოდ მეორე დილას მაცნობესო, როდესაც მესიე ბოვე მივიდა მისას და მოუთხრო ეს ამბავი. კი ვართ გაოცებულნი, რომ ახალ ამბავს საკმაოდ ცივად შეხვდნენ“. ასე უნდოდა იმ გაზეთს შთაბეჭდილების შექმნა მარის ნათესავების უსულგულობის შესახებ, რათა დაემკვიდრებინათ თავიანთი ვარაუდი, რომ ის გვამი სხვისი იყო. ამ ინსიუნაციებით ასეთი დასკვნა გამოჰყავდათ: მარი მეგობრების დახმარებით ქალაქიდან გარბის, რადგან არ უნდა გახმაურდეს მისი შებღალული უბიწოების ამბავი, ჰოდა, აი, მისი მეგობრები, სენაში გვამს რომ აღმოაჩენდნენ, ვითომცდა იცნობდნენ იმ გოგოს და ხმას დაყრიან კიდევაც ხალხში მკვლელობის შესახებ, ესახებ, მაგრამ ამჯერად L’Etoile-ს მეტისმეტი მოსვლია. ნათლად იყო დამტკიცებული, რომ ეს სუყველაფერი გაზეთს მოუჭორავს. სინამდვილეში ის მოხუცი ქალი დაუძლურებულა, დარდით აღარ იყო და აღარაფრის თავი არ ჰქონია; იმ სენტ ესტაშს ის ცნობა გულგრილად კი არ მოუსმენია, არამედ თავზარი დასცემია და თავის ჭკუაზე აღარ ყოფილა, მესიე ბოვემ დაუძახა ერთ მის მეგობარს, ერთ ნათესავს და უთხრა, თვალი არ მოაცილოთო; იმ გოგოს გვამს კი ახლოსაც არ გააკარა ექსჰუმაციისა და ხელმეორედ შემოწმების ხანს. უფრო მეტიც, თუმცა L’Etoile-ს უნდოდა ხმა დაეყარა, რომ გვამი ხელმეორედ დაასაფლავეს მთავრობის ხარჯზე და თითქოს წინადადება დაღუპულის სახლიდან გამოსვენების თაობაზე ოჯახმა უარყო, დაბოლოს, თურმე არც ერთი მისი ახლობელი არ მოსულა დაკრძალვაზე... თუმცა L’Etoile ყოველნაირად ცდილობდა ამ ამბის გავრცელებას, არც არავის დაუჯერებია ეს ამბავი. შემდეგ გაზეთს თავად ბოვეც არ დაჰვიწყებია და წყლის შეყენება მოუნდომებია მისთვის. რედაქტორის აზრით: „ახლა კი მოხდა რაღაც ცვლილება. ჩვენ შეგვატყობინეს, რომ ვიღაც მადამ ბ. შემთხვევით მოხვედრილა მადამ როჟეს სახლში, სწორედ იმ წუთას მესიე ბოვე გამოდიოდა იქიდან და ასე უთქვამს იმ ქალისთვის, სადაცაა ჟანდარმი უნდა მოვიდესო და გაუფრთხილებია, ჩემს დაბრუნებამდე იმ ჟანდარმთან კრინტი არ დაძრა, ყველაფერს მე მოვაგვარებო... საქმე ისეა, რომ, ჩვენი აზრით, მესიე ბოვეს გარეშე ვერაფერს გავხდებით, მესიე ბოვეს ჩაურევლად ერთ ნაბიჯსაც ვერ გადავდგამთ, სადაც არ მიდგებით, ყველგან ის კაცი დაგხვდებათ... რად ფიქრობს ასე, უჩემოდ თითსაც ვერავინ გაანძრევსო, იმ ოჯახის ყველა ახლობელი მამაკაცი მისი წყალობით განზე გამდგარა; სწორედ ასეც უთქვამთ იმათ, ძალიან უცნაურად მოქცეულაო ის კაცი. თითქოსდა, რატომღაც, ძლიერ სურდა, იმ გოგოს ნათესავები გვამს ახლოსაც არ გაჰკარებოდნენ“. შემდეგ მოყვანილი იყო ისეთი ფაქტი, რომელსაც შეეძლო გარკვეული ეჭვის აღძვრა ბოვეს წინააღმდეგ. ვიღაც მისულა მასთან სამსახურში იმ გოგოს დაკარგვამდე რამდენიმე დღით ადრე და იქ არავინ დახვედრია, სწორედ მაშინ დაუნახავს გასაღების ღრიჭოში გაჩრილი ვარდი და იქვე ახლოს დაკიდებული მუყაო წარწერითურთ – „მარი“. საერთოდ კი გაზეთებში ასეთი აზრი იყო დამკვიდრებული, რომ მარი რომელიღაც თავზე ხელაღებულთა ჯგუფის მსხვერპლი შექმნილა, მდინარის იქით გადაუყვანიათ, გაუუპატიურებიათ და მოუკლავთ. დიდი გავლენის მქონე გამოცემა Le Gommerciel-ი ძალზე მტრულად მოეკიდა ამ გავრცელებულ აზრს. მომყავს ორიოდე ამონაწერი ამ გაზეთიდან: „ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ იმთავითვე არასწორად წარიმართა კვლევა, დე რულის კარიბჭესთან რა უნდოდათ. იმ ყმაწვილ ქალს ხომ ბევრი იცნობდა და როგორღა შეეძლო სამი უბანი გაევლო და არავის დაენახა იგი; ვინმეს თვალი რომ მოეკრა მისთვის, არც დაავიწყდებოდა, რადგან ყველა მიაქცევდა ყურადღებას, ვინც კი იცნობდა მას; სახლიდან რომ გამოვიდა, ქუჩები ხალხით იყო სავსე... დე რულის კარიბჭესთან ან დე დრომის ქუჩასთან როგორ მივიდოდა ისე, რომ ერთ დუჟინს მაინც არ ეცნო; მაგრამ დედამისის სახლიდან გამოსული არც არავის დაუნახავს, ხელთ რაიმე დამამტკიცებელი საბუთიც არა გვაქვს გარდა იმისა, რომ მას განზრახული ჰქონდა სადღაც წასვლა. მისთვის ტანსაცმელი შემოუხევიათ და მერე გარშემო შემოუხვევიათ, მერე შეუკრავთ, ამის შემდეგ ფუთასავით შეიძლებოდა სხეულის წაღება. მკვლელობა რულის კარიბჭესთან რომ მომხდარიყო, მაშინ აღარც იქნებოდა საჭირო ასეთი სახელურის გაკეთება. სხეული კარიბჭის ახლოს, მდინარეში რომ უნახავთ, სულაც არ გვიჩვენებს მისი წყალში გადაგდების ადგილს... ორი ფუტი სიგრძის და ერთი ფუტი სიგანის ნაჭერი, ნაგლეჯი იმ უბედური გოგოს კაბისა, ნიკაპს ქვემოთ ყელზე დაუხვევიათ და კეფაზე გაუნასკვავთ ყვირილის დასახშობად. ასე იციან იმ ვაჟბატონებმა, რომლებსაც ცხვირსახოცი არც სჭირდებათ“. ერთი თუ ორი დღით ადრე, სანამ პრეფექტი ჩვენსას მოვიდოდა, პოლიციას მოუპოვებია რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცნობა, რომლებსაც უარუყვია კიდევაც Le Gommerciel-ის ძირითადი მოსაზრებანი. ქალბატონ დელუკის ორ ბიჭუნას, რომლებიც დე რულის კარიბჭესთან ახლოს ტევრში დაეხეტებოდნენ და შემთხვევით დაბურულ ბუჩქნარში შესულან, აქ სამი თუ ოთხი ვეებერთელა ქვა დაუნახავთ, სკამივით რომ იყო მოწყობილი, საზურგეც ჰქონდა და ფეხის დასადგმელიც, ზედა ქვაზე თეთრი ქვედაკაბა შეეგდოთ, ხოლო იმის ქვემოთ აბრეშუმის შარფი. იქვე ეგდო ქოლგა, ხელთათმანები და პატარა ცხვირსახოცი, რომელზეც სახელი იყო დაქარგული – „მარი როჟე“. მაყვლის ბუჩქებზე კაბის ნაგლეჯებიც უნახავთ. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქის ტოტები გადამტვრეული და ნათლად ჩანდა, რომ აქ უბრძოლიათ. მოაჯირი ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის მოერღვიათ და მიწაზე იმის ნაკვალევი ეტყობოდა, რომ აქ რაღაც მძიმე საგანი გადაუთრევიათ.        ყოველკვირეულმა გაზეთმა, Le Soleil-მა შემდეგი აზრი გამოთქვა, პარიზული პრესის საერთო აზრის გამოძახილი გახლდათ ეს გამონათქვამი: „ცხადია, რომ ეს საგნები სამი თუ ოთხი კვირა ეყარა იქ; წვიმისაგან დალპობილან და ხავსიც მოჰკიდებიათ. აღარც კი ჩანდნენ ამოსულ ბალახში, აბრეშუმის ქოლგა შედარებით გამძლე გამოდგა, მაგრამ ისიც გარღვეულიყო აქა-იქ. მისი ზედა ნაწილი, სადაც იკეცებოდა და იკვრებოდა, იმდენად დახავსებულიყო და დამპალიყო, რომ გახსნეს თუ არა, მაშინვე გაიხა... ბუჩქებს კაბა გაეგლიჯათ და ამოხეულიყო, ასე, სამი დუიმი სიგანის და ექვსი დუიმი სიგრძის ნაჭერი. სამოსლის ერთი ნაწილი ნაკემსი ჩანდა, მეორეც იყო, მაგრამ ყოველგვარი ნაკემსის გარეშე, თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ და ბუჩქებს ასე წამოსდებოდა მიწიდან დაახლოებით ერთი ფუტის სიმაღლეზე... ვისღა შეეპარება ეჭვი, რომ ადგილი შემზარავი დანაშაულისა ცნობილია“. კიდევ ახალი ფაქტები დაერთო ამ აღმოჩენას. მადამ დელუკმა ასეთი ჩვენება მისცა, სწორედ დე რულის კარიბჭის პირდაპირ, მდინარის ახლოს, გზისპირას სასტუმროს ვფლობო. მიყრუებულია ეს მიდამო, თითქმის უკაცური. კვირაობით კი აქ ვის არ ნახავთ ქალაქიდან მოსულს, რაკიღა ამ ადგილიდან უნდა გადავიდნენ ნავებით მეორე ნაპირზე. დაახლოებით დღის სამი საათი იქნებოდა, როდესაც იმ კვირას გოგო შესულა სასტუმროში შავგვრემანი ყმაწვილი კაცის თანხლებით. რამდენიმე ხანი დარჩენილან ის ორნი. მერე კი იქვე ახლომდებარე ტყისკენ წასულან. მადამ დელუკს იმ გოგოს კაბისთვის მიუქცევია ყურადღება, რადგან სწორედ ასეთს იცვამდა მისი ერთი გარდაცვლილი ნათესავი ქალი. განსაკუთრებით ის შარფი დაუმახსოვრებია. ის წყვილი წავიდა და მალე ვიღაც არამზადების ბრბო მოვიდა, იღრიალეს, სვეს და ჭამეს, ფული არ გადაუხდიათ და იქით გასწიეს, სადაც ის გოგო და ბიჭი უნდა ყოფილიყვნენ, დაღამებას აღარაფერი უკლდა, როდესაც ისინი მობრუნდნენ და საჩქაროდ მდინარის მეორე მხარეს გადავიდნენ. უკვე კარგა დაღამებულიყო, რომ მადამ დელუკმა და იმისმა უფროსმა ვაჟმა ქალის კივილი გაიგონეს სასტუმროს ახლოს. ერთი გულშემზარავი შეკივლება მოესმათ, მაშინვე მიწყდა ეს ხმა. მადამ დელუკმა არა მარტო ბუჩქებში ნაპოვნი შარფი იცნო, გვამზე ნანახ კაბაზეც თქვა, ეს იმ გოგოსი არისო. ვიღაც ვალანსმა, ომნიბუსის მძღოლმა ჩვენება მისცა, რომ მას დაუნახავს მარი როჟე სწორედ იმ კვირადღეს, ბორანით გადადიოდა სენაზე ვიღაც მზემოკიდებულ ყმაწვილკაცთან ერთად. იგი, ვალანსი, იცნობდა მარის და ნამდვილად არ შეეშლებოდა. ბუჩქებში ნანახი საგნები სწორედ მარისი უნდა ყოფილიყო, ასე თქვეს მისმა ნათესავებმა. დიუპენის თხოვნით გაზეთებიდან ჩემ მიერ ამოკრებილი ფაქტები და ცნობები კიდევ ერთი გარემოებით სრულდებოდა. დიდმნიშვნელოვანი იყო ეს გარემოება. თურმე მაშინვე, ზემოაღნიშნული საგნები რომ იპოვეს, იმ ადგილას, სადაც, როგორც ვარაუდობდნენ ის უბედურება დატრიალდა, უნახავთ გაციებული ან თითქმის გაციებული სხეული სენტ ესტაშისა, მარის გულის სწორისა. იმის გვერდით ეგდო „ლაუდანუმის“ ცარიელი, პატარა ბოთლი. საწამლავის სუნი ამოსდიოდა პირიდან. ისე მოკვდა, ვეღარაფერი თქვა. მისი ბარათიც უპოვიათ, მოკლედ წერდა, მე მარი მიყვარდა და თავს ვიკლავო. – რაღა უნდა გითხრა, – თქვა დიუპენმა, როდესაც ჩემი შენიშვნების კითხვა გაასრულა, – ეს შემთხვევა უფრო აბურდულია, ვიდრე ის, მორგის ქუჩაზე რომ მოხდა და იმისგან ძალიანაც განსხვავდება. ეს არის ჩვეულებრივი, თუმცა მხეცური დანაშაული. არაფერ განსაკუთრებულს ვერ ვხედავ. შენც შეამჩნევდი ალბათ, ამ საიდუმლოს ამოხსნა სულ ადვილი რომ ჰგონებიათ, სწორედ ამის გამო გაჭირდა საქმე, ვერაფერს გახდნენ. მიზეზი ის უნდა ყოფილიყო, რომ პირველად ჯილდო არ დაუდგენიათ. გ.-ს მირმიდონელებს ჭკუა ეყოთ, რომ მიმხვდარიყვნენ, როგორ და რატომ უნდა მომხდარიყო ასეთი მხეცობა, მათ შეეძლოთ წარმოედგინათ ხერხი, მრავალი ხერხი, მოტივი, ამ დანაშაულისა და რაკიღა, მათი აზრით, ამ უამრავი ხერხიდან და მოტივებიდან ერთ-ერთი სავსებით შესაძლებელი იყო, იმედი ჰქონდათ, რომ ბოლომდე მიიყვანდნენ საქმეს. მე უკვე გითხარით, სულ ჩვეულებრივ ამბებზე ამაღლებას რომ ცდილობ და ჭეშმარიტებას რომ ეძებ, სწორი არ უნდა იყოს ამ შემთხვევაში ასეთი კითხვის დასმა: „და მაინც, რა მოხდა?“, არამედ სჯობს: „ისეთი რა უნდა მომხდარიყო, რაც აქამდე არ მომხდარა?“. მადამ ლესპანიეს ბინას რომ ჩხრეკდნენ, გ.-ს ხალხს თავგზა აბნევიათ და სულით დაცემულან მომხდარი უბედურების უჩვეულობით, ეს გარემოება კი საკმაოდ მოწესრიგებული ინტელექტისთვის წარმატების საწინდარი გახდებოდა და სწორედ ეს ინტელექტი სასოწარკვეთილებას მიეცემოდა, როდესაც ნახავდა, მეპარფიუმერე გოგოსთან დაკავშირებულ რა უბრალო შემთხვევას გადავყრივარო; ამ უბრალოებამ კი პრეფექტურის წარმომადგენლები იმთავითვე საზეიმო ხასიათზე დააყენა. მადამ ლესპანიეს და მისი ქალიშვილის შემთხვევაში მაშინვე მიხვდნენ, რომ, რაღა თქმა უნდა, დედა და შვილი ვიღაცას დაუხოცავს: თვითმკვლელობის ვარაუდი თავიდანვე იყო გამორიცხული. ჩვენ აქ შეგვიძლია მტკიცედ ვთქვათ, თვითმკვლელობა არ მომხდარა. დე რულის კარიბჭესთან ნაპოვნ გვამს ისე კარგად ეტყობოდა ძალის ნაკვალევი, რომ ის მნიშვნელოვანი ვარაუდი მაშინვე იქნა უარყოფილი. მაგრამ გვამი რომ ნახეს, ეჭვიც გამოითქვა, შეიძლება, ის არც იყოსო მარი როჟესი, რომლის მკვლელის თუ მკვლელთა გამოსავლინებლად ჯილდო იყო დადგენილი. ჩვენც ხომ სწორედ ამ გოგოს თაობაზე ვიყავით შეთანხმებული პრეფექტთან. ჩვენ კი ორივენი კარგად ვიცნობთ ამ ჯენტლმენს. ამ კაცის შემხედვარე ფონს ვერ გახვალ. თუკი ჩვენს ძიებას გვამით დავიწყებთ და ბოლოს მკვლელს მივაკვლევთ და ამასთან ერთად იმასაც აღმოვაჩენთ, რომ მოკლული მარი კი არა, ვიღაც სხვა ყოფილა ან თუ მარი ცოცხალია და ჩვენ მას ვიპოვით და ვიპოვით მრთელსა და საღ-სალამათს, ორივე შემთხვევაში დავზარალდებით, რადგან ჩვენ ამ კაცს, გ.-ს გადავყრივართ. ჰოდა, ასე უნდა იყოს საჭირო, სამართლისთვის კი არა, ჩვენთვის უპირველეს ყოვლისა, რომ დავადგინოთ, ის გვამი სწორედ დაკარგული მარი როჟესია. L’Etoile-ს მოსაზრებებს მკითხველებზე დიდი ზეგავლენა მოუხდენია; თავად ეს გამოცემა ამ თავის მოსაზრებებს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს, ერთი შეხედე, როგორ იწყებს თავის კიდევ ერთ წერილს ამ საგანზე – „რამდენიმე დღევანდელი დილის გაზეთი“, – გვამცნობს იგი, – დამაჯერებლად თვლის ჩვენს სტატიას ორშაბათის L’Etoile-ში“. მე თუ მკითხავ, მეტისმეტ სიბეჯითეს ამჟღავნებს ამ წერილის შემთხზველი და მეტს არაფერს. ისიც უნდა გვახსოვდეს, რომ ჩვენი გაზეთების მიზანი სენსაციები და მკითხველთა მოპოვებაა და არა ჭეშმარიტების დადგენა. ჭეშმარიტებას აქ მკითხველთა თვალით ზომავენ. ის ორგანო, რომელიც მოარული აზრის (რაც უნდა მართებული იყოს ეს აზრი) გავრცელებას მოისურვებს, ბრბოს გულს ვერ მოიგებს. ხალხის ყურადღება იმას შეუძლია მოიპოვოს, ვინც უხეშად უარყოფს საყოველთაო აზრს. ვითომცდა საღად ვმსჯელობთო და ისევე, როგორც ლიტერატურაში, ამ შემთხვევაში ჩმახვას ძალუძს მაშინვე მოახდინოს დიდი ზეგავლენა ყველაზე. გინდ ისე იყოს და გინდ ასე, რაღა ფასი აქვს ასეთ მსჯელობას. მე იმისი თქმა მინდა, რომ L’Etoile-ს ჩმახვასა და, თუ გნებავთ, აზრის უბრალოებას, მარი როჟე ცოცხალი უნდა იყოსო, დიდად მიუპყრია ხალხის ყურადღება. მოდით და წვრილად ჩავუღრმავდეთ ამ გაზეთის მსჯელობას, ოღონდ ისე, რომ გვახსოვდეს, არ გავებათ წერილის უთავბოლო ლაბირინთებში. უპირველეს ყოვლისა, იმის დამწერს სურს გვიჩვენოს, რომ მარის დაკარგვის საათიდან მცირე დრო იყო გასული, გვამი არ ამოტივტივდებოდა და ვეღარც იპოვიდნენ, ესე იგი, მოკლული მარი არ უნდა ყოფილიყო. გამომდინარე აქედან, რაც შეიძლება უნდა შეამცირონ ზემოთ ხსენებული დროის ხანგრძლივობა, რადგან სწორედ ეს არის იმ ჩვენი მოაზროვნის მიზანი. ჰოდა, რა არ წამოუროშავს ამ მიზნის მისაღწევად. „სულელიღა თუ იფიქრებდა, – წერს იგი, – რომ მარი მოუკლავთ და თუკი დაღუპული სწორედ ის გოგო იყო, მაშინ ეს უნდა მომხდარიყო ისე ადრე, რომ მკვლელებს ჯერ კიდევ შუაღამემდე მოესწროთ მდინარეში გვამის გადაგდება“. ჩვენ აქ, რასაკვირველია, ასეთი კითხვა უნდა დავსვათ: „რატომ?“ რატომ უნდა მოგვივიდეს თავში ასეთი სულელური აზრი, რომ მკვლელს დანაშაული ჩაუდენია იმ გოგოს სახლიდან გაპარვისთანავე, ხუთი წუთის შემდეგ? რატომ უნდა მოგვივიდეს თავში ასეთი სულელური აზრი, რომ მკვლელობა მოხდა მაინცდამაინც იმ დღეს? კაცისკვლა შეიძლება ყოველ წუთს მოხდეს. მაგრამ რა დროსაც უნდა მომხდარიყო მკვლელობა, კვირადღის დილის ცხრა საათიდან ღამის თორმეტ საათამდე, კი მოახერხებდნენ „გვამის მდინარეში გადაგდებას შუაღამემდე“. ხსენებული აზრი, სხვათა შორის, იმასც გვამცნობს, რომ კვირადღეს ის გოგო ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და თუ ჩვენ L’Etoile-ს ასეთ დასკვნას გავაკეთებინებთ, მაშინ მსჯელობას სრულ თავისუფლებასაც მივანიჭებთ. ის საგაზეთო წერილი ასე იწყება: „სისულელეა იმის თქმა, რომ ის მოუკლავთ და ა.შ.“ როგორც ჩანს, L’Etoile-ს მიხედვით შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ იმ წერილის შემთხზველის აზრის მიმდინარეობა – სულელიღა თუ იტყვის, ეს მკვლელობა იყოო, თუკი მოკლული მართლაც ის გოგოა, მაშინ მკვლელებს უნდა მოესწროთ მისი გვამის მდინარეში გადაგდება შუაღამის დადგომამდე; ჩვენი აზრით, სისულელეა ასეთი ვარაუდის გამოთქმა იმ დროს (ჩვენ უკვე კიდევაც დავეთანხმეთ ამ ვარაუდს), როდესაც არსებობს შეხედულება, „გვამს მხოლოდ შუაღამის მერე გადააგდებენო“ – თავისთავად ეს აზრი თანამიმდევრულობით არ გამოირჩევა, მაგრამ არც ისეთი აზრმოკლებული ჩანს, როგორც ამ გაზეთში დაიბეჭდა. – ჩემი მიზანი რომ, – განაგრძო დიუპენმა, – L’Etoile-ს არგუმენტების უარყოფა იყოს, მე არც კი მოვყვებოდი ამის მტკიცებას. L’Etoile-ს რას ვაქნევთ, ჩვენთვის ჭეშმარიტებაა მთავარი. ამ გაზეთებიდან მოყვანილი სიტყვების მნიშვნელობა ნათელია, მაგრამ საკითხავი ის არის, რა იმალება ამ სიტყვების მიღმა, როგორ შეიძლება მათი ახსნა. იმ ჟურნალისტს იმისი თქმა უნდოდა, რომ იმ კვირას, გინდ დღისით და გინდ ღამითაც, რა დროსაც უნდა მომხდარიყო მკვლელობა, შეუძლებელი იყო მკვლელებს შუაღამემდე გადაეტანათ გვამი მდინარესთან. ნამდვილად არ შემიძლია ამ შეხედულების გაზიარება. მისი აზრით, მკვლელობა მოხდა ისეთ ადგილას და ისეთ გარემოებაში, რომ შეუძლებელი იყო გვამი მდინარესთან არ გადაეთრიათ. მაგრამ ხომ შეიძლება მკვლელობა სწორედ მდინარის პირას ან სულაც მდინარეში მომხდარიყო; გვამის წყალში გადაგდება შეეძლოთ დღისითაც და ღამითაც, ამაზე ადვილი რაღა იქნებოდა. მინდა სწორად გაიგოთ ჩემი ნათქვამი, მე არ ვამბობ, რომ მაინცდამაინც მასე მოხდა, ანუ ჩემი აზრი შეუვალია. ამჯერად არც მსურს ფაქტების გამოწვლილვით განხილვა. მინდა ყურადღება მიაქციოთ L’Etoile-ს მსჯელობის მანერას, მისი ყოველი სიტყვა მიკერძოებული ჩანს. ჰოდა, მკვლელობის დრო როგორც სურდათ, ისე შეზღუდეს და დასკვნაც ამის შესაბამისად გაუკეთებიათ – თუ მოკლული ნამდვილად მარი იყო, მაშინ გვამი სულ ცოტა ხნით იქნებოდა წყალში მოხვედრილი, გაზეთი ასე განაგრძობს: „გამოცდილებით ვიცით, რომ დამხრჩვალნი თუ მკვლელობისთანავე წყალში გადაგდებულნი, გამოჩნდებიან ზედაპირზე მხოლოდ ექვსი-ათი დღე-ღამის შემდეგ, ამ დროისთვის უკვე იმდენად გაიხრწნებიან, რომ შეუძლიათ ზედაპირზე ამოტივტივება. თუ იმ მიდამოში ზარბაზანს გაისვრიან სხეული ხუთ-ექვს დღე-ღამეზე ცოტათი ადრე ამოვა ზედაპირზე და მაშინვე უნდა მიუსწროთ, თორემ ჩაიძირება“. Le Moniteur-ის გარდა მაშინვე გაუზიარებია ეს აზრი ყველა პარიზულ გაზეთს. ხსენებული გამოცემა შეეცადა ეჭვი გამოეთქვა „ჩაძირულ სხეულთა“ თვისებების გამო, სხვა აღარაფერი გაუხდიათ სადავო. ცნობილია ხუთი თუ ექვსი შემთხვევა, როდესაც გვამები ამოტივტივებულან იმ ვადაზე უფრო ადრე, L’Etoile-ს რომ განუსაზღვრავსო. მაგრამ Le Mrniteur-ის მსჯელობა რაღაც ფილოსოფიური ნიშნით იყო აღბეჭდილი და L’Etoile-ს წინააღმდეგ ვეღარაფერს გახდებოდა ამ ორიოდე მაგალითის მოშველიებით. თუნდაც ხუთი მაგალითის ნაცვლად ორმოცდაათიც მოეყვანა, როდესაც სხეული ამოტივტივებულა ორი ან სამი დღის შემდეგ, ეს ორმოცდაათი მაგალითი მაინც გამონაკლისი იქნებოდა, რადგან L’Etoile-ს მიხედვით ასე იყო დადგენილი და მისი შეხედულების უარყოფა თავად კანონზომიერების უარყოფას ნიშნავდა. საერთოდ კი იზიარებდნენ ამ კანონზომიერებას (Le Mrniteur-იც არ უარყოფდა ამას, მხოლოდ რამდენიმე გამონაკლისი მოჰყავდა მაგალითად) და L’Etoile-ს მტკიცება შეუვალი ჩანდა; ჰოდა, ამ ვარაუდის გამოთქმაღა უნდოდათ, ხომ შეიძლება ისე მოხდეს, რომ სხეული სამ დღეზე უფრო ადრე ამოტივტივდეს ზედაპირზე; ხსენებული შეიძლება L’Etoile-ს მტკიცებას სულაც ვერ შეარყევდა, მაგრამ ამ ბავშვური თამაშის დროს გამონაკლისების რაოდენობა იმდენად გაიზრდებოდა, რომ იმ პირველ კანონზომიერებას უარყოფდა და ახალს დაამკვიდრებდა კიდეც. თქვენც უკვე ხედავთ, რომ ისე ვერაფერს გავხდებით, თუ იმ პირველი კანონზომიერების წინააღმდეგ არ გავილაშქრებთ. ამიტომ კიდევ უნდა შევამოწმოთ მისი რაციონალურობის საკითხი. საერთოდ კი ადამიანის სხეული არც ძალიან მძიმე და არც ძალიან მსუბუქია სენის წყალზე; ერთი სიტყვით, ნორმალურ პირობებში წყალში მოხვედრილი ადამიანის სხეულის ხვედრითი წონა დაახლოებით ტოლია მტკნარი წყლის ხვედრითი წონისა. მსუქანი და მოსული კაცის ძვალწვრილი სხეული და, რაღა თქმა უნდა, ქალებისაც უფრო მსუბუქია, ვიდრე გამხდარი ძვალმსხვილი ადამიანებისა; ისიც უნდა გვახსოვდეს, მდინარის წყლის ხვედრით წონაზე გარკვეული ზეგავლენა აქვს ზღვის წყალს, შესართავიდან რომ შემოიჭრება ხოლმე. მაგრამ მოდით და სულაც ნუ გავითვალისწინებთ ამ გარემოებას და მაინც შეიძლება ვთქვათ, მტკნარ წყალშიც ცოტანი იძირებიან თავისით. ყველას, ვინც კი მდინარეში მოხვდება, შეუძლია წყლის ზედაპირზე გაჩერება, თუკი მოახერხებს თავისი სხეულით გამოდევნილ წყლის ხვედრით წონას საკუთარი წონა შეუფარდოს; ანუ სხვანაირად რომ ვთქვათ, თუ იგი სათანადო დონემდე დაუშვებს თავის სხეულს წყალში. იმათთვის, ვინც ცურვა არ იცის, საუკეთესო პოზიციაა, თავი უკან გადააგდოს, მხოლოდ პირი და ცხვირი გამოაჩინოს, სხეულით კი გასწორდეს, თითქოს მიწაზე მიდიოდეს. კარგადაც დაინახავთ, ასეთ მდგომარეობაში მყოფს შეუძლია წყლის ზედაპირზე გაჩერება. თუმცა კი ცხადია, ასეთი წონასწორობა სხეულისა და წყლის მასისა არ არის მტკიცე და ყოველ წუთს შეიძლება დაირღვეს. წყლიდან წამითაც რომ ამოსწიოს ხელი და ასე შეირყიოს მდგრადობა, მისი წონა საკმარისი იქნება, რომ თავი მთლიანად დაეძიროს და ამ დროს რომ ხის პატარა ნაჭერი მოხვდეს ხელში, შეუძლია თავი წამოსწიოს და ირგვლივ მიმოიხედოს. ის კი, ვინც ცურვა არ იცის, მკლავებს წყლიდან ამოიშვერს და უთავბოლოდ მოჰყვება ქნევას, ცდილობს როგორმე თავი ჩვეულებრივ, პირდაპირ დაიჭიროს, ამის შედეგად ცხვირ-პირით წყალში მოხვდება და ასე აფართხალებულს წყალი ფილტვებში ჩაუვა. მუცელი წყლით გაევსება და სულ სხვა წონის გაუხდება სხეული, რადგან იქ, სადაც ჰაერი იყო, ახლა წყალია. ეს განსხვავება კი საკმარისი აღმოჩნდება სხეულის ჩასაძირავად, ასეც უნდა მოხდეს; მაგრამ ძვალწვრილ და ქონმოკიდებულ ადამიანებზე ამას ვერ ვიტყვით. დახრჩობის მერეც ისინი წყლის ზედაპირზე ტივტივებენ.        მდინარის ფსკერზე დაშვებული გვამი მანამდე იქნება იქ, სანამ ამა თუ იმ მიზეზის გამო მისი ხვედრითი წონა წყლის მასის ხვედრით წონაზე ნაკლები არ გახდება. შეიძლება უკვე გაიხრწნა და იმიტომ, შეიძლება მიზეზი სხვა რამეც იყოს. შედეგად ამ გახრწნისა წარმოიშობა აირი, გაუჯდება უჯრედებს და მოიცავს ყოველ ღრუს სხეულისას, რომელიც გაფუვდება და შემზარავი სანახავი ხდება. თუკი გვამი ისე გადიდდება, რომ მისი მასა და წონა არ მოიმატებს, მაშინ სხეულის ხვედრითი წონა წყლის ხვედრით წონაზე უფრო მსუბუქი გახდება და მდინარის ზედაპირზე ამოვა. მაგრამ გახრწნის მიზეზი შეიძლება უამრავი იყოს – ზოგჯერ ეს პროცესი ნელა მიმდინარეობს, ზოგჯერ კი ჩქარა, მიზეზი ამისა უამრავია-მეთქი; მაგალითად, შეიძლება ან ციოდეს, ან ცხელოდეს, შეიძლება წყალი მინერალური ნივთიერებებით იყოს გაჯერებული ან შედარებით სუფთა იყოს, შეიძლება წყალი ღრმა ან თავთხელი იყოს, შეიძლება მორევი იყოს ან არა, სხეულის ტემპერატურასაც აქვს მნიშვნელობა, ისიცაა გასათვალისწინებელი, წყალში დამხრჩვალი დაავადებული იყო თუ არა სიკვდილის წინ. გამომდინარე აქედან, ცხადია, ძნელია იმის თქმა, ზუსტად როდის ამოტივტივდება გვამი. გარკვეულ პირობებში შეიძლება ეს ერთი საათის განმავლობაში მოხდეს, შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ სულაც აღარ გამოჩნდეს. ცნობილია ქიმიური ნივთიერებები, რომლებსაც შეუძლიათ სულ გაუხრწნავი შეინახონ ცხოველური ქსოვილები, ვთქვათ, ორქლორიანმა ვერცხლისწყალმა. მაგრამ გახრწნის გარეშეც მცენარეული მასის დუღილის შედეგად მუცელში ხდება (ან სხეულის სხვა ღრუებში სხვა მიზეზების გამო) აირის დაგროვება და სხეული იმდენად ფართოვდება, რომ წყლის ზედაპირზე ამოდის. ზარბაზნის გასროლას ვიბრირება მოჰყვება ხოლმე. სხეული შეიძლება ლამში იყოს გახვეული ან ლაფში ჩაფლული და ამოტივტივდეს იმიტომ, რომ უკვე შეუძლია ამოტივტივება, ანდა შეიძლება გაგლიჯოს გარკვეული ნაწილი შემპალი ქსოვილისა, რის შედეგადაც აირი შეიჭრება სხეულის ღრუებში და გააფართოებს მას. ჩვენ უკვე ჩავხვდით ამ საგნის მთელ ფილოსოფიას, რომლის მეშვეობითაც შეგვიძლია შევამოწმოთ L’Etoile-ს მტკიცებათა სისწორე. ამ გაზეთის აზრით, „წარსულის მთელი გამოცდილება გვიჩვენებს, დამხრჩვალთა ან წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულები ექვს-ათ დღეში ამოტივტივდებიან ზედაპირზე, როდესაც საკმაოდ გაიხრწნებიან. ზარბაზნის გასროლით ხუთ-ექვს დღეზე ადრეც რომ ამოტივტივდეს სხეული, მაშინვე ჩაიძირება, თუ ვერ მიუსწრებენ“. ყურით მოთრეულ შეუსაბამობათა ნარევი ჩანს ახლა მთელი ეს აბზაცი. მთელი ჩვენი გამოცდილება სულაც არ გვიჩვენებს, რომ „გადაგდებულ სხეულებს“ სჭირდებათ ექვსი-ათი დღე გასახრწნელად და ამოსატივტივებლად წყლის ზედაპირზე. მეცნიერებაცა და გამოცდილებაც, ორივე ერთად ამას გვიჩვენებს, ზუსტად ვერ ვიტყვით, როდის შეიძლება ეს მოხდეს. ხოლო თუ სხეული ამოტივტივდება ზარბაზნის გასროლის შემდეგ, ისევ არ „ჩაიძირება, თუ ვერ მიუსწრებენ“, რადგან ის უკვე კარგა მაგრადაა გახრწნილი და გვამში აირის მოცულობა მომატებულია. მაგრამ მე მინდა ერთ რამეს მიაქციოთ ყურადღება, ჩვენ აქ განსხვავებას ვხედავთ „დამხრჩვალთა სხეულებს“ და „წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულებს“ შორის. და თუმცა წერილის ავტორი აღნიშნავს ამ განსხვავებას, მისთვის მაინც ყველა სხეული ერთნაირია. მე უკვე გითხარით, რომ სწორედ იმ ადამიანის ხვედრითი წონა მატულობს, ვინც არ დაიხრჩობოდა, ფართხალს, წყლიდან ხელების ამოყოფას რომ არ მოჰყოლოდა და ჰაერის მაგივრად წყალი არ ეყლაპა და არ გაბერილიყო. მაგრამ ფართხალს არ მოჰყვებოდა და სულიც არ შეეხუთებოდა „წყალში იმწამსვე გადაგდებულ მოკლულთა სხეულებს“. გამომდინარე აქედან, გვამი, ჩვეულებრივ, არც იძირება ხოლმე – ეს ფაქტი L’Etoile-სთვის უცნობი აღმოჩნდა. და მხოლოდ მაშინ დაინთქმება გვამი, როდესაც საბოლოოდ გაიხრწნება და ჩონჩხიღა დარჩება, დაღუპულის ასავალ-დასავალს ვეღარც გავიგებთ. რა ვუყოთ იმ მტკიცებას, რომ თითქოს ის ნაპოვნი გვამი მარი როჟესი არ იყო, სამი დღე გავიდა იმ გოგოს დაკარგვის დღიდან და აქამდე როგორ არ ჩაიძირებოდაო? დამხრჩვალი ქალი იყო და შეიძლებოდა სულაც არ ჩაძირულიყო; ან თუ ჩაიძირებოდა, ისევ ამოტივტივდებოდა არა უგვიანეს ოცდახუთი საათისა. მაგრამ არავის უთქვამს, ის გოგო დაიხრჩოო; ამიტომ, რახან მოკლეს და მერე მდინარეში გადააგდეს, მთელი ეს ხანი არც ჩაძირულა, ისე მიჰქონდა წყალს. „მაგრამ, – განაგრძობს L’Etoile-ს, – თუკი აგრე დასახიჩრებული გვამი ოთხშაბათ დილამდე გააჩერეს, მკვლელების რაღაც ნაკვალევი დარჩებოდა სანაპიროზე“. უცებ ვერც კი მიხვდები, რისი თქმა უნდა იმ წერილის ავტორს. ვაითუ ჩემი მოსაზრება უარყონო და თავსი იზღვევს, მართლაცდა შეიძლება უთხრან, ნაპირზე დაგდებული გვამი ორ დღეში უფრო მალე გაიხრწნებოდა, ვიდრე მაშინ, წყალში რომ გადაეგდოთო. ასეთ ვარაუდსაც გამოთქვამს, შეიძლება ასე მომხდარიყო, რომ იმ დღესვე გამოჩენილიყო წყლის ზედაპირზე, ასე ფიქრობს და რახან ასეა, კი უნდა გამოჩენილიყო ნამდვილად. ამიტომ, ჩქარობს, უნდა დაამტკიცოს, ნაპირზე აღარ გაუჩერებიათო, რადგან მაშინ „მკვლელების რაღაც ნაკვალევი დარჩებოდა სანაპიროზე“. მგონია თქვენი ღიმილის მიზეზი ასეთი დასკვნა უნდა იყოს. თქვენ ვერ მიმხვდარხართ, მართალია სანაპიროზე გვამი ამდენ ხანს ეგდო, მაგრამ ამას როგორღა უნდა გაემრავლებინა მკვლელთა ნაკვალევი. მეც ვერ ვხვდები. „მერედა ის როგორღა დავიჯეროთ, – ასე განაგრძობს ჩვენი გაზეთი, – იმ მკვლელებმა და ავაზაკებმა, ასეთი, როგორც ვარაუდობენ, დანაშაული რომ ჩაიდინეს, გვამი წყალში გადააგდეს და რამე სიმძიმე არ მიაბეს სიფრთხილისთვის“. ერთი ნახეთ, რა სასაცილოდ აბურდული აზრები აქვთ! არც ერთი – L’Etoile-ც კი – არ უარყოფს, რომ ის ნაპოვნი გვამი მოკლულისა იყო. მეტად ცხადლივ ჩანს სასტიკი მკვლელობის ნაკვალევი. ჩვენს ჭკუის კოლოფს უნდა გვიჩვენოს, რომ ის გვამი მარის არ იყო. მას უნდა დაგვიმტკიცოს, მარი არ მოუკლავთო და არა ის, რომ ქალის გვამი არ უნახავთ. სწორედ მეორეს ეფუძნება მისი პირველი მოსაზრება. გვამი სიმძიმემიუბმელი იყოო, გაიძახიან. სიმძიმემიუბმელად მკვლელები არ მოისროდნენო გვამს წყალში. მეტს ვეღარაფერს ამტკიცებენ, თუკი ამტკიცებენ საერთოდ რამეს. მოკლულის ვინაობას არც შეხებიან და აქ L’Etoile იმდენს ცდილობს და მსჯელობს, რომ კიდევაც უარყოფს ზემოთ მოყვანილ თავისივე მტკიცებას – „მოკლული ქალი იყოო ნამდვილად“. მსჯელობის ამ ნაწილშიც ჩვენი ჭკუის კოლოფი თავისდაუნებურად მრავალგზის უარყოფს თავისივე მოსაზრებებს. ყოველი ღონით ცდილობს, როგორც უკვე გითხარით, დაამტკიცოს და დაასაბუთოს, მარის დაკარგვიდან გვამის პოვნის დღემდე სულ ცოტა დრო იყო გასულიო. იმის დამტკიცებაც უნდა, რომ დედის სახლიდან გამოსული გოგო არავის დაუნახავს. „ჩვენ ვერ ვიტყვით, – ასე განაგრძობს, – რომ მარი როჟე ცოცხლებში ეწერა კვირა დილის 9 საათის შემდეგ, 22 ივნისს“, ცხადი მიკერძოება ეტყობა ამ მის მოსაზრებას, მისთვის ჯობდა, სულაც არ ეხსენებინა ეს გარემოება, რადგან შიშობს, ვაითუ გაიგოს, რომ მარი ვინმეს უნახავს, ვთქვათ, ორშაბათს ან სამშაბათს, მაშინ ის მისი ხსენებული დაკარგვის დრო კიდევ უფრო მცირე გამოჩნდებოდა. გამომდინარე აქედან, მისი საკუთარი მსჯელობის შედეგად, კარგა მაგრა შეუდგებოდა წყალი მისსავე ვარაუდს, რომ ის გვამი იმ გრიზეტი ქალისა იყო. ერთი სიტყვით, ასე იყო თუ ისე, მართლაც გესიამოვნება, რა ბეჯითად და თავდაჯერებით ლამობს L’Etoile ამ თავისი ძირითადი მოსაზრების განმტკიცებასა და დასაბუთებას. ახლა კი წერილის ის ადგილი ნახეთ, ბოვემ გვამი რომ იცნო. სულ მთლად დაბნეული ჩანს ის ჩვენი ჭკუის კოლოფი, როდესაც მკლავზე ნანახ ბეწვებს აღნიშნავს. მესიე ბოვე არც ისეთი იდიოტი იყო, რომ მოკლულის ვინაობის დადგენისას ძირითად საბუთად მკლავზე ნანახი ბეწვები მოეყვანა. ჯერ არავის უნახავს მკლავი უბეწვებოდ. L’Etoile-ს განყენებული მსჯელობა სულაც უკუღმართად წარმოგვიჩენს მოწმის მსჯელობას. იმ კაცს უსათუოდ უნდა აღენიშნა ბეწვის ფერი, სიხშირე, სიგრძე ან განლაგება; „იმ გოგოს, – წერს გაზეთი, – პატარა ფეხი ჰქონდა, მეტწილ ქალებს სწორედ ასეთი ფეხი აქვთ. იმ გოგოს შესაკრავი, ისევე როგორც ფეხსაცმელი, ვერც ვერაფერს დაგვიმტკიცებს, ასეთი შესაკრავი და ფეხსაცმელი ყველგან იყიდება. შეიძლება იგივე ვთქვათ იმ გოგოს ყვავილებზეც, რომლითაც მას ქუდი ჰქონდა მორთული. მეტად კი აქვს დაჩემებული მესიე ბოვეს ის გარემოება, რომ იმ შესაკრავის საკეტი უკან იყო გადაწეული. მერედა რა მნიშვნელობა აქვს ამას; ყოველ ქალს შესაკრავი სახლში მიაქვს და მერე მოირგებს ხოლმე, ასე ურჩევნია, ვიდრე ყიდვისას დაიწყოს მოზომვა“. აქ კი ვერ ვიტყვით, რომ იმ ჭკუის კოლოფს თავად სჯერა თავისი ნათქვამის. თუკი მესიე ბოვე მარის გვამს ეძებდა, ნახავდა, რომ დაღუპულის სიმაღლე და გარეგნობა ჰგავს მარისას, საფუძველი ექნებოდა (ტანისამოსს სულაც არ დააკვირდებოდა, ისე) ეფიქრა, რასაც ვეძებდი, ის ვიპოვეო. უფრო მეტიც, საერთო მსგავსებისა და მოყვანილობის გარდა, მკლავზე იმ ბეწვებს აღმოუჩენდა, მარის სიცოცხლეში რომ ჰქონდა ნანახი, მისი ვარაუდი კიდევ უფრო განმტკიცდებოდა: განმტკიცდებოდა-მეთქი, რადგან იმ ბეწვების თავისებურება გახლდათ განსაკუთრებული, ანუ, თუ გნებავთ, ამ შემთხვევაში არაჩვეულებრივი ნიშანი. თუკი მარის პატარა ფეხი ჰქონდა და იმ გვამსაც ასევე, მაშინ ალბათობა იმისა, რომ დაღუპული მარი გახლდათ, არითმეტიკული კი არა, გეომეტრიული პროგრესიით გაიზრდებოდა. ყველაფერ ამას თუ ფეხსაცმელსაც დავუმატებთ, იმ საბედისწერო დღეს რომ ეცვა, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთები „აუარება გაყიდულა“, მაშინ თქვენ იმ ალბათობას თითქმის მთლად შეუვალს გახდით. ის გარემოებანი, რომელიც ცხად საბუთად არ გამოდგება, გარკვეული თანხვედრის შედეგად უეჭველად წარმოგვიჩენს ფაქტებს. ის ყვავილებიც არ უნდა დაგვავიწყდეს, იმ დაკარგულ გოგოს რომ ჰქონდა დაბნეული ქუდზე და მისაკვლევი აღარაფერი დაგვრჩება. ამისთვის ერთი ყვავილიც იქნებოდა საკმარისი, მაგრამ ის ყვავილი თუ ორი, სამი და უფრო მეტიც იყო? იმათთაგან ყოველი ხომ ამრავლებს ამ ფაქტის ჭეშმარიტებას, საბუთს უბრალოდ კი არ უმატებს საბუთს, არამედ ასგზის და ათასგზისაც ამრავლებს მის უეჭველობას. მოდით და ახლა ის შესაკრავიც აღვნიშნოთ, დაღუპული გოგო რომ ატარებდა, ამის მერე შემდეგი ძიება სისულელე იქნება და მეტი არაფერი. და კიდევ, იმ შესაკრავის მისაბნევი თავად მარის გადაუადგილებია ცოტა ხნით ადრე, სანამ სახლიდან გამოვიდოდა. ჰოდა, ახლა შერეკილი ან ორპირი კაცი თუ გამოთქვამს ეჭვს. L’Etoile-ს რომ დაუჟინია, მისაბმელი თავისითაც ადვილად გადაადგილდებოდაო, ეს უკვე იმას გვიჩვენებს – არა და არ უნდათ თავიანთი შეცდომის აღიარება. ის შესაკრავი ელასტიკური იყო და სულ ჩვეულებრივად შეიძლებოდა მასზე მისაბმელის გადაადგილება. თუ საგანს თავად შეუძლია დამოკლება, პატრონსაც ძალუძს იმისი დამოკლება საჭიროებისამებრ. მარიც ასე მოქცეულა და კაცმა რომ თქვას, მეტ საბუთს ვეღარც ვინატრებთ, იმ გვამზე უნახავთ იმ დაკარგული გოგოს არა მარტო შესაკრავი, ფეხსაცმელი, მისი ქუდი და ყვავილები ამ ქუდზე, ისეთივე ფეხებიც და რაღაც ისეთივე ნიშანი მკლავზე, ისეთივე გარეგნობისა და აღნაგობისა ყოფილა, უფრო მეტიც, ყველაფერი ეს ერთად უნახავთ თურმე. თუ იმ L’Etoile-ს რედაქტორს მაინც შეეპარებოდა ეჭვი ამდენი საბუთის გაცნობის შემდეგ, მაშინ აღარ დაგვჭირდებოდა ამ შემთხვევაში გონებრივ შესაძლებლობათა საკვლევი კომისიის მოწვევა. ადვოკატივით მოჰყოლია წილადობილას. მეტი წილი ადვოკატების თვალსაწიერი კი სასამართლოს კედლებში გაბატონებულ ფეხმოკლე მსჯელობითღა შემოისაზღვრება. აქ ისიც უნდა აღვნიშნოთ, ბევრ აშკარა საბუთს რომ უარყოფს სასამართლო, ინტელექტუალური კაცისთვის ეს საბუთი საუკეთესოა ჭეშმარიტების დასადგენად. რადგან სასამართლოს საერთო პრინციპები აქვს მომარჯვებული საბუთების ძიებაში, ერთხელ და სამუდამოდ ჩამოყალიბებული პრინციპებით იკვლევს გზას, უარყოფს ყოველი შემთხვევის განსაკუთრებულობას. ასე მტკიცედ რომ იცავენ ამ თავის პრინციპებს და მათთვის რამე გამონაკლისი არ არსებობს, ამგვარი წესით კიდევაც აღწევენ მაქსიმუმს ჭეშმარიტების მიკვლევაში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ცხოვრებაში, ძირითადად, ეს წესი გამართლებულია, მაგრამ ზოგიერთ შემთხვევაში მძიმე შეცდომის საფუძველი ხდება. ბოვეს სულ ტყუილუბრალოდ დასწამეს ცილი და შეგვიძლია ამ წუთსავე გავაცამტვეროთ. თქვენ უკვე ჩახვდით ამ კარგი ჯენტლმენის ჭეშმარიტ ბუნებას. მოუსვენარი, რომანტიკული ბუნების კაცია და მაინცდამაინც დიდ ჭკუას ვერც მოვთხოვთ. შეიძლება შემთხვევამ მოიტანოს და ისეთ ფაციფუცს მოჰყვეს, რომ დააეჭვოს კიდეც ურწმუნო ან მისადმი მტრულად განწყობილი ხალხი. მესიე ბოვეს (როგორც თქვენს შენიშვნებში ჩანს) პირადად უსაუბრია L’Etoile-ს რედაქტორთან და გაუბედავს იმ მოსაზრების გამოთქმა, რომ რედაქტორის თეორიის მიუხედავად, თუკი ფაქტებს საღად შევხედავთ, ის გვამი მარისა არისო. „იმ კაცს დაუჩემებია, – წერს გაზეთი, – მარის გვამი ვნახეო, მაგრამ ვერ ამტკიცებს ამ გარემოებას, ვერაფერს გვეუბნება ახალს, ხოლო იმ ძველის შესახებ უკვე ვთქვით და აღარაფერს ვიტყვით, ყველასთვის ისედაც ნათელია ყველაფერი“. არც იმაზე ვიტყვით რამეს, რამდენად შეიძლება იყოს „ყველასთვის ისედაც ნათელი ყველაფერი“, ასე იშვიათად ხდება, ისღა უნდა დავსძინოთ, რომ შეიძლება ადამიანს ბოლომდე სჯეროდეს რაღაცის, მაგრამ დამაჯერებელი საბუთი არ აქვს და აღარც ძალუძს სხვები დაარწმუნოს. ყოველთვის ძნელი იყო წარმოჩენა იმ შთაბეჭდილებისა, რომლის მიხედვითაც თქვენ იცნობთ ადრე ნანახ ამა თუ იმ პიროვნებას. ყველა ცნობს თავის მეზობელს, მაგრამ ათასში ერთი თუ იტყვის უცებ, იგი ასე და ასე ვიცანიო. L’Etoile-ს რედაქტორი მართალი იყო, როდესაც ეჭვით მოჰკიდებია მესიე ბოვეს თავდაჯერებულ საუბარს. მართალი კი იყო, მაგრამ ეჭვობდა, მესიე ბოვეს რაღაც უნდა ადარდებდესო. აჯობებდა იმას ჩემი ვარაუდი გაეზიარებია, მოუსვენარი, რომანტიკული კაცია იგი და მეტი არაფერი. ჰოდა, კეთილმოსურნის თვალით თუ შევხედავთ მას, ძნელი აღარ იქნება ავხსნათ გასაღების ხვრელში გაჩრილი ვარდი, დაფაზე მიწერილი სახელი „მარი“; ის გარემოება, რომ „იმ ოჯახის ყველა მამაკაცი მისი წყალობით განზე გამდგარა“, და „თითქოსდა რატომღაც ძალიან უნდოდა, იმ გოგოს ნათესავები გვამს ახლოსაც არ გაჰკარებოდნენ“. მადამ ბ.-სადმი მიმართული მისი გამარფთხილებელი სიტყვები – „ჩემს (ბოვეს) დაბრუნებამდე იმ ჟანდარმთან კრინტი არ დაძრაო“; დაბოლოს, რად იყო დარწმუნებული, რომ „უჩემოდ თითსაც ვერავინ გაანძრევსო „. ჩემი აზრით, ბოვე მარის თაყვანისმცემელი გახლდათ; ის გოგოც ელაციცებოდა მას და სჯეროდა კიდეც, გულითა და სულით მენდობაო. აღარაფერს ვიტყვი ამ საგანზე; და რაკიღა ცხადია, რომ L’Etoile-ს არ იყო სწორი, როდესაც იმ გოგოს დედისა და ნათესავების გულგრილობაზე წერდა, ხსენებული გულგრილობა კი ეჭვს იწვევდა, ნამდვილად იყო ის გვამი მეპარფიუმერიე გოგოსი თუ არა – ჩვენი მსჯელობის საფუძველი ახლა ის იქნება, რომ მოკლული სწორედ ის გოგო გახლდათ. – რას იტყვით, – ვკითხე მე, – Le Gommerciel-ის აზრის შესახებ? – ამ საქმის სულს თუ ვიგულისხმებთ, მათი მოსაზრებები უფრო საყურადღებოა, ვიდრე სხვა გამოცემისა. მათი გარკვეულ წანამძღვრებს დაფუძნებული დასკვნები უფრო ფილოსოფიური და გონებამახვილური ჩანს, მაგრამ იმ წანამძღვრებს, სულ ცოტა, ორ შემთხვევაში მაინც არასწორი დაკვირვებები უდევს საფუძვლად. Le Gommerciel-ს უნდა ხალხს ჩააგონოს, რომ მარის დეიდამისის სახლის სიახლოვეს ვიღაც არამზადებმა სტაცეს ხელი. „შეუძლებელია, – ამტკიცებს იგი, – ისე გაევლო ადამიანს სამი უბანი, რომ არავის დაენახა, იმ ყმაწვილ გოგოს ხომ ყველა კარგად იცნობდა“. ეს აზრი შეეძლო გამოეთქვა პარიზის დიდი ხნის მცხოვრებს, საზოგადოებისთვის ცნობილ პიროვნებას, ვისაც ქალაქის სულ ერთი და იგივე ქუჩებით, სხვადასხვა დაწესებულებებს შორის უხდება მიმოსვლა. მან იცის, რომ იშვიათად თუ გაუვლია თორმეტიოდე უბანი თავისი დაწესებულებიდან და ვინმე ნაცნობს არ შეხვედრია. და რაკიღა იცის, მე ხომ ბევრნი მიცნობენ და მეც ბევრს ვიცნობო, თავისი მდგომარეობა იმ მეპარფიუმერიე გოგოსას შეუდარებია, დიდ განსხვავებას ვერ ხედავს და აქედან გამომდინარე ფიქრობს, სახლიდან გამოსული ის გოგო ჩემსავით მრავალ ნაცნობს გადაეყრებოდაო; შეიძლებოდა მართლაც ასე მომხდარიყო, იმ გოგოს რომ იმასავით სულ მუდამ, აუჩქარებლად ერთი და იმავე გზით ევლო. ის კაცი კი მიდის და მოდის ერთსა და იმავე დროს, დადის გარკვეული გზით და ხვდება იმათ, რომელთა საქმიანობა მისას ჰგავს. მარი კი, როგორც ჩანს, მეტწილად სხვადასხვა გზით დადიოდა. იმ დღეს შეიძლება სულაც იქით წასულიყო, სადაც იშვიათად თუ გაუვლია. ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ Le Gommerciel-ის რედაქტორს ასეთი პარალელის გავლება მოაფიქრდა, ორმა ადამიანმა ერთმანეთის შესახვედრად მთელი ქალაქი უნდა გამოიაროსო. ვთქვათ და ამ პირებს ერთნაირი რაოდენობის ნაცნობი ჰყავთ, მაშინ დაახლოებით ერთსა და იმავე რაოდენობის ნაცნობს შეხვდებიან გზაზე. მე თუ მკითხავთ, არა მარტო შესაძლებელი იყო, არამედ ისეც უნდა მომხდარიყო, რომ შინიდან წამოსული მარი ყოველთვის სხვადასხვა გზით მიდიოდა დეიდამისთან და ვერც ნახულობდა ვინმე ნაცნობს ან იმას, ვისაც ეცოდინებოდა მისი ვინაობა. ამ საკითხის განხილვისას ყველაფერი ცხადი და ნათელი რომ იყოს, უნდა გვახსოვდეს, პარიზში რაც უნდა ცნობილი პიროვნება ცხოვრობდეს, ამ ქალაქის მოსახლეობა იმდენად დიდია, რომ მისი ნაცნობები ზღვაში წვეთი იქნება მაინც. Le Gommerciel-ის მოსაზრებას წყალი მაშინაც შეუდგება, თუ გავითვალისწინებთ იმ გოგოს სახლიდან გამოსვლის საათს. „იმ დროს ქუჩა ხალხით ყოფილა სავსე“, – წერს Le Gommerciel-ი. მაგრამ ეს არ არის სწორი. დილის ცხრა საათი იყო. მართლაც, დილის ცხრა საათზე ქალაქის ქუჩები ყოველთვის ხალხმრავალია, გარდა კვირადღისა. კვირაობით დილის ცხრა საათზე ხალხი ჯერ კიდევ სახლშია და ეკლესიაში წასასვლელად ემზადება. ოდნავ დაკვირვებული კაციც კი შენიშნავს, რომ უჩვეულოდ უკაცრიელია ქალაქი უქმე დღის დილის რვიდან ათ საათამდე. ათიდან თერთმეტამდე ხალხი ქუჩებში გამოეფინება, მაგრამ ისე ადრე არა, როგორც ამ გაზეთში არის ნათქვამი. კიდევ ერთი საკითხი არის, თითქოსდა აქაც შემცდარა და კარგად არ დაჰკვირვებია Le Gommerciel-ი. „იმ უბედური გოგოს კაბის ერთ-ერთი ნახევი, – წერენ ისინი, – ორი ფუტი სიგრძისა და ერთი ფუტი სიგანის, ნიკაპს ქვემოთ და კეფაზე ჰქონდა შემოხვეული, იქნებ იმიტომ, რომ ვეღარ დაეყვირა. ამის მოქმედი ის ვაჟბატონები არიან, რომელთაც ცხვირსახოცი თან არ დააქვთ“. რამდენად სწორია, ანუ რამდენად საფუძვლიანია ეს აზრი, ჩვენ კიდევ ვიმსჯელებთ ამის შესახებ, მაგრამ, როგორც ჩანს, რედაქტორი იმ ვაჟბატონებში, „რომელთაც ცხვირსახოცი თან არ დააქვთ“, ნაძირალებს გულისხმობს. ჩვენ კი ვიცით, რომ ამგვარი ჯურის ხალხს შეიძლება პერანგი არ ეცვათ, მაგრამ უცხვირსახოცოდ ვერ ნახავთ. ალბათ, თქვენც შენიშნავდით, ამ ბოლო დროს მთლად წყალწაღებულ კაცსაც მუდამ თან დააქვს ცხვირსახოცი. – იმ Le Soleil-ის წერილზე რაღა უნდა ვიფიქროთ? – ვკითხე მე. – სამწუხაროა, რომ იმისი დამწერი თუთიყუშად არ დაბადებულა – დიდი ვინმე კი იქნებოდა თუთიყუშთა მოდგმისთვის. ნახავენ რამე წერილს და დღენიადაგ იმეორებენ იქ მოყვანილ ფაქტებს, არც ერთი გამოცემა არ დაუტოვებიათ უყურადღებოდ. „ცხადზე ცხადია, – წერენ ისინი, – რომ სულ ცოტა სამი თუ ოთხი კვირა იყო ის საგნები იქ და მერე უნახავთ, იმ საშინელი მკვლელობის ადგილი უკვე ცნობილია“. Le Soleil-ის მიერ გამეორებული ფაქტები, რაღა თქმა უნდა, სარწმუნო არ არის ჩვენთვის; ამ საკითხს მე კიდევ მივუბრუნდები, როდესაც ამ ამბის სხვა გარემოებათა გამო მომიხდება საუბარი.        ახლა კი სხვა რამე უნდა გამოვარკვიოთ. ალბათ გახსოვთ, რა უგულისყუროდ და უდიერად მოუხდენიათ გვამის შემოწმება. მართალია, მალე დაუდგენიათ მოკლულის ვინაობა, ეს ძნელი არ იყო, მაგრამ სხვა ვეღარაფრისთვის მიუკვლევიათ. გაძარცვული თუ იყო გვამი? სახლიდან გამოსულ იმ გოგოს თუ ჰქონდა რამე ძვირფასეულობა? და თუ ჰქონდა, იმ გვამთან ერთად იპოვეს? ძიების დროს ეს უმნიშვნელოვანესი გარემოებანი უგულებელყოფილია; კიდევ სხვა, ასეთივე მნიშვნელოვანი საკითხები დაუტოვებიათ უყურადღებოდ. ხსენებულ გარემოებათა მიკვლევას პირადად ჩვენ უნდა მოვკიდოთ ხელი. სულაც არ არის დამთავრებული სენტ ესტაშის ამბავი. იმ კაცზე მე ვერავითარ ეჭვს ვერ მივიტან, მაგრამ მოდით თანმიმდევრულად მივყვეთ ჩვენს მსჯელობას. საკითხავია, რამდენად სწორია მისი წერილობითი ჩვენება, იმ კვირას აქა და აქ ვიყავიო. სულ ადვილად შეიძლება ყალბი გამოდგეს ასეთი სახის ჩვენება. თუკი ასე არ არის, მაშინ სენტ ესტაშის ხსენება აღარც დაგვჭირდება. იმ ყმაწვილკაცის თვითმკვლელობის ამბავი შეიძლება სულაც საეჭვო გამხდარიყო, თუკი მისი ჩვენების სიყალბეში დავრწმუნდებოდით, მაგრამ თუ ის ჩვენება მართალია, მის თვითმკვლელობას სულ ადვილად ავხსნით, და ჩვენც ჩვეულებრივად შეგვიძლია ხელი მივყოთ კვლევა-ძიებას. – მოდით და ახლა უშუალოდ იმ ტრაგედიას თავი დავანებოთ და მეორეხარისხოვან საკითხებს ჩავუღრმავდეთ. ჩვეულებრივ, ასეთი სახის ძიების დროს ის შეცდომა მოსდით, რომ მხოლოდ დანაშაულის ირგვლივ ტრიალებენ და სრულიად გამორჩებათ საქმის თანამდევი წვრილმანები. სასამართლოს ნაკლი ის არის, რომ მისთვის მთავარია იმ მოწმის ჩვენება და დაკითხვა, ვინც უშუალოდ ტრაგედიასთანაა დაკავშირებული. მაგრამ გამოცდილება და ნამდვილი ფილოსოფია მუდამ გვიჩვენებს, დიდი წილი ჭეშმარიტებისა სწორედ იმ მეორეხარისხოვან გარემოებათა მეშვეობით გამომზეურდება ხოლმე. აუცილებელი არაა გამოწვლილვით მივდიოთ ამ დებულებას, უნდა გვახსოვდეს მთავარი, რომლის მიხედვითაც თანამედროვე მეცნიერება იძულებულია განჭვრიტოს გაუთვალისწინებელი გარემოებანი. შეიძლება სწორად ვერ გაიგოთ ჩემი ნათქვამი. კაცობრიობის ცოდნის მთელი ისტორია ყოველთვის იმას გვიჩვენებდა, რომ ამ მეორეხარისხოვან, ანაზდეულ, გაუთვალისწინებელ გარემოებებს უნდა ვუმადლოდეთ აუარება და უმნიშვნელოვანეს აღმოჩენებს. დაბოლოს, სამომავლოდ აუცილებელია გვახსოვდეს, ადამიანის დიდი, უფრო მეტიც, უდიდესი აღმოჩენები შემთხვევის ძალით მოხდება იმ სფეროში, სადაც არ მოელიან. ფილოსოფიური აზრი ადრინდელივით ვეღარ დაეყრდნობა იმას, რაც მომხდარა. შემთხვევითობა ხდება ყოვლის საფუძველი. სრული სიზუსტითაც ვისწავლეთ მისი გამოთვლა. სასკოლო მათემატიკის ფორმულას დავუმორჩილეთ გაუთვალისწინებელი და შეუცნობელი. – ვიმეორებ, რომ ცხადზე ცხადია, ჭეშმარიტებათა მეტი ნაწილი მეორეხარისხოვანი გარემოებების მეშვეობით იქნა მიკვლეული; ჰოდა, ხსენებული დებულების სულისა და გულის შესაბამისად, ამჯერად უნდა უარვყოთ ამ დანაშაულის აგრე გადატკეპნილი და მწირი გარემოებანი და ამ ამბის თანამდევ წვრილმანებს უნდა ჩავუღრმავდეთ. თქვენ იმ გოგოს გულის სწორის წერილობით ჩვენებას მიუბრუნდით, მე კი იმ გაზეთებს გადავხედავ, მაგრამ თქვენსავით არა, ცოტა სხვანაირად. ჯერჯერობით ჩვენ მხოლოდ დავზვერეთ იდუმალი ველი და მართლაც უცნაური იქნებოდა, რომ ბეჭდვითი სიტყვის გამოცემის სათანადო მოჩხრეკის შემდეგ, რასაც მე ვაპირებ, არ ვიხილოთ მეორეხარისხოვან გარემოებათა გორგალი, მეკვლე ჩვენი ძირითადი მიმართულებისა. დიუპენის დავალება შევასრულე და გულდასმით შევამოწმე მარის საქმროს ჩვენება. დავრწმუნდი იმის სისწორეში და გამომდინარე აქედან სენტ ესტაშის სიმართლეც უდავო გახდა. ამ დროს კი ჩემი მეგობარი საგულდაგულოდ ჩაღრმავებოდა, ჩემი აზრით, იმ უამრავ აბდაუბდა წერილს. კვირის ბოლოს კი შემდეგი ამონაწერები მაჩვენა: „სამწლინახევრის წინ სწორედ ასეთივე დავიდარაბა იყო ატეხილი, მესიე ლე ბლანის პალე როიალის უბანში მდებარე საპარფიუმერიოში მომუშავე მარი როჟე მაშინაც ასე დაკარგულიყო. მაგრამ კვირის მიწურულს ისევ თავის დახლთან იდგა, თუმცა კი ცოტა ფერმკრთალი. მესიე ლე ბლანს და დედამისს უთქვამთ, სოფელში იყო სტუმრადო, ერთ თავის მეგობართან; სულ მალე მიუფუჩეჩებიათ ეს საქმე. ჩვენი აზრით, ამგვარივეა იმ გოგოს ახლანდელი დაკარგვაც და გაივლის ერთი კვირა ან ერთი თვე და ისევ ჩვენ შორის ვიხილავთ მას. – „საღამოს გაზეთი“, ორშაბათი, 23 ივნისი“. „გუშინდელ საღამოს გაზეთს უხსენებია მადმუაზელ როჟეს საიდუმლოებით მოცული წინანდელი დაკარგვის ამბავი. კარგადაა ცნობილი, რომ იმ კვირას, როდესაც ის არ იყო ლე ბლანის საპარფიუმერიოში, ერთ ყმაწვილ საზღვაო ოფიცერთან იმყოფებოდა, ბევრჯერ უნახავთ ის კაცი გარყვნილების მორევში. როგორც ჩანს, მათ უჩხუბიათ და ამიტომაც დაბრუნებულა ის გოგო სახლში. ჩვენ ვიცით პარიზში მცხოვრები იმ ლოტარიოს სახელი; რაღა თქმა უნდა, გარკვეულ გარემოებათა გამო არ გვინდა გავაცნოთ იგი საზოგადოებას. -„ლა მერკური“, 24 ივნისი, სამშაბათი, დილა“. „მხეცური, ენით უთქმელი დანაშაული მომხდარა გუშინწინ ქალაქის ახლოს. საღამო ხანი იყო, ერთი ჯენტლმენი, რომელსაც ცოლი და ქალიშვილი ხლებია, მდინარის მეორე მხარეს გადაყვანაზე მოლაპარაკებია ექვს ახალგაზრდა კაცს, უსაქმურად რომ დაეხეტებოდნენ ნავით სენაში, წინ და უკან, ნაპირის სიახლოვეს. მეორე მხარეს რომ მისდგომიან, მგზავრები გადასულან, ნავი უკვე აღარც ჩანდა, როდესაც იმ ჯენტლმენის ქალიშვილს ნავში დარჩენილი ქოლგა გახსენებია. იმის წამოსაღებად რომ მიტრიალებულა, იმ არამზადებმა ხელი სტაცეს, მდინარის შუაგულში გაიყვანეს, პირში ჩვარი ჩასჩარეს, პირუტყვულად მოექცნენ, გააუპატიურეს, დაბოლოს, ნაპირზე გაიყვანეს, სწორედ იმ ადგილის ახლოს, სადაც პირველად ჩაჯდა იმ ნავში თავის მშობლებთან ერთად. იმ ხანად კი მიიმალნენ ის გარეწრები, მაგრამ პოლიციამ მათ კვალს მიაგნო და მალე რომელიმე მათგანს დაიჭერენ კიდეც. – „დილის გაზეთი“, 25 ივნისი“. „ჩვენ გამოგვიგზავნეს რამდენიმე ცნობა. იმ ცნობების თანახმად, ის მხეცური დანაშაული ჩაუდენია ვიღაც მენისს, მაგრამ ოფიციალური გამოძიების შემდეგ დაადგინეს იმ ჯენტლმენის სრული უდანაშაულობა; ის საბუთები, რომლითაც ჩვენ მოგვმართეს, უფრო იმათ გულმოდგინებას მოწმობს, ვიდრე ჭეშმარიტებას, ამიტომ არცაა სასურველი იმ ცნობების გამოქვეყნება.– „დილის გაზეთი“, 28 ივნისი“. „ჩვენ გამოგვიგზავნეს რამდენიმე ცნობა, როგორც ჩანს, სულ სხვადასხვა პირი გვამცნობს, და დარწმუნებული არიან კიდევაც ამაში, რომ ის იმსხვერპლა ერთ-ერთმა ჯგუფმა, აუარება რომ დაძრწის ჩვენს ქალაქში კვირაობით. ჩვენ სავსებით ვეთანხმებით ხსენებულ აზრს და შევეცდებით დავასაბუთოთ ამ მოსაზრების სისწორე. – „საღამოს გაზეთი“, სამშაბათი, 31 ივნისი“. წავიკითხე ეს ამონაწერები და გავიფიქრე, ეს რა მოსაყვანი იყო და ამ საქმეს რაღას უშველის-მეთქი. დავიცადე, იქნებ, დიუპენს აეხსნა რამე. – მე ჯერ არ მინდა, – თქვა მან, – იმ პირველსა და მეორე ამონაწერს ჩავუღრმავდე. უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ ამოვკრიბე ისინი, რომ მეჩვენებინა თქვენთვის ჩვენი პოლიციის ბედოვლათობის ამბავი; რამდენადაც თავად პრეფექტისგან ვიცი, იმათ არც გაუგიათ იმ მეზღვაურის ასავალ-დასავალი. მხოლოდ სულელი ვერ შენიშნავდა კავშირს მარის პირველ და მეორე დაკარგვას შორის და ვერც გაითვალისწინებდა ამას. ვთქვათ და მართლაც, მაშინ, შეყვარებულებმა პირველად იჩხუბეს და ის გოგო შინ იმედგაცრუებული დაბრუნდა. გამომდინარე აქედან, ჩვენ უფრო ის უნდა ვივარაუდოთ, რომ მეორე გაქცევა (თუკი ნამდვილად მეორედაც გაქცეულა ის გოგო სახლიდან) შედეგი იყო იმავე მაცდუნებლის რაღაც დაპირებებისა, ვიდრე ვიღაც ახალგაცნობილი ყმაწვილკაცის გამოჩენისა იმ გოგოს ცხოვრებაში – ძველი სიყვარულის „განახლების“ ამბავი უფრო სარწმუნოა, ვიდრე ახლის დაწყება. ათი ვარაუდი ერთის წინააღმდეგ, ასეთი შეფარდება შეიძლება მოვიყვანოთ იმის დასტურად, რომ ის, ვისაც ადრე შეუთავაზებია მარისთვის, ჩემთან წამოდიო, კიდევ შეეცდებოდა თავისას, საფიქრებელი უფრო ეს არის. და კიდევ ერთ გარემოებას უნდა მიაქციოთ ყურადღება, დრო იმ პირველ გაქცევასა და მეორე, სავარაუდო გაქცევას შორის რამდენიმე თვით აღემატება იმ ვადას, რაც შორეულ ნაოსნობაში გამგზავრებულ ჩვენს მეზღვაურებს სჭირდებათ. იქნებ გემზე დაბრუნებამ შეუშალა ხელი ტრფიალების მოყვარულ კაცს და პირველად ვეღარ აისრულა თავისი ბოროტი განზრახვა, ჰოდა, ადრე რომ მოეცარა ხელი, ახლა, უკვე დაბრუნებულმა გადაწყვიტა უფრო ყოჩაღად მოქცეულიყო – დაემტკიცებინა თავისი ვაჟკაცობა! ამის შესახებ ჩვენ არაფერი ვიცით. თქვენ შეიძლება თქვათ, მეორედ ის გოგო აღარ გაქცეულა და ყველაფერი ეს მოგონილიაო. გარკვეულად ვერაფერს ვიტყვით, მაგრამ ვერც იმას დავამტკიცებთ, გაქცევა არ სურდაო. სენტ ესტაშისა და იქნებ, იმ ბოვეს გარდა თუ ჰყავდა იმ გოგოს თაყვანისმცემლები, ჩვენ არ ვიცით. არც არავის უთქვამს ამის შესახებ. ვინ იყო ის იდუმალი სატრფო, იმ გოგოს ნათესავებმა (ყოველ შემთხვევაში მათგან უმეტესობამ) არაფერი იციან, მარი კი შეხვდება მას იმ კვირა დილით და ისე ენდობა კიდეც, რომ უშიშრად რჩება იმ კაცთან, ვიდრე საღამო ხანის ჩრდილები არ მოეფინება იმ უკაცრიელ ხეივანს დე რულის კარიბჭესთან? ვინ იყო ის მისი იდუმალი სატრფო, გეკითხებით მე, ვის შესახებაც ნათესავების უმეტესობამ არაფერი იცოდა? და რას ნიშნავდა მადამ როჟეს ის უცნაური წინასწარმეტყველება, მარის წასვლის მერე რომ წამოსცდენია იმ დილით? – ვაითუ აწი ვეღარასოდეს ვიხილავ მარის“. მაგრამ თუ ჩვენ ვერ წარმოგვიდგენია, რომ მადამ როჟემ იცოდა თავისი გოგოს განზრახვის შესახებ, რატომ არ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მარის მართლაც ჰქონდა ასეთი განზრახვა? სახლიდან მიმავალს უთქვამს, დეიდასთან მივდივარ სტუმრად დე დრომის ქუჩაზე და სენტ ესტაშს სთხოვა, საღამოს გამომიარეო. მართლაცდა, ერთი შეხედვით, ეს გარემოება სრულიად უარყოფს ჩემს ვარაუდს, მაგრამ მოდით და ასე ვიმსჯელოთ: ვიღაცას რომ შეხვდა და იმასთან ერთად მდინარეზე გადავიდა, სამ საათზე რომ უკვე დე რულის კარიბჭესთან იმყოფებოდნენ, ეს ცნობილია. მაგრამ იმ კაცთან ერთად რომ მიდიოდა (სულერთია, იცოდა თუ არა დედამისმა ამის შესახებ), ხომ უნდა ეფიქრა სახლიდან გამოსულს, როგორ გაუკვირდება და დაეჭვდება ჩემი საქმრო და თაყვანისმცემელი სენტ ესტაში, როდესაც დანიშნულ საათზე დე დრომის ქუჩაზე გამომივლის და გაიგებს, რომ იქ არ ვყოფილვარ და როდესაც პანსიონში მოსული, ვერც იქ მნახავს და კარგადაც დამაგვიანდება, იმ კაცს თავზარი დაეცემაო. მე გეუბნებით, რომ ყველაფერი ეს უნდა ეფიქრა იმ გოგოს. ისიც ეცოდინებოდა, როგორ ეწყინებოდა სენტ ესტაშს, როგორ დაეჭვდებოდნენ ყველანი. იმასაც გაითვალისწინებდა, რომ რაღაც უნდა ეთქვა იმ ეჭვის გასაფანტავად; მაგრამ ამ ეჭვის დარდი არც ექნებოდა, თუ შინ დაბრუნებას აღარ აპირებდა. შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რას იფიქრებდა იგი – „მე ერთ კაცს უნდა შევხვდე, ვისთან ერთადაც გაქცევა მინდა ან რაღაც სხვა მიზეზი მაქვს. ხელი ვერავინ ვერ უნდა შეგვიშალოს, იმდენი დრო გვინდა, რომ ვერ წამოგვეწიონ, ამიტომ ვიტყვი, სტუმრად მივდივარ დეიდასთან დე დრომის ქუჩაზე და იქ მთელი დღე დავრჩები-მეთქი, სენტ ესტაშს კი ვთხოვ, საღამო ხანს გამომიარე-მეთქი, ასე დროც მეყოფა და არც არავინ დაეჭვდება, არც შეშინდება, ჯობს ასე მოვიქცე, ვიდრე სხვანაირად, ასე უფრო მეტი დრო მექნება. თუკი სენტ ესტაშს ვეტყვი, დაღამებამდე არ გამომიარო-მეთქი, რაღა თქმა უნდა, ის ასეც იზამს, მაგრამ თუკი იმას აღარაფერს ვეტყვი, მაშინ დროც აღარ დამრჩება, რადგან იფიქრებენ, რატომ იგვიანებს და უკან არ ბრუნდებაო, ჰოდა, კიდეც შეეშინდებათ. თუკი სახლში დაბრუნებას ვაპირებ იმ კაცთან დროსტარების შემდეგ, მაშინ რატომ ვეტყვი სენტ ესტაშს, გამომიარე-მეთქი; რადგან ასე რომ ვუთხრა, იგი მიხვდება, მატყუებსო; და ვეღარაფერს გაიგებს, თუკი სახლიდან ჩუმად წავალ და ჯერ კიდევ დაღამებამდე უკან დაბრუნებული განვაცხადებ, დეიდასთან ვიყავი-მეთქი სტუმრად დე დრომის ქუჩაზე. მაგრამ თუ მე მსურს სამუდამოდ ან რამდენიმე კვირით წასვლა, ან მანამდე, სანამ ჩემს ადგილსამყოფელს გაიგებენ, მაშინ მთავარია, იმდენი დრო მქონდეს, რამდენიც მჭირდება“. თქვენ დაინახავდით იმ ამოკრებილ შენიშვნებში, რომ იმთავითვე ასეთი აზრი გავრცელდა, ის გოგო ვიღაც არამზადების მსხვერპლი შეიქნაო. გარკვეული ვითარებისდა კვალად საყოველთო აზრის გათვალისწინება საჭიროა მაშინ, როდესაც ეს აზრი თავისთავად, ბუნებრივად წარმოიშვება. ამ შემთხვევაში მგონია, ხალხის აზრი ავაზაკების ბრბოს თაობაზე შეიქმნა ერთი უმნიშვნელო გარემოების გამო, რომლის შესახებაც გამოწვლილვით ჩემს მესამე ამონაწერში ვნახავთ. მთელი პარიზი ააღელვა მარის, მშვენიერი, ნორჩი და საკმაოდ ცნობილი გოგოს გვამის პოვნამ. ძალადობის კვალი ეტყობოდა მდინარეში ნაპოვნ გვამს. სწორედ მაშინ, ანუ იმავე ხანს, როდესაც ის გოგო მოკლეს, მსგავსი დანაშაული კიდევ მომხდარა, მსგავსი-მეთქი, რადგან იმ შემთხვევაში არავინ მოუკლავთ; ეს დანაშაული ჩაუდენია ვიღაც გარეწარი ყმაწვილკაცების ბრბოს. ხომ გახსოვთ ის გოგო, ქოლგა რომ დარჩა ნავში. რაღა გასაკვირია, რომ იმ ცნობილ მხეცობას ზეგავლენა მოუხდენია ხალხის აზრზე და ამის გამო გარკვეული მიკერძოებით აღუქვამთ მეორე, გაცილებით მძიმე დანაშაულის ამბავი? ხალხს რაღაც უნდა ენახა გზის მეკვლედ და ნახეს კიდევაც! მარი ხომ მდინარეში უპოვიათ, სწორედ იმ მდინარეში, სადაც ის ცნობილი მხეცობა ჩაუდენიათ თითქმის გოგოს მშობლების თვალწინ. აშკარა კავშირია სავარაუდებელი ამ ორ შემთხვევას შორის და ნამდვილად საკვირველი იქნებოდა, რომ ხალხს უყურადღებოდ დაეტოვებინა. მაგრამ სიმართლე თუ გნებავთ, ერთი მხეცობა რომ ცნობილი ხდება, ნათლად გვიჩვენებს, იმავე ხანს მომხდარი მეორე დანაშაული უფრო სხვაგვარად უნდა ახსნილიყო. მართლაცდა, განა სასწაული არ არის, რომ ავაზაკების ერთი ბრბო განსაზღვრულ ადგილას სჩადიოდეს დანაშაულს სხვა მსგავსი არამზადების მსგავსად, იმავე ქალაქში, თითქმის ზუსტად იმავე ხერხითა და თითქმის ზუსტად იმავე ხანს! ჰოდა, სხვაგვარი როგორი იქნებოდა ხალხის აზრი ასეთი საკვირველი თანხვედრის დროს? ვიდრე სხვა საკითხებზე გადავიდოდეთ, მკვლელობის სავარაუდო ადგილის, დე რულის კარიბჭის ახლომდებარე ბუჩქნარის გამო ვთქვათ ორიოდე სიტყვა. ხსენებული ბუჩქნარი თუმცა ხშირია, მაგრამ გზის პირასაა. სწორედ იქ უნახავთ სამი თუ ოთხი ვეებერთელა ქვა, საჯდომს, საზურგესა და ფეხის დასადგმელს რომ დამსგავსებოდა. ზედა ქვაზე უპოვიათ თეთრი ქვედაკაბა, მეორეზე კი აბრეშუმის ყელსაბურავი. იქვე იყო ქოლგა, ხელთათმანი და ცხვირსახოცი ნაქარგით: „მარი როჟე“. კაბის ნაგლეჯები იქვე ბუჩქებს წამოსდებოდა. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქები გადათელილი, ყველაფერი ეს ცხადლივ გვიჩვენებდა ბრძოლის ნაკვალევს.        ბუჩქნარში ნანახის გამო გაზეთებმა ერთი ამბავი ატეხეს, ერთხმად დაუდგენიათ, უკვე ცნობილიაო ის ადგილი, სადაც მხეცური დანაშაული მომხდარა, მაგრამ უნდა ვთქვათ, რომ აქ ბევრი რამაა საეჭვო. სწორედ იქ რომ დატრიალდა უბედურება, მე შემიძლია დავიჯერო ან არა, მაგრამ ჩემს ეჭვსაც აშკარა საფუძველი აქვს. Le Gommerciel-ის თანახმად, დანაშაული მართლაც რომ მომხდარიყო პავე სენტ ანდრეს ქუჩის სიახლოვეს, დამნაშავენი, თუკი ისინი პარიზს დარჩებოდნენ, თავზარდაცემული იქნებოდნენ, რაღა თქმა უნდა, რაკიღა ხალხის ფიქრს სწორი მიმართულება მიეცემოდა; გარკვეული ჯურის ადამიანები კიდევაც შეეცდებოდნენ რამე ეღონათ, რათა ხალხს სხვაგვარად დაეწყო ფიქრი. გამომდინარე აქედან, რადგან დე რულის კარიბჭესთან მდებარე ბუჩქნარი უკვე საეჭვო ადგილად დაესახელებინათ, ცხადია, უნდა მიმხვდარიყვნენ, კარგი იქნება, თუ იმ საგნებს იქ დავყრითო; სადაც მერე უპოვიათ კიდეც. სულაც არ უნდა იყოს სწორი, თუმცა კი Le Soleil-ი ამტკიცებს იმას, რომ ის საგნები რამდენიმე დღეზე მეტი ყოფილა იმ ბუჩქნარში დაყრილი; თუ მრავალ წვრილმან გარემოებას გავითვალისწინებთ, ფრიად საეჭვოა, ოცი დღე როგორ უნდა ყოფილიყო იმ ადგილას ისე, რომ არავის ეპოვა, სწორედ ამდენი ხანი იყო გასული იმ საბედისწერო კვირადღიდან იმ დღემდე, როდესაც ბიჭებმა ის საგნები იპოვეს. „წვიმისგან დალპობილან და ხავსიც მოჰკიდებიათ, – წერს Le Soleil-ი, თავის წინამორბედთა აზრს რომ იმეორებს, – ხავსი მოსდებოდა იქაურობას. ბალახიც იმდენი ამოსულიყო, რომ ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა. აბრეშუმის ქოლგა შედარებით გამძლე გამოდგა, მაგრამ ისიც გარღვეულიყო აქა-იქ. მისი ზედა ნაწილი, სადაც იკეცებოდა და იკვრებოდა, იმდენად დახავსებულიყო და დამპალიყო, გახსნეს თუ არა, მაშინვე გაიხა“. იმ ბალახის შესახებ, „იმდენი“ რომ „ამოსულიყო, ირგვლივ აღარაფერი ჩანდა“, აღუნიშნავთ ორი პატარა ბიჭის სიტყვის მიხედვით, იმ ბავშვების მეხსიერებას დაყრდნობიან. ბავშვებმა მოკრიფეს ის საგნები და შინ წაიღეს, ამ დროს იქ მათ გარდა არავინ ყოფილა. მაგრამ ბალახი ხომ, განსაკუთრებით კი თბილ და ნესტიან ამინდში (სწორედ ასეთი დარი იყო მკვლელობის ხანს), სამი-ოთხი დუიმით მაინც იზრდება ერთი დღის განმავლობაში. იმ რბილ მიწაზე დაგდებულ ქოლგას ერთ კვირაში ისე მოედება ბალახი, რომ ვინღა იპოვის. La Soleil-ის რედაქტორს იმდენად მოსწონებია სიტყვა ხავსი, რომ ამ პატარა აბზაცში სამჯერ ახსენებს მას, მაგრამ ასე როგორ დაჰვიწყებია ხავსის ბუნება? ნუთუ უნდა ავუხსნათ, რომ ის სოკოვანთა ოჯახს ეკუთვნის და მისი ძირითადი თვისებაა ოცდაოთხ საათში გაიზარდოს და გაქრეს კიდეც? როგორც ვხედავთ, სულ ადვილად შეიძლება ასე ზარ-ზეიმით გამოცხადებული აზრის უარყოფა, „სულ ცოტა სამი-ოთხი კვირა მაინც იქნებოდა“ იმ ბუჩქნარში, თავად გარემოებანი გვიმტკიცებენ ამ აზრის აბსურდულობას. მეორე მხრივ, ძნელია დავიჯეროთ, რომ ის საგნები ერთ კვირაზე მეტ ხანს ყოფილიყო იმ ბუჩქნარში, ანუ იმ კვირადღიდან მეორე კვირის ორშაბათამდე თუ სამშაბათამდე. ვინც პარიზის გარეუბნებს იცნობს, კარგად იცის, რა ძნელია აქ მყუდრო კუთხე-კუნჭულის მონახვა, მხოლოდ სადღაც შორს, ქალაქგარეთ თუ მიაკვლევს კაცი ასეთ ადგილს. მართლაც წარმოუდგენელია პარიზის გარეუბნების ტყეებსა და ხეივნებში ისეთი კუთხე-კუნჭული, სადაც არავინ დადის, ანუ სადაც ხშირად არ დადიან. და ისიც კი, ვისაც სულითა და გულით უყვარს ბუნების წიაღში ყოფნა და დღენიადაგ საქმეების გამო ამ ვეებერთელა დედაქალაქის სიცხესა და მტვერში გაჩერება უხდება, ისიც კი, ძალიანაც რომ ეცადოს, თუნდაც სამუშაო დღეებში ვერ დაიმარტოხელებს თავს ბუნების მშვენიერებით მოხიბლული. სადაც წავა, ყველგან გაქრება მისი ნეტარება, რაკიღა ვიღაც გარეწარი ან სულაც არამზადების ბრბო შემოიჭრება ღრიანცელით. გაეცლება იქაურობას, თავს მისცემს ხშირ ტყეს, საწადელს კი ვერ მიაღწევს. სწორედ ასეთ ადგილებს ეტანებიან ნაძირალები და წაბილწავენ კიდეც ბუნების ტაძარს. ჰოდა, ის ჩვენი მოხეტიალე კაცი, ისევ დაუბრუნდება მყრალ პარიზს და უკვე ვეღარც აღიქვამს იმ სიმყრალეს. სამუშაო დღეებშიც აუარება ხალხი დაძრწის ქალაქის შემოგარენში, უქმე დღეს ხომ გადაჭედილი იქნება იქაურობა! და სწორედ მაშინ, შრომის ხუნდებისგან თავისუფალი ან რაკი, ჩვეულებისამებრ, დანაშაულს ვეღარ ჩაიდენენ ამა თუ იმ მიზეზის გამო, ქალაქელი ნაძირალები გასწევენ მის შემოგარენში, სოფლის სიყვარული კი არ უხმობს მათ, გულში აქაურობის სიძულვილიც კი აქვთ ჩახვეული, უფრო ის მოუსურვებიათ, საზოგადოებრივ არტახებსა და შეზღუდვას დაუსხლტნენ. სუფთა ჰაერი და მწვანეში ჩაფლული მიდამოს ხილვა კი არ უნდათ, ამ ქვეყნის აღვირაწყვეტილ სიამეთ მიელტვიან. ჰოდა, აქ, გზისპირა ფუნდუკში ან ხის გრილოში, ხალხის თვალს მოფარებულნი, თანამეინახეთა გვერდით მიეცემიან შლეგურ დროსტარებას, ბიწიერების ბადით დაბმულნი ტკბებიან არყითა და თავისუფლებით. აქ ისღა მინდა დავძინო, რომ ყოველი, ვინც მიკერძოებული არ იქნება, მიხვდება, ის საგნები არ დარჩებოდა შეუმჩნეველი მთელი ერთი კვირა, პარიზის გარეუბანში რაც უნდა ხშირი ბუჩქნარი იყოს, ვიღაცას რომ არ ენახა ისინი, სასწაული იქნებოდა. კიდევ ბევრი შეიძლება ითქვას იმის თაობაზე, რომ ის საგნები იმ ბუჩქებში მოუტანიათ და დაუყრიათ, ასე უცდიათ თვალი აეხვიათ ხალხისთვის და დანაშაულის ნამდვილი ადგილი დაემალათ. უპირველეს ყოვლისა, იმ საგნების პოვნის თარიღის გამო უნდა გითხრათ ორიოდე სიტყვა. მოდით ეს თარიღი ჩემს მეხუთე ამონაწერში მოყვანილ რიცხვს შევუდაროთ და რას ნახავთ! ის საგნები მაშინვე, საღამოს გაზეთში უტყუარი ცნობების მისვლისთანავე უნახავთ. ხსენებული ცნობები სხვადასხვანაირია, სხვადასხვა ადგილებიდანაა გამოგზავნილი, მაგრამ ერთსა და იმავე აზრს შეიცავენ, ის მხეცური დანაშაული ჩაუდენია გარეწართა რომელიღაც ჯგუფს დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს. თქმა არ უნდა, უეჭველია, რომ იმ ბიჭებს ცნობების მოსვლის, ანუ დანაშაულის ადგილის მითითების მერე არ უნახავთ ის საგნები; უეჭველია ისიც, რომ უფრო ადრე ვერც ნახავდნენ, რადგან იმ ბუჩქნარში არც არაფერი ყოფილა; ისინი მხოლოდ მაშინ ან ცოტა ხნის შემდეგ დაუყრიათ იქ, როცა ის ცნობები გაზეთის რედაქციაში გაუგზავნიათ თავად დამნაშავეებს. ხსენებული ბუჩქნარი ისეთ ადგილასაა, მსგავსს რომ ვერ ნახავთ ვერსად. მთლად გადაბურულია იქაურობა. ბუნებრივად გარეშემოზღუდული ადგილის შუაგულში ნახავთ იმ სამ ვეებერთელა ქვას, რომელთა განლაგება მოგვაგონებს საჯდომს, საზურგესა და ფეხის დასადგმელს. ეს არაჩვეულებრივი ბუჩქნარი მდებარეობს იქვე, ორმოციოდე ნაბიჯზე მადამ დელუკის სახლიდან, ამ ქალის ბავშვები დღენიადაგ დაძრწიან ამ ბუჩქებში. ნაძლევს ჩამოვალ, ათასი ჩემი იყოს, ერთი სხვისი, რომ ის ბიჭები თითქმის ყოველდღე შეირბენენ ჩრდილებით მოცულ სამყოფელში და მეფურად წამოსკუპდებიან თავად ბუნების მიერ შექმნილ ტახტზე? ვისაც გაუჭირდება ასეთი სანაძლეოს ჩამოსვლა, იმას კარგად არ გაუტარებია თავისი ბიჭობის ხანა, ანუ სრულიად დავიწყებული უნდა ჰქონდეს ბავშვის ბუნება. ვიმეორებ, წარმოუდგენელია და ვერც მივმხვდარვარ, როგორ დარჩებოდა ის საგნები ბუჩქნარში უნახავი თუნდაც ერთი ან ორი დღე: როგორც ვხედავთ, ჩვენი ეჭვი საფუძვლიანია, რაც აგრე ბრიყვულად ვერ შეუნიშნავს Le Soleil-ს, ასე რომ, ის საგნები დაუყრიათ თუ არა იქ, მაშინვე უპოვიათ კიდეც. მაგრამ არის კიდევ სხვა, უფრო აშკარა საფუძველი ჩვენი მოსაზრების სისწორის დამადასტურებელი, ვიდრე ის, ზემოთ რომ მოვიხსენიეთ. და ნება მიბოძეთ გითხრათ, ძალზე ხელოვნურად ჩანს იმ საგნების განლაგება. ზედა ქვაზე იდო თეთრი ქვედაკაბა; მეორეზე აბრეშუმის ყელსაბურავი, იქვე გარშემო ეყარა ქოლგა, ხელთათმანი და ცხვირსახოცი, რომელზედაც დაქარგული იყო: „მარი როჟე“. სწორედ ასე ბუნებრივად განალაგებდა მათ ის, ვინც დიდად ჭკვიანი არ უნდა ყოფილიყო და მოისურვებდა ბუნებრივად გამოეჩინა საგნები. მაგრამ, რაღა თქმა უნდა, ბუნებრივ განლაგებას ამას ვერ დავარქმევდით. მე უფრო ასე მაქვს წარმოდგენილი, ყველაფერი მიწაზეა დაყრილი და ფეხებით გადათელილი. იმ სივიწროვეში კაბა და ყელსაბურავი როგორღა დარჩებოდა იმ ქვებზე, უთუოდ ჩამოცვივდებოდა, როდესაც რამდენიმე ადამიანი ერთმანეთს დაეტაკებოდა. „ჩანდა, რომ, – ასე გვამცნობენ ჩვენ, – აქ უბრძოლიათ. მიწა გადატკეპნილი იყო, ბუჩქის ტოტები გადამტვრეული“, – მაგრამ ის კაბა და ყელსაბურავი თითქოს თაროებზეაო, ისე იყო შემოწყობილი. „ბუჩქებს კაბა გაეგლიჯათ და, ასე, ამოხეულიყო სამი დუიმის სიგანის და ექვსი დუიმის სიგრძის ნაჭერი. სამოსლის ერთი ნაწილი შემოკერილი ჩანდა. თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ“. აქ არის ერთი ფრიად საეჭვო ფრაზა, რომლისთვისაც Le Soleil-ს ყურადღება არ მიუქცევია. ის ნაჭრები, ასეა აღწერილი, „თითქოსდა ღვედებად დაეხიათ“, მაგრამ ასე ნაჭრების ამოხევა შეიძლება განზრახ და ხელებით. მართლაცდა იშვიათად თუ მოხდება, რომ ეკლებს ასე ნაჭრებად „დაეხიათ“ ის საკმაოდ მაგარი ქსოვილი. თავად ის ქსოვილი ისეთია, რომ ეკალს ან ლურსმანს მისი გახევა მხოლოდ პირდაპირი კუთხით შეუძლია – ნახევი სწორად მიდის და დასაწყისში, სადაც ეკალია მოხვედრილი, ასეთივე სწორი კუთხეა შექმნილი, ერთი სიტყვით, სრულიად წარმოუდგენელია, რომ ის ღვედებად „დაეხიათ“. პირველად მესმის ასეთი რამ, და თქვენც ასევე თანაბარ ზოლად რომ გახიოთ ასეთი სახის ქსოვილი, საჭიროა ორნი ჩაეჭიდოთ მას და ერთმანეთის საპირისპირო მიმართულებით გასწიოთ, სხვანაირად შეუძლებელია. თქვენ შეგიძლიათ რაიმე ნაჭერი, ვთქვათ, ცხვირსახოცი, თანაბარ ნაწილებად გახიოთ, თუ ორ კუთხეში ჩასჭიდებთ ხელს და გასწევთ, ამას ერთი ადამიანიც კარგად მოახერხებს, მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ კაბები ერთკიდიანია. განა რას შეუძლია ამ კაბის შუაგულიდან თანაბარი ნაწილების ამოხევა, სად ნახავთ ასეთ სასწაულებრივ ეკალს, არც არავითარ ეკალს არ ძალუძს ამის მოხდენა. მაგრამ თუნდაც კიდე ჰქონოდა იმ კაბას, მაშინ საჭირო იქნებოდა ორი ეკალი ერთი მხრივ და კიდევ ერთი მეორე მხრივ. ოღონდ ამ შემთხვევაში კაბის კიდე გაკერილი არ უნდა იყოს. ხოლო თუ გაკერილია, ლაპარაკიც ზედმეტია. ჩვენ ვხედავთ, ბევრი და დიდი დაბრკოლება იქნებოდა გადასალახავი იმისთვის, რომ „ეკალს“ ასე „დაეხია“ კაბა, უფრო მეტიც, ჩვენ გვაიძულებენ დავიჯეროთ, ასეთი ნაჭერი მრავალი ყოფილაო. „სამოსლის ერთი ნაწილი“ თურმე „შემოკერილი ჩანდა“! მეორე ნაწილიც ყოფილა – „მაგრამ შემოუკერელი“, ანუ, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მთლიანად იქნა ამოგლეჯილი ეკლების მეშვეობით კაბის შუაგულიდან, სადაც კიდე არ არის! დიახ, გეუბნებით, აქ გვესმის ისეთი რაღაცები, რომლის ვერდაჯერება გვეპატიება; და კიდევ, ამ საქმის სხვადასხვა გარემოებამ შეიძლება ნაკლებად დაგვაეჭვოს, ვიდრე იმან, როგორ დატოვეს მკვლელებმა ის საგნები იმ ბუჩქნარში, როდესაც იმდენი სიფრთხილე გამოიჩინეს და გვამი იქაურობას მოაცილეს. თქვენ სწორად ვერ გამიგებთ, თუ გგონიათ, ეს კაცი დანაშაულის ადგილს, იმ ბუჩქნარს უარყოფსო. უბედურება შეიძლება აქ დატრიალებულიყო. ან, უფრო სავარაუდოა, მადამ დელუკისას, მაგრამ თავად ამ გარემოებას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს. დანაშაულის ადგილის მიკვლევა რად გვინდა, მთავარია მკვლელები ვიპოვოთ. ამდენი მსჯელობა იმიტომ დამჭირდა, იმიტომ იყო საჭირო სხვადასხვა გარემოებათა გულდასმით განხილვა, რომ, ჯერ ერთი, დამემტკიცებინა Le Soleil-ის სიბრიყვე და კიდევ, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ძალდაუტანებლად, ბუნებრივად მიმეყვანეთ ამ საკითხთან, ჯგუფური იყო თუ არა მკვლელობა. ისიც უნდა დავძინოთ, რა ცუდად ჩაუტარებიათ სამედიცინო გამოკვლევა. საკმარისია ვთქვათ, იმ ექიმის დასკვნა – რამდენიმე გარეწარი უნდა ყოფილიყოო – იმდენად დაუჯერებელი და დაუსაბუთებელი ჩანდა, რომ პარიზის ცნობილ ანატომებს გასცინებიათ. თავად ამ დასკვნის საწინააღმდეგო რა უნდა ჰქონოდათ, გარდა იმისა, რომ ეს დასკვნა უსაფუძვლო იყო; გამომდინარე აქედან ჩვენ ხომ შეგვიძლია სხვანაირი ვარაუდი გამოვთქვათ? „ბრძოლის ნაკვალევის“ გამოც უნდა ვთქვათ ორიოდე სიტყვა, ნება მიბოძეთ გკითხოთ, რას უნდა მოწმობდეს ეს ნაკვალევი. გარეწართა ჯგუფს. მაგრამ, იქნებ, ხსენებული ნაკვალევი სწორედ იმას მოწმობს, რომ არც ყოფილა გარეწართა ჯგუფი? როგორ უნდა ებრძოლათ – როგორ უნდა ებრძოლათ-მეთქი ისეთი გააფთრებითა და მძვინვარებით, რომ თითქმის ყველგან დარჩენილიყო „ნაკვალევი“, ერთი მხრივ, იქ ხომ ნაზი და უღონო გოგო იყო და, მეორე მხრივ, გარეწართა მთელი ჯგუფი? წამის უმალესად, ჩუმად მოაშთობდა იმას რამდენიმე კუნთმაგარი ხელი და ამით გათავდებოდა ყველაფერი. ხმის ამოღებასაც ვერ მოასწრებდა იმათი მსხვერპლი. თქვენ, ალბათ, გახსოვთ, ზოგიერთის აზრით, დანაშაულის ადგილი ის ბუჩქნარი არ უნდა ყოფილიყო და ამის საბუთად ის მოჰყავდათ, რომ აქ ერთის მეტი ვერ დაეტეოდა. ხოლო თუ ჩვენ ვიტყვით, მოძალადე ერთი იყოო, მაშინ, მხოლოდ მაშინ შეგვიძლია ისიც ვთქვათ, იმდენად გააფთრებულებსა და გამძვინვარებულებს უბრძოლიათ, რომ კიდევაც დარჩენილა „ნაკვალევი“. და კიდევ. მე უკვე გითხარით, იმთავითვე საეჭვო უნდა გამხდარიყო ის გარემოება, რომ ყველა ის საგანი ადგილზე დაუტოვებიათ. შეუძლებელი ჩანს, ასეთი უეჭველი სამხილი როგორ უნდა დარჩენოდათ შემთხვევით იქ, სადაც იპოვეს. იმათ ხომ იმდენი გამბედაობა ეყოთ (ასეა სავარაუდებელი), რომ გვამი წაეღოთ; ამ დროს გვამზე უფრო (რამდენიმე ხნის შემდეგ ვინღა იცნობდა გახრწნილ სხეულს) ნათელი სამხილი დარჩენიათ ეჭვის აღმძვრელ ბრძოლის ველზე, მე ვგულისხმობ, დაღუპულის სახელით დაქარგულ ცხვირსახოცს. თუ ეს შემთხვევით მომხდარა, მაშინ გარეწართა ჯგუფს ვეღარ ვივარაუდებთ. ამ დროს ერთი ადამიანი უფროა სავარაუდებელი. მოდით განვსაჯოთ. მკვლელი მარტოდ დარჩენილა იმასთან, ვინც ცოცხლებში აღარ წერია. ფერწასული დასცქერის უძრავ სხეულს. მძვინვარებამ გაუარა და თავისი ნამოქმედარის გამო ბუნებრივი შიში იბუდებს მის გულში. სხვათა, თავის მსგავსთა თვალწინ ასე არ დაეცემოდა თავზარი. ის მარტოა თავისი ნამოქმედარის წინარე. კანკალებს, თავის ჭკუაზე აღარ არის. გვამის აქ დატოვება არ შეიძლება. მდინარისკენ მიათრევს, დანაშაულის სხვა სამხილს ადგილზე ტოვებს; სხვა რა გზა აქვს, ყველას ერთად ხომ ვერ მოხვევს ხელს, ჯობს უკან მობრუნდეს და მერე წაიღოს, მაგრამ ეს შემაძრწუნებელი სვლა მდინარისკენ მთლად დააფეთებს და გააოგნებს. საიდანღაც სიცოცხლის ჟრიამული მოისმის. მრავალგზის ესმის თუ ეჩვენებინა ვიღაცის ფეხის ხმა. ქალაქის სინათლეების ციმციმიც კი ჭკუას აკარგვინებს. დაბოლოს, დიდი ხნის ხეტიალის შემდეგ, სვენებ-სვენებით მიაღწევს მდინარის სანაპიროს და მოიცილებს თავის შემზარავ ტვირთს, შეიძლება ნავის მეშვეობითაც. მაგრამ ახლა, თუნდაც მთელი ქვეყნის ოქრო უბოძოთ, თუნდაც დაემუქროთ, ტანჯვა-წამებით ამოგხდიანო სულს, რაღა ძალა დააბრუნებს უკან ეულ მკვლელს იმ საშიში და მომქანცველი ბილიკით იმ ბუჩქნარში, გულის მომკვლელ მოგონებებს რომ წამოუშლის. აღარც დაბრუნდება, მოსახდენი მოხდესო. თუნდაც მოინდომოს, მაინც ვერ დაბრუნდება. ერთი სული აქვს გაიქცეს, არც არასდროს მოვა ამ გულშემზარავ ბუჩქნარში, მირბის, თითქოსდა სადაცაა სწვდებიან და დაიჭერენ. მაგრამ იმ გარეწართა ჯგუფს რა ვუყოთ? ბევრნი არიან და თავდაჯერებულად მოქმედებენ კიდეც; მართლაცდა, ასეთი ჯურის უბოროტესი ავისმქმნელებისგან იქმნება ჯგუფი. ბევრნი არიან და არც შეშფოთდებიან და არც თავზარი დაეცემათ. მარტოდმყოფს კი, კარგად ვიცით, ასე მოუვა ნამდვილად. პირველმა, მეორემ, მესამემ რომ რაღაც ვერ შენიშნოს, მეოთხეს შეუძლია მათი შეცდომის გამოსწორება. არც არაფერი დარჩებოდათ იმათ, ბევრნი არიან და სუყველანი წაიღებდნენ ყველაფერს. აღარც უკან დაბრუნება დასჭირდებოდათ. ახლა ისიც უნდა გავიხსენოთ, გვამის კაბაზე „კიდიდან წელამდე ერთი ფუტით აეხიათ ნაწილი, მაგრამ მთლად არ მოუგლეჯიათ, სამჯერ შემოუხევიათ წელის გარშემო და როგორღაც ზურგზე შეუკრავთ“. ცხადია, ასე იმიტომ გაუკეთებიათ, რომ უფრო იოლად, ხელით გადაეტანათ გვამი. მაგრამ ბევრნი რომ ყოფილიყვნენ, ასეთი რამ რატომ მოაფიქრდებოდათ? სამნი ან ოთხნი რომ ყოფილიყვნენ, გვამის კიდურებს ჩასჭიდებდნენ ხელს და სულ ადვილად წაიღებდნენ. მხოლოდ მარტომყოფს უნდა ეფიქრა, რაღაც უნდა ვიღონოო, და უკვე ნათელი ხდება, რატომ „მოერღვიათ“ „მოაჯირი ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის... მიწაზე იმისი ნაკვალევი ეტყობოდა, რომ აქ რაღაც მძიმე საგანი გადაუთრევიათ“. ბევრს კი რაღად დასჭირდებოდა გვამის ისე გადათრევა, რომ მიწაზე ცხადლივ დარჩენილიყო ნაკვალევი? ახლა კი Le Gommerciel-ში დაბეჭდილ შენიშვნას მივუბრუნდეთ; „ნაგლეჯი იმ უბედური გოგოს კაბისა, – ნათქვამია ამ გამოცემაში, – ნიკაპს ქვემოთ ყელზე დაუხვევიათ და კეფაზე გაუნასკვავთ ყვირილის დასახშობად. ასე იციან იმ ვაჟბატონებმა, რომლებსაც ცხვირსახოცი არც სჭირდებათ“. ჩვენი გარეწრები ისეთი ხალხია, რომ თავის პატივისცემა უყვართ და ვერც ვერასდროს ნახავთ უცხვირსახოცოდ, მაგრამ მე აქ სხვა რამე უნდა აღვიშნო. იმ მიზნისთვის, Le Gommerciel-ი რომ მიუთითებს, ცხვირსახოცი არც გამოადგებოდათ, ცხვირსახოცი ბუჩქებში იყო დაგდებული და ეს საგანი არც დასჭირდებოდათ „ყვირილის დასახშობად“, რაღა აჯობებდა ამ შემთხვევაში კაბის ნაგლეჯს. დასკვნაში ნათლად იყო ნათქვამი, რომ ის ნაგლეჯი შემოხვეოდა ყელზე თავისუფლად, და მაგრადაც გაუნასკვავთ“. საკმაოდ ბუნდადაა აღწერილი, მაგრამ მაინც განსხვავდება იმისგან, Le Gommerciel-ს რომ აქვს მოყვანილი. თვრამეტდუიმიანი სიგრძის ნაგლეჯი მართალია მუსლინისა იყო, მაგრამ რამდენიმეჯერ რომ გადაგვეკეცა, მკვიდრი ღვედი გვექნებოდა ხელთ. სწორედ ასეთი ღვედი უნახავთ. სწორედ ასე ვფიქრობ, მე. ის მკვლელი მარტოდ ყოფილა და გარკვეულ მანძილზე (ბუჩქნარიდან თუ საიდანღაც კიდევ) გვამის გადასატანად იმ ღვედს სხეულს შუაში შემოახვევდა და ისე წაიღებდა, ოღონდ გაუჭირდებოდა. მერე კი იფიქრებდა, სჯობს გადავათრიოო, ასეც მომხდარა, ამას გვიჩვენებს ნაკვალევი მიწაზე. მოაფიქრდა თუ არა ეს ხერხი, რაღაც თოკისმაგვარი უნდა მოეძებნა, სხვანაირად ვერაფერს გახდებოდა. ყელზე უნდა შემოეხვია უსათუოდ, რომ არ მოსხლეტილიყო. და ახლა, რაღა თქმა უნდა, მკვლელს წელზე შემოხვეული ნაჭერი მოაგონდებოდა. კიდეც მოინდომებდა გვამზე შემოხვეული ნაჭრის მოხსნას, მაგრამ უცებ ვერ იზამდა, თანაც ის ნაგლეჯი მთლად არ იყო „მოგლეჯილი“ კაბიდან. სულაც აჯობებდა ახალი ნაჭერი მოეხია. ჰოდა, ამოხევს კიდევაც, ყელზე შემოახვევს და მდინარის სანაპიროსკენ მიათრევს თავის მსხვერპლს. ამ „ღვედის“ გამოყენება რომ დასჭირვებია, რასაც უცებ და ადვილად ვერ გააკეთებდა, ამასთან ერთად არც ისეთი მოხერხებული იყო ამ მიზნისთვის და მაინც მოუშველიებია. ნათელია, რაღაცამ აიძულა აჩქარებულიყო და არც ცხვირსახოცი ჰქონია იქვე, ყველაფერი ეს მაშინ მოხდა, ჩვენი აზრით, როდესაც ბუჩქნარიდან (თუკი საერთოდ იყვნენ იმ ბუჩქნარში) წამოსულა, და უკვე გზაზე იმყოფებოდა იმ ბუჩქნარსა და მდინარეს შორის.        მაგრამ ხომ ცნობილი იყოო, შეგიძლიათ მითხრათ თქვენ, მადამ დელუკის (!) ჩვენების თანახმად, იმ ბუჩქნარის სიახლოვეს, დაახლოებით იმ დროს, როდესაც მკვლელობა მოხდა, ვიღაც გარეწრების ჯგუფი დაძრწოდა. შეიძლება მასეც ყოფილიყო. რაღა თქმა უნდა, არამზადები იმ ტრაგედიის ხანსაც მრავლად იქნებოდნენ დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს, მაგრამ არამზადების ის ჯგუფი, რომელთა გამოც მადამ დელუკის წყალობით ნაგვიანევი ეჭვი გამოთქვეს, ის ჯგუფი გახლდათ, ამ პატიოსანი და ფაქიზი მოხუცი ქალბატონის გულისწყრომა რომ დაუმსახურებია, რაკიღა მისი ნამცხვარი ჭამეს, მისი არაყი დალიეს და ისე წასულან, ფული არ გადაუხდიათ. აბა, არ განრისხდებოდა?  მაგრამ ზუსტად როგორია მადამ დელუკის ჩვენება? „მალე ვიღაც არამზადების ბრბო მოვიდა, იღრიალეს, სვეს და ჭამეს, ფული არ გადაუხდიათ და იქით გასწიეს, სადაც ის გოგო და ბიჭი უნდა ყოფილიყვნენ. დაღამებას აღარაფერი უკლდა, როდესაც ისინი მობრუნდნენ და საჩქაროდ გადავიდნენ მდინარის მეორე მხარეს“. ხსენებული „საჩქაროდ გადავიდნენ“ საჩქარო ჩანდა მადამ დელუკის თვალში, რადგან ის ჯერ კიდევ მისტიროდა იმ თავის ნამცხვარსა და ლუდს, იმ თავის ნამცხვარსა და ლუდს-მეთქი, რადგან, იქნებ, მცირე იმედი ჰქონდა, გადამიხდიანო იმის საფასურს, მაშინ რაღატომ დაამახსოვრდებოდა მათი სიჩქარე იმ დროს, როდესაც დაღამებას აღარაფერი უკლდა? რა გასაკვირია, რომ არამზადების ჯგუფი იჩქარებდა შინ წასვლას, იმათ ხომ მდინარე პატარა ნავით უნდა გადაეცურათ, თანაც ქარიშხალი და ღამე მოახლოებულიყო. გუბნებით, მოახლოებულიყო-მეთქი, რადგან ღამე ჯერ კიდევ არ დამდგარიყო. მხოლოდ დაღამებას აღარაფერი უკლდა და იმ „არამზადების“ თავხედურმა სიჩქარემ შეურაცხყო გულდინჯი მადამ დელუკი. მაგრამ ჩვენ ვიცით, რომ სწორედ იმ საღამოს მადამ დელუკმა და მისმა უფროსმა ვაჟიშვილმა „ქალის კივილი გაიგონეს სასტუმროს ახლოს“. და რას უნდა გულისხმობდეს მადამ დელუკის სიტყვები, საღამოს რა ხანი იყო, როდესაც იმათ კივილი გაუგონიათ? „უკვე კარგა დაღამებულიყოო“, უთქვამს მას. მაგრამ „უკვე კარგა დაღამებულიყო“, რაც უნდა იყოს, მაინც ღამეა; ხოლო „დაღამებას აღარაფერი უკლდა“ ჯერ კიდევ დღეა. გამომდინარე აქედან, ცხადი უნდა იყოს, ის ჯგუფი წასულა უფრო ადრე, ვიდრე მადამ დელუკი კივილს (?) გაიგონებდა. მრავალ გაზეთს სიტყვასიტყვით მოჰყავს ის პასაჟები, მე რომ თქვენთან საუბრისას ვახსენე, ვერავითარ განსხვავებას ვერ ნახავთ, არც ერთ გამომცემელს, არც იმ ჩვენ მირმიდონელებს პოლიციიდან არ შეჰპარვიათ ეჭვი ამ სიტყვებში.        კიდევ ერთ საბუთს მოვიყვან და ამით უარყოფილი იქნება დამნაშავეთა ჯგუფის ამბავი; ერთს-მეთქი, მაგრამ, ჩემი აზრით, სრულიად შეუვალს. ჩვენ გვახსოვს ის დიდი ჯილდო და სრული პატიება რომ აღუთქვეს სახელმწიფოს სახელით, ვინც გათქვამდა დამნაშავეს, ჰოდა, იმ ნაძირალებსა და გარეწრებში ნუთუ არ აღმოჩნდებოდა ვინმე, ვინც მაშინვე არ გასცემდა თავის თანამზრახველებს? ასეთ ჯგუფებში ყოველი იმდენად ჯილდოს მიღებას ან გაქცევას კი არ ესწრაფვის, არამედ იმის შიში აქვს, ვაითუ სხვამ დამასწროს და გამცესო. და რაკი ეს საიდუმლო საიდუმლოდვე რჩება, ეს შემზარავი, ბნელით მოცული ამბავი იცის მხოლოდ ერთმა ან ორმა სულიერმა, და კიდევ ღმერთმა. მოდით და ახლა შევაჯამოთ მცირეოდენი, თუმცა უკვე გარკვეული შედეგები ჩვენი ვრცელი ანალიზისა. ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ეს საბედისწერო შემთხვევა იყო და ის მოხდა მადამ დელუკის ჭერქვეშ ან ის გოგო დე რულის კარიბჭის სიახლოვეს, იმ ბუჩქნარში მოკლეს; მკვლელი უნდა ყოფილიყო საყვარელი ან ვიღაც ახლობელი, იდუმალი ნაცნობი დაღუპულისა. ის ნაცნობი კაცი მზისგან გარუჯული გახლდათ. ჰოდა, ეს გარეგნობა, ის გარემოება, რომ ქუდის ზონარი „მეზღვაურის მარყუჟით“ იყო შეკრული, ვიღაც მეზღვაურზე მიგვანიშნებს. ამ კაცის სანდომ-საამური გამხდარა ის გულმხიარული, თუმცა კი უკარება გოგო, რაც იმას მოწმობს, უბრალო მეზღვაური არ უნდა ყოფილიყო იგი. წერა კარგი სცოდნია, ისიც იცის, როგორ მიუდგეს იმ გაზეთებს, ყველაფერი ეს გვამცნობს ჩვენი ვარაუდის სისწორეს. Le Gommerciel-ში გამოქვეყნებული წერილი გვატყობინებს იმ პირველი გაქცევის ამბავს და გამომდინარე აქედან შეგვიძლია ვიფიქროთ, სწორედ ის მეზღვაური ყოფილა „საზღვაო ოფიცერი“, რომელმაც ის უბედური გოგო იმთავითვე დაღუპვის გზაზე დააყენა. ჩვენი ვარაუდი იმითაც მტკიცდება, რომ ის შავტუხა კაცი აღარსად ჩანს. მინდა ისიც აღვნიშნო, ის შავტუხა იყო და მზისაგან გარუჯულიც, მისი შავგვრემანი სახე კარგადაც დაგამახსოვრდებოდათ, რადგან ხსენებული ნიშანი ერთადერთი იყო, რაც დაჰვიწყებია ორივეს, ვალანსსაც და მადამ დელუკსაც. მაგრამ რატომაა ის კაცი დაკარგული? იმ ავაზაკების ჯგუფს ხომ არ მოუკლავს? თუ მასეა, რატომ ნახეს მხოლოდ იმ მოკლული გოგოს ნაკვალევი? ბუნებრივია, რომ ამ ორი ადამიანის მკვლელობა ერთსა და იმავე ადგილას უნდა მომხდარიყო. იმ კაცის გვამი კი სადღაა? მკვლელები, რაღა თქმა უნდა, ორივე სხეულს მოიცილებდნენ. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ის კაცი ცოცხალია და ჩუმადაა, შიშობს, ვაითუ მკვლელობა მე დამბრალდესო. ამ ვარაუდის გამოთქმა ახლა შეიძლება, ამ ბოლო ხანს, მოწმეები რომ გამოჩნდნენ, ვისაც ის და მარი ერთად უნახავთ; ხოლო მაშინ, პირველ ხანებში, ვინ რას იტყოდა. უდანაშაულო კაცი იმწუთას ასე იფიქრებს, წავალ, სადაც ჯერ არს განვაცხადებ ამ უბედურების ამბავს და არამზადების დაჭერაშიც მივეშველებიო. სწორედ ასე უნდა მოქცეულიყო. ის იმ გოგოსთან ერთად უნახავთ. ღია ბორნით მასთან ერთად გადასულა მდინარეზე. მკვლელების გამოაკშარავების აუცილებლობას იდიოტიც კი მიხვდებოდა, მხოლოდ ასე შეძლებდა დაემტკიცებინა თავისი უდანაშაულობა. ჩვენ არამც და არამც არ შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ იმ საბედისწერო კვირადღის ღამეს მას არც არავინ მოუკლავს და არც არაფერი სცოდნია ამ მკვლელობის შესახებ. ხოლო თუ ვიტყვით, სწორედ მასე იყოო, შეიძლება ავხსნათ მისი, საღსალამათი ადამიანის დუმილის მიზეზი.        ჩვენ კი რაღა გვინდა ჭეშმარიტების მისაკვლევად? კიდევ ვიმსჯელოთ და უფრო მეტი გვეცოდინება და უფრო გამომზეურდება ეს საიდუმლო. მოდით ჯერ იმ პირველი გაქცევის ამბავს ჩავუღრმავდეთ. ჯერ იმ „ოფიცრის“ ასავალ-დასავალი გამოვარკვიოთ, სად არის ახლა და სად იყო მაშინ, მკვლელობის დროს. მოდით გამოწვლილვით შევუდაროთ ერთიმეორეს ის ცნობები, საღამოს გაზეთში რომ გამოუგზავნიათ და სადაც ბრალს სდებდნენ გარეწართა ჯგუფს. ხოლო ამის შემდეგ ერთმანეთს შევუდაროთ სტილიცა და ხელნაწერიც, იმ ცნობების სტილსა და ხელნაწერს, დილის გაზეთში რომ გამოუგზავნიათ უფრო ადრე; მაშინ კი სწორედ იმ მენისს ადანაშაულებდნენ ასე უღმერთოდ. დაბოლოს, მოდით ეს მრავალრიცხოვანი ცნობები შევუდაროთ იმ ოფიცრის რომელიმე ბარათის სტილსა და ხელნაწერს. იმასაც ნუ დავივიწყებთ, რომ უნდა მოვკრიბოთ კიდევ სხვა დამატებითი ცნობები იმ „შავტუხა კაცის“ გარეგნობისა და მიხრა-მოხრის შესახებ, ამიტომ უნდა მოვიწვიოთ მადამ დელუკი, მისი ბიჭები და ის ვალანსიც, ომნიბუსის მძღოლი. გულდასმითა და გონივრული გამოკითხვის შემდეგ უსათუოდ მოვიპოვებთ ცნობებს ამ საკითხზე (და სხვაზეც), ცნობებს-მეთქი, რომლებსაც ისინი მოგვაწვდიან და თავად კი ვერ ხვდებიან, თუ იციან რამე ამის თაობაზე. და მოდით ამჟამად ნავის ასავალ-დასავალი გავიგოთ, მებორნემ რომ ნავსაყუდელში მიაბა ორშაბათ დილით, ოცდასამ ივნისს, და ჩუმად რომ წაიყვანეს, საბაჟოს უფროსისთვის არ შეუტყობინებიათ, საჭეც არ მოუკითხავთ, ისე, ეს ამბავი ჯერ კიდევ გვამის აღმოჩენამდე მომხდარა. ფრთხილი და ბეჯითი თუ ვიქნებით, ჩვენ შეგვიძლია იმ ნავის კვალს მივაგნოთ; მებორნეც კარგად იცნობს იმას და საჭეც ხომ ჩვენს ხელთაა. იალქნიანი ნავის საჭეს კი არავინ მიაგდებს ისე იოლად. ჰოდა, აქ, ნება მიბოძეთ, კიდევ ერთი კითხვა დავსვა. იმ ნავის პოვნის შესახებ არ გამოუცხადებიათ, ჩუმად მიუყვანიათ ნავსაყუდელში და ჩუმადვე წაუყვანიათ იქიდან. მაგრამ იმ ნავის მფლობელმა თუ იმან, ვისაც ქირით ჰყავდა წამოყვანილი, უკვე სამშაბათ დილით ადრე როგორ გაიგო, ორშაბათს ნაპოვნი ნავის ადგილსამყოფელი, ამის შესახებ ხომ განცხადება არ გამოუქვეყნებიათ; უნდა ვიფიქროთ, რომ იმას რაღაც კავშირი და ურთიერთობა ჰქონდა საზღვაო სამსახურთან და იქნებ, ყველაფერს იგებდა კიდეც ამ კავშირისა და ურთიერთობის მეშვეობით, სულ წვრილმან ამბებსაც კი? მარტოდმყოფ მკვლელზე გიამბეთ, სანაპიროსკენ რომ მიათრევდა თავის ტვირთს; მაშინ ისიც გითხარით, შეიძლება იმან ნავი მოიშველია-მეთქი. ახლა კი ცხადია, მარი როჟე ნავიდან იყო გადაგდებული. სწორედ ასე უნდა მომხდარიყო. გვამს არ დააგდებდა იქვე, სანაპიროს თავთხელ წყალში. უცნაური ნაჭრილობევი რომ ეტყობოდა მსხვერპლს ზურგსა და მხრებზე, ნავის ძირზე დატანებული საიალქნო კაუჭებისგან უნდა ყოფილიყო. გვამს სიმძიმე არ ჰქონდა მიბმული, ნავის არსებობას ესეც მოწმობს. ნაპირიდან რომ გადაეგდოთ მოკლული, სიმძიმის მიბმა არ დაავიწყდებოდათ. ჩვენ შეგვიძლია ასე ავხსნათ ეს გარემოება, ნავზე ასვლისას მკვლელი ჩქარობდა და არც გახსენებია რაიმე სიმძიმის წაღება, გვამის გადაგდების ხანს კი მიხვდებოდა უთუოდ ამ თავის შეცდომას, მაგრამ რაღა დროს. ყველაფერზე მზად იყო, ოღონდ იმ დაწყევლილ სანაპიროზე აღარ დაბრუნებულიყო. თავისი შემზარავი ხელბარგი რომ მოიცილა, მკვლელმა საჩქაროდ ქალაქს მიაშურა, რომელიღაც ჩაბნელებულ ნავსაყუდარს მიაკვლია და ნაპირზე გადახტა. მაგრამ ნავს რაღა უნდა უყოს, მიაბას თუ არა? ნავის დარდი აღარ ჰქონდა, ძალზე ჩქარობდა და იმიტომ. ნაპირზე გადასული იმასაც მიხვდებოდა, ნავი აქ რომ გავაჩერო, ხომ დავიღუპეო. ბუნებრივია, შეძლებისდაგვარად ყველაფერს მოიცილებდა, რაც კი მის დანაშაულთან იყო დაკავშირებული. სასწრაფოდ გაიქცეოდა იმ ნავსაყუდარიდან, რაღა თქმა უნდა, ის ნავიც აღარ დაავიწყდებოდა. დინებას გაატანა. მოდით და კიდევ წარმოვიდგინოთ ამ ამბის გარემოებანი – განთიადზე იმ არამზადას გული გადაუქანდება, გაიგებს, რომ ის ნავი უპოვიათ და სწორედ იმ ადგილას მიუყვანიათ, სადაც მას ყოველდღე უხდება ყოფნა, იმ ადგილას-მეთქი, სადაც, იქნებ თავისი სამსახურის გამო უნდა იაროს დღენიადაგ და ამავე ღამეს წაიყვანს იმ ნავს, საჭის თხოვნას როგორღა გაბედავს, ისე. სადღა უნდა იყოს ახლა ის უსაჭო ნავჭურჭელი? მოდით უპირველეს ყოვლისა იმისი ძებნა დავიწყოთ. სწორედ ამ ძიების შედეგად უნდა ვიხილოთ პირველი გაელვება ნათლისა, ჩვენი წარმატების დილა თენდება. კი გაგვაოცებს ნამდვილად, ისე მალე გვაზიარებს ის ნავი საიდუმლოს და გავიგებთ, ვინ იმყოფებოდა მასში იმ საბედისწერო უქმე დღეს. სამხილი სამხილს დაემატება და მკვლელსაც მივაგნებთ. მინდა სწორად გამიგოთ, თანხვედრათა შესახებ გესაუბრებით მხოლოდ. საკმარისი უნდა იყოს, რაც ზემოთ გითხარით ამ საგანზე. ზებუნებრივის რწმენა გულშიაც კი არ გამივლია. მოაზროვნე ადამიანთაგან ვერავინ უარყოფს ორი რამის, ბუნებისა და ღვთაების არსებობას. მეორე ქმნის პირველს და შეუძლია, თუკი ინებებს, მისი მართვა და განახლება, ესეც უდავოა. მე ვამბობ, თუკი ინებებს-მეთქი, მისი ნებაა აქ საკითხავი და არა ძალა, როგორც ამას გვასწავლის სიშლეგესთან წილნაყარი ლოგიკა. საფიქრებელი ის კი არ არის, რომ უზენაესს არ ძალუძს თავისი კანონების განახლება, არამედ თავად ჩვენ შევურაცხყოფთ მას, რაკიღა სულ გავიძახით მისი განახლების აუცილებლობას. ეს კანონები იმთავითვე მოწოდებული იყო მოეცვა ყოველივე ის, რაც შეიძლებოდა მომავალში მომხდარიყო – ღმერთისთვის აწმყო მუდამ წარუვალია.        ვიმეორებ, ყველაფერი, რაც გიამბეთ, თანხვედრათა წარმოჩენა იყო. და კიდევ: ჩემი ნაამბობისდა კვალად, იმ უბედური მარი სესილ როჯერსის ბედს, რამდენადაც ჩვენთვისაა ცნობილი, და მარი როჟეს ბედს შორის, მისი სიცოცხლის გარკვეულ მონაკვეთში, შეიძლება რაღაც პარალელის გავლება, რომლის გასაოცარი სიზუსტის განჭვრეტა დაძაბავს ჩვენს გონებას. გარწმუნებთ, ყოველივე ეს ცხადლივ ჩანს, მაგრამ ერთი წუთითაც არ უნდა გავივლოთ გულში, რომ ზემოთ აწ უკვე დასმული წერტილის შემდეგ მარიზე სევდის მომგვრელი მოთხრობის განგრძობა და მისი საიდუმლოს კვანძის გახსნისას გადმომეკრა ამ პარალელის შემდგომი განვრცობის საჭიროება ან თუნდაც ის, რომ ჩამეგონებინა თქვენთვის, პარიზში ჩატარებული ძიება იმ გრიზეტი გოგოს მკვლელობის თაობაზე ან ის ძიება, რომლის საფუძველიც მსგავსი წანამძღვრები იქნება, რაღაც მსგავს შედეგს მოგვცემს. ეს ჩვენი უკანასკნელი ვარაუდები თუ გვემახსოვრება, ნათელი იქნება, რომ მცირეოდენი განსხვავება ორ ფაქტს შორის გახდება უდიდესი შეუსაბამობის საფუძველი, ერთმანეთისგან დაშორიშორდება მათი ორი დინება და იმიტომ; სწორედ ასეა არითმეტიკაშიც, რაღაც შეცდომა შეიძლება თავისთავად სულაც უმნიშვნელო იყოს, მაგრამ ბოლოს, გამრავლების შედეგად დიდზე დიდი შეიქნება. ჩემი გაფრთხილებაც უნდა გვახსოვდეს, ზემოთ მოყვანილ ალბათობათა გამოთვლა უარყოფს პარალელების შემდგომი განვრცობის აზრს, უარყოფს მტკიცედ და ცხადლივ იმდენად, რამდენადაც მატულობს ამ პარალელის გავლების სივრცეები და რამდენადაც ზუსტი აღმოჩნდება იგი. ეს ერთ-ერთი იმ ანალოგიათაგანია, რომელიც თითქოსდა მათემატიკისგან შორს მდგარმა კაცმა უნდა ახსნას, მაგრამ ასე არ არის, სწორედ მათემატიკოსს ძალუძს მისი სრულყოფილად წარმოჩენა. მაგალითად, ძნელზე ძნელია ჩვეულებრივ მკითხველს დავუმტკიცოთ ის გარემოება, რომ კამათლის მოთამაშეს თუ ორგზის დაუჯდა ექვსიანები, შეიძლება მესამედაც გაუმართლოს. და ამ აზრის მქონე უდიდეს ფსონს ჩამოვა კიდეც. საღ გონებას უჭირს ამ ამბის გათავისება. კამათლის ის ორი გაგორება ხომ უკვე წარსულს ჩაჰბარდა და როგორ შეიძლება იმოქმედოს მესამეზე, მომავალში რომ უნდა მოხდეს. მესამედაც ექვსიანების დაჯდომა მისთვის ზუსტად ისევეა შესაძლებელი, როგორც სხვა დროსაც, ანუ იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად მოხერხებულია მოთამაშე. და ეს თავისი მოსაზრება ისე სჯერა, რომ ვერც გაუწევთ წინააღ…
დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 7:53pm on თებერვალი 12, 2015
თემა: დედოფალა
ჯი ხილივითაა, ხეზე უნდა მოწყვიტო; როგორიცაა ხეხილი, ისეთია მისი ხილი. ვერ წარმომიდგენია მშვენიერება, რომელიც აქაც არის, იქაც დადის, ყველას უღიმის, ყველას უცინის და ვით კახპა-როსკიპი პატივს იმას სცემს, ვინც რომ მეტს მისცემს. ასეთი ტურფა გზაჯვარედინების ვენერაა. ხელოვნება ჩვენთვის მშობლიური რამ არის, ოჯახის გენიაა, მეგობარია, ამხანაგია. ის ჩვენზე უკეთ გამოხატავს ჩვენს გრძნობებს; ხელოვნება ერთია, ჩვენი ოჯახის ღმერთია, რომ გაიცნო, მის ბინას უნდა ეწვიო. ღმერთი შექმნილია ადამიანებისათვის, ხელოვნების ქმნილება კი იმ გარემოსათვის, რომელსაც იფერებს და აგვირგვინებს. ლამაზი ის არის, რასაც ადგილი მოიხდენს. ასე რომ, ადგილის სანახავად გავემართე, ადგილისა, სადაც შევძლებდი ჩემი ავეჯი დამემყნო; ნახევარი დღე იქ გავატარე, სადილიც იქ გეახელით. გიყვარდეს სული, მაგრამ, სხეულიც არ დაივიწყო. ორივე დავაპურე თუ არა, იქით წავედი, საიდანაც მოვედი. შინ კარგ გუნებაზე ვბრუნდებოდი. გზაჯვარედინს მივადექ უკვე. კარგად ვიცოდი, რომელ გზას უნდა დავდგომოდი. მაგრამ მაინც მეორეზე მეჭირა თვალი; იმაზე, რომელიც მინდვრებში ბრწყინავდა, ლამაზი, კოხტა, ყვავილებში ჩამჯდარი. ჩემს თავს ვეუბნებოდი: „აჰ! რა კარგი იქნება, ეს ოხერტიალი, იმ მხარეში ყიალი. ეშმაკსაც წაუღია ეს შარაგზა, დღე გრძელი და კარგია, მეგობარო, ნუ გავრბივარ აპოლონზე სწრაფად. რა მეჩქარება, ლოდინისაგან დედაბერი არ დაკარგავს ლაილაის მადას... ღმერთო დიდებულო! რა საამო სანახავია ეს პატარა, თეთრად მორთული ქლიავი! მივიდეთ მასთან. მანძილი? დიდი არაფერია, - ხუთი თუ ექვსი ნაბიჯი. ნიავი მის პატარა ბუმბულებს ჰაერში დააფრიალებს: გეგონება, თოვლი მოდისო. აუ, რამდენი მოჭიკჭიკე ჩიტია! რა ნეტარება!.. ეს ნაკადულიც დუდუნით ბალახებში რომ მისრიალებს, თითქოს კატის კნუტი ხალიჩაზე მატყლის გორგალს ეთამაშებაო... მოდი და მივყვეთ. აი, ხეების მწკრივი გზას უღობავს. ვაიმე, ვაიმე, გამოიჭერენ საბრალოს... არა, გაექცა. ნეტავ, სად გაძვრა ეგ სალახანა?.. აქ არის, აი აქ, ბებერ და თავმოჭრილ თელას დასიებულ, ნეკრესიან და დაკოჟრილ ფესვებში. ერთი ამას დამიხედეთ!.. მაინც სად ჯანდაბაში მივყევარ ამ გზას?..“    ასეთი ბაასით ფეხდაფეხ მივდევდი ჩემს ლაზღანდარა აჩრდილს; თავს ვიკატუნებდი, თითქოს არ ვიცოდი ფარისეველმა, სად მივყავდი ამ მაცდურ ბილიკს. ჰა, კოლაჯან, რა კარგად ცრუობ. ოდისევსზე უფრო საზრიანი ხარ და თავს იკატუნებ, თავს იგდებ; შე სულძაღლო შენა, მშვენივრად იცი, სადაც მიდიხარ! ქვეშქვეშავ, მაშინაც იცოდი, როცა ანუას ციხე-დარბაზიდან გამოდიოდი. აქედან ერთი საათის სავალზე ჩვენი ყოფილი ტრფიალის, სელინას, ფერმაა. მივალთ, უეცრად თავს წავადგებით, გავაკვირვებთ... მაგრამ ვინ უფრო გაკვირვებული დარჩება, მე თუ ის? რამდენი წელია არ მინახავს! ნეტავი რა დარჩა ჩემი დედოფალას მშვენიერი სახისგან, ტურფა ლამაზმანისგან? ახლა ხომ თამამად შემიძლია პირისპირ შევეყარო, არ მეშინია, თუ თავისი გალესილი კბილებით დამიღრღნის გულს. ჩემი გული ხომ ბებერი ვაზის რქასავით გახმა. ნეტავ, კბილები თუ შერჩა? ეჰ, დედოფალავ, დედოფალავ, სიცილის დროსაც როგორ იკბინებოდნენ ეგ შენი კიჭები, როგორ აპამპულე საბრალო ბრონიონი! ბზრიალასავით ახტუნავე და ატრიალე. რა ვუყოთ, ეს თუ გართობდა, ღმერთმა შეგარგოს, ჩემო გოგონი, ღმერთო ჩემო, რა ტუტრუცანა ვიყავი.    მაგონდება ჩემი თავი ახალგაზრდა, მთელ ამ მხარეში სახელგანთქმულ მოქანდაკე მედარ დანიოს შეგირდად რომ ვედექი. რაგვზე იდაყვებით დაყრდნობილი ვარ და პირდაღებული მეზობლის ბოსტანში ვიცქირები. იქ სალათების, მარწყვების, მწვანე კიტრების, ვარდისფერი ბოლოკებისა და ოქროსფერი ნესვების მარგებში ლამაზი და მარდი გოგონა დადის. დადის ფეხშიშველა, მკლავტიტველა, მკერდგაღეღილი, ქერა ნაწნავები აქვს, უხეში ტილოს ხალათი მკვრივ ძუძუებს ამოუბურცავს და მოკლე კაბა მუხლებამდე ძლივს სწვდება. მზისაგან დამწვარი ხელებით ორ სავსე სარწყულს მცენარეების თავზე ხრის, იმათაც პატარა ნისკარტები დაუფჩენიათ და წყალს დასწაფებია... და მეც, მოჯადოებულ კოლას, უკეთ რომ დამენახა, არც თუ ისე პატარა ხახა დამიფჩენია. მიდი-მოდის ლამაზი, ცლის სარწყულებს, მერე ისევ წყალსაცავისაკენ მიდის, ავსებს ორივეს, ლერწამივით წელში იმართება, უკან ბრუნდება, ვიწრო ბილიკებზე, დასველებულ მიწაზე ფრთხილად ადგამს თავის გრძელთითებიან ფეხებს, სიარულისას მწიფე ხენდროებსა და მარწყვებს რომ ეალერსებიან. ჭაბუკივით მრგვალი და მაგარი მუხლები აქვს. თვალებით ვჭამ. თითქოს ვერ ამჩნევს, რომ ვუყურებ და თავის ჟუჟუნა წვიმის პკურებით სულ ახლო და ახლო მოიწევს; მომიახლოვდა, თვალთ ისარი მესროლა... ვაიმე! ამ ისარმა შიგ გულში დამკოდა. ვიგრძენ, მახეში გავები. რა კარგი ნათქვამია: „რა ქალის თვალი, რა დედაზარდლი“. წამოვეგე თუ არა მის ანკესზე, ბორგვა დავიწყე... გვიანღა იყო! დავრჩი ჩემს რაგვზე მიჯაჭვული... თითქოს მივავიწყდი, ყურადღებასაც არ მაქცევს, ჩაცუცქულა და კომბოსტოს რგავს; მხოლოდ დროდადრო გადმომხედავს. თვალს შემავლებს. ამოწმებს ვერაგი ნადირი, ნადავლი ხომ არ გამექცაო. ვხედავ, როგორ იცინის, ამაოდ ვეუბნები ჩემს თავს: საბრალო ძმაკაცო, მოუსვი აქედან, ხომ ხედავ, მასხარად გიგდებს-მეთქი. მაგრამ მის სიცილზე მეც ვიკრიჭები. უთუოდ გამოთაყვანებულის სიფათი მაქვს!.. და აი უეცრად განზე გახტა: ერთ, მეორე, მესამე მარგს გადაევლო, გარბის, ხტის, იჭერს ბაბუაწვერას მფრინავ ბუსუსებს, რომლებიც ნებივრად მიცურავენ ჰაერის ტალღებზე, ხელს მიქნევს, მიყურებს და მიყვირის: - გაბმულხარ, ჩიტო, მახეში!..     და ამის თქმაზე ღია მკერდში, ორ კოკორს შუა, ჰაერში მოცურავე ფაფუკ ნავსა დებს. მართალია, ბრიყვი ვარ, მაგრამ სატრფიალო საქმეებში არც ისე არიფი. ვეუბნები: მეც იქ ჩამდევი-მეთქი. გაიცინა ლამაზმა, დოინჯი შემოიყარა, ფეხები გაშალა და მომახალა: - ერთი ამ მსუნაგს დამიხედეთ; დაგიდგება თვალები, შენთვის როდი მწიფდება ჩემი ქორფა ვაშლები.     ასე გავიცანი აგვისტოს მიწურულის ერთ საღამოს დედოფალა მალხაზი, ის მებაღე ლამაზი. დედოფალას იმიტომ ეძახდნენ, რომ იმ წვრილდრუნჩა ქალბატონს ჰგავდა: გრძელი ტანი რომ ჰქონდა, პატარა თავი, პიკარდული ეშმაკუნა ცხვირი, წინ წამოწეული და ფართო პირი, რომ ეცინა და ეღრღნა გულები და კაკლები. მაგრამ ავდრის მომასწავებელი მზიანი დარის ნისლში მობანავე მისი მუქი ლურჯი თვალებიდან და დამცინავად მომღიმარე ბაგეების კუთხეებიდან, ტყის კეკლუც ფერიას რომ მიუგავდა, იშლებოდა ძაფი, რომლითაც ქერა ობობა ადამიანების ირგვლივ თავის აბლაბუდას ქსოვდა.    ამის შემდეგ მუშაობას ვუკელი და პირდაფჩენილი რაგვზე მანამდე ვიჯექი, სანამ დუნდულოებში უსტა მედარის ჯიგრიანი პანღური სინამდვილეს არ მომაგონებდა. ზოგჯერ დედოფალაც გაბრაზებით დამიყვირებდა: - ხომ კარგად შემათვალიერე წინიდანაც, უკნიდანაც; სანახავი მეტი რა დაგრჩენია? კარგად უნდა მიცნობდე, მგონია. მე კი თვალს ეშმაკურად ჩავუკრავდი და ვეტყოდი: - ქალი და ნესვი ძნელი შესაცნობია.    რომ იცოდეთ, რა სიამოვნებით მოვჭრიდი ერთ ნაჭერს!.. არა, შეიძლება სხვა ხილზედაც არ მეთქვა უარი, ჭაბუკი ვიყავ, მქონდა მჩქეფარე, მდუღარე სისხლი, მგზნებარე გული, ათას ქალწულზე ვიყავ შეყვარებული; განა ეს მიყვარდა? ცხოვრებაში არის წუთები, როდესაც კაბაჩაცმული თხაც შეიძლება შეგიყვარდეს. არა, ბრონიონ, მკრეხელობ, სულ ტყუილია, რასაც ამბობ. პირველად ვინც გიყვარს, ის არის ნამდვილი საყვარელი, სანეტარო, საამური და სწორედ ის უნდა გიყვარდეს კუბოს კარამდე. ჩვენი წყურვილის მოსაკლავად გაუჩენია მნათობებს და უთუოდ მუდამჟამს იმიტომ მწყურია, რომ ის არ დამილევია. და ალბათ მთელი სიცოცხლე მეწყურება.    როგორ ვიყავით შეხმატკბილებული! ერთმანეთის თრევაში ვაღამებდით და ვათენებდით. ორივეს კარგად გვქონდა გალესილი ენა. ლანძღვა-გინებით მამკობდა, არც მე ვრჩებოდი ვალში. ერთმანეთს თვალებით ვჭამდით და კბილი საკბენად გვქონდა გამზადებული. ხან ავი სიტყვის შემდეგ, უფრო გულიანად რომ ეცინა, მიწაზე დაეშვებოდა, კრუხივით ჩაცუცქდებოდა, თითქოს თალგამების და ხახვის გამოჩეკა უნდაო. საღამოთი ჩვენს ღობესთან სამუსაიფოდ მოდიოდა, მაგინებდა. ერთ დღეს გაბედულად თვალში თვალი გამიყარა, ჩემ გულში სუსტ ადგილს ეძებდა, სურდა მისი აკვნესება. ეხლაც ვხედავ ხელებაწეულს; ალუბლის წითელი ნაყოფით დახუნძლულ ტოტს თავისკენ ეწევა, ქერა თმებს ტოტი ყვავილწნულად ეხვევა, კისერდაგრძელებული ნაყოფს ტოტზევე კენკავს, კურკებს კი ხეზევე ტოვებს. სურათი წუთიერი, მარადიული და მშვენიერია, ეს სიჭაბუკეა, ციურ ცურებს დაწაფებული გაუმაძღარი ჭაბუკი! მერე ავეჯის პანოებზე რამდენჯერ ამომიკვეთავს აყვავებულ თელას ქვეშ მისი მშვენიერი მკლავების, კისრის, ძუძუების, გაუმაძღარი პირის და უკან გადახრილი თავის მოხატულობა... ვერ მოვითმინე, კედელზე გადავიხარე, ტოტი გამოვგლიჯე, ტოტი, რომელიც ხელში ეჭირა, ვწვდი პირით და სველ კურკებს ხარბად დავუწყე წუწნა. კვირაობით სეირნობაზე ან ბოჟის მარანთან ვხვდებოდით ერთმანეთს. ერთად ვცეკვავდით; ლარტყასავით მოქნილი და კოხტა ვიყავი. სიყვარული ფრთებს მასხამდა, ამბობენ, ტრფობა ვირსაც ააცეკვებსო. ვცეკვავდით, მაგრამ კინკლაობას ერთი წუთითაც არ ვწყვეტდით... ღმერთო! რა ჭირვეული რამ იყო! რა არ უთქვამს ჩემს დაღრანჯულ გრძელ ცხვირზე, დაფჩენილ დიდ პირზე; შიგ ნამცხვრის გამოცხობა შეიძლებაო. გამუდმებით დასცინოდა ჩემს მეჯღანის წვერსა და სიფათს, რომელიც, თუ ჩვენს მოძღვარს დავუჯერებთ, ჩემი გამჩენი უფლის ნაღდი ასლია (რამდენს ვიცინებთ, ერთმანეთს რომ შევხვდებით). ერთი წუთითაც არ მაძლევდა მოსვენებას. არც მე ვიყავი ენაბლუ ან ცალხელა... რაც უფრო გრძელდებოდა ეს თამაში, ცეცხლი მით უფრო გვედებოდა... კოლაჯან, უსტა მედარ ლანიოს რთველი თუ გახსოვს! დედოფალაც მოეწვიათ. კვლებში ერთმანეთის გვერდით ვიყავით დახრილი. თავებით თითქმის ვეხებოდით ერთმანეთს. ზოგჯერ, კრეფის დროს, ჩემი ხელი შეცდომით მის კანჭს ან დუმას ხვდებოდა, მაშინვე სახე წამოენთებოდა, ნორჩი ფაშატივით ტლინკებს მესროდა ან ყურძნის წვენით მითხუპნიდა ცხვირს, მე კი შავი მტევნით ვუსრესდი მზით დამწვარ ოქროსფერ ყელს... თავს ალქაჯივით იცავდა. ბევრი ვუარე, ბევრი ვდიე, მაგრამ ვერ იქნა და ვერ გამოვიჭირე. ერთმანეთს ვუთვალთვალებდით. ის ცეცხლს აღვივებდა, ენას მიყოფდა და მიყურებდა, როგორ ვიწვოდი. - ვერ გამომიჭერ, კოლა... მე კი იმ ჩასუქებულ კატას ვემსგავსებოდი, ღობეზე რომ მოიკალათებს, თვალებს მილულავს, მალულად უჭვრეტს მოცეკვავე წრუწუნას და წინდაწინ ილოკავს ტუჩებს: - იცინე, იცინე, ვნახოთ ბოლოს ვინ გაიცინებს.    და აი, ერთხელ, ნაშუადღევს (ეს იყო იმავე თვეს), მაისის მიწურულს (მაგრამ უფრო ცხელოდა, ვიდრე დღეს), როცა სულშემხუთავი პაპანაქება იდგა, თეთრი ცა თონის პირივით თავის მგზნებარე ალმურში გვხვევდა. და ამ ბუდეში უკვე ერთი კვირა ჩასაფრებული გრიგალი კრუხივით თავის კვერცხებს ამაოდ აჯდა. ადამიანი სიცხისაგან დნებოდა; სველი იყო შალაშინი, ხელზე მეწებებოდა ბურღი და აღარ მესმოდა დედოფალას ხმა, წეღან რომ მღეროდა. თვალებით ძებნა დავუწყე, ბაღში არავინ იყო... უეცრად კარვის ჩრდილში ჩამომჯდარი დავინახე, პირი დაეღო, თავი გადაეხარა და კარის ზღურბლზე მიწოლილს ეძინა... ერთი ხელი სარწყულზე ჩამოედო. ძილს ერთბაშად მოეცელა. ჩემს წინ იყო, ვით დანაე მცხუნვარე ცის ქვეშ, ტანაყრილი, ნახევრად შიშველი და მიბნედილი, ვიფიქრე, იუპიტერი ვარ-მეთქი. ღობეს გადავევლე, გზად კომბოსტო და სალათა გავთელე, გულში ჩავიკარ, ხარბად დავკოცნე: შიშველი იყო, ცხელი და მთლად გაოფლილი, ნახევრად მძინარე და ვნებააშლილი მორჩილად მნებდებოდა. თვალმინაბული, ტუჩებით ჩემს ტუჩებს დაეძებდა. კოცნაზე კოცნით მიპასუხებდა და ... რა მოხდა, რა მომივიდა, რა ტუტუცურად მოვიქეც. ვნების ჩანჩქერი მიჩუხჩუხებდა კანქვეშ: მთვრალი ვიყავი, გულში მყავდა ჩაკრული სიყვარულს მოწყურებული სხეული; სანატრელი დავლა, მოხრაკული ტოროლა ხახაში მივარდებოდა... და მე გამოთაყვანებულმა ვერ გავბედე ამეღო. ვერ გეტყვით, რა უგუნურმა რიდმა დამიპყრო, მაგრამ ფიქრი იმისა, რომ ძილი ბოჭავდა, რომ ხელში მისი სხეული მეკავა და არა სული, რომ ჩემს ამაყ მებაღე ასულს მხოლოდ ღალატით დავეუფლებოდი, მეტად მიმძიმდა. და გავეცალე ბედნიერებას, ხელი გავუშვი, ტუჩი ტუჩს მოვაცილე, დავშალე ბორკილები რომელიც გვბოჭავდა. ეჰ! ეს ადვილი როდი იყო: მამაკაცი ცეცხლია, ქალი კი ფარტენა, ასე რომ, ორივე ვიწვოდით, ალი გვედებოდა, ვკანკალებდი და ვხვნეშოდი ისე, როგორც ის გამოთაყვანებული, რომელმაც ანტიოპე დაიმორჩილა. გავიმარჯვე, არ წავიქეცი, ესე იგი, გავიქეცი. უჰ! ცუღლუტი სიჭაბუკე!.. მაგრამ რა საამოა იმის მოგონება, რომ სულელი იყავი, როგორ აჭაბუკებს ეს გულს!.. ამ დღიდან დედოფალა ჩემთვის ნამდვილ ალქაჯად იქცა. სამას მოუსვენარ თხაზე უფრო ახირებული, ზმანებაზე უფრო ცვალებადი, ერთ დღეს შეურაცხმყოფელი ზიზღით მგესლავდა, ან თითქოს ვერ მამჩნევდა; მეორე დღეს მიბნედილი თვალებით გადმომხედავდა, მომხიბლავად გამიცინებდა, ანდა ხეს ამოფარებული მუხანათურად მუჭა მიწას მიმიზნებდა და, თუ ზურგი შექცეული მქონდა, შიგ კისერში მაყრიდა, ან კიდევ, თუ ცხვირს ავწევდი, თხლაშ, და ზედ ხორთუმზე ქლიავის კურკა მხვდებოდა. სეირნობისას კი კაკანებდა, ლიკლიკებდა, ჭიკჭიკებდა, ხან ერთს, ხან მეორეს თავს აწონებდა.    და რომ უფრო გავემწარებინე, განიზრახა მახეში მეორე ჩემისთანა შაშვიც გაება და საამისოდ ჩემი რჩეული ძმაკაცი კირიას პინიონი აირჩია. მე და პინიონი ერთი ხელის ორი თითივით ვიყავით, ორესტისა და პილადესავით. არ ყოფილა ჩხუბი, ქორწილი თუ არიფანა, სადაც ერთი ყოფილიყო და მეორე არა, ყველგან ერთად დავდიოდით და ერთგულად ვიქნევდით ღრანჭსა თუ ხელებს. პინიონი ჯმუხი, ჩაფსკვნილი, მხარბეჭიანი, გონებამახვილი, ენაწყლიანი და მოჩხუბარი იყო. მზად იყო მოეკლა ყველა, ვინც კი აყალმაყალის ატეხვას გამიბედავდა. ჩემს გასამწარებლად სელინამ სწორედ ის აირჩია. მის გამოსაჭერად დიდი ჯაფა არ დასდგომია. ერთი-ორჯერ გაეკეკლუცა, თვალი ჩაუკრა, თავი უცოდველად მოაჩვენა, მიბნედილი მზერა ესროლა, მის წინ ცბიერად ახითხითდა... ეჩურჩულებოდა, ეპრანჭებოდა, თვალებს ნაზად ახამხამებდა, კბილებს უკრეჭდა, ტუჩებს იკბენდა, თეძოებს არხევდა, ბოლოქანქარასავით კურტუმოს აქნევდა. აბა, ერთი მითხარით, რომელი ძე ადამისა არ გაებმებოდა იმ ხრიკების ქსელში, რომელსაც ქსოვდა ეს თავგასული გველის ასული. პინიონმა, რაც გონება ჰქონდა, ისიც დაკარგა და იმ დღიდან ორივენი ჩვენს ღობეზე მოვიკალათებდით და გაოგნებული და ათრთოლებული დედოფალას ვუთვალთვალებდით. თან კრიჭაშეკრულნი ერთმანეთს თვალებს ვუბრიალებდით. ის კი ცეცხლს აღვივებდა და, რომ უფრო გავემწარებინეთ, დროდადრო ცივ წყალს გვაპკურებდა. მიუხედავად იმისა, რომ განაწყენებული ვიყავი ამ ღვართქაფზე, მაინც ვხარხარებდი. პინიონი კი ეზოში ჩლიქებს სცემდა, ბრაზისაგან ხვიხვინებდა, იგინებოდა, ილანძღებოდა, იმუქრებოდა და ბობოქრობდა. სხვისი ხუმრობა არ ესმოდა (თავის ოხუნჯობაზე კი მხოლოდ თვითონ ეცინებოდა, მაგრამ თვითონ სამის მაგივრად იცინოდა), პირიმზე კი ნეტარებდა, როგორც ბუზი თაფლზე და შარბათივით მიირთმევდა ამ სამიჯნურო ძაგებას. თუმცა პინიონი უხეშად იქცეოდა და ლამაზი, ხითხითა და ანცი გალის ასული ჩემთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე იმ ხვიხვინა, გაქირ, ტლინკია და კუანა ცხოველთან, მაინც სიახლის სიყვარულით, ჩემი გულის მოსაკლავად, მხოლოდ მისთვის ჰქონდა შემონახული იმედის მიმცემი გადმოხედვა და დაპირებით აღსავსე მომხიბლავი ღიმილი. მაგრამ, როცა საქმე დაპირების ასრულებაზე მიდგებოდა, ტურფა ჩემს მეგობარს პირში შესციცინებდა და დარცხვენილი დატოვებდა. რა თქმა უნდა, მეც ვიცინოდი. ბოღმამორეული პინიონი ბრაზით მომვარდებოდა. ასე ეგონა, ლამაზმანს ვპარავდი. და აი, ერთ დღეს პირდაპირ მთხოვა, გუდანაბადი აიკარ და ადგილი დამიცალეო. ძმობილო, მეც ეს მინდოდა შენთვის მეთხოვა-მეთქი, მშვიდად ვუპასუხე. - მაშ ერთმანეთს კისერი უნდა დავუზილოთ, - მომიგო მან. - მეც ასე მგონია, მაგრამ, მართალი გითხრა, მეტად მეძნელება. - ჩემზე ნაკლებად, უთუოდ. ბრონიონ, გეთაყვა, გამეცალე. გაყრაა ჩვენი წამალი. ერთ საქათმეს რად უნდა ორი მამალი. - შენს პირს შაქარი, - ვუთხარი მე, - მაშ, გამეცალე აქედან, მზად ვარ გაგიღო კარი, რადგან ჩემია ვარია. - როგორ თუ შენი! - იყვირა მან, - შე დოყლაპია, რეგვენო გაგრია, მაწვნისყლაპია, ტყუი, ჩემია, ჩემს მეტი იმას ვერავინ იგემებს. ვუპასუხე: - საბრალო ძმაო, ერთი შენს სიფათს დახედე! ოვერნელო ფხალიყლაპიავ, ეს კერძი ჩემია, შენ სხვაგან ეძებე! ვერც ეს ტკბილი ბურგუნდული ნამცხვარი მოგართვი. საშენო აქ არაფერია, წადი და ფხალი მოკრიფე.    მუქარით დავიწყეთ და მუშტიკრივზე გადავედით. მეტად ვწუხდი, რადგან ერთმანეთი გვიყვარდა. - მისმინე, ბრონიონ, - მითხრა მან, - დამითმე ქალი, ხომ ხედავ, მე ვუნდივარ. - აპა, პა, პა, პა, შენ კი არა, მე ვუყვარვარ. - მაშ, თვითონ ვკითხოთ. ვისაც აირჩევს, დარჩება, მეორე კი წავა აქედან. - ყაბულსა ვარ, დაჰკარ ხელი. მან აირჩიოს! კი, მაგრამ, მიბრძანდით და სთხოვეთ ქალს, რომ ამოირჩიოს! მას უსაზღვროდ სიამოვნებს მოლოდინის გახანგრძლივება, შეუძლია ოცნებაში ერთიც ჰყავდეს და მეორეც, მერე კი ორივე მშრალზე დატოვოს, შამფურზე ააგოს და დადაგოს თავისი მოტრფიალენი. შეუძლებელია მისი დაჭერა. არჩევანი რომ მოვთხოვეთ კანკალით, დედოფალამ გვიპასუხა კისკისით და ხარხარით.    სახელოსნოში დავბრუნდით. ქურთუკები გავიხადეთ. - სხვა გზა არ არის, ერთი ჩვენგანი უნდა ჩაძაღლდეს. ის იყო ერთმანეთს უნდა ვცემოდით, რომ პინიონმა მითხრა: - მაკოცე. ორჯერ ჩავეკარით ერთმანეთს. - აბა, ახლა კი დავიწყოთ. და დაიწყო ფერხული. ერთმანეთს ჯიგრიანად ვეცით. პინიონი ისე მირტყამდა, რომ, მეგონა, თავის ქალა თვალებზე ჩამომეფხატა. მეც მუხლებით ვუბეგვავდი მუცელს. შეუბრალებელნი არიან მეგობრები, თუკი ერთმანეთს გადაემტერნენ. წამიც და ორივე სისხლში ვცურავდით. ძველ ბურგუნდულ ღვინოსავით მოჩუხჩუხებდა წითელი ნაკადულები ჩვენი ცხვირებიდან. ვერ გეტყვით, რით დასრულდებოდა ყოველივე ეს, ან ვინ ვის მოუგრეხდა კისერს, რომ, ჩვენდა საბედნიეროდ, აღელვებულ მეზობლებსა და უსტა მედარ ლანიოს, რომელიც სწორედ ამ დროს დაბრუნდა სახლში, არ გავეზავებინეთ. ადვილი საქმე როდი იყო, ნაგაზებივით ვუღრენდით ერთმანეთს. ერთი-ორჯერ სახრეც გადმოგვიჭირეს, ერთმანეთისთვის ხელი რომ შეგვეშვა. უსტა მედარი ძალზე გაბრაზდა, შოლტი გადმოგვიჭირა, გაგვწკეპლა, სილაც არ დაგვაკლო და მერე ლაზათიანად შეგვახურა. ბურგუნდელი ცემა-ტყეპის შემდეგ მოდის ჭკუაზე. ნაცემ-ნაგვემი ფილოსოფი ხდები, უფრო ადვილად გესმის გონიერი სიტყვა. ერთმანეთს რომ ვუყურებდით, სირცხვილი გვწვავდა; სწორედ ამ დროს შემოძვრა მესამე ბაცაცა.    ეს გასიებული მეწისქვილე, გაპარსული, წითური, მრგვალი ღორისთავი ჟან-ჟიფლარი გახლდათ, პატარა ჩაცვენილი თვალები და დაბერილი ლოყები ჰქონდა, ასე გეგონებოდათ, ბუკს უკრავსო. - რა ყვინჩილებივით დარევიხართ ერთმანეთს! - ხარხარით თქვა მან. - ბევრს კი მოიგებთ, როცა მაგ ვარიისათვის ერთმანეთს დააგლეჯთ ბუმბულსა და ბიბილოს! დოყლაპიებო! ნუთუ ვერ ხვდებით, რა ნეტარებით იფხორება, როდესაც თქვენ იბღვირებით და ერთმანეთსა ჭამთ. რა თქმა უნდა, ყოველ დედალს უხარია კალთაზე გამოიბას შეყვარებული ხროვა, რომელიც მის ტყავს შებღავის... გინდათ, გონიერი რჩევა მოგცეთ? მუქთად ვიძლევი. შერიგდით. ქალს ქედმაღლურად გასცილდით, ხომ ხედავთ, დაგცინით. ზურგი აქციეთ, ორივენი წადით. დაღონდება, მოენატრებით, თავის გრძნობებში გაერკვევა და მაშინ ვნახოთ, რომელს აგირჩევთ. აბა, მოუსვით, ჩქარა! ნუ აყოვნებთ! უცბად გადავჭრათ, მხნედ! ხალხნო კეთილნო, დამიჯერეთ! და სანამ თქვენ საფრანგეთის შარაგზებზე გაცვეთდეთ თქვენს მტვრიან წაღებს, მე აქ დავრჩები, რომ გემსახუროთ. მზეთუნახავს მე ვუთვალთვალებ, გაცნობებთ, ვით იწუწუნებს და როდესაც ერთს აირჩევს, მეორეს კი დაიწუნებს, გამარჯვებულს შევატყობინებ. დამარცხებული წავიდეს და სახრჩობელა ეძებოს... მოდით, ამით გავათავოთ, წავიდეთ და დავლიოთ! გადაკრავ, დალევ, დაახრჩობ ხსოვნას, წყურვილსა და სიყვარულს.    დარდი ისე კარგად ჩავახრჩვეთ (ქვევრებივით დავლიეთ), რომ იმავე საღამოს, სამიკიტნოდან გამოსვლისთანავე, ავიკარით გუდა-ნაბადი, ხელში კომბალი ავიღეთ და კეთილი ჟიფლარის მადლიერი ორი სულელი უმთვარო ღამით თავმომწონედ გზას გავუდექით. ჟიფლარი კი სიამოვნებისგან იბერებოდა, ღორივით გასიებული სახე გაბადროდა და მსუქან ქუთუთოებქვეშ პატარა თვალები უციმციმებდა. მეორე დილით უკვე ისე აღარ მოგვწონდა თავი, მაგრამ ამაში არ ვტყდებოდით, იხტიბარსაც არ ვიტეხდით; ვფიქრობდით, თავს ვიმტვრევდით, არ გვესმოდა ეს სამხედრო მანევრი: ციხე-სიმაგრე უნდა აგვეღო და ჩვენ კი თავაწყვეტილი გავრბოდით. რაც უფრო მაღლა ადიოდა მზე ცის კამარაზე, მით უფრო ვგრძნობდით ჩვენს სისულელეს. საღამო ხანს ერთმანეთს უკვე თვალთვალი დავუწყეთ. მართალია, გარეგნულად არაფერს ვიმჩნევდით და უდარდელად ვსაუბრობდით დარსა და ავდარზე, მაგრამ გულში ვფიქრობდით: „მეგობარო, რა კარგად ჭიკჭიკებ! ვხედავ, გაპარვა გინდა, მაგრამ ვერ მოგართვი, თვალს ვერ ამიხვევ, თავზე მეტად მიყვარხარ, ძმობილო, მარტო როგორ დაგტოვო. თუ სადმე წაბრძანდები (ვიცი, ვიცი, გაიძვერავ), მეც ფეხდაფეხ მოგყვები“.    რა ხერხს არ მივმართეთ, ერთმანეთს რომ გავპარვოდით (უკვე საშარდავადაც ერთად დავდიოდით), ღამით ვხვრინავდით, თავს ვამძინარებდით, მაგრამ ჩალაზე დაყრილებს რწყილები და სიყვარული გვჭამდა; ბოლოს, პინიონმა ვერ მოითმინა, წამოხტა და იყვირა: - ჯანაბა და დოზანა, ვიწვი, დავიდაგე, მეტი არ შემიძლია! ვბრუნდები. - დავბრუნდეთ. - ვუთხარი მე.    გზას მთელი დღე მოვუნდით. მზე ჩადიოდა და დაღამებამდე მარშეს ტყეს შევაფარეთ თავი. არ გვინდოდა, ჩვენი დაბრუნება გაეგოთ. მასხრად აგვიგდებდნენ. თანაც გვსურდა მოულოდნელად წავდგომოდით მოწყენილ, თვალცრემლიან, მიტოვებულ, თავის თავის მოსაყვედურე დედოფალას: „ვაი, ვაი, საყვარელო, რად წახვედი, რად დამტოვე?“ ეჭვი არ გვეპარებოდა, რომ თითებს იკვნეტდა და იმდუღრებოდა, მაგრამ ვინ იყო საყვარელი? ორივენი ვამბობდით: - მე!    და აი, მის ბაღს ჩუმად მივუახლოვდით (გული უცნაურად გვეკუმშებოდა) და მთვარის შუქით განათებული ღია ფანჯრის ქვეშ, ვაშლის ტოტზე დავინახეთ... იცით რა? ვაშლი? არა... მეწისქვილის გაფქვილული ქუდი!... გიამბოთ დანარჩენიც? ძალიან გაიხარებთ, მეგობრებო. ცუღლუტებო, კარგად ვხედავ, სახე გინათდებათ. კაცს ისე არაფერი ახარებს, როგორც მეზობლის უბედურება. რქოსნებს მუდამ უხარიათ სათვისტომოს გამრავლება...    კირიასი გაქანდა, ირემივით გადახტა (ირმის რქები ხომ ჰქონდა), ნაყოფდაფქვილულ ვაშლის ხესთან მიიჭრა, კედელზე აცოცდა და ოთახში შეიჭრა. გაისმა ყვირილი და წკავწკავი, ხბოს ბღავილი, გინება... - ჯანაბა და დოზანა, არამზადავ, ღვთის რისხვა! მიშველეთ, მკლავენ! რქოსანო, წუპაკო, წუწკო, კახპა, ჩათლახო, ორპირო, ბაყაყო, მუტრუკო, ყურებს დაგაჭრი, შიგანს დაგაყრევინებ, აგიჭრელებ დუნდულებს, ჰა, მიირთვი, ოყნის თავო!...    ატყდა ცემა-ტყეპა, ტყაპატყუპი... ტყლაშ! ტყლუშ! თხლაშ! თხლუშ! ჭურჭელი დაიმსხვრა. მიწაზე გორაობენ, ისმის ქალის წივილი, უნამუსოთა ბღავილი... ამ ჯოჯოხეთურ მუსიკაზე (შენ დაუკარ!), რა გასაკვირია, მთელი უბანი ფეხზე დადგა.    მეც არ დავაყოვნე, ისიც კმაროდა, რაც ვიხილე, და საიდანაც მოვედი, იქით გავეშურე, ცალი თვალით ვიცინოდი, მეორეთი კი ვტიროდი, ყურებჩამოყრილი, ცხვირაწეული მივდიოდი და ჩემს თავს ვეუბნებოდი: - ხომ ხედავ, ჩემო კოლა, კარგად გადარჩი, მე და ჩემმა ღმერთმა! გულის სიღრმეში კი წუხდა კოლა, რომ არ გაება ამ მახეში. ბაქიობდა, ხუმრობდა, აჯავრებდა ხან ერთს, ხან მეორეს, დასცინოდა მეწისქვილეს, მზეთუნახავს და ვირს. სული კი წუხდა, გოდებდა და ტიროდა. - იფ, რა კარგია! გული მიწუხს! ვაიმე! მოვკვდები სიცილისაგან... არა, ტირილისაგან. ცოტა კიდევ და თვალთმაქცი ამკიდებდა ქორწინების კურტანს! ნეტავ რად არ ამკიდა! ან რქები რატომ არ დამადგა! ის ხომ მეყოლებოდა. განა ცუდი საქმეა, გყავდეს შეყვარებული კურტნად აკიდებული!.. დალილა! დალილა, ტრადერიდერა.    ორი კვირა ორ ცეცხლშუა ვიყავი: არ ვიცოდი, მეტირა თუ მეცინა. ჩემს დაღრანჯულ სიფათზე მეწერა მთელი ანტიკური სიბრძნე. ხან მტირალა ჰერაკლიტე ვიყავი, ხან კი ხითხითა დემოკრიტე. ხალხი პირში დამცინოდა. ზოგჯერ, ჩემს გულისვარდზე რომ ვფიქრობდი, მზად ვიყავი თავი მომეკლა, მაგრამ ასეთი სურვილი ხანმოკლე იყო. საბედნიეროდ... სიყვარული საამურია, მაგრამ ღმერთმანი, ტრფობისათვის არ ღირს თავის მოკვლა. ეს ამადისებს და გალაორებს შეჰფერით! ჩვენ კი, ბურგუნდელები, რომანების გმირები როდი ვართ. ჩვენ ვცოცხლობთ, ვცხოვრობთ. როდესაც გვაჩენდნენ, არავის უკითხავს, გინდათ სიცოცხლე თუ არაო; მაგრამ რაკი გავჩნდით და მოვევლინეთ ამ ქვეყანას, დასწყევლოს ეშმაკმა, აქვე ვრჩებით, არსად გვეჩქარება, ქვეყანას ვჭირდებით... შეიძლება, ჩვენ გვჭირდება. კარგია თუ ცუდი, ეს ქვეყანა, ჩვენი ნებით არ დავტოვებთ, ძალით უნდა გაგვაბრძანონ აქედან. ქვევრს თუ თავი მოჰხადე, უნდა დასცალო კიდეც ბოლომდე. ღვინო თუ დაილია, ახალი ჩავასხათ ჩვენი მადლიანი ფერდობებიდან. ბურგუნდელ კაცს სიკვდილისათვის სად სცალია. ტყუილად ნუ ტრაბახობთ, ჩვენც ვიტანჯებით და ამ ტანჯვა-ვაებას თქვენზე ნაკლებ როდი ვართმევთ თავს. ოთხი თუ ხუთი თვე ძაღლივით ვეტანჯე, მაგრამ დრო ყველაზე მკურნალია, ცხოვრების მდინარეზე გადავყავართ და ჩვენს მწუხარებას მეორე ნაპირზე ტოვებს. ახლა ჩემს თავს ვეუბნები: ვითომც მყოლია-მეთქი ჩემი დედოფალა...    ეჰ! დედოფალა, დედოფალა!.. სადედოფლო ქალი იყავ და ის გაბერილი ძეხვი ჟიფლარი, ფქვილის ტომარა, გოგრის სიფათი კი დაგეპატრონა. და უკვე ოცდახუთი წელია, რაც გეალერსება და გეაზიზება!.. უთუოდ გაძღა კიდეც, ასე მითხრეს, ქორწინების მეორე დღესვე მადა დაეკარგაო. ღორმუცელა მსუნაგებისთვის, მეგობარო ჩემო, გადაყლაპულ ლუკმას ეკარგება გემო. თუ ის ალიაქოთი არა, რომლის გამოც ლოგინში, არა ბოდიში, ბუდეში წაასწრეს გუგულს (ეხ! ეგ ღრიალა პინიონი), მუქთახორა ჯამილოკია თავის სქელ თითს არ გაყოფდა ვიწრო ნიშნობის ბეჭედში... ოჰ, ჰიმენ, ჰიმენე! თქმა არ უნდა, კარგად გაება! მაგრამ დედოფალას უფრო მაგრად მოხვდა. უკმაყოფილო მეწისქვილე ჯავრს იყრის მასზე. მაშ, გავიცინოთ, ბრონიონ-ჯან, (სასაცილო ბევრია) ვიცინოთ ჟიფლარზე, ლამაზზე და საკუთარ თავზე... *    და აი, სიცილში რომ ვიყავ, ოც ნაბიჯზე, ხეივნის მოსახვევთან (მამა ზეციერო! ნუთუ მთელი ორი საათი ვყბედობ), წითელსახურავიანი, მწვანედარაბებიანი სახლი შევნიშნე; გველივით დაკლაკნილი ვაზი თავისი მორცხვი ფოთლებით მოსავდა მის თეთრ მუცელს. ღია კარის წინ, კაკლის ჩრდილში, ქვის გეჯიდან, სადაც ანკარა წყალი მოჩუხჩუხებდა, თავდახრილი ქალი წყალს იღებდა. დავინახე და მყისვე ვიცანი (თუმცა წლების მანძილზე არ მენახა), მუხლები მომეკვეთა... ცოტა დამაკლდა, არ გავიქეცი, მაგრამ თვალი შემასწრო, დამაცქერდა და აი, მივხვდი, რომ მანაც მიცნო... არა, არაფერი დაიტყო, მეტად ამაყი იყო; მხოლოდ თასლი დაუცურდა გეჯაში და წყნარად მითხრა: - დახე, ვაჟბატონი, რომელსაც ბევრი თავისუფალი დრო აქვს... რა გეჩქარებოდა? - როგორ, მიცდიდი? - ვკითხე მე. - მეტი საქმე არა მქონდა, შენზე ფიქრში ჩამოვდნი! - ჩემსავით ყოფილხარ, - ვუთხარი, - მაგრამ მაინც მახარებს შენი ნახვა. - არც შენ მიშლი ხელს. პირისპირ ვიდექით, ის მკლავებდასველებული, მე - პერანგის ამარა. ორივე ვტოკავდით, ვუმზერდით ერთმანეთს და ძალა არ შეგვწევდა ერთმანეთი დაგვენახა. წყალსატევში სათლი მიცურავდა. - დრო ხომ გაქვს? შემოდი რაღა, - მითხრა ქალმა. - მხოლოდ ორი წუთით, ცოტა მეჩქარება. - არ გეტყობა. რამ მოგიყვანა? - მე? არაფერმა, - ვუთხარი უტიფრად, - ისე, ვსეირნობდი. - მაშ, მდიდარი ყოფილხარ. - ფანტაზია მაქვს მდიდარი, ქისა კი - არა. - არ გამოცვლილხარ, ისევ ის გიჟლარა ხარ. ვუპასუხე: - ვის უნახავს გიჟად დაბადებული, ერთ დღეს განკურნებული. ეზოში შევედით; ჭიშკარი მოიხურა. მარტონი ვიყავით. გარს მოკრიახე ქათმები გვეხვია. ფერმის ხალხი მინდვრად იყო გასული. მღელვარება რომ დაეძლია და თანაც ჩვეულებისათვის არ ეღალატა, საჭიროდ მიიჩნია დაეხურა თუ გაეღო (ზუსტად აღარ მახსოვს) ფარდულის კარი; გზად მედორს გაუწყრა. მე არ მინდოდა ჩემი დარცხვენა შეემჩნია. ლაპარაკი გავუბი სახლზე, ქათმებზე, იხვებზე, მტრედებზე, ძაღლზე, ღორზე, კატაზე და მამალზე. რომ მივეშვი, ნოეს კიდობანივით ყველა ცხოველს ჩამოვუთვლიდი! მაგრამ მოულოდნელად მითხრა: - ბრონიონ! სუნთქვა შემეკრა. ისევ დამიძახა: - ბრონიონ! უსიტყვოდ შევცქეროდით ერთმანეთს. - მაკოცე, - მითხრა ქალმა.    თავი არ გავიპატიჟე. როდესაც ხნიერი ხარ, კოცნა თუ საამო არ არის, ვნებაც არავისთვის მოაქვს (ჩვენს შორის დარჩეს და, კოცნა ყოველთვის საამოა) და როდესაც ჩემს ბებერ და ხორკლიან ლოყებზე მისი დაჭმუჭნილი ლოყები ვიგრძენი, ტირილი მომერია. მაგრამ არ მიტირია, ტუტუცი როდი ვარ. იჩხვლიტებიო, მითხრა. - გეფიცები, ამ დილით რომ ვინმეს ეთქვა, მაკოცნინებდი, გავიპარსავდი. ამ ოცდახუთი წლის წინ უფრო რბილი წვერი მქონდა, მაშინ მე მსურდა და შენ კი არა, ჩემო გოგონავ, წვერით გავხახუნებოდი შენს ფუნჩულა ლოყებს. - განა დღემდე ფიქრობ ამაზე? - მკითხა მან. - მე? არა, არასოდეს. სიცილით თვალი თვალში გავუყარეთ ერთმანეთს და ველოდით, პირველი ვინ დახრიდა თავს. - ჯორის თავო, როგორ მგავდი - ჩემსავით ამაყი და ჯიუტი იყავი! ჭაღარა ვირიკელავ, დაბერება არ გინდა. ერთი მაინც უდავოა, სულ არ დამშვენებულხარ, სახე დაგღარვია, თვალს ნაოჭი გარტყია, ცხვირი გაგბრტყელებია; შენს დღეში ლამაზი არ ყოფილხარ, დასაკარგავიც არაფერი გქონია და არც დაგიკარგავს. ერთი ღერი თმაც არ ჩამოგვარდნია, ეგოისტო! მხოლოდ ჭაღარა შეგპარვია. სულელ კაცს რა გაათეთრებს-მეთქი, ვუპასუხე. - არამზადები ხართ მამაკაცები, თავს არაფერზე იწუხებთ და დროსაც მხიარულად ატარებთ. ჩვენ კი, ვბერდებით, ვბერდებით ჩვენსა და თქვენს მაგივრად. ერთი ბეხრეკს მომხედე. ვაი! ვაი! ნეტავ, სად არის ნაზი, მოქნილი სხეული, სამზერად საამო და საალერსოდ კიდევ უფრო ტკბილი? სად არის ის ყელი, ფეხი, კოკრები, წელი და ხორცი, ქორფა ხილივით მკვრივი და გემრიელი. ვაი, სად დავკარგე? სად დავიღუპე? ბაზარში რომ გენახე, მიცნობდი, განა? - თვალდახუჭული გიცნობდი. - თვალდახუჭული კი, მაგრამ თვალახელილი? ერთი შეხედე ჩემს ჩაცვენილ ლოყებს, უკბილო პირს, დანის პირივით წაწვეტებულ ცხვირს, დაწითლებულ თვალებსა და დამჭკნარ მკერდს, თონთლო ტიკს, ამ დამახინჯებული მუცელს... ვუთხარი (კარგად ვხედავდი ყველაფერს, რასაც ამბობდა): - პატარა აზმანი ყოველთვის ჩანს ლამაზმანი. - როგორ, ვერაფერს ხედავ? რამ დაგაბრმავა? - კარგი თვალები მაქვს, დედოფალავ. - ვაი, სად გაქრა შენი დედოფალა, შენი დედოფალა? ვუპასუხე: - „აქეთ გამოიარა ლამაზმა სინდიოფალამ“. მემალება, გამირბის, გადაიმალა. მე მაინც ვხედავ, ვხედავ მის მოხდენილ ცხვირს და ეშმაკურ თვალებს, რომ მზვერავენ და სოროში მეპატიჟებიან. - სოროში ვეღარ შეეტევი, ბებერო მელავ, ღიპი როგორ გაგიშვია! ჩანს, სატრფოს დარდმა არ დაგამჭლევა. - ბევრს მოვიგებდი. მწუხარებასაც ხომ უნდა დაპურება? - მაშ, შემოდი და ერთად დავაპუროთ ყმაწვილი. შევედით, მაგიდას მივუსხედით, აღარც კი მახსოვს, რა ვჭამე, რა დავლიე. სული გართული იყო, მაგრამ ყბები და ყრონტი ჩინებულად მუშაობდა. დედოფალას იდაყვები დაეყრდნო მაგიდაზე და მიყურებდა, მერე დაცინვით მკითხა: - ახლა ხომ ნაკლებად ხარ შეწუხებული? - როგორც სიმღერაშია, - ვუპასუხე მე, - „სხეული დამშეული, სული შეწუხებული, სხეული დაპურებული, სულიც დამშვიდებული“. დუმდა დედოფალას დიდი, თხელი და დამცინავი პირი. მე კი ვბაქიობდი და არც მახსოვს, რა სისულელეებს ვროშავდი, ერთმანეთს ვუყურებდით და წარსულზე ვფიქრობდით. უეცრად: - ბრონიონ! - მითხრა მან, - იცი? არასოდეს მითქვამს, ახლა კი, როდესაც აზრი აღარა აქვს, გეტყვი. მე შენ მიყვარდი. ვუპასუხე: - მე ეს ვიცოდი. - იცოდი, სალახანავ! მაშ, რატომ არაფერი მითხარი? - შენი უკუღმართი ხასიათის გამო. საკმარისი იყო გამემხილა, რომ იმ წამსვე უარს მეტყოდი. - მერედა, რა გენაღვლებოდა, თუკი ფიქრით შენ გეტრფოდი. რას კოცნიან, ბაგეებს თუ მათ ნათქვამებს? - კი, მაგრამ შენი პირი მარტო თქმით როდი დაკმაყოფილდა? მე გავიგე ეს იმ ღამეს, როცა შემოვაღე კარი და თონეში მეწისქვილეს წავუსწარი. - შენი ბრალია, თონე მისთვის როდი თბებოდა. მაგრამ ბრალი მეც მიმიძღვის და კარგადაც დავისაჯე. შენ ყველაფერი გცოდნია, კოლა, მაგრამ ის არ იცი, რომ შენი წასვლით განაწყენებულმა მივეცი თანხმობა მეწისქვილეს. რომ იცოდე, შენზე როგორ ვბრაზობდი! ვბრაზობდი იმ საღამოდან (გახსოვს), როდესაც არად ჩამაგდე. - მე? - დიახ, შენ, შე სათოკე შენა, ერთ საღამოს ბაღში რომ მოხველ ჩემს მოსაწყვეტად და იქ მიპოვე ჩაძინებული... გაიქეცი და ხეზე დამტოვე დაკიდებული. დავიწყე ყვირილი, თავის მართლება. მითხრა: - კარგად მიგიხვდი. ასე ნუ ცდილობ, თავს ნუ იწუხებ! სულელო! დარწმუნებული ვარ, რომ შეიძლებოდეს წარსულის მობრუნება... ვთქვი: - იმასვე ვიზამდი. - ბრიყვო! სწორედ ამისათვის მიყვარდი და რომ დამესაჯე, გტანჯავდი, ამით ვერთობოდი. მაგრამ არ მეგონა, თუ იმდენად ჩერჩეტი იქნებოდი, რომ გაექცეოდი ჩემს ანკესს (რა ლაჩრები ხართ მამაკაცები), იმის ნაცვლად, რომ გადაგეყლაპა. - დიდი მადლობა! ლიფსიტას უყვარს ჭიაყელა, მაგრამ საკუთარ კუჭმაჭსაც უფრთხილდება.    გაიღიმა, მაგრამ ნირი არ შეუცვლია: - როცა გავიგე, რომ ჩხუბობდი იმ მეორესთან, მეორე ვირთან (მისი სახელი არ მაგონდება), მდინარეზე თეთრეულს ვრეცხავდი. მითხრეს, რომ გკლავდა. ჩემს ქობინს მყისვე შევეშვი, წყალსაც წაუღიხარ-მეთქი. სარეცხი ფეხით გავქელე, მივყარ-მოვყარე ჭორიკანა დედაკაცები, ფეხშიშველა გამოვიქეცი, სუნთქვა მეკვროდა, მინდოდა მეყვირა: „ბრონიონ! ხომ არ გაგიჟდი? ნუთუ ვერ ხედავ, როგორ მიყვარხარ? ბევრ რამეს მოიგებ, როდესაც ეგ მგელი სხეულის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაჭერს მოგაგლეჯს. არ მინდა დასახიჩრებული, ხეიბარი ქმარი, საღ-სალამათი მინდა მყავდეს!..“ ეჰ! დელი-დელა, დელი-დელა, და სანამ ამ ვაიუშველებელში ვიყავი და ვწუწუნებდი, ეს ჩიტირეკია ქარაფშუტა მგელთან ერთად სამიკიტნოში იყლაპებოდა, უკვე დავიწყებოდა, რისთვის ჩხუბობდა და იმ მგელთან ერთად არ გაიქცა? (ლაჩარი! ლაჩარი!) გაექცა და მერე ვის? პატარა აზმანს!.. ბრონიონ, რომ იცოდე, როგორ შემძულდი!.. შეიძლება, დღეს, როდესაც გხედავ, როდესაც კვლავ ერთადა ვართ, ეს სასაცილოდ მეჩვენება; მაგრამ მაშინ, მეგობარო, ნეტარებით გაგატყავებდი, ცოცხლად შეგწვავდი, მაგრამ შენი დასჯა რომ არ შემეძლო... და რადგანაც მიყვარდი, თავი დავისაჯე. გადამეყარა მეწისქვილე, ბრაზისგან მასში გაგცვალე, ეს ვირი რომ არა, სხვა სახედარს ავიკიდებდი. ჩემთვის სულ ერთი იყო, გუგული იქნებოდა თუ ბულბული. აჰ! ჯავრს როგორ ვიყრიდი. მხოლოდ შენზე ვფიქრობდი, როდესაც ის... - მესმის! - და როდესაც ჩემს მაგიერ ჯავრს ის იყრიდა, ვფიქრობდი: ერთი ახლა დაბრუნდეს-მეთქი... მაგრამ ვაი, რომ უფრო ადრე დაბრუნდი, ვიდრე მე მსურდა... დანარჩენი შენ თვითონაც იცი, სამუდამოდ ამ ბრიყვს მივეჯაჭვე... ვირი (არ ვიცი, ის თუ მე?) წისქვილში დარჩა. გაჩუმდა. აქ კარგად მაინც თუ ხარ-მეთქი, ვკითხე. მხრები აიჩეჩა და მითხრა: - მასავით კარგად. - დასწყევლოს ეშმაკმა, - ვუთხარი მე, - ეს სახლი სამოთხე უნდა იყოს. მართალს ბრძანებო, სიცილით მითხრა. სხვა რამეზე ჩამოვაგდეთ საუბარი. მინდვრებზე, ჯალაბზე, ცხოველებზე და ბავშვებზე, მაგრამ რამდენსაც არ ვცდილობდით, მაინც სინანულით წარსულს ვუბრუნდებოდით. ვიფიქრე, გაუხარდება ჩემიანების, ჩემი ოჯახის, ჩემი ცხოვრების გაგება-მეთქი; მაგრამ დავრწმუნდი, (ოჰ! დედაკაცურო ცნობისმოყვარეობავ!), რომ ჩემზე უკეთ იცოდა ყველაფერი და გავაბით მუსაიფი ნემსიდან ძაფზე, ღობეზე, ყორეზე, ამაზე, იმაზე, მთაზე და ბარზე, ლაყბობით ვერთობოდით, არ ვიცოდით საით მივემართებოდით. ორივე ვოხუნჯობდით. ერთმანეთს ოხუნჯობაში ვეჯიბრებოდით. წამოვიდა მოსწრებულ სიტყვათა თქეში, სუნთქვა შეგვეკრა, უმალვე ვხვდებოდით გადაკრულ ნათქვამს, ბაგეს მოსწყდებოდა თუ არა, არ ვაკარებდით მიწას, ვიჭერდით იმ წამს. სიცილისაგან ცრემლი მდიოდა. უეცრად სამრეკლოზე ექვსმა საათმა ჩამოჰკრა. - მამა ზეციერო, უნდა წავიდე! - რა გეჩქარება, მოესწრები. - შენი ქმარი დაბრუნდება. მისი ნახვა კი არაფრად მეპიტნავება. - ერთი მე მკითხე, - მითხრა მან. ფანჯრიდან ჩანდა ველი, რომელსაც საღამოსათვის მორთვა-მოკაზმვა დაეწყო. ჩამავალი მზის სხივები ოქროს მტვრად ეფინებოდა ბალახების მოკანკალე წვერებს. კრიალა ნაკადული მიხტოდა. ერთი ძროხა ტირიფის ტოტს ლოკავდა. ორ უძრავად მდგარ ცხენს - ერთს შავსა და შუბლზე თეთრვარსკვლავიანს და მეორე ჟღალს - ბალახობის შემდეგ ერთმანეთის გავაზე დაედოთ თავი და საღამოს მყუდროებაში ოცნებას მისცემოდნენ. გრილ სახლში მზის, იასამნის, თბილი ბალახისა და ოქროსფერი ფუნის სუნი შემოდიოდა, ოთახის უკუნში, სადაც ონდავ ობის სუნი ტრიალებდა, თიხის ფიალიდან, ხელში რომ მეკავა, ბურგუნდული შავი მოცხარის ნაყენის სურნელება იფრქვეოდა. - რა ნეტარებაა აქ! - და ასე იქნება მთელი სიცოცხლე. ხელი ხელში ჩამავლო. ვუთხარი (მწყინდა, რომ მის სანახავად მოსულს გული ვატკინე): - ეჰ! იცი რა, ჩემო დედოფალავ, საბოლოო ანგარიშში შეიძლება ასეც სჯობდეს, სჯობდეს, ისე, როგორც არის! შენ არაფერი დაგიკარგავს. ერთ დღეს კიდევ რა უშავს, მაგრამ მთელ სიცოცხლეს! მიცნობ, გიცნობ, მალე მოგბეზრდებოდი. შენ კიდევ არ იცი, რა ცუდი კაცი ვარ, არამზადა, უქნარა და ლაზღანდარა, ქარაფშუტა, ჯიუტი, ღორმუცელა, მზაკვარი, მოჩხუბარი, ფუჭი მეოცნებე, ბრაზიანი, უცნაური და ქოსატყუილა. ჩემო გოგონა, უბედურზე უბედური იქნებოდი და ჯავრს იყრიდი. ამას რომ გავიფიქრებ, თმა ყალყზე მიდგება. იკურთხოს მადლი ყოვლის მცოდნე უფლისა, რომ ასე მოაწყო ჩვენი ცხოვრება.    სერიოზული და მზაკვრული თვალებით მომჩერებოდა. მისმენდა, მერე ცხვირი ასწია და მითხრა: - მართალს ამბობ, საყვარელო. ვიცი, დიდი არამზადა ხარ (რასაკვირველია, ამას არ ფიქრობდა), ისიც ვიცი, რომ მცემდი; მე კი გიღალატებდი, მაგრამ რა გაეწყობა? უნდა მოხდეს, რაც მოსახდენია, უნდა იყოს ნაცემიც და რქიანიც (ბედის წიგნში ასე დაუწერიათ), განა უკეთესი არ იქნება, ყოველივე ეს ერთმანეთისგან გვრგებოდა? - რა თქმა უნდა; - ვუთხარი მე, - რაღა თქმა უნდა. - მეთანხმები და, თითქოს, არც გჯერა. - როგორ არა, როგორ არა, მაგრამ სჯობს ასეთ ორმაგ ბედნიერებას კაცმა თავი აარიდო. წამოვდექი და ასე დავასკვენი: - ნუ ინანებ, საყვარელო დედოფალავ! ასე თუ ისე, ბოლო ერთი იქნებოდა. გვიყვარს ერთმანეთი თუ არა, ამჟამად, როდესაც ცხოვრების გზა უკვე განვლიეთ, ყველაფერი ეს წარსულს ჩაბარდა, თითქოს არც კი ყოფილა. მითხრა: - მატყუარა. (მართალს ამბობდა). *    ვაკოცე და წამოვედი. ზღურბლზე, კარის წირთხლს მიყრდნობილმა თვალებით გამომაცილა. ჩვენს წინ დიდი კაკლის ჩრდილი გაწოლილიყო. მხოლოდ მაშინ მოვბრუნდი, როცა გზაზე მოვუხვიე და დავრწმუნდი, ვერაფერს დავინახავდი. შევდექ, სული რომ მომეთქვა. ჰაერი ერთმანეთზე გადაწნული გლიცინიის ტოტების სურნელებით იყო გაჟღენთილი. შორს მინდვრებში თეთრი ხარები ბღაოდნენ.    გზა განვაგრძე, დიდი შარა განზე დავტოვე, მოკლედ მოვჭერი, ვენახები გადავსერე, ფერდობი გადავიარე და ტყეში შევედი. განა იმიტომ, რომ შინ მალე მივსულიყავი? არა, ნახევარი საათის შემდეგ ტყისპირა დიდი მუხის გაფოთლილი ტოტების ქვეშ პირდაღებული უძრავად ვიდექი. არ ვიცი, რას ვაკეთებდი, ვფიქრობდი, ვფიქრობდი. წითელი ცა ქრებოდა. ვუყურებდი, როგორ კვდებოდა მისი ანარეკლი ბურგუნდული ვაზის კრიალა, პრიალა, ღვინისფერ, პატარა და ქორფა ფოთლებზე. სტვენდა ბულბული... გალობით მწყალობდა, ჩემი მეხსიერების შორეთში, ჩემს დამწუხრებულ გულში კი მეორე ბულბული გალობდა; ერთ ასეთ საღამოს სატრფოსთან ერთად ვაზით დაბურულ ფერდობზე ავდიოდი, მაშინ ჯეელი ვიყავი, მხიარული, ხითხითა; ვხუმრობდით და ვლაზღანდარობდით; უეცრად ჰაერში რაღაცამ ჩაიქროლა, ზუსტად არ ვიცი რა იყო, მწუხრის ზარების გუგუნი, დედამიწის საღამოს სუნთქვა, რომელიც იზმორება და მეუბნება, ჩემთან მოდიო, თუ მთვარეს მომწყდარი ნაზი კაეშანი... ორივენი გავჩუმდით, სმენაგადარაჯებულებმა ერთმანეთს ხელი ხელს ჩავავლეთ. ერთმანეთისათვის არც კი შეგვიხედავს, ადგილზე გავქვავდით. მაშინ, ვენახიდან, გაზაფხულის მწუხრი რომ დასწოლოდა, გაისმა ბულბულის გალობა. ვაზზე, რომლის მუხანათი პწკალები გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ და ცდილობდნენ მის პატარა ფეხებს შემოხვეოდნენ, თავის ძველსა და სევდიან სიმღერას სულმოუთქმელად გალობდა ტრფობით დამწვარი ბულბული: „გაიზარდე ვაზის პწკალო, გაიზარდე და გვაამე, ჩემზე ნუღარ შეწუხდები, არც დღე მძინავს და არც ღამე“... და დედოფალას ხელი ვიგრძენი, რომელიც მეუბნებოდა: „დაგიჭირე, შენც დამიჭირე, ვაზო იდიდე, ვაზო იზარდე და ჩვენ შეგვყარე“. ბორცვიდან ჩამოვედით. შინ მისვლის წინ ერთმანეთს ხელები გავუშვით და მას შემდეგ ერთმანეთისთვის ხელი აღარ მიგვიცია. აუ! ბულბულო, შენ კიდევ გალობ? ვისთვისღა მღერი? ვაზო, შენც იზრდები? სიყვარულო, ვისთვის გინდა ეგ ბორკილები?    ჩამოწვა ღამე, დუნდულოთი ხელებზე, ხელებით კომბალზე დაყრდნობილი, ვით კოდალა თავის კუდზე, ცისკენ ცხვირაშვერილი ვუყურებდი ხის კენწეროს, საიდანაც ბადრი მთვარე იცქირებოდა. ვცდილობდი თავი დამეღწია ჯადოსათვის, რომელიც მბოჭავდა. ვერ მოვახერხე. უთუოდ ხე თავისი ჯადოქრული ჩრდილით მატყვევებდა, ჩრდილით, რომელიც ადამიანს გზას ააცდენს და მისი პოვნის სურვილს უკარგავს. ერთხელ, ორჯერ, სამჯერ, კიდევ და კიდევ შემოვუარე ხეს და იმ ადგილს მაინც ვერ მოვცილდი.    რა უნდა მექნა, ბედს დავემორჩილე. ბალახზე წამოვწექი და ღამე ღია ცის ქვეშ გავატარე. ამ სასტუმროში დიდხანს არ მიძინია. სევდიანად ვიგონებდი ჩემს ცხოვრებას. ვფიქრობდი, რას მიქადდა ბედი და რა შემრჩა ხელში. ვფიქრობდი ჩემს დამსხვრეულ ოცნებებზე. ღმერთო! რამდენ მწუხარებას პოულობს კაცი თავისი წარსულის სიღრმეში, შუაღამისას, როცა სული მილეულია! როგორი ღატაკი და შიშველი გეჩვენება თავი, როდესაც გულგატეხილი სიბერის წინაშე აღიმართება იმედმოსილი სიჭაბუკის სურათი!.. გადავითვალე მოგება და ზარალი, ქონება, შემოსავალი: ცოლი უშნო და უხასიათო მყავს, ვაჟები შორს არიან ჩემგან და სულ სხვანაირად ფიქრობენ, ჩემი მხოლოდ გარეგნობა აქვთ; გავიხსენე მეგობართა ღალატი, ადამიანთა სიშლეგე, მომაკვდინებელი სარწმუნოებანი და სამოქალაქო ომები; ჩემი დარბეული საფრანგეთი; ჩემი სულის ოცნებანი, ჩემი ხელოვნების გაძარცვული ქმნილებანი; აბა, რა არის ჩემი ცხოვრება, ერთი მუჭა ნაცარი და სიკვდილის ქარიშხალი, რომელიც ამოვარდნას ლამობს. მწარედ ავქვითინდი, მივეკარი მუხის ფესვებს, ვით მამის მკლავებს, ჩავეკარი, ჩემი სევდა გავანდე. ვიცი, რომ მისმენდა. მერე თვითონაც მითხრა ორიოდ სიტყვა, მანუგეშა; როდესაც რამდენიმე საათის შემდეგ გამომეღვიძა მიწაში ცხვირჩარგულს, ნატკენ გულში სევდა გამქრალიყო, მსუბუქ დაღლასა და კანჭის კუნთებში კრუნჩხვასღა ვგრძნობდი.    მზე ამოდიოდა. მღეროდა ჩიტებშესეული მუხა. გალობა ისე წვეთავდა, როგორც ყურძნის წვენი, როცა მტევანს ხელს უჭერენ. ყველანი აქ იყვნენ: სკვინჩა გიომე, ბოლოქანქარა მარი გოდრე, ხეკაკუნა ლეგა სილვია, ტიტინა კიოტა და ჩემი ძმობილი, მუდამ უდარდელი, მოხითხითე ნამგალა, ვისაც არც სიცივე აწუხებს, არც წვიმა, არც ქარი და ავდარი, ყოველთვის იცინის, კარგ ხასიათზეა, განთიადზე პირველი იწყებს გალობას, უკანასკნელი ჩუმდება და სწორედ ამიტომ ჩემსავით ღაჟღაჟა ცხვირი აქვს. აჰ! ეს პატარა ყოჩაღი ბიჭები რა გულიანად გასძახოდნენ. ღამის საშინელებისათვის თავი დაუღწევიათ. ხიფათით სავსე ღამისათვის, რომელიც ყოველ საღამოს ბადესავით ეშვება მათ თავზე. სულშემხუთავი წყვდიადია... ვისი დაღუპვის ჯერია... ფარი, ფარირა!.. განთიადის მკრთალი ღიმილი გააცხოველებს გაყინულ სახეს და გაფითრებულ ბაგეებს... უაი ტი, უაი ტი, ლა ლაი, ლა ლაი, ლადერი... ჭიკჭიკით, ჟივილით, მეგობრებო, აღტაცებითა და სიყვარულით ზეიმობენ და ეგებებიან განთიადს! გადატანილი ტანჯვა, მოსალოდნელი საფრთხე, მუნჯი შიში, ფხიზელი ძილი, ერთი სიტყვით, ღამე, საშინელი ღამე, ყველაფერი ეს დავიწყებას მიეცა. ყველაფერი ფრრ, გაქრა, გაფრინდა. აუ, დღეო! დღეო ახალო! ჩემო გუგულო, მასწავლე შენი საიდუმლოება ყოველ განთიადზე მკვდრეთით აღდგომისა.    გუგული სტვენას განაგრძობდა. მისი ძლიერი ირონია მეც მამხნევებდა, მიწაზე ჩაცუცქულმა მეც დავსტვინე მასავით. გუგული... „გუგული თეთრი, გუგული შავი, რუხი ნევერელი გუგული“, მგოსანი, ფრთოსანი, ტყის გულში კუკუ-მალიას თამაშობდა. „გუგულო, გაჩუმდი, გაჩუმდი, ნუ მღერი, ეშმაკმა მოგტეხოს კისერი“. ავხტი, გადავკოტრიალდი, კურდღელმაც მომბაძა; იცინოდა, იმდენი ეცინა, რომ პირი გაპობოდა. გზას გავუდექი, გულიანად ვმღეროდი. - ყველაფერი კარგია, ყველაფერი კარგია! მეგობრებო, დედამიწა მრგვალია... ვინც ცურვა არ იცის, ფსკერისაკენ მიდის. ჩემი ხუთი გრძნობის ფართოდ გაღებულ ფანჯრებში შემოიჭერ, ქვეყნიერებავ, იჩუხჩუხე ჩემს სისხლში! რაო! ბრიყვი ხომ არა ვარ, ცხოვრებას გავებუტო იმიტომ, რომ არ მომცა, რასაც ველოდი. ნდომას რომ გზა მისცე, „ეს რომ მქონდეს... ის რომ მექნება...“ სად წახვალ... სურვილებს რა გამოლევს, კაცის გულს რა გააძღებს. მუდამ ის უნდა, რაც არა აქვს, რაც აქვს, არად აგდებს. თვით ბატონიშვილი დე ნევერი, ან მეფე, ან მამა უფალი. ყველას თავისი საზღვრები, თავისი სფერო აქვს. განა იმისთვის უნდა ვიღელვო და ვიწუწუნო, რომ ამ სფეროდან გამოსვლა არ შემიძლია? ვითომ სხვაგან უკეთ ვიქნები? შინა ვარ და აქვე დავრჩები, ეშმაკმაც დალახვროს, დავრჩები, სანამ შემეძლება. რად უნდა ვიწუწუნო? ბოლოს და ბოლოს, ჩემი მოვალე არავინაა! ხომ შეიძლებოდა, რომ არც კი მეცხოვრა... ღმერთო! ამის გაფიქრებაც კი შიშის ზარსა მცემს. როგორ! რა იქნებოდა ეს პატარა, მშვენიერი, მშვენიერი სამყარო, ეს ცხოვრება უბრონიონოდ! ანდა ბრონიონი უსიცოცხლოდ! რა სევდიანი სამყარო იქნებოდა, მეგობრებო!... ყველაფერი მშვენიერია ისე, როგორც არის. ეშმაკსაც წაუღია ის, რაც არა მაქვს! რაც მაქვს, ხომ ჩემია... *    კლამსიში ერთი დღის დაგვიანებით დავბრუნდი. თუ როგორ დამიხვდნენ, ამის წარმოდგენა თქვენთვის მიმინდვია, მაგრამ ამას დიდად არ შევუწუხებივარ; როგორც ხედავთ, სხვენზე ამოვედი, ჩემს თავთან ლაპარაკით გული ვიჯერე და ცხვირის ქნევით, ენაგამოყოფილმა ჩავწერე ჩემი დარდი და სიამე, სიამე ჩემი დარდებისა... რაც გტანჯავდა მანამდე, რამაც წინათ ჩაგქოლა, რა კარგია შემდეგში მოგონება, მოყოლა. *გარძელება*…
დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 8:09pm on მაისი 9, 2016
თემა: თანამოაზრე
ნუ მოძრაობთ, გაჩერდით! (ხელზე დაჰკრავს) აი, ასე. დამემორჩილეთ! ასეთი ძლიერი მამაკაცი როგორ ცახცახებთ! (მხრებს მოუსინჯავს) ასეთი ძლიერი მხრების პატრონი! ჟანი (აფრთხილებს) ფრეკენ ჟული! (ამასობაში კრისტინი დგება და ნახევრად მძინარე გადის ოთახიდან) ფრეკენი დიახ, მესიე ჟან. ჟანი Attention! Je ne suis qu’un homme! ფრეკენი ნუ მოძრაობთ-მეთქი! აი, ასე. მორჩა, აღარა გაქვთ. ახლა ხელზე მაკოცეთ და მადლობა გადამიხადეთ! ჟანი (დგება) ფრეკენ ჟული, მომისმინეთ! კრისტინმა დაიძინა. გთხოვთ, მომისმინეთ! ფრეკენი ჯერ ხელზე მაკოცეთ! ჟანი მომისმინეთ-მეთქი! ფრეკენი ჯერ ხელზე მაკოცეთ! ჟანი კეთილი, ოღონდ, საკუთარ თავს დააბრალეთ! ფრეკენი რა დავაბრალო? ჟანი ვერ ხვდებით, არა? 25 წლის ასაკშიც ბავშვი ხართ? არ იცით, რომ ცეცხლთან თამაში სახიფათოა? ფრეკენი ჩემთვის არა; მე დაზღვეული ვარ. ჟანი (გამბედავად) არა, არა ხართ! და რომც იყოთ, იცოდეთ, რომ თქვენ სიახლოვეს ცეცხლსაშიში ნივთიერებაა! ფრეკენი საკუთარ თავს გულისხმობთ, ალბათ... ჟანი დიახ! და არა იმდენად ჩემს თავს, არამედ იმას, რომ ახალგაზრდა მამაკაცი ვარ. ფრეკენი მომხიბლავი გარეგნობით - რა გაუგონარი თავდაჯერებულობაა! იქნებ დონ ჟუანიც ბრძანდებით? ან, იოსები?! თავს დავდებ, რომ ნამდვილად იოსები ხართ. ჟანი თქვენ ასე გგონიათ? ფრეკენი ლამისაა შემეშინდეს! (ჟანი თამამად წამოიწევს წინ. ცდილობს, წელზე ხელი მოხვიოს და აკოცოს) ფრეკენი (სილას გააწნავს) თავხედო! ჟანი ხუმრობთ თუ სერიოზულად დამარტყით? ფრეკენი სერიოზულად! ჟანი ანუ ამასწინათაც სერიოზულად აკეთებდით ყველაფერს! მეტისმეტად სერიოზულად თამაშობთ, რაც ძალიან საშიშია! მომბეზრდა ეს თამაში. თქვენი ნებართვით, სამუშაოს დავუბრუნდები. გრაფს დროულად უნდა მივართვა ჩექმები, რახანია უკვე შუაღამეს გადასცდა. ფრეკენი მოაშორეთ ეგ ჩექმები! ჟანი არა. ეს ჩემი სამსახურია. ვალდებული ვარ, შევასრულო, მაგრამ არავინ მავალდებულებს, თქვენი თამაშების მონაწილე ვიყო და არც არასოდეს ვიქნები! ამისთვის მეტისმეტად კარგი ვარ. ფრეკენი და ამაყიც. ჟანი ხან ვარ, ხან - არა. ფრეკენი ოდესმე შეყვარებული ყოფილხართ? ჟანი ჩვენ ამ სიტყვას არ ვამბობთ, თუმცა ბევრი გოგო მომწონებია. ერთხელ ავადაც გავხდი, იმიტომ, რომ ერთი გოგო ჩემი ვერ გახდებოდა. ავად გავხდი, როგორც შეყვარებული უფლისწულები „ათას ერთ ღამეში“; სიყვარულით დაავადებულები საჭმელს რომ არ ეკარებიან. ფრეკენი ვინ იყო ის გოგო? (ჟანი დუმს) ფრეკენი ვინ იყო ის გოგო? ჟანი ამის თქმას ვერ მაიძულებთ. ფრეკენი და თუ გთხოვთ, როგორც თანასწორს, გთხოვთ, როგორც... მეგობარს? ვინ იყო?! ჟანი თქვენ! ფრეკენი (ჯდება) ძვირფასი ამბავია!.. ჟანი თქვენი ნებაა, როგორც გინდათ, ისე მიიღეთ. სულელურად გამოვიდა! სულ ცოტა ხნის წინ ამ ამბის მოყოლას არ ვაპირებდი, მაგრამ ახლა მოგიყვებით. იცით, ქვემოდან როგორ ჩანს სამყარო? არა, საიდან გეცოდინებათ! მტაცებელ ფრინველებს ჰგავს: ქორებს, შევარდნებს, რომელთა ზურგებსაც ვერასოდეს ვხედავთ, იმიტომ, რომ ყოველთვის მაღლა დაფრინავენ. მუშის ფარდულში ვცხოვრობდი შვიდ და-ძმასთან ერთად, ჭუჭყიან ეზოში ერთი გოჭი დარბოდა. არც ერთი ხე იქ არ იდგა! მაგრამ ფანჯრიდან გრაფის ბაღის გალავანს ვხედავდი, გარეთ გადმოხრილი ვაშლის ხეებით. ეს სამოთხის ბაღი იყო; იქაურობას ბოროტი ანგელოზები იცავდნენ ცეცხლოვანი მახვილებით. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მე და სხვა ბიჭებმა მაინც მოვახერხეთ ცნობადის ხესთან მისასვლელი საიდუმლო გზის პოვნა. თქვენ ალბათ შეგზიზღდით, არა? ფრეკენი აჰ! ვაშლებს ყველა პატარა ბიჭი იპარავს. ჟანი ახლა ასე ამბობთ, მაგრამ მაინც გეზიზღებით! რა გაეწყობა. ერთ დღეს მე და დედაჩემი სამოთხის ბაღში ხახვის ნარგავების გასამარგლავად შემოგვიშვეს. ბაღის ბოლოში თურქული პავილიონი იდგა, ჟასმინის ჩრდილში, ცხრატყავას ყვავილებში ჩაფლული. არ ვიცოდი, რისთვის იყო საჭირო, მაგრამ მსგავსი სილამაზის ნაგებობა მანამდე არასოდეს მენახა. ხალხი შედიოდა და გამოდიოდა და ერთხელაც კარი ღია დარჩათ. ჩუმად შევიპარე და მეფეებისა და კეისრების პორტრეტებით მორთული კედლები დავინახე, ფანჯრებს ფოჩებიანი წითელი ფარდები ფარავდა. ახლა ხომ ხვდებით, რასაც ვგულისხმობ? მე... (იასამნის ტოტს ერთ ყვავილს მოატეხს და ფრეკენს ცხვირთან ახლოს მიუტანს) მე სასახლეში არასოდეს ვყოფილვარ, ეკლესიის გარდა არაფერი მენახა, მაგრამ ეს უფრო ლამაზი იყო. რაზეც უნდა დამეწყო ფიქრი, აზრები სულ აქეთ მოიწევდა. დაუძლეველი სურვილი გამიჩნდა, სრულად შემეგრძნო მთელი სიამოვნება და როგორც იქნა, შევიპარე და აღფრთოვანებულმა დავათვალიერე იქაურობა. უცებ ნაბიჯების ხმა შემომესმა. ბატონებისთვის ერთადერთი გამოსასვლელი არსებობდა, მაგრამ ჩემთვის კიდევ ერთი იყო და სხვა გზა არ მქონდა, უნდა მესარგებლა. (ფრეკენ ჟულის, რომელმაც ამასობაში იასამანი გამოართვა, ყვავილი მაგიდაზე უვარდება) მერე გავიქეცი, ფეხქვეშ ჟოლოს ბუჩქები მედებოდა, მარწყვის ნარგავები გადავთელე და ბოლოს ვარდების ბაღში აღმოვჩნდი. აქ ვარდისფერი კაბა და თეთრი წინდები დავინახე. ეს თქვენ იყავით. მაშინვე სარეველებში ჩავიმალე. წარმოიდგინეთ, მკბენარებით სავსე ბალახში ჩავწექი, სველ, აქოთებულ მიწაზე. გაკვირდებოდით, როგორ დასეირნობდით ვარდის ბუჩქებში და ვფიქრობდი: თუ სიმართლეა, რომ ყაჩაღს შეუძლია სასუფეველში მოხვდეს და ანგელოზებთან იცხოვროს, რატომ არ შეიძლება, რომ აქ, ღმერთის მიერ შექმნილ მიწაზე, გლეხის შვილი სასახლის ბაღში გრაფის ქალიშვილთან თამაშობდეს? ფრეკენი (გრძნობამორეული) როგორ გგონიათ, ყველა ღარიბი ბავშვი ასე იფიქრებდა თქვენ ადგილას? ჟანი (თავიდან ყოყმანით, შემდეგ დაბეჯითებით) ყველა ბავშვი? ჰო, რა თქმა უნდა! რა თქმა უნდა! ფრეკენი სიღარიბე ალბათ უდიდესი უბედურებაა. ჟანი (ღრმა ტკივილით, ძლიერ ემოციურად) ო, ფრეკენ ჟული! ო! ძაღლსაც კი აქვს უფლება, გრაფის ასულის ტახტზე იკოტრიალოს. ცხენსაც კი ეფერება პატარა ფრეკენის ნაზი ხელები, მაგრამ მსახურ ბიჭს - (ტონს იცვლის) ჰო, შიგადაშიგ ისეთებიც გამოერევიან, ვისაც მარიფათი აღმოაჩნდება, საზოგადოებაში მაღლა გადაინაცვლოს, მაგრამ განა ხშირად ხდება ასე? ამასობაში, რომ იცოდეთ, რა გავაკეთე! - წისქვილის წყაროში შევხტი ტანსაცმლიანად, მაგრამ გამომათრიეს და კარგად მიმტყიპეს. მომდევნო კვირადღეს, როცა მამაჩემი და ოჯახის ყველა წევრი ბებიასთან გაემგზავრა, იმდენი მოვახერხე, რომ სახლში დავრჩი. საპნითა და თბილი წყლით ვიბანავე, საუკეთესო ტანსაცმელი ჩავიცვი და ეკლესიაში წავედი, თქვენ რომ მენახეთ. დაგინახეთ და სახლში დავბრუნდი, მტკიცედ მქონდა გადაწყვეტილი, რომ მოვკვდებოდი; თუმცა, ლამაზი და სასიამოვნო სიკვდილი მინდოდა, უმტკივნეულო. მაშინ გამახსენდა, რომ ანწლის ბუჩქის ქვეშ ძილი საშიში იყო. ერთი დიდი ბუჩქი იქვე გვედგა, თანაც სწორედ იმ დროს ყვაოდა. სულ დავამტვრიე ყველა ტოტი და შვრიით სავსე სკივრში საწოლი მოვიწყვე. შეგიმჩნევიათ, როგორი პრიალაა შვრია? ადამიანის კანივით ნაზია!.. მოკლედ, კარი გადავიკეტე და თვალები დავხუჭე; ჩამეძინა და როცა გამომეღვიძა, მართლაც ავად ვიყავი. მაგრამ, როგორც ხედავთ, არ მოვმკვდარვარ. არ ვიცი, რა მინდოდა! რა თქმა უნდა, თქვენი გულის მოგების არავითარი იმედი არ არსებობდა - თქვენ იყავით იმის განსახიერება, თუ რამდენად უიმედოდ მეჩვენებოდა იმ წრიდან გამოღწევა, სადაც დავიბადე. ფრეკენი როგორ მომხიბლავად ჰყვებით, რომ იცოდეთ! სკოლაში გივლიათ? ჟანი ცოტა ხანს. მაგრამ ბევრი რომანი მაქვს წაკითხული და თეატრშიც დავდიოდი. ამას გარდა, კეთილშობილი ხალხის ლაპარაკს ყურს ვუგდებ და სწორედ მათგან ვისწავლე ბევრი რამ. ფრეკენი დგახართ და გვისმენთ, რას ვლაპარაკობთ. ჟანი რა თქმა უნდა. საკმაოდ ბევრი მომისმენია. მეეტლის კოფოზე ან ნავში, როცა ნიჩბებს ვუსვამდი. ერთხელ გავიგონე, ფრეკენ ჟული როგორ ეუბნებოდა თავის მეგობარ ქალს... ფრეკენი ოჰ! მაინც რა გაიგონეთ? ჟანი არა, ამის გამეორება მერიდება. თუმცა, გაკვირვებული კი დავრჩი, ვაღიარებ, და ვერ მივხვდი, ასეთი სიტყვები სად ისწავლეთ. ეტყობა, არც ისე დიდია სხვაობა კეთილშობილ და უბრალო ხალხს შორის, როგორც ყველას ჰგონია! ფრეკენი გრცხვენოდეთ! ჩვენს წრეში დანიშნული ადამიანები ასე არ იქცევიან. ჟანი (მიაჩერდება) მართლა ასეა? ფრეკენ, ჩემთან არაა საჭირო უცოდველის თამაში... ფრეკენი მე იმ ნაძირალას ჩემი სიყვარული ვაჩუქე. ჟანი ყოველთვის ასე ამბობთ, როცა ყველაფერი მთავრდება. ფრეკენი ყოველთვის? ჟანი ჰო, ყოველთვის, იმიტომ, რომ ეგ სიტყვები სხვებისგანაც გამიგონია მსგავს შემთხვევებში. ფრეკენი რა შემთხვევებში? ჟანი რაზეც ახლა ვლაპარაკობთ. ბოლოს, როცა... ფრეკენი (წამოდგება) გაჩუმდით! აღარ მინდა ამის მოსმენა! ჟანი არც იმას უნდოდა. რა უცნაურია. კეთილი, ახლა თქვენი ნებართვით, წავალ, დავიძინებ. ფრეკენი (ნაზად) ზაფხულის ღამის დღესასწაულზე წახვალთ და დაიძინებთ? ჟანი დიახ! იმ ხალხთან ერთად ცეკვა სულ არ მეხალისება. ფრეკენი გასაღები აიღეთ და ნავით ტბაზე გამიყვანეთ, მზის ამოსვლა მინდა ვნახო! ჟანი რამდენად გონივრულად გეჩვენებათ ეს? ფრეკენი გეგონება, საკუთარ რეპუტაციას უფრთხილდებით! ჟანი რატომაც არა? სულ არ მინდა, დასაცინი გავხდე ან სარეკომენდაციო წერილის გარეშე გამაძევონ, ახლა, როცა საზოგადოებაში ადგილს ვიმკვიდრებ. თანაც, მგონი, კრისტინის მიმართაც რაღაც ვალდებულებები მაქვს. ფრეკენი აჰა, ახლა კრისტინის ბრალი ყოფილა... ჟანი და თქვენიც. დამიჯერეთ, წადით და დაიძინეთ! ფრეკენი თქვენ უნდა დაგიჯეროთ? ჟანი ამ ერთხელ; თქვენთვისვე აჯობებს! გევედრებით. გვიანია უკვე, გეძინებათ, სასმელი მოგეკიდათ და თავი გიხურთ. წადით, დაიძინეთ! თანაც, თუ სმენა არ მღალატობს, ხალხი მოდის აქეთ, ალბათ, მე მეძებენ. თუ აქ წაგვასწრეს, დაიღუპებით. (შორიდან ისმის გუნდის სიმღერა) ტყიდან მოდის ორი ქალი, ტრიდირიდი-რალა ტრიდირიდი-ლა... დაუსველდათ ფეხი ცალი. ტრიდირიდი-რალა-ლა... ცხოვრებში ფული ელით, ტრიდირიდი-რალა ტრიდირიდი-ლა... ჯიბეები - ცარიელი ტრიდირიდი-რალა-ლა.. და ამ გვირგვინს ჩემი ხელით ტრიდირიდი-რალა ტრიდირიდი-ლა... თურმე სულ სხვა ქალი ელის. ტრიდირიდი-რალა-ლა... ფრეკენი მე ვიცნობ ხალხს, მიყვარს ხალხი და მათაც ვუყვარვარ. შემოვიდნენ და თავად დარწმუნდებით! ჟანი არა, ფრეკენ ჟული, მათ თქვენ არ უყვარხართ. ისინი პურს თქვენი ხელიდან ჭამენ და მერე იფურთხებიან. დამიჯერეთ! უსმინეთ, უსმინეთ, რას მღერიან! ანდა, არა, ნუ მოუსმენთ. ფრეკენი (ყურს უგდებს) რას მღერიან? ჟანი უხამსი სიმღერაა, თქვენზე და ჩემზე. ფრეკენი რა სიმდაბლეა! რა საშინელებაა! ჟანი ბრბო ყოველთვის მხდალია! ამ ბრძოლიდან გაქცევით უნდა უშველო თავს. ფრეკენი გაქცევით? საით? გარეთ ხომ ვერ გავალთ?! კრისტინთანაც ვერ შევაფარებთ თავს. ჟანი იქნებ ჩემს ოთახში? გაჭირვებამ წესები არ იცის. შეგიძლიათ მენდოთ - მე თქვენდამი პატივისცემით სავსე, თქვენი ნამდვილი, ერთგული მეგობარი ვარ. ფრეკენი და მერე? მერე თქვენს ოთახში რომ დაგიწყონ ძებნა? ჟანი კარს ურდულით გადავკეტავ, თუ ვინმე შემომტვრევას გაბედავს, ვესვრი! წავიდეთ! (მუხლებზე დგება) წავიდეთ! ფრეკენი (მნიშვნელოვნად) მპირდებით?.. ჟანი გეფიცებით! (ფრეკენი სწრაფი ნაბიჯით გადის მარჯვნივ. ჟანი სწრაფად მიჰყვება) * ბალეტი შემოდიან საზეიმო ტანსაცმელში გამოწყობილი გლეხები, ქუდებში ჩაწნილი ყვავილებით. წინ მევიოლინე მოუძღვით. მაგიდაზე აწყობენ ლუდის პატარა კასრს და ფოთლებით მორთულ არყით სავსე მათარას. ჭიქები გამოაქვთ. სვამენ. მერე წრიულად დგებიან, მღერიან, ცეკვავენ და თამაშობენ ფერხულ-თამაშს „ტყიდან მოდის ორი ქალი“. როცა ფერხულს მორჩებიან, სიმღერ-სიმღერით გადიან. * (ფრეკენი მარტო შემოდის. ხედავს გადაჯეგილ სამზარეულოს; ხელებს შეატყუპებს; შემდეგ იღებს ფერუმარილს და სახეზე ისვამს) ჟანი (შემოდის აღელვებული) აი, ხომ ხედავთ! ხომ გაიგონეთ? მაინც გგონიათ, რომ აქ დარჩენა შეიძლება? ფრეკენი არა, არ მგონია. მაგრამ რა უნდა ვქნათ? ჟანი გავიქცეთ, გავემგზავროთ აქედან შორს! ფრეკენი გავემგზავროთ? საით? ჟანი შვეიცარიაში, იტალიურ ტბებზე. თქვენ ხომ იქ არასოდეს ყოფილხართ? ფრეკენი არა. ლამაზია იქაურობა? ჟანი იქ სულ ზაფხულია, ფორთოხალი და დაფნა ხარობს! ფრეკენი მერედა, იქ რა უნდა ვაკეთოთ? ჟანი სასტუმროს გავხსნი უმაღლესი კლასის მომსახურებით უმაღლესი კლასის კლიენტებისთვის. ფრეკენი სასტუმროს? ჟანი დამიჯერეთ, ესაა ნამდვილი ცხოვრება - გამუდმებით ახალი სახეები, ახალი ენები. როცა არა გაქვს არც ერთი თავისუფალი წუთი განცდისა და ნერვიულობისათვის; არ ფიქრობ, ნეტავ ახლა რა საქმე გავაკეთოო, როცა საქმე ყოველთვის გაქვს; დღედაღამ რეკავს ზარი, უსტვენენ მატარებლები, ომნიბუსები მიდი-მოდიან; და ჩვენს სალაროში ოქროს ნაკადი უწყვეტად მოედინება. აი, ესაა ცხოვრება! ფრეკენი ჰო, ალბათ ესაა ცხოვრება, მაგრამ მე? ჟანი სახლის ქალბატონი, ჩვენი ფირმის მშვენება. თქვენი გარეგნობით... და თქვენი მანერებით... როგორ გითხრათ, წარმატება გარდაუვალია! თქვენ დედოფალივით დაბრძანდებით კაბინეტში და ელექტროღილაკზე თითის ერთი დაჭერით აამუშავებთ მონებს. სტუმრები თქვენს ტახტთან ჩამოივლიან და მოკრძალებით დატოვებენ შემოსაწირს მაგიდაზე. ვერ დაიჯერებთ, როგორ კანკალებენ ადამიანები, როცა მათ გადასახდელ ანგარიშს აწვდი. მე პილპილს არ მოვაკლებ და გვარიანად გავამწარებ, თქვენ კიდევ თქვენი უმშვენიერესი ღიმილით დაატკბობთ სტუმრებს. აჰ! მოდით, გავეცალოთ აქაურობას (ჯიბიდან ტრანსპორტის განრიგს ამოიღებს)! ახლავე, პირველივე მატარებლით! - შვიდის ნახევარზე უკვე მალმიოში ვიქნებით; ცხრას რომ ოცი დააკლდება, დილით ადრე, უკვე ჰამბურგამდე ჩავაღწევთ; ფრანკფურტი-ბაზელი - ერთი დღე; გოტჰარის გზით კომომდე კი, ერთი წამით... ჰო, სამი დღე! სამი დღე! ფრეკენი ეს ყველაფერი ძალიან კარგი, მაგრამ, ჟან, შენ უნდა გამამხნევო. მითხარი, რომ გიყვარვარ! მოდი, მომეხვიე! ჟანი (ყოყმანით) მინდა, მაგრამ ვერ ვბედავ! არა, ამ სახლში აღარ გვინდა! მე თქვენ მიყვარხართ. ამაში ეჭვი არ მეპარება. თქვენ? ნუთუ თქვენ გეპარებათ ეჭვი? ფრეკენი (მორცხვად, ნამდვილი ქალურობით) „თქვენ“! - შენობით მომმართე. ჩვენ შორის ბარიერები აღარ არსებობს. შენობით მომმართე. ჟანი (ტანჯვით) არ შემიძლია! სანამ ამ სახლში ვრჩებით, ჩვენ შორის ბარიერები მაინც არსებობს. არსებობს წარსული, არსებობს გრაფი - ცხოვრებაში არასოდეს შემხვედრია ადამიანი, ვისაც მასზე მეტ პატივს ვცემდი. საკმარისია, სკამზე მიყრილი მისი ხელთათმანები დავინახო, რომ თავი პატარა მგონია. საკმარისია, ზარი დარეკოს, დაფეთებული ცხენივით გავრბივარ. და როცა ახლა მის ჩექმებს ვუყურებ, მის მაღალ და ძლევამოსილ ჩექმებს - ჟრუანტელი მივლის. (ჩექმებს ფეხს ჰკრავს) ეს ცრურწმენები და აკვიატებები, რითაც ბავშვობაში თავი გამოგვიტენეს! ამათაც ადვილად დავივიწყებთ! საკმარისია, სხვა ქვეყანაში ჩავიდე, ოღონდ კი რესპუბლიკა იყოს, რომ ხალხი ჩემს პორტიეს დაუხრის თავს, თავს დაუხრის-მეთქი, აი, ნახავთ! მაგრამ მე თვითონ ასე არ მოვიქცევი! მე იმისთვის არ დავბადებულვარ, ვინმეს თავი დავუხარო, მე მაქვს ძალა და ნებისყოფა. საკმარისია, პირველ ტოტს მოვეჭიდო, რომ ნახავთ, როგორ სწრაფად ავძვრები მაღლა! დღეს მსახური ვარ, მაგრამ მომავალ წელს საკუთარი ქონება მექნება; რომელსაც ათ წელიწადში გავაქირავებ და მერე რუმინეთში წავალ, რაიმე ტიტულს ვიყიდი და შემიძლია, - კარგად დააკვირდით, მე ვამბობ „შემიძლია-მეთქი“ - სულაც გრაფი გავხდე! ფრეკენი კარგია, კარგი! ჟანი აჰ, რუმინეთში გრაფის ტიტულის ყიდვა შესაძლებელია, თქვენ კიდევ ისევ გრაფის ქალი იქნებით! ჩემი მეუღლე! ფრეკენი ეს არ მადარდებს, ამ ყველაფერს უკანმოუხედავად ვტოვებ. მითხარი, რომ გიყვარვარ. თუ არ მეტყვი... თუ არ მეტყვი, მე ვინ გამოვდივარ? ჟანი გეტყვით, ათასჯერ გეტყვით, მაგრამ სხვა დროს. ოღონდ, აქ არა! და თანაც, არ გვინდა გრძნობები, თორემ ყველაფერს გავაფუჭებთ! საქმეს ცივად უნდა მივუდგეთ, როგორც გონიერი ადამიანები. (იღებს სიგარას, აჭრის ბოლოს და უკიდებს) აი, იქ დაჯექით. მე აქ დავჯდები და ისე ვილაპარაკოთ, თითქოს არც არაფერი მომხდარა. ფრეკენი (სასოწარკვეთით) ღმერთო ჩემო! თქვენ რა, გრძნობები არა გაქვთ? ჟანი მე? ჩემსავით მგრძნობიარე ადამიანი მეორე არ არსებობს! მაგრამ გრძნობების გაკონტროლება შემიძლია. ფრეკენი სულ ცოტა ხნის წინ მზად იყავით, ჩემი ფეხსაცმელები დაგეკოცნათ და ახლა... ჟანი (უხეშად) ეს მაშინ იყო! ახლა სხვა საფიქრალი გვაქვს. ფრეკენი ასე უხეშად ნუ მელაპარაკებით! ჟანი არა, უბრალოდ, აზრს ვატან სიტყვებს! ერთი სიგიჟე საკმარისია, მეტს ნუღარ ჩავიდენთ! გრაფი ნებისმიერ წუთს შეიძლება დაბრუნდეს, მანამდე ჩვენი ბედი უნდა გადაწყდეს. რას ფიქრობთ ჩემს სამომავლო გეგმებზე? მოგეწონათ? ფრეკენი საკმაოდ დამაჯერებლად მომეჩვენა, მაგრამ ერთი კითხვა მაქვს: ამხელა წამოწყება დიდ კაპიტალს მოითხოვს.გაქვთ ეს კაპიტალი? ჟანი (სიგარას ღეჭავს) მე... თავისთავად! ჩემი პროფესიული უნარები მაქვს, წარმოუდგენლად დიდი გამოცდილება, ენების ცოდნა. საკმარისი კაპიტალია, მე ვიტყოდი. ფრეკენი მაგრამ მაგ კაპიტალით მატარებლის ბილეთსაც კი ვერ იყიდით. ჟანი მართალს ბრძანებთ, ვაღიარებ. სწორედ ამიტომაც ვეძებ კომპანიონს, ვინც თანხებს მომიძიებს. ფრეკენი და ასეთ სიჩქარეში სად გეგულებათ? ჟანი თქვენ მეგულებით, თუ ინებებთ, ჩემი კომპანიონი გახდეთ! ფრეკენი მე ეს არ შემიძლია. თანაც, საკუთარი ქონება არა მაქვს. (პაუზა) ჟანი მაშინ ყველაფერი ჩაიშლება... ფრეკენი ანუ.... ჟანი ისევე დარჩება, როგორც ახლაა! ფრეკენი თქვენ გგონიათ, ამ სახლში დავრჩები და თქვენი საყვარელი გავხდები? გგონიათ, მინდა თითით საჩვენებელი გავხდე. გგონიათ, შევძლებ ამ ყველაფრის შემდეგ მამაჩემს თვალი გავუსწორო? არა! წამიყვანეთ აქედან, მომაშორეთ დამცირებასა და სირცხვილს! ო, ღმერთო, რა ჩავიდინე, ღმერთო! (ტირის) ჟანი აჰა, დაიწყო ნაცნობი სიმღერა! რა ჩაიდინეთ? ისეთი არაფერი, რაც თქვენამდე ბევრს არ ჩაუდენია! ფრეკენი (კივის) და ახლა თქვენც გეზიზღებით! როგორ დავეცი, როგორ დავეცი! ჟანი არა უშავს, მე წამოგაყენებთ. ფრეკენი რა ძალა მიზიდავდა თქვენკენ? სუსტს ძლიერისკენ, დაცემულს აღზევებულისკენ! ან იქნებ ეს სიყვარული იყო? სიყვარული იყო? თქვენ იცით, რა არის სიყვარული? ჟანი მე? ვიცი რომელია! თქვენი აზრით, აქამდე სხვასთან არ ვყოფილვარ? ფრეკენი რა საშინელი აზრები მოგდით და რა საშინელებებს ამბობთ! ჟანი ასე მასწავლეს და აი, ასეთი ვარ! ნუღარ განიცდით და შეწყვიტეთ კეთილშობილი ქალბატონის როლის თამაში, იმიტომ, რომ ახლა მე და თქვენ ერთ ნავში ვსხედვართ. დაწყნარდი, ჩემო პატარა გოგო, მოდი, ერთ ჭიქას დაგალევინებ. (აღებს მაგიდის უჯრას და იღებს ღვინის ბოთლს; ორ გაურეცხავ ჭიქაში ჩამოასხამს) ფრეკენი ეს ღვინო საიდან გაქვთ? ჟანი სარდაფიდან. ფრეკენი მამაჩემის ბურგუნდიული ღვინო! ჟანი მერე, სიძეს არ გამოადგება თუ? ფრეკენი და მე ლუდს ვსვამ! მე! ჟანი ეს მხოლოდ იმაზე მეტყველებს, რომ ჩემზე უარესი გემოვნება გაქვთ. ფრეკენი ქურდო! ჟანი ენას მიუტანთ? ფრეკენი ო, ღმერთო! ქურდბაცაცას თანამოაზრე! ნუთუ დავთვერი? იქნებ სიზმარში ვარ? ზაფხულის ღამის დღესასწაულია! უმანკო თამაშების ღამე... ჟანი უმანკო? ჰმ! ფრეკენი (ბოლთას სცემს) ჩემზე უბედური ნეტავ არის ვინმე ამ წუთას მთელ დედამიწაზე? ჟანი რამ გაგაუბედურათ? ასეთი გამარჯვების შემდეგ! აბა, კრისტინი გაიხსენეთ. როგორ ფიქრობთ, მას გრძნობები არა აქვს? ფრეკენი სულ ცოტა ხნის წინ მჯეროდა ამის, მაგრამ ახლა აღარ მჯერა. მსახური მსახურია და.... ჟანი და ბოზი ბოზია! ფრეკენი (მუხლებზე ეცემა, ხელებს შეატყუპებს) ღმერთო, მაღალო, ბოლო მოუღე ჩემს უბედურ ცხოვრებას! მომაშორე ამ სიბინძურეს, რომელშიც ვიძირები! გადამარჩინე! მიხსენი! ჟანი სიმართლე გითხრათ, მეცოდებით. მაშინ, ხახვის კვლებში რომ ვიწექი, ვარდების ბაღში რომ დაგინახეთ... ახლა უნდა ვაღიარო... ისეთივე ბინძური აზრები მომდიოდა თავში, რაც ყველა დანარჩენ ბიჭს. ფრეკენი თქვენ ხომ ჩემ გამო თავს იკლავდით! ჟანი შვრიის სკივრში? ეს ისე, უბრალოდ მოვყევი. ფრეკენი ანუ მომატყუეთ? ჟანი (ძილი ერევა) დაახლოებით! გაზეთში წავიკითხე ერთი ბუხრის მწმენდავის ამბავი, რომელიც ხის ყუთში ჩაწვა და იასამნები დაიწყო ზედ, იმიტომ, რომ ალიმენტის გადახდა დააკისრა სასამართლომ... ფრეკენი აი, თურმე როგორი ყოფილხართ... ჟანი ჰო, აბა რა უნდა მექნა? ქალები გიჟდებიან ეგეთ ლამაზ-ლამაზ ამბებზე! ფრეკენი ღორო! ჟანი Merde! ფრეკენი გამოდის, რომ ქორის ზურგი იხილეთ.... ჟანი მთლად ზურგი არა... ფრეკენი და მე თქვენი პირველი ტოტი უნდა ვყოფილიყავი... ჟანი ჰო, მაგრამ ტოტი დამპალი აღმოჩნდა... ფრეკენი თქვენი სასტუმროს აბრა უნდა გავმხდარიყავი... ჟანი ჰო, და მე სასტუმრო... ფრეკენი დახლს უკან დავჯდებოდი, მივიზიდავდი თქვენს კლიენტებს, გავაყალბებდი თქვენს ანგარიშებს... ჟანი მაგას მე თვითონ ვიზამდი... ფრეკენი თურმე ადამიანის სული ასეთი ბინძურიც შეიძლება იყოს! ჟანი მოდი მერე, გამრეცხე! ფრეკენი ლაქია! მსახურო! ფეხზე წამოდექი, როცა გელაპარაკები! ჟანი მსახურის ბოზო, ლაქიას საყვარელო, ენა ჩაიგდე და აქედან გაეთრიე! როგორ ბედავ და მე მეძახი უწესოს? ჩემნაირებიდან არავინ ასე უწესოდ არ მოქცეულა, როგორც შენ იქცეოდი ამ საღამოს. გგონია, რომ ნებისმიერი მსახური გოგო ეგრე გაბედავს კაცთან მოქცევას? სადმე გინახავს, ჩემი წრის გოგოები ასე ურცხვად სთავაზობდნენ კაცს თავიანთ თავს? ასე მხოლოდ ცხოველები და ზნედაცემული ქალები იქცევიან! ფრეკენი (განადგურებული) მართალია. დამარტყი, გამთელე! უკეთესის ღირსი არა ვარ. საძაგელი ცხოველი ვარ, მაგრამ დამეხმარე! თუ რაიმე გზა არსებობს, დამეხმარე, რომ ამ ყველაფერს თავი დავაღწიო! ჟანი (ნაკლებად მკაცრად) არ უარვყოფ, რომ მქონდა პატივი, ჩემი მოკრძალებული წვლილი შემეტანა თქვენს ცდუნებაში; თუმცა, როგორ ფიქრობთ, ჩემი წრის კაცი თქვენთვის თვალის გასწორებას მაინც თუ გაბედავდა, თქვენგანვე რომ არ ეგრძნო გამოწვევა?! ჯერ კიდევ გაოგნებული ვარ... ფრეკენი და ამაყი... ჟანი რატომაც არა? თუმცა კი ვაღიარებ, გამარჯვება მეტისმეტად იოლად მერგო, საიმისოდ, რომ მისით ტკბობამ დამათროს. ფრეკენი კიდევ დამარტყით! ჟანი (დგება) არა! ბოდიშს გიხდით ყველაფრისთვის, რაც ვთქვი! წაქცეულს არ ვურტყამ და მით უმეტეს, ქალს. თუმცა, ვერ უარვყოფ, რომ ერთი მხრივ მახარებს, როცა ვხვდები, თურმე ქვემოთ მყოფებს რაც ბრწყინვალედ გვეჩვენებოდა, ოქრო სულაც არ ყოფილა; და რომ ქორს ზურგზეც ნაცრისფერი ბუმბული აქვს; რომ მშვენიერ ღაწვებს თურმე ფერუმარილი უსვია; რომ გაპრიალებულ ფრჩხილებქვეშაც შეიძლება ჭუჭყის ზოლი იპოვო, რომ ცხვირსახოცი დასვრილი იყო, თუმცა კი ასდიოდა სუნამოს სუნი!.. მეორე მხრივ, გული მწყდება, რომ ის, რასაც ვესწრაფოდი, უფრო ამაღლებული და ღირსეული არ აღმოჩნდა. ვწუხვარ, როცა ვხედავ, ისე როგორ დაეცით, რომ თქვენი მზარეულიც კი თქვენზე მაღლა დგას. თითქოს შემოდგომის წვიმამ ყვავილები გაანადგურა და ტალახად აქცია. ფრეკენი ისე ლაპარაკობთ, თითქოს უკვე რამეთი აღმემატებოდეთ! ჟანი ასეცაა! აბა, დააკვირდით: მე შემეძლო გრაფის მეუღლედ მექციეთ, თქვენ კი ვერასოდეს მაქცევდით გრაფად. ფრეკენი მე გრაფის შვილი ვარ, რასაც თქვენ ვერასოდეს მიაღწევთ! ჟანი მართალია, მაგრამ ჩემი შვილები ხომ მიაღწევენ... თუ... ფრეკენი თქვენ ქურდი ხართ; მე კი არა. ჟანი ქურდობა სულაც არაა უარესი დანაშაული! ბევრად ცუდიც არსებობს! და სხვათა შორის, თუ ვინმეს სახლში ვმსახურობ, თავს ოჯახის წევრად მივიჩნევ, თითქოს მეც ბავშვი ვარ, რომელსაც ქურდობად არ ეთვლება, თუ გადახუნძლული ბუჩქიდან ცოტა კენკრას მოიპარავს. (ისევ ერევა ვნება) ფრეკენ ჟული, თქვენ შესანიშნავი ქალი ხართ, ჩემნაირი კაცისთვის მეტისმეტად კარგი! სიმთვრალის მსხვერპლი გახდით და ახლა შეცდომის დასაფარად თავს ირწმუნებთ, რომ გიყვარვართ. ეს ტყუილია, თუმცა შესაძლოა, ჩემმა გარეგნობამ მოგხიბლათ. ამ შემთხვევაში თქვენი სიყვარული ჩემსას არაფრით სჯობს. მაგრამ მე არასოდეს დავჯერდები თქვენი შინაური ცხოველის როლს, თქვენი ნამდვილი სიყვარულის მოპოვებას კი ვერასოდეს შევძლებ. ფრეკენი დარწმუნებული ხართ? ჟანი გინდათ მითხრათ, რომ ეს შესაძლებელია? რა თქმა უნდა, მე შემიძლია შეგიყვაროთ! თქვენ მშვენიერი ხართ, დახვეწილი (უახლოვდება, ხელზე ეხება) განათლებული და მომხიბლავი, როცა ინდომებთ; და თუ ერთხელ მამაკაცის გულში ცეცხლი დაანთეთ, ის არასოდეს ჩაქრება. (წელზე მოხვევს ხელს) მძაფრი, სურნელოვანი სანელებლებით შეზავებულ ღვინოს ჰგავხართ და თქვენი ერთი კოცნა... (ცდილობს, ოთახიდან გაიყვანოს, მაგრამ ქალი ნელა გამოეხსნება) ფრეკენი თავი დამანებეთ! ჩემს გულს ასე ვერ მოიგებთ! ჟანი აბა, როგორ? ასე ვერაო! მოფერებით და ტკბილი სიტყვებით ვერა; სამომავლო გეგმებზე ფიქრით ვერა; დამცირებისგან გადარჩენით - ვერა! აბა, როგორ? ფრეკენი როგორ? როგორ? არ ვიცი... საერთოდ არაფერი არ ვიცი! მეზიზღებით, როგორც ვირთხა, მაგრამ თქვენგან გაქცევა არ შემიძლია! ჟანი ერთად გავიქცეთ. ფრეკენი (გასწორდება) გავიქცეთ? ჰო, უნდა გავიქცეთ. მაგრამ ძალა აღარა მაქვს! ერთი ჭიქა ღვინო დამისხით. (ჟანი უსხამს ღვინოს, ფრეკენ ჟული საათს გახედავს) ფრეკენი ოღონდ, ჯერ უნდა დავილაპარაკოთ, ცოტა დრო კიდევ გვაქვს. (ჭიქას გამოცლის და ცარიელს ჟანს გაუწვდის, კიდევ დამისხიო) ჟანი იმდენს ნუ დალევთ, რომ დათვრეთ. ფრეკენი მერე რა? ჟანი როგორ თუ რა? სიმთვრალე პლებეურია! აბა, რა უნდა გეთქვათ ჩემთვის? ფრეკენი ჩვენ აუცილებლად გავიქცევით. ოღონდ, ჯერ უნდა დავილაპარაკოთ, ანუ მე უნდა ვილაპარაკო, იმიტომ, რომ აქამდე მხოლოდ თქვენ ლაპარაკობდით, თქვენს ცხოვრებაზე მიამბობდით, ახლა მე მინდა, ჩემსაზე მოგიყვეთ, რომ კარგად გავიცნოთ ერთმანეთი, სანამ ერთად გავემგზავრებით. ჟანი ერთი წამით! მაპატიეთ, მაგრამ დარწმუნებული ხართ, რომ არ ინანებთ, თქვენი ცხოვრების საიდუმლოებებს როცა გამანდობთ? ფრეკენი განა თქვენ ჩემი მეგობარი არა ხართ? ჟანი ჰო, შეიძლება ითქვას... მაგრამ მაინც ნუ მენდობით. ფრეკენი ტყუილად ლაპარაკობთ. თანაც, ჩემი საიდუმლოებები ისედაც ყველამ იცის. იცით, დედაჩემი უბრალო წარმოშობისა იყო. თავისი დროის შესაბამისად, თანასწორობის იდეით გაზარდეს, ასწავლიდნენ, რომ ქალი თავისუფალია და ა.შ. ამიტომაც ქორწინებისადმი თავიდანვე ზიზღით იყო განწყობილი. ამიტომაც, როცა მამაჩემმა მისი ხელი ითხოვა, დედამ უპასუხა, თქვენი ცოლი არასოდეს გავხდები, მაგრამ თუ გინდა, ჩემი საყვარელი იყავიო. მამამ უთხრა, არ მინდა ჩემს საყვარელ ქალს ჩემზე ნაკლები პატივით ეპყრობოდნენო. მაგრამ ვნებით მოცულმა მამაჩემმა დაიჯერა, რომ დედას მართლა არ ადარდებდა, რას იტყოდნენ სხვები და ბოლოს მის პირობებს დათანხმდა. თუმცა, ამის გამო თავისმა წრემ მოიკვეთა და იძულებული გახდა, სახლში ჩაკეტილიყო, რითიც ვეღარ კმაყოფილდებოდა. ამასობაში მე გამაჩინეს - როგორც ვხვდები, დედაჩემის სურვილის საწინააღმდეგოდ. დედაჩემმა ჩემი ბუნების შვილად აღზრდა გადაწყვიტა, უფრო მეტიც, ყველაფერს მასწავლიდნენ, რასაც ბიჭები სწავლობდნენ, მე უნდა ვყოფილიყავი მაგალითი იმის დასამტკიცებლად, რომ ქალი ისეთივეა, როგორიც მამაკაცი. ბიჭის ტანსაცმელს ვიცვამდი, ცხენების მოვლა ვისწავლე, აი, ბოსელში კი არ მიშვებდნენ... ვწმენდდი და ვვარცხნიდი ცხენებს, სანადიროდაც დავდიოდი და უფრო მეტიც - მიწის დამუშავებასა და ცხოველების დაკვლასაც მასწავლიდნენ. რა საშინელება იყო! ჩვენს მამულში კაცები ქალების საქმეს აკეთებდნენ და ქალები - კაცებისას, რის გამოც ყველაფერი უკან-უკან მიდიოდა და ყველამ სასაცილოდ აგვიგდო. საბოლოოდ მამაჩემი თითქოს გამოფხიზლდა მოჯადოებული მდგომარეობიდან, აჯანყება მოაწყო და ახლა ყველაფერი მისი ნება-სურვილის მიხედვით კეთდებოდა. დედაჩემი დაავადდა - არ ვიცი, რა სჭირდა, - ხშირად ჰქონდა შეტევები, სხვენში ან ბაღში იმალებოდა, ზოგჯერ სულაც მთელ ღამეს გარეთ ატარებდა. მერე ის დიდი ხანძარი გაჩნდა, რომელის შესახებაც ალბათ გსმენიათ. ჩვენი სახლი, ყველა თავლა და ბეღელი დაიწვა ძალიან უცნაურ გარემოებაში და ეჭვი გაჩნდა, რომ ვიღაცამ ხანძარი განზრახ გააჩინა, რადგან უბედური შემთხვევა სწორედ კვარტალური დაზღვევის ვადის გასვლიდან მეორე დღეს მოხდა, თანაც მამაჩემის მიერ გაგზავნილი გადასახადი, შიკრიკის უპასუხისმგებლობის გამო, დაგვიანებული აღმოჩნდა და დანიშნულების ადგილამდე დროულად ვერ ჩააღწია. (ღვინოს ისხამს და სვამს) ჟანი მეტს ნუღარ დალევთ. ფრეკენი დიდი ამბავი! სრულიად უფულოდ დავრჩით, ეტლებში გვეძინა. მამაჩემმა აღარ იცოდა, საიდან ეშოვა სახლის ასაშენებელი ფული, რადგან ძველ მეგობრებთან კავშირი უკვე აღარ ჰქონდა. მაშინ დედამ ურჩია, მისი ახალგაზრდობის მეგობრის, აგურის ქარხნის მფლობელისგან ესესხა, რომელიც იქვე, მეზობლად ცხოვრობდა. მამამ ფული ისესხა, მაგრამ იმ კაცს პროცენტი არ მოუთხოვია, რაც მამას ძალიან გაუკვირდა. ასე რომ, ჩვენი კარ-მიდამო ხელახლა ააშენეს! (კიდევ სვამს) იცით, ვინ დაწვა სახლი? ჟანი დედათქვენმა. ფრეკენი იცით, ის ქარხნის მფლობელი ვინ იყო? ჟანი დედათქვენის საყვარელი? ფრეკენი იცით, ვისი იყო ფული? ჟანი ცოტა ჩუმად... არა, ეგ არ ვიცი. ფრეკენი დედაჩემის! ჟანი ანუ, წესით ეგ ფული გრაფსაც ეკუთვნოდა, თუ საქორწინო კონტრაქტი გააფორმეს? ფრეკენი არა, კონტრაქტი არ გაუფორმებიათ. დედაჩემს ცოტა ქონება ჰქონდა და არ უნდოდა, მამაჩემისთვის მიეცა მისი განკარგვის უფლება, ამიტომ მიაბარა ეს ფული... მეგობარს. ჟანი რომელმაც ფული დაატრიალა! გაგრძელება → …
დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 8:21pm on სექტემბერი 9, 2018
თემა: ისტორიის პერიოდიზაცია
ასარკვევი: როგორ ვითარდებოდა ამ მიმართულებით ისტორიული აზრი, ანუ ძველი, თუ ახალი ხანის ისტორიკოსები რას უდებდნენ საფუძვლად ისტორიის ცალკეულ პერიოდებად დაყოფას, და როგორია მსოფლიო ისტორიის პერიოდიზაციის ყველაზე უფრო გავრცელებული თეორიები?       დღეისათვის მსოფლიო ისტორიის მრავალი პერიოდიზაცია არსებობს. სხვადასხვა ქვეყნის, ეპოქის თუ ისტორიის სხვადასხვა დარგის სპეციალისტები, კაცობრიობის განვლილი გზის პერიოდიზაციის განსხვავებულ პრინციპებს გვთავაზობდნენ და გვთავაზობენ.       მართლაც, კაცობრიობის წარსული ცხოვრების პერიოდიზაცია, სულ სხვადასხვა მახასიათებლებითაა შესაძლებელი. მაგალითად, ისტორია შეიძლება დავყოთ საზოგადოებაში სხვადასხვა დროს გავრცელებული, კვების პროდუქტების, ტანსაცმლის, საბრძოლო და სამეურნეო იარაღის, საკულტო და საცხოვრებელ ნაგებობათა არქიტექტურის განვითარების მიხედვით; აგრეთვე იმ ძირითადი მასალის (მაგალითად ქვა, ლითონი და ა.შ.) მიხედვით, რომელსაც ადამიანები თავიანთი სამეურნეო და საბრძოლო იარაღის შესაქმნელად იყენებდნენ (არქეოლოგების მიერ შეთავაზებული პერიოდიზაცია) და სხვ.       ყველა მსგავსი პერიოდიზაცია წარმოდგენას გვიქმნის, ან შეგვიქმნის კაცობრიობის ისტორიული განვითარების ცალკეულ მხარეებზე, თუმცა სრულად ვერ ასახავს მისი განვითარების მაგისტრალურ ხაზს. ამ პრობლემისადმი გამართლებულია უფრო ზოგადისტორიული მიდგომა: საჭიროა მსოფლიო ხალხების ისტორიიდან ისეთი უმთავრესი, ძირეული მომენტების გამოყოფა, რომლებიც ერთგვარ წყალგამყოფს წარმოადგენს კაცობრიობის ისტორიაში.       ისტორიის ასეთი ძირეული მომენტების გამოყოფა, უმთავრესი ნიშნულების დასმა, რომლის მიხედვითაც წინაპართა მიერ განვლილი გზა პერიოდებად დაიყოფოდა, ადამიანთა საზოგადოებამ, როგორც ჩანს, ძალზე შორეულ წარსულში დაიწყო. ამას ისტორიის სტიქიური, ანუ თავისთავადი, მეცნიერული ანალიზის გარეშე აღმოცენებული პერიოდიზაცია უნდა ეწოდოს. სტიქიურ პერიოდიზაციას საფუძვლად ის მოვლენები დაედო, რომლებიც ადამიანს კაცობრიობის ისტორიის გარიჟრაჟზე ყველაზე მეტად აღელვებდა. მაგალითად, როდის, როგორ და რა თანმიმდევრობით შექმნეს ღმერთებმა ან ღმერთმა სამყარო, დედამიწა, ცოცხალი ბუნება და ადამიანი? ასე წარმოიშვა სტიქიური პერიოდიზაციის ყველაზე ადრეული სქემა: სამყარო ღმერთის მიერ ადამიანის შექმნამდე და ადამიანის შექმნის შემდეგ.       საინტერესოა, რომ ყველა ამ ტიპის პერიოდიზაციაში პირველი პერიოდი, ანუ სამყარო ღმერთის მიერ ადამიანის შექმნამდე, აგრეთვე იყოფა ქვეპერიოდებად: ღმერთის (ან ღმერთების) მიერ წყლისა და ხმელეთის შექმნა, ღმერთის მიერ მცენარეული საფარის, ცხოველებისა და ფრინველების გაჩენა და ა.შ. ამ პერიოდების თანმიმდევრობა სხვადასხვა რელიგიურ სისტემებში ერთმანეთისაგან განსხვავებულია.       უძველესი ადამიანი მდინარეების, ტბებისა და ზღვების ნაპირას ცხოვრობდა, ამიტომ დიდი წყალდიდობა მისთვის ნამდვილი კატასტროფა იყო.       ასეთ პირობებში დედამიწის სულ სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრებ ხალხებში გაჩნდა გადმოცემები საყოველთაო წყალდიდობის — წარღვნის შესახებ, რომლის შემდეგ ადამიანთა საზოგადოების ისტორია ხელახლა დაიწყო. ასე წარმოიშვა კაცობრიობის ისტორიის სტიქიური პერიოდიზაციის დამატებითი ათვლის წერტილი: წარღვნამდელი და წარღვნის შემდგომი ხანა.       ცეცხლის დამორჩილება კაცობრიობის ისტორიაში უდიდესი ნახტომი იყო. მართლაც, ცეცხლის დამორჩილება სხვადასხვა სახით მრავალი ხალხის მითოლოგიაში აისახა. ზოგიერთმა მითმა იმ ლეგენდარული გმირების სახელებიც კი შემოგვინახა, რომლებმაც ადამიანებს ცეცხლი აჩუქეს. ძველბერძნულ თქმულებებში ასეთად პრომეთე გვევლინება. ძველი ჩინელებისთვისაც ცეცხლის დაუფლება და ცეცხლზე საჭმლის მომზადება, სახლის აგებასთან ერთად, სახელმწიფობამდელი ისტორიის ის უმთავრესი მიღწევა იყო, რომელიც საზოგადოების მეხსიერებას მითების სახით შემორჩა. ამიტომაც ცეცხლის დაუფლება სტიქიური პერიოდიზაციის კიდევ ერთ ნიშნულად შეიძლება მივიჩნიოთ: ადამიანები ცეცხლის დამორჩილებამდე და ადამიანები ღმერთებისაგან ცეცხლის მოტაცების შემდეგ (ბერძნული ვერსია), ანდა ვინმე ბრძენკაცის მიერ ცეცხლის დამორჩილებისა და თანატომელებისათვის ამის სწავლების შემდეგ (ჩინური ვერსია).       თანამედროვე ადამიანიც კი, ძირითადად, წინაპართა ორ: მშობლების, და ბებია-პაპების თაობას იცნობს. ძველი ადამიანისთვის ამ თაობებზე ადრე მცხოვრები წინაპრები მხოლოდ გადმოცემებში არსებობდნენ. რაც უფრო დაშორებული იყვნენ წინაპრები მის ეპოქას, ძველი ადამიანის თვალში ისინი სულ უფრო გმირულ სამოსელში იმოსებოდნენ და ნახევარღმერთებად იქცეოდნენ. განვლილი ცხოვრების თაობებად დაყოფა სტიქიური პერიოდიზაციის კიდევ ერთი და საყოველთაოდ გავრცელებული ფორმაა.       თანდათანობით ისტორიის თაობების მიხედვით დაყოფის პრინციპი ადამიანებმა ღმერთებზეც გაავრცელეს. ღმერთების თაობებით პერიოდიზაციის კლასიკური მოდელი ძველბერძნულ წარმართულ პანთეონში გვხვდება, სადაც ურანისა და გეას თაობა და უზენაესი მმართველობა მათი შვილების: კრონოსის და რეას და შვილიშვილების — ზევსისა და ჰერას და მათი მრავალრიცხოვანი და-ძმებისა და შვილების თაობამ და უზენაესმა მმართველობამ შეცვალა.       ადამიანს ზოგადად წარსულის იდეალიზაცია ახასიათებს. ამ მხრივ, გამონაკლისი არც უძველესი ადამიანი იყო. მასაც, დღევანდელი ადამიანების უმეტესობის მსგავსად, ეჭვი არ ეპარებოდა, რომ მისი შორეული წინაპრები ბევრად უკეთესები იყვნენ და უკეთესად ცხოვრობდნენ, ვიდრე მისი თაობა. კითხვაზე, თუ რატომ მოხდა ასე? — არსებობდა მარტივი პასუხი: თავდაპირველად ადამიანები ღმერთებს (ან ღმერთს) უჯერებდნენ, შემდეგ კი რაღაც შესცოდეს. ასე გაჩნდა ისტორიის სტიქიური პერიოდიზაციის კიდევ ერთი ათვლის წერტილი: ადამიანის ღმერთებთან (ან ღმერთთან) ჰარმონიული ცხოვრების ხანა და ადამინის მიერ ღმერთების განაწყენების შემდგომი პერიოდი.       თაობების ცვლისა და ღმერთების განაწყენების პრინციპზე აგებული კაცობრიობის განვლილი გზის ერთერთი უადრესი პერიოდიზაცია ძველბერძენ სწავლულ ჰესიოდესთან გვხვდება. ჰესიოდემ ისტორია 5 თაობად დაჰყო, რომლებიც ერთმანეთის მონაცვლე ოთხ: ოქროს, ვერცხლის, სპილენძისა და რკინის ხანაში გაანაწილა. ოქროს ხანაში ადამიანები ღმერთებთან თანხმობით ცხოვრობდნენ, ამიტომ მათ არც გაჭირვება იცოდნენ და არც ავადმყოფობა. თანდათანობით ადამიანთა თაობები ღმერთებს დაშორდნენ და არ უჯერებდნენ. ამის გამო ღმერთებმა მათი ცხოვრება ავადმყოფობებითა და ომებით სულ უფრო და უფრო დაამძიმეს. ამ მხრივ, ყველაზე მძიმე, ჰესიოდეს აზრით, მისი ეპოქა — რკინის ხანა იყო.       ღმერთისა და ადამიანის დამოკიდებულების მიხედვით, კაცობრიობის ისტორიის უძველეს ხანას ბიბლია სამ დიდ პერიოდად ყოფს: 1. ადამ და ევას ღმერთისადმი ყურისგდების, სამოთხეში ცხოვრების ხანა, 2. ღმერთის განაწყენების გამო ადამიანთა მოდგმის სამოთხიდან გაძევება და 3. ადამიანთა ცოდვების გამო ღმერთის განრისხება და კაცობრიობისათვის წარღვნის მოვლენა.       ქრისტიანობამ "ახალი აღთქმის" სახით, კაცობრიობის ისტორიის ამ ნიშნით დაყოფას კიდევ ერთი პერიოდი დაუმატა: ღვთის მიერ საკუთარი ძის დედამიწაზე მოვლინებისა და მისი ჯვარცმით კაცობრიობის ცოდვების გამოსყიდვის შემდგომი ეპოქა.       სახელმწიფოების წარმოშობის შემდეგ, ისტორიის ათვლა თავდაპირველად მეფეთა ზეობის ხანით ხდებოდა, რაც თაობებად პერიოდიზაციის თავისებურ სახეცვლილებას წარმოადგენს. ისტორიული დროის გარკვეულ მონაკვეთში სახელმწიფოს ერთი საგვარეულო, ანუ სამეფო დინასტია მართავდა, რომელსაც შემდგომში სხვა დინასტია ცვლიდა. ერთგვარი გამოცდილების დაგროვების შემდეგ, ძველმა სწავლულებმა ყურადღება მიაქციეს იმას, რომ ყოველი ახალი დინასტიის მმართველობა ძველი დინასტიის მმართველობისაგან განსხვავდებოდა (საშინაო და საგარეო პოლიტიკა, რეფორმები და ა.შ.). ასე ჩაეყარა საფუძველი ისტორიის პერიოდიზაციას უკვე მმართველი დინასტიების მიხედვით, სადაც ისტორიული ეპოქები დინასტიების მიხედვითაა გამოყოფილი, ხოლო თაობების ცვლა ამა თუ იმ დინასტიის მეფეთა რიგის მიხედვითაა მოცემული.       ისტორიის მმართველი დინასტიების მიხედვით დაყოფა შეიძლება ისტორიის პირველ მეცნიერულ პერიოდიზაციადაც მივიჩნიოთ, ვინაიდან ეპოქების მმართველი დინასტიების მიხედვით დაყოფა, განსწავლულობას, ისტორიულ წყაროებზე მუშაობის გარკვეულ უნარს, რაც მთავარია, წარსულის თავისებურ მეცნიერულ სისტემატიზაციას მოითხოვდა.       დინასტიების მიხედვით ისტორიის დაყოფის დღემდე ცნობილ უძველეს ნიმუშს ძველი ეგვიპტური პერიოდიზაცია წარმოადგენს, სადაც ღმერთებისა და ნახევრადღმერთების დინასტიების შემდეგ ეგვიპტის ფარაონთა 31 დინასტიის მეფეების რიგია მოცემული.       ისტორიის პერიოდიზაციის სტიქიური და დინასტიური პრინციპების შერწყმის პირველი ცდა წიგნთაწიგნში—ბიბლიაში გვხვდება. ბიბლიაში სტიქიური პერიოდიზაციისათვის ყველაზე უფრო დამახასიათებელი ნიშნულები: სამყარო ადამიანის შექმნამდე და ღმერთის მიერ ადამიანის შექმნის შემდეგ; ადამიანის ღმერთთან ჰარმონიული თანაცხოვრების ხანა და ღმერთის განაწყენების შემდგომი პერიოდი; წარღვნამდე და წარღვნის შემდგომი ხანა, ისევე როგორც ეთნარქების თაობათა მიხედვით პერიოდიზაცია, შერწყმულია დინასტიების მიხედვით პერიოდიზაციასთან.       ბიბლიამ, უფრო ზუსტად ძველმა აღთქმამ სამყაროს ისტორია ორ დიდ პერიოდად დაყო: სამყარო ადამიანის შექმნამდე და ადამიანის შექმნის შემდეგ. რაც შეეხება, კაცობრიობის ისტორიას, ის ხუთ პერიოდად დაიყო: ადამიანთა სამოთხეში ცხოვრების ხანა, ადამიანის სამოთხიდან გამოძევებიდან წარღვნამდე პერიოდი, წარღვნა, წარღვნის შემდგომი პერიოდი, რომელშიც ბაბილონის გოდოლის შენების დაწყებაც მოიაზრება და ბაბილონის გოდოლის დარღვევის შემდგომი პერიოდი, როდესაც ბიბლიის მიხედვით იქამდე ერთენოვანი კაცობრიობა, ერთმანეთისაგან განსხვავებული ენების ხალხებად დაიშალა. თითოეული ამ პერიოდის შიგნით მოცემულია ეთნარქების თაობათა მონაცვლეობა, რასაც შემდგომ ებრაელი ხალხის მსაჯულებისა და მეფეების მონაცვლეობა მოსდევს.       ისტორიის მეცნიერული პერიოდიზაციის ახალ ეტაპს ბერძნული წარმოშობის რომაელმა სწავლულმა კლავდიუს პტოლემაიოსმა დაუდო სათავე, რომელმაც კაცობრიობის განვლილი გზა პირველმა, პოლიტიკური ნიშნულით ოთხი წამყვანი სამეფოს, ანუ მონარქიის მონაცვლეობის მიხედვით, ოთხ დიდ ისტორიულ პერიოდად დაყო: ასურეთ-ბაბილონის, მიდია-სპარსეთის [იგულისხმება აქემენიანთა იმპერია], საბერძნეთ-მაკედონიისა და რომის იმპერიის.       ისტორიის თითოეულ ამ პერიოდში არაერთი სხვა სახელმწიფოც იყო და მათ შესახებ კლავდიუს პტოლემაიოსმა, უეჭველად, იცოდა, მაგრამ ის მხოლოდ იმ სახელმწიფოებს გამოყოფს, რომლებიც, ისტორიის აღნიშნულ პერიოდებში, მისთვის ცნობილ სამყაროში მოწინავეობდნენ. კლავდიუს პტოლემაიოსისათვის, მსოფლიო სამეფოები რომის იმპერიის წარმოქმნამდე ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ, რომის იმპერიას კი მუდმივად უნდა ეარსება. ამის მიზეზი იოლი მისახვედრია: ის რომის იმპერიის სიძლიერის ხანაში ცხოვრობდა და იმპერიის დაცემა ვერ წარმოედგინა.       კაცობრიობის ისტორიის ოთხ მსოფლიო მონარქიად დაყოფისა და რომის სახელმწიფოს მუდმივობის პრინციპი III-IV სს-ის მიჯნაზე მიიღო და დააკანონა ქრისტიანულმა ეკლესიამ. ასე მიეცა საბოლოო სახე რომის, როგორც იმპერიის უკვდავობის იდეას, რამაც დიდი გავლენა იქონია XV საუკუნემდელი ევროპის ისტორიულ აზროვნებაზე.       ისტორიული პროცესის ასეთი გააზრების გამო, დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა (476 წ.) თანამედროვეებმა ამ იმპერიის დასასრულად ვერ აღიქვეს და ევროპელ ხელმწიფეებში ყველაზე სანუკვარ პატივად კვლავაც რომის იმპერატორის გვირგვინი რჩებოდა. ამიტომაც იყო, რომ ფრანკთა ხელმწიფე კარლოს დიდი, დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემიდან 300 წელზე მეტი ხნის შემდეგ, 800 წ. რომის იმპერატორად ეკურთხა. ხოლო დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემიდან თითქმის 500 წლის შემდეგ შეიქმნა გერმანელი ერის საღვთო რომის იმპერია, რომელმაც ფორმალურად 1806 წლამდე იარსება.       აღმოსავლეთ რომის იმპერიამ — ბიზანტიამ არსებობა 1453 წ. შეწყვიტა. თითქმის ერთი საუკუნის შემდეგ, "მესამე რომად" თავი მოსკოვის დიდმა სამთავრომ გამოაცხადა, რომლის მთავარმა ივანე IV მრისხანემ რომის კეისრის (იმპერატორის), იგივე ცეზარის — რუსული გამოთქმით ცარის ტიტული მიიღო.       ბევრად უფრო ადრე, XV ს-ის დასასრულს, როდესაც ბიზანტიამ აღმოსავლეთში თავისი ტერიტორიების უდიდესი ნაწილი დაკარგა, რომის მემკვიდრეობაზე პრეტენზია ქართველებმაც გამოაცხადეს. ამიტომაც იყო, რომ საქართველოს მეფემ გიორგი II-მ თავის ტიტულატურას "ყოვლისა აღმოსავლისა და დასავლისა კესაროსის" ტიტულიც დაუმატა.       IV-VII სს-ში ადგილი ჰქონდა "ხალხთა დიდ გადასახლებას", რაც მსოფლიო ისტორიის ასპარეზზე ახალი ხალხების გამოსვლით აღინიშნა. განვითარების უფრო დაბალ საფეხურზე მყოფი, ხალხების ამოძრავებამ მთლიანად წალეკა ძველი ანუ ანტიკური სამყარო, მანამდე არსებული ცხოვრების წესი და არა მარტო შეცვალა მსოფლიოს პოლიტიკური რუკა, არამედ მსოფლიოს დიდ ნაწილში მკვეთრად დასწია ცოდნის და კულტურის დონე. ყოველივე ამის გამო, მომდევნო, სულ ცოტა ხუთ საუკუნეს ევროპისათვის ცოდნისა და კულტურის განვითარების თვალსაზრისით, პირობითად, "უმეცრების ხანაც" ეწოდება. XI ს-ის მიწურულიდან მსოფლიო ისტორიაში ადგილი ჰქონდა ისეთ მოვლენას, რომელიც ჯვაროსნული ლაშქრობებითაა ცნობილი. ამ ლაშქრობების დროს ათიათასობით ევროპელი რაინდი გაეცნო ბიზანტიას და მახლობელ აღმოსავლეთს და მათი მეშვეობით ბერძნულ-რომაულ კულტურას ეზიარა, რომელმაც თავი სწორედ მსოფლიოს ამ რეგიონში შემოინახა.       ევროპელების მიერ ანტიკურ კულტურასთან ხელახლა ზიარებამ XII-XIII სს-ისათვის საფუძველი მოუმზადა კულტურის ისტორიის ახალ ეპოქას, რომელიც რენესანსის (აღორძინების) სახელითაა ცნობილი. ამ კულტურის შემოქმედებს ჰუმანისტებსაც უწოდებენ. ჰუმანისტები პირველები იყვნენ, რომლებმაც ანტიკურ ეპოქასა და მათ თანამედროვე ეპოქას შორის საუკუნეებს კაცობრიობის კულტურის უკანსვლის, სიბნელისა და უმეცრების ხანა უწოდეს. ამგვარად, მათ კაცობრიობის ისტორია სამ პერიოდად დაყვეს: ძველი, იგივე ანტიკური, შუა საუკუნეები, ანუ კაცობრიობის ისტორიის "შავბნელი ხანა" და ანტიკური კულტურული ტრადიციების აღორძინება-აღდგენის, იგივე რენესანსის, ანუ მათი თანამედროვე ეპოქა.       ამგვარად, XV საუკუნისათვის, თანდათანობით, დამკვიდრდა კაცობრიობის ისტორიის ახალი პერიოდიზაცია, რომლის უპირატესობა მსოფლიო ისტორიის პერიოდიზაციის მანამდე არსებულ სისტემებთან იმაში მდგომარეობდა, რომ ის ისტორიის პერიოდებად დაყოფას საზოგადოების ცხოვრების ერთ-ერთი ზოგადი მახასიათებლით — კულტურით შეეცადა. კაცობრიობის ისტორიის ასეთ დაყოფას სამწევროვან დაყოფასაც უწოდებენ.       აქვე უნდა გავითვალისწინოთ, რომ სიტყვა "ანტიკური, ანუ ძველი" ჰუმანისტებისათვის მხოლოდ ძველი საბერძნეთისა და რომის ისტორიასა და კულტურას ნიშნავდა. ვინაიდან იმ დროს ჯერ კიდევ ცნობილი არ იყო არც სხვა ძველი ქვეყნებისა და რეგიონების ისტორია და არც კაცობრიობის ისტორიის ის ყველაზე ხანგრძლივი ეპოქა, რომელიც სახელმწიფოს წარმოქმნამდე არსებობდა და რომელსაც თანამედროვე მეცნიერები პირობითად წინარეისტორიულ ან სახელმწიფოებამდელ ხანას უწოდებენ.       სამწევროვანი პერიოდიზაციის აღიარებისთანავე არაერთი სირთულე იჩენს თავს. მაგალითად, ბუნებრივად ისმის კითხვა: რა ავიღოთ მიჯნად ანტიკურ ხანასა და შუა საუკუნეებს შორის? ან რომელი ისტორიული მოვლენა თუ მოვლენები მივიჩნიოთ შუა საუკუნეების დასასრულად და მსოფლიო ისტორიის ახალი ხანის დასაწყისად? ვინაიდან ისტორიის ანტიკური პერიოდის ბოლო ოთხ საუკუნეზე მეტხანს ამ სამყაროს დიდ ნაწილს რომის იმპერია აერთიანებდა, ამიტომ ბუნებრივია, რომ ანტიკური, ანუ ძველი ხანის დასასრული მსოფლიო ისტორიის სამწვეროვანი პერიოდიზაციის მიმდევრებმა ქალაქი რომის დაცემას დაუკავშირეს.       ამგვარად, პირველი თარიღი, რომელიც ისტორიის ძველ და შუა პერიოდებს შორის მიჯნად დასახელდა, გერმანელი ალარიხის მიერ ქ. რომის აღების თარიღი იყო — 410 წ.       მოგვიანებით ანტიკურობის დასასრულის თარიღმა ერთი საუკუნით გადაიწია — 313 წ. ეს თარიღი რომის იმპერიაში ქრისტიანობის ნებადართულ რელიგიად გამოცხადებას უკავშირდება. ეს უკვე ახალი ნიშნულის შემოტანას ნიშნავდა. ამავე ხანებში შუასაუკუნეებსა და ახალ ისტორიას შორის მიჯნად 1453 წ. ოსმალების მიერ კონსტანტინოპოლის აღებისა და ბიზანტიის, ანუ აღმოსავლეთ რომის იმპერიის დაცემის თარიღი იქნა შეთავაზებული.       ორივე ეს თარიღი მსოფლიო ისტორიის უეჭველად მნიშვნელოვანი წყალგამყოფია. მართლაც, 313 წ. რომის იმპერიაში ქრისტიანობის ნებადართულ რელიგიად გამოცხადება, ანტიკური სამყაროს ამ მოწინავე რეგიონში წარმართობის, როგორც ანტიკური პერიოდის იდეოლოგიის, დასასრულს მოასწავებდა. ქრისტიანობამ მთლიანად შეცვალა როგორც ანტიკური, ანუ წარმართული საზოგადოების აზროვნების მოდელი, ისე მისი ყოველდღიური ცხოვრების წესი.       რაც შეეხება ათასწლოვანი ბიზანტიის დაცემას, ეს მოვლენა ქრისტიანულმა სამყარომ, მათ შორის, საქართველომაც უდიდეს ტრაგედიად აღიქვა. მით უფრო, რომ თურქ-ოსმანები საბოლოოდ გაბატონდნენ დასავლეთ ევროპის აღმოსავლეთთან (ინდოეთი, ჩინეთი) დამაკავშირებელ მაგისტრალებზე. ამან დასავლეთ ევროპას ახალი გზების ძიებისაკენ უბიძგა, რასაც შედეგად დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები მოჰყვა.       მესამე თარიღი, რომელიც სამწვეროვანი პერიოდიზაციის მიმდევრებმა ანტიკური პერიოდისა და შუა საუკუნეების მიჯნად დაასახელეს, გერმანული წარმოშობის რომაელი სარდლის ოდოაკრის მიერ რომის ბოლო იმპერატორის ტახტიდან ჩამოგდების და რომის, როგორც სახელმწიფოს ფუნქციონირების საბოლოოდ შეწყვეტის წელია — 476 წ. დღეს ეს თარიღი აღნიშნული პერიოდიზაციის მომხრეთა შორის ყველაზე უფრო გაზიარებულია.       ბევრად უფრო რთული შუა საუკუნეებისა და ახალი ისტორიის გამიჯვნა აღმოჩნდა, ვინაიდან კონსტანტინოპოლის დაცემის შემდეგ შუა საუკუნეებისა და ახალი ისტორიის გასაყარზე არაერთი უმნიშვნელოვანესი მოვლენა მოხდა. ერთ-ერთი ზემოთ უკვე ნახსენები "დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენებია", რომელმაც დედამიწის შესახებ ახალ ცოდნას და კაცობრიობის გამთლიანებას დაუდო საფუძველი.       მსოფლიო ისტორიაში ეს იმდენად მნიშვნელოვანი წყალგამყოფია, რომ XVIII ს-იდან ისტორიკოსთა ერთმა ნაწილმა ის შუა საუკუნეების დასასრულად და ახალი ხანის დასაწყისად მიიჩნია.       ვინც ,,დიდ გეოგრაფიულ აღმოჩენებს” შუა საუკუნეებსა და ახალ ისტორიას შორის მიჯნად იღებს, ისტორიული პერიოდების გამიჯვნა-დახასიათებისათვის უპირატესობას პოლიტიკურ-ეკონომიკურ მახასიათებელს ანიჭებს. დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები პოლიტიკურ-ეკონომიკურ მახასიათებლად იმიტომ უნდა მივიჩნიოთ, რომ მან საფუძველი დაუდო კოლონიალური იმპერიების შექმნას და მსოფლიოს ახალი ეკონომიკური სისტემის თანდათანობით ჩამოყალიბებას.       XVI ს-ის დასაწყისში (1517 წ.) ევროპაში დაიწყო რეფორმისტული მოძრაობა, რომელიც კათოლიკური ეკლესიის რეფორმას ისახავდა მიზნად. ეს შუასაუკუნეობრივი ევროპის სულიერი ცხოვრების საფუძვლის, კათოლიკური ეკლესიისათვის იმდენად ძლიერი დარტყმა იყო, რომ ისტორიკოსთა ნაწილმა რეფორმაციის დასაწყისი შუა საუკუნეებსა და ახალ ისტორიას შორის მიჯნად მიიჩნია.       როგორც ვხედავთ, ისტორიის ძველი, შუა და ახალი პერიოდების გამმიჯნავ თარიღებს შორის განსხვავება დიდად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ, რა მახასიათებლებს მივანიჭებთ უპირატესობას. მაგალითად, თუ ჰუმანისტების მსგავსად, ძირითად მახასიათებლად კულტურას ავიღებთ, აღმოჩნდება, რომ სხვა თარიღებს უნდა მივანიჭოთ უპირატესობა, თუ მახასიათებლად რელიგია-იდეოლოგიას ავიღებთ — სხვას, თუ გეოგრაფიულ-ეკონომიკურ ფაქტორს (გეოგრაფიული აღმოჩენები, საზოგადოებაში დოვლათის დაგროვება და ა.შ.) — სხვას და თუ პოლიტიკურს (ქალაქის, ან ქვეყნის აღება-დანგრევა, ან პირიქით, აშენება-დაარსება, ქვეყნის გამთლიანება-დაშლა) — სხვას, მაგრამ იმისათვის, რომ აქ ჩამოთვლილი მახასიათებლებიდან რომელიმეს ან რამდენიმეს ერთად მივანიჭოთ უპირატესობა, უპირველეს ყოვლისა, უნდა შევთანხმდეთ, რომელი მათგანია უფრო მნიშვნელოვანი. ამას ძირითადი მახასიათებლის განსაზღვრა ჰქვია.       თუ ამ კუთხით ანტიკური ხანის სახელმწიფოებს გადავხედავთ, დავრწმუნდებით, რომ, მიუხედავად ანტიკური სახელმწიფოების გეოგრაფიულ-რეგიონალურ-ეთნიკური მრავალფეროვნებისა, რამაც, ბუნებრივია, პოლიტიკური წყობის განსხვავებული ვარიაციები მოგვცა, მაინც იკვეთება ის ძირეული საერთო ნიშნები, რომელიც მოჭარბებულად მხოლოდ ისტორიის ამ პერიოდის სოციალურეკონომიკურ სისტემას და კულტურას ახასიათებს და, რაც მას სხვა ისტორიული პერიოდებისაგან განასხვავებს.       ამის უკეთ გასაგებად, აუცილებელია კაცობრიობის ისტორიის ანტიკური პერიოდის მოკლე დახასიათება. მართლაც, რა წესები თუ კანონები განაპირობებდა ამ საზოგადოების ცხოვრებას? როგორი იყო მისი ტექნიკისა თუ ეკონომიკის, სოციალურ-პოლიტიკური ინსტიტუტების განვითარების დონე? მისი ფილოსოფიური თუ რელიგიური წარმოდგენები?       ანტიკური ხანა კაცობრიობის ისტორიის ის პერიოდია, როდესაც საზოგადოებამ წინარეისტორიული, ანუ სახელმწიფოებამდელი მდგომარეობიდან ისტორიულ, ანუ სახელმწიფოებრივ ხანაში შეაბიჯა. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ის საზოგადოებრივი ცხოვრების ორგანიზების სრულიად ახალ საფეხურზე ავიდა, რაც სახელმწიფოს შექმნაში გამოიხატა.       ანტიკურ საზოგადოებაში ადამიანები ორ დიდ კატეგორიად იყოფოდნენ: საზოგადოების წევრებად, ანუ თავისუფალ და საზოგადოების მიღმა მყოფ, არათავისუფალ ადამიანებად, ანუ მონებად. თავისუფლებიც უფლებებით ერთმანეთისაგან განსხვავდებოდნენ. სრულუფლებიან საზოგადოების წევრს მკვიდრი, მოქალაქე წარმოადგენდა. შეზღუდული უფლებების "თავისუფალს" არამკვიდრები და სხვადასხვა დროს მოსული ადამიანები ქმნიდნენ, რომლებიც, უმეტესად, ეთნიკურ-რელიგიურ თემებად ცხოვრობდნენ. ამ კატეგორიას განთავისუფლებული მონებიც ავსებდნენ.       კაცობრიობის ისტორიის ანტიკური პერიოდი, მისი მომდევნო შუა საუკუნეებისაგან განსხვავებით, მოქალაქეებს, ანუ ქვეყნის მკვიდრ მოსახლეობას წოდებრივი ნიშნით არ ყოფდა. ბუნებრივია, ანტიკურ საზოგადოებაშიც, წარმომავლობა ადამიანებს შორის განსხვავებას ქმნიდა, მაგრამ ეს ძირითადად არა წოდებრივ პრივილეგიებში, არამედ წინაპრების მიერ მემკვიდრეობით მიღებულ სიმდიდრესა და გავლენაში გამოიხატებოდა, ამიტომაც გამოჩენილი და სახელოვანი წინაპრები ანტიკური პერიოდის ადამიანისათვის უდიდესი სიამაყისა და თავმოწონების საგანი იყო. მან ზეპირად იცოდა თავისი წინაპრების ხანდახან ათეული თაობის წარმომადგენელთა სახელები და თითოეული მათგანის მიერ ჩადენილი გმირობისა და დიადი საქმეების შესახებ, დაწვრილებითა და სიამაყის გრძნობით აღვსილი, მოუთხრობდა ნაცნობებსა თუ უცნობებს.       სიმდიდრე-სიღარიბისა თუ თანამდებობრივ-იერარქიული კიბის სხვადასხვა საფეხურზე ყოფნის მიუხედავად, ანტიკური საზოგადოების მოქალაქეები კანონის წინაშე თანაბარნი იყვნენ. ამით ეს საზოგადოება საოცრად წააგავს თანამედროვეს, ოღონდ ერთი უმნიშვნელოვანესი განსხვავებით — მას ახასიათებდა ტექნიკისა და ტექნოლოგიების განვითარების უდაბლესი დონე.       იმავდროულად, არათავისუფალი, ანუ მონა ანტიკური საზოგადოებისათვის ადამიანად არ განიხილებოდა, ის ანტიკური საზოგადოების მიღმა იდგა, მას არავითარი უფლებები არ ჰქონდა და კანონის მხოლოდ ობიექტი იყო. მონები ასრულებდნენ ყველა სახის სამუშაოს, რასაც მათ უბრძანებდნენ.       ანტიკური ცივილიზაციის წამყვან ქვეყნებში: ბერძნულ ქალაქ-სახელმწიფოებში — პოლისებში და რომის სახელმწიფოში მონების რიცხვი იმდენად დიდი იყო, რომ ისინი დოვლათის ძირითად მწარმოებლებადაც კი იქცნენ.       იმჟამად არსებული სოციალური ინსტიტუტებით, უფრო ზუსტად, მათი აღმნიშვნელი ტერმინებით თუ ვეცდებით მსოფლიო ისტორიის ანტიკური პერიოდისათვის სახელის შერქმევას, მას უფალ-მონობის ხანა შეიძლება ვუწოდოთ.       ანტიკური პერიოდი, ძირითადად, კაცობრიობის წარმართობის ხანა იყო, როდესაც ადამიანები მრავალ ღმერთს ეთაყვანებოდნენ.       ისტორიის ანტიკური პერიოდი ქალაქური ცივილიზაციის ხანა იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ ანტიკური საზოგადოების ცხოვრების ცენტრი ქალაქი იყო, განვითარებული ხელოსნობით, ვაჭრობითა და ფულის მიმოქცევით.       უნდა აღვნიშნოთ, რომ სწორედ ქალაქური ცხოვრებისა და ვაჭარ-ხელოსნობის განვითარების შედარებით მაღალი დონე, ეკონომიკის ბაზარზე ორიენტირებულობა, და განსაკუთრებით გაცხოველებული საგარეო ვაჭრობა, ისევე, როგორც ამის თანმდევი ფულის ინტენსიური ბრუნვა, არის ის უმთავრესი ნიშანი, რაც გამოარჩევს კაცობრიობის ისტორიის აღნიშნულ პერიოდს შემდგომი, შუა საუკუნეების ეპოქისაგან, განსაკუთრებით, შუა საუკენეების ადრეული ეტაპისაგან და რაც ანტიკურ სამყაროს კვლავაც თანამედროვე ეპოქას ამსგავსებს.       სხვადასხვა რეგიონებში, განსხვავებული პოლიტიკური წყობილების, თუ სხვა თავისებურების მიუხედავად, ანტიკური ქვეყნები ერთიან, შეკრულ სამყაროს ქმნიდნენ, რომელსაც მყარი პოლიტიკური, სავაჭრო და კულტურული ურთიერთობები აერთიანებდა.       ანტიკურ სახელმწიფოებს ჰქონდათ მეტ-ნაკლებად მსგავსი სოციალურ-ეკონომიკური, მეცნიერულ-ტექნოლოგიური საფუძველი და რელიგიურ-ფილოსოფიური შეხედულებები.       რამ განაპირობა ისტორიის ანტიკური პერიოდის დასასრული?       ზოგი ამას გარეშე ძალას უკავშირებს, რომელშიც ხალხთა დიდი გადასახლება იგულისხმება.       ამ შემთხვევაში ჩნდება კითხვა: მართლაც განვითარების უფრო დაბალ საფეხურზე მდგომი ხალხების ამოძრავება გახდა მთავარი მიზეზი ძველი ცივილიზაციის დაღუპვის, თუ ეს მიზეზი უფრო ღრმად, თვით ამ საზოგადოების განვითარების თავისებურებებშია საძიებელი?       ახალი ხალხების ისტორიის ასპარეზზე გამოჩენამ ანტიკურ სამყაროს მართლაც დიდი დარტყმა მიაყენა. განვითარების შედარებით დაბალ საფეხურზე მდგომი, სახელმწიფოებრიობის ჯერ არმქონე ხალხების ამოძრავებამ და ამის შედეგად ძველი მსოფლიოს უდიდეს ნაწილში გამეფებულმა განუკითხაობამ, მსოფლიოს უმთავრეს სავაჭრო-საქარავნო გზებზე უსაფრთხოება მოშალა, რამაც ამ სავაჭრო გზებს კარგა ხნით მათი მნიშვნელობა დააკარგვინა. მსოფლიო ვაჭრობის მოშლამ ანტიკური სამყაროს ეკონომიკური უკანსვლის უკვე დაწყებული პროცესი უფრო დააჩქარა. ეკონომიკურ უკანსვლაში პირველ რიგში ვაჭრობის, ხელოსნობის და ფულის მიმოქცევის მნიშვნელოვნად შემცირება იგულისხმება, რასაც ანტიკური ქალაქების დაკნინება, სოფლებად გადაქცევა ან სულაც გაქრობა მოჰყვა.       მიუხედავად ყოველივე ზემოთქმულისა, ანტიკური საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური სისტემის ნგრევის მთავარი მიზეზი, რა თქმა უნდა, თვით ამ საზოგადოებაში უნდა ვეძებოთ. საქმე ისაა, რომ ანტიკური საზოგადოების დაქვეითება ახ. წ. III ს-დან დაიწყო, ხალხთა დიდი გადასახლება კი IV ს-დან. ასე რომ, ეს მოვლენა მხოლოდ დაქვეითების პროცესის დამაჩქარებლად და დამასრულებლად შეიძლება მივიჩნიოთ და არა მიზეზად. მიზეზი კი შემდეგში მდგომარეობდა: ანტიკურ სამყაროში მოსახლეობისა და საზოგადოების მოთხოვნების ზრდა შეუსაბამობაში აღმოჩნდა იმჟამინდელი ტექნიკისა და ტექნოლოგიების შესაძლებლობებთან, რომლებიც, თავიანთი განვითარების ფრიად დაბალი დონის გამო, ამ მოთხოვნებს ვეღარ აკმაყოფილებდნენ.       რომის სახელმწიფოს შემოსავალი ვაჭრობიდან, წარმოებიდან და სოფლის მეურნეობიდან, ანუ ის გადასახადები, რასაც რომის მოქალაქეები თუ დაქვემდებარებაში მყოფი რეგიონები სახელმწიფოს უხდიდნენ, ვერ ფარავდა სახელმწიფოს სულ უფრო მზარდ ხარჯებს. მოკლედ რომ ვთქვათ, სახელმწიფოს ხარჯები ბევრად უფრო სწრაფად იზრდებოდა, ვიდრე შემოსავლები. ტექნიკის დაბალი დონე, მონური შრომის, ანუ წარმოების გაუმჯობესების ინტერესის არმქონე მწარმოებლის ფონზე, წარმოების განვითარებისა და ინტენსიფიკაციის გზით, შემოსავლების გაზრდის საშუალებას არ იძლეოდა. ასეთ შემთხვევაში შემოსავლების გაზრდის ორი გზა რჩებოდა: დაპყრობითი ომები ან მოსახლეობისათვის გადასახადების დამძიმება.       დაპყრობითი და, საერთოდ, ომები დიდ ხარჯებს და დიდ ადამიანურ რესურსებს მოითხოვდა. უნდა ითქვას, აგრეთვე, რომ რომის იმპერიამ ახ. წ. II საუკუნეში თავის მაქსიმალურ საზღვრებს მიაღწია. ახალი სამხედრო წარმატებები თვისობრივად ახალი ტიპის შეიარაღებას და ჯარს მოითხოვდა. ეს კი ანტიკური ცივილიზაციის შესაძლებლობებს აღემატებოდა. გადასახადების ზრდაც, რომელიც მეურნეობისა და ზოგადად ქვეყნის ეკონომიკის აღმავლობიდან კი არ გამომდინარეობდა, არამედ სახელმწიფოს მხრივ თვითნებურად მოქალაქეებისაგან წინა წლებთან შედარებით უფრო მეტი თანხის ამოღებას ისახავდა მიზნად, მხოლოდ დროებით ეფექტს იძლეოდა. ასე უსაფუძვლოდ გაზრდილი გადასახადები ერთი-ორი წლით სახელმწიფო შემოსავალს კი ზრდიდა, მაგრამ მწარმოებელს აჩანაგებდა და შესაბამისად, მომავალში მისგან გადასახადის აკრეფას შეუძლებელს ხდიდა. ბუნებრივია, ყოველივე ეს მყისიერად არ მომხდარა, მაგრამ კრიზისი უკვე, როგორც აღვნიშნეთ, ახ. წ. III საუკუნეში დადგა, რაც, უპირველეს ყოვლისა, იმპერიის ქალაქებში ვაჭრობა-ხელოსნობის თანდათანობით შემცირებასა და მოსახლეობის გაღარიბებაში გამოიხატა.       ასეთ ვითარებაში ქალაქის მოსახლეობამ თავის რჩენის მიზნით, ნელ-ნელა სოფელს მიაშურა, სადაც მსხვილი მიწათმფლობელების ლატიფუნდიებში — დიდ და ვრცელ მამულებში დასახლდა, მათ სამსახურში შევიდა და მიწათმოქმედებას მიჰყო ხელი.       ყოველივე ზემოთქმული, წარმოდგენას გვიქმნის ანტიკური ეკონომიკური წყობის ნგრევის მიზეზებზე, მაგრამ იმისათვის, რომ ვუპასუხოთ კითხვას, როდის დაიწყო შუა საუკუნეები, ზოგადად უნდა გავერკვეთ, თუ რას ვგულისხმობთ ამ ტერმინში, ანუ რა არის შუა საუკუნეების, როგორც კაცობრიობის ისტორიის ერთ-ერთი ხანგრძლივი და მნიშვნელოვანი მონაკვეთის მთავარი სოციალურ-ეკონომიკური მახასიათებლები.       ეკონომიკურმა კრიზისმა, რომელმაც ძველი მსოფლიო მოიცვა, არსებული ანტიკური სოციალურეკონომიკური სისტემა თანდათანობით ახალი, შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელი სოციალურ-ეკონომიკური სისტემით შეცვალა. მართლაც ძველი, ანტიკური იმპერიების განადგურებამ და უზარმაზარ სივრცეზე ბარბაროსული სახელმწიფოების წარმოქმნა-გაბატონებამ, არა მარტო მკვეთრად დასცა კულტურისა და ცოდნის დონე, არამედ ჯერ კიდევ ანტიკურ იმპერიებში დაწყებული ეკონომიკური კრიზისი, რომელიც ქალაქების დაკნინებასა და ფულის მიმოქცევის შემცირებაში გამოიხატა, საყოველთაო და შეუქცევადი გახადა. თუ ანტიკური იმპერიები ორ ეკონომიკურ ბოძს — სოფლის მეურნეობასა და ვაჭრობას ეყრდნობოდნენ, შეიძლება ითქვას, ერთი ბოძი ჩამოიქცა. ფულის სიმცირემ და ქალაქში თავის შენახვის შეუძლებლობამ, ქალაქის მოსახლეობას მასიურად სოფლისაკენ უბიძგა.       ამგვარად, თუ ანტიკური ცივილიზაციის ეკონომიკური ცენტრი ქალაქი იყო, შუა საუკუნეების გარიჟრაჟზე, ეკონომიკური ცხოვრების მთავარი საყრდენი სოფელი გახდა. ხოლო რომაელ არისტოკრატთა ლატიფუნდიები, სადაც სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტი, უპირველეს ყოვლისა, საბაზროდ, ანუ გასაყიდად მოჰყავდათ და ამით ამერიკაში, არცთუ ისე დიდი ხნის წინ, მონის შრომაზე დამყარებულ პლანტაციებს მოგვაგონებდნენ, შეცვლილ ისტორიულ ვითარებაში თანდათანობით თვითკმარ, კარჩაკეტილ ნატურალურ მეურნეობებად გარდაიქმნენ.       რას ვგულისხმობთ გამოთქმაში: ნატურალური მეურნეობა?       ნატურალური მეურნეობა ბაზარსა და ყიდვაგაყიდვაზე ნაკლებად ორიენტირებული მეურნეობაა. მისი უმთავრესი მიზანი მიწის მუშაკისა და მიწის მეპატრონის გამოკვებაა. ასეთი მეურნეობა, ზოგადად, განუვითარებელ, ბარბაროსულ საზოგადოებებს ახასიათებთ, როგორიც იყვნენ კიდეც ისტორიის ასპარეზზე გამოსული ახალი ხალხები.       ასეთივე მეურნეობა შეიძლება მეტ-ნაკლებად განვითარებულ საზოგადოებაშიც წარმოიშვას, მანამდე არსებული საბაზრო ურთიერთობების მძიმე ეკონომიკური კრიზისის შედეგად ნგრევის გამო, რასაც, როგორც ზემოთ შევეცადეთ გვეჩვენებინა, ადგილი ჰქონდა ჩვენ მიერ მაგალითად აღებულ რომის ანტიკურ იმპერიაში.       ეკონომიკური ცხოვრების უკანსვლისა და ნგრევის მასშტაბებს მით უკეთ გავიაზრებთ, თუ დავაკვირდებით, რომ ანტიკურობისა და შუა საუკუნეების გასაყარზე ზემოთ განხილული ორივე შემთხვევის თანხვედრა მოხდა.       ვინაიდან ფული საზოგადოებაში ფრიად მცირე იყო და მისი შოვნა წარჩინებულებსაც კი უჭირდათ, ამიტომ ადამიანები აღებ-მიცემობას უმრავლეს შემთხვევაში პროდუქტის პროდუქტზე გაცვლით, ანუ ნატურით აწარმოებდნენ. მაგალითად, ხელოსანი გლეხს უმზადებდა მისთვის საჭირო იარაღს, ვთქვათ — თოხს, მისგან კი, ფულის ნაცვლად, თოხის დამზადების საფასურს ხორბლით, ან სხვა პროდუქტით იღებდა, თანაც იმ რაოდენობით, რაზედაც წინასწარ ჰქონდათ შეთანხმება.       ადრეშუასაუკუნეები ევროპისა და აზიის დიდ ნაწილში სწორედ ნატურალური მეურნეობის გაბატონებით დაიწყო. ნატურალური მეურნეობის ხასიათიდან და მიზნებიდან მისი კარჩაკეტილობა და თვითკმარობა თავისთავად გამომდინარეობს.       ბუნებრივია, კარჩაკეტილია ეკონომიკა, რომელიც ბაზარზე და, შესაბამისად, გარე სამყაროზე ნაკლებადაა ორიენტირებული. მართლაც, ხშირი შემოსევებისა და რბევა აწიოკების კვალდაკვალ დიდი მამულები გამაგრებულ ჯუჯა სახელმწიფოებს დაემსგავსნენ საკუთარი ლაშქრითა და მმართველობით. მსხვილი მემამულეების სასახლეები და რომაული ტიპის ვილები კი ციხე-დარბაზებად იქცნენ. თითოეული მამული, ძირითადად, თვითონ აწარმოებდა ცხოვრებისათვის საჭირო პროდუქტებს თუ ნივთებს, ამიტომ ქვეყნის სხვა მხარეებზე ნაკლებად იყო დამოკიდებული. სწორედ ამას ვგულისხმობთ, როდესაც მეურნეობის თვითკმარობაზე ვსაუბრობთ.       ბარბაროსთა შემოსევებმა ამგვარ სისტემას, რომის იმპერიის საზღვრებში, სახე ძირითადად იმით უცვალა, რომ ძველი რომაული არისტოკრატიის ნაცვლად ახლა გერმანელ ტომთა ბელადები და მეომრები აქცია მმართველ კლასად და მსხვილი მამულების ბატონ-პატრონად. ასეთ მამულებში ახალი წარჩინებულები თავიანთი დიდი ოჯახებითა და მთელი სახლეულით: მსახურებით, მოლაშქრეებით და ა.შ. სახლდებოდნენ.       სახლეულის ერთიან აღმნიშვნელ ძველ ქართულ ტერმინად ტაძრეული იქცა, რაც ბატონის, მთავრის, მეფის სასახლეში მცხოვრებს, ბატონის მოლაშქრე-მხლებელს აღნიშნავდა. კიდევ უფრო ნიშანდობლივია რუსული ტერმინი დვორიანე, რომელიც თავდაპირველად "დვორ"-ში, ანუ ეზო-სასახლეში მცხოვრებს გულისხმობდა, შემდგომ კი, ზოგადად, ფეოდალური კლასის, ანუ თავადაზნაურობის აღმნიშვნელი გახდა.       მართლაც, ფულის მიმოქცევის შემცირების ფონზე ხელისუფლებისათვის (მთავარი, მეფე და ა.შ.) ძნელი ხდებოდა ტაძრეულისათვის — სამოხელეო აპარატისა და ლაშქრისათვის — ხელფასის გაცემა, რის გამოც, ხელფასის ნაცვლად მათ გამოსაკვებად დროებით სარგებლობაში მიწას: სოფელს ან სოფლებს აძლევდა.       მიწით დაჯილდოებული პირი თავის სამფლობელოში მთელი თავისი ოჯახითა და მსახურებით სახლდებოდა, ხოლო იქ მის მისვლამდე მცხოვრები მიწის მუშაკი ახლად მოვლენილი მიწის მესაკუთრის განკარგულებაში გადადიოდა. ამის შემდეგ მიწის მუშაკისა და მიწის მესაკუთრის ურთიერთობა შემდეგნაირად ეწყობოდა: მიწის მუშაკი მესაკუთრის მიწით სარგებლობის გამო ვალდებული იყო საკუთარი შრომით მოყვანილი მოსავლის ნაწილი მესაკუთრისათვის ეწილადა, ანუ ისიც ერჩინა.       თავდაპირველად, ევროპასა და საქართველოში ფეოდალებს სამსახურის პირობით მიცემული მიწები დროებით სარგებლობაში ჰქონდათ, მაგრამ მოგვიანებით, სამეფო ხელისუფლების შესუსტებისა და ზოგ შემთხვევაში საერთოდ გაქრობის შედეგად — მემკვიდრეობით მფლობელობაში დარჩათ.       ასე ჩაეყარა საფუძველი დასავლეთ ევროპაში ფეოდალურ სისტემას. სახელწოდება ლათინური სიტყვა "ფეოდიდან" მოდის. ასე, მემკვიდრეობით გადაცემის უფლებამინიჭებულ ბენეფიციუმს უწოდებდნენ. ფეოდიდან ტერმინი ფეოდალიზმი შეიქმნა, რაც ზოგადად შუა საუკუნეების ნატურალურ-კარჩაკეტილი და თვითკმარი სოციალურ-ეკონომიკური სისტემების აღსანიშნავადაც გამოიყენება.       ფეოდალური საზოგადოება წოდებრივი საზოგადოება იყო. ის, რეგიონალური თავისებურებებისდა მიუხედავად, ყველგან რამდენიმე სოციალურ წოდებად იყოფოდა და ყოველ წოდებას გამოკვეთილი უფლება-მოვალეობები ჰქონდა, რომელიც ქვეყნის კანონმდებლობით ან ადათჩვევებით იყო განმტკიცებული. საკუთრივ ფეოდალები, როგორც სამხედრო-სამოხელეო ფენა, ქვეყნის მართვას და კანონიერების დაცვას უზრუნველყოფდნენ, სამღვდელოება საზოგადოების სულიერ კეთილდღეობაზე ზრუნავდა, გლეხობა კი ამ ორ მაღალ წოდებას ემსახურებოდა. ძველი ხატოვანი გამოთქმა რომ გამოვიყენოთ, არისტოკრატია ხმალს იქნევდა, სამღვდელოება ლოცულობდა, გლეხობა კი მათ გამოსაკვებად ოფლს ღვრიდა.       ნიშანდობლივია, რომ ამ გამონათქვამში ქალაქის მოსახლეობა საერთოდ არ იხსენიება, ვინაიდან ფეოდალური ეპოქის გარიჟრაჟზე ქალაქის მოსახლეობა, ანუ ვაჭარ-ხელოსნობა ქვეყნის ცხოვრებაში უმნიშვნელო როლს ასრულებდა.       შუა საუკუნეების მიწის მუშაკი — გლეხი, თავდაპირველად, თავისუფალი ადამიანი იყო და ფეოდალისაგან სხვაგან წასვლა შეეძლო. მისი მოვალეობებიც — ბეგარაგადასახადი, თუ მემამულის ყანაში გაწეული სამუშაო, იმ მიწით სარგებლობით იყო განპირობებული, რომლის უზენაეს მესაკუთრედ მემამულე მიიჩნეოდა.       ბუნებრივია, გლეხს სხვაგან წასვლისა და მემამულის მიწის მიტოვების შემთხვევაში, მიწის მეპატრონის მიმართ მოვალეობებიც ეხსნებოდა. მოგვიანებით, მუშახელისა და მიწის მუშაკის მიერ შესატანი ბეგარა-გადასახადების დაკარგვის თავიდან აცილების მიზნით, ფეოდალებმა გლეხების ერთი ბატონისაგან მეორესთან, თუ საერთოდ სხვაგან (მაგალითად, ქალაქში) წასვლა, შეზღუდეს. ასეთ შეზღუდვებს მეფეები დროდადრო კანონის სახეს აძლევდნენ. საბოლოოდ გლეხს ბატონისაგან წასვლა აეკრძალა, გაქცევის შემთხვევაში კი, მისი ძებნა დაწესდა. ამას მიწის მუშაკის დაყმევება ჰქვია.       სხვადასხვა რეგიონებში თუ ქვეყნებში გაქცეული გლეხის ძებნისა და უკან დაბრუნების სხვადასხვა ვადები არსებობდა. რუსეთში გლეხს გაქცევის შემთხვევაში მუდმივად ეძებდნენ და მის შვილებსა და შვილიშვილებსაც კი ძველ პატრონს უბრუნებდნენ. საქართველოში გლეხს ყველაზე უმეტეს ოცდაათი წელი ეძებდნენ.       გლეხის, ანუ ქვეყნის მკვიდრი მიწის მუშაკის დაყმევებით, შუა საუკუნეები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ანტიკური ხანისაგან, სადაც მკვიდრი მიწის მუშაკი, თავისუფალი მოქალაქე იყო. რაც შეეხება მონას, ის როგორც გვახსოვს, ანტიკურ სამყაროში არა თუ მოქალაქედ, არამედ ადამიანადაც არ მოიაზრებოდა. ამ ნიშნით შუა საუკუნეები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ახალი ისტორიისაგანაც, როდესაც მიწის მუშაკი კვლავ ყმობისაგან განთავისუფლებული ფერმერი ხდება.       გლეხის დაყმევებისა და იძულების ფორმები ყველგან ერთგვაროვანი არ იყო და ეს განსხვავება მხოლოდ გაქცეული გლეხის ძებნის ვადებით როდი ამოიწურებოდა.       ქართველი გლეხი, ევროპელი მიწის მუშაკის მსგავსად, საგლეხო მამულს — ფუძეს იყო მიმაგრებული, რომელიც მას მუდმივ მემკვიდრეობით მფლობელობაში წასვლისა და გაყიდვის უფლების გარეშე ჰქონდა. მიწის უზენაეს პატრონად ფეოდალი განიხილებოდა, მაგრამ გლეხი, შეიძლება ითქვას, მუდმივი მოიჯარე იყო. გლეხის გაყიდვა-გასხვისება მხოლოდ მის მთლიან სამეურნეო ერთეულთან — მამულთან ერთად იყო შესაძლებელი. ასე რომ, გაყიდვის შემთხვევაში გლეხი უბრალოდ პატრონს იცვლიდა და ახალი პატრონის მიმართ ძველი ბეგარასამსახურის შესრულებას აგრძელებდა. რაც შეეხება მის მიწამეურნეობას — ის კვლავ მის მემკვიდრეობით მფლობელობაში რჩებოდა. გლეხის ოჯახის წევრების ცალ-ცალკე და უმიწოდ გაყიდვას საქართველოში კანონი კრძალავდა. იგივე წესით ხდებოდა ყმა გლეხის გაჩუქება, მზითვში მიცემა.       გლეხის დაყმევების უფრო მსუბუქი ფორმა მუსლიმურ ქვეყნებში შემუშავდა, სადაც, მაგალითად, ოსმალეთში გლეხი — რაია გადასახადს იყო მიმაგრებული და არა მიწას. შესაბამისად, მას სხვაგან წასვლა არ ეზღუდებოდა. გადასახადი რაიას — გლეხს მეპატრონისათვის უნდა გადაეხადა, ოღონდ ამას სოფელში ყოფნით მოახერხებდა თუ სხვაგან წასვლით, მისი საქმე იყო. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ დაფანტულ და გაქცეულ რაიებს — გლეხებს ხელისუფლების წარმომადგენლები ეძებდნენ და პოვნის შემთხვევაში მათ კვლავაც უკან, სოფელში აბრუნებდნენ. ყველაზე უფრო მძიმე, თითქმის მონის მსგავს მდგომარეობაში რუსი გლეხი "კრესტიანინი" იმყოფებოდა. ის უშუალოდ არა მამულს, არამედ ბატონს და საცხოვრებელ ადგილს — თემს იყო მიმაგრებული.       გადასახადიც რუსეთში გლეხს და მის მამულს კი არა, თემს ჰქონდა შეწერილი. მაგალითად, თუ თემში ათი გლეხი ცხოვრობდა და თემის გადასახადი 10 რუბლი იყო, შესაბამისად, თითოეულ გლეხზე 1 რუბლი მოდიოდა. მაგრამ გლეხის გაქცევის შემთხვევაშიც თემის გადასახადი კვლავ 10 რუბლი რჩებოდა. ეს იმას ნიშნავდა, რომ ახლა თითოეულ გლეხზე უკვე 1,11 რუბლი მოვიდოდა. ამიტომ თანამეთემეები ერთმანეთს უთვალთვალებდნენ, რომ შემთხვევით ვინმე არ გაქცეულიყო. ყველაზე მძიმე რუსი კრესტიანინის მდგომარეობაში, რაც მას უფლებრივად ანტიკური პერიოდის მონასთან აახლოვებდა, მიწის ნაკვეთზე მუდმივი მფლობელობის უფლების არქონა იყო. მართლაც, მიწის ნაკვეთი "კრესტიანინს" მუდმივ სარგებლობაში როდი ჰქონდა. თემი სამ-ხუთ წელიწადში ერთხელ მიწების ხელახალ გადანაწილებას ახდენდა და ერთი გლეხის მინდორი ახლა მეორის ხელში გადადიოდა. ამიტომ გლეხის გაყიდვის შემთხვევაში მებატონე მას, ბუნებრივია, მიწისა და მამულის გარეშე ჰყიდდა. ასე რომ, გლეხის ოჯახის დანგრევა და ცოლ-ქმრის ან შვილებისა და მშობლების ცალ-ცალკე გაყიდვა ჩვეულებრივი რამ იყო. ახალ მებატონეს ნაყიდი გლეხი საკუთარ მამულში მიჰყავდა, რომელიც შესაძლოა ქვეყნის სულ სხვა ბოლოში ყოფილიყო და გაყიდულ გლეხს თავის სიცოცხლეში ცოლ-შვილი ვეღარც ენახა.       საეკლესიო-სამონასტრო მეურნეობაც ფეოდალური ურთიერთობის საფუძველზე გაფორმდა. ეკლესია-მონასტრები მრავალ სოფელს და მამულს ფლობდნენ, რომლებიც მათ, ძირითადად, მეფე-მთავართაგან შეწირულობის გზით ჰქონდათ მიღებული.       ხშირად მთავრები ბერებს სამონასტროდ ისეთ მიწებს უბოძებდნენ, რომელზედაც ჯერ კიდევ თავისუფალი მიწის მუშაკი სახლობდა. მონასტრის აგების შემდეგ ასეთი მიწის მუშაკი მონასტრის ყმა-გლეხად იქცეოდა. ეკლესია-მონასტრებისათვის მთელი სოფლების იქ მცხოვრები ყმა-გლეხებით შეწირვაც ხომ ფეოდალური საზოგადოების ჩვეულებრივი ცხოვრების წესი იყო. მართლაც, სოფლებსა და გლეხებს ფეოდალები სწირავდნენ სულის მოსახსენებლად, პარაკლისის გადასახდელად და ა. შ.       ასე თანდათან წარმოიქმნა საზოგადოება, რომლის ქვაკუთხედს მსხვილი მიწათმფლობელი და მასზე დაქვემდებარებული, მიწის ნაკვეთს, პატრონს ან გადასახადს მიმაგრებული, არათავისუფალი წვრილი მიწათმოქმედი წარმოადგენდა.       ვინაიდან ფეოდალური საზოგადოება, უპირველეს ყოვლისა, სამხედრო სამსახურის პრინციპზე იყო მოწყობილი, ამიტომ მისი ცხოვრების წესი ხშირი ომიანობა, თავდასხმები, ურთიერთქიშპი იყო. ასეთ ვითარებაში მცირე მამულის მფლობელი აზნაურები მთავრებში დამცველ ძალას ხედავდნენ და მათ მფარველობაში შედიოდნენ. მფარველობაში შესვლა მფარველის მიერ მიწის წყალობასაც გულისხმობდა. მფარველს ევროპაში სენიორი, სიუზერენი, ქართულად კი უფალი, პატრონი, მოგვიანებით — ბატონი ეწოდებოდა. მფარველობაში შესულს ევროპაში ვასალი, საქართველოში კი ყმა ერქვა. ასეთ ყმას, როგორც წესი, თვითონაც ჰყავდა საკუთარი ყმები — მსახურები, რომლებისთვისაც ის, თავის მხრივ, უფალი-პატრონი იყო. ამიტომ კლასიკური გაგებით ფეოდალური საზოგადოება იერარქიული კიბის პრინციპზე იყო აგებული.       ამ კიბის სათავეში მეფე იდგა, მის ქვემოთ მთავრები, ანუ ჰერცოგები, უფრო ქვემოთ გრაფები, საქართელოში დიდებული აზნაურები, ხოლო XV ს-დან თავადები; კიდევ უფრო ქვემოთ ბარონები, და რაინდები; საქართველოში — აზნაურები და მსახურები იყვნენ.       ამგვარად, როგორც ვხედავთ, ევროპაში და, მათ შორის, საქართველოშიც, რომელიც შუა საუკუნეებში სოციალ-ეკონომიკური სტრუქტურის თვალსაზრისით, ტიპოლოგიურად ყველაზე დიდ სიახლოვეს სწორედ დასავლეთ ევროპასთან ავლენს, თვით ფეოდალური საზოგადოება თავის შიგნით კიდევ წოდებებად იყოფოდა.       სოციალური კიბის ცალკეულ საფეხურზე მდგომ პირს თავისი სიუზერენი და, იმავდროულად, ვასალი ჰყავდა.       ყველა წოდებას თავისი პრივილეგია ჰქონდა, რაც სამართლით იყო დაკანონებული. ამ წოდებების თითოეული წარმომადგენლის მოკვლის თუ ფიზიკური დაზიანების შემთხვევაში დაწესებული სასჯელი ძალზედ განსხვავებული იყო. საზოგადოების ასეთი დანაწილება, უპირველეს ყოვლისა, კანონთა კრებულებში — სამართლის წიგნებში და სასჯელის განსხვავებულ ნორმაში — სისხლის ფასში იყო ასახული. ევროპულ სამართალში მას ვერგელდი ეწოდებოდა.       ხშირად ფეოდალურ საზოგადოებად მხოლოდ შუა საუკუნეების ისეთ საზოგადოებებსა და რეგიონებს მიიჩნევენ, სადაც სწორედ ასეთი მრავალსაფეხურიანი ვასალური სტრუქტურა ჩამოყალიბდა.       თუმცა შუა საუკუნეების მთავარი თავისებურება ანტიკურ ხანასთან შედარებით ნატურალურ-კარჩაკეტილი და თვითკმარი ეკონომიკაა, რაც შეეხება ვასალურ-სენიორალური სტრუქტურის ჩამოყალიბებას, ეს ამ ტიპის ეკონომიკის ერთ-ერთ, მაგრამ სრულებით არასავალდებულო პირობად უნდა მივიჩნიოთ.       ვასალურ-სენიორალური სტრუქტურა მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში არ წარმოქმნილა და მხოლოდ ცალკეული ქვეყნებისა და რეგიონების თავისებურებად დარჩა. მსოფლიოს უდიდეს ნაწილში სამხედრო-სამოხელეო არისტოკრატიული ფენა ერთიან პრივილეგირებულ წოდებად ჩამოყალიბდა. მსოფლიო ისტორიამ ისეთი ქვეყნებიც იცის, მაგალითად, რუსეთი, სადაც, თავდაპირველად, ვასალურ-სენიორალური სტრუქტურა წარმოიშვა, მაგრამ შემდგომ მან ამ სახით არსებობა შეწყვიტა და სამხედრო-სამოხელეო არისტოკრატიული ფენა ერთ წოდებად გაფორმდა.       ზოგადად შეიძლება ითქვას, რომ ისტორიის ანტიკური პერიოდის არ იყოს, შუა საუკუნეებიც მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში მნიშვნელოვანი თავისებურებებით ხასიათდებოდა.       სქემატურად ეს ტიპოლოგიური განსხვავებები შემდეგნაირად შეიძლება დაჯგუფდეს: მიწა-მამულის ფლობის, ძირითადად კერძო საკუთრებაზე დამყარებული სისტემები და შერეული სისტემები.       მიწა-მამულის ფლობის კერძო სისტემა ქვეყნის მმართველი სამხედრო არისტოკრატიის მიერ მამულის კერძო საკუთრებაში ქონას გულისხმობს, მისი თითქმის სრული განკარგვის, გაყიდვის, გაჩუქების და სხვ. ჩათვლით. ასეთი სისტემა ძირითადად ევროპაში და საქართველოში განვითარდა. ესაა კლასიკური გაგებით ფეოდალური სისტემა.       შუა საუკუნეების ამ ვერსიის საფუძველი, როგორც ჩანს, ფეოდალური ურთიერთობების განვითარების ადრეულ საფეხურზე მეფის თუ მთავრის ხელისუფლების დასუსტებასა და, ზოგ შემთხვევაში (მაგალითად, საფრანგეთში, საქართველოში) ფაქტობრივ გაქრობაშია საძიებელი. მიწის ფლობის სახელმწიფო საკუთრებაზე დამყარებულ სისტემას, ვინაიდან ის მნიშვნელოვანწილად აღმოსავლეთში განვითარდა, აღმოსავლური შუა საუკუნეები შეიძლება ვუწოდოთ.       აღმოსავლური შუა საუკუნეების თავისებურება ისაა, რომ აქ, ლენის — ბენეფიციუმის (იგივე იკტის) ევროპის მსგავსად გარდაქმნა ფეოდად და შემდგომ კერძო საკუთრებაში მყოფ მამულად, შეფერხდა. მაგალითად, ოსმალთა იმპერიაში გარკვეული პერიოდიდან ზიამეთის და თიმარის მემკვიდრეობით გადაცემის უფლება კი მიიღეს, მაგრამ აქაც მნიშვნელოვანი შეზღუდვები იყო. მაგალითად, მამული მამიდან შვილზე გადაიცემოდა, შვილიშვილზე კი არა. თანაც მამიდან შვილზე გადაცემის შემთხვევაშიც სულთნის მხრივ, თუმცა, ფორმალური, მაგრამ მაინც თანხმობა იყო საჭირო სამხედრო არისტოკრატიას მამულების გაყიდვა და გასხვისებაც ეკრძალებოდა.       ევროპული შუა საუკუნეებისაგან განსხვავებით აღმოსავლური შუა საუკუნეების თავისებურების საფუძველი, ალბათ, იმაშია საძიებელი, რომ აქ, აზიის უზარმაზარ კონტინენტზე მესაქონლე-მომთაბარეთა მკვიდრ ცხოვრებაზე გადასვლის პროცესი დროში ფრიად გაწელილად და მიწათმოქმედი რეგიონებისთვის ფრიად მტკივნეულად მიმდინარეობდა. ერთი მომთაბარე ხალხი დამკვიდრებას და მამულების დასაკუთრებას ვერ ასწრებდა, რომ მას მეორე ცვლიდა. ასე რომ, ძველი სამხედრო არისტოკრატიის მნიშვნელოვანწილად ამოწყვეტა და ახლის, მოსულის მიერ მიწის პერიოდული გადანაწილება მიწის კერძო ფეოდალური მფლობელობის განვითარებას ხელს, ბუნებრივია, არ უწყობდა. მიწის ყოველი გადანაწილების შემდეგ, მიწის მნიშვნელოვანი ნაწილი სახელმწიფოს მფლობელობაში რჩებოდა. სახელმწიფო მიწები კი სამხედრო-სამოხელეო არისტოკრატიაზე სახელმწიფოს მიერ სამოხელეო სამსახურის შესრულებისა და მოლაშქრეობის სანაცვლოდ გაიცემოდა, ამიტომ მიწის მფლობელობის ამ აღმოსავლურ სისტემას აღმოსავლურ, სამოხელეო ან კიდევ სახელმწიფო ფეოდალიზმსაც ეძახიან.       თუმცა, აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ აღმოსავლური შუა საუკუნეებისთვისაც უცხო როდი იყო მიწა-მამულზე კერძო საკუთრება. თვით ოსმალთა იმპერიაში ოჯახკლიკებად, ანუ სრული კერძო საკუთრების უფლებით არაერთი მამული იყო გაცემული, ვაკუფებიც — მუსლიმური სასულიერო წოდებისა და მუსლიმური ტაძრების — მეჩეთების მამულებიც სასულიერო წოდების უპირობო კერძო საკუთრებაში იყო.       გარდა ამისა, აზიის უკიდურეს აღმოსავლეთშიც — იაპონიაში მიწა-მამულის, ძირითადად, კერძო საკუთრებაზე დამყარებული, ევროპული ფეოდალური სისტემის მსგავსი სოციალურ-ეკონომიკური წყობა განვითარდა. იაპონია ხომ კუნძული იყო და მომთაბარე დამპყრობლების შემოსევებისაგან მნიშვნელოვნად დაცული. ამიტომ იქ, დანარჩენი აზიისაგან განსხვავებით, მიწების ხშირ გადანაწილებას არ ჰქონია ადგილი.       მესამე, შერეული სისტემის მაგალითად რუსეთი შეიძლება მოვიყვანოთ, სადაც კარგა ხანი ეს ორი სისტემა ერთგვარად თანაარსებობდა. მართლაც, ვოტჩინების, ანუ კერძო საკუთრებაში მყოფი მამულების გვერდით, რუსეთში მიწების დიდი ნაწილი სამხედრო-სამოხელეო არისტოკრატიაზე პომესტიებად იყო გაცემული.       პომესტიები მემამულე-მფლობელთა კერძო საკუთრებად არ მიიჩნეოდა. მათი გათანაბრება ვოტჩინებთან ანუ კერძო საკუთრებაში მყოფ მამულებთან საბოლოოდ მხოლოდ XVIII ს-ის მეორე ნახევარში მოხდა.       ყოველივე ზემოთქმულის შემდეგ, შეიძლება ჩამოვთვალოთ შუა საუკუნეების ძირითადი მახასიათებლები: ეკონომიკის ნატურალურ-თვითკმარი ხასიათი და ბაზარზე ნაკლებად ორიენტირებულობა; ქვეყნის მკვიდრი მიწის მუშაკის დაყმევება, ანუ მისთვის პირადი თავისუფლების შეზღუდვა; საზოგადოების წოდებრივი სტრუქტურა, როდესაც ერთ წოდებას, თუ ფენას კანონით, ან პრაქტიკით განმტკიცებული ადათით, მეორესთან შედარებით მეტი ან ნაკლები უფლებები და პრივილეგიები აქვს. ყველა ამ მახასიათებელს ერთდროულად არ უჩენია თავი. უპირველესი და მთავარი, როგორც ეს არაერთხელ აღვნიშნეთ, ბაზარზე ორიენტირებული ანტიკური ეკონომიკის ნატურალურ-თვითკმარ ეკონომიკად გარდაქმნა და ქალაქიდან ცხოვრების ეკონომიკური ცენტრის პროვინციასა და სოფელში გადანაცვლება გახდა.       ასე რომ, 476 წელი, ანუ გერმანელი ოდოაკრის მიერ დასავლეთ რომის უკანასკნელი იმპერატორის გადაყენების თარიღი, ისტორიის ძველი, ანუ ანტიკური პერიოდისა და შუა საუკუნეების გასაყარზე, რომის იმპერიის ვრცელ ტერიტორიაზე ეკონომიკური ცხოვრების წესში მიმდინარე საუკუნეებზე გაწელილი თვისობრივი ცვლილების გამოხატვის სიმბოლურ თარიღად შეიძლება მივიჩნიოთ.       შუა საუკუნეებს ძირითადად სამ: ადრე, განვითარებულ და გვიან პერიოდებად ყოფენ. თუმცა ამ პერიოდების დაწყება-დასრულების მხრივ მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონები დიდ განსხვავებას გვიჩვენებენ.       ადრეშუასაუკუნეებად VI-IX სს-ებს მიიჩნევენ. ეს, ძირითადად მიწის მუშაკის დაყმევებისა და საზოგადოების წოდებრივი სტრუქტურის ჩამოყალიბების ხანაა. განვითარებულ შუა საუკუნეებად მსოფლიოს მოწინავე რეგიონებისათვის X-XIII სს. განიხილება, როდესაც ფეოდალური შუა საუკუნეები, როგორც სოციალურ-ეკონომიკური სისტემა, თავისი გაფურჩქვნისა და აყვავების მწვერვალს აღწევს. ხოლო XIV ს-დან კი შუა საუკუნეების გვიან ეტაპს გამოყოფენ, როდესაც ახალი ისტორიისათვის დამახასიათებელი კაპიტალისტური ეკონომიკური ურთიერთობების ჩანასახები იწყებს განვითარებას.       შუა საუკუნეების დასასრულისა და ახალი ისტორიის დასაწყისი თარიღის დადგენა, არანაკლებად რთულია. მართლაც, რითი განსხვავდება ისტორიის ახალი პერიოდი, შუა საუკუნეებისაგან და რა მოვლენებმა განაპირობა შუა საუკუნეების სოციალურ-ეკონომიკური სისტემისა და წარმოების წესის დასასრული?       როგორც უკვე ვნახეთ, შუა საუკუნეები ნატურალური, თვითკმარი მეურნეობის საფუძველზე წარმოიშვა და, ბუნებრივია, ამ ტიპის ეკონომიკის კრიზისმავე იმსხვერპლა. ახალი ისტორია ქალაქების ზრდაზე, ფულის მიმოქცევისა და ვაჭრობის მკვეთრად გაძლიერებაზე, ბაზარზე ორიენტირებული მეურნეობის წარმოქმნაზე აღმოცენდა. ამით ის შუა საუკუნეების საპირისპირო და იმავდროულად, ერთი შეხედვით, ანტიკური ეპოქის მსგავსია, თუმცა ტექნიკის, ცოდნისა და უნარ-ჩვევების განვითარებით ანტიკურ ხანას ძალზე აღემატება.       შუა საუკუნეებისა და ახალი ისტორიის გასაყარზე ბაზარზე ორიენტირებული მეურნეობის ქვეშ, უპირველეს ყოვლისა, მანუფაქტურული წარმოების აღმოცენება იგულისხმება. მანუფაქტურა, როგორც საწარმო, შუა საუკუნეების სახელოსნოსაგან განვითარდა და ასევე ხელით შრომას ეფუძნებოდა, თუმცა შუა საუკუნეების სახელოსნოსაგან განსხვავებით, ბევრად მეტ მუშახელს იყენებდა. მანუფაქტურის სიახლე იმაში მდგომარეობდა, რომ ნაწარმს თავიდან ბოლომდე ერთი პირი კი არ ამზადებდა, როგორც ეს შუა საუკუნეების სახელოსნოსათვის იყო ძირითადად დამახასიათებელი, არამედ ეს პროცესი მუშებს შორის დანაწილებული იყო. თანამედროვე ტერმინოლოგიით, მანუფაქტურა ხელით შრომაზე დაფუძნებული კონვეირული ხაზი იყო, რამაც საზოგადოებას, ისტორიაში პირველად, საშუალება მისცა ბევრად უფრო სწრაფად და ბევრად უფრო მეტი პროდუქცია დაემზადებინა. მანუფაქტურებში ძირითადად თავისუფალი ადამიანები მუშაობდნენ, რომლებიც გაწეულ შრომაში ფულად ანაზღაურებას იღებდნენ.       თანდათანობით ევროპის საზოგადოებაში "ახალი მდიდრები" მომრავლდნენ, რომლებიც თავიანთი წარმოშობით ფეოდალთა პრივილეგირებულ წოდებას არ მიეკუთვნებოდნენ. ისინი უმეტეს შემთხვევაში მოქალაქეების, იგივე ვაჭარ-ხელოსნების და ზოგჯერ თავისუფლებანაყიდი გლეხების წრიდან გამოდიოდნენ. ქალაქს ფრანგულად — ბურჟი ერქვა, ამიტომ საზოგადოების ამ გამდიდრებულ, მაგრამ ფეოდალური წოდებებისა და პრივილეგიების არმქონე ფენის უნივერსალურ სახელწოდებად ბურჟუაზია იქცა. ბუნებრივია, ბურჟუაზია იმთავითვე წოდებების მოწინააღმდეგე და კანონის წინაშე ადამიანთა გათანაბრების მოსურნე იყო. გამდიდრებულ ბურჟუაზიას უფლებებში ძველ არისტოკრატიასთან გათანაბრება სურდა, ამისათვის კი წოდებების გაუქმება იყო საჭირო. ახალ ეპოქაში, ცხოვრების საჭიროებებიდან გამომდინარე, ფულზე, უფრო ზუსტად, ძვირფას ლითონებზე — ოქროსა და ვერცხლზე მოთხოვნილება ძალიან გაიზარდა.       მეტი ფულის ძიება მეწარმეს წარმოების გაზრდისაკენ უბიძგებდა, ამისათვის კი მეტი მუშახელი და ნედლეული იყო საჭირო. მუშახელისადმი მოთხოვნას ბატონყმური ქვეყანა, მიწას მიმაგრებული გლეხით, ბუნებრივია, ვერ უზრუნველყოფდა. ამან ევროპის მოწინავე ქვეყნებს გლეხების ბატონყმობისაგან განთავისუფლებისაკენ უბიძგა. ეს კი ფეოდალური შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელ წარმოების წესს საფუძველს აცლიდა და ისტორიის ახალი პერიოდისათვის დამახასიათებელ ფულადსასაქონლო ურთიერთობებზე და თავისუფალ მუშახელზე დამყარებულ სოციალურ-ეკონომიკურ წყობას ამკვიდრებდა.       წარმოების ახალი წესის შემოქმედები იყვნენ: ერთი მხრივ, წარმოებისათვის საჭირო ფულისა და ზოგადად წარმოების საშუალებების, ანუ კაპიტალის მფლობელი პირი, რომლის სახელად მოგვიანებით კაპიტალისტი (კაპიტალის მქონე) დამკვიდრდა და, მეორე მხრივ, თავისუფალი მწარმოებელი — მუშა, რომელიც წარმოების საშუალების არქონის გამო, თვისი თავის და ოჯახის სარჩენად, იძულებული იყო, კაპიტალისტს მიქირავებოდა და მის საწარმოში ხელფასისათვის ემუშავა.       ანტიკური და ფეოდალურ-შუასაუკუნეებრივი წესისაგან განსხვავებით, წარმოების ამ ახალ წესს კაპიტალისტური ეწოდება. წარმოების კაპიტალისტურმა წესმა თანდათანობით მთლიანად შეცვალა შუასაუკუნეობრივი ადამიანის ცხოვრება და აზროვნება.       ნედლეულის მოცულობის თვისობრივი გაზრდა მხოლოდ ნედლეულის ახალი წყაროების ხელში ჩაგდებით შეიძლებოდა. შორეული ქვეყნების ათვისების სურვილის რეალობად ქცევას კი ახალი სანაოსნო ტექნიკა უზრუნველყოფდა, რომელიც შორეული ზღვაოსნობის შესაძლებლობას იძლეოდა. ამას უკვე ზემოთ ნახსენები დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები დაემთხვა, რომელიც თურქ-ოსმანთა იმპერიის მიერ კონსტანტინოპოლის აღებისა და დასავლეთ ევროპის აღმოსავლეთ აზიასთან დამაკავშირებელი სახმელეთო გზების თურქ-ოსმალთა კონტროლქვეშ მოქცევაზე არანაკლებ, დასავლეთ ევროპის საზოგადოების ნედლეულზე მზარდმა მოთხოვნილებამ განაპირობა. ასე რომ, დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენები, როგორც მოვლენა ისტორიის ახალი პერიოდის დადგომის შედეგი უფრო იყო, ვიდრე მისი გამომწვევი მიზეზი.       ბურჟუაზია, თავიდანვე, შრომისმოყვარეობით, მომჭირნე, სადა და მოზომილი ცხოვრებით გამოირჩეოდა. მისთვის გაუგებარი და აღმაშფოთებელი იყო ფეოდალური საზოგადოების მფლანგველობა. კათოლიკური ეკლესიის წოდებრიობაზე დამყარებული იერარქია, გადამეტებული ფუფუნება და მრავალრიცხოვანი საეკლესიო დღესასწაულები, რომელიც ბურჟუაზიის თვალში დიდი ნაკლით გამოირჩეოდა — მის წარმოებაში დასაქმებულ მუშებს სამუშაო პროცესიდან წყვეტდა. ამან, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ევროპაში კათოლიკური ეკლესიის რეფორმირების მომხრეთა მოძრაობას ჩაუყარა საფუძველი. 1517 წელს გერმანელმა თეოლოგმა მარტინ ლუთერმა თავისი ცნობილი თეზისები გამოაქვეყნა. ლუთერის მიმდევრები პროტესტს უცხადებდნენ კათოლიკური ეკლესიის წოდებრივ-იერარქიულ მოწყობას და მოითხოვდნენ საეკლესიო მღვდელ-მსახურების გამარტივებას. ამიტომ ამ მოძრაობას პროტესტანტიზმი, იგივე რეფორმაცია ეწოდა.       ყოველივე ზემოთქმულს თუ დავაჯამებთ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ფეოდალური შუა საუკუნეების კვდომა და ისტორიის ახალი პერიოდის დაბადება, ისევე როგორც წინაისტორიული ეპოქების შენაცვლება, დროში გაწელილი პროცესი იყო. შუა საუკუნეებიდან ახალ ეპოქაში გადასვლა მანუფაქტურების წარმოქმნასთან ერთად, უკვე XIII ს-ში დაიწყო და თითქმის სამი საუკუნე გრძელდებოდა.       დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების შედეგად ახალი მიწების აღმოჩენამ და დედამიწის გამთლიანებამ ისევე, როგორც დედამიწის მანამდე იზოლირებულ რეგიონებში მცხოვრები ხალხების მსოფლიო ისტორიის ფერხულში ჩაბმამ, უკვე მიმდინარე ისტორიულ პროცესს დამატებითი მუხტი შესძინა.       რაც შეეხება რეფორმაციას, ის პირველი, ბურჟუაზიული სულისკვეთებით გამსჭვალული მოძრაობა იყო, რომელიც ახალი ისტორიის მამოძრავებელი სოციალური ფენის, ბურჟუაზიის მისწრაფებებს გამოხატავდა. ამდენად, უფრო სწორი იქნება, თუ ახალი ეპოქის დადგომის სიმბოლურ თარიღად სწორედ პროტესტანტული მოძრაობის დასაწყისს — 1517 წელს მივიჩნევთ.       XVI-XVIII სს. გეოგრაფიულმა აღმოჩენებმა ევროპას ახალი კონტინენტები, განვითარების დაბალ საფეხურზე მყოფი ხალხები გააცნო. ევროპელ მოგზაურებს მეცნიერები მიჰყვნენ, რომლებსაც უნიკალური შესაძლებლობა მიეცათ კაცობრიობის პირველყოფილი პერიოდი ამ ხალხების მაგალითზე ცოცხლად შეესწავლათ. ცოდნის ასეთმა გაფართოებამ მსოფლიო ისტორიის პერიოდიზაციაში კაცობრიობის ისტორიის სრულიად ახალი პერიოდი და ახალი მახასიათებლებიც შემოიტანა. ეს ლუის მორგანის დამსახურებაა.       ლუის მორგანმა კაცობრიობის ისტორია ორ დიდ პერიოდად დაყო — 1. გვაროვნული საზოგადოების ხანა, რომელიც საზოგადო, თემურ საკუთრებას ეფუძნება და 2. პოლიტიკური საზოგადოების ხანა, რომელიც კერძო საკუთრებას, ტერიტორიას და სახელმწიფოებრივ მოწყობას ეფუძნება.       ამგვარად, ლუის მორგანი პირველი იყო, რომელმაც კაცობრიობის ისტორიის პირველყოფილი-თემური წყობილების ხანა აღმოაჩინა და მისი დახასიათება მოგვცა.       მორგანმა ამ პერიოდის ერთ-ერთ მთავარ დამახასიათებელ ნიშნად გვარი, ანუ გვაროვნული წყობილება მიიჩნია. ასე რომ, მან ისტორიული პერიოდების გამიჯვნადახასიათებისათვის ახალი: სოციალური (გვაროვნული წყობილება) და ეკონომიკური (საკუთრების ქონა/არქონა) ფაქტორი წამოწია.       მორგანის მოღვაწეობით, ისტორიის სამწვეროვან დაყოფას კიდევ ერთი, წინარეისტორიული ხანა მიემატა, თუმცა ძველი სახელი "სამწვეროვანი" ამ პერიოდიზაციას მაინც დარჩა.       XIX ს-ის მეორე ნახევარში გერმანელმა მეცნიერებმა კარლ მარქსმა და ფრიდრიხ ენგელსმა მორგანის შრომების გათვალისწინებით შექმნეს საზოგადოების განვითარების შესახებ ახალი მოძღვრება. მათ მოძღვრებას მარქსიზმი, ამ მოძღვრების მიმდევრებს კი მარქსისტები ეწოდებათ.       კაცობრიობის ცალკეული ისტორიული პერიოდების დახასიათებისას, ძირითად, განმასხვავებელ ნიშნებად მარქსმა და ენგელსმა წარმოების, ანუ შრომის ორგანიზაციის სხვადასხვა წესი მიიჩნიეს, რომელიც საწარმოო ძალების განვითარების დონესა და წარმოების საშუალებებზე საკუთრების ფორმას ეფუძნება. მათი აზრით, როგორიც იყო საწარმოო ძალების განვითარების დონე, ისეთი იყო მათზე საკუთრების ფორმები და შრომის ორგანიზაციის წესიც.       ამგვარად, პირველად კაცობრიობის ისტორიის პერიოდებად დაყოფისას ისტორიული ეპოქის მთავარ მახასიათებლად, საწარმოო ძალების განვითარების დონე და წარმოების ორგანიზაციის წესი გამოცხადდა, რასაც, როგორც ისტორიული ეპოქისათვის მთავარ და განმსაზღვრელ ფაქტორს, მარქსმა და ენგელსმა ბაზისი, ანუ საძირკველი უწოდეს, პოლიტიკური მოწყობის წესს, ისევე როგორც კანონმდებლობას, კულტურას, მეცნიერებას, იდეოლოგიას — კი ბაზისთან მიმართებაში ზედნაშენი, რომელიც ბაზისს ეფუძნება და, შესაბამისად, ბაზისის ცვლასთან ერთად იცვლება.       ბაზისის და ზედნაშენის ერთობლიობის, ანუ ცალკეული ისტორიული პერიოდების აღსანიშნავად მათ ტერმინი ფორმაცია შემოიღეს და კაცობრიობის ისტორია ხუთ — ოთხ არსებულ და მეხუთე სამომავლო — ფორმაციად დაჰყვეს: პირველყოფილ-თემური, მონათმფლობელური, ფეოდალური, კაპიტალისტური და კომუნისტური.       აქედან პირველყოფილ-თემური ფორმაცია, იგივე მორგანისეული გვაროვნული საზოგადოებაა, სადაც წარმოების საშუალებები თემურ, ანუ საზოგადო საკუთრებაშია, რაც გამორიცხავს საზოგადოების ერთი ნაწილის მიერ მეორის ექსპლოატაციას.       მონათმფლობელურ, ფეოდალურ და კაპიტალისტურ ფორმაციებში კი წარმოების წესი წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრებას ემყარება. შესაბამისად, საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც წარმოების საშუალებებს ფლობს, წარმოების საშუალებების არმქონე ნაწილს უწევს ექსპლოატაციას. კომუნისტური ფორმაცია, მარქსიზმის მიხედვით, სამომავლო ფორმაციაა, რომელიც პირველყოფილ-თემური წყობილების მსგავსად, კვლავაც საწარმოო საშუალებებზე საზოგადო საკუთრებას დაეფუძნება.       მარქსიზმმა უდიდესი გავლენა მოახდინა XIX ს-ის II ნახევრისა და XX ს-ის მსოფლიოს ეკონომიკურ, ისტორიულ და პოლიტიკურ აზროვნებაზე. ის ოფიციალურ მოძღვრებად იქცა საბჭოთა კავშირსა და ჩინეთში, აგრეთვე, ევროპის, აზიის და ამერიკის რიგ ქვეყნებში.       წარმოების საშუალებების ფლობა-არფლობის მიხედვით, პირველყოფილ-თემური და სამომავლო კომუნისტური ფორმაციის გამოკლებით, დანარჩენ სამ ფორმაციაში ანუ ისტორიულ პერიოდში, მარქსისტები განასხვავებენ საზოგადოებაში ორ დაპირისპირებულ, ანტაგონისტურ კლასს. მაგალითად, ანტიკურ პერიოდში: მონათ-მფლობელი და მონა; შუა საუკუნეებში — ფეოდალი და ყმა-გლეხი, ისტორიის ახალ პერიოდში — კაპიტალისტი და მუშა. ხოლო კაცობრიობის ისტორიის მამოძრავებელ ძალად ამ დაპირისპირებულ კლასებს შორის ბრძოლას მიიჩნევენ.       მარქსისტების მიხედვით, ბოლო კომუნისტური ფორმაცია პირველყოფილი-თემურ წყობილებას იმით დაემსგავსება, რომ იმ შორეული დროისათვის გაქრება კერძო საკუთრება წარმოების საშუალებებზე და ეს საშუალებები ისევ მთელი საზოგადოების ერთიან კოლექტიურ მფლობელობაში გადავა. შესაბამისად, გაქრება დაპირისპირებული კლასებიც და მოისპობა ერთი ადამიანის მიერ მეორის ექსპლოატაცია. იმ საოცნებო ხანაში ყველა იშრომებს შესაძლებლობის მიხედვით, ანაზღაურებას კი მიიღებს მოთხოვნილების შესაბამისად.       მარქსისა და ენგელსის უტოპიური იდეების ცხოვრებაში გატარება 1917 წლის რევოლუციების შედეგად შექმნილმა რუსეთის მოდერნიზებულმა იმპერიამ — საბჭოთა კავშირმა სცადა.       მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ საბჭოთა კავშირის გავლენით სახელმწიფო და საზოგადო საკუთრებაზე დაფუძნებული ეკონომიკური სისტემა დაინერგა აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, ჩინეთსა და მის მომიჯნავე ქვეყნების ნაწილში. კერძო საკუთრების გაუქმებამ აღნიშნული ქვეყნების ეკონომიკა საბოლოოდ კატასტროფამდე მიიყვანა. ამას საბჭოთა კავშირის დაშლა და ე. წ. სოციალისტურ ქვეყნებში კერძო საკუთრებისა და კაპიტალისტური ეკონიმიკის აღდგენა მოჰყვა.       XX ს-ში უკვე განხილულ ოთხ ისტორიულ პერიოდს: პირველყოფილ-თემური (ანუ გვაროვნული), ანტიკური, შუა საუკუნეები და ახალი, კიდევ ერთი, მეხუთე — უახლესი პერიოდი დაემატა.       მართლაც, ისტორიკოსებმა შენიშნეს, რომ მათი თანამედროვე საზოგადოება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ისტორიის წინა, ახალი პერიოდის საზოგადოებისაგან, ამიტომ პერიოდს XIX ს. 60-70-იან წლებიდან დღემდე ისტორიის უახლესი პერიოდი უწოდეს.       ამ შედარებით ხანმოკლე, საუკუნენახევრიან ეპოქაში უახლესი ისტორიის სპეციალისტები სამ ქვეპერიოდს გამოყოფენ: მსოფლიო ისტორია XIX ს. 60-70-იან წლებიდან 1945 წლამდე, ანუ II მსოფლიო ომის დასასრულამდე; მსოფლიო ისტორია 1946 წლიდან 1991 წლამდე — ცივი ომის პერიოდი და 1991 წლიდან დღემდე — ცივი ომის შემდგომი ხანა.       უახლესი ისტორიის დასაწყისი მსოფლიოს სხვადასხვა კონტინენტის მრავალ ქვეყანაში უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური მოვლენებითა და რეფორმებით აღინიშნა. მათ შორის, ბატონყმობა გადავარდა და ბურჟუაზიული რეფორმები გატარდა რუსეთის იმპერიაში, რეფორმების გზით კაპიტალისტური განვითარების გზას დაადგა იაპონია, რეფორმები დაიწყო და I კონსტიტუცია მიიღო ოსმალეთის იმპერიამ, სამოქალაქო ომის შედეგად მონობა გაუქმდა აშშ-ში, ინგლისში გატარდა მნიშვნელოვანი საარჩევნო რეფორმა და სხვ.       მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებმა საბჭოთა კავშირის დაშლა გამოიწვია, რაც ოფიციალურად 1991 წლის დეკემბერში გაფორმდა. ეს ისტორიის უახლესი პერიოდის უმნიშვნელოვანესი მოვლენა გახდა.       მსოფლიო ისტორიის ზემოთ განხილული პერიოდიზაციების გარდა, ისტორიის სხვადასხვა დარგების სპეციალისტები კაცობრიობის მიერ განვლილი გზის არაერთ განსხვავებულ პერიოდიზაციას გვთავაზობენ, მათ ერთ ნაწილს ისტორიის შესაბამისი დარგების გაცნობისას განვიხილავთ. აქ კი მხოლოდ აღვნიშნავთ, რომ სამწვეროვანი პერიოდიზაცია, რომელიც, როგორც ვნახეთ, ამასობაში ხუთწევროვანადაც იქცა, დღესდღეობით ისტორიკოსებში ყველაზე უფრო მიღებულია. წიგნიდან: შესავალი მსოფლიო ისტორიაში წიგნი I თბილისი 2013…
დაამატა ლაშა to მსოფლიო ისტორია at 11:46am on ოქტომბერი 4, 2016
თემა: ფილოსოფოსის ბუნება მართვაში
და მოგვაჩნდეს ფილოსოფოსებად და ვინ არა. – ასეა, – თქვა მან, – მოკლე ხანში შეუძლებელი იქნებოდა ამის გარკვევა. – ეტყობა; – მივუგე მე, – ეგეც არ იყოს, მე მგონია, ჩვენი მტკიცება უფრო საფუძვლიანი იქნებოდა, მხოლოდ ეს რომ გვქონოდა გასარკვევი და არა ბევრი სხვა საკითხიც იმის განხილვისას, თუ რითი განსხვავდება სამართლიანი ცხოვრება უსამართლოსგან. – ამის შემდეგ რაღა დაგვრჩა განსახილველი? – იკითხა მან. – რა და, შემდეგი: თუ ფილოსოფოსები ის ხალხია, ვისაც იმისი წვდომის უნარი შესწევს, რაც მარად უცვლელია და თვითიგივეობრივი, სხვებს კი ამის თავი არა აქვთ და საგანთა სიმრავლესა თუ ცვალებადობაში დაბორიალობენ, – საკითხავია, ამ ორთაგან ვინ უნდა ედგეს სახელმწიფოს სათავეში? – რა უნდა ვთქვათ, რომ სათანადო პასუხი გამოგვივიდეს? – ვისაც იმისი ძალა შესწევს, რომ კანონებსა და ქვეყნის ადათ-წესებს იცავდნენ, სწორედ მათ დავადგენთ მცველებად. – სწორია, – თქვა მან. – ხომ ცხადია, – მივუგე მე, – რომ მცველი ბრმა კი არა, მახვილი მზერის პატრონი უნდა იყოს. – რა საკითხავია? – კი მაგრამ, რა განასხვავებს ბრმას იმისაგან, ვისთვისაც მთლიანად დაფარულია საგანთა არსი, და ვის სულშიაც ვერავინ ჰპოვებს მათ მკაფიო ხატებს? მხატვრებისა არ იყოს, არც მას შეუძლია უზენაესი ჭეშმარიტების ჭვრეტა, თუმცა წამითაც არ უნდა წყვეტდეს თვალს და ცდილობდეს შესაძლო სიზუსტით წარმოიდგინოს იგი, რათა მშვენიერების, სამართლიანობისა და სიკეთის კანონები დაადგინოს ამ ქვეყნად, თუკი საჭირო შეიქნა მათი დადგენა, ანდა ფხიზლად იცავდეს მათ, თუ ისინი უკვე არსებობენ. – ვფიცავ ზევსს, დიდად როდი განსხვავდება ბრმისაგან. – მერედა, ვის დავადგენთ მცველებად, ბრმებს თუ იმათ, ვისთვისაც ცნობილია ყოველი საგნის არსი და, ამასთან, არც გამოცდილებით ჩამოუვარდება მათ და არც ნებისმიერი სიქველით? – უგუნურება იქნებოდა სხვების დადგენა, თუკი ისინი ტოლს არ უდებენ და სიქველითაც აშკარად ჩრდილავენ მათ. – ხომ არ გვეჩვენებინა, რანაირად შეიძლება ერთმანეთს უხამებდნენ ისინი გამოცდილებას და უზენაესი სიკეთის ჭვრეტას? – ცხადია, უნდა გვეჩვენებინა. – როგორც ჩვენი მსჯელობის დასაწყისში ითქვა, თავდაპირველად გვმართებს გავარკვიოთ მათი ბუნება და, ვფიქრობ, თუ ამ საკითხში საკმარის თანხმობას მივაღწევთ, მაშინ იმასაც ვაღიარებთ, რომ ისინი შეიძლება თანაბრად ფლობდნენ ორივე ამ უპირატესობას, და სახელმწიფოს სხვებს კი არა, სწორედ მათ უნდა ვუყენებდეთ სათავეში. – როგორ? – ფილოსოფოსთა ბუნებასთან დაკავშირებით უნდა შევთანხმდეთ, რომ ისინი ვნებიანად მიელტვიან ცოდნას, რაც მათ უმჟღავნებს მარადიულ არსს, რომელიც არ ექვემდებარება წარმოშობითა თუ ხრწნილებით გამოწვეულ ცვალებადობას. – დიახ, უნდა შევთანხმდეთ. – უნდა ითქვას, რომ ისინი ესწრაფვიან მთელ არსებობას და ცდილობენ უყურადღებოდ არ დატოვონ მისი არცერთი ნაწილი, არც დიდი და არც მცირე, არც მეტად თუ ნაკლებად ფასეული, მოკლედ, ისე იქცევიან, როგორც პატივმოყვარენი და შეყვარებულნი, რომლებზედაც ზემოთ ვლაპარაკობდით. – მართალს ბრძანებ. – ახლა კი დაუკვირდი, აუცილებელია თუ არა, რომ ის ხალხი, რომელიც ისეთი უნდა იყოს, როგორც ჩვენ ვამბობთ, შემდეგ თვისებასაც ფლობდეს... – რა თვისებას? – გულწრფელობას, სიცრუის გადაჭრით უარყოფას, მისდამი სიძულვილს და სიყვარულს ჭეშმარიტების მიმართ. – რა თქმა უნდა. – ეს არა მარტო ბუნებრივია, ჩემო მეგობარო, არამედ აუცილებელიც იმისთვის, ვინც, თავისი ბუნებისამებრ, სიყვარულით მიელტვის და პატივს სცემს ყველაფერს, რაც მისი სიყვარულის საგნის ახლობელია და მონათესავე. – სწორია, – თქვა მან. – კი მაგრამ, თუ გეგულება რამე, სიბრძნესთან უფრო ახლოს რომ იდგეს, ვიდრე ჭეშმარიტება? – არაფერი. – განა შეიძლება ერთსა და იმავე კაცს სიბრძნეც უყვარდეს და სიცრუეც? – არა, არ შეიძლება. – მაშასადამე, ჭეშმარიტი სიბრძნისმოყვარე სიყრმითგანვე მთელი არსებით უნდა ესწრაფვოდეს ჭეშმარიტებას. – დიახ, მთელი არსებით. – მაგრამ როცა ადამიანს მისი სურვილები ძალით მიაქცევენ ერთი რომელიმე საგნისაკენ, ჩვენ ვიცით, რომ მათი სწრაფვა მეტისმეტად სუსტდება ყოველივე დანარჩენის მიმართ, როგორც კალაპოტიდან გადაგდებული ნაკადი. – მერედა რა? – როცა ადამიანის სურვილი ცოდნის შეძენისა თუ სხვა მისთანათა მიმართ მიაქცევს მას, ჩემის აზრით, ეს სიამოვნებას ანიჭებს მის სულს, ხორციელი განცხრომისაკენ სწრაფვა კი ქრება, თუ, რა თქმა უნდა, ის თავს კი არ გვაჩვენებს სიბრძნის მოყვარედ, არამედ მართლა უყვარს სიბრძნე. – უცილობლად. – ამნაირი ადამიანი კეთილგონიერია და არამც და არამც – ვერცხლისმოყვარე; რადგანაც მხოლოდ ფულზე გეჭიროს თვალი, ვისაც გინდა, იმას შეჰფერის, მაგრამ არა მას. – ეგრეა. – ერთსაც უნდა მიაქციო ყურადღება, თუ გსურს ერთმანეთისაგან არჩევდე, ვინაა ბუნებით ფილოსოფოსი და ვინ არა. – მაინც რას? – რასა და იმას, რომ სიფრთხილე გმართებს, რათა არ გამოგეპაროს მისი რაიმე სიმდაბლე, რადგანაც სულმოკლეობა დაუძინებელი მტერია სულისა, რომლის დანიშნულებაც ისაა, რომ გამუდმებით მიელტვოდეს ყოველივე ღვთაებრივს თუ ადამიანურს. – მართალს ბრძანებ. – მაგრამ თუ ადამიანი დიდსულოვანია და შეუძლია ერთობლივად მოიცვას მზერით მთელი დრო და მთელი ყოფიერება, როგორ გგონია, განა მას შეუძლია დიდ რამედ მიაჩნდეს ჩვენი ცხოვრება? – არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან. – ასე რომ, ის არც სიკვდილს მიიჩნევს საშინელებად? – არამც და არამც. – როგორც ჩანს, მხდალი და მდაბალი ბუნებისათვის მიუწვდომელია ფილოსოფია. – ასე მგონია. – ხოლო თუ კაცი წესიერია, უანგარო, არა მდაბალი, არა თავგასული და არა მხდალი, განა შეიძლება ის უხიაგი ან უსამართლო გახდეს? – არა, არ შეიძლება. – ასე რომ, როცა გსურს განიხილო, ფილოსოფიურია თუ არა სული, დაუკვირდი და სიყმაწვილეშივე შეატყობ, სამართლიანია და თვინიერი თუ უხიაგი და ველური. – რა თქმა უნდა. – მე მგონია, არც ეს გამოეპარება შენს თვალს... – რა? – შესწევს თუ არა სწავლის უნარი. განა შეიძლება იმედი გქონდეს, რომ დროთა განმავლობაში გულს დაუდებს იმას, რასაც წამებად მიიჩნევს და რის ვაივაგლახით ართმევს თავს? – ნამდვილად არ შეიძლება. – ხოლო თუ ვერაფერს იმახსოვრებს, რასაც ასწავლიან, და ყველაფერი ავიწყდება, განა შეიძლება თავცარიელი არ იყოს? – რასაკვირველია, არა. – როგორ გგონია, ასე ამაოდ მაშვრალი, განა, ბოლოს და ბოლოს, თავსაც არ შეიძულებს და ამნაირ სწავლა-განათლებასაც? – რა თქმა უნდა. – მაშასადამე, იმას, ვინც ვერაფერს იმახსოვრებს, ნამდვილად ვერ მივაკუთვნებთ ფილოსოფოსთა რიცხვს და კარგი მეხსიერების პატრონს უნდა დავუწყოთ ძებნა. – უცილობლად. – მაგრამ განა შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ სულის უხამსობასა და გაუთლელობას შედეგად არ მოსდევს ის, რასაც ზომის უქონლობა ჰქვია? – არა, არ შეიძლება. – კი მაგრამ, ჭეშმარიტება, შენი აზრით, ზომიერებას უკავშირდება თუ ზომის უქონლობას? – ზომიერებას. – მაშასადამე, ბევრი სხვა რამის გარდა, უნდა ვეძებოთ ზომიერება, უშუალოდ რომ ერწყმის გონების ბუნებრივ დახვეწილობას, რათა ამ თანდაყოლილმა თვისებებმა თავისუფლად წარმართონ სული ყოველი საგნის იდეისაკენ. – რა თქმა უნდა. – ან იქნებ გგონია, რომ ჩვენს მიერ ჩამოთვლილი და ერთიმეორის მომდევნო ყველა ეს თვისება სულაც არ არის აუცილებელი სულისათვის, რათა მან საკმარისად და სრულყოფილად შეიცნოს არსი? – ყოვლად აუცილებელია. – მერედა, ნუთუ შეგიძლია იმ საქმიანობის გმობა, რომელსაც ვერავინ ვერ მისდევს ისე, როგორც წესი და რიგია, თუკი ბუნებამ მეხსიერება, სწავლის უნარი, დიდსულოვნება და დახვეწილობა არ უბოძა, ან ჭეშმარიტების, სამართლიანობის, სიმამაცისა და დახვეწილობის მოყვარე თუ მონათესავე არ არის? – თვით მომოსიც კი ვერ უპოვიდა რაიმე საგმობს. – მაგრამ ნუთუ შენ მხოლოდ ამნაირ – მოწიფულსა და ზედმიწევნით განსწავლულ ხალხს მიანდობდი სახელმწიფოს მართვას? აქ საუბარში ჩაერია ადიმანტე: – ვინ გაბედავს, სოკრატე, რაიმე დაუპირისპიროს შენს მოსაზრებებს? მაგრამ თუ იცი, რას განიცდიან შენი მსმენელები, როცა საკუთარ აზრს გამოთქვამ? რაკი არც კითხვების დასმა შეუძლიათ და არც პასუხის გაცემა, ასე ჰგონიათ, რომ შენი მსჯელობა ყოველი კერძო საკითხის ირგვლივ მეტად თუ არა, ოდნავ მაინც აშორებთ ჭეშმარიტებას; მაგრამ როცა ერთ «ოდნავს» მეორე ემატება, მეორეს – მესამე და ასე შემდეგ; მათი ჯამი ერთ უხეშ შეცდომად იქცევა, მკვეთრად რომ უპირისპირდება შენი მსმენელების თავდაპირველ განწყობას. როგორც ძლიერი მოშაშე სუსტს, ბოლოს და ბოლოს, სვლის გაკეთების საშუალებას აღარ უტოვებს, შენი მსმენელებიც, ადრე თუ გვიან, ჩიხში ემწყვდევიან და კრინტის დაძვრასაც ვეღარ ახერხებენ იმ თავისებურ თამაშში, სადაც კოჭების მაგივრად სიტყვებს იყენებენ. მაგრამ, კაცმა რომ თქვას, ეს როდი წყვეტს საქმეს. მე აქ ჩვენს შემთხვევას ვგულისხმობ: ყველას შეეძლო ეღიარებინა, რომ ვერაფერს დაუპირისპირებს შენს მსჯელობას ვერცერთ აქ წამოჭრილ საკითხზე, თუმცა ამ მხრივაც უნდა განგვეხილა საქმე: ვინც ფილოსოფიას ეწაფება, მაგრამ ახალგაზრდობაში გარკვეული განათლების შესაძენად კი არა, არამედ თითქმის მთელ სიცოცხლეს სწირავს მას, უმეტესწილად უცნაურზე უცნაურია, რომ არა ვთქვა – უქნარა და უმაქნისი-მეთქი, და თვით ისიც კი, ვინც ყველაზე გონიერი ჩანს, სხვას ვერაფერს იძენს ფილოსოფიის შესწავლით, რასაც შენ ასე აქებ და ადიდებ, გარდა იმისა, რომ სრულიად უსარგებლო ხდება სახელმწიფოსთვის. ადიმანტეს რომ მოვუსმინე, მე ვთქვი: – როგორ გგონია, ვინც ამას ამბობს, ცდება? – არ ვიცი, – თქვა ადიმანტემ, – მაგრამ სიამოვნებით კი მოვისმენდი შენს აზრს. – მაშ, მოისმინე: მე თუ მკითხავ, მართალს ამბობს. – კი მაგრამ, როგორღა ეთანხმება ეს იმ მტკიცებას, რომ სახელმწიფოები მანამდე ვერ დააღწევენ თავს უბედურებას, ვიდრე მათ სათავეში არ ჩაუდგებიან ფილოსოფოსები, რომლებიც შენ ეს-ესაა უმაქნისებად დასახე? – შენ ისეთ კითხვებს მისვამ, რომ მხოლოდ შედარებებით თუ შემიძლია ვუპასუხო. – მაგრამ, შენ ხომ შედარებებით ლაპარაკი არა გჩვევია. – რაც არის, არის, – ვთქვი მე, – თავსამტვრევ განსჯაში ჩამითრიე და დამცინი კიდეც?! მაშ, მოისმინე ჩემი შედარება, რათა დარწმუნდე, რარიგ ძნელია ეს ჩემთვის: სახელმწიფო ისე სასტიკად ეპყრობა ბრძენკაცთ, რომ უარესი აღარ იქნება. ამიტომ მათ დასაცავად სხვადასხვა საგანს მოვიშველიებ, რათა ერთმანეთს მივუსადაგო ეს სხვადასხვაობა, როგორც იქცევიან მხატვრები ვაცირმის თუ სხვა მისთანათა ხატვისას, ერთმანეთს რომ უხამებენ ნაირგვარ ნაკვთებს. მაშ, წარმოიდგინე ხომალდისა თუ ხომალდთა მთელი ქარავნის პატრონი, ახოვანებითა და ძალ-ღონითაც რომ აღემატება დანარჩენ ზღვაოსნებს, მხოლოდ ეგაა, ყურს აკლია, არც თვალი უჭრის და საზღვაო საქმისაც ბევრი არა გაეგება რა, ზღვაოსნები კი საჭის ხელში ჩასაგდებად თავ-პირს ამტვრევენ ერთმანეთს: ყველას ჰგონია, რომ სწორედ მან უნდა მართოს ხომალდი, თუმცა არსად უსწავლია მესაჭეობა, ასე რომ, ვერ გეტყვით, ვინ ასწავლა ან როდის ისწავლა ეს ხელობა. მათი თავგასულობა იქამდისაც კი მიდის, რომ ხმამაღლა გაჰყვირიან, ამას რა სწავლა უნდაო, და მზად არიან ნაკუწებად აქციონ ყველა, ვინც ამტკიცებს, რომ მესაჭეობა დიახაც მოითხოვს სწავლას. პატრონის ირგვლივ შემოჯარულნი თავს აბეზრებენ ვედრებით, თხოვნითა და ხვეწნა-მუდარით, არა ჩვენ მოგვანდე ეს საქმე და არა ჩვენო. თუ დაიყოლიეს და საწადელს ეწიენ, დანარჩენებს კი ხელი მოეცარათ, გაშმაგებულნი დაერევიან და მუსრს ავლებენ ერთმანეთს, ცხედრებს კი პირდაპირ ზღვაში ისვრიან. ხომალდის კეთილშობილ პატრონს კი მანდრაგორათი, ღვინითა თუ სხვა რამ მათრობელა სითხით აბრუებენ და ხელთ იგდებენ ხომალდს. მაშინ დაერევიან ყველაფერს, რაც ხომალდზეა, იწყება გაუთავებელი სმა-ჭამა და ღრეობა, ხომალდი კი, რაღა თქმა უნდა, ისე მიჰყავთ, როგორც ამნაირ მეხომალდეებს შეჰფერით. თანაც ქება-დიდებას არ აკლებენ, ნამდვილ ზღვაოსანს, უებრო მესაჭეს და საზღვაო საქმის უბადლო მცოდნეს უწოდებენ ყველას, ვინც შესძლო პატრონის დაყოლიებითა თუ ძალადობით ჩაეგდო ხელში ძალაუფლება, მაშინ როდესაც დასცინიან და აბუჩად იგდებენ მათ, ვინც ეს ვერ შესძლო. ამ ხალხს წარმოდგენაც არა აქვს ნამდვილ მესაჭეზე, რომელიც უნდა ითვალისწინებდეს წელიწადის დროს, თვალს ადევნებდეს ცას, ვარსკვლავებს თუ ქარის ქროლას, მოკლედ, ყველაფერს, რაც მის ხელობას უკავშირდება, თუ სურს მარჯვედ მართავდეს ხომალდს, მიუხედავად იმისა, შეესაბამება თუ არა ეს ვისიმე ნება-სურვილს. მათ ჰგონიათ, რომ შეუძლებელია სწავლით შეიძინო ამის უნარი, გამოცდილება და თვით მესაჭის ხელობა. ხოლო თუ ეს ხდება ხომალდზე, როგორ გგონია, განა ამნაირ ვითარებაში მეზღვაურები მაღალფარდოვან ყბედად, უბადრუკად და უმაქნისად არ მიიჩნევენ ნამდვილ მესაჭეს? – რა თქმა უნდა, – მომიგო ადიმანტემ. – არა მგონია, ამ სურათის შემყურეს რაიმე ახსნა-განმარტება დაგჭირდეს იმის დასადგენად, თუ რითი ჰგავს ეს სურათი ფილოსოფოსების მდგომარეობას სახელმწიფოში; ხომ გესმის, რასაც ვამბობ? – ძალიან კარგად. – მაშ, უწინარეს ყოვლისა, შენ თვითონ განუმარტე ეს შედარება იმას, ვისაც უკვირს, რატომ არ სცემენ პატივს ფილოსოფოსებს სახელმწიფოში, და ეცადე დაარწმუნო, რომ უფრო საკვირველი ის იქნებოდა, პატივი რომ მიეგოთ მათთვის. – ასეც ვიზამ. – ისიც უთხარი, რომ მართალს ამბობს, როცა ამტკიცებს, რაოდენ უსარგებლოა სახელმწიფოსათვის ის ხალხი, ფილოსოფოსებად რომ მოაქვთ თავი, მაგრამ კეთილ ინებოს და ამ უსარგებლობაში მათ დასდოს ბრალი, ვისაც ვერანაირ საქმეში ვერ გამოუყენებია ისინი, და არა თვით ამ ბრძენკაცებს. განა ბუნებრივია, რომ მესაჭე მორჩილებას სთხოვდეს მეზღვაურებს, ბრძენკაცნი კი კარს უტალახებდნენ მდიდრებს? ცდებოდა, ვინც ასე იხუმრა. სიმართლე კი, თუ გნებავთ, ის არის, რომ მდიდარია კაცი თუ ღარიბი, ავად რომ გახდება, ექიმს უნდა მიაკითხოს; ხოლო ვისაც ქვეშევრდომობა სურს, იმას მიმართოს, ვისაც ქვეშევრდომთა მართვის უნარი შესწევს. სად გაგონილა, მმართველი სთხოვდეს ქვეშევრდომთ, გემუდარებით, მოდით და მიქვეშევრდომეთო, თუკი მართლა ვარგა მმართველად? ამიტომაც არ შეცდები, თუ დღევანდელ სახელმწიფო მოღვაწეებს იმ ზღვაოსნებთან გააიგივებ, რომლებზედაც წეღან ვლაპარაკობდით, ხოლო ვისაც ეს ზღვაოსნები უქნარებად და მაღალფარდოვან ყბედებად თვლიან, – ჭეშმარიტ მესაჭესთან. – მართალს ამბობ. – ამის გამო და ამნაირ ვითარებაში ადვილი როდია ყველაზე უკეთეს ხელოვნებას პატივს მიაგებდეს ის ხალხი, ვინც სრულიად საპირისპირო ხელობას მისდევს. ყველაზე მძიმე და ყველაზე საშინელ ბრალდებას კი სწორედ ისინი უყენებენ ფილოსოფოსებს, ვისაც ჰგონია, რომ ფილოსოფოსობა მათი საქმეა. შენს მიერ ხსენებული ფილოსოფიის მგმობელის სიტყვით, ფილოსოფოსთა უმრავლესობა ყველაზე უკეთური ხალხია, ხოლო ბრძენკაცნი უსარგებლონი და უმაქნისნი არიან, და მეც დაგეთანხმე, მართალი ხარ-მეთქი; ასეა, არა? – დიახ, ასეა. – მაგრამ ჩვენ ხომ ვნახეთ, რატომ არიან ნამდვილი ფილოსოფოსები უსარგებლონი? – რა თქმა უნდა. – ხომ არ გსურს ახლა ისიც ვნახოთ, რა არის უმრავლესობის უკეთურობის მიზეზი და შეძლებისდაგვარად ვცადოთ იმის დამტკიცებაც, რომ ამაში ფილოსოფიას როდი მიუძღვის ბრალი? – ცხადია, მსურს. – მაშ, განვაგრძოთ ჩვენი კითხვა-პასუხი და გავიხსენოთ, რა ბუნებრივი თვისებებია საჭირო იმისთვის, რომ ადამიანი ღირსეული და კეთილი იყოს? თუ გახსოვს, პირველი იყო ჭეშმარიტების სიყვარული, რომელსაც თავის წინამძღვრად უნდა სახავდეს და ყველგან და ყოველთვის უყოყმანოდ მიჰყვებოდეს, რადგანაც მკვეხარა და უკეთური ვერასოდეს ეზიარება ჭეშმარიტ ფილოსოფიას. – დიახ, სწორედ ამას ვამტკიცებდით. – კი მაგრამ, განა ამ მხრივ მკვეთრად არ ვუპირისპირდებით დღესდღეობით საყოველთაოდ გაბატონებულ აზრს? – მკვეთრად და უფრო მეტადაც. – განა მართებული არ იქნებოდა ჩვენი მოსაზრების დასაცავად გვეთქვა, რომ ცოდნის მოყვარე კაცი ბუნებრივად მიელტვის ჭეშმარიტ არსს და საგანთა სიმრავლეზე კი არ ჩერდება, რომელთა არსებობაც მხოლოდ მოჩვენებითია, არამედ განუხრელად მიიწევს წინ და მისი ვნება მანამდის არ დაცხრება, სანამ არ ჩასწვდება თვით საგანთა არსს თავისი სულის იმ ნაწილით, რომლის დანიშნულებაც სწორედ ამ არსის წვდომაა და რომელიც ამავე არსს ენათესავება, ხოლო მისი მეშვეობით რომ მიეახლება და შეერწყმის კიდეც ჭეშმარიტ არსს, რათა შვას გონება და ჭეშმარიტება, შემდეგ უკვე (და არა მანამ) ჭეშმარიტი სიცოცხლით ცოცხლობს, ჭეშმარიტებით საზრდოობს და თავს აღწევს მშობიარობის ტკივილებს. – ეს იქნებოდა სავსებით მართებული დაცვა. – განა ამ კაცს შეიძლება უყვარდეს სიცრუე? თუ, პირიქით, უნდა სძულდეს იგი? – უნდა სძულდეს. – რაკი მას წინ უძღვის ჭეშმარიტება, ალბათ ვერ ვიტყვით, რომ ბიწიერების მთელი ქორო მიჰყვება უკან. – რა სათქმელია? – არამედ ვიტყვით, რომ მას ახლავს ზნეთა სიწმინდე და სიწრფელე, მათ კვალდაკვალ კი – გონიერება. – რა თქმა უნდა. – მაგრამ დანარჩენ თვისებათა ქოროზე რაღას ვიტყვით, რომლებიც ნიშნეულნი არიან ფილოსოფოსის ბუნებისათვის? რა საჭიროა ხელახლა ჩამოვთვალოთ? ხომ გახსოვს, რომ მათ რიცხვში შედის სიმამაცე, დიდსულოვნება, ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, მეხსიერება. მაშინ შენ პასუხად მითხარი, რომ უეჭველად ყველა დაეთანხმებოდა ჩვენს სიტყვებს, მაგრამ უნდა შეგვეწყვიტა მსჯელობა და ყურადღება გადაგვეტანა მხოლოდ მათზე, ვისზედაც ვლაპარაკობდით; იმასაც იტყოდნენ, რომ მათ შორის ბევრია უსარგებლო და უმრავლესობა – სრულიად უმაქნისი. მას აქეთ ვიძიებთ ამ ბრალდების მიზეზს და ახლა იმ კითხვას მივადექით, თუ რატომაა მათ შორის ამდენი უმაქნისი. ამიტომაც კვლავ შევუდექით ჭეშმარიტ ფილოსოფოსთა ბუნებრივი თვისებების კვლევას და იძულებულნი გავხდით კვლავ განგვესაზღვრა ისინი. – ასეა, – თქვა მან. – ახლა კი გვმართებს განვიხილოთ, რა იწვევს ამნაირი ბუნების გადაგვარებას, რატომ იხრწნება ის უმრავლესობაში, ან რატომაა, რომ მხოლოდ ცოტანი თუ აღწევენ თავს ამ ხრწნილებას, და ისინი უკეთურებად თუ არა, უმაქნისებად მაინც არიან მიჩნეულნი. შემდეგ კი განვიხილავთ მათ მიმბაძველთა თვისებებს, მათსავე თანამოსაქმეებად რომ მოაქვთ თავი. ამ ხალხის ურიცხვი შეცდომა თუ მარცხი იმის შედეგია, რომ ფილოსოფოსობის ღირსნი არ არიან და არც ამისი უნარი შესწევთ. სწორედ ისინი უტეხენ სახელს ფილოსოფიას, რაზედაც შენ ლაპარაკობდი. – კი მაგრამ, მაინც რა იწვევს შენს მიერ ხსენებულ გადაგვარებას? – ვეცდები შეძლებისდაგვარად აგიხსნა. მე მგონია, ყველა დაგვეთანხმება, რომ იმნაირ ადამიანებს, ვისი სულიც აერთიანებს ყველა თვისებას, რაც, ჩვენი აზრით, უნდა ახასიათებდეს ჭეშმარიტ ფილოსოფოსს, იშვიათად ბადებს ბუნება. თუ შენ სხვაგვარად ფიქრობ? – არა, სავსებით გეთანხმები. – ამნაირი ხალხი ცოტაა, მაგრამ ნახე, რამდენი რამ უწყობს ხელს მათ გადაგვარებას. – მაინც? – ყველას ძალიან გააკვირვებს იმის გაგება, რომ ნებისმიერი თვისება, რაც ჩვენ ამ ხალხში მოვიწონეთ, დიახ, სწორედ ნებისმიერი ეს თვისება განაპირობებს მისი მფლობელი სულის გადაგვარებას და ფილოსოფიისაგან მის ჩამოშორებას. მე ვგულისხმობ სიმამაცეს, გონიერებას და, საერთოდ, ყველაფერს, რაც ზემოთ მიმოვიხილეთ. – მართლაც რომ საკვირველია. – ასევე ხრწნის და ფილოსოფიას აშორებს სულს ყოველივე ის, რაც სიკეთედ მიაჩნია ბრბოს: სილამაზე, სიმდიდრე, გავლენიანი ნათესაობა და სხვა მისთანანი. ალბათ გესმის, რასაც ვგულისხმობ. – ცხადია, მესმის, მაგრამ უფრო მეამებოდა, თუ დაწვრილებით ამიხსნიდი შენს აზრს. – თუ ყველაფერს მთლიანად და მართებულად მოიცავ აზრით, შენთვის სავსებით ცხადი გახდება და აღარ გეუცნაურება ის, რაც ამის თაობაზე ზემოთ ითქვა. – კი მაგრამ, მაინც რას მიბრძანებ, როგორ მოვიქცე? – როგორც მოგეხსენება, ყოველგვარი თესლი თუ ჩანასახი, ცხოველისა იქნება თუ მცენარისა, თუკი სათანადო საზრდოობას, ჰავას ან ნიადაგს მოკლებულია, მით უფრო მეტად კარგავს თავის თვისებებს, რაც უფრო ძლიერია თავად: რადგანაც ცუდი უფრო მკვეთრად უპირისპირდება კარგს, ვიდრე არა კარგს. – რა თქმა უნდა. – ხომ სრული უფლება გვაქვს ვამტკიცოთ, რომ უკეთესი ბუნება, მისთვის შეუფერებელი საზრდოობისას, გაცილებით მეტს კარგავს, ვიდრე უარესი? – ცხადია, გვაქვს. – კი მაგრამ, ადიმანტე, – ვუთხარი მე, – განა მაღალნიჭიერი სულიც ცუდი აღზრდისას უფრო მეტად არ უარესდება? ან იქნებ გგონია, რომ საზარელი დანაშაული თუ ბოროტმოქმედება სულის უნიჭობისაგან იღებს დასაბამს და არა მძლავრი ბუნებისაგან, რომელიც ბავშვობაში სათანადოდ ვერ აღზარდეს? სუსტი ბუნება კი ვერც დიდი სიკეთის მიზეზი გახდება და ვერც დიდი ბოროტებისა. – ვერა, – თქვა მან, – მეც ასე ვფიქრობ. – თუ ფილოსოფოსის ჩვენს მიერ განსაზღვრულ ბუნებას სათანადოდ აღზრდიან, მაშინ ის, თანდათანობითი განვითარების გზით, აუცილებლად მიაღწევს ნებისმიერ სიქველეს; მაგრამ თუ ის არასათანადო ნიადაგზე დაინერგა და აღიზარდა, მაშინ სრულიად საპირისპირო შედეგს მივიღებთ, თუკი მას რომელიმე ღმერთთაგანი არ შეეწია. ან იქნებ შენც ბრბოსავით ფიქრობ, რომ სოფისტების მიერ გარყვნილ ჭაბუკთა რიცხვი უმნიშვნელოა, ეს გამრყვნელნი კი კერძო პირები არიან და ამიტომ მხოლოდ მათზე თუ შეიძლება ვილაპარაკოთ? მაგრამ ის ხალხი, რომელიც ამას ამტკიცებს, თვითონვეა ყველაზე დიდი სოფისტი, რომელსაც შეუძლია თავის ნებაზე აღზარდოს და თავისებურად ჩამოაყალიბოს ახალგაზრდაც და ხნიერიც, ქალიც და კაციც. – კი მაგრამ, როდისღა ასწრებენ ამას? – როცა ისინი მოფუთფუთე ბრბოებად სხედან სახალხო თავყრილობებზე, სამსჯავროებში, თეატრებში, სამხედრო ბანაკებსა თუ საჯარო თავშეყრის სხვა ადგილებში და ყურთასმენის წამღები ყაყანით იწონებენ ან იწუნებენ ვისიმე გამოსვლას თუ მოქმედებას და თანაც ორსავე შემთხვევაში ყოველგვარი ზომიერების ზღვარს გადადიან; კლდეებიდან არეკლილი მათი გნიასი, გაშმაგებული ტაშისცემა, მოწონებისა თუ გმობის ყიჟინი მგრგვინავ ექოდ უბრუნდება მათივე თავშეყრის ადგილს და ორმაგად მძლავრობს ღრიალი. როგორ გგონია, რას უნდა განიცდიდეს ამნაირ ვითარებაში ყმაწვილი კაცის გული? რომელი კერძო მასწავლებლის გაკვეთილებს შეუძლია წინ აღუდგეს ყოველივე ამას? განა ყველაფერს არ წაშლის და წალეკავს ლანძღვა-გინებისა თუ ქება-დიდების ეს ბობოქარი ნაკადი? განა ყმაწვილი კაცი ამასვე არ მიიჩნევს სასახელოდ თუ სათაკილოდ? და, ბოლოს, განა ასეთივე არ გახდება თავადაც? – აუცილებლად, სოკრატე, – თქვა მან. – მაგრამ ჩვენ ჯერ არც გვიხსენებია ყველაზე დიდი აუცილებლობა. – მაინც რომელი? – აუცილებლობა, რომლის წყალობითაც ყოველივე ამას საქმესაც ზედ ურთავენ ეს აღმზრდელები და სოფისტები, როცა სიტყვით ვერ ახერხებენ ვისიმე დარწმუნებას. ნუთუ არ იცი, რომ ურჩს სამოქალაქო უფლებების ჩამორთმევით, ფულადი ჯარიმით და სიკვდილითაც კი სჯიან? – როგორ არ ვიცი. – კი მაგრამ, ვის, რომელ სხვა სოფისტს ან რომელ კერძო სწავლა-განათლებას შეუძლია წინ აღუდგეს ამნაირ აღზრდას? – მე მგონია, არცერთს. – რა თქმა უნდა; თვით ამნაირი მცდელობაც კი დიდი უგუნურება იქნებოდა; რადგანაც შეუძლებელია, შეუძლებელი იყო და კვლავაც შეუძლებელი იქნება, რომ სიქველის გაკვეთილები ცვლიდნენ უმრავლესობის მიერ ჩამოყალიბებულ ბუნებას; მე ადამიანურ აღზრდას ვგულისხმობ, ჩემო ძვირფასო, თორემ ღვთაებრივისათვის, ანდაზისა არ იყოს, გამონაკლისი უნდა დაგვეშვა. ისიც იცოდე, რომ თუ ამნაირი სახელმწიფოებრივი წყობილების პირობებში რაღაცა მაინც ასრულებს თავის დანიშნულებას და ის არის, რაც უნდა იყოს, ამას ღვთის წყალობას უნდა ვუმადლოდეთ მხოლოდ და მხოლოდ; შენ შეგიძლია ისე ამტკიცო ეს, რომ შეცდომის შიში არ გქონდეს. – მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა ადიმანტემ. – ერთშიაც უნდა მერწმუნო. – რაში? – თქვა ადიმანტემ. – ყველა ეს კერძო მოვაჭრე, რომლებსაც სოფისტებს უწოდებს და თავის მეტოქეებად მიიჩნევს ხალხი, სხვა რამეს როდი ასწავლის თავის შეგირდებს, გარდა იმ აზრებისა თუ შეხედულებებისა, რასაც თავყრილობებზე გამოთქვამს უმრავლესობა, – და სწორედ ამას ასაღებს სიბრძნედ. ხომ არ გაგონებს ეს იმ კაცს, გულმოდგინედ რომ უვლის უზარმაზარსა და ძლიერ მხეცს, ბეჯითად სწავლობს მის ბუნებას, ჟინსა თუ ზნეს და იცის, საიდან მოუაროს, რა მხრივ მიუდგეს, როდის და რატომ მძვინვარებს ან მშვიდდება და ცხრება, რის გამო ღმუის, ან რისი გაგონება აღაგზნებს თუ ათვინიერებს. ყოველივე ამას რომ შეისწავლის ხანგრძლივი მოვლა-პატრონობის და დაკვირვების შედეგად, თავის გამოცდილებას ცოდნად მიიჩნევს, სახელმძღვანელოდ სახავს მას და ამის მიხედვით წვრთნის შეგირდებსაც; თუმცა წარმოდგენაც არა აქვს, რა არის ამ მხეცის ქცევაში კარგი ან ცუდი, საქები ან საძრახისი, მოსაწონი ან დასაწუნი, სამართლიანი ან უსამართლო, არამედ ყველაფერს მისი ქცევისა და ზნე-ჩვეულების მიხედვით აფასებს: რაც მხეცისთვის სასიამოვნოა, სიკეთედ სახავს, უსიამოვნოს კი ბოროტებად, თუმცა სინამდვილეში არც ერთის და არც მეორის არა გაეგება რა; ამიტომაცაა, რომ ერთმანეთში ურევს, ერთის მხრივ, სამართლიანობასა და მშვენიერებას, მეორეს მხრივ კი – აუცილებლობას. მაგრამ რაკი აუცილებლობის ბუნება არსებითად განსხვავდება სიკეთის ბუნებისაგან, ვერც თვითონ ხედავს და ვერც სხვას უჩვენებს ამას. ახლა კი, ზევსის გულისათვის, მითხარი, განა უცნაურად არ გეჩვენება ამნაირი აღმზრდელი? – რა თქმა უნდა. – კი მაგრამ, რა განსხვავებაა ამ კაცსა და იმას შორის, ვინც სიბრძნეს აიგივებს იმის ცოდნასთან, თუ რა მოსწონს ან რა არ მოსწონს ერთად თავშეყრილი ნაირგვარი ხალხის უმრავლესობას? – მხატვრობა იქნება ეს, მუსიკა თუ თვით პოლიტიკა? ვინც ბრბოს გასაცნობად წარუდგენს თავის პოემას, ხელოვნების ქმნილებას ან სახელმწიფო მოღვაწეობის გეგმას, ამ ბრბოს უფრო მეტად აქცევს თავის მბრძანებლად, ვიდრე აუცილებლობა მოითხოვს ამას; და მაშინ, «დიომედესის გასაჭირისა» არ იყოს, იძულებულია აღასრულოს ის, რაც აკმაყოფილებს ბრბოის გემოვნებას. მაგრამ სინამდვილეში კარგია ეს თუ ცუდი, ერთხელ მაინც თუ გსმენია, რომ ვინმეს თავისთვის მაინც ეცადა ამის გარკვევა და სასაცილო არ გამხდარიყო ხალხის თვალში? – არა, – თქვა მან, – არცა მსმენია და ვერც ვერასდროს მოვისმენ. – მაშ, ახლა, ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ერთხელაც შეგახსენებ: შეიძლება თუ არა, ბრბომ შეიგნოს და აღიაროს, რომ არსებობს მშვენიერება თავისთავად, განსხვავებით მშვენიერი საგნებისაგან, და არსებობს ბევრი სხვა არსიც თავისთავად, განსხვავებით ცალკეულ საგანთა სიმრავლისაგან? – არასდიდებით, – თქვა მან. – მაშასადამე, შეუძლებელია ბრბოის ფილოსოფოსობა. – დიახ, შეუძლებელია. – ესე იგი, ვინც ფილოსოფოსობს, აუცილებლად იგმობა ბრბოის მიერ? – აუცილებლად. – და იმ კერძო პირთა მიერაც, ბრბოს რომ შერევიან და ცდილობენ თავი მოაწონონ მას? – ცხადია. – აქედან გამომდინარე, რა გესახება ფილოსოფიური ბუნების ხსნად? რანაირად შეუძლია მას კვლავ მისდიოს თავის საქმეს და, ამრიგად, მიაღწიოს თავის მიზანსაც? იმის მიხედვით განსაჯე, რაც ზემოთ ითქვა: აკი შევთანხმდით, რომ ამნაირი ბუნებისათვის ნიშნეულია შემდეგი თვისებები – ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, სიმამაცე და დიდსულოვნება. – დიახ. – ამნაირი ადამიანი პირველი იქნება ტოლ-სწორთა შორის, მით უმეტეს, თუ ხორცითაც ისევე სრულქმნილია, როგორც სულით. – რა თქმა უნდა. – ახლობლები და თანამოქალაქენი, ალბათ, მოინდომებენ რაიმე საქმე მიანდონ, როცა მოიწიფება, არა? – რასაკვირველია. – მაშასადამე, ფეხქვეშ ჩაუვარდებიან მავედრებელნი და თაყვანს სცემენ, რათა თავი მოუქონონ მლიქვნელობით და, ამრიგად, წინასწარვე მოიპოვონ მისი კეთილგანწყობილება. – ხშირად ასე ხდება. – მერედა, რას იზამს ეს კაცი ამნაირ ხალხში, მით უმეტეს, თუ ბედმა დიდი სახელმწიფოს მოქალაქეობა, სიმდიდრე, კეთილშობილური წარმომავლობა, სილამაზე და წარმოსადეგობა არგუნა წილად? ხომ არ წარმოიდგენს, შლეგური იმედებით თავბრუდასხმული და გაყოყოჩებული, რომ მხოლოდ ის უნდა განაგებდეს ბერძენთა და ბარბაროსთა საქმეებს? ცამდე ხომ არ ააღერინებს თავს ფუჭი პატივმოყვარეობა და ყურს აღარ ათხოვებს გონების ხმას? – უეჭველად. – ასე თავგასულს მშვიდად რომ მიახლოებოდა ვინმე და სიმართლე ეთქვა – ჭკუა გაკლია და ნამდვილად არ გაწყენდა მისი შეძენა, მაგრამ ამას დიდი ძალისხმევა სჭირდებაო, – როგორ გგონია, ამდენი უკეთური გრძნობით თავბრუდახვეულს გაუადვილდებოდა მისი სიტყვების მოსმენა? – არამც და არამც. – და მაინც, თუ ბუნებით თანდაყოლილი თვისებებისა და კეთილშობილების წყალობით, ეს სიტყვები სათანადო გამოძახილს ჰპოვებენ მის სულში, რასაც შეუძლია დაარწმუნოს და ფილოსოფიის მიმართ მიაქციოს იგი, შენი აზრით, როგორ მოიქცევიან ამ შემთხვევაში მისი მაამებელნი, რაკიღა დაინახავენ, რომ ხელიდან ეცლებათ თავიანთი მფარველი და ის წყალობაც, მისგან რომ მოელოდნენ? განა ყოველნაირად, სიტყვით თუ საქმით, არ ეცდებიან გადაარწმუნონ და, იმავდროულად, გააქარწყლონ მისი კეთილისმყოფელი მრჩევლის სიტყვებიც? მრჩევლისა, რომელსაც ან მალულად დაუგებენ მახეს, ან სამსჯავროში უჩივლებენ, რათა საჯაროდ აგებინონ პასუხი. – ეს გარდუვალია. – მერედა, რამდენად შესაძლებელია, რომ ამ კაცმა ფილოსოფიას მიუძღვნას თავი? – ნაკლებად. – ხომ ხედავ, რომ არ შევმცდარვართ, როცა ვთქვით, რომ ფილოსოფიური ბუნების განმსაზღვრელი თვისებები, როცა მათ სათანადო აღზრდა აკლიათ, თვითონვე ხდებიან იმის მიზეზი, რომ ადამიანი ღალატობს თავის მოწოდებას, და ამაში ყოველივე იმასაც მიუძღვის ბრალი, რაც სიკეთედ მიაჩნია ბრბოს: ვთქვათ, სიმდიდრეს და სხვა მისთანათ. – არა, – თქვა მან, – არ შევმცდარვართ; პირიქით, მართალნი ვიყავით. – აი, როგორ ხდება, ჩემო საოცარო, ყველაზე უკეთეს ბუნებათა გადაგვარება, რომელთა დანიშნულებაც უკეთილშობილურესი საქმის სამსახური იყო. ამნაირი ბუნების ხალხი, ჩვენი მტკიცებით, ცოტაა. სწორედ მათი წრიდან გამოსულნი აყენებენ ყველაზე დიდ ზიანს სახელმწიფოებსაც და კერძო პირთაც, და ამავე წრეს ეკუთვნიან ყველაზე დიდი კეთილისმყოფელნიც, როცა თავიანთ დანიშნულებას არ ღალატობენ. უმწეო ბუნება კი ვერასოდეს აღასრულებს რაიმე დიადს. ვერც კერძო პირისა და ვერც სახელმწიფოს საკეთილდღეოდ. – მართალს ბრძანებ, – თქვა მან. – როცა ფილოსოფიას ზურგს აქცევენ ისინი, ვისაც ყველაზე მეტად მართებდა მისი სამსახური, ის ეულად და უნაყოფოდ რჩება, ზურგის მქცეველნი კი მათი საკუთარი ბუნებისა და ჭეშმარიტებისათვის უკადრისი ცხოვრებით ცხოვრობენ. დაობლებულსა და თვისტომთაგან განწირულ ფილოსოფიას კი უღირსნი ეპატრონებიან, სახელს რომ უტეხენ, პატივს ხდიან და, შენი თქმისა არ იყოს, ბღალავენ მას. ამ უღირსთა შორის ზოგი მართლაც რომ უბადრუკია, უმრავლესობა კი – ყველაზე უარესი ხვედრის ღირსი. – ასე ამბობენ. – და მართალსაც ამბობენ. როდესაც უბადრუკი კაცუნები დაინახავენ, რომ დიდებული სახელებითა და მოჩვენებითი ბრწყინვალებით სავსე ადგილი გათავისუფლდა, პატიმრებისა არ იყოს, თავიანთი საპატიმროებიდან გამოქცეულნი ტაძრებს რომ აფარებენ თავს, გახარებულნი ხელს იღებენ თავიანთ ხელობაზე და ფილოსოფიას აწყდებიან; მეტადრე ისინი, ვინც უფრო მარჯვედ და უნარიანად უძღვება თავის პატარა საქმეს. რადგანაც ფილოსოფია, თავისი მიგდებულობის მიუხედავად, მაინც უფრო დიდი პატივით სარგებლობს, ვიდრე რომელიც გნებავთ ხელობა თუ ხელოვნება, რაც ესოდენ დაუოკებელი ძალით იზიდავს მისკენ უღირსსა და უბადრუკ, მძიმე შრომით ხორციელად დამახინჯებულსა და სულიერად დასახიჩრებულ ხალხს; განა შეიძლება სხვაგვარად იყოს? – არამც და არამც. – კაცმა რომ თქვას, რითი განსხვავდებიან ისინი თავმოტვლეპილი და ჯუჯა მჭედლისაგან, ცოტა ხნის წინათ რომ გამოვიდა საპატიმროდან, იბანავა, ახალი მოსასხამი მოისხა, სასიძოსავით მოიკაზმა და თავისი გაღატაკებული ბატონის ქალიშვილზე აპირებს დაქორწინებას? – არაფრით. – რა უნდა დაიბადოს ამნაირი ქორწინებისგან, უკანონო და უვარგისი შთამომავლობის გარდა? – სხვა არაფერი. – მერედა, როცა უღირსი და უვიცი ხალხი ფილოსოფიას უშინაურდება და, თავისი უღირსობის მიუხედავად, ურთიერთობას ამყარებს მასთან, რა აზრები და შეხედულებები შეიძლება იშვან ამნაირი ურთიერთობისაგან? თუ მათ შესაფერის სახელს დავარქმევთ, – მხოლოდ სოფიზმები, და არა კანონიერი, არა ჭეშმარიტი სიბრძნე. – უცილობლად. – ძალიან ცოტაა იმ ხალხის რიცხვი, ადიმანტე, ვისაც შეუძლია ღირსეული ურთიერთობა დაამყაროს ფილოსოფიასთან: ან ის, ვინც საუცხოო აღზრდის წყალობით ბოლომდე შეინარჩუნა კეთილშობილება, და ვისაც მხსნელად მოევლინა თვით სამშობლოდან განდევნა, რის შედეგადაც თავი დააღწია უკეთური სინამდვილის დამღუპველ ზემოქმედებას და ზურგი არ აქცია ფილოსოფიას; ან ორიოდე დიდსულოვანი კაცი, რომელსაც ბედმა პატარა სახელმწიფოს მოქალაქეობა არგუნა წილად და დაუფარავი ზიზღით უყურებს ყოველგვარ თანამდებობას თუ საზოგადოებრივ მოღვაწეობას; ან თითო-ოროლა მაღალი ნიჭით ცხებული სული, ფილოსოფიის გულისთვის რომ ღალატობს თავის საკუთარ ხელობას, რომელიც სავსებით სამართლიანად მიაჩნია უფრო მდარედ; ზოგს შეიძლება ლაგამი ამოსდოს და განდგომის ნება არ მისცეს მისმავე საკუთარმა მდგომარეობამ, როგორც, მაგალითად, ჩვენს მეგობარ თეაგეს, რომელსაც ყველა მონაცემი ჰქონდა საიმისოდ, რომ განდგომოდა ფილოსოფიას, მაგრამ ჯანმრთელობაზე მუდმივი ზრუნვა აიძულებს უარი თქვას პოლიტიკაზე. აღარაფერს ვიტყვი ჩემს დემონიურ ნიშანზე, რადგანაც საეჭვოა წარსულში თუნდაც ერთი ამნაირი მაგალითი მოიძებნებოდეს. ვინც ამ მცირერიცხოვან რჩეულთა წრეს ეკუთვნის და პირადად განუცდია ფილოსოფიით მონიჭებული სიამოვნება და ნეტარება, ვინც არაერთხელ ყოფილა ბრბოის სიშლეგის მოწმე, ვისაც არ ახსოვს თუნდაც ერთი პოლიტიკოსის გონივრული საქმე, ვინც იცის, რომ ერთ მოკავშირესაც ვერ ჰპოვებს, ვისთან ერთადაც შეიძლება ისე შეეწიოს სამართლიანობას, რომ ეს სიცოცხლის ფასად არ დაუჯდეს, – თავს ისე გრძნობს, როგორც ველური მხეცების ხროვაში, რომელთა სისხლიან თარეშში მონაწილეობას ხელაღებით უარყოფს, თუმცა იმისი ძალი კი არ შესწევს, რომ მარტოდმარტო აღუდგეს წინ მათ მძვინვარებას, რადგანაც იცის, რომ მანამდე წააგებს თავს, ვიდრე რამეში წაადგებოდეს სახელმწიფოს ან თავის მეგობრებს, ვერც თავს არგებს რასმე და ვერც სხვებს დაიხსნის გაჭირვებისგან. ამაში ღრმად დარწმუნებული სიმშვიდეს არჩევს და აუმღვრევლად აკეთებს თავის საქმეს. როგორც მგზავრი თავსხმასა თუ გრიგალში დაეძებს თავშესაფარს, ისიც თავისი სიმყუდროვიდან აკვირდება უკანონობის თავაწყვეტილ პარპაშს და ბედნიერია იმის შეგნებით, რომ უსამართლობასა და უწმინდურობას გარიდებული მშვიდად გალევს ამ წუთისოფელს, მერე კი, უკეთესი ხვედრის მოლოდინში, უდრტვინველად გაეცლება მას. – მაშასადამე, ისე როდი წავა აქედან, რომ დიდი საქმეები არ აღასრულოს. – მაგრამ არა ყველაფერი, რისი უნარიც ჰქონდა, სახელმწიფო წყობილება მისი შესაფერისი რომ ყოფილიყო. სათანადო წყობილების პირობებში კი არა მარტო მეტს მიაღწევდა, არამედ იმასაც შეძლებდა, რომ პირად ბედნიერებასთან ერთად საზოგადო კეთილდღეობაც უზრუნველეყო. ამრიგად, ფილოსოფიისადმი წაყენებული ბრალდებისა და ამ ბრალდების უსაფუძვლობის შესახებ, ჩემი აზრით, საკმარისად ვილაპარაკეთ; თუ, რა თქმა უნდა, შენი მხრივ არაფერს დაუმატებ ამას. – არა, – თქვა მან, – არაფერი მაქვს სათქმელი. მაგრამ დღევანდელ სახელმწიფო წყობილებათა შორის მაინც რომელს მიიჩნევ ფილოსოფიისათვის შესაფერისად? – ვერცერთს, – მივუგე მე, – ჩემი დრტვინვის მიზეზიც ისაა, რომ ვერცერთს ვერა ვცნობ ფილოსოფიური ბუნების ღირსად, მათი წყალობით რომ იბღალება და იერს იცვლის. როგორც ახალ ნიადაგზე გადანერგილი თესლი იცვლის ბუნებას და ადგილობრივ მცენარეთა თვისებებს იძენს, ფილოსოფიური ბუნებაც დღევანდელ პირობებში ვერ ახერხებს თავისი ძალმოსილების შენარჩუნებას და თითქმის მთლიანად იცვლის სახეს. მაგრამ თუ სახელმწიფო წყობილება, თავისი სრულყოფილებით, მის ბუნებას ესატყვისება, მაშინ კი ნახავთ, რომ ის ჭეშმარიტად ღვთაებრივია, ყოველივე დანარჩენს კი, ბუნებასაც და საქმიანობასაც, მხოლოდ ადამიანური თუ შეიძლება ეწოდოს. ამის შემდეგ შენ, ალბათ, მკითხავ, ეს რა სახელმწიფო წყობილებააო? – ცდები, – თქვა მან, – ეგ კი არა, აი, რა მინდოდა მეკითხა: სხვა წყობილებას გულისხმობ თუ იმას, რომლის გეგმაც უკვე მოვხაზეთ ჩვენი სახელმწიფოს დაფუძნებისას? – ამ უკანასკნელს. ხომ უკვე ითქვა, რომ სახელმწიფოში უნდა იყოს გარკვეული საწყისი, ისევე რომ განმარტავდა საქმის არსს, როგორც შენ, კანონმდებელი, კანონთა დადგენისას? – დიახ, უკვე ითქვა. – მაგრამ ჩვენ საკმარისად არ განგვიმარტავს ეს საკითხი, იმისი შიშით, რომ უთუოდ დაგვიპირისპირდებოდით და ერთხმად დაიწყებდით მტკიცებას, მაგის განმარტება დიდ დროს მოითხოვს და თანაც ძალიან ძნელი საქმეაო; მით უმეტეს, რომ არც დანარჩენია ადვილი. – მაინც რა? – რანაირად უნდა იყენებდეს სახელმწიფო ფილოსოფიას, რომ არ დაიღუპოს. ყოველივე დიადი ხომ არამყარია, ყოველივე მშვენიერი კი, როგორც მართებულად ამბობენ, – ძნელი. – მაგრამ ბარემ ბოლომდე მიიყვანე შენი მტკიცება და ესეც განმარტე. – თუ ვერ განვმარტე, ამის მიზეზი ის კი არ იქნება, რომ არ მინდა, არამედ ის, რომ არ შემიძლია. ახლავე დაგანახებ ჩემს გულმოდგინებას. მაშ, დაუკვირდი, რა თამამად და წარბშეუხრელად ვიწყებ იმის მტკიცებას, რომ სახელმწიფო სულ სხვანაირად უნდა უდგებოდეს ამ საკითხს, ვიდრე ამჟამად. – მაინც როგორ? – დღესდღეობით, ბავშვობის ასაკიდან ახლად გამოსულ ყმაწვილკაცთა გარდა ახლოსაც არვინ ეკარება ფილოსოფიას, მაგრამ როგორც კი მიაღწევენ მის ყველაზე ძნელ ნაწილს, დაოჯახებულნი საქმეს ჰკიდებენ ხელს და საბოლოოდ ემშვიდობებიან მას, თუმცა დიდ ფილოსოფოსებად კი მოაქვთ თავი. ხოლო ფილოსოფიის ყველაზე ძნელ ნაწილს მე ვუწოდებ დიალექტიკას. შემდგომში ისიც დიდ საქმედ მიაჩნიათ, თუ კეთილ-ინებეს და ვისიმე რჩევით დაესწრნენ ფილოსოფიურ საუბრებს. რადგანაც სწამთ, რომ ეს საქმე ისე, სასხვათაშორისოდ უნდა აკეთო. სიბერეში კი, იშვიათ გამონაკლისთა გარდა, უფრო მალე ქრებიან, ვიდრე ჰერაკლიტეს მზე, რომელიც აღარასოდეს აღარ ანათებს. – მაშ, როგორ უნდა მისდევდე ფილოსოფიას? – სულ სხვანაირად. სიყრმესა და სიყმაწვილეში ბავშვებს მათი ასაკის გათვალისწინებით უნდა ასწავლიდნენ ფილოსოფიას და განსაკუთრებულ მზრუნველობას იჩენდნენ მათი სხეულის მიმართ, ვიდრე ის იზრდება და ვითარდება, რათა ფილოსოფიის სამსახურად მოამზადონ ისინი. ხოლო მოწიფულობის ჟამს, როცა საბოლოოდ ყალიბდება სული, შესაბამისად უნდა გაართულონ და გაახანგრძლივონ მისი წვრთნა. და ბოლოს, როცა ადამიანს ძალა აკლდება, ასე რომ, აღარც სახელმწიფო მოღვაწეობის თავი აქვს და აღარც სამხედრო სამსახურისა, მაშინ კი თავის ნებაზე უნდა მიუშვან, რათა მხოლოდ ფილოსოფიას მიუძღვნას თავი, ვისაც სურს ნეტართა სიცოცხლით იცოცხლოს, სიკვდილის შემდეგ კი ღირსეული სიცოცხლის საკადრისი სანაცვლო მიეგოს იმ ქვეყნად. – მართალი გითხრა, დიდი გზნებით კი ლაპარაკობ, სოკრატე. მაგრამ, მე თუ მკითხავ, შენი მსმენელები, თრასიმაქედან მოყოლებულნი, სულაც არ იზიარებენ შენს მგზნებარებას, რაკიღა ისინი ვერაფერშიც ვერ დაარწმუნე. – თრასიმაქეს მაინც ნუ გადამკიდებ; ეს-ესაა დავმეგობრდით, თუმცა არც უწინ ვყოფილვართ მტრები. ყოველნაირად ვეცდები დავარწმუნო ისიც და დანარჩენებიც, ან რაღაცა მაინც ვარგო მომავალ ცხოვრებაში, როცა ხელახლა შობილნი კვლავ დადგებიან ამნაირ საკითხთა წინაშე. – არც ისე შორეულ დროზე ლაპარაკობ. – რა არის ეს დრო მარადისობასთან შედარებით? ხოლო ის, რომ ხალხს სხვისი სიტყვებისა არ სჯერა, სულაც არ არის საკვირველი. მას ხომ არასოდეს უნახავს ის, რაზედაც ახლა ვმსჯელობთ? მისთვის ეს მხოლოდ სიტყვებია, ერთმანეთს გარკვეული მიზნით მისადაგებულნი, და არა ერთიმეორისაგან თავისთავად გამომდინარე აზრები. იმნაირი კაცისთვის კი, სიტყვით თუ საქმით სიქველის განსახიერებად რომ გვევლინება და ბრძნულად მართავს ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოს, რაც მართალია, მართალია, ერთხელაც არ მოუკრავს თვალი, არც ერთისთვის და არც ბევრისთვის. – არცერთხელ. – ერთხელაც არ დასწრებია, ჩემო ნეტარო, იმ მომხიბლავსა და კეთილშობილურ საუბრებს, სადაც ასე გულმოდგინედ და ათასგვარი საშუალებით დაეძებენ ჭეშმარიტებას მხოლოდ და მხოლოდ შემეცნების მიზნით; საუბრებს, რომლებსაც საერთო არა აქვთ რა დიდების მაძიებელთა ყალბ ენამჭევრობასთან, სამსჯავროებში მოპირისპირე მხარეთა დავასა თუ კერძო პირთა ცილობასთან. – მართლაც. – აი, რატომაა, რომ თუმცა წინასწარ ვგრძნობდით და ვუფრთხოდით კიდეც ამას, – ჭეშმარიტების კარნახით იძულებულნი ვამტკიცებდით, რომ ვერც სახელმწიფო და ვერც კერძო პირი ვერასოდეს მიაღწევს სრულყოფილებას, თუკი აუცილებლობა არ აიძულებს ფილოსოფოსთა ამ მცირერიცხოვან ჯგუფს, რომელთაც უკეთურებად თუ არა, უმაქნისებად მაინც თვლიან, თავს იდოს სახელმწიფოზე ზრუნვა, თვით სახელმწიფოს კი მოუწევს დაემორჩილოს მათ მმართველობას; ან თუ ღვთაებრივი ზეშთაგონება ფილოსოფიის მიმართ გულმხურვალე სიყვარულს არ ჩაუნერგავს დღევანდელ მეფეებს და მბრძანებლებს, ან მათ მემკვიდრეებს. იმის მტკიცება, რომ ამ ორი შესაძლებლობიდან ერთ-ერთი ან ორივე განუხორციელებელია, მე გაუმართლებლად მიმაჩნია. წინააღმდეგ შემთხვევაში სავსებით სამართლიანად აგვიგდებდნენ საცინლად – საქმე გამოგლევიათ და წყალს ნაყავთო; ასეა, არა? – დიახ. – თუკი გარდასულ საუკუნეთა განმავლობაში ოდესმე მაინც მომხდარა, რომ სახელოვან ფილოსოფოსებს აუცილებლობის კარნახით თავს ედვათ სახელმწიფოს მმართველობა, ან ახლა ხდება ჩვენი თვალისათვის მიუწვდომელ ამა თუ იმ ბარბაროსულ ქვეყანაში, ანდა მომავალში მოხდება, ჩვენ მზად ვართ დაჟინებით ვამტკიცოთ, რომ ამნაირი სახელმწიფო არსებობდა, არსებობს და კვლავაც იარსებებს, თუკი მის მბრძანებლად ფილოსოფიის მუზა გვევლინება. ამნაირი სახელმწიფოებრივი წყობილების დამყარება დიახაც შესაძლებელია, ასე რომ, ჩვენ შეუძლებელზე როდი ვლაპარაკობთ, თუმცა იმას კი ვაღიარებთ, რომ ეს ძალიან ძნელი საქმეა. – მეც ასე ვფიქრობ, – თქვა მან. – მაშინ, ჩემო ნეტარო, ნურც ასე მკაცრად დაადანაშაულებ უმრავლესობას. ის ნამდვილად შეიცვლის აზრს, თუკი მისი ლანძღვის ნაცვლად ეცდები მშვიდად უარყო ფილოსოფიისათვის წაყენებული ყველა ბრალდება და უჩვენო, ვინ არიან ფილოსოფოსები, როგორია მათი ბუნება და საქმიანობა, რათა ბრბომ არ იფიქროს, თითქოს იმათზე ელაპარაკები, ვისაც თვითონვე მიიჩნევს ფილოსოფოსებად. ამ თვალით რომ დაანახებ საქმის არსს, თავად დარწმუნდები, რომ მას უკვე განსხვავებული აზრი შეექმნა და სულ სხვანაირად ლაპარაკობს მათზე. იქნებ გგონია, რომ ბრბოს შეიძლება აღიზიანებდეს ის, ვინც თვითონვე არ ღიზიანდება, ანდა შურით უყურებდეს მას, ვინც თვითონ არ არის მოშურნე? დაგასწრებ და ბარემ ახლავე გეტყვი, რომ ამნაირ უჟმურს იშვიათად თუ შეხვდები ხალხში, უმრავლესობისათვის კი უცხოა ეს უხიაგობა. – სავსებით ვიზიარებ შენს აზრს. – იმასაც თუ იზიარებ, რომ ფილოსოფიისადმი უმრავლესობის უარყოფით დამოკიდებულებაში ბრალი მიუძღვის გარეშე ხალხს, ღრიანცელით რომ იჭრება იქ, სადაც აშკარად არ არის მისი ადგილი, ლანძღვა-გინებით იკლებს და შეურაცხყოფას აყენებს არა მარტო სხვებს, არამედ საკუთარ თავსაც, ერთი სიტყვით, ისე იქცევა, ყველაზე ნაკლებ რომ შეჰფერის ფილოსოფიას. – აქაც გეთანხმები. – მართლაცდა, ადიმანტე, ვისაც თავის მოწოდებად ჭეშმარიტების ჭვრეტა დაუსახავს, საიმისოდ სადა სცალია, რომ, ზეცას კი არა, თვალდახრილი უმზერდეს კაცთა ფუჭ ფუსფუსს და მათი უკეთურების წინააღმდეგ აღძრული მათივე შუღლითა და შურით ივსებოდეს? არა, წარუვალ არსთა მწყობრი წესრიგის და უცვლელობის, სამყაროული ჰარმონიისა და გონების მჭვრეტი სწორედ მათ ბაძავს და, შეძლებისდაგვარად, მათვე ემსგავსება. ან იქნებ გგონია რომ შეიძლება არ ბაძავდე იმას, რასაც აღტაცების გარეშე ვერ უახლოვდები? – არა, ეს შეუძლებელია, – თქვა მან. – ამ ღვთაებრივად მოწესრიგებულ სამყაროს რომ უახლოვდება, ადამიანის სულსაც ეუფლება ეს ღვთაებრიობა, რამდენადაც მისი ტვირთვა შეუძლია მოკვდავ ბუნებას. გმობით კი შეიძლება ყველაფერი ჰგმო ამ ქვეყნად. – რა თქმა უნდა. – ხოლო თუ აუცილებლობა აიძულებს კაცთა კერძო თუ საზოგადო ყოფაში დანერგოს ის, რასაც ზეციურ სამყაროში ჭვრეტს, როგორ გგონია, განა ცუდი დამნერგავი იქნება ზომიერების, სამართლიანობისა თუ სხვა სამოქალაქო სიქველისა? – არამც და არამც. – მაგრამ თუ ხალხი შეიგნებს, რომ სიმართლეს ვეუბნებით ფილოსოფოსებზე, განა კვლავ აღშფოთებული აღიძვრის მათ წინააღმდეგ და უნდობლად მოეკიდება ჩვენს სიტყვებს, რომელთა თანახმადაც სახელმწიფო ვერასოდეს ვერ მიაღწევს კეთილდღეობას, თუკი ჭეშმარიტ ხელოვანთა მიერ ღვთაებრივი ნიმუშის მიხედვით შედგენილი გეგმა არ უდევს საფუძვლად? – თუ შეიგნო, აღარც აღშფოთდება; მაგრამ როგორ შეადგენენ ამ გეგმას? – როგორ და, ფიცარივით აიღებენ სახელმწიფოს თუ ხალხის ზნეობას და, უწინარეს ყოვლისა, გულმოდგინედ გაწმენდენ, რაც სულაც არ არის ადვილი. როგორც თავად მოგეხსენება, სხვებისგან იმითაც განსხვავდებიან, რომ არც სახელმწიფოს გადაკეთებას მიჰყოფენ ხელს, არც კერძო პირისას და არც კანონებს შექმნიან სახელმწიფოსათვის, ვიდრე გაწმენდილს არ ჩაიბარებენ, ან თვითონვე არ გაწმენდენ მას. – მართალს ბრძანებ. – და მხოლოდ ამის შემდეგ მოხაზავენ სახელმწიფო წყობილების გეგმას. – რა თქმა უნდა. – შემდეგ კი, ამ ნახაზის დასრულებისას, უპირატესად ორ რამეს მიაქცევენ ყურადღებას: ერთის მხრივ, იმას, რაც თავისი არსით სამართლიანია, მშვენიერი და გონიერი, მეორეს მხრივ კი – იმას, რაც ასეთივეა ადამიანებში. ხოლო შემდეგ ამ თვისებათა შერწყმა-შერევით – ადამიანის პირველსახეს, იმის მიხედვით, რასაც ჰომეროსი ადამიანებში ღვთაებრივსა და ღვთისდარს უწოდებს. – ეს იქნებოდა უმშვენიერესი სურათი. – კეთილი და პატიოსანი, – ვუთხარი მე, – ნუთუ ახლაც ვერ დავარწმუნეთ ის ხალხი, მწყობრად დარაზმული რომ მოიწევდა ჩვენზე, და ვერ დავანახეთ, რომ ამნაირი სახელმწიფოს მხატვარი სწორედ ის კაცია, რომელსაც წეღან ვაქებდით, ჩვენი მოწინააღმდეგენი კი გააფთრებით გვიტევდნენ, ვის ანდობთ სახელმწიფოს მმართველობასო? ეს რომ მოესმინათ, ნუთუ ოდნავ მაინც არ დაცხრებოდნენ? – რა თქმა უნდა, თუ ჭკუის ნატამალი მაინც შერჩათ. – ან რას იტყოდნენ საპასუხოდ? იქნებ იმას, ფილოსოფოსები გატაცებით არ მიელტვიან არსსა და ჭეშმარიტებასო? – მაგრამ ეს ხომ სისულელე იქნებოდა. – ან იქნებ იმას, რომ ჩვენს მიერ დახატული ფილოსოფიური ბუნება არ ენათესავება სიკეთეს? – არც ეს იქნებოდა ნაკლები სისულელე. – კი მაგრამ, ეს თუ არა, სხვა რა იქნებოდა ფილოსოფიურ ბუნებაზე უფრო ბრძენი და უფრო ქველი, ამ უკანასკნელს სათანადო გამოყენება რომ ეპოვა? იქნებ ჩვენს მიერ უარყოფილი ესა თუ ის ბუნება? – რა თქმა უნდა, არა. – კვლავაც გაცოფდებოდნენ, თუ ვიტყოდით, რომ არც სახელმწიფოს და არც მის მოქალაქეებს არ დაადგებათ საშველი, ვიდრე სახელმწიფოს ფილოსოფოსთა მოდგმა არ ჩაუდგება სათავეში, ან იმნაირი წყობილება არ დამყარდება, ჩვენ რომ დავხატეთ? – ალბათ ეს ნაკლებ გააცოფებდათ. – მოდი, საერთოდ მოვეშვათ ამ «ნაკლებს» და პირდაპირ ვთქვათ, რომ ისინი სავსებით დაცხრებოდნენ და დაწყნარდებოდნენ, სხვაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, სირცხვილის გამო მაინც. – ბატონი ბრძანდები. – მაშ, შევთანხმდეთ, რომ ამ მხრივ უკვე დავარწმუნეთ ისინი; მაგრამ ვინ შემოგვედავება იმაში, რომ მეფეებისა თუ მბრძანებლების მემკვიდრეთა შორისაც შეიძლება გამოერიონ ბუნებით ფილოსოფოსნი? – ვერავინ. – და რაკი შეიძლება გამოერიონ, ვითომ რა აუცილებელია, რომ ხრწნილებას დაექვემდებარონ ისინი? თავისთავადობის შენარჩუნება რომ ძნელია მათთვის, ამას თვითონაც ვაღიარებთ, მაგრამ ვის შეუძლია ამტკიცოს, რომ დროთა განმავლობაში ერთიც ვერ იხსნის თავს? – ვერავინაც ვერ გაბედავს მაგის მტკიცებას. – მაგრამ ერთი ამნაირი კაციც კი, რომელსაც მთელი სახელმწიფო ემორჩილება, სავსებით საკმარისია, რათა აღასრულოს ყოველივე ის, რაც დღეს შეუძლებელი ეჩვენებათ. – დიახ, სავსებით საკმარისია. – რადგან თუ ეს მბრძანებელი იმნაირ კანონებსა და ადათ-წესებს დანერგავს, ჩვენ რომ აღვწერეთ, გამორიცხული არ არის, რომ მოქალაქენი სიამოვნებით აღასრულებენ მათ. – სულაც არ არის გამორიცხული. – მაგრამ ის კი გამორიცხულია და შეუძლებელი, რომ იმას, რაც ჩვენ მოვიწონეთ, სხვებიც იწონებდნენ? – მე თუ მკითხავ, არა. – ჩვენ კი, მე მგონია, საკმაოდ დამაჯერებლად დავამტკიცეთ, რომ ჩვენი გეგმა ყველაზე უმჯობესია, თუკი შესაძლებელია მისი ხორცშესხმა. – დიახ, საკმაოდ დამაჯერებლად. – მაშ, ახლა, როგორც ჩანს, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ჩვენი საკანონმდებლო გეგმა ყველაზე უკეთესი უნდა იყოს, თუკი შესაძლებელია ხორცი შევასხათ მას, და, მართალია, ეს ძალზე ძნელია, მაგრამ არა შეუძლებელი. – რა თქმა უნდა, შეგვიძლია. – რაკი ეს საკითხი, ასე თუ ისე, უკვე მოგვარდა, ახლა სხვასაც უნდა მივხედოთ: რა გზით, რომელი მეცნიერების მეშვეობით ან რანაირი წვრთნით უნდა აღვზარდოთ და ჩამოვაყალიბოთ სახელმწიფოს მხსნელნი, ან რა ასაკში უნდა მივანდოთ ესა თუ ის საქმე. – დიახ, ესეც მისახედია. – ჩემი სიმარჯვე არაფერშიც არ გამომადგა, – ვთქვი მე, – რაკიღა დუმილით ავუარე გვერდი ცოლების შერთვის, ბავშვების კეთებისა თუ სახელმწიფო თანამდებობებზე ხალხის გამწესების საკითხს, რადგანაც ვიცოდი, რომ მართლის მთქმელს ცხენი შეკაზმული უნდა ჰყავდეს, მაგრამ ახლა კი ირკვევა, რომ სიმართლის თქმა აუცილებელია. მართალია, ცოლებისა და შვილების საკითხი უკვე გადავწყვიტეთ, მაგრამ რაც შეეხება სახელმწიფოს მმართველთა საკითხს, ამის გარკვევა თავიდან უნდა დავიწყოთ. თუ გახსოვს, ჩვენ ვამტკიცებდით, რომ მათ, ლხინშიაც და ჭირშიაც, თავდავიწყებით უნდა უყვარდეთ სამშობლო, ასე რომ, ვერც განსაცდელი, ვერც გასაჭირი თუ ბედის უკუღმა ტრიალი ვერ უნდა ახშობდეს ამ გრძნობას მათში. ვინც ამ მხრივ სისუსტეს გამოიჩენს, ხელაღებით უნდა უარვყოთ, ხოლო ვინც ისე წმინდად გამოვა ამ გამოცდიდან, როგორც ოქრო – ცეცხლიდან, თანამდებობაზე გავამწესოთ და სიცოცხლეშიც და სიკვდილის შემდეგაც სათანადო პატივი არ მოვაკლოთ. აი, რა ითქვა დაახლოებით ამ საკითხის განხილვისას, მაგრამ ნართაულად და მიკიბულ-მოკიბულად, რადგანაც გვეშინოდა იმ დავიდარაბისა, რის წინაშეც ამჟამად ვდგავართ. – სრული სიმართლეა, – თქვა მან, – მშვენივრად მახსოვს. – მაშინ, ჩემო მეგობარო, ვერ გავბედე იმისი თქმა, რასაც ამჟამად ვბედავ. მაშ, გავკადნიერდეთ და პირდაპირ განვაცხადოთ, რომ სახელმწიფოს ყველაზე ღირსეულ მცველებად ფილოსოფოსებს უნდა ვამწესებდეთ. – სათქმელი უნდა ითქვას. – მაგრამ იმასაც დაუფიქრდი, რა ცოტანი შეგრჩებიან ხელთ: რადგანაც იმ თვისებებს, რაც, ჩვენი აზრით, ნიშნეული უნდა იყოს მათი ბუნებისათვის, ერთად თავმოყრილს იშვიათად თუ ჰპოვებ ვისიმე სულში; ისინი, უმეტესწილად, მიმოფანტულნი არიან და ცალ-ცალკე თუ იჩენენ თავს. – რას გულისხმობ? – ცოდნის ადვილად შეთვისების უნარი, მეხსიერება, მახვილგონიერება, გამჭრიახობა და სხვა მისთანანი, როგორც თავად მოგეხსენება, ერთად როდი იყრიან თავს; ჭაბუკურად ფიცხნი და მაღალნიჭიერნი კი ნაკლებად ეგუებიან მოწესრიგებულ, მშვიდსა და უშფოთველ ყოფას. პირიქით, თავიანთი დაუდგრომლობის გამო გამუდმებით ბორგავენ, წრიალებენ, აქეთ-იქით აწყდებიან და ხელიდან ეცლებათ ყოველივე ურყევი და მყარი. – მართალს ბრძანებ, – თქვა მან. – მეორეს მხრივ, გაწონასწორებული, ურყევი და მტკიცე ხასიათის ხალხი უფრო სანდოა, ბრძოლის ველზე საიმედო და საფრთხის წინაშე წარბშეუხრელი. მაგრამ იგივე თვისებები სწავლაში სხვანაირად ავლენენ თავს; უგერგილონი, ზანტნი და ზარმაცნი ისე გახევებულან, თითქოს ტვინის განძრევა უჭირთო, მთქნარება უტყდებათ და ძილი ერევათ, როცა სწავლაზე მიდგება საქმე. – ასეა. – ჩვენ კი ვამბობდით, რომ მცველებში ერთმანეთს უნდა ერწყმოდეს გონების სიმკვირცხლე და ხასიათის სიმტკიცე, რის გარეშეც არც ასე გულმოდგინედ უნდა გვეწვრთნა და აღგვეზარდა, არც ძალაუფლება მიგვენდო და არც პატივი მიგვეგო მათთვის. – მერედა, განა სწორნი არ ვიქნებოდით? – როგორ გგონია, ამ საპირისპირო თვისებათა ურთიერთშერწყმა იშვიათია? – რა თქმა უნდა. – ამიტომ, როგორც ზემოთ ითქვა, მარტო შრომაში კი არა, ლხინშიც და ჭირშიც უნდა გამოვცადოთ ისინი. აქვე იმასაც დავძენ, რაც მაშინ გამომრჩა: აუცილებლად უნდა იწვრთნიდნენ თავს მეცნიერების სხვადასხვა დარგში, რათა საშუალება გვქონდეს დავუკვირდეთ, მიაღწევენ ცოდნის მწვერვალს თუ, როგორც სხვა ასპარეზობისას, შიშით დაიხევენ უკან. – რასაკვირველია, უნდა დავუკვირდეთ. მაგრამ რას უწოდებ შენ ცოდნის მწვერვალს? – ალბათ გემახსოვრება: მას შემდეგ, რაც განვიხილეთ სულის სამი სხვადასხვა სახე, ჩვენ ვისარგებლეთ ამ განსხვავებით, რათა აგვეხსნა, რა არის სამართლიანობა, გონიერება, სიმამაცე და სიბრძნე. – ეგ რომ არ მახსოვდეს, არც იმის მოსმენის ღირსი ვიქნებოდი, რაც აწი უნდა ითქვას. – ისიც თუ გახსოვს, რაც მანამდე ვთქვით? – რა? – რა და, ის რომ ამ სიქველეთა უკეთ შესაცნობად სხვა – უფრო, გრძელი და შემოვლითი გზა უნდა აგვერჩია, რომელიც უფრო ნათლად წარმოგვიჩენდა მათ; თუმცა ზემოთქმულიდანაც შეიძლებოდა სათანადო დასკვნები გამოგვეტანა. თქვენ თქვით, რომ ეს საკმარისი იყო, მაგრამ შემდგომ მსჯელობას, ჩემი აზრით, სიზუსტე აკლდა. და მაინც, თუ გაკმაყოფილებთ, თქვენ თვითონ უნდა მითხრათ. – პირადად მე სავსებით მაკმაყოფილებს, და ამავე აზრისა არიან სხვებიც. – კი მაგრამ, ჩემო ძვირფასო, თუ ეგზომ მნიშვნელოვან საგანთა საზომი ოდნავ მაინც განსხვავდება სინამდვილისგან, ჩვენი მტკიცება უკვე აღარ იქნება საკმარისად დასაბუთებული; რადგან ის, რაც არასრულყოფილია, არაფრის საზომად არ გამოდგება. თუმცა ზოგს ესეც დამაკმაყოფილებლად ეჩვენება, შემდგომი კვლევა-ძიება კი – ზედმეტად. – დიახ, – თქვა მან, – ზოგი მართლაც ასე ფიქრობს თავისი დაუდევრობის გამო. – მაგრამ ასე ყველაზე ნაკლებ უნდა ფიქრობდეს სახელმწიფოსა და კანონების მცველი. – რა თქმა უნდა. – ასე რომ, მან უფრო გრძელი გზა უნდა აირჩიოს, ჩემო მეგობარო, და სულის წვრთნას არანაკლები ძალა მოახმაროს, ვიდრე სხეულისას; თორემ, როგორც უკვე ითქვა, სრულყოფილად ვერასოდეს დაეუფლება იმას, რაც მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი და არსებითია. – კი მაგრამ, განა ეს ყველაზე არსებითი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სამართლიანობა და ყველა სხვა სიქველე, ზემოთ რომ მიმოვიხილეთ? – დიახ, არსებობს რაღაც უფრო მნიშვნელოვანი, და ეს არა მარტო ზოგადად უნდა მიმოვიხილოთ, როგორც ვიქცევით ახლა, არამედ არაფერი არ უნდა გამოგვრჩეს, რათა მთელი სურათი უფრო სრულად წარმოვიდგინოთ. განა სასაცილო არ არის, რომ ამოდენა ძალას ალევენ გაცილებით უფრო უმნიშვნელო საგანს, რათა ზედმიწევნით სრულყონ და დახვეწონ იგი, ყველაზე მნიშვნელოვანს კი სულაც არ სცნობენ იმის ღირსად, რომ თავდაუზოგავად ეცადონ მისი სიდიადის წარმოჩენას? – რა თქმა უნდა, საუცხოო აზრია. მაგრამ ნუთუ გგონია, რომ აღარ გვკითხავენ, მაინც რა არის, შენი სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს უმნიშვნელოვანესი ცოდნა, ან რას ეხება იგი? – სულაც არა, – მივუგე მე, – თუ გნებავს, თვითონაც მკითხე. თუმცა ეს არაერთხელ გსმენია ჩემგან, მაგრამ, ეტყობა, აღარ გახსოვს, ან გინდა გული გამიწყალო მაგ შენი გამოხდომებით; ალბათ, ეს უფრო სავარაუდოა, რადგან ვინ მოსთვლის, რამდენჯერ გაგიგონია, რომ სიკეთის იდეაა ყველაზე მნიშვნელოვანი. სამართლიანობაცა და ყველა სხვა სიქველეც სწორედ მისი წყალობითაა სასარგებლო და ვარგისი. შენ, ალბათ, ისიც გეცოდინებოდა, რასაც დავძენდი: სიკეთის იდეას კარგად არ ვიცნობთ-მეთქი. და რაკი არ ვიცნობთ, ამიტომ ყოველივე დანარჩენი კარგადაც რომ ვიცოდეთ, მერწმუნე, ეს ცოდნა არას გვარგია. ეს იმას ჰგავს, რაიმე ნივთს იძენდე და არ კი იცოდე, რაში გამოგადგება იგი. თუ, შენი აზრით, საკმარისია, რაც შეიძლება მეტი შეიძინო, მაგრამ წარმოდგენაც არ გქონდეს, სასიკეთოა თუ არა ეს შენთვის, ან იქნებ ყველაფერი უნდა იცოდე, გარდა იმისა, რაც მშვენიერია და კეთილი? – არა, ვფიცავ ზევსს, – თქვა მან. – მაგრამ ის ხომ მაინც იცი, რომ სიკეთე, ბრბოის აზრით, განცხრომაა, უფრო დახვეწილთა აზრით კი – ცოდნა. – რა თქმა უნდა. – და რომ ვინც ამ აზრისაა, ჩემო ძვირფასო, ვერც კი გვეტყვის, რას ნიშნავს ეს ცოდნა, თუმცა, ბოლოს და ბოლოს, იძულებულია განგვიმარტოს, რომ აქ სიკეთის ცოდნა იგულისხმება. – ღმერთმანი, სასაცილოა. – რა თქმა უნდა, სასაცილოა, რაკიღა გვსაყვედურობენ, სიკეთეზე წარმოდგენაც არა გაქვთო, შემდეგ კი ისე გველაპარაკებიან, თითქოს დიდი მცოდნენი ვიყოთ. ისე ხშირად ატრიალებენ ამ «სიკეთის ცოდნას», თითქოს «სიკეთის» წარმოთქმისთანავე უნდა ვხვდებოდეთ, რა არის ეს. – სწორია, – თქვა მან. – მაგრამ განა ისინი, ვისი აზრითაც სიკეთე განცხრომაა, ნაკლებ ცდებიან? განა ისინიც იძულებულნი არ არიან აღიარონ, რომ არსებობს უკეთური განცხრომაც? – უკეთურზე უკეთურიც. – მაშასადამე, თვითონვე უნდა აღიარონ, რომ ერთი და იგივე რამ შეიძლება კეთილიც იყოს და უკეთურიც; ასეა, არა? – უცილობლად. – მერედა, განა ასევე ცხადი არ არის, რომ უმრავლესობა იმას მიიჩნევს მშვენიერად და სამართლიანად, რაც მშვენიერი და სამართლიანი ჰგონია, თუნდაც სინამდვილეში არც ერთი იყოს და არც მეორე, და ამის მიხედვით მოქმედებს, იძენს და ფიქრობს; ხოლო რაც შეეხება სიკეთეს, აქ არავინ არ სჯერდება მოჩვენებითის ფლობას, არამედ ყველა ჭეშმარიტ სიკეთეს მიელტვის და არაფრად აგდებს მოჩვენებითს. – ასეა, – თქვა მან. – დიახ, სიკეთეს მიელტვის ყოველი სული და მისი გულისთვისვე აკეთებს ყველაფერს; გუმანით გრძნობს, რომ არსებობს რაღაც ამგვარი, თუმცა დანამდვილებით კი ვერ მიმხვდარა, რა არის ეს. ასე რომ, მტკიცედ ვერ ეყრდნობა თავის ვარაუდს, როგორც ყველა სხვა შემთხვევაში ემყარება თავის ღრმა რწმენას. ამიტომაც ხელი აღარ მიუწვდება ამ დანარჩენზეც და ვეღარ იღებს მისგან იმას, რაც შეიძლებოდა სასარგებლო ყოფილიყო მისთვის. მერედა, ნუთუ ამ ფასდაუდებელ სიკეთეს ასევე ბუნდოვნად უნდა ჭვრეტდნენ სახელმწიფოს უკეთესი მოქალაქენი, რომელთაც მზადა ვართ ყველაფერი მივანდოთ? – არამც და არამც. – მე თუ მკითხავ, შეუძლებელია სამართლიანობისა და მშვენიერების ღირსეული მცველი იყოს ის, ვინც არ იცის, რა აკავშირებს ან ერთსა და ან მეორეს სიკეთესთან. დიახ, მე ამთავითვე ვგრძნობ, რომ ამ კავშირის გარეშე ვერავინ ვერ შეიცნობს მათ. – და არც გატყუებს ეგ შენი გრძნობა. – ასე რომ, ჩვენი სახელმწიფო წყობილება სრულყოფილი იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მას მცველად მივუჩენთ კაცს, რომელმაც იცის ყოველივე ეს. – უცილობლად. მაგრამ შენ თვითონ, სოკრატე, რად მიგაჩნია სიკეთე – ცოდნად, განცხრომად თუ რაღაც მესამედ? – რა კაცი ხარ! კაი ხანია ვიცოდი და გატყობდი კიდეც, რომ ნამდვილად არ დასჯერდებოდი სხვების აზრს ამის თაობაზე. – ეს იმიტომ, სოკრატე, – თქვა მან, – რომ სამართლიანად არ მეჩვენება, როცა მხოლოდ სხვების აზრს გადმოგვცემენ და არა საკუთარს, თუმცა რა ხანია ჩაჰკირკიტებდნენ ამ საკითხს. – როგორ? მაშ, შენ სამართლიანი გგონია, რომ კაცი ლაპარაკობდეს იმაზე, რაც არ იცის და მცოდნედ ასაღებდეს თავს? – არა, მცოდნედ კი არა, მაგრამ კეთილ ინებოს და თავისი საკუთარი აზრები გაგვიზიაროს. – კი მაგრამ, ნუთუ არ შეგინიშნავს, რა უბადრუკია ყველა აზრი, რომელიც ცოდნას არ ემყარება? როგორ გგონია, ვითომ რა განასხვავებს უვიცის თუნდაც მართალ აზრს უსინათლოსგან, რომელიც თავისი თვალდავსილობის მიუხედავად მაინც სწორად მიიკვლევს გზას? – არაფერი. – მერედა, შენ გირჩევნია აკვირდებოდე უსახურს, უსინათლოსა და უგვანს, თუმცაღა შეგიძლია სხვების მეოხებით ჭვრეტდე მშვენიერსა და ნათელს? – თუ ღმერთი გწამს, სოკრატე, – წამოიძახა გლავკონმა, – თავს ნუ არიდებ სათქმელს, თითქოს უკვე დაგემთავრებინოს სიტყვა. ჩვენ იმასაც დავჯერდებით, თუ ისე განგვიმარტავ სიკეთის ბუნებას, როგორც სამართლიანობის, გონიერებისა და სხვა სიქველეთა ბუნება განგვიმარტე. – განა მე კი არ დავჯერდებოდი, ჩემო ძვირფასო? მაგრამ მეშინია, ვაითუ ჩავფლავდე და ჩემი უგერგილობის გამო თქვენი დასაცინი შევიქნე. მოდი, ასე ვქნათ, ჩემო ნეტარნო, ჯერჯერობით თავი ვანებოთ სიკეთის ჭეშმარიტ ბუნებას, რადგან ის, ჩემი წარმოდგენით, მეტისმეტად მაღალია საიმისოდ, რომ ჩვენი ძალისხმევით მივწვდეთ. სამაგიეროდ, თუ გნებავთ, ორიოდე სიტყვას გეტყვით სიკეთის ნაშიერზე, ზედმიწევნით რომ ჩამოჰგავს მშობელს, თუ არა და, მოვეშვათ ამას. – არა, – თქვა მან, – შვილზე მაინც გველაპარაკე, მშობლის ამბავს კი მერე გათქმევინებთ. – ნეტავი მთლიანად დამაბრუნებინა თქვენი ვალი და არა მარტო ვახში, როგორც ამჟამად. მაშ, ჯერჯერობით დასჯერდით ამ ვახშს, ჭეშმარიტი სიკეთის ნაშიერს. მაგრამ ფრთხილად იყავით, რათა, ჩემდა უნებურად, ანგარიშში არ მოგატყუოთ. – რამდენადაც შეგვიძლია, ფრთხილად ვიქნებით; ოღონდ განაგრძე. – ნება თქვენია, მაგრამ ჯერ იმაზე უნდა შევთანხმდეთ, რომ შეგახსენოთ, რაც ზემოთ ითქვა და სხვაგანაც არაერთხელ გვიხსენებია. – მაინც რა? – რამდენი რამაა მშვენიერი, კეთილი და სხვა მისთანანი, რომელთა არსებობასაც ვამტკიცებთ და განვსაზღვრავთ ენის მეშვეობით. – დიახ, ასეა. – იმასაც ვამბობთ, რომ არსებობს მშვენიერი თავისთავად, კეთილი თავისთავად, და ასე შემდეგ, ზემოთ ჩამოთვლილ საგანთა სიმრავლესთან მიმართებით; ხოლო ამ საგანთაგან თვითეულს მისი საკუთარი იდეა შეესაბამება, რომელსაც ერთადერთად და ამ საგნის არსად ვსახავთ. – მართალს ბრძანებ. – და ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ყველა ეს საგანი მზერით აღიქმება, მაგრამ არა აზრით, იდეები კი, პირიქით, აზრით აღიქმებიან და არა მზერით. – დიახ. – ესე იგი, რისი მეშვეობით აღვიქვამთ ხილულ საგნებს? – მზერის მეშვეობით. – ისევე, როგორც სმენის მეშვეობით აღვიქვამთ ყველაფერს, რაც გვესმის, და დანარჩენი გრძნობებით შევიგრძნობთ ყველაფერს, რასაც შევიგრძნობთ? – რა თქმა უნდა. – თუ დაჰკვირვებიხარ, რაოდენ ძვირფასია იმის უნარი, რომ ხედავდე ან გხედავდნენ? უნარს, რომელიც დემიურგოსმა გვიბოძა ჩვენ. – მართალი გითხრა, არც ისე გულმოდგინედ. – მაშ, ამ თვალსაზრისით დაუკვირდი: სმენას რომ ესმოდეს, ბგერა კი ისმოდეს, თუ არის საჭირო რაღაც მესამე, რომლის გარეშეც შეუძლებელია რაიმე გვესმოდეს ან ისმოდეს? – არავითარი მესამე არა გვჭირდება. – ჩემი აზრით, იგივე ითქმის ზოგი სხვა, მაგრამ არა ყველა შეგრძნების მიმართ. ან იქნებ არ მეთანხმები? – რას ჰქვია არ გეთანხმები? – ხომ არ შეგიმჩნევია, სჭირდება თუ არა რაღაც მესამე მზერას, ან ყოველივე იმას, რაც შეიძლება მზერით აღქმულ იქნეს? – როგორ? – რაგინდ გამჭრიახი თვალიც არ უნდა ჰქონდეს კაცს, რაგინდ მკაფიოდაც არ უნდა აღიქვამდეს ფერებს, ალბათ დამეთანხმები, რომ ვერაფერსაც ვერ დაინახავს ამ რაღაც მესამის გარეშე, რომელიც თითქოს საგანგებოდ მზერისათვის არის შექმნილი. – რას გულისხმობ? – რასაც სინათლეს უწოდებ შენ. – მართალს ბრძანებ. – ასე რომ, უმნიშვნელო საწყისი როდი აერთებს მზერას და იმას, რაც შეიძლება მზერით აღქმულ იქნეს. ისინი ყველა სხვა კავშირზე უფრო ფასეული კავშირით ერწყმიან ერთმანეთს, რადგან მართლაც რომ ფასდაუდებელია სინათლე. – რა თქმა უნდა. – მერედა, ზეციურ ღმერთთაგან რომელს მიიჩნევ ამ კავშირის უფლად, ან ვისი ნათელი ანიჭებს მზერას იმის უნარს, რომ ხედავდეს, საგნებს კი – იმისას, რომ მზერით აღქმულ იქნენ? – იმავე ღმერთს, ვისაც გულისხმობ შენც და დანარჩენი მოკვდავნიც. რადგანაც ხომ ცხადია, რომ მზეზე მეკითხები. – მერედა, განა მზერა ბუნებით, გარკვეულწილად არ ეთანაფარდება მზეს? – როგორ? – მზერა არც თავისთავად და არც იმაში, რაშიც იბადება (ჩვენ მას ვუწოდებთ თვალს), არ არის მზე. – ცხადია, არა. – მაგრამ, ჩვენს გრძნობებს შორის ყველაზე მზისდარი კია. – დიახ. – და ის უნარი, რასაც ფლობს მზერა, სწორედ მზისგან ეძლევა მას, როგორც ერთგვარი გამონაშუქი. – რა თქმა უნდა. – ასე რომ, თავის მხრივ, არც მზეა მზერა; და თუმცა მზერის მიზეზი კია, მაგრამ მზერა ვერ ხედავს მას. – რასაკვირველია. – ჰოდა, ამასვე ვამტკიცებ მე იმის თაობაზედაც, რასაც თავის მსგავსებად ბადებს სიკეთე. რასაც ნიშნავს სიკეთე აზრობრივ ადგილას, გონებისა და გონით საწვდომთა მიმართ, იმასვე ნიშნავს მზეც ხილულ ადგილას, მზერისა და მზერით საწვდომთა მიმართ. – როგორ? – იკითხა მან, – თუ შეიძლება უფრო დაწვრილებით ამიხსენი. – ხომ მოგეხსენება, – ვუთხარი მე, – როცა იმ საგნებისკენ მიმართავენ მზერას, რომლებსაც დღის სინათლე კი არ ანათებს, არამედ ღამეულ ვარსკვლავთა მკრთალი ციმციმი, თვალი იძაბება და ბრმას ემსგავსება, თითქოს ხედვის უნარი აღარ შეწევსო. – დიახ. – თუმცა იგივე თვალი მკაფიოდ ხედავს მზით განათებულ საგნებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხედველობა კვლავაც კარგია. – რა თქმა უნდა. – იგივე ითქმის სულზედაც: როცა იქითკენ მიმართავს მზერას, სადაც ჭეშმარიტება ელვარებს და არსი ბრწყინავს, კიდევაც შეიცნობს მათ, რაც მის გონიერებას მოწმობს, ხოლო როცა იმის მიმართ მიიქცევა, რასაც სიბნელე ერწყმის, რაც იბადება და კვდება, მზერადაბინდული და საკუთარი წარმოდგენების სათამაშოდ ქცეული ხან ერთს აწყდება და ხანაც მეორეს, ხან ალთასაა, ხან ბალთას და ისე წრიალებს, ცნობამიხდილი გეგონება. – მართლაც. – ასე რომ, რაც ჭეშმარიტებას ანიჭებს შეცნობად საგნებს, ადამიანს კი – შეცნობის უნარს, სწორედ ის მიიჩნიე სიკეთის იდეად – ცოდნისა და ჭეშმარიტების მიზეზად. რაგინდ მშვენიერიც არ უნდა იყოს ერთიცა და მეორეც – ცოდნაც და ჭეშმარიტებაც, არ შეცდები, თუ მათზე მშვენიერად აღიარებ სიკეთის იდეას. რამდენადაც მართებული იყო ხილულ სამყაროში სინათლისა და მზერის მიჩნევა მზისდარად, მზედ მიჩნევა კი – უმართებულო, ისე აქაც, გონით საწვდომ სამყაროშიც, მართებულია სიკეთისდარად მივიჩნევდეთ ცოდნასა და ჭეშმარიტებას, თვით სიკეთედ მათი მიჩნევა კი – უმართებულოა, რადგანაც სიკეთის იდეას გაცილებით უფრო მაღლა უნდა ვაყენებდეთ. – უჩვეულო მშვენიერებას კი ანიჭებს მას, რაკიღა თურმე ის ბადებს ცოდნასა და ჭეშმარიტებას და გაცილებით უფრო მშვენიერია მათზე; მაშასადამე, განცხრომად არ უნდა მიგაჩნდეს. – ღმერთმა დამიფაროს! უმჯობესია ამ მხრივ დაუკვირდე მის ხატებას... – რა მხრივ? – მზე არა მარტო იმის უნარს ანიჭებას საგნებს, რომ მზერით აღქმულ იქნენ, არამედ კიდევაც ბადებს, ზრდის და ასაზრდოებს მათ, თუმცა თვითონვე როდია დაბადება და ქმნადობა. – როგორ? – ისიც უნდა აღიარო, რომ გონით საწვდომი საგნების წვდომაც მხოლოდ სიკეთის მეშვეობით თუ შეიძლება; სიკეთის წყალობითვე ეზიარებიან ისინი თავიანთ არსებასაც და არსებობასაც, თუმცა თვით სიკეთე არსებობა კი არ არის, არსებობის მიღმურია, რომელსაც თავისი ღირსებით და ძალმოსილებით აღემატება. მაშინ გლავკონმა მასხარასავით წამოიძახა: – ოო, აპოლონ! რა თავბრუდამხვევი სიმაღლეა! – შენს თავს დააბრალე: ვინ მაიძულა სიკეთის თაობაზე ჩემი აზრი გამომეთქვა? – ჰოდა, შუა გზაზე ნუ შეჩერდები, კვლავაც განაგრძე ეგ შედარება მზესთან და ეცადე არაფერი გამოგრჩეს. – აქამდეც ბევრი რამე გამომრჩა. – აწი მაინც ეცადე უმნიშვნელო წვრილმანიც კი არ გამოტოვო. – ვშიშობ, რომ ბევრი რამის გამოტოვება მომიწევს. თუმცა ახლა მხოლოდ იმის თქმა შემიძლია, რომ ვეცდები განზრახ მაინც არაფერი გამომრჩეს. – აუცილებლად ეცადე. – მაშ, იცოდე, ჩემო ძვირფასო, რომ არის ორი მეუფე: ერთი გონით საწვდომი სამყაროს ყველა გვარსა და მთელ საუფლოზე მბრძანებლობს, მეორე კი – ყოველივე ხილულზე; არ მინდა ამას ცა ვუწოდო, რადგანაც მეშინია, ვაითუ მოგეჩვენოს, რომ მე სიტყვებით ვთამაშობ. თუ გაიაზრე ეს ორი სახე – ხილული და გონით საწვდომი? – დიახ. – ახლა აიღე სწორი ხაზი და ორ თანაბარ მონაკვეთად გაყავი. ერთი ხილულ სამყაროს აღნიშნავს, მეორე კი – გონით საწვდომს. თვითეული მონაკვეთი, თავის მხრივ, იმავე თანაფარდობით გაყავი ორად; თანაც, ხილული სამყაროს აღმნიშვნელი ამ ორი მონაკვეთიდან ერთი მკაფიო უნდა იყოს, მეორე კი – მქრქალი. პირველი მონაკვეთი ხატებათა შემცველი იქნება, ხოლო ხატებებს მე ვუწოდებ, უწინარეს ყოვლისა, ლანდებს, შემდეგ კი – ანარეკლებს წყალში ან მკვრივი, გლუვი თუ პრიალა საგნების ზედაპირზე, და სხვა მისთანათ. ხომ გესმის ჩემი? – დიახ. – მეორე მონაკვეთზე კი ადგილს მიუჩენ ამ ლანდების შესატყვის საგნებს – ყველა ცოცხალ არსს, ყველა მცენარეს თუ ხელთქმნილ საგანს. – მეც ავდგები და მივუჩენ. – ეთანხმები თუ არა იმ აზრს, რომ, ჭეშმარიტისა და არაჭეშმარიტის თვალსაზრისით, ხილული სამყაროს დაყოფა, შემდეგნაირად განხორციელდა: ხატი ისე ეთანაფარდება მის შესაბამის საგანს, როგორც წარმოდგენა – ცოდნას? – სავსებით. – ახლა კი დაუკვირდი, როგორ უნდა დაიყოს გონით საწვდომი სამყაროს შესაბამისი მონაკვეთი. – როგორ? – სული იძულებულია ამ მონაკვეთის ერთ-ერთი განაყოფი წანამძღვრებისა თუ ჰიპოთეზების მეშვეობით ეძიოს, ისე, რომ ხატებად იყენებდეს ხილულ სამყაროში ნიმუშებად მიჩნეულ საგნებს და, ამრიგად, საწყისს კი არ მიელტვოდეს, არამედ – დასასრულს. მაშინ როდესაც მეორე მონაკვეთის მისაკვლევად, რომელსაც აგვირგვინებს უწანამძღვრო საწყისი, სული, წანამძღვრებიდან გამომდინარე, პირველ შემთხვევაში გამოყენებულ ხატებზე კი არა, მხოლოდ თავისთავად იდეებზე დაყრდნობით უნდა წარმართავდეს თავის ძიებას. – კარგად ვერ გავიგე შენი სიტყვები. – ახლავე გაგიადვილებ, – ვუთხარი მე, – რასაც ახლა გეტყვი, უფრო გასაგები უნდა იყოს: შენ, ალბათ, იცი, რომ გეომეტრიის, არითმეტიკისა და სხვა ამნაირ მეცნიერებათა მიმდევრები თავიანთი კვლევა-ძიებისას ვარაუდობენ, თითქოს იციან, რა არის ლუწი და რა არის კენტი, გეომეტრიული ფიგურები, კუთხეების სამი სახე და სხვა მისთანანი, რასაც ისინი ამოსავალ დებულებებად თვლიან და საჭიროდ აღარ მიიჩნევენ თავიანთ თავსა თუ სხვებს განუმარტონ ის, რაც, მათი აზრით, ყველასთვის ცხადი უნდა იყოს. სწორედ აქედან გამომდინარე გამოჰყავთ ყოველივე დანარჩენი და ერთიმეორის მიყოლებით ბოლომდე ასაბუთებენ ყველაფერს, რაც თავიანთი ძიების საგნად დაუსახავთ. – ეს, რა თქმა უნდა, ვიცი. – მაშინ ისიც გეცოდინება, რომ ისინი იყენებენ ხილულ ფიგურებს, ანუ ნახაზებს, და მათი მიხედვით მსჯელობენ, თუმცა თვით ამ ნახაზებზე კი არ ფიქრობენ, არამედ – იმაზე, რასაც ისინი თავიანთი მსგავსებით გამოსახავენ. ასე მაგალითად, ისინი ფიქრობენ თავისთავად ოთხკუთხედზე, თავისთავად დიაგონალზე და არა იმაზე, რასაც თვითონვე ხაზავენ. იგივე ითქმის ფერწერულსა თუ სკულპტურულ ქმნილებებზედაც, რომლებიც შეიძლება ჩრდილს აფენდნენ ან წყალში ირეკლებოდნენ, მაგრამ თვით ეს ქმნილებები მხოლოდ ხატოვანი გამოსახულებები არიან იმისა, რისი ხილვაც მარტოოდენ გონების თვალით თუ შეიძლება. – მართალს ბრძანებ. – აი, სწორედ ამ გონით საწვდომ საგნებს ვგულისხმობდი წეღან: მათკენ სწრაფვისას სული იძულებულია წანამძღვრებსა თუ ჰიპოთეზებს დაეყრდნოს და ამიტომაც ვერ აღწევს მათ საწყისს, რადგანაც არ შეუძლია ვარაუდის ფარგლებს გასცდეს; სწორედ ამით აიხსნება, რომ მხოლოდ ხატებად იყენებს ხილული სამყაროს საგნებს, რომლებსაც თავიანთი ასლები შეესაბამებიან ხილული სამყაროს ქვედა ნაწილში და რომლებიც სწორედ ამ ასლებთან შედარებით უფრო მკაფიო ხატებად არიან მიჩნეულნი. – გასაგებია: შენ ლაპარაკობ იმაზე, რასაც გეომეტრიისა და სხვა მისთანათა მეშვეობით სწავლობენ. – მაშინ ისიც გასაგები უნდა იყოს, რომ გონით საწვდომი სამყაროს მეორე განაყოფს მე ვუწოდებ იმას, რასაც ჩვენი გონება აღწევს დიალექტიკური უნარის წყალობით. თავის ჰიპოთეზებს ის საწყისებად კი არ ასაღებს, არამედ ვარაუდებად, ანუ საფეხურებად თუ საყრდენ წერტილებად აღიქვამს მათ, რომელთა მეშვეობითაც ყოვლის უპირობო და უწანამძღვრო საწყისამდე მაღლდება. მას შემდეგ, რაც ამ საწყისს მიაღწევს და ჩაეჭიდება ყველაფერს, რაც ზემოხსენებულ საწყისზეა დამოკიდებული, სული დაღმასვლისას მიდის საბოლოო დასკვნამდე, რისთვისაც რაიმე გრძნობად მონაცემებს კი არ ეყრდნობა, არამედ მხოლოდ იდეებს, რომლებითაც იწყება და ვითარდება მისი ძიება, რათა იდეითვე დამთავრდეს. – მესმის, – თქვა მან, – მაგრამ ბოლომდე კი არა. მე მგონია, ძალიან ძნელ საგნებზე მელაპარაკები. და მაინც, როგორც ჩანს, შენ გინდა დაადგინო, რომ ჭეშმარიტ არსსაც და გონით საწვდომ ყველა საგანსაც დიალექტიკის მეშვეობით შეიძლება გაცილებით უფრო ნათლად ჭვრეტდე, ვიდრე ეგრეთწოდებულ ხელოვნებათა წყალობით, რომელთა საწყისებადაც ჰიპოთეზები გვევლინებიან. თუმცა ისინიც იძულებულნი არიან გონივრული განსჯით ჭვრეტდნენ გონით საწვდომ სამყაროს და არა გრძნობებით. მაგრამ რაკი თავიანთ ჰიპოთეზებზე დაყრდნობით იკვლევენ მას და ამიტომაც ვერ აღწევენ პირველსაწყისს, შენი აზრით, არ შეუძლიათ გონებით მისწვდნენ ამ სამყაროს, თუმცა ის სავსებით გონმისაწვდომია, თუკი ჩავწვდებით მის პირველსაწყისს. გონივრულ განსჯად კი, მე მგონია, შენ მიიჩნევ იმ უნარს, რაც ნიშნეულია გეომეტრებისა და სხვა მათნაირ სწავლულთათვის. მაგრამ ეს ჯერ კიდევ არ არის გონება, რადგანაც გონივრულ განსჯას შუალედური ადგილი უჭირავს წარმოდგენასა და გონებას შორის. – საკმარისზე მეტადაც გესმის, – ვუთხარი მე; – ახლა ადექი და ზემოხსენებულ ოთხ დანაყოფს მიუსადაგე სულის ქმედითობის ოთხი უნარი: ყველაზე მაღლა დააყენე გონება, შემდეგ – გონივრული განსჯა, მესამე ადგილზე – რწმენა, ბოლოს კი – წარმოსახვა, და ეცადე სიცხადის ხარისხის მიხედვით განალაგო ისინი: ისე, რომ, რაც უფრო მეტი წილი უდევთ თვითეული მათგანის საგნებს ჭეშმარიტებაში, მით უფრო ცხადნი იყვნენ ისინი. – გასაგებია; – თქვა მან, – გეთანხმები და მისაღებად მიმაჩნია შენს მიერ შემოთავაზებული წესრიგი. ◄ წინა ნაწილი გაგრძელება ► შენიშვნა: პოსტის სათაური არ შეესაბამება პლატონის ამ დიალოგის (სახელწმიფო) მეექვსე წიგნის ავტორისეულ სათაურს. პოსტის სათაური არის პოსტის ავტორის მიერ თემატურად შერჩეული სათაური. …
დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 1:23pm on ნოემბერი 25, 2016
თემა: წერილები მილენასადმი
იმით არაა გამოწვეული, რომ შეუძლოდ გრძნობთ თავს. თუ მიზეზი მხოლოდ ესაა, მაშინ მშვიდად შემიძლია ვიყო. მაგრამ სრულიად დასაშვებია, - და ამიტომაც გწერთ ახლა, ვგრძნობ, ჩემმა წერილებმა გული გატკინა (და თუ ეს ჩემდა უნებურად მართლაც მოვახერხე, ვაი ჩემს თავს!). ნუთუ მართალია ის საშინელება, რასაც მწერთ, ნუთუ მართლა შეგეკრათ სუნთქვა და ცუდად ხართ? უპირველეს ყოვლისა, მინდა გამოგიტყდეთ, რომ ამწუთას არც კი ვიცი, რა გითხრათ, რა გირჩიოთ. ეს ხომ ჩემთვის უცხოცაა და მეტად ნაცნობიც? მარტო იმას ვეკითხები საკუთარ თავს, რატომ არ მიემგზავრებით ვენიდან? თქვენ ხომ სხვებივით უსამშობლო არ ხართ? განა ბოემენში უფრო ახალ ძალებს არ მოიკრებთ? თუ რაღაც გარკვეული მიზეზების გამო, რომელთა შესახებაც წარმოდგენა არ მაქვს, არ გსურთ ბოემენში გამგზავრება, მაშინ იქნებ სხვაგან, თუნდაც მერანში, გამგზავრებამ უფრო გარგოთ? იცით მერანი? სხვა რა ვიფიქრო, აღარ ვიცი. თქვენ შემდგომ დუმილს მხოლოდ იმადღა მივიჩნევ, რომ ნუ წუხართ, მე კარგად ვარო, თუ არადა, ეგებ რამდენიმე სიტყვით მამცნოთ რამე. გულითადად, კაფკა ახლაღა გამახსენდა, თქვენი სახის ვერც ერთ ნაკვთს ვერ ვიხსენებ. მარტო, ის მაგონდება, მაშინ კაფეში მაგიდებს შორის, როგორ გაიარეთ, თქვენი ტანი, კაბა, ახლაც თვალწინ მიდგას. საყვარელო მილენა    თავს იტანჯავთ, როგორ თარგმნით ამ დანისლული ვენის წიაღში, ეს მაღელვებს და უნდა გითხრათ,მრცხვენია კიდეც. ალბათ ვოლფისაგან წერილს მიიღებდით. ამ რამდენიმე ხნის წინ რაღაც ერთ ნოველაზე მკვლელი მომწერა. მინდა გითხრათ, მაგ კატალოგში რაღაც გაუგებრობაა, ეგ ნოველა მე არ დამიწერია. თუმცა, ის რომ ეგ ნოველა ყველაზე საუკეთესოა, შესაძლოა მართალიც იყოს. უკანასკნელ ორ წერილში აშკარად გემჩნევათ დარდისა და ნაღველისაგან გათავისუფლდით. ეგ ალბათ თქვენს ქმარსაც ეხება. ამას მართლაც ძლიერ ვისურვებდი ორივესათვის. მახსენდება ერთი კვირა, ნაშუადღევი, წლების წინ, ფრანცენის ქუჩაზე კედელ-კედელ როგორ მოვიპარებოდი და უცბად თქვენს ქმარს გადავეყარე - ეს ორი, მეტისმეტად დაკავებული,თავატკიებული საქმოსანი. აღარ მახსოვს, მაშინ ერთიმეორის გვერდით განვაგრძეთ გზა, თუ ერთი წი6 წავიდა და მეორე - უკან, თუმცაღა როგორც უნდა ყოფილიყო, რა მნიშვნელობა აქვს. მაგრამ ეს წარსულში იყო და შორეულ წარსულადვე დარჩება. თქვენ შორის უკვე გამოიდარა?  გულითადი სალმით თქვენი კაფკა მერანი, სასტუმრო ოტობურგი   ძვირფასო მილენა  ეს-ეს არის ორი დღე-ღამის გადაუღებელმა წვიმამ, როგორც იქნა, გადაიღო. ალბათ ღირს ეს დროებითი მოვლენა ზეიმის საბაბად მივიჩნიოთ. ასეც ვიქცევი, წერილს გწერთ. ახლა ვიღაც მესტუმრა, გულს რომ ეამება, ისეთი ვინმეა. თუ არ ვცდები, თქვენც გაგიხარდებოდათ (შიგადაშიგ ნახევრად მუნჯი, ფიქრებში ჩაძირული თანმხლები აშკარად არ არის ურიგო). ისე მინდა გამოგიტყდეთ, რომ ყოველდღიური ურთიერთობები დამთრგუნველია, მაგრამ ზოგჯერ მაინც კარგია, ოღონდ არა ასეთი უცხოები? (თუ არც ეს უხარია კაცს, ეს უკვე საშინელების მომასწავებელია და არ არის სასურველი.) რომ ვთქვა, აქ კარგად ვარ-მეთქი, მართალი არ იქნებოდა. მომაკვდავი ლეშის მდგომარეობაში ყოფნა იოლი როდია. ჩემი ოთახის აივანი ბაღს გადაჰყურებს, რომელიც აყვავებულია ათასნაირი მცენარით (უცნაური ვეგეტაციაა აქ. ისეთ ამინდში, როგორიც პრაღაშია, ჭები იყინება, აქ, ჩემ თვალწინ კი, ყვავილობის ხანა იწყება.). უკვე ერთი კვირაა მცხუნვარე მზე ანათებს (ხვლიკები, ჩიტების სხვადასხვა წყვილი ესტუმრებიან ხოლმე ბაღს). მერანს თქვენთვის გულით ვისურვებდი. ამ ცოტა ხნის წინ ხომ მწერდით, აქ სუნთქვა მიჭირსო.  გულითადი სალმით თქვენი ფ. კაფკა *** მოკლედ, ისევ ფილტვებმა შემახსენა თავი! მთელი დღე თავბრუ მეხვეოდა. სხვა ვერაფერზე ვფიქრობდი. არა, იმიტომ კი არა, რომ ჩემი ავადმყოფობით მეტად შეშფოთებული ვარ. ვიმედოვნებ, - როგორც თქვენ მიხსნით, - თქვენ ალბათ უფრო სუსტი ფორმით გექნებათ. ფილტვების დაავადება (მეტ-ნაკლებად ფილტვებით ლამის ნახევარი დასავლეთ ევროპაა დაავადებული) უკვე სამი წელია მაქვს. მაგრამ ამან იქნებ ბევრ სიკეთესაც მწია, ვიდრე უბედურებას. სისხლის ღებინება ასე სამი წლის წინ, ღამით დამეწყო. შეშფოთებული წამოვდექი. ასეთ დროს ყველას ასე გვჩვევია (ნაცვლად იმისა, რომ არ გავნძრეულიყავი, როგორც ეს მოგვიანებით მითხრეს). ფანჯარასთან მივედი, გადავეყუდე, შემდეგ პირსაბანთან მივედი, ცოტაც ოთახში ვიბორიალე და საწოლზე ჩამოვჯექი - სისხლი არ წყდებოდა. მაგრამ რომ ვთქვა, იმ წუთას უბედურად ვგრძნობდი-მეთქი თავს, არა! უპირველესად კი ერთი გარკვეული მიზეზის გამო: სამი, ლამის ოთხი წლის უძილო ღამეების შემდეგ იმედი მქონდა, რომ სისხლის ამოღება მიშველიდა და დამეძინებოდა. როგორც იქნა, სისხლის დენა შემიჩერდა (მას შემდეგ აღარც განმეორებულა). იმ ღამის დარჩენილი საათებიც კარგად დამეძინა. დილით მოსამსახურე გოგონა მოვიდა (მაშინ შონბრუნის სასახლეში მქონდა ოთახი დაქირავებული). სასიამოვნო, მადისაღმძვრელი, მეტად საქმიანი გოგონა იყო. სისხლის დანახვაზე მითხრა: ,,pane doktore, s Vami to dlouho nepotvra.” (დოქტორო, თქვენ დიდი ხნის სიცოცხლე აღარ გიწერიათ). მე კი თავს უკეთ ვგრძნობდი. ჯერ ბიუროში წავედი, ასე ნაშუადღევისათვის კი ძლივს მივედი ექიმთან. დანარჩენი ამბავი უკვე აღარაა მოსაყოლი. ამით მარტო იმის თქმა მინდოდა: თქვენმა ავადმყოფობამ როდი შემაშფოთა (თუმცა განუწყვეტლად იმაზე ვფიქრობ და ფიქრებში ვცდილობ, როგორმე გავაცნობიერო და გითხრათ, ამასთან მტკიცედ, რომ თქვენ ავად არ ხართ. არანაირი ფილტვების დაავადება არ გჭირთ!), არა, ამან კი არა, არამედ იმ აზრმა, თუ რას შეეძლო ეს გამოეწვია. ამასთან ვცდილობ გამოვრიცხო ის, რაც თქვენს წერილებში წერია: რომ ვერსად სინათლეს ვერ ხედავთ, ყოველდღე ერთი და იგივე: ვაშლი, ჩაი... შესაძლოა რაღაც არ მესმის. პირისპირ საუბრისას იქნებ უფრო გაირკვეს. თქვენს წერილებში (რომელთა დავიწყებაც შეუძლებელია) მხოლოდ ერთს ვხედავ და ვცდილობ, როგორმე ავხსნა. საკუთარი დაავადებიდან გამომდინარე, ერთხელ ასეთი დასკვნა გამოვიტანე და ალბათ სხვა უამრავ შემთხვევასაც შეეფერება: მოხდა ისე, რომ გონებამ თავის თავზედ აღებული დარდი, ტკივილი ვეღარ აიტანა, ამიტომ თქვა: მორჩა, ხომ არის კიდევ აქ ჩემს მეტი, რომელსაც ჩემი ტვირთის ნაწილს მაინც ვუწილადებ და ცოტა ხანს კიდევ გავძლებო. აქ გამოეცხადა ფილტვები. დიდი დასაკარგი იქ არაფერი იყო. ასეთი შეთანხმება ფილტვებსა და გონებას შორის, ეტყობა, ჩემ დაუკითხავად მოხდა. ამას შესაძლოა უფრო საშინელი შედეგიც მოჰყოლოდა. რას იზამთ? არაფერია, თუკი ცოტათი თავს გაუფრთხილდებით. სხვებიც, უნდა მიხვდნენ და გაგიფრთხილდნენ. მით უმეტეს, ისინი, ვისაც უყვარხართ. მაშინ ყველაფერი ჩაყუჩდება. თუმცა არის კიდევ ერთი ხსნაც. მე ვთქვი, კიც - არაც, აღარ მინდა აღარანაირი ხუმრობა, არც მაქვს სახუმარო განწყობა, ან რა მეხუმრება, ვიდრე არ მომწერთ, რომ უფრო ჯანსაღ ცხოვრებას ეწევით. ცოტა ხანს ვენიდან რატომ არ მიდიხართ-მეთქი, ამას ბოლო თქვენი წერილის მერე აღარ გკითხავთ. ახლა უკვე მესმის თქვენი. მაგრამ ვენის სიახლოვესაც ხომ არსებობს ლამაზი დასასვენებლები, რაღაც შესაძლებლობები, რომ იზრუნოთ საკუთარ თავზე. დღეს სხვა არაფერზე გწერთ, მნიშვნელოვანი არც არაფერი მახსენდება. დანარჩენზე ხვალ იყოს. მადლობა რვეულისათვის, ნამდვილად გული ამიჩუყა, დამადარდიანა, თანაც გამახარა. არა, დღეს კიდევ ერთი რამ მინდოდა მეთქვა, კინაღამ დამავიწყდა: თუ თუნდაც ერთ წუთს თქვენი ძილის ხარჯზე სათარგმნი სამუშაოსათვის გამოიყენებთ, ჩათვალეთ, რომ მტანჯავთ, ეს ასეა. ალბათ სხვებიც ამასვე დაასკვნიან: მან მიიყვანა უძილობამდეო. ასე რომ, იფიქრეთ,ისევ მე ვიქნები წარდგენილი სამსჯავროს წინაშე. გეხვეწებით, ასე აღარ მოიქცეთ, ძილის ხარჯზე აღარასოდეს თარგმნოთ. თუმცა, როცა ამას გთხოვთ, ისევ და ისევ საკუთარ თავზე ვფიქრობ. თქვენი ფრანც. კ. საყვარელო მილენა, დღეს მინდა, თან არც მინდა, რომ სხვა რამეზე მოგწეროთ. ეს უფრო გონივრულად მიმაჩნია: ჯობს ხანდახან სადმე ბაღში, ნახევრად ჩრდილში შეზლოგინზე წამოწვეთ. დაახლოებით ათი ბოთლი რძე იქვე, თქვენთვის ხელმისაწვდომ ადგილას გედგათ. ეს ხომ ვენაშიც შეგიძლიათ გააკეთოთ. მით უმეტეს ზაფხულია. არანაირი მღელვარება, არანაირი შიმშილი, გთხოვთ. განა ეს ასე ძნელია? არავინ არის, ვინც ამას შეგაძლებინებთ და გაიძულებთ? რას გეუბნებათ ექიმი? ამ დიდი კონვერტიდან როცა რვეული ამოვიღე, ლამის იმედგაცრუებული დავრჩი. მინდოდა, თქვენ შესახებ გამეგო. მე კი ძველი სასაფლაოდან კარგად ნაცნობი ხმა შემრჩა. რატომ ჩაერია, რატომ ჩადგა ის ჩვენ შორის? ჰო, ის ჩვენ შუამავლობას გვიწევს.საერთოდ, გაუგებარია, საკუთარ თავზე ასეთი რამ როგორ იტვირთეთ? ისეთი ერთგულებით აკეთებთ ამას, ნამდვილად გულს მიჩუყებთ. წინადადებების ეს აღმა-დაღმა სვლა, ზუსტი წვდომა, შესაძლებლობები, ლამაზი, ბუნებრივი სიტყვები, ჩეხურ ენაზე მართლაც საოცარია. თავად ასე ვერ შევძლებდი. ნუთუ ასე ახლოსაა ჩეხური და გერმანული ენები? მაგრამ როგორც უნდა იყოს ეს, ძვირფასო მილენა, თქვენ რომ მოგწონთ ეს ნაწარმოები, ამას კი ვაფასებ, მაგრამ მთლიანობაში ეს ამბავი ჩემში ზიზღს ბადებს. მთრგუნავს სამყაროს ასეთი სახე. ალბათ ჯობს, ამაზე აღარაფერი ვთქვა. მოთხრობას სოფლის ექიმი ვოლფი გადმოგცემთ. ამის თაობაზე უკვე მივწერე. ხომ იცით, ჩეხური ენა მესმის. რამდენჯერმე მინდოდა მეკითხა თქვენთვის: რატომ არ მწერთ ჩეხურად? ამას იმიტომ კი არ გეუბნებით, რომ თქვენი გერმანული არ მომწონს. მართლაც, გასაოცრად ფლობთ. ზოგჯერ საოცარი თავისებურებებითაც კი ავითარებთ. სწორედ მაშინ არის განსაკუთრებით ლამაზი. ამას გეუბნებათ ერთი გერმანელი, რომელიც საკუთარ ენაზე ასე წერას ვერასოდეს გაბედავდა. მაგრამ მინდა, თქვენი ჩეხურად დაწერილიც წავიკითხო, თქვენ ხომ ამ ენას ეკუთვნით. ნამდვილი მილენა სწორედ იქ არის (ამას თქვენი თარგმანიც ამტკიცებს). აქ კი მუდამ ის მილენაა, რომელიც ვენაზე თუ ვენითაა მოცული. მოკლედ, გთხოვთ, ჩეხურად მომწერეთ. ის ფელეტონებიც, თქვენ რომ მწერთ, ჩეხურად გამომიგზავნეთ. ნუ იძუნწებთ! როდემდე უნდა გასტანოს ამ სიძუნწემ? არ ვიცი,ეგებ მეც უნდა ვიძუნწო? მაგრამ, არა! მირჩევნია, ისევ საუკეთესო შემფასებლის რანგში დავრჩე. თქვენ ჩემი ნიშნობის შესახებ მეკითხებით (უკვე ორჯერ, რა ვიცი, თუ გინდათ ვიტყვი, რომ უკვე მესამედ დავინიშნე. ორჯერ ერთსა და იმავე გოგოზე). მაგრამ ქორწილამდე რამდენიმე დღეშივე დავარღვიე ნიშნობა. პირველთან უკვე დიდი ხანია, ის რამდენი ხანია გათხოვდა და როგორც მითხრეს, პატარა ბიჭიც ჰყავს. მეორე კი ისევ ისეა და მეტისმეტად დამოუკიდებელ ცხოვრებას ეწევა, თანაც სხვა ადამიანების ხარჯზე. მთლიანობაში კი ასეთი რამ აღმოვაჩინე: მგონი, კაცები უფრო მეტად განიცდიან, ან უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ: უფრო სუსტები არიან. ქალები უფრო დანაშაულის შეგრძნების გარეშე იტანჯებიან და არასოდეს ვარდებიან ისეთ უკიდურესობაში, როცა აღარაფერი შეუძლიათ. ამ აღარაფერი შემიძლიამდე სრულდება მათი ტანჯვა. აქვე დავძენ, რომ ამაზე ფიქრს და მსჯელობას აზრი არ აქვს. არაფერს მოგვიტანს. ეს იმას ჰგავს: როცა ვინმე თავად ცდილობს, თავი გაიტანჯოს. ჯერ ერთი, არ გამოსდის, მეორეც, თუ გამოსდის, მაშინვე გაღვივებულ ნაკვერჩხალზე იწვის, მაგრამ ჯოჯოხეთი თავისი სრული მშვენებით ისევ ისეთად რჩება. შემდეგ კი ისევ ახალი ტანჯვა ეწყება, თანაც სულ სხვანაირი. უპირველესად, სწორედ ჯოჯოხეთის ამ ბაღში უნდა შეძლო კაცმა წამოწოლა, ამ ავადმყოფობებისაგან თავის დაძვრენა, რაც შეიძლება მეტი ტკბილის დაგემოვნება. ტკბილი კი მართლაც რომ ბევრია მასში. თქვენი ფრანც კ. საყვარელო მილენა! დავიწყებ იმით, რასაც ჩემდა უნებურად ამ წერილიდან ამოიკითხავთ: უკვე თოთხმეტი დღეა საშინელი უძილობა მაწუხებს. ასეთი დღეები თავისთავად მოდის და მიდის. ეს მნიშვნელოვნად და საშინელებად არ მიმაჩნია. თანაც მათ ყოველთვის თავისი მიზეზი გააჩნია (ბადეკერის შემდეგ ეს მიზეზი შეიძლება მერანის ჰაერიც კი გახდეს). თვით მიზეზი ზოგჯერ შეიძლება უხილავიც იყოს, მაგრამ ველური ნადირივით მოუსვენარი. ერთით მართლაც ძალზე კმაყოფილი ვარ, რომ მშვიდად გეძინათ. ცოტა უცნაური კია. გუშინ ხომ საბოლოო რედაქტირების დღე იყო. თქვენ კი მაინც მშვიდად გეძინათ. ღამით, როცა ძილი გადამივლის ხოლმე, უფრო სწორად ჩამივლის, ვიცი მისი გზა და მეც იმ გზას მივყვები. ისე სისულელეც იქნებოდა წინააღმდეგობა. ძილი უდანაშაულო არსებაა, უძილო ადამიანია დამნაშავე. თქვენ კი სწორედ ამ უძილო ადამიანს უცხადებთ მადლობას ბოლო წერილში. ვინმე უცხო ან საქმეში ჩაუხედავი ამას თუ წაიკითხავს, იფიქრებს: რა კაცია! ეტყობა, მთების გადადგმა შეუძლიაო. არადა, თითიც არ გამინძრევია (გარდა წერისათვის საჭირო თითებისა). ვიკვებები საუკეთესო რძითა და კარგი რამეებით... ვაშლითა თუ ჩაით ან იქნებ ზოგჯერ მხოლოდ თვალწი6 მათი წარმოსახვით. მოვლენებს საკუთარი დინებით ვუშვებ, მთებსაც თავისსავე ადგილზე ვტოვებ. გახსოვთ დოსტოევსკის პირველი წარმატებული მოთხრობა? მიყვარს ამ ამბის მოყოლა. ახლა შეიძლება ზუსტად ვერც გავიხსენო: დოსტოევსკი, თავისი პირველი რომანი ,,ღარიბი ხალხი” რომ დაწერა, მაშინ თავის მეგობარ ლიტერატორთან, გრიგორიევთან ცხოვრობდა. ეს უკანასკნელი თითქმის მთელი თვეების განმავლობაში მაგიდაზე მარტო უამრავ დაწერილ ქმაღალდს ხედავდა, მაგრამ მანუსკრიპტი მხოლოდ რომანის დასრულების შემდეგ მიიღო. წაიკითხა და საოცრად აღფრთოვანდა. დოსტოევსკის, უკითხავად იმ დროისათვის ცნობილ კრიტიკოსს, ნეკრასოვს წაუღო. ერთ ღამეს, სამ საათზე, დოსტოევსკის კარზე ვიღაცამ ზარი დარეკა. გრიგორიევი და ნეკრასოვი იყვნენ. ისინი მის ოთახში შეიჭრნენ, მოეხვივნენ, გადაკოცნეს. ნეკრასოვმა, რომელიც მას საერთოდ არც იცნობდა, დოსტოევსკის რუსეთის იმედი უწოდა. მათ იმ ღამეს ორი-სამი საათი ილაპარაკეს, ძირითადად რომანზე. მხოლოდ გამთენიისას გამოემშვიდობნენ ერთმანეთს. ერთ წერილში დოსტოევსკიმ იმ ღამეს თავისი ცხოვრების უბედნიერესი ღამე უწოდა: გაოგნებული გადავცქეროდი ფანჯრიდან ქუჩაში მიმავალ ნეკრასოვსა და გრიგორიევს. გონს ვერა და ვერ მოვდიოდი. უცბად ტირილი ამივარდა და ჩავილაპარაკე: ,,რა საოცრად კეთილშობილი და დიდსულოვანი ადამიანები არიან! მე კი რა სულმდაბალი ვარ. მათ კი ეს არ იციან და რომც ვუთხრა, არც დამიჯერებენ!” დოსტოევსკის ეს ნათქვამი ცოტა გადაჭარბებულად მეჩვენება. მეტის მოყოლას აღარ ვაპირებ. რისი თქმაც მინდოდა, უკვე ვთქვი. ეს ამბავი იდუმალებითა და შთამბეჭდავობით ნამდვილად არ გამოირჩევა. უბრალოდ, ვფიქრობ: გრიგორიევი და ნეკრასოვი სულაც არ იყვნენ დოსტოევსკიზე კეთილშობილები, მაგრამ დოსტოევსკის ეს სიტყვები რომ ვირწმუნოთ, მათზე ნამდვილად შეგვექმნება ასეთი წარმოდგენა. ამ ამბავში მთავარი ისაა, რომ ვიღაც ამ ყველაფერს ფანჯრიდან უყურებს: როგორ მიდიან, თანდათან როგორ შორდებიან. სწორედ ეს სიშორეა ხაზგასასმელი. სამწუხაროდ, ამ ამბის მნიშვნელობა, თავისთავად, დოსტოევსკის დიდი სახელის მიღმა წაიშალა. ნეტა ახლა უძილო ღამემ საით წამიყვანა? რა თქმა უნდა, კარგი არაფრისაკენ!. ან ეს ამბავი რაში გამახსენდა? თქვენი ფრანც კ. ძვირფასო მილენა! მინდა, მხოლოდ რამდენიმე სიტყვა მოგწეროთ. ხვალ ისევ მოგწერთ, დღესკი თქვენი წერილის თაობაზე შთაბეჭდილებას გაგიზიარებთ. მთელი დღე და ღამე ამ შთაბეჭდილების ქვეშ ვარ. ქალბატონო მილენა, ნამდვილად განსაკუთრებული ვინმე ხართ. ცხოვრობთ ვენაში, რაღაც-რაღაცებისაგან იტანჯებით, თან გაოცების, აღფრთოვანების დრო მაინც გრჩებათ. დღეს კარგად ვერ ვგრძნობ თავს. წინა ღამით ცუდად მეძინა იცით, აქ სამ ჩემს მეგობარს რა გონივრული იდეა გაუჩნდა? სულერთია მდინარესთან, საერთოდ წყალთან ახლოს ვართ თუ არა, სულ წყალში გადაგდებას მიპირებენ. იმიტომ კი არა, რომ მათ რამე ცუდი გავუკეთე, სულაც არა. როცა მოზრდილი ასე ბავშვივით იმუქრება, ეს მხოლოდ ხუმრობასა და სიყვარულზე მიანიშნებს. ბავშვები ხომ ყოველთვის გულწრფელები არიან. არ იციან, სად არის ზღვარი შესაძლებელსა და შეუძლებელს შორის. ათჯერაც რომ დაეცეს, ვერ გადაარწმუნებ, რომ შემდეგ მცდელობაზე არ გამოუვა. შესაძლოა, ზოგჯერ ბავშვების სიტყვები ან განზრახვა, თუკი მათ მოზრდილის გონებით აღვიქვამთ, გვაშფოთებს, მაგრამ ისინი ხომ მხოლოდ და მხოლოდ ბავშვები არიან, რომელთაც უნდა მიეფერო, გულზე მიიხუტო. ერთხელ ერთი პატარა დამეძგერა, ლამის წყალში გადამისროლა. ჩემს დებს რომ არ დავეჭირე, ნამდვილად ჩავვარდებოდი. ცოტა მოშორებით კი ბავშვების მშობლები იდგნე6 (მეოთხე პატარის ეტლთან) და თავაზიანად იღიმებოდნენ. დასახმარებლად არც კი განძრეულან. ჰო, ეს ამბავი ასე დასრულდა. მეტი აქ დასაწერი და მოსაყოლი არაფერია. წყალში გადავარდნისაგან სასწაულმა გადამარჩინა. ბავშვებს შესაძლოა რაღაც განსაკუთრებული საბაბი არც გააჩნდათ, რომ გადავეგდე, თუმცა ვი6 იცის, იქნებ ერთი მოსაწყენი ვინმე დაინახეს ჩემში. ჩემი თქვენდამი წერილები რომ სცოდნოდათ, იქნებ მართლაც ასე ეფიქრათ... ბოლო წერილში რომ ვთქვი: კარგს არაფერს-მეთქი, იმედია, არ შეუშინებიხართ. მაქვს ისეთი პერიოდები სრული უძილო ღამეების შემდეგ, რასაც ვფიქრობ, ყველაფერს გწერთ. წერას დავასრულებ თუ არა თავბრუსხვევა, მოთენთილობა, დაძაბულობა მიპყრობს და ვეღარ ვხვდები, რატომ გიყვებით ამ ყველაფერს. თუმცა ბევრი რომ აარ ვილაპარაკო, ეს ჩემი გრძნობებიდან მოდის. სხვა რა დამრჩენია. ვერც ახლა გეტყვით რამეს განსაკუთრებულს. ჩემი გამოცემული წიგნებიდან ყველა გაქვთ. ბოლო წიგნს, მოთხრობების პატარა კრებულს სოფლის ექიმი, ალბათ ვოლფი გადმოგცემთ. ამაზე ამ ერთი კვირის წინაც მივწერე. ახალი არაფერი იბეჭდება. თქვენი წიგნებისა თუ თარგმანებისადმი დამოკიდებულება ნამდვილად მოსაწონია. სამწუხარო მხოლოდ ისაა, რომ ეს მე არაფრად მიღირს. არადა ხომ შემეძლო, ჩემი თქვენდამი ნდობა, რაც ნამდვილად გამაჩნია, ასე გამომეხატა. მე კი მიხარია რამდენიმე მწველი შენიშვნით, პატარას თუ გავირჯები. ეს მგონი, ჯოჯოხეთური სასჯელით წინასწარ ტკბობას ჰგავს, რაც ადამიანს აიძულებს, საკუთარ სიცოცხლეს კიდევ ერთხელ გადახედოს გაცნობიერებული მზერით. თუ ამ გადახედვის ჟამს რამე ბოროტმოქმედებას აღმოაჩენს, ეს კი არაა საშინელება, არამედ ის, რასაც დღემდე კეთილ საქმედ მიიჩნევდა. კარგია წერა. ახლა უფრო მშვიდად ვგრძნობ თავს, ვიდრე ამ ორი საათის წინ, ბაღში თქვენს წერილს რომ ვკითხულობდი. შეზლოგინზე ვიწექი. ცოტა მოშორებით ხოჭოს მოვკარი თვალი. ამოტრიალებულიყო და ფეხებს აფართხალებდა. შეშინებული ჩანდა. ვერა და ვერ სწორდებოდა. დიდი სიამოვნებით დავეხმარებოდი. იოლი იყო მისი დახმარება. მხოლოდ ერთი პატარა ბიძგი სჭირდებოდა, მაგრამ თქვენი წერილის კითხვისას საბრალო ხოჭო სულ გადამავიწყდა. ადგომის თავი აღარ მქონდა. გონზე ერთმა ხვლიკმა მომიყვანა. დავინახე, როგორ მიცოცავდა ხოჭოსაკენ, რომელიც უკვე უღონოდ ეგდო. გულში გავიფიქრე: ეს არაა უბედური შემთხვევა, ეს სიკვდილთან ჭიდილია. იშვიათი სცენაა, როგორ კვდება ცხოველი. უცბად, როცა ხვლიკი ზედ გადააცოცდა და ხოჭო თავისდა უნებურად გადმოაბრუნა,იგი ცოტა ხანს ისევ უძრავად იწვა, მერე კი ისე სწრაფად გასხლტა, გეგონება, არც არაფერი მომხდარაო. ამ სცენამ ცოტა ძალა მომცა, წამოვდექი, რძე დავლიე და თქვენთვის წერილის წერას შევუდექი. თქვენი ფრანც კ.  შენიშვნებს ხვალ მოგწერთ, თუმცა ბევრი არც არაფერია. უმეტეს გვერდზე თითქმის არცა მაქვს შენიშვნა. ისევ და ისევ მინდა გაოცება გამოვთქვა: თარგმანი საოცრად ბუნებრივად ჟღერს. არც ერთი ადგილი არ არის გაუგებარი და ბუნდოვანი. მაკვირვებს თქვენი თავდაჯერებული გაგების, წვდომის უნარი. თუმცა არ ვიცი ის, რაც თქვენს თარგმანში მომწონს, ჩეხებისთვისაც ასეთივე განცდას გამოიწვევს თუ არა (არცერთხელ, ჩემ გამოც კი არ გადაგისხვაფერებიათ ნაწერი). ჩეხური ენის მიმართ ჩემებური დამოკიდებულება, რა თქმა უნდა, მეც გამაჩნია და სრულიად დამაკმაყოფილებლად ვთვლი. ყოველ შემთხვევაში, თუკი ვინმე საყვედურს გამოთქვამს, ჩათვალეთ, რომ ეს დაავადებაა და იქვე ჩემი მადლიერებაც გაიხსენეთ.   საყვარელო მილენა! (დიახ, სათაური იქნებ უინტერესოდაც ჟღერს, მაგრამ ეს ამ საეჭვო სამყაროში ის ძირითადი ხელჩასაჭიდია, რომლისგანაც შეიძლება დაავადდე. გამოჯანმრთელების ჯერ არანაირი პირი არ ჩანს.) გერმანელ ხალხში ჯერ არასოდეს მიცხოვრია. გერმანული, შესაძლოა, ჩემი მშობლიური ენაა, მაგრამ ჩეხური ბევრად უფრო ახლოსაა ჩემს გულთან. ამიტომაცაა, რომ ზოგჯერ თქვენი წერილი, ამა თუ იმ გაუგებრობებს როცა ანადგურებს, მაშინვე თვალწინ მიდგება თქვენი სხეულის, ხელების სწრაფი, გაწაფული მოძრაობები. ეს უფრო შეხვედრას ჰგავს... ზოგჯერ წერილის კითხვისას თქვენ მზერასაც კი ვაწყდები. აი, მაშინ კი ასეთი ფიქრი გამიელვებს თავში: ეს რა არის? მხოლოდ ცეცხლი იფრქვევა! ცეცხლის მეტს ვერაფერს ვხედავ. თქვენ მიერ საკუთარი თავისთვის დაწესებული წესები თუ კანონები, რომელთაც ალბათ არც არასოდეს ინანებთ, ცოტა არ იყოს, მაცდურია. ბუნებრივია, ეს ასეც უნდა იყოს: საკუთარი თავისთვის რამის დაკანონება თუ დაწესება წმინდა წყლის მედიდურობა და ამპარტავნობაა. ამ კანონებს თუ ცდებს ერთადერთი ალბათ ისევ მე ვიწვნევ. თუმცა ამაზე ლაპარაკი აღარ ღირს. მხოლოდ მდუმარედ გეამბორებით ხელზე. პირადად მე, თქვენი კანონებისა მჯერა, მაგრამ, იმედია, ეს საზარელი კანონები სამუდამოდ არ დარჩება თქვენს ცხოვრებაში. ან იქნებ ეს მიღწევაცაა, მაგრამ მიღწევა მხოლოდ ცხოვრების იმ გზაზე, რომელიც უსასრულოა. მიწიერი გაგებით შეზღუდულ ადამიანს, რომელიც ამ გაღვივებულ ბუხარში მცხოვრებს გხედავთ,არ ესმის ეს. მინდა, ერთი რამ გითხრათ, თქვენზე რომ არაფერი მოგეყოლათ, უფრო გამაუბედურებდით,ორმაგად დამტანჯავდით. თქვენ რომ გიცნობთ, ჩემთვის ეს ბედნიერებაზე მეტია. სანდო ადამიანად რომ არ მიგეჩნიეთ, ალბათ რაღაც-რაღაცებს დამიმალავდით ან შემილამაზებდით. თუმცა ჩემი ახლანდელი მდგომარეობის გამო მაინც ვიგრძნობდი. ასე რომ, გამორიცხულია, ამას ვერ გააკეთებდით. ერთი სიტყვით, საკუთარი თავის გადარჩენა თავად უნდა სცადოს კაცმა. პატარა შესაძლებლობა ჩანს თქვენს წერილებში, რომელთაც მთელი სიმშვიდით, სიხარულით, ხშირად კი თავზარდაცემულიც ვკითხულობ. რასაც თქვენს ჯანმრთელობაზე მწერთ, ჩემი მდგომარეობა თქვენთან შედარებით უკეთესად მეჩვენება. ამ მთის ჰაერზე ძილს მაინც ვუჩივი, არ მყოფნის. თქვენი ექიმის დიაგნოზი ნამდვილად სახარბიელოდ არ მიმაჩნია. უფრო სწორად, არც სახარბიელოა, არც არასახარბიელო. ამ შემთხვევაში ყველაფერი თქვენზეა დამოკიდებული. რა თქმა უნდა, ექიმები შტერები არიან, სხვა ადამიანებზე უფრო შტერები იქნებ არც იყვნენ, მაგრამ მათი პრეტენზიები ნამდვილად სასაცილოა. როგორც კი მათ ხელში ჩავვარდებით და რამეს ვკითხავთ, უფრო შტერდებიან. თავიანთი მოთხოვნებით მარტო შტერები კი არა, აუტანლებიც ხდებიან. რა შეიცვალა მას შემდეგ თქვენს ცხოვრებაში, რაც ექიმს ელაპარაკეთ? აი, უმთავრესი შეკითხვა. მერე ჩნდება სხვა შეკითხვებიც, რომელთა დასმის უფლებასაც, იმედია, მომცემთ: რატომ და როდის აქეთაა არ გაქვთ ფული? რატომ ტრიალებდით უწინ, როგორც თქვენ მწერთ, ვენაში ბევრ ხალხში, ახლა კი აღარავისთან გსურთ ურთიერთობა? გატყობთ, თქვენი ფელეტონების გამოგზავნას არ აპირებთ, ალბათ არ მენდობით. გგონიათ, ამ ფელეტონებით თქვენზე წარმოდგენა შემეცვლება? ჩათვალეთ, რომ ამის გამო თქვენზე გაბრაზებული ვარ. ეს უბედურება ნამდვილად არაა. იქნებ წონასწორობის შესანარჩუნებლად ასეც ჯობდეს, რომ გულის ერთი ნაწილი ცოტათი გაბრაზებული იყოს თქვენზე. თქვენი ფრანც კ. პარასკევი მილენა, უპირველესად, მითხარით, ეგ რა ბინაა, რომელზეც კვირას მომწერეთ, ცარიელი და დიდი? თანაც დღედაღამ მარტო ხართ? ვატყობ, რა მოწყენილობაა მანდ. კვირას, მშვენიერ ნაშუადღევს, უცხო ადამიანებთან ჯდომა, რომელთა სახეებიც ნაჯღაბნი წერილივითაა, მთლად სასიამოვნო არ უნდა იყოს. მაგ მხრივ მე უკეთ მაქვს საქმე! დავიწყებ იქიდან, რომ ჩემი ოთახი პატარაა, ნამდვილი მილენაც აქ არის. ეტყობა, კვირა დღეს გამოგექცათ. თუ დამიჯერებთ, საუცხოოა ამ მილენასთან ერთად ყოფნა. თქვენ ამაოებაზე წუწუნებთ, სხვა დროს ასე არ იყო. რამ გაიძულათ, გეთქვათ ასეთი რამ? გაგაოცებთ, მაგრამ უნდა გითხრათ: საკუთარი ეშმაკით გატანჯული ადამიანი გაუაზრებლად მეორეზე იძიებს ხოლმე შურს. შეგეძლოთ თავის შველა, ხსნა, მაგრამ ამბობთ, აზრი არ აქვსო. ვის აქვს ასეთი მკრეხელობის უფლება? ასეთი რამ ჯერ ვერავინ შეძლო, თვით ქრისტემაც კი. მან ხომ გვითხრა: გამომყევი, აკეთე ჩემი სიტყვის მიხედვით და ნახავ, რომ ეს ადამიანის სიტყვა კი არ არის, არამედ ღვთისო (სამწუხაროდ, შეცდომით ვამბობ ამ ციტატას). მან ადამიანისაგან განდევნა ეშმაკი, რომელიც მას მოსვენებას არ აძლევდა. სხვათა შორის, ერთსაც დავძენ: ცდუნებები იმისთვის არსებობს, რომ გავუძლოთ. პარასკევი დღეს მოსაღამოვებულზე, როგორც იქნა, პირველად, მარტომ გავისეირნე, თანაც დიდი გზა გავიარე, თორემ სხვებთან ერთად მომიწევდა წასვლა ან შინ ჯდომა. ეს რა ლამაზი მხარეა! რა მშვენიერი ცაა! ფიქრებიც კი სადღაც გაქრნენ! მილენა, ნეტავ თქვენც აქ იყოთ... რომ გითხრათ, მომენატრეთ-მეთქი, მოგატყუებდით. ეს იყო მართლაც სრულქმნილი, საამო ტკივილის მომგვრელი ჯადოსნური სანახაობა. თუმცა თქვენც აქ იყავით... თქვენ ხომ მუდამ იქ ხართ, სადაც მე. ზოგჯერ ვფიქრობ, რომ იმ მილენას, რომელიც აქ არ არის,ვენატრები და მეკითხება: ნეტავ, ახლა სად ხარ? ხომ მომწერა მერანში ვარო... ჩემი ორი საპასუხო წერილი მიიღეთ? ძვირფასო მილენა, დღე ისეთი მოკლეა, თქვენთან და კიდევ წვრილმან რაღაც-რაღაცებთან ერთად გავატარე და აი, დასრულდა კიდეც. მცირე დროც არ დამრჩა, რომ ნამდვილი მილენასთვის მიმეწერა. თუმცა მთლად ნამდვილი მილენა მთელი დღე აქ, ამ ოთახში, აივანზე თუ ღრუბლებში იყო. საიდან გაჩნდა ეს ჯანსაღი, უზრუნველობა თქვენს ბოლო წერილში? რამე შეიცვალა? თუ ვცდები? ნუთუ მხოლოდ პროზაული ნაწარმოებების გამოა ასე? რას ნიშნავს ეს? თქვენი წერილი სასამართლოთი იწყება. გაქვთ კიდეც საყვედურის უფლება. უამრავი საზრუნავი და დარდი რომც მქონოდა, როგორც გწერდით, ვერაფერი შემაჩერებდა. წამითაც არ დავრჩებოდი აქ, ამ ბაღში, შეზლოგინზე. მაშინვე თქვენს ოთახში გავჩნდებოდი. ეს იქნებოდა ერთადერთი ჭეშმარიტი მცდელობა, სხვა ყველაფერი კი, ამ ბოლო სიტყვების ჩათვლით, ცარიელი ლაპარაკი. კარგი იქნება, შინაგანი გრძნობის მოხმობა რომ შემეძლოს. ის კი დადუმებულა, გულხელი დაუკრეფავს. სად ნახულობთ ასეთ სასაცილო ადამიანებს? რა სიყვარულითა და მომაჯადოებლად ამიწერეთ. რამდენ შეკითხვებს გისვამენ და ვერა და ვერ ძღებიან. ხომ შეგიძლიათ თქვენი აზრიც გამოხატოთ? აბა, ვინ გაიგებს, საიდან უნდა იცოდეს კაცმა ამ მსაჯული მილენას საიდუმლო ფიქრები? გატყობთ, მაგ სასაცილო ადამიანებს ათასგვარ სისულელეს აპატიებთ, თან გაგებით, სიყვარულით, პატივისცემით ეპყრობით. ჩემი აზრით,ეგ სულელური საუბრები სხვა არას ჰგავს, თუ არა იმ ძაღლის აქეთ-იქით სირბილს, რომელსაც პატრონი, საითაც უნდა, იქით მიარბენინებს. დარწმუნებული ვარ, თქვენს გაგებასა და მიმტევებლობას აქვს რაღაც გამამართლებელი, დადებითიც (მაგრამ თავისთავად მაინც დამებადა ეს კითხვა, რადგან ცოტა უცნაურად მეჩვენება). უცბად გამახსენდა, რამდენიმე წლის წინ მდინარე მოლდავაში ლამის დავიხრჩე. ცოტა ხანს დინებას მივყვებოდი, შემდეგ დაბლა, ხიდის ქვეშ, გავცურე. ისეთი გამხდარი ვიყავი, ვინც ხიდიდან მიყურებდა, ალბათ რა სასაცილო ვჩანდი. აკი, ერთმა მოხელემ, რომელსაც ხიდიდან დავუნახივარ, მითხრა: სამსჯავროს წინაშე წარდგენილს ჰგავდიო. *** ერთი სიტყვით, პატარა გასეირნება მოვაწყვე (ისეთი დიდი, როგორზეც მოგწერე, ვერ შევძელი). სამი დღე დაღლილობისაგან ისეთი ძალაგამოლეული ვიყავი, არაფრის თავი არ მქონდა, წერისაც კი. მარტო ერთი წერილი წავიკითხე და ჟურნალში გამოქვეყნებული სტატია. მაშინვე გავიფიქრე, რომ ასეთი რამ თქვენდა უნებურად დაწერეთ. ის ნამდვილად გზის მაჩვენებელივით არის იმ ადამიანთათვის, ვინც მუდამ ბედნიერი წინ-წინ მიიწევს, ვიდრე ერთ დღესაც გონება არ გაუნათდება და არ მიხვდება, რომ წინ საერთოდ ვერ მიდის და ჩვეულებრივზე უფრო აღელვებული, დაბნეული საკუთარ ლაბირინთებში აქეთ-იქით დაეხეტება. უნდა აღვნიშნო, რომ ამის დამწერი ჩვეულებრივი მწერალი სულაც არ არის. რაც ეს წავიკითხე, თქვენდამი უფრო მეტი ნდობით განვიმსჭვალე. თუ არ ვცდები, ჩეხურ ენაზე ენობრივი მუსიკალურობა ბოზენა ნემცოვას აქვს. აქ, თქვენთან კი, სულ სხვა მუსიკა ვიგრძენი: გაბედულება, სიყვარული, სწრაფვა და რაც მთავარია, სიჭკვიანე. ეს ამბოლო წლების გამოძახილია? ადრეც წერდით? ამის წამკითხავმა, მგონი იფიქროთ, ეს რა სასაცილო შეკითხვებს სვამსო. მაგრამ ეს იმიტომ, რომ დღეს ამ გაზეთში მართლაც მშვენიერი რამ აღმოვაჩინე. განსაკუთრებით ორმა ადგილმა მომხიბლა. ამას თქვენც მიხვდებით. სიამოვნებით დავიტოვებდი გაზეთს. მინდა, ჩემს დასაც წავაკითხო, მაგრამ თუ ხვალვე გჭირდებათ, სხვა რა გზაა. ისე თქვენი ქმარი იმ კაფეში სულ სხვანაირი მომეჩვენა: უფრო გაგებული, მშვიდი. ისეთ გადაჭარბებულ მამობრივ მზრუნველობას იჩენდა, ცოტა შევეჭვდი კიდეც. ვერ ვიტყვი, ამან მასზე შთაბეჭდილება შემაცვლევინა-მეთქი. მისადმი რიდი ყოველთვის მქონდა. აქვე იმასაც დავძენ, რომ ჩემს მეგობრებს, განსაკუთრებით კი მაქს ბროდს, მასზე კარგი შთაბეჭდილება აქვს. ახლაც თვალწინ მიდგას, იმ დღეს კაფეში როგორ იჯდა,არ ეძინა, მაგრამ ლამის თვლემდა. სკამის საზურგეზე თავი მიედო. დროდადრო ტელეფონი თუ დარეკავდა, შეკრთებოდა ხოლმე. ეს ალბათ იმიტომ აღვნიშნე, რომ ჩემთვის ნაცნობი მდგომარეობაა.  თქვენი კაფკა  რას ფიქრობთ? იმედი ვიქონიო, რომ კვირამდე კიდევ ერთ წერილს მივიღებ? იქნებ ეს შესაძლებელიც იყოს, მაგრამ რა აზრი აქვს ჩემს სურვილს? კმარა კი ანერთი წერილი, ან წინასწარ იმის ცოდნა, რომ მივიღებ? თუმცა იქნებ კმაროდეს კიდეც. მაგრამ პასუხის გაცემას ყოველთვის ვაყოვნებთ, წყურვილი და სწრაფვა წერილებისადმი კი არ წყდება. ამიხსენით ეს, მილენა მასწავლებელო, რატომ? ხუთშაბათი ახლა სხვა არაფერზე მსურს ლაპარაკი, გარდა იმისა, რომ თქვენი წერილი მივიღე, მაგრამ მარტო თვალი გადავავლე. როგორც მივხვდი, ორი სხვადასხვა წერილი იყო: ერთი იმისათვის, რომ შიგ ჩავმხრჩვალიყავი, მეორე, ფრო ალბათ ბოლოკი - რომ თავზარი დაეცა. როცა ვინმე ნაცნობს ხვდები და ეკითხები: რამდენია ორჯერორი? ნამდვილად გიჟური შეკითხვაა. ჩემი თქვენდამი შეკითხვაც ალბათ გიჟურად და იქნებ სასაცილოდაც მოგეჩვენოთ. არ მიყვარს, როცა რაღაცაში გამომიჭერენ ხოლმე. ამის გამო ზოგჯერ ურთიერთობებიც კი გამიწყვეტია. ლოგიკურიცაა (და იმ სხვას არც გაოცებია, პირიქით) რატომ, რა საჭიროა ამ მღვრიე ცხოვრების ისედაც მღვრიე წყალი, კიდევ უფრო აამღვრიო? ჩემთვის ამ გზის მხოლოდ ერთ ნაწილს ვხედავ. ნამდვილად არ ვიცი ჩემი ამჟამინდელი მდგომარეობის გამო, რომელი საშინელი, მიუღწეველი შორეთისაკენ ავიღო გეზი (ეს მოკრძალება კი არ არის, მედიდურობაა). მილენა, სწორედ ასეთ ფიქრებში მყოფს მომისწრო თქვენმა წერილებმა. როგორ უნდა ავხსნა ეს განსხვავება? ერთი მომაკვდავის სარეცელში ჭუჭყსა და სიმყრალეში წევს. მოფრინდება სიკვდილის ანგელოზი, ყველა ანგელოზზე სულიერი და მას თვალებში ჩახედავს. გაბედავს კი ეს კაცი სიკვდილს? ის მარჯვენა მხარეს გადატრიალდება, უჭირს სიცოცხლესთან განშორება. მოკლედ: მილენა, არ მჯერა, რასაც მწერთ. ვერც შეძლებთ ამის დამტკიცებას. დოსტოევსკისაც კი გაუჭირდებოდა იმ ღამით იმის აღიარება - ერთი ღამე დამრჩენიაო. იქნებ მე, ასეთ მდგომარეობაში მყოფმა, უფრო შევძლო ამის დამტკიცება, მაგრამ მეც გამიჭირდება. ჩემი შეკითხვა იქნებ თავიდანვე გამოიცნოთ. თუ დაღლილი მასწავლებელივით მოსწავლის სწორ პასუხს ზოგჯერ სპეციალურად რომ წაუყრუებს და იმედგაცრუებულს დატოვებს ხოლმე, ასე მოიქცევით? იმ მასწავლებელივით არც თქვენ გინდათ გამოტყდეთ, რომ მოსწავლემ სწორად გიპასუხათ? მოსწავლე კი ხვდება, რომ მართალია, მაგრამ მასწავლებელს ხომ ვერ შეეპასუხება. მარტო მან უნდა იცოდეს სწორი პასუხი. კვნესად, წუწუნად, ხვეწნა-მუდარად არ უნდა აღგექვათ ჩემი ბოლო ხუთი წერილი. ეს ხომ ერთი მთლიანობა იყო, მაგრამ დავანებოთ ახლა ამას თავი. ***  წერილს თვალი გადავავლე, გოგონაზეც ეწერა რაღაც. ახლა ამაზე მხოლოდ ერთს ვიტყოდი: თქვენ ამ გოგონას უეცარ ტკივილთან ერთად დიდი დახმარებაც გაუწიეთ. მტკივნეული ეჭვი მაქვს, თუმცა არ ვიცი, საიდან გაჩნდა ჩემში ეს იდუმალი სითბო. მაგონდება: როგორ ვისხედით ერთიმეორის გვერდით სავარძელში. იქ, იმ ბინაში, ვრშოვიტცის ქუჩაზე. ნოემბერი იყო. ეს ბინა ერთ კვირაში ჩვენი უნდა გამხდარიყო. ის ბედნიერი იყო. დიდი ძალისხმევის შემდეგ, როგორც იქნა, იპოვა ეს ბინა. გვერდით მომავალი ქმარი ეჯდა (ვიმეორებ: მხოლოდ ქორწინების შეტევა მქონოდა, ქორწილი დავაჩქარე. ის, რა თქმა უნდა, შეშინდა და უხალისოდ დამეთანხმა. შემდეგ, ეტყობა, ფიქრებში შეეგუა კიდეც). როცა ამ სცენას დეტალურად ვიხსენებ, ლამის გული გამისკდეს. უკვე მჯერა, როგორ შეუძლია ადამიანს უეცრად დაბრმავდეს. ყოველ შემთხვევაში, მაშინ მარტო დაბრმავებული როდი ვიყავი, ანგარიშიანადაც ვფიქრობდი, რომ ნამდვილად ხელსაყრელი ქორწინება შედგებოდა. გაუცნობიერებლად დაბრმავება, ვშიშობ, რძიანი ჭიქის პირთან მიტანას, განზრახ გატეხას და სახეში ნამსხვრევების შეყრას ნიშნავს. მინდა გკითხო: რატომ მეუბნები ასე? დიახ, შესაძლოა, მე ის ადამიანი გავაუბედურე, მაგრამ ის ხომ არ მსაყვედურობს, ჩუმად არის. ვფიქრობ, არც შინაგანად სჩადის ამას… *** დღევანდელ შემოტევასთან შედარებით სხვა ყველაფერი უმნიშვნელოა. ლოგინიდან ადრიანად წამომდგარს, თავს მოულოდნელი სტუმარი დამატყდა და გამაოგნა. უკვე ჩაცმული, პირდაბანილი ვიყავი, ჩემდა გასაოცრად პირიც კი გაპარსული მქონდა. როგორც მივხვდი, თქვენ გინდათ, ცოტა ხნით მაინც შორს იყოთ თქვენი ქმრისგან. ეს ახალი სულაც არ არის. ასე უკვე იყო ერთხელ. მიზეზებად თქვენს ავადმყოფობას, მის ნევროზულ მდგომარეობას, დაბოლოს, ვენაში არსებულ ურთიერთობებს ასახელებთ. სად გინდათ წასვლა? ჯობია რომელიღაც მშვიდ მხარეში, თუნდაც ბოემენში გაემგზავროთ. თანაც აჯობებს, თუ არ ჩავერევი და არ გამოვჩნდები თქვენს ცხოვრებაში. თუ ფული დაგჭირდებათ, მე მოგცემთ (ფულის უკან დაბრუნების პირობებზე შევთანხმდებით…) (ჰო, სულ დამავიწყდა მეთქვა, ერთი სასაცილო მოხელე გავხდი. ისეთი იოლი სამსახური მაქვს, არც კი ვიცი, ფულს რაში მიხდიან. ასე რომ, ფულის გამო სინდისის ქენჯნა ნუ შეგაწუხებთ) ამაზე ლაპარაკს აღარ გავაგრძელებ. იმედია, ამგვარ უცაბედ შემოტევასაც მაპატიებთ (ზოგჯერ საჭიროა ასეთი შემოტევები) თქვენი კაფკა. ***  ამ საშინელი, თუმცა სიღრმისეულად არც ისე საშინელი წერილის წაკითხვამ მისი მიღებით გამოწვეული სიხარული მთლად გადამავიწყა. პარასკევს, წესით, ჩვეულებრივი ფოსტა არ უნდა მოსულიყო. არც მქონდა იმედი, რომ ამ დღეს თქვენს წერილს მივიღებდი. ერთი სიტყვით, დამთრგუნველი, ნაღვლიანი სიმშვიდე სუფევდა. თქვენს ბოლო წერილში ისეთი ძლიერი მომეჩვენეთ, თვალწინაც კი დამიდექით, რამდენადაც ჩემი შეზლოგინიდან იმ მთის სიმაღლემდე ჩემი მზერის მიწვდენასა და თქვენს დანახვას შევძლებდი. წერილი სადილობისას მოვიდა. ხან ჯიბეში ჩავიდე, ხან ამოვიღე, ხანაც მაგიდაზე დავდე და თითებით ვაწვალებდი. ჩემს მაგიდასთან მჯდომ გენერალსა და ინჟინერს (არაჩვეულებრივ, თავაზიან ადამიანებს) ვეღარც კი ვამჩნევდი. მათი ხმები აღარ მესმოდა. საჭმელი (გუშინ მთელ დღეს არაფერი მიჭამია) საერთოდ აღარ მაღელვებდა… როგორც იქნა, გულდასმით წავიკითხე წერილი. უფრო სწორად კვირის წერილი წავიკითხე, ორშაბათისა - შემდეგი წერილის მოსვლამდე გადავდე. ისე ბოლომდე არც წამიკითხავს, მთლად ჯანმრთელად ვერ ვგრძნობ თავს. ჩემი აზრით, წერილი ძალიან ადრინდელია. როგორც მივხვდი, გზაში კიდევ ხუთი წერილი უნდა იყოს... მინდა გთხოვოთ, ისეთი წერილი გამომიგზავნოთ, რომელიც ორშაბათის წერილის ყველა საყვედურს ამიხსნის... აი, ახალი წერილიც. უკვე ძალიან გვიანია. იმ ინჟინერს შევპირდი, რომ დღეს უთუოდ ვესტუმრებოდი და მისი ბავშვების სურათებს ვნახავდი. ეს ინჟინერი და მე თითქმის ტოლები ვართ. ბავარიელია, ფაბრიკის დირექტორი, მაგრამ მეტად მხიარული და გაგებული კაცია. ხუთი შვილიდან ორიღა დარჩა. მის ცოლს მეტი ბავშვის ყოლა აღარ შეუძლია. ბიჭი უკვე 13 წლისაა, გოგო - 11-ის. რა უცნაურია ეს სამყარო. რამდენი უბედურება ნახა ამ ინჟინერმა და მაინც გაწონასწორებულია. არა, მილენა, თქვენ არაფერი გაქვთ სათქმელი გაწონასწორებულობაზე! თქვენი კაფკა *** კიდევ ერთხელ წავიკითხე კვირის წერილი, საშინელებაა. პირველი წაკითხვის შემდეგ მაშინვე გავიფიქრე: მილენა, თქვენი სახე კაცმა ორ ხელს შორის უნდა მოიქციოს და თვალებში ჩაგხედოთ. ეგებ საკუთარი თავი სხვის თვალებში მაინც შეიცნოთ? იქნებ სხვაგვარად ხედვაც შეძლოთ? პარასკევი როდის შეძლებს ადამიანი ამ გზაარეული სამყაროს სწორ გზაზე დაყენებას? დღისით-მზისით აქეთ-იქით დადის ფიქრებარეული და ამ ლამაზი მთებისა და ნანგრევების შემხედვარეს სჯერა, რომ ადამიანიც ასეთივე მშვენიერია. საწოლში კი, ძილის წინ რანაირი ფიქრი არ ეწვევა... სამშაბათის დილა და საღამო კიდევ ერთხელ მარწმუნებს ჩემი წინადადების სისწორეში. ვფიქრობ, შევძლებ ამ ვერაგი ურჩხულის მოთოკვას ჩემში. იქნებ ვაჭარბებ, მაგრამ ასეა. მე აღარ შეგხვდებით, არც ახლა, არც არასდროს. შეგიძლიათ იმ ქალაქში იცხოვროთ, რომელიც გიყვართ... მილენა, მგონი, თქვენი წერილების ზემოქმედებას ჩემზე სათანადოდ ვერ აფასებთ. ორშაბათის წერილი ჯერ ბოლომდე არ წამიკითხავს (დღეს დილით შევეცადე წამეკითხა). როგორც ჩანს, ჩემმა შემოთავაზებამ რაღაც შედეგი გამოიღო. სამშაბათის წერილი, ის უცნაური ღია ბარათებიც ყავის სახლშია დაწერილი? თქვენ მიერ ვერფელისათვის დადებულ ბრალდებაზე ალბათ უნდა მოგწეროთ პასუხი (მე საერთოდ არ გწერთ პასუხებს. თქვენ უკეთ მპასუხობთ და ეს გულს უხარია). დღევანდელმა თქვენმა წერილმა, მიუხედავად წუხანდელი უძილო ღამისა, საკმაოდ დამამშვიდა და იმედით ამავსო. ისე სამშაბათის წერილსაც აქვს თავისებური ნესტარი, სხეულში რომ გეჭრება… ფ. თუ თქვენთვის მეტად უსიამოვნო არ იქნება, გთხოვთ, ჩემი მოკითხვა გადასცეთ ვერფელს. რაღაც -რაღაცებზე მაინც არ მპასუხობთ, მაგალითად თქვენი ნაწერების შესახებ. ***  ამ ბოლო ხანს ისევ დამესიზმრეთ, გრძელი სიზმარი იყო. კარგად არ მახსოვს, მგონი, ვენაში ვიყავი. შემდეგ პრაღაში ჩამოვედი. თქვენი მისამართი დამავიწყდა. აღარც ქალაქი მახსოვდა, აღარც - ქუჩა. თავში მარტო ერთი სიტყვა წერა მქონდა, მაგრამ არ ვიცოდი, რას ნიშნავდა. მოკლედ, ვერსად გპოულობდით. ბოლოს,ვითომ ეშმაკურ ხერხს მივმართე: ავიღე კონვერტი და ზედ წავაწერე: მილენა, გთხოვ, ეს წერილი დროულად მიიტანე ადრესატთან, თორემ ფინანსთა სამინისტრო დიდ ზარალს ნახავს. ეტყობა, ამ მუქარით ვიმედოვნებდი, რომ ყველა ინსტანციას ჩავრთავდი ძიებაში. გთხოვ, ამან ცუდი აზრი არ შეგიქმნას ჩემზე. მარტო სიზმარში ვიყავი ასეთი შემზარავი. წერილი კიდევ ერთხელ ამოვიღე ჯიბიდან და ასეთ ადგილს წავაწყდი: გთხოვ, კიდევ ერთხელ მომმართე ასე - შენ! სამშაბათი ჩემი გამოანგარიშებით, თუ შაბათს დაწერე, კვირის მიუხედავად, სამშაბათს უკვე მოვიდოდა ჩემთან. სამშაბათს გოგონამ მომიტანა თუ არა, ხელიდან გამოვგლიჯე. რა კარგია, რომ არსებობს ასეთი საფოსტო კავშირი. და სწორედ ახლა უნდა გავემგზავრო და დავთმო?! რა კარგი ხართ, როგორ ზრუნავთ ჩემზე. მით უმეტეს, რომ ჩემგან მოკლებული ხართ წერილებს. ჰო, წინა კვირას რამდენიმე დღე არ მოგწერეთ. შაბათს კი ზედიზედ სამი წერილი გამოგიგზავნეთ. ხომ მიიღეთ სამივე წერილი? მგონი, ნატრობთ ისევ იმ დროს, იშვიათად რომ იღებდით ჩემს წერილებს. ამასობაში ალბათ მიხვდებით, რომ თქვენი შიში უსაფუძვლოა, გგონიათ, ძალიან გაბრაზებული ვარ, ბევრი რამ არ მომწონს თქვენს წერილებში,ფელეტონებში და ა.შ.? არა, მილენა შიშის არანაირი საფუძველი არ გაგაჩნიათ, თქვენ კი კანკალებთ! რა კარგია, რომ თქვენი წერილი მივიღე. მინდა, ჩემი გამოუძინებელი ტვინით გიპასუხოთ. არც კი ვიცი, რა მოგწეროთ. მივყვები თქვენს ფრაზებს, თქვენი თვალების სხივს,თქვენს სუნთქვას, ამ ლამაზ ბედნიერ დღეს… მერე რა, რომ ტვინი დაავადებული მაქვს, დაღლილი ვარ და ორშაბათს მიუნხენში მივემგზავრები?! შინ ჩემი გულისათვის გაიქეცით სულმოუთქმელად? რა კარგია, თქვენ ავად აღარ ხართ! მე თქვენი დარდი აღარ მაქვს. არა, ახლა ნამდვილად ვაჭარბებ, დარდი კი მაქვს, მაგრამ სულ სხვანაირი. ნეტავ ახლა ჩემ გვერდით იყოთ, რძეს თუ დავლევ, თქვენც დაგალევინებთ, ბაღიდან მონაბერ იმ ჰაერს, რომლითაც ვსუნთქავ და მაძლიერებს, თქვენც გასუნთქებდით, მოგაძლიერებდით. ორშაბათს სხვადასხვა მიზეზის გამო შეიძლება ვერ გავემგზავრო. მოგვიანებით პირდაპირ პრაღაში წავალ. ახლახან ახალი ჩქარი მატარებელი დანიშნეს - ბოზენა-მიუნხენი-პრაღა. თუ კიდევ გსურთ რამის მოწერა, შეგიძლიათ მომწეროთ, თუ აქ ვეღარ ჩამომისწრებს, პრაღაში გამომიგზავნიან. სულ კარგად მენახეთ! ფ. ხუთშაბათი ხედავთ, მილენა, ვწევარ ახლა, შუადღისას, ჩემს შეზლოგინზე ნახევრად შიშველი, მზეში, უძილო ღამის შემდეგ. ან რა დამაძინებდა, ჩემი ფიქრები ისევ და ისევ თქვენ დაგტრიალებთ… ასე ვიწექი, როცა თქვენი ორი წერილი მივიღე. მილენა, მგონი, ორივეს ერთი საერთო თავისებურება გვაქვს - ორივე მორცხვები და მშიშრები ვართ. ყოველი წერილი სულ სხვადასხვანაირია. ყოველი შემდეგი წერილის მოლოდინში უფრო მეტად გვეუფლება საპასუხო წერილის შიში. ბუნებით არც - თქვენ, არც მე არ ვართ მშიშრები, მაგრამ ეჭვები და ბრაზი უკვე ძვალსა და რბილში გამიჯდა, შიში სულ თან მდევს. ზოგჯერ ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს ორივეს ერთი ოთახი გვქონდეს, ერთიმეორის მოპირდაპირედ. ერთდროულად მივდივართ კარის სახელურთან გამოსაღებად, მაგრამ თვალის დახამხამებაში უკანვე ვხურავთ. ზოგჯერ მგონია, ორივე ჩვენგანი თავისი ოთახის კარის უკანაა, მაგრამ ლამაზი ოთახი ისევ ცარიელია. აქედან მოდის სწორედ მტანჯველი გაუგებრობა. მილენა, თქვენ წუწუნებთ ზოგიერთ ჩემს წერილზე, არადა, თითქოს არც არაფერია იქ საწუწუნო. ან იქნებ, სწორედ ის, რაც ყველაზე მეტად მაკავშირებს შენთან, ის ლამაზი ტყე, სიმშვიდე, როცა მხოლოდ ფოთლებს შორის ცას უმზერ და არაფრის თქმა გსურს. მაგრამ ეს წამი დიდხანს არ გრძელდება. ჰა, ჰა, ერთი წამი. შემდეგ კი ისევ უძილო ღამეებია... შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რა გზა განვლე თქვენამდე, რა ოცდათვრამეტი წლის გზაა უკან მორჩენილი (მე ებრაელი ვარ, თანაც ძალიან ძირძველი)? ამ გზიდან ერთხელ გადავუხვიე შემთხვევით და თქვენ დაგინახეთ, რასაც ნამდვილად არ ველოდი. ზოგჯერ რა სიგიჟეზე არ ვფიქრობ... მილენა, ნუ მოითხოვთ ჩემგან სიმამაცეს! მე არ შემიძლია ერთდროულად ჩემს შინაგან ხმასაც ვუგდო ყური და თქვენსასაც. მხოლოდ ერთი რამ მსურს, მოგენდოთ თქვენ და სხვას არავის ამქვეყნად. თქვენი ფ. მილენა, გთხოვთ, მისამართი ცოტა გარკვევით დაწერეთ. როცა თქვენს წერილს კონვერტში მოათავსებთ, ის უკვე ჩემი საკუთრებაა და ჩემი თხოვნაა, სხვის საკუთრებას ცოტა მეტი მზრუნველობით, პასუხისმგებლობით მოეკიდოთ. რატომღაც მგონია, ჩემი ერთი წერილი დაიკარგა. სხვათა შორის, დღეს თქვენგან წერილი არ მიმიღია. სიამოვნებით, სიამოვნებით გავიგებდი თქვენგან ხვალ რამეს. უკანასკნელი სიტყვები, რომლებიც თქვენი ბოლო წერილიდან ამოვიკითხე, კარის მიჯახუნებას ჰგავდა და საშინელება იყო. ყველანაირი კარის მიხურვა საშინელებაა!.. თქვენი ფ. მოკლედ, ახლა გუშინ შეპირებული ახსნა-განმარტება: მე არ მინდა (მილენა, დამეხმარეთ!) მე ვერ შევძლებ ვენაში წასვლას, ვერ გავუძლებ ამ სულიერ დაძაბულობას! მე სულიერად ავად ვარ. ფილტვებით დაავადება - ეს უკვე სულიერი დაავადების ამოხეთქვაა. ოთხი, თუმცა უკვე ხუთი წელია, ასე ავად ვარ, ჩემი პირველი ორი ნიშნობის შემდეგ. არ შემეძლო, თქვენი პირველი წერილით მონიჭებული სიხარული მაშინვე არ გამეზიარებინა. მხოლოდ მერეღა გამახსენდა: თქვენ ისეთი ახალგაზრდა, მგონი, ჯერ 25 წლისაც არ ხართ ან იქნებ - 23-ის. მე კი უკვე 38-ის ვარ, ამდენი უძილო ღამისა და თავის ტკივილისაგან შეჭაღარავებული, გატანჯული. ჩემი ისტორიის გახსენებისას, უდაბურ ტყეს რომ ჰგავს, ახლაც ვკრთი. ნეტავ ბავშვივით გულმავიწყი ვიყო, მაგრამ,არა! ჩემს თავზე სამმა ნიშნობამ გადაიარა, სამივეს ჩაშლაში მე მიმიძღვის ბრალი. ეჭვგარეშეა მხოლოდ მე! ორივე გოგო მე გავაუბედურე. მით უმეტეს - პირველი. ის მეტად მგრძნობიარე იყო. ერთი სიტყვაც კი გულს ტკენდა (მე რომ მომესურვებინა, ის ჩემ გამო ყველანაირ მსხვერპლს გაიღებდა). დიდხანს ვიყავი დარდსა და ნაღველში. ვერა და ვერ გადამეწყვიტა, ვერ წარმომედგინა ქორწინება. იქნებ დავიცავი კიდეც ჩემგან. თუმცა ზოგჯერ ეჭვები მღრღნიდა, რომ მიყვარდა. მაგრამ ყველაფერი, რაც მასთან ქორწინებისაკენ მიბიძგებდა, მაშინებდა. ლამის ხუთი წელი ვებღაუჭებოდი ამ გრძნობას. ის ძალიან ძლიერი იყო. პრუსიელ-ებრაელის ნაჯვარი. მე არ ვიყავი ასეთი მტკიცე. მე მას მხოლოდ ვტანჯავდი. *** ბოლომდე ამის დაწერას ვერ შევძლებ, ვეღარაფერს ავხსნი, მიუხედავად იმისა, რომ წერა ახლა დავიწყე. ვერც იმ მიზეზის ახსნას მოვახერხებ, რატომ ვერ ჩამოვალ ვენაში. დეპეშაზე ეწერა - შეხვედრის ადგილი კარლსბადი. გამოგიტყდებით, როცა წავიკითხე, საზარელი განწყობა დამეუფლა. მიუხედავად იმისა, რომ ვიცოდი რა ნაზი, საყვარელი არსება იდგა ამ დეპეშის მიღმა. ნამდვილად არ მინდა, სულ ავადმყოფობაზე ვილაპარაკო. მარტო ის ვიცი, რომ ორშაბათს აქედან მივემგზავრები. შიგადაშიგ დეპეშას გავხედავ ხოლმე, მაგრამ წაკითხვას ვერ ვბედავ. გეგონება, რაღაც საიდუმლო შრიფტით იყო დაწერილი და ასე ჟღერდა: ვენით გაემგზავრე! აშკარა ბრძანებას ჰგავდა. არა, მე ასე ვერ გავაკეთებ! მიუნხენში უმოკლესი გზა ასე გავიგრძელო? ახლა ერთ ცდას ვატარებ: აივანზე ბეღურა შევნიშნე. მაგიდიდან პური ავიღე. მინდოდა მისკენ, აივანზე, გადამეგდო, მაგრამ ამის ნაცვლად ოთახში, ჩემ გვერდით, მოვისროლე. ბეღურა იჯდა აივანზე და იქიდან, ოთახის წყვდიადში შესცქეროდა პურს. უსაზღვროდ იზიდავდა, ფართხალებდა, აქეთ-იქით ხტოდა, მაგრამ სიბნელე აშინებდა. ალბათ ჩემი, ამ იდუმალი არსების, დანახვაც აფრთხობდა. უცბად მაინც ისკუპა ზღურბლზე, სკამსაც მიუახლოვდა ცოტა, მაგრამ მეტი ვეღარ გაბედა. შიშისგან ისევ უკან გაფრინდა. მაგრამ ამ საბრალო ჩიტში იმდენად დიდი იყო საარსებო ლუკმის მოპოვების სურვილი და ძალა, რომ ისევ დაბრუნდა. მე ფრთხილი მოძრაობით, რომ არ დამეფრთხო, კიდევ დავუყარე პური, რათა როგორმე შეძლებოდა აღება. შვებულება ივნისის ბოლოს მიმთავრდება. აქაც დაცხება, რაც თავისთავად ხელს არ შემიშლის. სადმე ქალაქგარეთ გავალ. თქვენც ხომ გინდოდათ გამგზავრება? იქნებ იქ შევხვედროდით ერთმანეთს? რამდენიმე დღეს დავრჩები. შემდეგ იქნებ რამდენიმე დღით ჩემს მშობლებთან კონსტანტისბადში ან პრაღაში გავემგზავრო. ამ მოგზაურობის გეგმას რომ ვისახავ, ჩემი ჯანმრთელობაც არ უნდა დავივიწყო. ხომ ხედავ, ნაპოლეონივით, რუსეთთან ომს რომ გეგმავდა, ყველაფერი წინასწარ იცოდა, ისიც საიდან უნდა გამოსულიყო, მეც ყველაფერს ვითვალისწინებ. მაშინ, იმ არშემდგარი ქორწინების წინ, მივიღე თქვენი პირველი წერილი.ისე გამიხარდა, მასაც ვაჩვენე... თუმცა ეს სულაც არ არის ახლა მნიშვნელოვანი. მინდა გამოგიტყდე, რომ ვერ შევძლებ ვენაში გამგზავრებას. იქნებ უნდა გავემგზავრო, განა რა მოხდება ვენაში? ალბათ აღარც საუზმე მენდომება, აღარც - ვახშამი, მხოლოდ ერთი საკაცე დამჭირდება… კარგად მეყოლეთ, ალბათ მძიმე კვირა მელის... თქვენი ფ. თუ როდესმე ჩემთვის სიტყვა კარლსბადის დაწერა და ფოსტით გამოგზავნა მოგინდებათ, გთხოვთ მხოლოდ პრაღაში. უარს ვიტყვი ყველანაირ მოგზაურობაზე და მორჩა... კმარა ეს თეატრი! ქაღალდი, ჩემ წინ რომ დევს, თვალებს მწვავს, როგორ უნდა დავწერო… *** ნაშუადღევი იყო, ასე თერთმეტი საათი. პრაღაში დეპეშა გავაგზავნე, რომ კარლსბადში ვერ ჩავიდოდი. რატომ - ამის ახსნა დამაავადებდა. მე ხომ კარლსბადში სწორედ ჩემი დაავადების გამო მომიწია ჩასვლა. ასე ცოცხალ ადამიანს ვთამაშობ. კარლსბადში ლაპარაკი კი არა, დუმილიც არ შემეძლო. უფრო სწორად, ვლაპარაკობდი მაშინაც, როცა ვდუმდი. ეჭვგარეშეა, ვენაში არ მივემგზავრები. ორშაბათს მიუნხენის გავლით კი მივემგზავრები, მაგრამ სად, არ ვიცი... შაბათი გამუდმებით ვეკითხები საკუთარ თავს, როგორ გაიგო ჩემი პასუხი. მე ხომ ჩემი გუნება-განწყობის მიხედვით გიპასუხეთ, სხვაგვარად არ შემეძლო. დღედაღამ კანკალით ველი საპასუხო წერილს… ***  ერთი ჭორის მიხედვით - ვერ დავიჯერებ - დღეს საღამოს გაფიცვის გამო რკინიგზის მოძრაობა ტიროლთან შეწყდება. თქვენი წერილი მოვიდა. წერილმა კი გამაბედნიერა, მაგრამ, რაც შიგ ეწერა - რომ თქვენ პრაღაში ალბათ ვეღარ მომწერთ - მილენა, ეს ხომ მუქარაა. მით უმეტეს, როცა ამ კაცს ასე თუ ისე იცნობთ. მაგრამ იქნებ მართალიც ხართ, როცა მეუბნებით, აღარ მოგწერთო. ამ წერილში ზოგიერთი ადგილი ამის აუცილებლობაზე ნამდვილად მიანიშნებს. ამ ადგილების გამო ახლა წუწუნს არ მოვყვები... მე უნდა დავისვენო. თქვენი ფ. ხვალ კიდევ მოგწერთ. კვირა წერილებს ორნაირად წერთ, მე იმას კი არ ვგულისხმობ, ფანქრით თუ კალმით, თუმცა ფანქრით ნაწერიც რაღაცას მიანიშნებს და ყურადღებას იპყრობს. ეს განსხვავება არ არის გადამწყვეტი, ბოლო წერილი ბინის სურათით მაგალითად ფანქრით იყო დაწერილი და დიდი ბედნიერება მომანიჭა. საერთოდ, მშვიდი წერილები მსიამოვნებს, მაბედნიერებს (მილენა, გთხოვთ, გამიგოთ, ჩემი ასაკი და შენი ახალგაზრდობა, სინორჩე, სილაღე განსაკუთრებულ შიშსაც მგვრის და სითამამესაც). თქვენი წერილების წინაშე შემიძლია უსაზღვროდ ბედნიერმა მუხლი მოვიყარო. ეს წერილები მწველ თავზე წამოსულ წვიმასავითაა. ვიცი, ჩემი სისუსტის გამო ვერ ვახერხებ თქვენთვის ბედნიერების მონიჭებას. უცნაურია, მაგრამ ყოველი თქვენი წერილის მიღებისას წაკითხვამდე უკვე მაცახცახებს. ზოგჯერ ვგრძნობ, რომ არ შემიძლია მათი წაკითხვა, მაგრამ მაინც ვკითხულობ. წყალს მოწყურებული ცხოველივით ვეწაფები მათ, თანაც შიშისაგან ვკრთი. აქეთ-იქით ვაწყდები, გონდაკარგული ვლოცულობ, რომ ისევე შემოფრინდეთ ჩემს ოთახში ფანჯრიდან, როგორც ამ წერილში. ნეტავ შევძლებ ჩემს ოთახში ქარიშხლის დაოკებას? თქვენს დანახვაზე ალბათ თვით გველებიც შიშით ძრწიან! პარასკევის წერილი ოთხშაბათს მოვიდა მხოლოდ, ექსპრეს და სარეკომენდაციო წერილები ჩვეულებრივ უფრო გვიან მოდის. *** ოთხშაბათის, ხუთშაბათის წერილებიდან ვხვდები, ყველა ჩემს ხუმრობას მეტად სერიოზულად იღებ. მაგრამ, ბავშვო, ბავშვო, მე ხომ ამით მხოლოილ შენი გაცინება მინდოდა. მგონი, შიშის გამო ერთმანეთს ვერ ვუგებთ. გთხოვ, ნუ მაიძულებ, ჩეხურად მოგწერო. ჩემს წერილში ნამდვილად არ იყო არანაირი საყვედური, თუმცა შემეძლო მესაყვედურა, რომ ებრაელები, რომელთაც იცნობ (ჩემი ჩათვლით), სხვანაირებიც არიან! ვფიქრობ, მეტისმეტად კარგი წარმოდგენა გაქვს. მე კი ხანდახან სურვილი მებადება ყველა ებრაელი (ჩემი ჩათვლით) კარადის უჯრაში ჩავტენო, ცოტა ხანს დაველოდო, უფრო სწორად, მანამ მყავდეს შიგ გამომწყვდეული, ვიდრე არ დავრწმუნდები, რომ ყველა ამოიხრჩო. სხვათა შორის, მასზე სერიოზულად მოგწერე (აქ კაფკა მილენას ქმარს, ერნსტს, გულისხმობს, რომლის სახელის ხსენებასაც მუდამ ერიდება.) იქნებ მის მიმართ უსამართლო ვარ, ამის შესახებ არ დავფიქრებულვარ, მაგრამ მზარავს იმის გააზრება, რომ მასთან რაღაცნაირად დაკავშირებული ვარ, თანაც მყარად, ლამის, სიკვდილ- სიცოცხლით. ნეტავ შემეძლოს მასთან ლაპარაკი! მაგრამ მეშინია მისი, ის უფრო ძლიერია. იცი, მილენა, როცა მასთან მიდიხარ, საკუთარი სივრციდან დგამ ნაბიჯს, ხოლო, როცა ჩემთან მოდიხარ, სადღაც სიღრმეში აკეთებ დიდ ნახტომს. იცი, ეს შენ? ***  ისევ შენი ავადმყოფობა მესმის? უნდა ჩაწვე. იქნებ, როცა ახლა გწერ, უკვე წევხარ კიდეც. ერთი თვის წინ უკეთესი ვიყავი? უფრო ვზრუნავდი შენზე (ყოველ შემთხვევაში, ჩემს გულში მაინც). მუდამ თვალს ვადევნებდი შენს ჯანმრთელობას. ახლა კი საკუთარი ავადმყოფობისა და ჯანმრთელობის მეტი აღარაფერი მახსოვს. ისე ორივე შენგან მჭირს: ავადმყოფობაც და კარგად ყოფნაც. ფ. ცოტა გავისეირნე, თავი ჰაერზე რომ გამეტყუებინა. ის კარგი ინჟინერიც თან მახლდა. სწორედ ამ გასეირნებისას დაგიწერე პატარა წერილიც. ისე გამოგიგზავნე, სახელის მიწერაც დამავიწყდა. როგორც ვიღაც უცხოს, ასე ვეღარ გწერ. დღეს ადრიანად, ვიდრე გამომეღვიძებოდა, თუმცა სულ ცოტა ხნით ჩამეძინა, საზარელმა სიზმარმა შემომიტია. რაღაც აუტანელი რამ იყო. ამ სიზმრის ბრალია, ასე ცოტა რომ მეძინა. სხვათა შორის, საშინელ სიზმარს ისე ჰყავხარ ჩაბღაუჭებული, ვიდრე არ დასრულდება, თავს ვერ აღწევ. ვენაში ვიყავი. სწორედ ისე, როგორც ოცნებებში თუ ხილვებში წარმომედგინა (თუკი, რა თქმა უნდა, გავემგზავრებოდი იქ). ჩემს ხილვებში ვენა მარტო ერთი პატარა მშვიდი მოედნისაგან შედგება, ერთ მხარეს შენი სახლია, მეორე მხარეს კი - სასტუმრო, სადაც მე ვიცხოვრებ, მარცხნივ დასავლეთის სადგური, სადაც ჩემი მატარებელი ჩამოდგება, მარცხნივ კი - ფრანც იოზეფის სადგური, საიდანაც გავემგზავრები. ჩემი სახლის პირველ სართულზე, საბედნიეროდ, ვეგეტარიანული სამზარეულოა, სადაც ვჭამ... რატომ გიყვები ამ ყველაფერს? ეს ხომ სიზმარს არ განეკუთვნება (ეტყობა, სიზმრიდან გამოყოლილი შიშისაგან ჯერაც ვერ გავთავისუფლებულვარ). დიდი ქალაქი იყო: სველი, ბნელი, უამრავი ტრანსპორტით. უკვე მოსაღამოვებულიყო, სახლს, რომელშიც ვცხოვრობდი, შენი სახლიდან ოთხკუთხა ბაღი ჰყოფდა. ვენაში ისე მოულოდნელად აღმოვჩნდი, საკუთარ წერილებს ჩამოვასწარი (რაც რატომღაც ძალიან მაწუხებდა). ერთმანეთს შევხვდით (თან ისეთი გრძნობა მქონდა, რომ გაწუხებდი). მარტო არ ვყოფილვარ. ერთი გოგოც მახლდა, არ ვიცი, მაგრამ, მგონი, ჩემს სეკუნდანტად ითვლებოდა. თქვენ განუწყვეტლად ლაპარაკობდით, ალბათ ჩემზე, მე ნერვიულად გისმენდით, რაღაც ბუტბუტი ჩამესმოდა, მაგრამ არაფერი მესმოდა, არც მსურდა გამეგო. ვიდექი ჩემი სახლის მარჯვნივ ტროტუარზე და შენს სახლს ვაკვირდებოდი. ნამდვილი პატარა ვილა იყო, უბრალო, ლამაზი მრგვალი ქვის ლოჯიით პირველ სართულზე. აი, საუზმობის დროც მოვიდა, ლოჯიაში მაგიდა იყო გაშლილი. შორიდან ვხედავდი, როგორ მოვიდა შენი ქმარი, მარჯვნივ სკამზე დაჯდა. ნამძინარევს ჰგავდა, იზმორებოდა. მერე შენც მოხვედი, მაგიდის იქით დაჯექი, ისე, რომ შენი დანახვა კარგად შემეძლო. შენი ქმრის სილუეტიც გარკვევით მოჩანდა. არ ვიცი რატომ, მაგრამ თეთრ-ცისფერ მოლივლივე მოჩვენებას ჰგავდი. ხელებს მაღლა სწევდი, არა, კი არ იზმორებოდი, უფრო თითქოს რაღაც გიხაროდაო. როცა მოსაღამოვდა, ტროტუარზე ჩემ გვერდით იდექი. მე ერთი ფეხით ტრამვაიში ვიყავი, შენი ხელი მეჭირა. გაუთავებლად მოკლე-მოკლე წინადადებებს ვესროდით ერთიმეორეს. ასე გაგრძელდა სიზმრის ბოლომდე. მარტო ორი წინადადება მახსოვს. ნაცვლად მოსალმებისა, ყურში ჩაგჩურჩულე: - ალბათ სულ სხვაგვარად წარმოგედგინე! შენ მიპასუხე: - არ მოგატყუებ, უფრო ელეგანტური მეგონე! (კიდევ რაღაც დასძინე ვენური აქცენტით, მაგრამ აღარ მახსოვს.) შემდეგ გკითხე, კიდევ როდის შევხდეთ-მეთქი, რასაც შენგან გაურკვეველი რეაქცია მოჰყვა. ბოლოს ჩვენს ლაპარაკში ის გოგოც ჩაერია. მე მატარებლისკენ მივიწევდი, თან სადგურის სახელი აღარ მახსოვდა. სამგზავრო გეგმაზე დავუწყე ძებნა და გკითხე, ეს ხომ არ არის-მეთქი. როცა შემოგხედე, გავოგნდი, შენ შენს თავს არ ჰგავდი, უფრო მუქი, გამხდარი მომეჩვენე (საშინელება იყო). პიჯაკიც კი კაცის გეცვა. მგონი, იმავე ნაჭრის, რაც მე (გამახსენდა, ერთ წერილში რომ მწერდი: სულ ორად-ორი კაბა მაქვს და ძალიან მიხდებაო). ამ სიზმრის ბოლო ასეთი იყო: ჩვენ ერთმანეთის მოშორებით ვიდექით და ისევ შეხვედრაზე გეკითხებოდი.ვიცოდი, რომ შემდეგი დღე კვირა იყო და წარმოუდგენლად მეჩვენებოდა, რატომ არ შეგეძლო, ამ დღეს ჩემთვის დრო გამოგენახა. ბოლოს მაინც დამთანხმდი. მითხარი, რომ ორმოც წუთს მოიცლიდი ჩემთვის. ერთი სიტყვით, ამ სიზმრის საშინელება ეს წინადადებები კი არ იყო, არამედ მისი უშინაარსობა და უაზრობა, თან შენი გაუთავებელი მშვიდი არგუმენტები: - არ მინდა შეხვედრა. ჩემი მოსვლით რას გიშველი? - მე მაინც დაგელოდები, - გითხარი მე. შენ ჩაილაპარაკე: - კი. - და ვიღაცას მიუბრუნდი. პასუხმა ისე გაიჟღერა, რომ მივხვდი, არ მოხვიდოდი. ამით თითქოს მხოლოდ ლოდინის უფლებას მაძლევდი. - მე არ დაგელოდები, - ჩავილაპარაკე ჩუმად. მეგონა, ვერ გაიგებდი. ბოლოს ხმამაღლა ვიყვირე. შენ აღარ მაქცევდი ყურადღებას. მე ისევ უკან ქალაქისაკენ წავბარბაცდი. *** მაგრამ ორი საათის შემდეგ მოვიდა წერილები და ყვავილები, სიკეთე და იმედი. შენი ფ​. მილენა, მისამართი ისევ გაუგებარია. ფოსტაში თვითონ წაუწერიათ რაღაც. ჩემნაირი თვალები იქ რომ ჰქონოდათ, ალბათ მარტო შენს მისამართს დაინახავდნენ. მაგრამ კიდევ კარგი ფოსტაა... ორშაბათი ახლა, გვიან საღამოს, მივიღე შენი წერილები. ბავშვი რომ გიწოდე, მსაყვედურობ. წაკითხვა აღარ გავაგრძელე, ცოტა მაინც ხომ უნდა დამეძინა, თუ ხვალ დილით ბოზენაში ვაპირებ გასეირნებას. მაგრამ ცოტა ხნის შემდეგ მაინც გავაგრძელე. დაძაბულობაც მომეხსნა და სიმშვიდეც ვიგრძენი. იმ წუთას როგორ მომინდა, ჩემ გვერდით ყოფილიყავი, რომ შენს კალთაში შემძლებოდა თავის ჩარგვა. ალბათ ამას ჰქვია ავადმყოფობა, არა? კარგად გიცნობ. განა ბავშვო-თი რომ მოგმართე, ცუდია? ხუმრობაც კარგად მესმის, მაგრამ ისე ყველა სიტყვას შეიძლება კაცი გამოეკიდოს. მაგალითად, თუ მეტყვი: გუშინ შენს წერილში და დავითვალე, ამდენი და რატომ მომწერეო? ჩემს ყოველ ნათქვამს თუ ასე სერიოზულად მიიღებ, მეგონება, რომ ტკივილს გაყენებ და თავს უბედურად ვიგრძნობ. იქნებ, ეს მართლაც ავადმყოფობაა? ხუმრობა და სერიოზული ტონი ადვილი განსასხვავებელია. ადამიანი, ვინც გვიღირს, ერთხელ მაინც თუ ასე მიკროსკოპით ჩაუკვირდა შენს სიტყვებს, მერე უკვე განიცდის. ამ თვალსაზრისით ჯანმრთელი რომ ვიყავი, არც მაშინ გამოვირჩეოდინ სიძლიერით. მაგალითად, პირველ კლასში რომ ვიყავი, სკოლაში ყოველდღე ჩვენს მზარეულს დავყავდი. ერთი გამხდარი, ლოყებჩავარდნილი, გაყვითლებული ჩია ქალი იყო, მაგრამ ენერგიული, თავდაჯერებული. მაშინ, პატარა მოედნისა და დიდი მოედნის გასაყარზე რომ სახლი დგას, იქ ვცხოვრობდით. ჯერ დიდი მოედანი უნდა გაგვევლო, შემდეგ ხორცის მაღაზიის ჩავლით, ბაზრის მოედანზე. ასე დავდიოდით მთელი წელი, ყოველდღე. სახლიდან გამოსვლისთანავე მზარეული მემუქრებოდა, რომ მასწავლებელს მოუყვებოდა, შინ რა უწესოდ ვიქცეოდი. ძალიან უწესო არა, მაგრამ ჯიუტი, გამოუსადეგარი, მუდამ ნაღვლიანი, გულჩახვეული კი ვიყავი. ეტყობა, მზარეული თავისებურად თუ აპირებდა ამ ყველაფრის შეთითხვნას. რის თქმა უნდოდა მასწავლებლისთვის, ნამდვილად არ ვიცი. სახლიდან რომ გავდიოდით, არ მჯეროდა და მზარეულის მუქარას არად ვაგდებდი, ან ბავშვური სიბრიყვით ვფიქრობდი: ეს მზარეული როგორ გაბედავს პატივსაცემ მასწავლებელთან მისვლას-მეთქი?! მაგრამ სკოლას რომ ვუახლოვდებოდით, უკვე შიში მიტანდა და მზარეულის შებმას ვიწყებდი. ვეხვეწებოდი. ის კი თავს აქნევდა. რაც მეტს ვემუდარებოდი, მით უფრო მეშინოდა. ვთხოვდი, მაპატიე-მეთქი. ის კი ისევ სკოლისკენ მიმათრევდა. ბოლოს მუქარაზე გადავდიოდი, ჩემი მშობლებით ვევაჭრებოდი, კაბაზე ვექაჩებოდი, ქუჩის კუთხეში ვდგებოდი და ფეხს აღარ ვადგამდი. მაგრამ ის ძლიერი იყო. ჩემი მუქარის არ ეშინოდა. იცინოდა და ისევ იმას იმეორებდა: იცოდე, შენს მასწავლებელს მაგასაც მოვუყვებიო. უკვე რვა სრულდებოდა, წმინდა იაკობის ეკლესიის ზარებიც და სკოლის ზარებიც ერთდროულად იწყებდა რეკვას. სხვა ბავშვები უკვე გარბოდნენ სკოლისაკენ დაგვიანების ეშინოდათ. ჩვენც უნდა გავქცეულიყავით. გავრბოდი და თან სულ ეს ფიქრი მიტრიალებდა თავში: ეტყვის თუ არა? არა, ალბათ არ ეტყვის! მართლაც, არ ეუბნებოდა. არც არასდროს უთქვამს. მაგრამ ყოველდღე ამ მუქარით მივყავდი: დღეს კი აუცილებლად ვეტყვიო. ისე, მილენა, ეს რა სიგიჟეებს გიყვები. რაში გაინტერესებს ნეტავ,ის მზარეული, მთელი ეს მუქარა, საშინელი ეჭვები თუ ჭუჭყი, რამაც ეს 38 წლის კაცი გამოღრღნა და ფილტვებში ჩააკვდა. ამ ყველაფრის მოყოლას სულაც არ ვაპირებდი ან, სულ ცოტა, სხვაგვარად მაინც. უკვე გვიანია, უნდა შევწყვიტო წერა. დავიძინებ, თუ დამეძინა. თუ ერთხელ მოისურვებ გაიგო, როგორი ვიყავი უწინ, პრაღიდან დიდ წერილს მოგწერ. ამ ნახევარი წლის წინ მამაჩემს მივწერე, მაგრამ ჯერ არ მიმიცია. შენს წერილს კი ხვალ ვუპასუხებ, ან თუ გვიან საღამოს დავბრუნდები, მაშინ -ზეგ. შეიძლება რამდენიმე დღეც დავრჩე. ჩემი მშობლების მონახულებაზე ფრანცენსბადში უარი ვთქვი… კიდევ ერთხელ გმადლობ წერილისათვის. ფ. სამშაბათი დღეს ადრიანად ისევ დამესიზმრე. ერთმანეთის გვერდით ვისხედით. შენ თავს იცავდი ჩემგან, უბრალოდ, მეგობრულად და არა ცუდი განზრახვით. მე კი ძალიან უბედურად ვგრძნობდი თავს. იმიტომ კი არა, რომ გამირბოდი, საკუთარ თავზე ვბრაზობდი, რატომ მიმაჩნდი ასე ნაზ, მშვიდ, უსაყვარლეს ქალად. რაღაცას მეუბნებოდი, მაგრამ შენი ხმა არ მესმოდა. ვერაფერს გპასუხობდი. როგორც პირველ სიზმარში, აქაც უიმედოდ წავედი. აქვე ასეთი სიტყვები გამახსენდა: ჩემი შეყვარებული დედამიწაზე მოარული აალებული ცეცხლივითაა. ეს ცეცხლი მომედო მე, მაგრამ ცეცხლში გახვეულის ნაცვლად სხვას გაჰყვა. ოთხშაბათი შუადღისით ორი წერილი მოვიდა ერთად. წამეკითხა, თუ სახე ჩამერგო შიგ და გონი დამეკარგა?... იქნებ ჯობდა კიდეც, მართლა დამეკარგა გონი. 38 წლის ებრაელი და 24 წლის ქრისტიანი: რა ხდება? სად არის საერთოდ სამყაროს კანონები, ცის სამსჯავრო? შენ 38 წლის ხარ, დაღლილი, მაგრამ არა მარტო ასაკის გამო. უფრო სწორად, დაღლილი სულაც არ ხარ, ამ ფეხმოუკიდებელ დედამიწაზე სიმშვიდე დაკარგულს ნაბიჯის გადადგმის გეშინია, ორივე ფეხით ჰაერში ხარ გამოკიდებული. დაღლილი კი არ ხარ, მოუსვენრობისა და გაურკვევლობისგან დაქანცული, შიშს შეუპყრიხარ (შენ ხომ ებრაელი ხარ და იცი, რა არის შიში) შიშია, ათას სისულელეებზე რომ გაფიქრებს, საუკეთესო შემთხვევაში კარლპლატცზე მდებარე საგიჟეთზეც კი. მოკლედ, ასეთი მდგომარეობით რამდენი მეგობარი თუ საყვარელი ადამიანი გააუბედურე. მალე ბრძოლა და შეტაკებებგადავლილი იმ ინვალიდს დაემსგავსები, საბავშვო პისტოლეტის დანახვაზეც რომ კრთის და მსოფლიო ომში ჰგონია თავი. უცნაური იქნება, არა? იმაზეც იფიქრე, რომ იქნებ შენი ცხოვრების საუკეთესო დრო წესიერად ჯერ არავისთან გილაპარაკია. ორი წლის წინ, რვა თვე, ეჭვებშეპყრობილი, ყველასაგან განმარტოვდი და ერთ სოფელში ჩაიკეტე. არც არავის სწერდი არაფერს, არც შენი ფარული ავადმყოფობის შესახებ უმხელდი ვინმეს, მაგრამ რა შეიცვალა? კიდევ უფრო მეტად გაიმყარე შენი ძველი ხასიათი. მარტო თმა გაგიჭაღარავდა, სხვა არაფერი შეგცვლია. ეს რომ დასასრული არ ყოფილა, ამას მხოლოდ ამ ბოლო წელიწადნახევარში მიხვდი (მე ვგულისხმობ უკანასკნელ შემოდგომას, როცა შემართებით ვიბრძოდი). კეთილ სიყვარულში სიყვარულისათვის თავგანწირული გოგონა ღრმად მითრევდა, თანაც გამოსავალ გზასაც არ მიტოვებდა. აი, გეძახის მილენა ისეთი ხმით, რომ ერთნაირად აღწევს შენს გონებასა და გულში. არადა, მილენა არ გიცნობს. ის მხოლოდ შენმა რამდენიმე ამბავმა და წერილმა დააბრმავა. ის ზღვასავითაა: ძლიერი, უსასრულო, ბობოქარი და ამავე დროს, გაურკვევლობით აღსავსე ამავე ზღვაში ჩაძირული. ის შენ არ გიცნობს, ალბათ არც ესმის შენი. სწორედ ამიტომ გეშინია, არ გინდა, ახლოს მიხვიდე და ამით დასასრული დააჩქარო (სწორედ დასასრულის გეშინია!). მაგრამ უნდა გამოვტყდე: სხვა მრავალი შინაგანი მიზეზიც გაქვს იმისთვის, რატომაც არ მიდიხარ. უპირველესად კი ის, რომ არ შეგიძლია მილენას ქმარს შეხვდე და დაელაპარაკო. საერთოდაც რომ დაინახო. ისიც რომ არ იყოს იქ, თვით მილენასთან დალაპარაკების, მისთვის თვალებში ჩახედვის გამბედაობაც არ გექნება. ამგვარად, ორი ერთიმეორის საწინააღმდეგო მოსაზრება ეჯახება: ერთი, გინდაც ახლა დავთანხმდე, ჩამოვდივარ-მეთქი, იქნებ მილენას ამდენი მერყეობის შემდეგ, აღარც კი უნდოდეს და გითხრას, როგორც გინდა, ისე მოიქეციო. მეორე: დავუშვათ, მართლა გავემგზავრე ვენაში! მილენასთან სახლში, კარს რომ გაგიღებს, იმის გარდა, იქ ხომ ის, მაღალი, მეგობრულად მომღიმარი კაციც იქნება. ჰო, მას ეს ღიმილი მოხუცი დეიდისგან გამოჰყვა (ისიც სულ იცინის, მაგრამ ორივე მხოლოდ დაბნეულობისაგან იცინის). შემდეგ სადაც მიმითითებენ, იქ დავჯდები და ამით დასრულდება წინასწარ განცდილი მთელი სიხარული: ხმას ვეღარც ერთი ამოვიღებთ. ამისი აღარც სურვილი მექნება და აღარც - ძალა (ერთმა ჩემმა, ჩვეულებისამებრ, მუდამ მუნჯად მჯდომმა თანამშრომელმა მითხრა, სულიერად ძლიერი რომ იყოს, კაცი ხორცს უნდა ჭამდესო. ვეგეტარიანელი ვერც სულიერად იქნება ძლიერი და ვერც ბედნიერიო). ხედავთ, მილენა, რა გულახდილად გელაპარაკებით. თქვენ ხომ ჭკვიანი ხართ. მთელი ამ ხნის განმავლობაში ალბათ შენიშნეთ, რომ სრულ სიმართლეს, გულწრფელად ვლაპარაკობ. შემეძლო, ალბათ ულაპარაკოდ ჩამოვსულიყავი ვენაში, ცოტა ხნით მაინც მოვჯადოებულიყავი თქვენით, მაგრამ ასე რომ არ ვაკეთებ, ამით ჩემს სისუსტესაც ვამტკიცებ და გულახდილობასაც. აქ კიდევ თოთხმეტი დღე ვრჩები. ჩატარებული მკურნალობის შემდეგ კი შინ დაბრუნების მრცხვენია და მეშინია კიდეც. სამსახურშიც ალბათ სრულად გამოჯანმრთელებულს მელიან. როგორ მტანჯავს ასეთი შეკითხვები: რამდენი კილო მოიმატე? რა მოვიმატე, პირიქით, დავიკელი. (ეტყობა, ამით ჩემს ხელმოჭერილობას თუ უმიზნებენ) პანსიონს ვუხდი, მაგრამ ვერ ვჭამ... კიდევ ბევრი მაქვს სათქმელი, მაგრამ წერილი ისედაც დიდი გამომივა. ჰო, მართლა, აი, კიდევ რა მინდოდა მეთქვა: თუ ამ თოთხმეტი დღეში ისევე გენდომებათ, ჩამოვიდე ვენაში, როგორც ამ პარასკევს გსურდათ, მაშინ ჩამოვალ. თქვენი ფ. შაბათი ამ ჩახვეულ-ჩახლართულ წერილებზე კაცმა არ იცის, რა უნდა უპასუხოს. ყოველ შენს წერილზე წაკითხვამდე ვკანკალებ. შენი ჩეხური მესმის, მასში შენს სიცილსაც ვგრძნობ და შენი სიტყვებისა და სიცილის მიღმა ვიჩიჩქნები, მხოლოდ ერთადერთი სიტყვაღა მესმის: შიში. თუ ოთხშაბათსა და ხუთშაბათს მოწერილი წერილების შემდეგ კიდევ გაქვს ჩემი ნახვის სურვილი, ამას ნამდვილად ვეღარ წარმოვიდგენდი. შენ ხომ იცი ჩემი შენდამი დამოკიდებულება, მაშინაც ჩემში ხარ, როცა ვერ გნახულობ. შენი ჩემდამი დამოკიდებულება კი არ ვიცი და სწორედ აქ უსაზღვრო შიში მიპყრობს. ჩემს თავს ნამდვილი საშინელებაა: სამყარო ხან თავზე მენგრევა, ხან კი, პირიქით, თითქოს ახლებურად შენდება (შენ ჩემი მე ხარ, მილენა). სამყაროს მსხვრევაზე არაფერს ვამბობზ,არ ვწუწუნებ, ისედაც მენგრეოდა, მაგრამ ამ დანგრეულ სამყაროში შემოჭრილ მზის სხივზე, ხელახლა დაბადებაზე, ჩემს სისუსტეზე ვწუწუნებ და მოვთქვამ. რა იქნება მომავალში? თუ ჩემს წერილზე ჰო-ს მიპასუხებ, ვენაში აღარ უნდა დარჩე, აღარ გაქვს ამის უფლება. ეს შეუძლებელია, მილენა. შენ ჩემთვის გოგონა ხარ, საოცარი გოგონა, რომლისთვისაც ამ ჭუჭყიანი, გაყინული, აკანკალებული ხელის გაწოდებასაც ვერ გავბედავ… ფ. ოთხშაბათი რთულია სიმართლის თქმა, მაგრამ მხოლოდ ერთადერთი სიმართლე არსებობს. ის ცოცხლობს და სახეცვლილებასაც განიცდის. მე რომ შენთვის პასუხი ორშაბათს ღამით მომეწერა, საშინელება იქნებოდა, გაწამებული ვიწექი საწოლში, მთელი ღამე გპასუხობდი, ვწუწუნებდი, სიტყვებს ვეძებდი, რომლითაც შემეძლო დამეფრთხე; საკუთარ თავს ვწყევლიდი (ეს ალბათ იმიტომაც, რომ შენი წერილი გვიან საღამოს მივიღე და მასზე საპასუხო სიტყვებს აღელვებულმა გვიან დავუწყე ძებნა). მეორე დილით ბოზენაში გავემგზავრე, ელექტრომატარებლით კლობენშტაინში 1200 კმ. მაღლა ავედი. კი ვსუნთქავდი, მაგრამ მთლად გონზე ვერ ვიყავი. სწორედ იქ იმ სუფთა,ცივ ჰაერზე მოგწერე ეს წერილი. ახლა გადავწერ, რადგან დღეს ცოტა მძაფრი მეჩვენება. ასე მიდიან დღეები ჩემთან... როგორც იქნა, მარტო ვარ. ის ინჟინერი ბოზენაში დარჩა, მე უკან ჩამოვედი. აქამდე საკუთარ თავთანაც კი ვერ განვმარტოვდი. გუშინ საღამოს ასე პირველის ნახევრამდე წერაში გავატარე, უფრო სწორად შენზე ფიქრებში. გვიან ჩამეძინა, 6 საათამდე საწოლში ვიყავი. ექვსზე კი უცბად წამოვხტი, გეგონება, ვიღაც უცხოს საწოლში ვიყავიო. კიდევ კარგი,თორემ ალბათ მთელ დღეს გამოშტერებული უიმედოდ წერაში გავატარებდი. ღამე კი ასეთი მქონდა: რადგან შენი წერილით საოცრად გამგმირავი მზერა მესროლე, (მართლაც, გამგმირავი მზერა გაქვს, ქუჩაში ყველას თვალს იტაცებს. შორს ჭვრეტის უნარიც გაქვს. ჰო, ეს გაქვს შენ). შენში ყველა მხცოვან ეშმაკს ღვიძავს, ერთი თვალით რომ სძინავთ, მეორეთი კი ირგვლივ ყველაფერს ადევნებენ თვალყურს; ჰო, ეს მზერა საშიშიც არის, შიშისგან ოფლს მასხამს. თან კარგიცაა, სიძლიერის ნიშანია, საკუთარი თვალით აღიქვამ ყველაფერს (გაფიცებ მაგ უსაზღვრო ძალას, შენ უნდა წახვიდე ვენიდან). ამას რომ გეუბნები, კარგად მაქვს გააზრებული, რასაც ვამბობ (სამწუხაროდ, შენ სულ სხვა ახსნას უძებნი ამას). შეიძლება ბევრს არ გამოვიმუშავებ, მაგრამ ორივეს გვეყოფა, ავადმყოფობამ თუ არ შემიშალა ხელი. ამას გულწრფელად რომ გეუბნები, ვიმედოვნებ და მჯერა,შენი გამჭრიახობით, მიხვდი, რისიც მეშინიადა ლამისაა დავიხრჩო ამ შიშში, ეს ჩემი შინაგანი განწყობაა (ნეტა ისე ღრმა ძილი შემეძლოს, როგორც შიშში ჩაძირვა. იქნებ აღარც გამომეღვიძა) ჩემი განწყობა ალბათ უკეთ გაიგე მამაჩემისადმი მიწერილი წერილიდან, მთლად თუ არა ნაწილობრივ მაინც. ეგ წერილი მხოლოდ გარკვეული მიზნითაა დაწერილი. მე არ მიყვარს ჭადრაკის დაფაზე არარსებული ფიგურით თამაში, რომელსაც კიდევ რაღაც პრეტენზიებიც უჩნდება. არა, მე ასე ნამდვილად არ მსურს. მინდა, ჩემი შემოთავაზება უმტკივნეულო და ბედნიერების მომტანი იყოს. ***  გუშინ ასე ვფიქრობდი. დღეს კი გეტყვი, რომ ვერ ჩამოვალ ვენაში. დღეს დღეს არის და ხვალ - ხვალ. ამიტომ ვიტოვებ თავისუფლებას. შენს განცვიფრებას ნამდვილად არ ვაპირებ. თუ მაინცდამაინც გადავწყვეტ ჩამოსვლას, სპეციალურ წერილს მოგწერ (შენც იცი, მე მარტო შენი ნახვა მინდა, სხვის ნახვას ვერ ავიტან. სამშაბათამდე ხომ მით უმეტეს). მე სამხრეთ სადგურში თუ ჩამოვედი, არ ვიცი, იქიდან საით გავემგზავრები. იქვე, სადგურთან, სასტუმროში გავჩერდები. რომ ვიცოდე, მოხვალ სამხრეთ სადგურზე, იქ დაგიცდიდი. დღეს ვენის სამგზავრო გეგმას გადავხედე, წარმოუდგენლად მომეჩვენა, როგორ შეძლეს ამხელა ქალაქის აშენება. შენ კი შენთვის ჯერ ერთი ოთახი არ გაქვს. ფ. ხუთშაბათი გამოუძინებელი ადამიანი ზოგჯერ უფრო ჭკვიანია, ვიდრე ცოტა გამოძინებული. რამდენი სისულელე მოგწერე. არადა, ვენაში ჩამოსვლა სულაც არ არის უმნიშვნელო. მაგრამ არც შენს განცვიფრებას ვაპირებ, ამის წარმოდგენაზე უკვე მაკანკალებს. შენს სახლში მოსვლას ვერც გავბედავ და არც მოვალ. თუ ხუთშაბათს ელვადეპეშას არ მიიღებ, ეს იმას ნიშნავს, რომ უკვე პრაღაში გავემგზავრე. სხვათა შორის, ახლაღა გავიგე, რომ დასავლეთის სადგურზე ჩამოვდივარ. მგონი, გუშინ სამხრეთი გითხარი. თუმცა ამას ახლა რა აზრი აქვს. მართლა მეტისმეტად არაპრაქტიკული, არატრანსპორტაბელური და დაუდევარი ვარ. დარდი ნუ გექნება, ჩავჯდები ვენის მატარებელში და იმედია, როცა ვენაში გაჩერდება, მაშინ ჩამოვალ. ასვლაა ხოლმე პრობლემა. მოკლედ შეხვედრამდე (თუმცა ვენაში კი არა, უფრო მომავალ წერილშია). ფ. მილენას რაც შეეხება, არც გერმანელობასთან აქვს რამე საერთო და არც - ებრაელობასთან. მშვენივრად მესმის ჩეხების (თუ არ ჩავთვლით ჩეხ ებრაელებს). მილენა ჩეხურად, მოგწონს თუ არა შენ, არის diminutiv - მილენკა. ასე ამტკიცებენ ფილოლოგები (კაფკა ამტკიცებს, რომ მილენა არის ლათინური სიტყვა და ჩეხურად diminutiv - მილენკა, რაც ნიშნავს საყვარელს, სუფთა ჩეხურით, კაფკას აზრით, არის მილადა) მოვდივარ ვენაში, გიგზავნი დეპეშას. ყველა წერილს მარკები დავაკარი. როცა მიიღებ, ნეტა კონვერტზე აგლეჯილი იქნება მარკები? პარასკევი საღამო დღეს ადრიანად რა სისულელეები მოგწერე. შენგან კი სიყვარულით აღსავსე ორი წერილი მივიღე. ორივეზე მხოლოდ ზეპირად გიპასუხე. სამშაბათს, თუ რამე მოულოდნელი არ მოხდება, ვენაში ვიქნები. ნამდვილად გონივრული იქნება, თუ (ვაითუ სამშაბათს ფოსტა, საიდანაც დეპეშა უნდა გამოგიგზავნო, დაკეტილი იყოს) დღესვე გეტყვი, სად დაგელოდები. წინასწარ ვიცი, ახლა რა ადგილსაც დაგისახელებ, სამი დღე და ღამე ვიფიქრებ ამ ადგილზე: ნეტა უკვე იქ არის? მიცდის? მილენა, არა მგონია, ამ სამყაროში იმდენი მოთმინება არსებობდეს, რაც მე მჭირდება... ფ. სამშაბათი,10 საათი ალბათ წერილი 12 საათამდე არ მოვა. ალბათ კი არა, უფრო არ მოვა. ათი საათია, ანუ ჯერ კიდევ დილაა. ასე ჯობია. უკვე ვენაში ვარ. სამხრეთის სადგურზე, კაფეში ვზივარ (რა გამაცოცხლა, კაკაომ ნამცხვრით!) აქ კი ვზივარ, მაგრამ მთლად აქ არა ვარ. ორი ღამე არ მიძინია. მესამე ღამესაც დავიძინებ თუ არა, არ ვიცი. სასტუმრო რივაში ვცხოვრობ. სხვა უკეთესი არაფერი მაფიქრდება. ერთი სიტყვით, ოთხშაბათს 10 საათზე სასტუმროს წინ გელოდები. გთხოვ, მილენა, მოულოდნელად მარჯვნიდან ან მარცხნიდან, ან უკნიდან არ მომეპარო, გთხოვ. არც მე მოვიქცევი ასე. დღეს ალბათ ქალაქის ღირსშესანიშნაობებს დავათვალიერებ: ჯ-შტრასეს (სადაც მილენა ცხოვრობდა), ფოსტას და სხვ. მაგრამ შეძლებისდაგვარად უჩინარივით. შენი კვირა (პრაღა) (ამასობაში ისინი ვენაში შეხვდნენ ერთმანეთს.) დღეს მარტო ერთი რამის დაწერა შემიძლია: მილენა, მილენა, მილენა. მილენა - აჩქარებით, გაკვრით, დაღლილად. ან როგორ არ იქნება კაცი დაღლილი. დაჰპირდებიან ავადმყოფ კაცს შვებულებას და მისცემენ ოთხ დღეს, ხუთშაბათიდან კვირამდე. ისიც საღამოებს ჩამოაჭრიან. რა, ხომ არ ვიტყუები, მართლა ავად ვარ. მილენა! მგზავრობა? არ გამჭირვებია. ბაქანზე ახალი გაზეთი ვერ ვიშოვე. ვაგონს შევაფარე თავი. მატარებელიც დაიძრა. ისევ ჩემი ძველი გაზეთის კითხვა დავიწყე, მაგრამ გულს ვერ ვუდებდი. იქ შენ არ იყავი. უფრო სწორად ჩემთვის კი იყავი. მე შენ ჩემში გგრძნობდი მთლიანად. ეს არ ჰგავდა იმ ოთხ დღეს, როცა მართლა ჩემ გვერდით იყავი. ისევ კითხვა განვაგრძე. წამით თავი ავწიე. ჩემ წინ მჯდომი კაცი ნაროდნი ლისტს კითხულობდა. რაღაც ფელეტონს მოვკარი თვალი. ვთხოვე. მინდოდა წამეკითხა, მაგრამ ისიც გვერდზე გადავდე. შენი სახე დამიდგა თვალწინ: გამომშვიდობებისას როგორ იდექი ბაქანთან. იმწუთას ირგვლივ ბუნებაც სხვანაირი იყო. ასეთი მზე ჯერ არ მენახა: ღრუბლებისაგან კი არა, თავისთავად იყო დაბინდული. სხვა რა გითხრა? არც ხმა მემორჩილება, არც - ხელები. შენი მგზავრობის ამბის მოყოლას ხვალ გავაგრძელებ. რა სისულელეა, შენ ხომ ვერ შეძლებ მოსვლას. მამაჩემის წერილს ხვალ გამოგიგზავნი. გთხოვ, კარგად შეინახე, იქნებ როდისმე მივცე მამას. დამალე, რომ არავინ წაიკითხოს... შენი ორშაბათი დილა დღეს გიგზავნი წიგნს ,,საბრალო სათამაშო კაცი” (ფრანც გრილპარცერის ნოველა). რამე განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო კი არა,უბრალოდ. ისე არამუსიკალური, სატირალია, მაგრამ ზედმიწევნით ვენური. რამდენიმე წლის წინ მომცა მან. სახალხო პარკში ერთად დაგვინახა (ჰო, წარმოიდგინე, მილენა, შენ ჩემ გვერდით მოაბიჯებდი!). უფრო სწორად ალბათ იმიტომ გიგზავნი, რომ ამ ბიუროკრატს ერთი საქმიანი გოგო შეუყვარდა. ორშაბათი ნაშუადღევი პარასკევის წერილი ადრიანად მივიღე, მოგვიანებით პარასკევის ღამის წერილიც მოვიდა. პირველი საოცრად ნაღვლიანი იყო, მაგრამ შინაარსის გამო კი არა, უბრალოდ იქ აღწერილმა უკვე განვლო. მაგრამ ის ყველაფერი: ტყეში, ქალაქში, ხეივნებში ერთად სეირნობა განა შეწყდა? რა სულელური ხუმრობა იქნება, რომ ვთქვა, ეს დასრულდა-მეთქი. ჩემ წინ აურაცხელი ქაღალდია, დირექტორის წერილიც წავიკითხე, არ გავუთავისუფლებივარ. შიგადაშიგ ყურში ზარივით ჩამესმის: ის შენთან აღარ არის. და კიდევ უფრო მწარედ მწვდება სიტყვები ციდან: ის შენ მიგატოვებს. სწორედ ამ დროს დარეკა კარზე ზარმაც. შენი კვირა ღამის წერილი მომიტანეს. რა ძნელია ამის წაკითხვა, სუნთქვა მეკვრის,ვერ წარმომიდგენია, შენთან სიშორე. მაგრამ არ მინდა გიწუწუნო. რასაც ვწერ, არცაა წუწუნი. სულ შენი სიტყვები მახსენდება. *** ახლა მოგზაურობის ამბავი მინდა მოგიყვე. კიდევ იტყვი, რომ ანგელოზი არა ხარ? უკვე კარგა ხანია ვიცოდი, რომ ჩემი ავსტრიის პასპორტის ვიზა ორი თვის ვადაგასული იყო. მერანში მითხრეს, გავლით თუ მიემგზავრები, ვიზა არ არის საჭიროო. ავსტრიაში შესვლისას მართლა არ მოუთხოვიათ. ამიტომ ვენაში ყოფნისას ეს ამბავი სულ გადამავიწყდა. გმიუნდში კი ერთმა მოხელემ პასპორტების შემოწმებისას ეს მაშინვე შენიშნა. ჩემი პასპორტი მკაცრად გადადო გვერდზე. ყველას ნება დართო გაევლოთ, მე კი არა. თავზარი დამეცა (პირველ დღესვე დაბრკოლება შემხვდა.). ბიუროკრატი მოხელის მოსმენის არც თავი მქონდა, არც სურვილი. თანაც როცა ვიცოდი, რომ ეს ჩვენს შეხვედრას ხელს შეუშლიდა. მაგრამ ეს მათ არ გამოუვიდათ. ასე არ არის მილენა? (ამას ვერავინ ვერასოდეს მოახერხებს!) მოკლედ, ასე იყო. შემდეგ, ეტყობა, შენ ჩაერიე. ერთი სასაზღვრო პოლიციელი მოვიდა. ავსტრიელი იყო. მეგობრულად, ლაღად, გულისხმიერად მომესალმა და კიბეებისაკენ, სასაზღვრო ინსპექციის განყოფილებაში წამიყვანა. იქ კიდევ ერთი რუმინელი ებრაელი ქალი იდგა. მაღალმა ინსპექტორმა და მისმა თანაშემწემ მკაცრად განგვიცხადეს: - ვენაში გაემგზავრეთ და იქ პოლიციაში მოგცემენ პასპორტს! - თან რამდენჯერმე გამიმეორა, - სხვანაირად არ შემიძლიაო. - წარმოუდგენელია, ეგ ჩემთვის! - ვუთხარი მე. ინსპექტორმა კი გაბრაზებულმა, ირონიულად რამდენჯერმე გამიმეორა: - წარმოუდგენელი არაფერია, ეგ მხოლოდ ასე გეჩვენებათ. - ფოსტით რომ გამომიგზავნონ, არ შეიძლება? - ვკითხე ისევ. - არა. - არც იმ შემთხვევაში, ყველაფერი აქ ადგილზევე რომ გადავიხადო? - არა. - აქ უფრო მაღალი ინსტანცია არ არის? - არა. ქალი, რომელიც ხედავდა, როგორ ვიტანჯებოდი, ინსპექტორს სთხოვა, ეს მაინც გაუშვითო. ისევ სისუსტე, მილენა! ასე, შენ ვერ გადამარჩენ. მოკლედ, ბარგის ასაღებად ისევ საპასპორტომდე უნდა წავსულიყავი. დღევანდელი მგზავრობა ჩაიშალა. სასაზღვრო ინსპექციის ოთახში მოგვიწია ლოდინი. პოლიციელმაც ვერაფერი მითხრა საიმედო. ინსპექტორმა კიდევ რაღაც გვითხრა და ისევ თავის ოთახში შევიდა. ჩვენთან მარტო ერთი თანაშემწე დარჩა. ჩემთვის გონებაში ვანგარიშობდი: შემდეგი მატარებელი ვენაში 10 საათზე გადის, ღამის 3 % საათზე ჩავა. ვიდრე სასტუმრო რივასთან მივედი, ფიქრებმა გამაწამა: ნეტა როგორ ოთახს მომცემე6-მეთქი. მაგრამ არანაირი ოთახიც არ მომცეს. ახლა ელშტრასეზე გავემგზავრე და იქ ვითხოვე თავშესაფარი (ჰო, გამთენიისას, 5 საათზე). როგორც იქნა, ორშაბათს ნაშუადღევს გამოვიტანე ვიზა (მაშინვე მომცეს). იქიდან შენთან წამოვედი. შენი გაოცება მინდოდა. მერე უცბად გამიწყდა ფიქრის ძაფი და სხვაგან გამექცა გონება: რა იქნება ამ მგზავრობის შემდეგ? საღამოს ხომ ისევ უკან უნდა დავბრუნდე? 16 საათი მატარებელში მომიწევს ყოფნა. როგორ ჩავალ პრაღაში? რას მეტყვის დირექტორი? ახლავე დეპეშა უნდა გავუგზავნო და შვებულების გაგრძელება ვთხოვო. შვებისმომგვრელად მხოლოდ გმიუნდში ღამის გათევა დავენაში ადრიანად გამგზავრება მეჩვენებოდა. ამ ფიქრებით გულდამძიმებულმა იქვე მდგომ თანაშემწეს ვკითხე: - ვენისკენ რომელ საათზე გადის დილის მატარებელი? - 6 საათზე გადის და 11 საათზე ჩადის. მეც და იმ რუმინელმა ქალმაც გადავწყვიტეთ, ამ მატარებლით გავმგზავრებულიყავით. საუბრისას სრულიად შემთხვევით გაირკვა, რომ ამ პატარა თანაშემწეს შეეძლო ჩვენი დახმარება. თუ გმიუნდში გავათენებდით, გამთენიისას, 4 საათზე, პრაღაში სამგზავრო მატარებლით გაგვიშვებდა, რადგან იმ დროს ის ბიუროში მარტო იყო. ინსპექტორისათვის კი უნდა გვეთქვა, რომ დილის მატარებლით ვენაში ვაპირებდით გამგზავრებას. არაჩვეულებრივია! ყოველ შემთხვევაში, ამ სიტუაციისათვის. ინსპექტორი რომ გამოჩნდა, ჩვენ პატარა კომედია გავითამაშეთ. შეთანხმებისამებრ თანაშემწეს საღამოს უნდა შევხვედროდით, რათა დანარჩენზეც შევთანხმებულიყავით. მოკლედ, მე და ის ქალი ნელი ნაბიჯით გავემართეთ სადგურიდან (სწრაფი მატარებელი, რომელსაც ჩვენ უნდა გავყოლოდით,ჯერ ისევ იქ იდგა. ეტყობა, ბარგის შემოწმება დიდხანს გაგრძელდა... კიდევ კარგი, ქალაქში არ მოგვიწია გასვლა და იქვე ახლოს აღმოჩნდა ორი სასტუმრო. ერთ-ერთში გადავწყვიტეთ გაჩერება. სასტუმროს წი6 ლიანდაგი გადიოდა. ლიანდაგზე უნდა გადავსულიყავით. სწორედ ამ დროს სატვირთო მატარებელს უნდა გაევლო, მინდოდა გადამესწრო, მაგრამ ქალმა შემაჩერა. ჰოდა, ეს სატვირთო მატარებელი ჩვენ ცხვირწინ გაჩერდა. ჩვენც უნდა მოგვეცადა, სხვა რა გზა გვქონდა. ახლა კიდევ ეს დაგვერთო. ეს რომ არა, კვირას ვერ დავბრუნდებოდი პრაღაში. ეტყობა, შენ თუ შესთხოვე ზეცას ჩემი შველა. უცბად ჩვენთან პოლიციელი მოიჭრა ქაქანით, შორიდანვე მოგვაძახა: - სასწრაფოდ უკან დაბრუნდით, ინსპექტორი გიშვებთ! - როგორ, ნუთუ ეს შესაძლებელია? - ამოვიხავლე საცოდავად. ათჯერ მაინც ვთხოვეთ პოლიციელს, რომ ფული გამოერთმია. სულ სირბილით მივცვივდით ინსპექციის შენობაში, ბარგი გამოვიტანეთ და ისევ საპასპორტო შემმოწმებელი პუნქტისაკენ გავიქეცით. შენ კი მიხსენი, მაგრამ სირბილი ბარგით ისე მიჭირდა. შემთხვევით გვერდით მებარგული გაჩნდა. საპასპორტოსთან ზედახორა დამხვდა, პოლიციელმა გზა გამითავისუფლა. საბაჟოსთან ისე დავიბენი... აბა, რა ვიცოდი, თუ მოხელე სათვალის ბუდეზე შეუმჩნეველ ოქროს კნოპებს იპოვიდა და ეს საწვალებლად გამიხდებოდა. მაგრამ ბოლოს ჩავსხედით მატარებელში და გავემგზავრეთ. როგორც იქნა, ოფლი შემაშრა სახეზეც და მკერდზეც. დარჩი მუდამ ჩემთან!) ორშაბათი დაძინება მინდოდა, უკვე ღამის პირველი საათი იყო, მაგრამ მაქსი იყო ჩემთან. ძალიან გამიხარდა მისი მოსვლა, მაგრამ თან იმ გოგონასთან მეწადა ყოფნა, რომელსაც ჩემი გონება დაეპყრო. იმ გოგოსთან 9 საათამდე ვიყავი, მაქსთან - ასე პირველის ნახევრამდე. მგონი, დამიჯერა, რაც წერილებში მივწერე, რომ შენ, შენ, შენ.. წერა მიჭირს... ჰო,რომ შენ არსებობ. შენი სახელი არ იცოდა, მხოლოდ დღეს გაიგო (გარკვევით არ მიმიწერია, ვაითუ, ცოლს წაეკითხა). ჩემო გოგონა: დღეს უკეთესი დღე მქონდა. (როგო მეშინია დღეს შენთან გამოგზავნილი დეპეშის. საკუთარ თავს ვეუბნებოდი: გოგონა თბილად გწერს, მისწერე სიყვარულით. მაგრამ მინდა გამოვტყდე, რომ მკაცრად გწერ და არ დაიჯერო.) დღეს მთელი დღე მშვიდად ვარ. როგორც იქნა, გავბედე, მაქსისთვის მშვიდად მომეყოლა მილენაზე. ცოტა დაძაბული მაინც ვიყავი. მაგრამ როცა მთავარზე მიდგა ჯერი: ჩემ გვერდით დიდხანს ცახცახებდა გოგონა კარლპლატცზე. ხომ შემეძლო მეთქვა, რომ მინდა სულ შენ გვერდით დავრჩე, სხვა აღარაფერი მაინტერესებს. მის ბოლო კითხვაზე: არ მინდა წასვლა, მაინც გამიშვებ? პასუხი არ გამაჩნდა. სულ ვუფრთხოდი ამ შეკითხვას (ყოველგვარი ამპარტავნობის გარეშე ნათქვამ ამ სიტყვებში რაღაც შემაშფოთებელი იმალებოდა). ახლაც ამის გახსენებაზე შიშისაგან ვკრთი, მაგრამ ისევ და ისევ შენ გამო ვარ ასე. საერთოდაც, რას არ გავაკეთებდი შენთვის. ზოგჯერ მიფიქრია, ადამიანს თუ შეუძლია მოკვდეს ბედნიერებისაგან, ნეტავ ეს მე დამემართოს?! ის მაინც მეცოდინებოდა, რომ ბედნიერი მოვკვდი, სიკვდილის ჟამს მაინც ვიგრძნობდი თავს ბედნიერად და ასე სიცოცხლეც დამიბრუნდებოდა). მე შიშის გამო ვუთხარი: - ჰო. მან კი მიპასუხა: - მე რომ არ შემიძლია წასვლა? და ისევ ამ სიყვარულის ძალაზე მოჰყვა ლაპარაკს. ეს საყვარელი კეთილი არსება ვერ ხვდება, რომ ქმარი უყვარს, ჩემთან საიდუმლო შეხვედრები და ლაპარაკი კი იდუმალი გატაცებაა. როცა ცდილობდა, ჩემთვის ეს აეხსნა და ქმარი ახსენა, მინდოდა გამერტყა, მაგრამ არ მსურდა მისთვის ტკივილის მიყენება (მილენას მაქსისთვისაც კი უნდოდა მიეწერა და ეკითხა, რაზეც მისდამი დიდი სიყვარულისა და მაქსისადმი უსაზღვრო ნდობის გამო ნება დავრთე). ამ ნების დართვამ ის დაამშვიდა, მე კი ამაფორიაქა (მაქს ვთხოვე: - გთხოვ, იყავი ლმობიერი, მაგრამ მკაცრი, თუმცა უფრო მკაცრი, ვიდრე ლმობიერი. მაგრამ რას გეუბნები, თავადაც არ მესმის. ისედაც ვიცი, იმას მისწერ, რაც საჭიროა. ვიცი ჩემი შიში, რომ მას აქვს უნარი,ისეთი რამ მოგწეროს, რითაც თავისი გავლენის ქვეშ მოგაქცევს, ალბათ უმართებულოა. ვიცი, ეს არ არის ლამაზი, მაგრამ ამ ოხერი გულის ნაცვლად ჩემში მხოლოდ შიში ძგერს. ალბათ არ უნდა დამერთო ნება, შენთვის მოეწერა. ხვალ ისევ ვნახავ, ხვალ პარასკევია. იქნებ გადავათქმევინო შენთვის წერილის მოწერა, თუ უკვე არ მოუწერია. მაგრამ იქნებ ჯობდეს კიდეც მოგწეროს? იქნებ შენმა მეგობრულმა სიტყვებმა მაინც დაამშვიდოს? რაზე არ ვფიქრობ, სად არ გამირბის გონება… ფრანცი კიდევ ერთი მიზეზიც არსებობს, რატომაც უფლება მივეცი, შენთვის (აქ იგულისხმება მაქსი) მოეწერა. მილენას შენდამი მოწერილი წერილების ნახვაც უნდოდა, მაგრამ მე არ შემიძლია მათი ჩვენება. სამშაბათი ადრიანად უეცარი დარტყმა მივიღე: დეპეშა მოვიდა პარიზიდან. ბიძაჩემი, რომელიც, სხვათა შორის, ძალიან მიყვარს და მადრიდში ცხოვრობს, რამდენიმე წელია არ მენახა, ახლა კი ჩამოსვლას აპირებდა. დარტყმაა იმიტომ, რომ დროს წამართმევს, მე კი მთელი დრო და მთელი ძალაც, რაც კი არსებობს ჩემში, მხოლოდ შენთვის მსურს, შენზე ფიქრისათვის, შენთვის სუნთქვისათვის. სახლსაც აფორიაქება დაეტყობა, საღამოებსაც. როგორ მინდა, ახლა სხვაგან ვიყო, ყველაფერი სხვაგვარად იყოს. არც ამ ბიუროში მინდა ყოფნა. ვიცი, ასეთი ფიქრებისათვის ახლა ნამდვილად ვიმსახურებ სახეში გარტყმას... სამშაბათი საღამო მილენა, გიგზავნი წერილს, მაგრამ ნამდვილად არ ვიცი, შიგ რა წერია. მოკლედ, ეს ასე იყო: მე მას (იგულისხმება მილენა! შევპირდი, დღეს ნაშუადღევს, პირველის ნახევარზე, მისი სახლის წინ შევხვდებოდი. გვინდოდა, გემით გაგვესეირნა. მაგრამ გუშინ უკვე ისე გვიან მივაღწიე საწოლამდე, რომ დილით, ადრიანადვე მივწერე: ნაშუადღევს უნდა დავიძინო, მხოლოდ 6 საათზე შევძლებ მოსვლას. წერილებითა და დეპეშებით გამოწვეული მოუსვენრობა და მღელვარება დღითი დღე მიმძაფრდება. რა უნდა ვქნა? ჩემი იმედი, რომ მალე ბედნიერი გამოსავალი მოიძებნებოდა, ამაოა... პრაღაში ცოტა ნისლი ჩამოწვა. ჯერ არც ერთი წერილი არ მოსულა, გული დამიმძიმდა. თითქმის შეუძლებელია, რომ წერილი უკვე აქ იყოს, მაგრამ გულს ეს როგორ ავუხსნა?! ფ. სამშაბათი მოგვიანებით ის იყო წერილი ჩავაგდე, რომ გამახსენდა: რა უფლება მაქვს შენგან მოვითხოვო ეს, შენთვის ხომ შეუძლებელია, მიენდო სრულიად უცხო კაცს? მილენა, მაპატიე, ჩემი წერილები, დეპეშები და გაითვალისწინე, შენთან გამომშვიდობებამ, ისედაც დაავადებული გონება კიდევ უფრო დამიავადა. თუ გინდა, ნუ უპასუხებ. იქნებ მოიძებნოს რამე სხვა გამოსავალი. ამ სეირნობებისაგან ისეთი დაღლილი ვარ, ვგდივარ ახლა შეზლოგინზე და განძრევის სურვილიც არ მაქვს. ხვალ ბიძმაჩემიც ჩამოდის... ჩემს მარტოობასაც ბოლო ეღება. ჰო, ალბათ ახლა რაღაც კარგიც უნდა ვთქვა: იცი, ვენაში ყველაზე ლამაზი როდის იყავი? მოდი, ამაზე ნუ ვიკამათებთ - კვირას, ჰო, ლამაზი იყავი, მაგრამ უაზროდ გამოწყობილი. ოთხშაბათი, საღამო ორიოდე სიტყვით ნაჩქარევად ჩემს ახალ ბინაზე მინდა ვთქვა. ნაჩქარევად იმიტომ, რომ 10 საათზე ფრანცენსბადიდან მშობლები ჩამოდიან,12 საათზე კი ბიძაჩემი - პარიზიდან. ორივეს სურს, რომ სადგურზე გავუარო. ახალი ბინაა-მეთქი, როცა ვამბობ, იმიტომ, რომ ჩემი დის ცარიელ ბინაში, მარიენბადში გადავედი. ჩემი ბინა ბიძაჩემს დავუთმე. ცარიელი, დიდი ლამაზი ბინაა, მაგრამ ქუჩა ხმაურიანია. შეიძლება ითქვას, არცთუ ისე უხეიროა ეს გაცვლა. მილენა, ვიცი, რომ ბოლო წერილი წუწუნით იყო სავსე (უფრო საშინელი დღეს ნაშუადღევს დავხიე. შემრცხვა. შენგან აღარაფერი მოდის. ფოსტაზე დაჩივლება სისულელე იქნება. ფოსტასთან რა მესაქმება). შეგიძლია წაუკითხავად დაკეცო. მე შენში არ ვიყავი დარწმუნებული. მეშინოდა შენი დაკარგვის. თუმცა არც საკუთარ თავში ვარ დარწმუნებული. ნეტავ როგორიც ხარ, ისეთს შეგეძლოს ჩემთან იყო. რატომ გამიჩნდა ეს ეჭვები? იმ ხანმოკლე ფიზიკურმა სიახლოვემ და მერე ისევ განშორებამ ხომ არ იმოქმედა? (რატომ მაინცდამაინც კვირას? მაინცდამაინც 7 საათზე?) ეს ხომ კაცს გონებას აურევს? მაპატიე! გთხოვ, მიიღე ამ საღამოს ძილი ნებისად ყველაფერი ერთ ტალღად, როგორიც ვარ და რასაც ჩემში სანეტაროდ თვლი, შენში დაავანე. ფ. ხუთშაბათი ადრიანად ქუჩა ხმაურიანია. იქითა მხარეს მშენებლობაა. პირდაპირ რუსული ეკლესია კი არ არის, ბინებია უამრავი მცხოვრებით. მაგრამ ოთახში მარტო ყოფნა იქნებ ცხოვრების ჰიპოთეზაა, თუმცა, უფრო სწორი რომ ვიყო: დროებითი ბედნიერების ჰიპოთეზაა (მაგრამ ეს ჰიპოთეზა ან ამ ბინაში მარტოობა, რას მარგებდა, სამშობლო რომ არ მქონოდა, სადაც სიმშვიდეს ვპოულობ. და საერთოდ ეს ორიცეცხლოვანი,ცისფერი თვალი (იგულისხმება მილენა) რომ არ მაცოცხლებდეს. საბედნიეროდ, ამ ბინაში სიმშვიდეა: სააბაზანო, სამზარეულო, ჰოლი, კიდევ სხვა სამი ოთახიცაა; არა, სხვა ბინებს რომ სჩვევიათ, ისეთი ფორიაქი, აქეთ-იქით მორბენალი ფიგურები, უამრავი აზრი და ფიქრი, სურვილები, ყოველ კუთხეში ჩაბუდებული ურთიერთობები როდია, სადაც უკანონო ბავშვები ჩნდებიან... სადაც კვირაობით უამრავი სუნთქვით გადავსებულ გარემოში სუნთქვაც ჭირს. ჩემი და მოვიდა, დიდი გზა გამოიარა, რომ ჩემთვის საუზმე მოეტანა (რაც სულაც არ იყო საჭირო). დიდხანს მოუწია ზარის რეკვა, ვიდრე ჩემი ამ განმარტოებული სამყაროდან გამოვერკვოდი და წერილს მოვწყდებოდი. ფ. ბინა ჩემი არაა. ზაფხულობით აქ ხშირად ჩემი სიძეა. ხუთშაბათი შუადღე როგორც იქნა, შენი წერილიც მოვიდა. მინდა, რამდენიმე მნიშვნელოვანი სიტყვა მოგწერო. შესაძლოა, სიჩქარის გამო რაღაც უზუსტობა გამეპაროს, რასაც მერე ვინანებ. ეს ის შემთხვევაა, რომლის მსგავსიც, სხვა არ მეგულება. ამიტომ აქ სხვების გამოცდილება არ გამოგვადგება (დაუნდობლობა... ტანჯვა... სამის თუ ორის, მერე უცაბედი გაქრობა). მე არ ვარ მისი მეგობარი (გულისხმობს მილენას ქმარს). მეგობრისათვის არასოდეს მიღალატია, არც ვუღალატებ. მის ნაცნობადაც კი არ ვითვლები. თუმცა შეიძლება ითქვას მეტისმეტადაც ვარ დაკავშირებული, იქნებ მეგობარზე მეტადაც კი. შენც არ გიღალატია მისთვის, რადგან გიყვარს. ამას შენც ამბობ. ასეთ მდგომარეობაში მხოლოდ შიში, ტკივილი, ტანჯვა მოგველის. შენმა წერილმა ძალიან შემაშფოთა. სიმშვიდე დამაკარგვინა. ის სიმშვიდე, რაც მერანში ჩვენი შეხვედრის მერე ჯერ კიდევ შემომრჩენოდა. აქ, ამ უამრავ დაბრკოლებაში, ძნელია, მერანისეული სიმშვიდე შეინარჩუნო. იქნებ აშკარა გამოსავალი სამივესათვის გულახდილობაა? მდგომარეობის აწონ-დაწონა მიჭირს და არც მსურს. მე შენ მყავხარ და ბევრი ფიქრი არ მინდა, რადგან ფიქრი მომავალს უკვე საბრძოლო მოედნად აქცევს და ძირს უთხრის. ძირგამოთხრილ საძირკველს კი განა შეუძლია სახლი შეიმაგროს? ამის მეტს დღეს ვეღარაფერს მოგწერ. მესამე დღეა, ბიუროში ვარ და ერთი სტრიქონიც არ დამიწერია. იქნებ ახლა მაინც დავწერო. სხვათა შორის, როცა ამ წერილს ვწერდი, მაქსი (მაქს ბროდი) აქ იყო სტუმრად. საოცარია, მაგრამ მასში თვით დუმილიც კი დამაჯერებელია... ფ​. ნება მომეცი, ფული გამოგიგზავნო ლ-ს ხელით, რომელსაც ვეტყვი, რომ ვენაში ყოფნისას გესესხე და ის რედაქციის ჰონორარიდან გამოგიგზავნის? (ცოტა შეშფოთებული ვარ იმის გამო, რასაც შიშის გამო მწერ.) პარასკევი ყველაფრის მოწერა უაზრობა იქნება, უფრო სწორად, უაზრობაა. ისედაც ყველანაირ უაზრობას გწერ. უმჯობესი იქნებოდა, თუ ვენაში გავემგზავრებოდი. ვიცი, ასე შენ არ გინდა, მაგრამ მხოლოდ ორი შესაძლებლობა არსებობს. აქედან ერთი შედარებით უფრო კარგია მეორეზე: ან ჩამოდიხარ პრაღაში ან ლიბეცკში. გუშინ, ებრაელთა ძველი წესის მიხედვით, ჟ.-ს მივწერე. ლიბეცკში გამგზავრებამდე გავიგე, რომ მას შენი სტასისადმი დაწერილი წერილი ჰქონდა. ის არაჩვეულებრივი ადამიანია, საოცრად გულწრფელი, ჭკვიანი. ყველას მფარველობს. დახმარებისათვის ყოველთვის მზად არის. მეტად გაგებული ადამიანია. მას უნდოდა, თავის ცოლთან ერთად ქალბატონ ფლორიანთან გამგზავრებულიყო, იქიდან კი შენთან ვენაში აპირებდა ჩამოსვლას. დღეს საღამოს ისევ პრაღაში ბრუნდება. სტასის წერილი საოცრად მეგობრული და გულისხმიერია, მაგრამ მაინც აქვს რაღაც ნაკლი (ვერ ვიტყვი, რომ მისი წერილი ამ ნაკლის გარეშე უფრო გულითადი იქნებოდა, იქნებ პირიქითაც). ამ ნაკლში თუ, პირიქით, გადაჭარბებაში ვგულისხმობ ზედმეტი ფიქრის ძალას, რომელიც ამ კაცს, როგორც ჩანს, ხასიათში აქვს. გუშინ საუბრისასაც შევნიშნე. თუმცა მე რა მეთქმის ამ მართლაცდა კარგ ადამიანზე? ეჭვი, ეჭვია, მაგრამ, მილენა, გპირდები მასთან შენზე არასოდეს ვიწუწუნებ, მხოლოდ საკუთარ თავზე. ერთი რამ მაინც არ მესმის სტასას წერილში: ვგონებ, შენ მისგან რჩევას ითხოვდი. გინდოდა, შენს ქმარს დალაპარაკებოდა. რა ვიცი,მე ასე მომეჩვენა. იმედია, დღეს კიდევ ერთ ახალ ამბავს მივიღებ შენგან. კაპიტალისტივითაა კაცი, არ იცის რას ფლობს. ახლა შუადღეა. ბიუროში შენი ახალი წერილები მოვიკითხე. ერთი წერილი მომიტანეს. მერანიდან ჩემი გამომგზავრებიდან ცოტა ხნით ადრეა დაწერილი. ნამდვილად სასიამოვნო წასაკითხია. შენი რა უბედურებაა გუშინწინ ორი საშინელი წერილი მოვიდა. გუშინ მხოლოდ - დეპეშა (დეპეშა დამამშვიდებელი ჩანდა, თუმცა ცოტათი მშრალი მომეჩვენა, როგორც საერთოდ დეპეშებია ხოლმე). დღეს კი საერთოდ აღარაფერი მომსვლია. ის ორი წერილი არცთუ ისე დამაიმედებელი იყო ჩემთვის. მარტო იმას მეუბნები, რომ მალე მომწერ, მაგრამ არ მომწერე. გუშინწინ საღამოს სასწრაფოდ საპასუხო დეპეშა მოგწერე. წესით, პასუხი დიდი ხანია უნდა მოსულიყო. ვიმეორებ ტექსტს: ერთადერთი ესაა მართალი: იყავი მშვიდად, აქ შინ ხარ. ჩემს შეკითხვაზე: ფული როგორ გამოგიგზავნო?, არანაირი პასუხი არ მომსვლია. საკუთარ თავს ვეუბნები: მაშინ გაემგზავრე ვენაში. და იქვე დავძენ: მაგრამ მილენას ეს რომ არ უნდა. დარდი და ეჭვები აწუხებს, ალბათ ამიტომაც სჭირდება სტასა. მიუხედავად ამისა,უნდა გავმგზავრებულიყავი, მაგრამ მთლად ჯანმრთელად არ ვარ. ასეთ მდგომარეობაში მშვიდად როგორ იქნება კაცი. თუმცა შეძლებისდაგვარად ვცდილობ, მშვიდად ვიყო, რაც ამ ბოლო წლებში წარმოუდგენლად მეჩვენებოდა. არ მეგონა, რომ მშვიდად ყოფნა კიდევ შემეძლო. დღის განმავლობაში ძლიერი ხველა მაქვს, ხან ღამითაც მიტყდება. ალბათ ეს მერანის ველური დღეების შედეგია, იმ დროისა, ვიდრე შენ გაგიცნობდი და შენს თვალებში ჩავიხედავდი. რა წყვდიადით შეიმოსა ვენა. ის ოთხი დღე კი რა ნათელი იყო. ნეტავ რა დუღს იქ ახლა? წერას ვწყვეტ და თავს ხელებში ვრგავ. ფ​. სავარძელში მჯდომმა ღია ფანჯარაში წვიმა შევნიშნე. ათასნაირმა ფიქრმა და აზრმა გამიელვა თავში. უამრავი კითხვა დამებადა, ვაითუ ის ავადაა, საწოლში წევს… მერე კი ასეთი ფიქრი, რომ იღება კარი და შენ იქ დგახარ... ორშაბათი ეს იყო, სულ ცოტა, ორი თავზარდამცემი დღე. ახლა კი ვხედავ, რომ შენ მთლად უდანაშაულო ხარ ამაში და ვიღაც ბოროტმა სულმა ხუთშაბათის შენი წერილები შეაფერხა. პარასკევს მხოლოდ შენი დეპეშა მოვიდა. შაბათს - არაფერი, კვირასაც - არაფერი, დღეს კი ერთად ოთხი წერილი მომიტანეს: ხუთშაბათის, პარასკევის, შაბათის. ძალიან დავიღალე, რომ წერა შევძლო, დავიღალე ამ ოთხი წერილიდან ამოკითხული ეჭვების, ტანჯვის, სიყვარულის თუ უსიყვარულობის მთა-გორაში. სხვა რაღა დამრჩენია? დაღლილი,ორი დღე-ღამის ფიქრებისაგან გამოხრული, ადამიანი ეგოისტია... ხუთშაბათის ელვა-დეპეშა რომ გამოგიგზავნე, პასუხი რატომ არ მომწერე. ვერაფერი გავიგე. მერე ქალბატონ კ-ს დეპეშა გავუგზავნე, არც ამის მერე გამოჩნდა პასუხი. ნუ გეშინია, შენს ქმართან მიწერის სურვილი არ გამაჩნია. მარტო ვენაში ჩამოსვლა მსურს, მაგრამ არც ამას გავაკეთებ, ეს დაბრკოლებებიც რომ არ არსებობდეს: შენი უარი ვენაში ჩემი ჩამოსვლის გამო, საპასპორტო სირთულეები, ბიურო, ხველა, დაღლილობა, ჩემი დის ქორწილი (ხუთშაბათს)... ამ საშინელი შაბათ-კვირის ატანას, ისევ ჯობდა, გავმგზავრებულიყავი. შაბათს აქეთ-იქით დავეხეტებოდი, ცოტა ხანს ბიძასთან ერთად გავისეირნე, მერე - მაქსთან. ყოველ ორ საათში ერთხელ ბიუროში შევრბოდი, რომ წერილები მომეკითხა. საღამოს უკეთესობა მქონდა. ლ-სთან წავედი. რამე ცუდი რომ გაეგო შენზე, მეტყოდა, მაგრამ არა. იქიდან ფრაიე პრესაში კ-სთან დავრეკე, არც იმან იცოდა რამე. შენს ქმართან დარეკვა არ მინდოდა. ვიჯექი ლ-სთან, რადგან მარტო შენი სახელის ხსენებითაც ვხარობდი. ის კი ხშირ-ხშირად ახსენებდა შენს სახელს. სხვა მხრივ, მასთან საუბარი ნამდვილად არ არის იოლი. ბავშვივითაა, ჯერ კიდევ გამოუღვიძებელი ბავშვივით, ისევ ბაქიაობს, იტყუება, თამაშობს კომედიანობანას. მასთან მშვიდად ზიხარ, უსმენ და ხვდები, რა კომედიანტია. თუმცა მთლად ბავშვია-მეთქი, ვერ ვიტყვი, საოცარი თანაგრძნობის, მხარში ამოდგომის, დახმარების უნარი შესწევს. ამაში ის ზრდასრულად შეიძლება ჩაითვალოს. ამ ორმაგი თამაშის გამო ვერა და ვერ დააღწევ მისგან თავს. როგორც ვთქვი, ხშირ-ხშირად შენი სახელი რომ არ ემეორებინა, ალბათ არც დავრჩებოდი. მაგრამ ვფიქრობდი: კიდევ ერთხელ მოვისმენ შენს სახელს, კიდევ ერთხელ... თავისი ქორწილის შესახებაც კი ისე მომიყვა, ტონი არ შეუცვლია. კვირა საშინელი იყო. სასაფლაოზე მინდოდა წასვლა და კარგიც იქნებოდა. მთელი შუადღე საწოლში გავატარე. შუადღეზე ჩემი დის დედამთილ-მამამთილის სახლში უნდა მივსულიყავი. მათთან ჯერ არასოდეს ვყოფილვარ. ასე გახდა 6 საათი. ჯერ ბიუროში დავბრუნდი, რომ დეპეშა მომეკითხა. ისევ არაფერი. რა უნდა მექნა არ ვიცოდი. თეატრის პროგრამისთვის გადამეხედა? ჯ-მ ხომ გაკვრით ახსენა, რომ სტასა ორშაბათს ვაგნერის ოპერაში მიდიოდა. პროგრამაში ეწერა, რომ წარმოდგენა მართლაც 6 საათზე იწყებოდა. არადა, მიწვევაც 6 საათზე გვქონდა. ახლა ობსტგასეზე, სახლში ხომ არ გამევლო? იქაც ვერც შემსვლელი დავინახე, ვერც - გამომსვლელი. ცოტა ხანს შევიცადე სახლთან. ყველა მომჩერებოდა. სტასასთან გამევლო? ძნელი დასაჯერებელია, რომ ამ დროს შინ დამხვედროდა. ლამაზი, მყუდრო სახლი ჰქონდა პატარა ბაღით. კართან ზარს ჩამოვკარი. სახლის მეპატრონესთან დალაპარაკებას აზრი არ ჰქონდა, იმას მილენაზე მაინც არაფერი ეცოდინებოდა. ყველაზე დიდი სისულელე კაფე Arco-ში წასვლა იყო. რამდენი ხანია, იქ არ ვყოფილვარ. ვინ უნდა მეპოვა ისეთი,ვინც შენ გიცნობდა. საბედნიეროდ, იქ არავინ იყო. მალევე წამოვედი. მილენა, აღარ მინდა ასეთი კვირა დღეები! ფ. სამშაბათი, ცოტა მოგვიანებით შაბათ საღამოს წერილში დაღლილი მეჩვენები. ამ წერილთან დაკავშირებით ბევრი რამის თქმა მინდა, მაგრამ დღეს ასეთ დაღლილს არაფერს გეტყვი, დატანჯული გამოუძინებელი სხეულით ჩემთვის შეზლოგინზე გადავწვები (შენ ამბობ, რომ საკმაო სიყვარულს ვერ გაძლევო, მაგრამ განა შეიძლება იმაზე დიდი სიყვარული და სიხარული, ვიჯდე შეზლოგინში და შენ გვერდით მყავდე?). არც კივიცი ეს ბედნიერება სიტყვებით, თვალებით, გულით, ხელებით, როგორ ავწერო -ბედნიერება, რომ შე6 აქ ხარ და მე მეკუთვნი. ამასთან მე მხოლოდ შენ კი არ მიყვარხარ, არამედ ჩემთვის ნაბოძები შენი ამქვეყნად ყოფნაც. (წერილის კიდეზე: გუშინ ვერ მოგწერე, რადგან ყველაფერი მეტისმეტად ბნელად მესახებოდა ვენაში.) ფ. ხუთშაბათი ვიდრე ბიუროში წავალ, მინდა, ნაჩქარევად მოგწერო. მინდოდა, დუმილი შემენარჩუნებინა. სამი დღეა ამ აზრზე ვარ. მით უმეტეს, რომ შენც ასეთ ბრძოლას აწარმოებ ახლა. მაგრამ შეუძლებელია, ეს ხომ საკუთარ თავთან ბრძოლაა. უკვე ბოლო რამდენიმე დღეა, არ მძინებია. უბრალოდ მეშინია. ეს მაუძლურებს, თავის ნებაზე აქეთ- იქით მახეთქებს... შენს ბოლო სამ წერილში სამი რამ ამოვიკითხე, რამაც ბედნიერი, თუმცა საეჭვოდ ბედნიერი გამხადა. იქ ნათქვამმა მაშინვე დააჯერა გონიც და სხეულიც, მაგრამ იყო რაღაც, რამაც იმოქმედა, დამასუსტა - შენმა საოცარმა დამამშვიდებელმა, ამაღელვებელმა სიახლოვემ, იქ რომ იგრძნობოდა. მაგრამ ჩემ გვერდით,შიშის გარდა, არავინაა. სწორედ ამ შიშთან ვიბრძვი მთელი ღამეები ხელჩართული. სერიოზული რამაა ეს შიში. გარკვეული თვალსაზრისით თითქოს გასაგებია, იმასაც (მილენასაც) უნდა გაუგოს ადამიანმა. მილენაც ხომ ადამიანია, ეს არაა მხოლოდ პირადული შიში, ესაა ყველაფრის დაჯერების შიში. თანაც უკვე რამდენი ხანია. კარგია, რომ მოგწერე, ცოტა შვება ვიგრძენი. შენი ხუთშაბათი, მოგვიანებით ვაისე ჰანში, ღამის წერილი. (der weiße hahn - არის სასტუმრო ვენაში) ორშაბათის წერილი მოვიდა. ერთი ეტყობა, უფრო მოგვიანებითაა დაწერილი, თუმცა არც თუ ისე დამაჯერებელია. ერთხელ ნაჩქარევად გადავიკითხე. მინდა, ახლავე გიპასუხო და გთხოვო: ჩემზე ცუდად არ იფიქრო.. არანაირი ეჭვი არ არსებობს და არც იარსებებს, ეს მხოლოდ მარტო ყოფნის არაჯანსაღი სიზმრებია... მილენა, სულაც არ მინდა, ჩემ გამო სადარდებელი გაგიჩინო. ეგღა გაკლია. შიში რომ არა, რომელიც უკვე რამდენიმე დღეა მაწამებს, დღეს დილიდან უკვე ვწუწუნებ. მაშინ ტყეში ხომ მითხარი, რომ სხვაგვარად არც შენ გიფიქრია? ეს მეორე დღეს იქ, მაღლა ტყეში, მოხდა... მე დღეებს ზუსტად ვანსხვავებ. პირველი მეტად არადამაჯერებელი იყო, მეორე - უფრო დამაჯერებელი, მესამე კი - მშვიდი, მეოთხე - საოცრად კარგი. ახლა კი ჩემი დის ქორწილში უნდა წავიდე. რატომ ვარ სულ ასე გაურკვეველ მდგომარეობაში. რა ბედნიერება იქნებოდა, შენს ოთახში კარადა ვყოფილიყავი, რომელიც ყველანაირს და ყოველთვის გიყურებს, მაშინაც, როცა აივანზე შეზლოგინში წევხარ, ან საწერ-მაგიდასთან ზიხარ, ან გძინავს (სულ დალოცვილს გძინებოდეს!). ალბათ ტანჯვისგან მოვკვდებოდი, შენ რომ მაშინ, როცა ვენიდან მიემგზავრებოდი, მტირალი მენახე. ფ. ხუთშაბათი რა იოლი იქნება ცხოვრება, ერთად რომ ვიყოთ. როგორ გწერ ამას, მე გიჟი? - ახლა ჩემი ამ დილის წერილზე, სულ მცირე, ორშაბათამდე პასუხს უნდა ველოდო. გთხოვ, გამიგე და ნუ გამიბრაზდები. ორშაბათი მილენა, რაღაც-რაღაცები არ გესმის:ჯერ ერთი, მე არც ისე ავად ვარ, ცოტას თუ გამოვიძინებდი, მერანში რომ ვიყავი, იმაზე უკეთაც ვიქნებოდი. ფილტვებით დაავადება მეტწილად გულმოწყალეა, მით უმეტეს ცხელ ზაფხულში. შემოდგომაზე როგორ ვიქნები, ეს მომავლის საკითხია. ამ წუთას მხოლოდ რამდენიმე უმნიშვნელო ჩივილი მაქვს, მაგალითად, ის, რომ ბიუროში ვეღარაფერს ვაკეთებ. როცა შენ არ გწერ, შეზლოგინში ვწევარ და ფანჯრიდან ვიყურები. საკმაოდ ბევრი რამის დანახვა შეიძლება, რადგან პირდაპირ ერთსართულიანი სახლია. იმას ვერ ვიტყვი, თითქოს გარეთ ყურება მთრგუნავს. არა, უბრალოდ გათიშული მივშტერებივარ… მეორეც, ფული არ მაკლია. საკმარისზე მეტიც მაქვს. ფული, რომლის გამოგზავნაც შენთვის მინდოდა, ისევ აქ მიდევს და გულს მიმძიმებს. მესამეც, ჩემი გამოჯანსაღებისათვის უკვე ბევრი რამ გააკეთე. ყოველ წუთს აკეთებ, როცა ჩემზე ფიქრობ (წერილის კიდეზე ეწერა: მშვიდად იყავი, რაც შემეხება მე, უკანასკნელ დღეს ისევე ველი, როგორც პირველს) მეოთხეც, ყველაფერი, რასაც ეჭვით, შეფარვით პრაღაში მგზავრობაზე ამბობ, სრულიად მართალია. ამაზე დეპეშაშიც მოგწერე. შენს ქმარზეცაა იქ ლაპარაკი, ესეც სრული ჭეშმარიტებაა. დღეს ადრიანად უცბად დამეწყო შიშები, გულის ტკივილის გამომწვევი შიშები. შენ შეგეძლო უცბად, რაღაც წვრილმანის გამო ასე დაბნეულიყავი და პრაღაში ჩამოსულიყავი. წვრილმანმა შეძლო შენი დაბნევა, შენი, ვინც ასეთი სიცოცხლითა და აზრით ხარ სავსე? ვენაში გატარებულ დღეებზე კი უფლება არ გაქვს, ეჭვი შეგეპაროს. ეს აღარ გაიმეორო. და კიდევ: ამ ორი ახალი ამბის შესახებ ახლა ვიგებ შენი წერილიდან: პირველი - ჰაიდელბერგის გეგმაზე, მეორე პარიზში გაქცევის გეგმაზე, ან ბანკზე... (მისი ქმრის გეგმა. მილენას ქმარი იყო ბანკის მოხელე, მაგრამ მთლად ბედნიერად იქ თავს ვერ გრძნობდა). აღარ ვიცი, მხსნელი ვარ თუ მოძალადე? როგორც ვხედავ, კიდევ არსებობს მომავლის გეგმები და შესაძლებლობები. მეხუთე, ეს არის შენი საშინელი თვითგვემა, რაზეც ყოველდღე მწერ. ეს არის ერთადერთი ტანჯვა, რასაც შენ მაყენებ. მომწერე იშვიათად, მე მოგწერ, თუ გინდა, ისევ და ისევ ყოველდღე თითო წერილს. მაშინ მუშაობისათვის, რაც ასეთ სიხარულს განიჭებს, მეტ სიმშვიდეს შეინარჩუნებ. სამშაბათი შევძელი, რომ ბიუროში შენი წერილისგან თავი შორს დამეჭირა, თუმცა მეტად გამიჭირდა. დიდი ძალისხმევა დამჭირდა ამისთვის. ბიუროს სამუშაოს თავს ვეღარ ვართმევდი. წერილი სტასასადმი ჯ.საგან გუშინ, შუადღისით, უკვე ჩემთან იყო. სახლიდან რომ გავდიოდი, წერილი მაგიდაზე დავინახე, შიგ რა ეწერა, არ ვიცი. ალბათ საღამოს სტასი მეტყვის. წერილზე ფიქრმა საკმაოდ უგუნებოდ დამაყენა. საღამოს გამოირკვა, რომ სასიამოვნო წერილი იყო და ორივე მშვენიერ განწყობაზე დაგვაყენა... გუშინ ვურჩიე საკუთარ თავს, ყოველდღიურად არ მომეწერა შენთვის, დღესაც ამ აზრზე ვარ. ალბათ ორივესათვის ასე აჯობებს. კიდევ ერთხელ გირჩევ და დაჟინებულად გთხოვ, მილენა, მე ნუ მომბაძავ, მომწერე ყოველდღე, თუნდაც მოკლედ. იმაზე მოკლედაც, ვიდრე დღევანდელი წერილებია, მხოლოდ ორი სტრიქონი, მხოლოდ ერთი სიტყვა, მაგრამ ეს სიტყვა საშინელი ტანჯვისას გამომადგება. ფ. ოთხშაბათი რამდენად მნიშვნელოვანია, როცა ადამიანი გაბედულია. გროსის (ვენელი ფსიქოანალიტიკოსი) თქმით, იმდენად გადახარჯული მაქვს შინაგანი ძალები, კაცმა რომ თქვას, უკვე კარგა ხანია, ცოცხალი აღარ უნდა ვიყო. მოგვიანებით რა ან როგორ იქნება, ამაზე არ ვლაპარაკობ. აშკარა მხოლოდ ერთი რამაა: მე შენგან მოშორებით, სხვაგვარად არ შემეძლო ცხოვრება. ეს შიში შეიძლება სრულიად გამართლებულადაც მიმაჩნია. იქნებ ამ შიშს მეტისმეტად ვუწევ ანგარიშს, ვიდრე მინდა. მაგრამ ასე თავისთავად, იძულების გარეშე ხდება. მე შიშით ვარ მოცული. მართალი იყავი, როცა ვენაში შიშის გამო მისაყვედურე. მაგრამ ეს მართლაც განსაკუთრებული გრძნობაა, რომლის შინაგან კანონს არ ვიცნობ. მარტო მის მსახვრალ ხელს ვგრძნობ ყელში. სწორედ ესაა საშინელება. ასეთი რამ არასოდეს განმიცდია. ისეთი შთაბეჭდილება მექმნება, თითქოს ორივე დაქორწინებულები ვიყოთ, მე ჩემს შიშზე პრაღაში, შენ შენს ქმარზე ვენაში. და მგონი, ორივე ამ ჩვენს ქორწინებას მაგრად ვებღაუჭებით. ხედავ, მილენა, მე რომ შენი გადარწმუნება შემძლებოდა, ალბათ ეგ მიუხედავად ყველაფრისა აღარ იარსებებდა. უკვე აქ, ჩემთან, პრაღაში იქნებოდი და მორჩა. ის, რითაც ამ შენს უკანასკნელ წერილში თავს იმშვიდებ, მხოლოდ და მხოლოდ ნუგეშია. შენ ასე არ ფიქრობ? შენ რომ მაშინვე პრაღაში ჩამოსულიყავი, ან, სულ მცირე, ასე მაინც გადაგეწყვიტა, არანაირი მტკიცება აღარ დაგჭირდებოდა. შენ ჩემთვის ყველაზე ნათელი, საიმედო არსება ხარ, მაგრამ თავდაჯერება არ მყოფნის, ეს მიმძაფრებს შიშსაც. ჰო,იქნებ ეს სიბრაზის გამოა, რომ სწორედ მე - მხსნელი და სხვა არავინ ასე მყარად გაკავებ ვენაში. ფ. ავდარი იყო, მაშინ ტყეში რომ არ გვასვენებდა და გვემუქრებოდა, მაგრამ ჩვენ ხომ მაინც კარგად ვგრძნობდით თავს. ავდრის მუქარის მიუხედავად, მაინც განვაგრძობდით ცხოვრებას და სხვა არაფერი გვანაღვლებდა. არ მესმის, იმ ქალბატონის წერილის საწინააღმდეგო რა გაქვს? ალბათ მას ერთადერთი მიზანი ამოძრავებს, შენ ცოტათი გაეჭვიანოს. მიაღწია კიდეც ამას. ასეა? მგონი, სხვა დროს თვითონ დავწერო ასეთი წერილები, ეს ეჭვიანობა მირჩევნია, შენს დუმილს. გთხოვ, მომწერე რამდენიმე სიტყვა შენს სამუშაოზე! გაგრძელება →…
დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 4:16pm on დეკემბერი 1, 2018
თემა: გაიუს სვეტონიუს ტრანკვილუსი - ღვთაებრივი კლავდიუსი
ვა ცოლად და სამ თვეში გააჩინა კიდეც კლავდიუსი, - ამიტომ გაჩნდა ეჭვი, რომ ეს ბავშვი ჩაისახა ლივიასა და მის მამინაცვალს შორის არსებული, გაუმართლებელი კავშირით. ყოველ შემთხვევაში, ამაზე მაშინვე გაჩნდა ლექსი: სამ თვეში აჩენს, ვისაც უმართლებს. ეს დრუზუსი კვესტორისა და პრეტორის თანამდებობით მხედართმთავარი იყო რეტიას და მერე გერმანიის ომებში; რომაელი სარდლებიდან პირველმა განახორციელა ცურვა ჩრდილოეთის ოკეანეში, და რაინს იქით ახალი არხები გაჭრა ხომალდებისთვის - უშველებელი ნაგებობა, აქამდე რომ მის სახელს ატარებს. მტერი მრავალ ბრძოლაში დაამარცხა, შორეულ და მიყრუებულ ალაგებამდე სდია და მხოლოდ მაშინ შეწყვიტა დევნა, როცა ბარბაროსი ქალის აჩრდილი გამოეცხადა, ჩვეულებრივ ადამიანზე ცოტა მაღალი იყო და კარგად გამართული ლათინურით აუკრძალა თავისი გამარჯვების ასე შორს წამოღება. თავისი გმირობებისთვის მიენიჭა ოვაცია და ტრიუმფალური რეგალიები. ხოლო პრეტურის შემდეგ მაშინვე მიიღო კონსულობა და ომიც განაახლა; მაგრამ აქ გარდაიცვლა ავადმყოფობით ზაფხულის ბანაკში, რომელსაც მას შემდეგ „წყეული“ ეწოდება. მისი გვამი რომში მოჰქონდათ მუნიციპიების და კოლონიების უცნობილეს მოქალაქეებს, მერე იმათგან გვამი მიიღეს შესახვედრად გამოსულმა მწერლებმა და დაკრძალეს მარსის მინდორზე. ჯარმა მის საპატივცემოდ ყორღანი დადგა, რომლის გარშემო ყოველ წელიწადს ჯარიკაცები აწყობდნენ დასაკრძალავ რბენებს, და რომლის წინაშეც გალების თემები აწყობდნენ სახალხო ლოცვებს; ხოლო სენატმა, სხვა მრავალ პატივთან ერთად, დაადგინა, რომ აპიანეს გზაზე აღმართულიყო მარმარილოს თაღი ტროფეებით და, თავადაც და მის შთამომავლებსაც მინიჭებოდათ სახელი „გერმანიკუსი“. ამბობენ, რომ თანაბრად უყვარდა სამხედრო დიდებაც და სამოქალაქო თავისუფლებაც; მტერზე არაერთი გამარჯვებისას სახელოვან ალაფს მოიპოვებდა უდიდეს საფრთხეში თავის ჩაგდებით გერმანელი ბელადების დევნისას ბრძოლის ველის გადაღმა, მიყრუებულ ადგილებში, და ყოველთვის ღიად ლაპარაკობდა თავის ჩანაფიქრზე, აღედგინა წინანდელი სახელმწიფო წყობა. ამიტომ იყო, როგორც მე მგონია, და ზოგიერთიც ამას ადასტურებს, თითქოს ავგუსტუსმა ეჭვი მიიტანა და პროვინციიდან უკან დაბრუნება უბრძანა და რაკი ამას აყოვნებდა, მოწამლა. მაგრამ ამ ჭორს მე ვახსენებ მხოლოდ იმიტომ, რომ რამე არ გამომრჩეს და არა იმიტომ, რომ ჭეშმარიტად და მართებულად ვთვლი; ავგუსტუსს სიცოცხლეში ისე უყვარდა დრუზუსი, რომ ყოველთვის ნიშნავდა შვილების თანამემკვიდრედ, რაზედაც ერთხელ სენატშიც განაცხადა, ხოლო სიკვდილის შემდეგ ხალხის წინაშე ღმერთებს ევედრებოდა, რომ ახალგაზრდა კეისრები სულ მისი მსგავსები ყოფილიყვნენ, და თავადაც ისე ღირსეულად მომკვდარიყო, როგორც დრუზუსი. და არც ამ ქებით დაკმაყოფილდა, მისი საფლავი თავისი თხზულებიდან ამორჩეული სტრიქონებით შეამკო, ხოლო მის ცხოვრებაზე პროზად დაწერა მოგონებები. ანტონია უმცროსისგან ბევრი შვილი ჰყავდა, მაგრამ მხოლოდ სამმა იცოცხლა იმაზე მეტხანს: გერმანიკუსმა, ლივილამ და კლავდიუსმა. კლავდიუსი დაიბადა იულუს ანტონიუსის და ფაბიუს აფრიკანუსის კონსულობისას, აგვისტოს კალენდებში, ლუგდუნუმში, სწორედ იმ დღეს, როცა იქ ავგუსტუსის სამხსვერპლო აკურთხეს. დაარქვეს ტიბერიუს კლავდიუს დრუზუსი; მოგვიანებით, როცა მისი უფროსი ძმა იულიუსების ოჯახმა იშვილა, მიიღო მეტსახელი „გერმანიკუსი“. ყრმობისას მამა დაკარგა. პატარაობაში და ახალგაზრდობაში გრძელი და გაწელილი ავადმყოფობებით იტანჯებოდა, რომლებისგანაც ისე დასუსტდა გონებით და სხეულით, რომ სრულწლოვანობისას ვერც საზოგადოებრივი და ვერც კერძო საქმეების გამკეთებლად ჩაითვლებოდა. იმის შემდეგაც კი, რაც მეურვეობიდან გამოვიდა, კიდევ დიდხანს რჩებოდა სხვის ძალაუფლებაში და ბიძამისის ზედამხედველობაში. და მერე ჩიოდა ერთ წიგნში, რომ ბიძის სახით საგანგებოდ მიუჩინეს ბარბაროსი, ყოფილი მეჯინიბე, რათა სასტიკად დაესაჯა ხოლმე ნებისმიერი მიზეზით. ჯანმრთელობის მიზეზითვე გლადიატორების თამაშებზე, რომელსაც ძმასთან ერთად მართავდა მამის სახსოვრად, გამრიგის ადგილას ქუდით იჯდა, რაც არასოდეს მომხდარა; ხოლო სრულწლოვანების დღეს კაპიტოლიუმზე ტახტრევანით აიყვანეს, შუაღამისას, და თანაც ყოველგვარი ზარ-ზეიმის გარეშე. მართალია, რომ კეთილშობილ ხელოვნებებში ახალგაზრდობიდან ამჟღავნებდა დიდ გულმოდგინებას და არაერთხელ გამოუცია თავისი ცდები ამა თუ იმ დარგში, მაგრამ ამით ვერც პატივიცემა მოიპოვა და ვერ იმედი თავის უკეთეს მომავალზე. დედამისი ანტონია ამბობდა, რომ მახინჯია ადამიანებს შორის, ბუნებამ დაიწყო და აღარ დააბოლოვა, და ვინმეს გონებაჩლუნგობის გამოხატვა რომ უნდოდა, ამბობდა: „ჩემს კლავდიუსზე უფრო ყეყეჩია“. ბებიამისი ავგუსტა უღრმესი სიძულვილით ექცეოდა, იშვიათად ელაპარაკებოდა, შენიშვნებსაც წერილობით აძლევდა, მოკლედ და მკვეთრად, ანდა მონის პირით. მისმა დამ, ლივილამ რომ გაიგო, კლავდიუსი კეისარი უნდა გამხდარიყო, ხმამაღლა და ყველას გასაგონად წყევლიდა რომაელი ხალხის ამ ბედკრულ და საშინელ ხვედრს. ხოლო რა კარგსა თუ ცუდს პოულობდა მის ხასიათში ავგუსტუსი, მისი შვილად ამყვანი ძია, ამაზე სიცხადისათვის ნაწყვეტებს დავიმოწმებ იმისი წერილებიდან. „შენი თხოვნით, ძვირფასო ლივია, მე ველაპარაკე ტიბერიუსს იმის თაობაზე, რა ვუყოთ შენს შვილიშვილ ტიბერიუსს მარსის თამაშებზე. და ორივე შევთანხმდით, რომ საჭიროა, ერთხელ და სამუდამოდ დავადგინოთ, როგორი დამოკიდებულება გვქონდეს მის მიმართ. თუ ის, ასე ვთქვათ, სრულფასოვანი ადამიანია და ყველაფერი თავის ადგილზე აქვს, რატომ ნაბიჯ-ნაბიჯ არ უნდა გამოიაროს იგივე გზა, რაც მისმა ძმამ? თუკი ჩვენ ვგრძნობთ, რომ დაშავებულია სხეულითაც და სულითაც, მაშინ არც იმაზე და არც ჩვენზე დაცინვის საბაბი არ უნდა მივცეთ იმ ადამიანებს, ვინც მიჩვეულები არიან ამგვარ საგნებზე ქირქილსა და დამუნათებას. ჩვენ მოგვიწევს მუდმივი თავის მტვრევა, თუკი ვიფიქრებთ მის თითოეულ ნაბიჯზე ცალ-ცალკე და წინდაწინვე არ გადავწყვეტთ, დავუშვათ თანამდებობებზე თუ არა. მოცემულ შემთხვევაში, - შენს შეკითხვას ვპასუხობ, - მე წინააღმდეგი არა ვარ, რომ მარსის თამაშებზე ქურუმების გამასპინძლება მოაწყოს, ოღონდ, თუკი დაგვეთანხმება, ყური დაუგდოს სილვანუსის შვილს, თავის ნათესავს, რათა არაფრით მიიქციოს ყურადღება და დაცინვები არ გამოიწვიოს. მაგრამ რად უნდა დოღების ცქერა წმინდა ლოჟიდან - ყველაზე წინ რომ იჯდება, ყველას ყურადღებას მიიქცევს. არც ალბანეთის გორაკზე წასვლა არგია, და, საერთოდ, არც რომში დარჩენა ლათინურ თამაშებზე, - თუკი ძმის გაყოლა შეუძლია გორაკზე, მაშინ რომის პრეფექტიც რატომ არ უნდა იყოს? აი, ჩემი აზრი, ძვირფასო ლივია. ჩვენ ამაზე ერთხელ და სამუდამოდ უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება, რათა გამუდმებით არ ვკანკალებდეთ იმედსა და შიშს შუა. თუ გსურს, წერილის ეს ნაწილი, შეგიძლია, ჩვენს ანტონიას წაუკითხო“. და სხვა წერილში:  „ახალგაზრდა ტიბერიუსს, ვიდრე შენ არ იქნები, ყოველ დღე დავუძახებ სადილად, რათა მარტომ არ ისადილოს იმ თავის სულპიციუსთან და ათენოდორუსთან. რა თქმა უნდა, ვისურვებდი, უფრო მეტი სიფხიზლით და გაცილებით ნაკლები სიმსუბუქით ამოერჩია ვინმე, ვისაც მოძრაობებში, დამოკიდებულებეში და სიარულში მიბაძავდა. არ უმართლებს ამ საწყალს; სადამდეც ჭკუა გაუწვდება, მისი ხასიათის კეთილშობილება საკმაოდ ცხადია...“და მესამე წერილში:  „ეშმაკმაც წამიღოს, ძვირფასო ლივია, თუ გაკვირვებული არ ვიყო, რომ შენი შვილიშვილის, ტიბერიუსის დეკლამაცია მომეწონა. ვერაფრით გამიგია, წაკითხვისას როგორ შეძლო, რომ ყველაფერი ეთქვა, რაც საჭირო იყო და ასე აზრიანად, როცა, ჩვეულებრივ, უაზროდ ლაპარაკობს ხოლმე“.  ამ ყველაფრის მერე ავგუსტუსის გადაწყვეტილებაში დაეჭვება აღარ მოგვიწევს. სწორედ მან ჩამოაშორა ყველა თანამდებობას, ავგურობის გარდა; და მემკვიდრედაც მხოლოდ მესამე რიგი დაუთმო, სულ გარეშე ხალხში, და მხოლოდ მეექვსედი ნაწილი; ხოლო ქონება, რომელიც დაუტოვა, რვაასი ათას სესტერცზე მეტი არ იყო. ხოლო ტიბერიუსმა, ბიძამისმა, თანამდებობაზე მისი თხოვნის პასუხად, მხოლოდ კონსულის ღისების ნიშნები მისცა; და როცა გაჯიუტდა, ნამდვილ თანამდებობას მოითხოვდა, ტიბერიუსმა მოკლედ მისწერა, რომ სატურნალიებისთვის და სიგილარიებისთვის უკვე გაუგზავნა ორმოცი ოქრო. მხოლოდ მაშინღა დაეხსნა დაწინაურებაზე ყოველგვარ იმედს და ყველა საქმეს თავი დაანება, ხან ქალაქგარეთა სახლის ბაღებში იმალებოდა, ხანაც კამპანიის ვილაში; და ასე ცხოვრობდა ყველაზე მდაბიო ხალხის საზოგადოებაში და თავისი ყეყეჩობის სირცხვილს მოთამაშის და ლოთის სახელით უფრო აღრმავებდა თუმცა, ამის მიუხედავად, არც ადამიანები ეუბნეოდნენ უარს ყურადღების ნიშნებზე და არც სახელმწიფო - პატივისცემაზე. მხედართა ფენამ ორჯერ აირჩია კონსულებთან ელჩობის მეთაურად. ერთხელ, როცა ითხოვდნენ, ავგუსტუსის ცხედარი თავიანთი მხრებით წაეღოთ რომში; და მეორედ, - სეიანუსის დამხობის მილოცვა რომ მიჰქონდათ; ხოლო როცა თეატრში შედიოდა, მხედრები ფეხზე დგებოდნენ და ქუდებს უხდიდნენ. ხოლო სენატმა, თავის მხრივ, უანგარიშოდ მიათვალა კენჭისყრით არჩეულ ავგუსტუსის ქურუმებს, მერე კი დაადგინა, სახელმწიფოს ხარჯზე აღედგინათ ხანძრისას დამწვარი მისი სახლი; და მისცეს უფლება, კონსულარების რიცხვში მიეცა ხმა. სხვათა შორის, ტიბერიუსმა შეცვალა ბოლო დადგენილება, კლავდიუსის სისუსტის მომიზეზებით და დაპირდა, ზარალი აენაზღაურებინა საკუთარი ანგარიშიდან. და მაინც, როცა ტიბერიუსი მოკვდა, მესამე რიგის მემკვიდრედ დანიშნა და მესამედი ნაწილისა, თუმცა მემკვიდრეობად მისცა დაახლოებით ორი მილიონი სესტერცი და, ამას გარდა, თავისი ნათესავების ჩამოთვლისას, რეკომენდაცია გაუწია ჯარებთანაც, სენატთანაც და რომაელ ხალხთანაც. მხოლოდ გაიუსის, მისი ნათესავის მმართველობისას, როცა ის ხელისუფლებაში მოსვლისას ყველანაირად ცდილობდა კარგი სახელი მოეპოვებინა, დაუშვეს მაღალ თანამდებობებზე და ორი თვე ინაწილებდა მასთან ერთად კონსულობას; და ისე მოხდა, რომ როცა პირველად გამოვიდა ფორუმზე კონსულის ფასკებით, მარჯვენა მხარზე მახლობლად მოტრიალე არწივი დააჯდა. მეორე კონსულობაც დაუნიშნეს, კენჭისყრით, სამი წლის შემდეგ. რამდენჯერმე შეცვალა გაიუსი, სანახაობებს განაგებდა და ხალხი ესალმებოდა შეძახილით: „გაუმარჯოს იმპერატორის ძიას!“ და „გაუმარჯოს გერმანიკუსის ძმას!“ მაგრამ ესეც ვერ იცავდა შეურაცხყოფისგან. თუკი დანიშნულ საათზე ვერ მივიდოდა სადილზე, ადგილს მაშინვე ვერ პოულობდა, სანამ მთელ პალატას არ მოივლიდა. ხოლო როცა უკვე ნაჭამი, თვლემას დაიწყებდა, - ეს კი ხშირად მოსდიოდა, - მაშინ ვიღაც ტაკიმასხარები ფინიკის და ზეთისხილის კურკებს ესროდნენ; სხვა დროს, ვითომდა ხუმრობით, შოლტებით ანდა წკეპლებით აღვიძებდნენ; სანამ ხვრინავდა, ხელებზე სანდლებს აცმევდნენ, რომ უცაბედად გაღვიძებულს, იმ სანდლებით გაეწმინდა სახე - ამის გაკეთებაც უყვარდათ. ვერც ნამდვილ საფრთხეებს აუარა გვერდი. უპირველეს ყოვლისა, თავისი კონსულობისას კინაღამ დაკარგა თანამდებობა იმის გამო, რომ საკმაოდ სწრაფად ვერ ბრძანა, მოემზადებინათ და დაედგათ კეისრის ძმების, ნერონის და დრუზუსის ქანდაკებები. მერე მოსვენებას არ აძლევდნენ სხვადასხვა დასმენები, თან მარტო უცხოებისგან კი არა, საკუთარი მონებისგანაც. ხოლო როცა გერმანიკუსის შეთქმულების გახსნის მერე, სხვა გაგზავნილებთან ერთად გერმანიაში წავიდა, რათა იმპერატორისთვის მიელოცა, კინაღამ მოკვდა, - გაიუსი ისე ძალიან გაბრაზდა და გამძვინვარდა, სულ ცოფებს ჰყრიდა, რაკი საგანგებოდ გაუგზავნეს თავისი ბიძა, თითქოს პატარა ბიჭის სამეურვეოდ; და ზოგიერთი იმასაც აცხადებს, რომ თავისი სამგზავრო ტანსაცმლიანად კლავდიუსი მდინარეში გადააგდესო. და მას შემდეგ სენატში ყოველთვის ბოლოს აძლევდა ხმას კონსულარებიდან, რადგან დამცირების ნიშნად ყველაზე ბოლოს ეკითხებოდნენ. ერთი ისეთი ანდერძიც მიიღეს გაყალბებაზე საჩივრით, რომელზეც მისი ხელმოწერაც იყო. ბოლოს, იძულებული გახადეს, რვა მილიონი სესტერცი გადაეხადა ქურუმის ახალ თანამდებობაში, და ამან ისეთ მდგომარეობაში ჩააგდო, რომ სახელმწიფო ხაზინას ვალს ვეღარ უბრუნებდა და პრეფექტების ბრძანებულებით, მისი ქონება შეთავაზებული იყო გასაყიდად, ულაპარაკოდ, თანახმად გადასახადებზე კანონისა. ასეთ და მსგავს გარემოებებში გაატარა ცხოვრების დიდი ნაწილი და უცებ, ჭეშმარიტად, გასაკვირი შემთხვევის წყალობით იმპერატორის ხელისუფლებას მიაღწია. როცა გაიუსზე თავდასასხმელად ემზადებოდნენ, შეთქმულებმა მას ბრბო მოსწყვიტეს, თითქოს იმპერატორს მარტო დარჩენა უნდოდა და კლავდიუსიც სხვებთან ერთად შევიდა ოთახში, რომელსაც ჰერმესისა ერქვა; იქიდან, როგორც კი მკვლელობაზე შემოესმა, დაზაფრული გამოვარდა მეზობელ მზის გალერეაში და კართან ჩამოკიდებული ფარდების მიღმა დაიმალა. რომელიღაც ჯარისკაცმა, ახლოს რომ ჩაურბინა, მისი ფეხები დაინახა, მობრუნდა შესამოწმებლად, ვინ იმალებოდა ფარდის მიღმა, გამოათრია და იცნო კიდეც, და როცა გულგახეთქილი კლავდიუსი ფეხებში ჩაუვარდა, ჯარისკაცი მიესალმა როგორც იმპერატორს და თავის ამხანაგებთან მიიყვანა, რომლებმაც აღარ იცოდნენ, როგორ მოქცეულიყვნენ და უმიზნოდ შფოთავდნენ. ჯარისკაცებმა ტახტრევანზე დასვეს კლავდიუსი და რაკი მეტახტრევნეები გაიქცნენ, თავად, ერთიმეორის ჩანაცვლებით მიიყვანეს შიშისაგან აკნკალებული თავიანთ ბანაკში, ხოლო გზად შემხვედრი ბრბო იბრალებდა, თითქოს ეს უდანაშაულოდ მიჰყავდათ დასასჯელად.  ღამე ბანაკის მიწაყრილს გადაღმა გაატარა, დაცვით გარშემორტყმულმა, თავის სიცოცხლეზე დამშვიდებულმა, მაგრამ მომავლით შეწუხებულმა. კონსულებმა, სენატმა და ქალაქის კოჰორტებმა ფორუმი და კაპიტოლიუმი დაიკავეს მტკიცე გადაწყვეტილებით, გამოეცხადებინათ საყოველთაო თავისუფლება. ისიც მიიპატიჟეს სახალხო ტრიბუნების პირით კურიაში, რათა საბჭოში მიეღო მონაწილეობა, მაგრამ უპასუხა, რომ აკავებს ძალა და იძულება. თუმცა მეორე დღეს, როცა უკვე უთანხმოებით გადაღლილი სენატი თავისი ჩანაფიქრის განხორციელებას აყოვნებდა, გარშემო კი ბრბო შეკრებილიყო და ერთ ხელისუფალს მოითხოვდა და უკვე გაიძახოდა მის სახელსაც, - მაშინ შეიარაღებულ შეკრებაზე მეომრებისგან მიიღო ფიცი და თითოეულს თხუთმეტი ათას სესტერცს დაჰპირდა - პირველი კეისრებს შორის, ვინც ჯარის ერთგულება ფულით იყიდა. ძალაუფლებაში რომ განმტკიცდა, სხვა ყველაფერზე უწინ იზრუნა მეხსიერებიდან ამოეშალა ის ორი დღე, როცა სახელმწიფო მოწყობის სიმტკიცეში ეჭვი ეპარებოდათ. ამიტომ, დაადგინა, რომ ის ყველაფერი, რაც ითქვა და გაკეთდა ამ დროში, ნაპატიები და დავიწყებული ყოფილიყო; და ეს დადგენილება შეასრულა, სიკვდილით დაისაჯა რამდენიმე ტრიბუნი და ცენტურიონი გაიუსის წინააღმდეგ შეთქმულებიდან - როგორც მაგალითისათვის, ასევე იმიტომაც, რომ ისინი, როგორც გაირკვა, მის მოკვლასაც ითხოვდნენ. შემდეგ პატივისცემის ვალი დაუბრუნა ნათესავებს. ავგუსტუსის სახელი შეიქმნა მისთვის ყველაზე წმინდა და ყველაზე საყვარელი დასაფიცარი. თავის ბებია ლივიას ღვთიური პატივი არგუნა და ეტლი საცირკო პროცესიაში, რომელშიც შებმული იყო ოთხი სპილო, როგორც ავგუსტისათვის. მშობლებს დაუნიშნა საყოველთაო მოსახსენიებელი მსხვერპლი და დამატებით დედისათვის - ეტლი ცირკში და სახელი ავგუსტასი, სიცოცხლისას მისგან უარყოფილი. ძმის ხსოვნას პატივს მიაგებდა ყოველ ხელსაყრელ შემთხვევაში, ხოლო ნეაპოლის შეჯიბრებებზე მის პატივსაცემად ბერძნული კომედია დადგა და სასამართლოს გადაწყვეტილებით, თავადვე დააჯილდოვა ძმის მაგივრად გვირგვინით. მარკუს ანტონიუსსაც არ აუარა გვერდი პატივისცემის და აღიარების გარეშე; ერთხელ, ედიქტში მოიხსენია, რომ მამამის დრუზუსის დაბადების დღე კიდევ იმიტომაც უნდა აღნიშნოს ზეიმით, რომ ეს დღე პაპამის ანტონიუსის დაბადების დღეც არის. ტიბერიუსს მიუძღვნა მარმარილოს არკა პომპეუსის თეატრის მახლობლად, რომლის აგებაც ერთხელ დაადგინა სენატმა, მაგრამ არ ააშენა. და თუმცა გაიუსის ყველა დადგენილება გააუქმა, მაინც აკრძალა ზეიმად გამოეცხადებინათ კალიგულას სიკვდილის და თავისი ხელისუფლებაში მოსვლის დღე. თავად ამ ზეასვლაში მოკრძალებულად ეჭირა თავი, უბრალო მოქალაქესავით. იმპერატორის სახელი უარყო, უზომო პატივისცემაზე უარი თქვა, ქალიშვილის ნიშნობა და შვილიშვილის დაბადება წესებით იზეიმა, უხმაუროდ, ოჯახურ წრეში. არც ერთი გადასახლებული არ დაუბრუნებია სენატის თანხმობის გარეშე. იმის შესახებ, რომ მისთვის სასარგებლო იყო, კურიაში შეეყვანა პრეტორიელების პრეფექტები ანდა ჯარის ტრიბუნები, და რომ დამტკიცებულიყო მისი პროკურატორების სასამართლო გადაწყვეტილება, - მოწყალებასავით ითხოვდა. საკუთარ სამფლობელოში ბაზრის გასახსნელად ნებართვას კონსულებს სთხოვდა. თანამდებობის პირების გვერდით სასამართლოებზე უბრალო მრჩევლად იჯდა; იმათ მოწყობილ სანახაობებზე მთელ ბრბოსთან ერთად დგებოდა და ტაშის დაკვრით და შეძახილით ესალმებოდა. როცა ერთხელ სახალხო ტრიბუნები მივიდნენ მასთან, ბოდიში მოუხადა, სივიწროვის გამო რომ ვერ დასხამდა და ისე ვერ მოუსმენდა. ამ ყველაფრით მოკლე დროში მოიპოვა ხალხის დიდი სიყვარული და ერთგულება. როცა ოსტიაში მისი მოგზაურობის დროს გავრცელდა ცნობა, რომ თითქოს ჩასაფრებაში მოხვდა და მოკლეს, ხალხი შეძრწუნებული იყო და საშინლად სწყევლიდა მეომრებსაც, თითქოს როგორც მოღალატეებს, და სენატორებსაც, თითქოს როგორც მამისკვლელებს; ვიდრე, ბოლოს, მაგისტრატებმა ტრიბუნაზე არ გამოიყვანეს ჯერ ერთი მაცნე, მერე - მეორე, შემდეგ - ბევრიც, რომლებმაც დაადასტურეს, რომ კლავდიუსი ცოცხალია, არაფერი მოსვლია და უკვე უახლოვდება რომს. ამის მიუხედავად, თავდასხმების სრულად არიდება მაინც ვერ შეძლო. ემუქრებოდნენ ცალკეული ბოროტმოქმედებიც, შეთქმულებებიც, სამოქალაქო ომიც. ერთი კაცი პლებეებიდან მის საძინებელთან შუაღამისას დაიჭირეს ხანჯლით ხელში, ორი კიდევ მხედრების ფენიდან - ქუჩაში, ერთს ხანჯალი ჰქონდა ჯოხში, მეორეს - სანადირო დანა; პირველი თეატრის გამოსასვლელთან ელოდა, მეორეს მსხვერპლისშეწირვის დროს უნდოდა თავდასხმა მარისის ტაძრის წინ. ორატორების - პოლიონისა და მესალას შვილიშვილებმა, აზინიუს გალუსმა და სტატილიუს კორვინუსმა იმპერატორის გააზატებულთა და მონების მეტიწილი მონაწილეობით დაგეგმეს შეთქმულება სახელმწიფო გადატრიალების მიზნით. სამოქალაქო ომს იწყებდა ფურიუს კამილუს სკრიბონიანუსი, დალმატიის ლეგატი, მაგრამ ოთხი დღის შემდეგ ლეგიონერებმა მოკლეს, რომლებიც რაღაც სასწაულმა აიძულა, მოენანიებინათ ფიცის დარღვევა - ან შემთხვევით, ანდა ღვთაებრივი ნებით, როცა ნაბრძანები იყო, გამოსულიყვნენ ახალი იმპერატორის დასახმარებლად, ვერაფრით შეძლეს ვერც თავიანთი არწივების დაგვირგვინება, ვერც მიწიდან ამოძრობა და ვერც თავიანთი ნიშნების ადგილიდან დაძვრა. თუ წინებს არ ჩავთვლით, კონსულად ოთხჯერ იყო, ჯერ ორი წელი ზედიზედ და მერე ყოველ ოთხ წელიწადში; ბოლოს - ნახევარი წლის განმავლობაში, დანარჩენში - ორ-ორი თვით, თანაც მესამედ სცვლიდა ამ თანამდებობაზე გარდაცვლილ წინამორბედს, რაც ადრე არც ერთ მმართველს არ უქნია. სასამართლოს კონსულობისასა და კონსულობის გარეშეც დიდი გულმოდგინებით მართავდა, ოჯახური ზეიმების დღეებშიც კი, ზოგჯერ კი ძველ დღესასწაულებზეც და აკრძალულ დღეებშიც. კანონს ძირისძირობამდე არ მიჰყვებოდა ყოველთვის და ხშირად საქმიდან შთაბეჭდილების მიხედვით აწონასწორებდა იმათ სიმკაცრეს და აჩქარებულობას მოწყალედ და სამართლიანად. თუკი ვინმე სამოქალაქო სასამართლოში წააგებდა საქმეს მეტისმეტი მოთხოვნების გამო, იმათ საშუალებას აძლევდა, ხელახლა შეეტანათ საჩივარი; თუ ვინმე უმძიმეს დანაშაულში იყო გამოაშკარავებული, იმათ, - კანონიერი სასჯელის გადაჭარბებით, - გარეულ მხეცებში ჩააგდებინებდა ხოლმე. როცა თავად არჩევდა და გადაწყვეტილებებს ღებულობდა საქმეებზე, საკვირველი არათანაბრობით ირჯებოდა, - ხან წინდახედულად და გონივრულად მოიქცეოდა, ხან განუსჯელად და ნაჩქარევად, ზოგჯერ კი უგუნურებამდე სულელურად. მოსამართლეების სიებს რომ ამოწმებდა, მოდავეობის მიდრეკილების გამო გაათავისუფლა კაცი, რომელსაც როგორც ოჯახის მამას, შეიძლებოდა, შვებულება მიეღო და ამაზე გაჩუმდა. სხვა მოსამართლეს, რომელიც მის წინაშე იყო ბრალდებული კერძო საქმეზე და ჩიოდა, რომ ეს საქმე საიმპერატორო კი არა, უბრალო სასამართლოს უნდა განეხილა, - უბრძანა იქვე, მის წინაშე დაეცვა თავი, რათა თავისი ქცევით საკუთარ საქმეში ეჩვენებინა, კარგად განსჯიდა თუ არა უცხო საქმეებს.        ერთი ქალი არ აღიარებდა თავის ბიჭს შვილად, მაგრამ ვერც ერთმა შეძლო დამაჯერებელი მტკიცებულებების წარმოდგენა. კლავდიუსმა ქალს შესთავაზა, ცოლად გაჰყოლოდა იმ ახალგაზრდას და ამით გამოტეხა ის ქალი. როცა ერთი მხარე არ მოვიდოდა სასამართლოზე, უყოყმანოდ აცხადებდა იმათ წაგებულად, არ გაარჩევდა, არყოფნის მიზეზი საპატიო იყო თუ არა. ერთხელ ლაპარაკი იყო ანდერძის გადაკეთებაზე, ვიღაცამ იყვირა, რომ ამისათვის ხელები უნდა მოაჭრაო, იმან კიდევ მაშინვე უბრძანა, ჯალათი მოეყვანათ, ნაჯახითა და კუნძით. სხვა დროს ლაპარაკი იყო მოქალაქეობის უფლებაზე და დამცველებმა გააბეს უაზრო კამათი, მოპასუხე მანტიით უნდა გამოსულიყო თუ ტოგით; ხოლო იმან, თითქოს წახალისებულმა თავისი მიუმხრობლობით, მოპასუხეს უბრძანა, ტანსაცმელი გამოეცვალა ხოლმე იმის მიხედვით, ბრალმდებელი ლაპარაკობდა თუ დამცველი. ამბობენ, ერთ საქმეზე გამოაცხადა, და წერილობითაც კი: „მე მხარს ვუჭერ იმათ, ვინც სიმართლეს ლაპარაკობდა“ ამ ყველაფრით ისე წაიხდინა პატივისცემა, რომ დაუფარავი დაცინვით ექცეოდნენ. ვიღაცამ ბოდიში მოუხადა, რომ გამოძახებაზე მოწმე არ ჩამოვიდა პროვინციიდან, დიდხანს ლაპარაკობდა, რომ არაფრით შეეძლო ჩამოსვლა, მაგრამ არ ამბობდა, რატომ არ შეეძლო; და მხოლოდ გრძელი გამოკითხვის შემდეგ წარმოთქვა: „საპატიო მიზეზი აქვს, - მოკვდა“. სხვამ, დიდი მონდომებით რომ ემადლიერებოდა, რაკი მოპასუხეს საშუალება მისცა, თავი დაეცვა, დასძინა: „სხვათა შორის, სულ ასე ხდება!“ მე მოხუცებისგან მსმენია, რომ თითქოს დავის მოყვარულები ისე ბოროტად სარგებლობდნენ მისი მოთმინებით, რომ როცა მოსამართლის სკამიდან ჩამოსვლა უნდოდა, მარტო უკან დაბრუნებას კი არ მოუწოდებდნენ, არამედ ტოგის განაკიდეზე ანდა ფეხებში ჩაჭიდებულები იჭერდნენ კიდეც. და ეს აღარც გვაოცებს, რადგან ვიღაცა ბერძენმაც კი სასამართლო პაექრობაზე დაუყვირა: „შენ კიდევ ბებერიც ხარ და სულელიც!“ ერთმა რომაელმა მხედარმა, როგორც ცნობილია, მტრების ლაპარაკზე უსაფუძვლოდ ბრალდებულმა ქალებთან შეუფერებელ მოქცევაში, დაინახა, რომ მის წინააღმდეგ მოწმეებად იძახებენ და მოჰყავთ ყველაზე ნაკლებად სასურველი, გონჯი ქალები, და კლავდიუსს თავს დაატყდა სისულელის და დაუნდობლობის გამო ლანძღვით და სახეში ისეთი ძალით ესროლა სტილოსი და დაფა, რომ ძალიან დაუშავა ლოყა. იყო ცენზორიც - თანამდებობა, რომელიც არავის დაუკავებია დიდხანს, პლანკუსის და პავლუსის ცენზორობის ხანიდან. აქაც გამოამჟღავნა მერყეობა და ცვალებადობა, როგორც განზრახვებში, ასევე საქციელებში. მხედრების დათვალიერების დროს გაუკიცხავად გაუშვა ერთი ახალგაზრდა, გარეული ყველა მანკიერებაში, რაკი მამამისი არწმუნებდა, რომ შვილით მეტისმეტად კმაყოფილია; „მაგას ჰყავს თავისი ცენზორი“, - ასე თქვა. მეორე ახალგაზრდას, ჩამოყალიბებულ მაცდურსა და გარყვნილს, ურჩია, თავის ნამოქმედარში უფრო თავშეკავებული, ანდა ფრთხილი მაინც ყოფილიყო: „რაში მაინტერესებს, ვინ არის შენი საყვარელი?“ - ასე დასძინა. მეგობრების თხოვნით ვიღაცის სახელის გასწვრივ შენიშვნა რომ წაშალა, თქვა: „დაე, კვალი მაინც დარჩეს“.გამოჩენილი მოღვაწე, პირველი მთელი საბერძნეთის პროვინციაში, მოსამართლეების სიიდან ამოშალა და რომის მოქალაქეობაც ჩამოართვა ლათინური ენის უცოდინარობისათვის, რადგან საკუთარ ცხოვრებაზე ანგარიშის ჩაბარების უფლებას მხოლოდ თავისი სიტყვების თქმით იძლეოდა, დამცველის დაუხმარებლად. გაკიცხვა ბევრს გამოუცხადა, ხანდახან მოულოდნელად და არარსებული მიზეზებით. ზოგიერთს იმაზე, რომ მისი შეტყობინების და ნებართვის გარეშე გაემგზავრნენ იტალიიდან; ერთს იმაზე, რომ მეფეს აცილებდა პროვინციაში, ამასთან ისიც მოაგონა, რომ წინაპართა ხანაში რაბირუის პოსტუმუსიც კი ბრალდებული იყო რომაელი ხალხის დიდებულების შეურაცხყოფაში იმისათვის, რომ ალექსანდრიაში მეფე პტოლემეოსს აცილებდა, რათა მისგან ვალი მიეღო.ცდილობდა კიდევ მეტი სასჯელი დაედო, მაგრამ გამოძიების დაუდევრობით და მისდა სასირცხვილოდ თითქმის ყველა ეჭვმიტანილი უდანაშაულო აღმოჩნდა, - ვისაც უცოლობაში, უშვილობაში, სიღარიბეში სდებდა ბრალს, მათ დაამტკიცეს, რომ ცოლიანებიც არიან, მამებიც და მდიდრებიც; ხოლო იმან, ვისზეც ამბობდა, რომ მახვილით აპირებდა თავის მოკვლას, ტანსაცმელი გაიძრო და აჩვენა სხეული ჭრილობების გარეშე. მისი ცენზორობა კიდევ იმითაც იყო შესანიშნავი, რომ მდიდრულ ნამუშევარ ვერცხლის ეტლზე, რომელიც გასაყიდად იყო გამოტანილი სიგილარიაში, ბრძანა, ეყიდათ და მის თვალწინ დაეჭრათ; იმითაც, რომ ერთსა და იმავე დღეს ოცი ედიქტი გამოსცა, მათ შორის ორი, რომელთაგან ერთით წინადადებას იძლეოდა, კუპრი უკეთესად მოევლოთ კასრებისთვის, უდანაკარგოდ რომ აეღოთ ყურძნის მოსავალი; მეორეში კი აცხადებდა, რომ გველის ნაკბენის სამკურნალოდ იმაზე უკეთესი წამალი არ არსებობს, ვიდრე ურთხელის წვენია. მხოლოდ ერთხელ და ისიც უმნიშვნელოდ ილაშქრა. სენატმა აჩუქა ტრიუმფალური რეგალიები, მაგრამ ისინი თავის ღისებაზე მცირედად ჩათვალა, უღირსად იმპერატორის დიდებულებისთვის და დაიწყო ნამდვილი ტრიუმფის მიზეზის ძებნა. თავისი არჩევანი ბრიტანეთზე შეაჩერა, რომლის ხელყოფა იულიუს კეისრის შემდეგ არავის გაუბედავს და რომელიც ამ დროს ღელავდა, რაკი რომაელებიდან თავის გამომქცევებს უკან ვერ ღებულობდა. იქითკენ ოსტიადან გაცურა, ჩრდილო-დასავლეთის გრიგალური ქარების გამო კინაღამ ორჯერ ჩაიძირა, - ერთხელ ლიგურიის ნაპირებთან, მეორედ - სტოიჰადის კუნძულების შორიახლოს. ამიტომ მასილიადან გესორიაკუმამდე ფეხით მიდიოდა. მერე კი გადასვლა განახორციელა და რამდენიმე დღეში დაიმორჩილა კუნძულის ნაწილი უომრად და უსისხლოდ, წასვლიდან რამდენიმე თვის შემდეგ დაბრუნდა რომში და დიდი ზარზეიმით გადაიხადა ტრიუმფი. ამ სანახაობის საცქერად მარტო პროვინციების ნაცვლები კი არა, ზოგიერთი განდევნილიც მოიწვია. თავისი პალატინის სასახლის სახურავზე მტრის სხვა ალაფის გვერდით ზღვის გვირგვინიც გადმოჰკიდა, სამოქალაქოსთან ერთად - ნიშნად იმისა, რომ გადაკვეთა და თითქოს დაიმორჩილა ოკეანე. მის ეტლს მოჰყვებოდა მისი ცოლი მესალინა გადახურული ორთვალათი, მოჰყვებოდნენ ისინიც, ვინც ამ ომში მიიღო ტრიუმფალური სამკაულები, ყველა ფეხით და სენატორების ტოგები ეცვათ, მარტოდენ მარკუს კრასუს ფრუგი, რომელსაც უკვე ორჯერ მიეღო ეს ჯილდო, მოდიოდა აღკაზმული ცხენით და ისეთი ტუნიკა ემოსა, რომელზედაც პალმები გახლდათ გამოხატული. ქალაქის კეთილმოწყობა და მომარაგება მისთვის ყოველთვის დიდი ზრუნვის საგანი იყო. როცა ემილიანაში დიდი ხანძარი იყო, ზედიზედ ორ ღამეს ათევდა დირიბიტორიუმში; და რაკი არც ჯარისკაცები ყოფნიდათ და არც მონები, მან მამასახლისების დახმარებით ყველა ქუჩიდან გამოიძახა ხალხი, წინ ფულით სავსე ტომრები დაიდგა და იქვე აჯილდოებდა ყველას, დამსახურების მიხედვით. ხოლო როცა მომარაგებაში დაიწყო სირთულეები შეუწყვეტელი მოუსავლიანობის გამო, და ერთხელ თავად მას შუა ფორუმზე ბრბომ ლანძღვა დაუწყო და პურის ნარჩენები დაუშინა, - ასე რომ, ძლივს მოასწრო საიდუმლო გვირაბით სასახლემდე მიღწევა, - მას შემდეგ არაფრის წინაშე იხევდა უკან, რომ ზამთრის დროსაც კი არ შეჩერებულიყო ხორბლის შემოტანა. ვაჭრები მტკიცე მოგებით უზრუნველჰყო, დაპირდა, რომ ვინც ქარიშხლისგან იზარალებდა, იმათ ზარალს საკუთარ თავზე აიღებდა; ხოლო სავაჭრო ხომალდების აგებისათვის დიდი მოგებები დანიშნა ნებისმიერი ფენის პირებისათვის: . მოქალაქეებს - თავისუფლება პაპიას და პოპეას კანონიდან, ლათინებს - სამოქალქო უფლება, ქალებს - ოთხი შვილის უფლება. ეს დადგენილებები დღესაც ძალაშია. მშენებლობები იმდენად ბევრი არ დაუწყია, რამდენადაც მნიშვნელოვნები და აუცილებლები. მათგან მთავარი - წყალგაყვანილობა, დაწყებული გაიუსის მიერ, მერე კი წყალსადინარი ფუციუსის ტბიდან და ნავმისადგომი ოსტიაში; თუმცა იცოდა, რომ ამ ღონისძიებებიდან პირველი უარყოფილი იქნა ავგუსტუსის მიერ მარსიანელების დაუღალავი თხოვნებით, ხოლო მეორე არაერთხელ მოუფიქრებია ღვთაებრივ იულიუსს, მაგრამ შეჩერდებოდა ხოლმე სირთულეების გამო. კლავდიუსის აკვედუკით მან ქალაქში გამოიყვანა წყალი ტევადი და ახალი წყაროებიდან - ცერულეუსისა, კურციუსისა და ალბუდიგნუსისა, ხოლო ახალ ქვის არკებზე - მდინარე ანიოდან, და გაანაწილა მრავალ ლამაზად მოორნამენტებულ წყალსაცავში. ფუცინის ტბას ხელი მოჰკიდა არა მარტო სახელისათვის, არამედ მოგებისთვისაც, რაკიღა იყო ხალხი, ვინც ამოშრობის ხარჯებს საკუთარ თავზე აიღებდა, რათა მერე იმ ადგილზე დამშრალი მინდვრები მიეღოთ. ალაგ გადათხარა, ალაგ მთები გაჭრა, და თერთმეტ წელიწადში ააგო სამი მილის სიგრძის წყალსადენი, თუმცა ოცდაათი ათასი მუშა შეუსვენებლივ მუშაობდა ამ საქმეზე. ნავმისადგომი ოსტიაში ისე ააგო, რომ ზღვაში მიწაყრილები გააკეთა მარჯვნივ და მარცხნივ, ხოლო შესასვლელში, ღრმა ადგილში ტალღათმჭრელი დააყენა, - და რომ გაემაგრებინა, ამ ადგილას ის ხომალდი ჩაძირა, რომლითაც ეგვიპტიდან უზარმაზარი ობელისკი მოიტანეს, მრავალრიცხოვანი ხიმინჯებით გაამაგრა და მათზე აღმართა მაღალი კოშკი ალექსანდრიის ფაროსივით, რათა ღამღამობით მის შუქზე დაეჭირათ ხომალდებს გეზი. საჩუქრების გულუხვ დარიგებას ხშირად მოუწყობდა ხოლმე ხალხს. დიდ და მრავალრიცხოვან სანახაობებს აჩვენებდა, და მხოლოდ ჩვეულებრივებს და ჩვეულებრივ ადგილებზე კი არა, ახლებსაც იგონებდა, აღადგენდა ძველებს და წარმოადგენდა იქ, სადაც მანამდე არავინ. პომპეუსის თეატრის კურთხევაზე, რომელიც მან აღადგინა ხანძრის შემდეგ, თამაშები შუა ორქესტრაზე დადგმული ტრიბუნიდან გახსნა, სადაც ზედა ტაძარში ლოცვების შემდეგ დაეშვა უხმოდ მჯდომ მაყურებელთა რიგებს შორის. იზეიმა ასწლიანი თამაშებიც იმ მიზეზით, რომ თითქოს ავგუსტუსს დროზე ადრე გაემართოს და დადგენილ ვადას არ დალოდებოდეს, - თუმცა თავის „ისტორიაში“ აცხადებს, რომ ავგუსტუსმა, დიდი ხნის შესვენების შემდეგ, დაკვირვებით გამოითვალა ჩავლილი წლები და ზუსტ დროს აღადგინა ეს ზეიმი. ამიტომ ბევრი იცინოდა იმაზე, გამომცდებელი საზეიმო ჩვეულების მიხედვით როგორ ეპატიჟებოდა ყველას დღესასწაულზე, რომელიც არავის უნახავს და ვერც ნახავს, - ჯერ კიდევ ცოცხლები იყვნენ ამ ზეიმის მნახველები; და ზოგიერთი აქტიორი, რომელიც მაშინ გამოდიოდა, ამჯერადაც მონაწილეობდა სანახაობებში. საცირკო სანახაობებს ხშირად აწყობდა ვატიკანზეც, და ხანდახან ყოველი ხუთი რბოლის შემდეგ აჩვენებდა ცხოველებთან ბრძოლას. დიდ ცირკში მარმარილოს გადაღობილები დადგა და მოოქროვილი მოსახვევი ძელები, - ადრე ერთიც და მეორეც ტუფის და ხისა იყო, - და გამოყო განსაკუთრებული ადგილი სენატორებისათვის, რომლებიც ადრე სხვებთან ერთად ისხდნენ. აქ ეტლების შეჯიბრებების გარდა, წარმოადგენდა ტროას თამაშებს და აფრიკულ ცხოველებთან ბრძოლას პრეტორიანელი მხედრების მონაწილეობით და, ტრიბუნებისა და თავად პრეფექტების მეთაურობით, ასევე გამოჰყავდა თესალიის მხედრები ველური ხარებით, რომლებსაც ისინი დასდევენ მთელ ცირკში, მერე დაღლილებს ზურგზე შემოახტებიან და რქებში ხელების ჩავლებით ძირს დასცემენ ხოლმე. გლადიატორთა ბრძოლებს ბევრჯერ და მრავალ ადგილზე აჩვენებდა; თავისი მმართველობის ერთი წლის თავზე პრეტორიანელთა ბანაკში გამართა, მაგრამ ველური ცხოველების და მდიდრული მორთულობის გარეშე, და სეპტაში - მთლიანად და ჩვეულებრივი სახით. იქვე გაიმართა რიგგარეშე წარმოდგენა, მოკლე და ცოტამაყურებლიანი, რომელსაც მან „კალათა“ დაარქვა, რადგან იმის შესახებ პირველად რომ აცხადებდა, ასეთი ედიქტით მიიწვია ხალხი: „ეს არის, როგორც იმპროვიზირებული საჭმელი, სახელდახელოდ მომზადებული“. ამგვარ თამაშებზე ყოველთვის უბრალოდ და თავისუფლად ეჭირა თავი. როცა გამარჯვებულებს ჩაუთვლიდნენ ოქროს მონეტებს, მარცხენა ხელს გამოსწევდა და მაყურებელთან ერთად, ხმამაღლა, თითებზე დათვლით უსწორებდა ანგარიშს. ბევრჯერ მოუწოდებდა მაყურებელს სამხიარულოდ, „მასპინძლებს“ ეძახდა და, უკბილო და გრძელ ხუმრობებს მოაყოლებდა ხოლმე. მაგალითად, როცა გლადიატორ პალუმბუსის განთავისუფლებას ითხოვდნენ, თქვა, რომ მიცემს, „თუკი ნებას მისცემენ“; სხვათა შორის, ერთხელ საკმაოდ დროულად და კარგად მოიქცა, - ერთ მრბოლელ გლადიატორს საპატიო გადადგომა უბოძა იმისი ოთხი შვილის თხოვნით და მაყურებლის ხმაურიანი მხარდაჭერით, მერე იქვე გამოჰკიდა განცხდება, სადაც ხალხს მიუთითებდა, რა კარგია შვილების ყოლა, თუკი გლადიატორიც კი, როგორც დაინახეთ, იმათში დამცველებსა და მხარდამჭერებს პოულობს. მარისის მინდორზე სამხედრო წარმოდგენა გამართა, რომელიც გამოხატავდა ქალაქის აღებას და გაძარცვას, მერე კი ბრიტანელი მეფეების ქედის მოხრას, და თავად იქვე იჯდა მხედართმთავრის ლაბადით და ისე მეთაურობდა. სანამ ფუცინუსის ტბიდან წყალს გაუშვებდა, შიგ საზღვაო ბრძოლა მოაწყო. მაგრამ როცა მეომრებმა იყვირეს: „სალამი, იმპერატორო, სიკვდილისთვის მზადმყოფნი მოგესალმებით!“ ხოლო იმან მიუგო: „ან ჰო და ან - არა!“ და რაკი ამ სიტყვებში შეწყალება დაინახეს, ყველამ უარი თქვა ბრძოლაზე. კლავდიუსი დიდხანს ყოყმანობდა, ცეცხლით და მახვილით ხომ არ გასწორებოდა, მაგრამ მერე თავისი ტახტიდან ჩამოხტა, თავისი სასაცილოდ მოყანყალე სიარულით გაუყვა ტბის ნაპირს და ნაწილობრივ მუქარით, ნაწილობრივ დაპირებებით აიძულა, ბრძოლაში გასულიყვნენ. ამ ბრძოლაში მონაწილეობდა სიცილიის და როდოსის ფლოტები, თითოეულს თორმეტ-თორმეტი ტრირემი ჰქონდა, ხოლო ბრძოლის დაწყების ნიშანს აძლევდა ვერცხლის ტრიტონი, რომელიც მექანიკური მოწყობილობის მეშვეობით ამოდიოდა წყლიდან. საღვთო ჩვეულებებში, სამოქალაქო და სამხედრო წესებში, ყველა ფენასთან დამოკიდებულებაში, როგორც რომში, ისე პროვინციაში, ბევრი რამ შეცვალა, აღადგინა დავიწყებული და ახალიც შემოიღო. ქურუმების კოლეგიებში ახალი წევრების მიღებას რომ სთავაზობდა, ყველას სახელთან დაუყოვნებლივ წარმოთქვამდა ფიცს; ფხიზლად ადევნებდა თვალს, რომ ოდნავ მიწისძვრაზეც კი რომში პრეტორს კრება მოეწვია და საქმეები შეეჩერებინა, ხოლო თუკი კაპიტოლიუმის თავზე ავისმომასწავებელი ფრინველი გამოჩნდებოდა, ლოცვები ეწყობოდა, და ისიც ღმერთების მსახურებსა თუ მონებს გაუშვებდა წინასწარ და ამ ღონისძიებას თავად ხელმძღვანელობდა როსტალური ტრიბუნიდან დიადი პონტიფიკოსის უფლებით. ხომალდების წარმოება, ადრე ზაფხულის და ზამთრის პერიოდებად დაყოფილი, უწყვეტი გახადა. სასიკვდილო რწმუნებების საქმეები, რომლებიც თანამდებობის პირებს ეძლეოდათ ყოველი წლისათვის და მხოლოდ რომში, მან დიდი ხნით გასცა და პროვინციის ხელისუფლებასაც. პაპიას და პოპეას კანონში გააუქმა ტიბერიუსის დამატებული სტატია იმის თაობაზე, რომ სამოცი წლის კაცს უკვე აღარ შეუძლია შთამომავლობის გაჩენა. დააგინა, რომ მეურვეები ობლებს დანიშნოდათ რიგგარეშე და კონსულების მიერ; და რომ პირები, გასახლებულები პროვინციების მაგისტრატების მიერ, არ დაშვებულიყვნენ იტალიაში და რომში. ასევე შემოიღო გადასახლების ახალი სახეობა, - ზოგიერთ პირს აუკრძალა ქალაქიდან გასვლა სამ მილზე შორს. სენატში, როცა განსაკუთრებული მნიშვნელობის საქმეებზე აპირებდა მოხსენებას, ორ კონსულს შორის ჯდებოდა ანდა სახალხო ტრიბუნების სკამზე. შვებულების ნებართვების გაცემა, რისთვისაც ადრე სენატს მიმართავდნენ, თავისი შეხედულებისამებრ დაიწყო.კონსულის სამშვენისებს მეორე თანრიგის პროვინციის ნაცვლებსაც ანიჭებდა. იმათ, ვინც უარს იტყოდა სენატორის ღირსებაზე, ართმევდა მხედრისასაც. მიუხედავად იმისა, რომ თავიდან პირობა დადო, რომ სენატში მხოლოდ ისინი აერჩიათ, ვისი წინაპრებიც მეხუთე მუხლამდე რომის მოქალაქეები იყვნენ, ერთხელ სენატორის ღისება მიანიჭა აზატის შვილსაც კი, - მართალია, იმ პირობით, რომ მანამდე ნაშვილები ყოფილიყო რომაელი მხედრის მიერ. საყვედურების თავიდან ასარიდებლად გამოაცხადა, რომ ცენზორი აპიუს ბრუციანი, მისი გვარის მამამთავარი ირჩევდა სენატში აზატებს, - ის ვერ ხვდებოდა, რომ აპიუსის ხანაში და მერეც აზატები ერქვათ არა იმათ, ვინც თავად მიიღებდა განთავისუფლებას, არამედ მათ შვილებს, რომლებიც უკვე თავისუფლებად იბადებოდნენ. კვესტორების კოლეგიას გზების მოკირწყვლის ნაცვლად გლადიატორების თამაშების მოწყობა დაავალა; და კვესტორები გაათავისუფლა თავიანთი მოვალეობებისგან გალიასა და ოსტიაში, და სატურნის ტაძრის ხაზინის ზედამხედველობა დაუბრუნა, რაც მანამდე პრეტორებს, ან როგორც ახლაა, ყოფილ პრეტორებს ეკუთვნოდათ. სილანუსს, თავისი ქალიშვილის საქმროს ტრიუმფალური სამშვენისები ჯერ კიდევ მაშინ დაუნიშნა, როცა ის მოზარდი იყო, ხოლო მოზრდილებს ისე ფართოდ და ადვილად ურიგებდა, რომ დადიოდა წერილი ყველა ლეგიონის სახელით და თხოვნით, რომ კონსულის წოდების ლეგატებს, ჯარს რომ ჩაიბარებდნენ, მაშინვე მიეღოთ ტრიუმფალური სამშვენისები და არ ეძებნათ ნებისმიერი მიზეზი ომის წამოსაწყებად. ავლუს პლავტიუსს ოვაცია დაუნიშნა, ხოლო როცა ის რომში შემოვიდა, შესახვედრად გამოვიდა და მიაცილებდა კაპიტოლიუმზე და კაპიტოლიუმიდან, მარცხენა მხარეზე მიჰყვებოდა. ხოლო გაბინიუს სეკუნდუსს, რომელმაც გერმანული ტომი კავხები დაამარცხა, უფლება მიანიჭა მეტსახელად კავხუსი მიეღო.მხედრებისთვის სამხედრო სამსახურის გავლის ასეთი რიგი დააწესა, რომ დასაწყისისთვის ჯერ კოჰორტას მიიღებდნენ, მერე ცხენოსან რაზმს და, ბოლოს, ლეგიონს; დაუნიშნა მათ ჯამაგირი და შემოიღო პირობითი სამსახური, რომელსაც ერქვა „არასაწესდებო“, რომელიც შეიძლებოდა ემსახურათ დაუსწრებლად და მხოლოდ სახელით. სენატის ბრძანებულებით, ჯარისკაცებს აუკრძალა სენატორების სახლში შესვლა მისასალმებლად. აზატებს, რომაელ მხედრებად რომ ასაღებდნენ თავს, ქონება ჩამოართვა, ხოლო ისინი, ვისზედაც პატრონები ჩიოდნენ უმადურობის გამო, ისევ მონობაში დააბრუნა, ხოლო იმათ გამომსარჩლებლებს გამოუცხადა, რომ აღარ მიეცათ თხოვნები აზატებზე. და რაკი ზოგიერთს არ სურდა, თანხა დაეხარჯა ავადმყოფი და გამოფიტული მონების სამკურნალოდ, მათ აგდებდა ესკულაპეს კუნძულზე; ეს გადაგდებული მონები მან თავისუფლებად გამოაცხადა; თუ გამოჯანმრთელდებოდნენ, არ უნდა დაბრუნებოდნენ პატრონებს, ხოლო თუ პატრონი კუნძულზე გადაგდებას, თავისი მონის მოკვლას არჩევდა, მაშინ მკვლელობაში დაედებოდა ბრალი. მოგზაურებს ედიქტით აუკრძალა სხვანაირად გაევლოთ იტალიის ქალაქები, თუ არა ფეხით, სარწეველათი და ტახტრევნით. პუტეოლაში და ოსტიაში თითო-თითო კოჰორტა ჩააყენა ხანძრების აღსაკვეთად. უცხოური წარმოშობის პირებს აუკრძალა მიეღოთ რომაული სახელები, - საგვარეულო მაინც. ვინც ტყუილად ასაღებდა თავს რომის მოქალაქედ, იმათ ესკვილინის მინდორზე ჰკვეთდნენ თავებს. პროვინციები აქაია და მაკედონია, რომლებიც ტიბერიუსმა თავი მმართველობაში აიღო, სენატს დაუბრუნა. ლიკიელებს დამღუპველი სამოქალაქო ომებისთვის თავისუფლება ჩამოართვა; როდოსელებს, რომლებმაც მოინანიეს ადრინდელი ცოდვები, თავისუფლება დაუბრუნა. ილიუმის მცხოვრებლები, როგორც რომაელი ხალხის წინაპრები, სამუდამოდ გაათავისუფლა ხარკისგან, გაახმაურა ბერძნულ ენაზე დაწერილი წერილი, რომელშიც სენატი და რომაელი ხალხი მეფე სელევკუსს მეგობრობას სთავაზობდა მხოლოდ იმიტომ, რომ თავიანთი თანატომელი ილიუმელები გაეთავისფლებინა ყოველგვარი მოსაკრებლებისგან. იუდევლები, სულ აღელვებულნი ქრისტუმის გამო, რომიდან გარეკა. გერმანელ ელჩებს ნება დართო, მსხდარიყვნენ ორქესტრაში, რაკი იმათი უბრალოება და სიმტკიცე მოეწონა - ისინი ხალხში დასვეს, მაგრამ იმათ, რაკი შეამჩნიეს, რომ პართელები და სომხები სენატორებთან ერთად სხედან, თავისით გადასხდნენ იქ და გამოაცხადეს, რომ არაფრით ნაკლები არ არიან იმათზე, არც მდგომარეობით და არც სიმამაცით. გალი დრუიდების მსახურება, არაადამიანურად საშინელი და რომაელ მოქალაქეთათვის აკრძალული ჯერ კიდევ ავგუსტუსის დროს, სულ გაანადგურა. და პირიქით, ელევსინის სიწმინდეების გადმოტანას ატიკიდან რომში ცდილობდა, ხოლო ვენერა ერიკინას ტაძარი სიცილიაში, სიძველისაგან დანგრეული, მისი წინადადებით, აღადგინეს რომის სახელმწიფო ხაზინის ხარჯზე. მეფეებთან ხეშეკრულებებს ფორუმზე დადებდა ხოლმე, მსხვერპლად ღორი მოჰყავდა და ამბობდა ფეციალების ძველ წართქმას. თუმცა ესეც, და სხვაც, და მთელი მისი მმართველობა ნაკარნახევი იყო არა იმისგან, არამედ იმისი ცოლების და აზატების მიერ; და ისიც თითქმის ყოველთვის და ყველაფერში ისე იქცეოდა, როგორც იმათთვის იქნებოდა სასურველი და სასარგებლო. ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში ორჯერ იყო დანიშნული, ჯერ ემილია ლეპიდასთან, ავგუსტუსის შვილთაშვილთან, მერე ლივია მედულინასთან, მაშინ რომ კამილას სახელს ატარებდა და წარმომავლობით იყო დიქტატორ კამილუსის უძველესი საგვარეულოდან. პირველი ჯერ კიდევ გოგო იყო, როცა უარყო, რაკი მისი მშობლები ავგუსტუსის მტრები იყვნენ; მეორე ავადმყოფობისგან იმ დღეს გარდაიცვალა, როცა ქორწილი იყო დანიშნული. მერე ცოლად მოიყვანა პლავტია ურგულანილა, ტრიუმფატორის შვილი; მერე - ელია პეტინა, კონსულარის ქალიშვილი. ორივეს გაშორდა, პეტინას - წვრილმან ჩხუბზე, ხოლო ურგულანილას - სკანდალური და თავხედური ღალატისა და მკვლელობაში მონაწილეობაზე ეჭვისათვის. ამათ მერე ცოლად მოიყვანა ვალერია მესალინა, თავისი ბიძაშვილის, მესალა ბარბატუსის ქალიშვილი. მაგრამ როცა გაიგო, რომ სხვა სამარცხვინო და ბოროტი საქმეების გარდა, ეს ქალი გაიუს სილიუსს გაჰყოლია ცოლად და მოწმეების თანდასწრებით მოუწერია ხელშეკრულებისთვის ხელი, სიკვდილით დასაჯა ეს ქალი და თავის პრეტორიელ დაცვასთან დაიფიცა, რომ რაკი მისი ცოლების მოყვანა წარუმატებლად დამთავრდა, ამიერიდან ქვრივი იქნება, და თუკი თავს ვერ შეიკავებს, დაე, თავიანთი ხელით აჩეხონ. და მაინც თავი ვერ შეიკავა ახალი ქორწინებებისგან - ხან პეტინასთან, რომელიც თავადვე გააგდო ოდესღაც, ხან ლოლია პავლინასთან, რომელის გათხოვილი იყო გაიუს კეისარზე. თუმცა, აგრიპინას ცბიერების მახეში გაბმულმა, რომელიც მისი ძმის, გერმანიკუსის ქალიშვილი იყო და, კოცნისა და ნათესაური მოფერების უფლებით სარგებლობდა, მოძებნა ადამიანები, რომლებმაც უახლოეს სხდომაზე შესთავაზეს სენატს, დაევალდებულებინა კლავდიუსი, რომ ცოლად მოეყვანა აგრიპინა, თითქოსდა სახელმწიფოს კეთილდღეობისთვის და ამნაირი ქორწინებების უფლება ყველასთვის მიეცათ, თუმცა მანამდე სისხლის აღრევად ითვლებოდა. და ერთი დღის მერე ქორწილიც გადაიხადა; მაგრამ იმის მაგალითს არავინ მიბაძა, ერთი აზატისა და ერთი ბებერი ცენტურიონის გარდა, რომლის ქორწილსაც პატივი მიაგო თავისი და აგრიპინას დასწრებით. შვილები თავისი სამი ცოლიდან ჰყავდა: ურგულანილადან - დრუზუსი და კლავდიუსი; პეტინადან - ანტონიუსი; მესალინადან - ქალიშვილი ოქტავია და ბიჭი, რომელსაც ჯერ გერმანიკუსი დაარქვეს, მერე - ბრიტანიკუსი. დრუზუსი დევნილობის ამოწურვისას გარდაეცვალა, - მსხლის მაღლა აგდებაობას თამაშობდა და პირით რომ დაიჭირა, დაიხრჩო. მანამდე რამდენიმე დღით ადრე, კლავდიუსი დაინიშნა სეიანუსის ქალიშვილზე და ამიტომ უცნაურად მეჩვენება, რომ ზოგიერთი განცხადების თანახმად, ეს ბავშვი ვერაგულად მოკლა სეიანუსმა. კლავდია გაჩნდა მისი აზატის, ბოტერისგან; და თუმცა ის დაიბადა გაშორებიდან ხუთი თვის შემდეგ და უკვე აჭმევდნენ კიდეც, მან ბრძანა, დედის კართან დაეტოვათ შიშველი. ანტონია ცოლად გაატანა გნეუს პომპეუს მაგნუსს, მერე ფავსტუს სულას, ორ დიდგვაროვან ახალგაზრდას; ხოლო ოქტავია - თავის ნაშვილებ ნერონს, თუმცა ის უკვე დანიშნული იყო სილანუსზე. ბრიტანიკუსი დაიბადა მისი მმართველობის მეოცე დღეს, თავის მეორე კონსულობაში. კლავდიუსმა ის არაერთხელ წარუდგინა ხალხსა და ჯარისკაცებს, შეკრებებზე ხელში აყვანილი გამოჰყავდა, სანახაობებზე მუხლებზე ეჯდა ან მაღლა აყვანილი ეჭირა და ბედნიერ მომავალს უსურვებდა მაყურებლის ტაშის გრიალში. თავისი სიძეებიდან ნერონი იშვილა, პომპეუსი და სილანუსი არა თუ მოიშორა, არამედ დასაჯა. აზატებიდან განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა საჭურის პოსიდეს, რომელსაც ბრიტანეთის ტრიუმფისას საპატიო შუბი უწყალობა, როგორც მეომარს; არანაკლებ უყვარდა ფელიქსიც, რომელიც კოჰორტების და ცხენოსნების მეთაურად დანიშნა იუდეაში, და რომელიც გახდა სამი დედოფლის მეუღლე; და გარპოკრატე, რომელსაც მისცა უფლება რომში ტახტრევნით ევლო და სახალხო სანახაობები მოეწყო. და კიდევ უფრო მეტად - პოლიბიუსი, თავისი მრჩეველი სამეცნიერო საკითხებში, რომელსაც სეირნობისასაც კი ორივე მხრიდან კონსულები მიჰყვებოდნენ; მაგრამ ყველაზე წინ აყენებდა ნარცისსუსს, მრჩეველს შეწყალების საქმეებში და პალანტს, მრჩეველს ფულის საკითხებში. სენატს სიამოვნებით აძლევდა საშუალებას, რომ ესენი დაეჯილდოებინათ არა მხოლოდ დიდი ფულით, არამედ კვესტორის და პრეტორის ღირსების ნიშნებითაც, ხოლო თავად ამათი ისეთ ქურდობები და დატაცებები გამორჩებოდა ხოლმე, რომ ერთხელ, როცა ხაზინაში უფულობაზე ჩიოდა, მახვილგონივრულად უთხრეს, რომ ფული იმდენი ექნება, ვერც კი დაითვლის, მხოლოდ წილში უნდა შევიდეს თავის აზატებთან. და აი, როგორც მე ვთქვი, ამ ადამიანების და თავისი ცოლების ისეთ მორჩილებაში იყო, რომ მმართველივით კი არ იქცეოდა, არამედ მსახურივით, - ამათგან ნებისმიერის სარგებლისთვის, სურვილებისთვის, ახირებებისთვის გულუხვად გასცემდა თანამდებობებს, მხედართმთავრობას, შეწყალებებს, სასჯელებს, და თავად, როგორც წესი, არაფერი უწყოდა ამაზე. საჭირო არც არის წვრილმანების ჩამოთვლა - ჯილდოების შეჩერება, შეცვლილი განაჩენები, საიდუმლოდ ჩასწორებული ანდა დაუფარავად ყალბი დანიშვნების ბრძანებები. მაგრამ თვით აპიუს სილანუსი, თავისი სიძე, ორი იულიაც კი, დრუზუსისა და გერმანიკუსის ქალიშვილები სასიკვდილოდ გაუშვა, ბრალდების დაუმტკიცებლად და თავის მართლების მოუსმენლად, ხოლო იმათ კვალს გნეუს პომპეუსი, თავისი უფროსი ქალიშვილის ქმარი და ლუციუს სილანუსი, უმცროსი ქალიშვილის საქმროც გაუყენა. ამათგან პომპეუსი საყვარელ ბიჭთან ხვევნა-კოცნისას აჩეხეს, სილანუსი აიძულეს პრეტორის თანამდებობიდან გადამდგარიყო იანვრის კალენდებამდე ოთხი დღით ადრე და თავი მოეკლა ზუსტად ახალ წელს, როცა კლავდიუსი და აგრიპინა ქორწილს იხდიდნენ. ოცდათხუთმეტი სენატორი და სამასზე მეტი რომაელი მხედარი ამოწყვიტეს იშვიათი გულგრილობით და როცა ერთმა ცენტურიონმა, რომელიც მოახსენებდა ერთი კონსულის დასჯაზე, დასძინა, რომ ბრძანება შესრულებულია, კლავდიუსმა მოულოდნელად განაცხადა, რომ არავითარი ბრძანება არ გაუცია; თუმცა ჩადენილი გაამართლა, რადგან აზატებმა დაარწმუნეს, რომ ჯარისკაცებმა აღასრულეს თავისი ვალი, რათა შური ეძიათ იმპერატორისთვის ინსტრუქციების გარეშე. და უკვე ყველანაირ დამაჯერებლობას სცილდება ის, რომ მესალინასა და მისი საყვარლის, სილიუსის ქორწილში თავად იყო მოწმეებში, ვინც ხელი მოაწერეს საქორწილო ხელშეკრულებას, - ის დაარწმუნეს, თითქოს ეს საგანგებოდ არის გათამაშებული, რათა მოიგერიონ და სხვაზე გადაიტანონ მოსალოდნელი ხიფათი, რომელიც რომელიღაც ნიშნებით ეცნობა. მისი გარეგნობა მოკლებული არ იყო დიდებულებას და ღირსებას, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როცა იდგა, იჯდა ან, განსაკუთრებით, იწვა; მაღალი იყო, სხეულით მკვრივი, სახე და ჭაღარა თმა ლამაზი, კისერი მსხვილი. მაგრამ როცა დადიოდა, სუსტი მუხლები ღალატობდა, ხოლო როცა რამეს აკეთებდა, ისვენებდა ან კითხულობდა, ბევრი რამე აგონჯებდა, - სიცილი უსიამოვნო ჰქონდა, მრისხანება - საზიზღარი, ტუჩებზე ქაფი მოადგებოდა, ცხვირიდან მოსდიოდა, ენა ებმოდა, თავი შეუჩერებლად უცახცახებდა, პატარა მოძრაობაზე - განსაკუთრებით. მისი ჯანმრთელობა, თუმცა კი ოდესღაც სუსტი იყო, მმართველობის მთელი დროის განმავლობაში შესანიშნავი ჰქონდა, თუ არ ჩავთვლით ტკივილებს მუცელში, რომლებიც, მისი თქმით, ისეთი მტანჯველი იყო, იძულებულს ხდიდნენ, თვითმკვლელობაზე ეფიქრა. მდიდრულ ქეიფებს აწყობდა და ხშირადაც. ასე რომ, ყველაზე ფართო პალატებში იშვიათი არ იყო მაგიდათან დამჯდარი ექვსასი კაცი. ქეიფობდა ფუცნის ტბის წყალსადენზეც და კინაღამ დაიხრჩო, როცა მოვარდნილი წყალი ნაპირებიდან გადმოვიდა. ყველა სადილზე თავის ბავშვებსაც დაპატიჟებდა ხოლმე ბიჭებით და გოგონებით დიდგვაროვანთა ოჯახებიდან, - ძველი ჩვეულებით, ისინი საკმების წინ ისხდნენ და ყველასთან ერთად ჭამდნენ. ერთხელ იეჭვა, რომ ერთმა სტუმარმა მოიპარა ოქროს კოვზი - მომდევნო დღეს ამ სტუმრის წინ თიხის ფინჯანი დადგეს. ამბობენ, რომ აპირებდა განსაკუთრებული ედიქტით დაეშვა ქეიფისას ქარების გამოშვება, რაკი შეიტყო, ვიღაც როგორ ცუდად გახდა იმის გამო, რომ რცხვენოდა და თავს იკავებდა. ყოველთვის და ყველგან საჭმელად და დასალევად მიისწრაფოდა. ერთხელ, ავგუსტუსის ფორუმზე რომ თავმჯდომარეობდა სასამართლოს, მოიხიბლა იმ კერძის სურნელით, რომელიც მეზობლად, მარსის ტაძარში, სალიის ქურუმებისთვის მზადდებოდა, ჩამოვიდა მოსამართლის ტახტიდან, ავიდა ტაძარში და ქურუმებთან ერთად წამოუწვა ტრაპეზს. მაგიდიდან მანამ არ ადგებოდა, სანამ არ დამძიმდებოდა და არ გაიბერებოდა, და მაშინვე წვებოდა გულაღმა, რათა ძილამდე შეემსუბუქებინათ მუცელი ბუმბულის ჩადებით დაღებულ პირში.        ეძინა ცოტა და შუაღამემდე არ იძინებდა, სამაგიეროდ ხანდახან შუადღისას წასთვლემდა, სასამართლოზე და ორატორები, საგანგებოდ რომ იმაღლებდნენ ხმას, ძლივს აღვიძებდნენ. ქალებისკენ ლტოლვა უსაზღვრო ჰქონდა, სამაგიეროდ კაცების მიმართ საერთოდ გულგრილი იყო. კამათლის თამაშის დიდი მოყვარული იყო და ამაზე წიგნიც გამოუშვა. თამაშობდა მოგზაურობებში, დაფას ისე მოუხდენდა ეტლს, რომ კამათლებს არ ეხტუნავა. მისი ბუნებრივი მძვინვარება და სისხლისმოყვარეობა ჩანდა როგორც დიდ, ასევე პატარა ამბებში. დაკითხვებზე წამებას და მამისმკვლელთა დასჯას დაუყოვნებლივ აიძულებდა თავის თვალწინ. ერთხელ, ტიბურში მოისურვა სიკვდილით დასჯა ძველი ჩვეულებით, დამნაშავეები უკვე მიბმულები იყვნენ ძელებზე, მაგრამ ჯალათი ვერ იპოვეს; მაშინ რომიდან გამოიძახა ჯალათი და მოთმინებით ელოდა საღამომდე. გლადიატორთა თამაშებზე, თავისებს თუ სხვებისას, ყოველთვის უბრძანებდა, მოეკლათ ისიც, ვინც შემთხვევით წაიქცეოდა, განსაკუთრებით რეტიარიები, თანაც ისე, რომ მომაკვდავთა სახეები დაენახა. როცა ორმა გლადიატორმა სასიკვდილოდ დაჭრა ერთმანეთი, მაშინვე ბრძანა, ორივეს მახვილებიდან მისთვის პატარა დანები გაეკეთებინათ. ცხოველებთან ბრძოლა და შუადღის ხოცვა-ჟლეტა ისე იტაცებდა, რომ სანახაობაზე დილაადრიან მიდიოდა და მაშინაც იქ რჩებოდა, როცა სხვები სადილზე გადიოდნენ. გარდა ადრევე დანიშნული მებრძოლებისა, არენაზე აგზავნიდა ხალხს უბრალო და შემთხვევითი მიზეზებით - მაგალითად, მუშებს, მოსამსახურეებს და მათ მსგავსებს, თუკი ცუდად მუშაობდა მანქანა, ამწევი ან რამე სხვა. ერთხელ თავისი მონა-მოსახელეც კი აიძულა, ეომა როგორც იყო, ტოგაში. მაგრამ ყველაზე მეტად უნდობლობა და ლაჩრობა სჭირდა. მმართველობის პირველ დღეებშიც კი, როცა ცდილობდა უბრალოდ და ყველასთვის ხელმისაწვდომად ეჩვენებინა თავი, ქეიფზე მსახურების ნაცვლად მხოლოდ შუბოსნების და კარისკაცების დაცვით გამოდიოდა, ხოლო ავადმყოფები რომ უნდა მოენახულებინა, ყოველთვის ბრძანებდა, წინდაწინ გაეჩხრიკათ საძინებელი, შეემოწმებინათ ლეიბები და ზეწრები. შემდეგში იმათაც კი, ვინც მისასალმებლად მიდიოდა, უმკაცრესად ჩხრეკდნენ. დიდი წვალებით და მოგვიანებით დაეთანხმა, ხელების ფათურისაგან ეხსნა ქალები, ბიჭები და გოგონები; და რომ არ ჩამოერთვათ მომყოლებისათვის და მწერლებისთვის კალმები და სტილოსები, წვეტიანი რკინის ჩხირები საწერად. კამილუსმა რომ ამბოხება დაიწყო, დარწმუნებული იყო, რომ კლავდიუსს უომრადაც დააშინებდა და, შეურაცხყოფებით და მუქარით აღსავსე წერილი გაუგზავნა გადადგომისა და კერძო პირად წყნარი ცხოვრების მოთხოვნით, რაზედაც კლავდიუსმა შეკრიბა სახელმწიფოს პირველი პირნი და ეკითხებოდა, რომ, მართლაც, ხომ არ დაეჯერებინა კამილუსისთვის. ხოლო ცრუ ჭორმა რაღაც შეთქმულებაზე ისე დაზაფრა, რომ ხელისუფლებიდან ჩამოშორება გადაწყვიტა. ხოლო, როგორც უკვე გიამბეთ, მსხვერპლის შეწირვის დროს მის მახლობლად რომ ხანჯლიანი კაცი შეიპყრეს, მაშინ სასწრაფოდ, გამომცხადებლების პირით, გამოიძახა სენატი, ცრემლებითა და კვნესით ჩიოდა თავის მწარე ხვედრზე, ყოველი მხრიდან მოსალოდნელ საფრთხეზე და მერე დიდხანს არ ენახვებოდა ხალხს. მესალინას დიდი სიყვარული გაუქრო არა იმდენად ცოლის საქციელით დამცირების სირცხვილმა, რამდენადაც საფრთხის წინაშე შიშმა, რაკი იფიქრა, რომ მესლინას ხელისუფლების ჩაგდება უნდა ხელში თავისი საყვარლის, სილიუსისათვის; და შესაბრალისი კანკალით გარბოდა ბანაკში და მთელი გზა იმას კითხულობდა, ხომ ისევ ძლიერი იყო მისი ხელისუფლება. არ არსებობდა დასმენა, არ მოიძებნებოდა ვინმე, სულ არარაობა დამსმენი, რომ კლავდიუსს სულ მცირე ეჭვზეც კი თავდაცვაზე და შურისძიებაზე არ დაეწყო ზრუნვა. მოდავეებიდან ერთმა, მისასალმებლად რომ მივიდა, ცალკე გაიყვანა და უთხრა, რომ სიზმარი ნახა, თითქოს იმპერატორი ვიღაცამ მოკლა; და ცოტა ხნის შემდეგ, თითქოს მკვლელი იცნოო, თავის მოწინააღმდეგეზე მიუთითა, რომელსაც შუამდგომლობა მოჰქონდა. და მაშინვე, დანაშაულზე წასწრებულივით, სიკვდილით დასასჯელად წაათრიეს. ამბობენ, რომ ამგვარი მიზეზითვე დაიღუპა აპიუს სილანუსი. მის განადგურებაზე მესალინამ და ნარცისუსმა მოილაპარაკეს და როლებიც გაიყვეს; ნარცისუსი დილაუთენია შევარდა პატრონის საძინებელში და არწმუნებდა, რომ სიზმარში ნახა, როგორ დაესხა თავს აპიუსი. მესალინამ ყალბი განცვიფრებით დაიწყო მოყოლა, რომ რამდენიმე ღამე ზედიზედ ესიზმრება იგივე სიზმარი; და როცა იქვე მოახსენეს, რომ აპიუსს სასწრაფოდ უნდა შემოსვლა, - არადა, წინა დღეს ბრძანება მიუვიდა, რომ სწორედ ამ დროს უნდა გამოცხადებულიყო იმპერატორთან, - ეს იმდენად ცხადი დადასტურება იყო იმ სიზმრებისა, რომ მაშინვე გაიცა ბრძანება, ხელი ეტაცათ და სიკვდილით დაესაჯათ. და მეორე დღეს კლავდიუსს არ მორიდებია, მოეყოლა სენატისთვის, თუ რა მოხდა, თანაც ემადლიერებოდა თავის აზატს, რომელიც სიზმარშიც კი სდარაჯობდა მის უსაფრთხოებას. მრისხანებას და სიფიცხეს თავადაც აღიარებდა, მაგრამ ედიქტში ამართლებდა და ერთსაც განიხილავდა და მეორესაც; პირობას დებდა, რომ მისი გაცხარებები მოკლე და უწყინარი იქნებოდა, ხოლო მრისხანება - სამართლიანი. როცა ოსტიადან ნავები არ გამოუგზავნეს, რათა ტიბრის შესასვლელში შეხვედროდნენ, მაშინ თავს დაესხა ოსტიელებს ისეთი მრისხანებით, თითქოს იმათ, როგორც თავად ამბობდა, ჯარისკაცად ჩამოექვეითებინოთ, მერე კი, მოულოდნელად, ყველას შეუნდო და ლამის ბოდიში მოუხადა სათითაოდ. იმათ, ვინც უდროოდ მიუახლოვდებოდა ხალხში ყოფნისას, ხელს ჰკრავდა. ერთი მწერალი ხაზინიდან, მერე კი ერთი პრეტორის წოდების სენატორი - უდანაშაულოდ, თავიც არ ამართლებინა, ორივე გადაასახლა იმიტომ, რომ პირველი მეტისმეტად თავგამოდებულად გამოდიოდა მის წინააღმდეგ სასამართლოში, როცა ჯერ კიდევ კერძო პირი იყო, მეორემ კი თავისი ედილობისას მისი მამულის მოიჯარეები დასაჯა შემწვარი საჭმლის გაყიდვისათვის და იმათ დასაცავად გამოსულ მამასახლისს სცემა. ამის გამო ედილებს დუქნების ზედამხედველობა ჩამოართვა.არც თავის სისულელეებს მალავდა; მართალია, რამდენიმე მოკლე სიტყვაში ირწმუნებოდა, რომ საგანგებოდ იქცეოდა სულელივით გაიუსის დროს, რადგან სხვანაირად ცოცხალი ვერ გადარჩებოდა და თავის მდგომარეობას ვერ მიაღწევდა, თუმცა ამით ვერავინ დაარწმუნა, რაკი ცოტა ხნის შემდეგ გამოჩნდა წიგნი, სათაურით „სულელების ამაღლება“, სადაც ნათქვამი იყო, რომ მოჩვენებითი სულელები არ არსებობენ. ამ ყველაფრის გარდა, ადამიანებს აოცებდა მისი გულმავიწყობა და დაუფიქრებლობა, ის, რასაც ბერძნები დაბნეულობასა და დაუნახაობას ეძახიან. მაგალითად, მესალინა რომ სიკვდილით დასაჯა, სუფრასთან დაჯდომისას იკითხა, რატომ არ მოდის მაგიდასთან იმპერატრესა? და სხვა მრავალსაც, სიკვდილით დასჯილებს, მეორე დღესვე ეძახდა საბჭოზე ანდა კამათლის სათამაშოდ, ხოლო რაკი ისინი არ მოდიოდნენ, შიკრიკებით უხმობდა იმ მძინარებს. აგრიპინას მოყვანას რომ აპირებდა ჩვეულების საწინააღმდეგოდ, ყველანაირ საუბარში თავის ქალიშვილს და აღსაზრდელს ეძახდა, რომელიც მის ხელში იყო დაბადებული და გაზრდილი. ხოლო ნერონის შვილად აყვანას რომ აპირებდა, - თითქოს ცოტა ამუნათებდა იმისათვის, რომ უკვე ასაკიანი შვილი ჰყავდა და კიდევ გერი უნდა გაეჩინა, - ბევრჯერ უთქვამს ყველას გასაგონად, რომ კლავდიუსების საგვარეულოში ჯერ არავინ შესულა შვილად აყვანით. სიტყვებში და საქციელში ხშირად ისეთ დაუფიქრებლობას ამჟღავნებდა, რომ ეჩვენებოდათ, რომ არ იცის და არ ესმის, ვინ არის, ვისთან, სად და როდის ლაპარკობს. ერთხელ, როცა ლაპარაკი იყო ყასბებზე და ღვინის ვაჭრებზე, მან სენატში შესძახა: „აბა, კარგად ჩათუშული ხორცის გარეშე როგორ უნდა ვიცხოვროთ, მე თქვენ გეკითხებით?“ და ჩამოთვლას შეუდგა, რამდენი სიკეთე იყო ძველ დროში იმ ტავერნებიდან, რომლებიდანაც თავად ოდესღაც იღებდა ღვინოს. ერთ კანდიდატს კვესტორის თანამდებობაზე დაუჭირა მხარი და ეს იმით დაასაბუთა, რომ ამ კაცის მამამ ერთხელ ცივი წყალი მიუტანა, როცა ის ავად იყო და იწვა. ერთ სენატში გამოძახებულ მოწმე ქალზე განაცხადა: „ეს დედაჩემის გააზატებულია, მოსამსახურეებიდან, მაგრამ მე ყოველთვის პატივს მცემდა, როგორც პატონს, - ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ჩემს სახლში სხვები პატონად არ მაღიარებენ“ და სასამართლოშიც კი, როცა ოსტიას მცხოვრებნი რაღაც წყალობას ითხოვდნენ, ამან პირდაპირ ტრიბუნიდანვე უყვირა, რომ სულ ტყუილად ელოდებიან მისგან სამსახურს და, რასაკვირველია, თავის საქციელის ჩადენისას არავისზე ნაკლებად თავისუფალი არ არის. ყოველ დღე და ლამის ყოველ წამს სულ ენაზე ადგა შესიტყვება: „შენ როგორ გგონია, ტელეგენიუსი ვარ?!“, „მაგინონ, მაგრამ თითი არ დამაკარონ!“ და მრავალი ამგვარი, უჩვეულო უბრალო ადამიანისთვისაც, მმართველზე რომ აღარაფერი ვთქვათ. არადა, არც სწავლა აკლდა, არც მჭევრმეტყველება და ყოველთვის გულმოდგინედ მეცადინეობდა კეთილშობილ ხელოვნებებში. ისტორიის შეთხზვა ჯერ კიდევ ახალგაზრდობაში დაიწყო, ტიტუს ლივიუსის რჩევით და სულპიციუს ფლავუსის დახმარებით. მაგრამ როცა პირველად გამოვიდა ამ თხზულებით დიდი შეკრებილობის წინაშე, გაჭირვებით ჩაიკითხა ბოლომდე, და თავად იყო დამნაშავე, რომ ცივად შეხვდნენ. კითხვის დასაწყისში უცებ რამდენიმე სკამი ჩაუტყდა ვიღაც სქელ კაცს, რამაც საერთო ხარხარი გამოიწვია; ხმაურის ჩაწყნარება კი მოხერხდა, მაგრამ ამის შემდეგ კლავდიუსს ეს რომ გაახსენდებოდა, თავს ვერ იკავებდა და ჩაიქირქილებდა ხოლმე. თავისი მმართველობის ხანაში ისევ ბევრს წერდა და დაწერილს ახმოვანებდა წამკითხველის პირით. თავისი ისტორია დიქტატორი კეისრის მკვლელობით დაიწყო, მაგრამ მერე გვიანდელ დროებაზე გადავიდა და დასაწყისად აიღო სამოქალაქო მშვიდობის დამყარება. ხედავდა, რომ უფრო ადრინდელ მოვლენებზე მართალი და თავისუფალი მოყოლა უკვე შეუძლებელი იყო, რაკი სწორედ ამაზე ტუქსავდნენ დედა და ბებია; და წინა დროებაზე ორი წიგნი დატოვა, მომდევნოზე - ორმოცდაერთი. თავის ცხოვრებაზე შეთხზა რვა წიგნი, რომლებიც იმდენად უგემოვნოდ არ არის დაწერილი, რამდენადაც უნიჭოდ; ასევე „ციცერონის დასაცავად აზინიუს გალუსის დაწერილის საწინააღმდეგოდ“, საკმაოდ წარმატებული ნაწარმოები. სამი ახალი ასოც კი მოიგონა, რაკი აუცილებლად თვლიდა, რომ ისინი ძველებისთვის დაემატებინა. კერძო კაცად ყოფნისას ამაზე წიგნი გამოსცა, ხოლო ხელისუფალი რომ გახდა, უწვალებლად მიაღწია ამ ასოების მიღებას საყოველთაოდ გამოსაყენებლად. მათი ნიშნები შემოინახა ბევრ წიგნში, ცნობებში და ნაგებობების წარწერებზე.ბერძნულ სიტყვიერებას არანაკლები მონდომებით სწავლობდა, ყოველ ხელსაყრელ ვითარებაში გამოხატავდა თავის სიყვარულს და პატივისცემას ამ ენის მიმართ. ერთ ბარბაროსს, რომელიც ბერძნულადაც ლაპარაკობდა და ლათინურადაც, ასეთი სიტყვებით მიმართა: „რაკი შენ ფლობ ჩემს ორივე ენას...“ სენატორთა ყურადღებას რომ მიაპყრობდა პროვინცია აქაიასკენ, ამბობდა, რომ ეს მხარე ძვირფასია მისთვის სამეცნიერო კავშირებით. ხოლო ბერძენ ელჩებს სენატში ხშირად პასუხობდა მთელი გამოსვლებით. სასამართლოშიც კი უყვარდა ჰომეროსის ლექსების გახსენება. ხოლო როცა მტრის ან ავისმზრახველის დასჯა უწევდა, მცველების მეთაურის ჩვეულებრივ შეკითხვას ყოველთვის პასუხობდა შემდეგი პაროლით: იმ კაცს დაჰკარი, ვინც პირველი დაგესხმის თავზე. ბერძნულადაც წერდა ისტორიებს. ეტრუსკულს - ოც წიგნად და კართაგენისას - რვად. ამ მიზეზით ალექსანდრიის ძველ მუსეუმს შეუერთა ახალიც, რომელსაც მისი სახელი ერქვა, და ბრძანა, რომ წლიდან წლამდე, დადგენილ დღეებში წამკითხვლებს ერთ შენობაში ეტრუსკების ისტორია წაეკითხათ ხმამაღლა და მორიგეობით, მეორეში - კართაგენისა: წიგნი წიგნზე, თავიდან ბოლომდე, როგორც ღია წაკითხვებზე. სიცოცხლის ბოლოს დაიწყო სინანულის ცხადი ნიშნების გამოვლენა, - აგრიპინასთან ქორწინებასა და ნერონის შვილად აყვანას ნანობდა. ერთხელ, როცა აზატები ქებით იხსენებდნენ, წინა დღეს როგორ გადაუწყვიტა დასჯა მრუშობაში ბრალდებულ ქალს, შესძახა, რომ ბედისწერით მისი ყველა ცოლიც უზნეო იყო, მაგრამ დაუსჯელები არ დარჩენილან; მერე კი, ბრიტანიკუსი რომ დაინახა, გადაეხვია, გაზრდა უსურვა, რომ მამისგან პასუხი მიეღო ყველა საქმეზე, და ბერძნულად დასძინა: „დაჭრილი მორჩება!“. და ჯერაც უწვერულ, თუმცა კი უკვე მაღალ ბრიტანიკუსს სრულწლოვანის ტოგას რომ აცმევდა, თქვა: „ბოლოს და ბოლოს, რომაელ ხალხს ნამდვილი კეისარი ეყოლება!“. ამის მერე მალევე შეადგინა ანდერძი და ყველა თანამდებობის პირის ბეჭდებით დაადასტურა. უფრო შორსაც წავიდოდა, მაგრამ ამით შეშფოთებულმა აგრიპინამ, რომელსაც არათუ საკუთარი სინდისი, არამედ მრავალრიცხოვანი დამსმენები ამხელდნენ მრავალ დანაშაულში, დაასწრო. მოკვდა საწამლავისგან, როგორც ყველა აღიარებს; მაგრამ ვინ და სად მისცა საწამლავი, ამას სხვასხვანაირად ამბობენ. ერთნი აცხადებენ, რომ ეს საჭურისმა ჰალოტუსმა გააკეთა, რომელმაც კაპიტოლიუმზე მის საჭმელებს ამოწმებდა ქურუმების ტრაპეზზე; სხვები აცხადებენ, რომ თავად აგრიპინამ შინაურ სადილზე თეთრ სოკოებში გაურია შხამი, მის საყვარელ ნუგბარში. მერე რა მოხდა, იმასაც სხვადასხვანაირად ჰყვებიან. უმეტესობა აცხადებს, რომ მოწამვლისთანავე ენა წაერთვა და მთელი ღამის ტანჯვის შემდეგ, ალიონზე გარდაიცვალა. ზოგიერთი კი გადმოგვცემს, რომ მეხსიერება დაკარგა, მერე მუცლის სისავსისგან ყველაფერი ნაჭამი წამოაზიდა და საწამლავი ხელახლა მისცეს, - შეიძლება, ფაფაში გაურიეს, იმის მომიზეზებით, რომ თითქოს შემაგრება სჭირდებოდა ღებინების მერე, ანდა გამორეცხვით შეუყვანეს, რათა ვითომდა ამით გაეთავისუფლებინათ მუცლის სიმძიმისაგან. მის სიკვდილს მალავდნენ, სანამ ყველაფერი არ უზრუნველყვეს მისი მემკვიდრისათვის. აღთქმების სამსხვერპლო მიჰქონდათ მისი ჯანმრთელობისათვის, თითქოს ავად იყო; სასახლეში კომედიანტები მოჰყავდათ, თითქოს გართობა სურდა. აღესრულა მესამე დღეს ოქტომბრის კალენდებამდე, აზინიუს მარცელუსის და აცილიუს ავიოლას კონსულობისას, ცხოვრების სამოცდამეოთხე წელს და ხელისუფლების მეთოთხმეტე წელს. დაკრძალეს მეფური დიდებულებით და მიეთვალა ღმერთებს; ეს პატივი შემდეგში გააუქმა ნერონმა და მერე ისევ აღადგინა ვესპასიანემ. მისი სიკვდილის წინასწარმეტყველება მნიშვნელოვანი ნიშნები იყო. ცაზე გამოჩნდა კუდიანი ვარსკვლავი, ეგრეთ წოდებული კომეტა; მეხი დაეცა მამამისის, დრუზუსის საფლავს; ბევრი თანამდებობის პირი, დიდიც და პატარაც, მოკვდა იმავე წელს. თავადაც, როგორც ჩანს, იცოდა და არც მალავდა თავისი აღსასრული მოახლოებას. ეს იქიდან ჩანს, რომ კონსულები დანიშნა მხოლოდ თავისი სიკვდილის თვემდე; სენატში საბოლოო ყოფნისას, ყველანაირად მოუწოდებდა შვილებს, ერთმანეთში თანხმობით ეცხოვრათ და სენატორებს ემუდარებოდა, ეზრუნათ მათ ახალგაზრდობაზე; ხოლო ბოლოჯერ რომ ესწრებოდა სასამართლოს, წარმოთქვა, რომ ახლოა მისი ცხოვრების აღსასრული და, მიუხედავად საერთო აღშფოთებისა, ეს გაიმეორა კიდევ და კიდევ.  …
დაამატა Kakha to მსოფლიო ისტორია at 10:15pm on აპრილი 11, 2014
თემა: სულეთის კიდობანი (დასასრული)
ასევე ფრინველთათვის და ცხოველთათვის. არც ყოველი ხე უნდა მოიჭრას, რომელიც ნაყოფს არ გამოიღებს, რათა არ წახდეს და არ გამოიფიტოს ჰაერი, მაგრამ ნაყოფის გამომღებ ხეს დიდი ვალდებულება აქვს ღვთის წინაშე. ძველთაგანვე აკრძალული იყო ნაყოფის მომცემი ხის მოჭრა.და იყო ერთხელ ომი ქართველებსა და შემოსეულ მტერს შორის.       ქართველების ციხე მიუვალ კლდეზე იდგა. მტერი გარს ერტყა ციხეს. ციხის ძირში გვირაბი გადიოდა და გვირაბით აჰქონდათ იქიდან ქართველებს წყალი. ციხის გარშემო უფსკრული იყო, ამიტომ მრავალრიცხოვანი მტერი პირდაპირ შეტევაზე ვერ გადადიოდა. უფსკრულის ქვებით და მიწაყრილებით ამოვსება ბრძანა მტრის მთავარსარდალმა. დაიწყეს უფსკრულის ამოვსება. ციხის ზემოთ ცაში აშოლტილი მსხლის ხე იდგა. გაზაფხული იყო და ისე ლამაზად ჰყვაოდა მსხლის ხე, უმთვარო ღამეშიც კი მთვარესავით ანათებდა მისი თეთრად გადაპენტილი ყვავილები. ამ მსხლის ნათელში უთვალთვალებდნენ ერთიმეორეს მტერი და მოყვარე. თანდათან ივსებოდა მიწაყრილით ქართველების ციხის გარშემო უფსკრული, და       უცებ, ცაზე მეხის გავარდნის ხმასავით გაისმა ჭახანი.       ამ ხმაზე კარვიდან გამოვარდა მტრის მთავარსარდალი. იმან თვალი მოჰკრა, როგორ მოწყვეტით დაეცა მიწაყრილის მხარეს მოჭრილი მსხლის ხე, რომელსაც აფეთქებული ყვავილები სცვიოდა და ჰაერში თეთრი ყვავილების კორიანტელი და სურნელი იდგა.       სახე მოეღუშა მტრის მთავარსარდალს. ათასისთავი იხმო და მკაცრად იკითხა: – ვისი ბრძანებით მოიჭრა ეს მსხლის ხე?   -ჩემი ბრძანებით, დიდო მბრძანებელო.       ჯალათს უხმო მთავარსარდალმა და უბრძანა: – როგორც ის ნაყოფისგამომღები მსხლის ხე დაეცა მიწაზე, ისე დაეცეს ამავე წუთში ამისი ტანი!       ჯალათის ხმალმა ჰაერში გაიშხუილა და ათასისთავის სხეული მთავარსარდლის ფეხებთან დავარდა, ხოლო თავი მიგორავდა და ბოლოს ჯერ კიდევ ამოუვსებ უფსკრულში ჩაეხეთქა.   -ცხენი! – ბრძანა მტრის მთავარსარდალმა.       იმისთანა ცხენი მოჰგვარეს, გასაფრენად გამზადებულ ანგელოსს ჰგავდა.   -გახსოვდეთ, როცა გეწინააღმდეგებათ მტერი, საკუთარი სიკვიდილიც არ უნდა დაიშუროთ მის შესამუსრად, ხოლო როცა სიცოცხლეს უსწრაფებთ ნაყოფის გამომღებ ხეს, რომელსაც ერთნაირად მოაქვს სურნელი და ნაყოფი თქვენთვის და თქვენი მოწინააღმდეგისათვის, ღირსი არა ხართ მოწინააღმდეგეზე გამარჯვებისა. ასეთია ღმერთის სამართალი და ვინც ამას დაარღვევს, ისევე ჩაგორდება უფსკრულში იმისი თავი, როგორც ათასისთავი ჩაგორდა დღეს.       მოხსენით ალყა!   -მოხსენით ალყა! – ათასისთავებმა გასძახეს ერთ-ურთს.       მხოლოდ წასვლისას დააკარა მტრის მთავარსარდლის მერანმა მიწას ფეხი, მერე გაფრინდა და გაჰყვა ციხესშემოწყობილი ლაშქარი.       ქართველებმა იმ წაქცეული მსხლის ხისაგან გუთანი გამოთალეს, თავიანთ ხმალ-ხანჯლები გადაადნეს და მჭედელს იმ გუთნისთვის სახნისი და საკვეთელი გამოაჭედინეს. იმ გუთნით კი საუკუნეების მანძილზე მარტო იმ ციხის შემოგარენს ხნავდნენ, იქ მოჰყავდათ ქერი, რომლის მარცვლებსაც სალოცავ ხატში აფორებდნენ, იმისაგან ლუდსა და არაყს ხდიდნენ და იმათ შესანდობარს სვამდნენ, ვინც მამულისათვის ბრძოლაში დაეცა. ამავე ეკლესიაში ინახებოდა თასი, რომლითაც იმ მტრის მთავარსარდლის შესანდობარს სვამდნენ, რომელმაც ღვთის წინაშე სამართლიანად დაიცვა ნაყოფის გამომღები ხე.       ძვირფასო, მელია!       აი, ყველაფერი ის, რისი შეტყობაც შევიტყვე ამ ჩვენს მუზეუმში მიყუდებული გუთნის შესახებ. მომიტევეთ, მაგრამ არა მგონია ამ გუთანმა საჩვენოდ გაიმეტოს მომავალ არჩევნებში ხმა.       მარად თქვენი ერთგული და სადაც მიბრძანებთ       იქ შემრჭობი – სადგისი! საქმე №14. ზარფუში       (საიდუმლო ინფორმაცია ზარფუშზე) ბატონო პრეზიდენტო!       მე დიდი გულისყურით ვათვალიერებ სამუზეუმო საგნებს, რომელთაც შემდეგ, როგორც თქვენ ბრძანეთ, ასეთი სახელწოდებით უნდა მიიღონ მომავალ არჩევნებში მონაწილეობა: მემუზეუმელთა კავშირი. ამ კავშირს დიდი გამოცდილებაცა აქვს და ბევრი მტერიცა ჰყავს დანარჩენ სამუზეუმო ექსპონატებში, რომლებიც ყოველმხრივ შეეცდებიან სახელი გაუტეხონ მემუზეუმეთა კავშირს და ეს რომ არ მოხდეს, ისევ და ისევ თქვენი დავალებით შერჩეული მყავს ისეთი სამუზეუმო ექსპონატი, რომელიც არჩევნების დროს, ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარედ უნდა დავნიშნოთ.ეს ექსპონატი არის ზარფუში. მე არ ვიცი ზარფუში ქართული სიტყვაა თუ სხვა ენიდან შემოპარული ქართულში და ამის გამო შეიძლება ზარფუშის კანდიდატურამ წინააღმდეგობა გამოიწვიოს ჩვენს მოწინააღმდეგე პარტიებში, დაგვაბრალებენ არაეროვნულობას, რომ მუზეუმი სავსეა ისეთი ექსპონატებით, რაც აშკარად არაქართულია და რომ ეროვნული საგნები კიდობანში გვყავს გამოკეტილი (სხვათაშორის მაგ კიდობნის შესახებ მალე შევადგენ საქმეს და მოგაწვდით ინფორმაციას) ერთი სიტყვით, ზარფუში, ჩემი აზრით, შეუცვლელი კანდიდატურაა ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარედ დასანიშნად. მოგახსენებთ: ზარფუში არის ის საგანი, რომელიც ეხურება საარაყე ქვაბს და იქ დატრიალებული ორთქლი ზარფუშის მილიდან გამოდის. იმ მილს ცივ წყალს ასხამენ და მილის ბოლოს პატრუქია დატანებული, საიდანაც არაყი ჩამოდის. ბევრ შეშას შეუკეთებ საარაყე ქვაბს, შიგნით მეტი ორთქლი დატრიალდება და მილიდანაც მეტი არაყი გამოიხდება. თუ უფრო მეტ შეშას შეუკეთებ, ქვაბში უფრო წამოდუღდება საარაყე მასალა და შეიძლება ისე მოხდეს რომ არაყის მაგიერ მთხლე გამოვიდეს მილიდან. მოკლედ, ზარფუშზეა დამოკიდებული ორთქლის გამოშვება. რამდენსაც გვინდა იმდენ ორთქლს გამოვაშვებინებთ მილიდან და არაყსაც იმდენს გამოვხდით, რამდენიც საჭიროა. უნთოს მერე ოპოზიციამ საარაყე ქვაბს ცეცხლი და ადინოს ზარფუშის მილიდან მთხლე და ალაო. მთავარია ჩვენ გამოვადინოთ წინწანაქარი.       რადაც არ უნდა დაგვიჯდეს, ზარფუში უნდა ავირჩიოთ ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარედ.       მარად თქვენი წვერწამახული – სადგისი!       ბრძანება!       დაევალოს სამუზეუმო ექსპონატების კავშირს, უახლოეს სხდომაზე მომავალი სამუზეუმო არჩევნების ცენტრალური სარევიზიო კომისიის თავმჯდომარედ აირჩიოს ზარფუში.       გუდამაყრის მუზეუმის პრეზიდენტი – მელია.   -მამავ, მამავ! – კარი შემოაღო შუღლიანთ სებაის ნაბოლარა ბიჭმა.   -რა იყო მამა გენაცვალოს?   -მე მგონი მდინარემ სხვა მხარეს გაჭრა თხრილი და ჩვენ სახლს ვეღარ მოგვტაცებს. აი, კიდევ ცივი წყალი მოგიტანე და დედიკომ დაგიბარა, ხინკალს ვაკეთებ და ცოტა ხანში სახლში გადმოდიო. გადმოხვალ ხო, მამავ?   -გადმოვალ, მამა გენაცვალოს.   -მანამდე ჩემი დის ამბავი მომიყევი, კარგი მამავ?   -მოგიყვები, – ნაღვლიანად თქვა შუღლინთ სებამ.   -რატომ წაიყვანეს ღმერთთან ბატონებმა?   -რა ვიცი, მამა გენაცვალოს, ალბათ ღმერსაც ლამაზები უყვარს. შენი და, ნინო, კი მართლა ისეთი ლამაზი იყო, ყვავილებში რომ გაივლიდა, მინდორში მოსიარულე ველის შროშანი გეგონებოდა. ყაყაჩოები უყვარდა ყველაზე მეტად. ერთხელ იმ გორაზე წავიყვანე, სადაც ყაყაჩოები იზრდება და გადაირია სიხარულით. იმდენი ყაყაჩო ერთად არასოდეს ენახა. რამდენიმე ცალი მოწყვიტა და გახარებული ყვირილით გამოიქცა       ჩემსკენ.   -მამიკო, მამიკო, ნახე რა ლამაზი ყაყაჩოები მაქვს!       რომ მირბოდა, ქარმა ყაყაჩოების სუსტი ფოთლები გააყრევინა და ცარიელი ღეროები შერჩა ნინოს ხელში.       დაჯდა და ტირილი დაიწყო.       მე დაწყნარება დავუწყე: რა გატირებს, ხომ ხედავ გარშემო რამდენი ყაყაჩოებია-მეთქი.   -არა, არა, ეტყობა მე არ ვუყვარვარ ყაყაჩოებს, თორემ ფოთლებს არ ჩამოიყრევინებდნენო! – უფრო მოუმატა ტირილს.       მერე ბატონები შეხვდა და ღმერთთან წაიყვანეს.   -ღმერთთან ახლა ალბათ ყაყაჩოების ბაღში დასეირნობს ჩემი დაიკო, ხო მამავ?   -ხო, შვილო, მამა გენაცვალოს!   -დედამ თქვა დღეს შენი დის დაბადების დღეა და მთელი ოჯახი ერთად შევხვდებითო. ხინკალსაც იმიტომ ხარშავს, შენდობა უნდა ვუთხრათ ჩემ დაიკოს. წავიდეთ მამავ?   -წამო შვილო, წამო, შენი მამა გენაცვალოს შენ!       ხელი მოხვია შუღლიანთ სებამ და თავისი უკვე გაღარიბებული მუზეუმიდან გარეთ გავიდა. საქმე №15. კერია       (ანუ საიდუმლო ინფორმაცია კერიაზე დაგდებულ თავმომწვარ ხეზე) კერა სახლის საფუძველია.       კერა სახლის საძირკველია.       კერა სახლის სალოცავია.       კერაზე ენთება ცეცხლი.       კერაზე ცხვება ხატში შესაწირი ქადა.       კერაზე ხდება სანთლის ჩამოქნა.       კერაზე ჰკიდია საკიდელი, რომლის გარშემოც შემოატარებდნენ ხოლმე ნეფე-პატარძალს და მათ მაყრიონს. მაყრები საკიდელს ხანჯლებს სცემდნენ და თან იძახდნენ: ღმერთმა გაგვიმრავლოს ჩვენი ნეფე-დედოფალი.       კერასთან წყდებოდა ოჯახის საქმეები.       კერასთან უყვებოდნენ უფროსები ბალღებს საგმირო ზღაპრებს.       კერასთან საპატიო ადგილზე სვამდნენ სტუმარს.       კერასთან მღეროდნენ ზამთრის გრძელ ღამეებში ფანდურზე საგმირო ლექსებს.       კერის პირას უწმინდური ქალი ვერ დაჯდებოდა.       კერაში ღამ-ღამობით ახვევდნენ ღადარს, რომ დილით გაეღვივებინათ და ამაში იყო რაღაც დროის უწყვეტობა, რაც პრომეთემ ღმერთებს ცეცხლი მოსტაცა და ადამიანებს ჩამოუტანა მიწაზე, ადამიანი კი დღესაც გულმოდგინედ ახვევს ღადარს, რომ ხვალ კიდევ გააღვივოს ცეცხლი.       კერაზე ხვდებოდნენ ახალწელს.       აი, იმ გრძელ მორზე, რომელიც გუდამაყრის კერიის მუზეუმში ახლაც დევს, ოდესღაც, ახალი წლის ღამეს, მთელი ოჯახი გადასხდებოდა ამ მორზე, რომელსაც თავში ცეცხლი ეკიდა, ოჯახის უფროსი იმ ცეცხლს აბურჯღლებდა ჯოხის ცემით და თან იძახდა: – ბებერაი მიბრძანდება! – ურტყამდა ჯოხს და აბურჯღლებდა ცეცხლწაკიდებულ მორს, ამით ძველ წელს მიაცილებდნენ და ბებერაიც მას ერქვა.       მერე საზეიმოდ დაიძახებდა: – ახალი წელი მობრძანდება!   -რასა ბრძანებს? – ეკითხებოდნენ ოჯახის წევრები.   -ბედსა, ბედნიერობასა, პურსა, პურიანობასა, ვაჟსა, ვაჟიანობასა, წულსა, წულიანობასა, ოჯახის ბარაქიანობასა!       მერე ოჯახის უფროსი გარეთ გავიდოდა და სპეციალურად ამ დღისათვის გამომცხვარ ბედისკვერს შემოაგორებდა სახლში. თუ ბედისკვერი წაღმა დაეცემოდა, დიდი სიხარულის მომტანი იყო ეს წელი, თუ გულაღმა დაეცემოდა ავის ნიშანი იყო, ვიღაცა გულაღმა გავიდოდა იმ წელიწადს ამ ოჯახიდან.       ქართველისათვის ყველაზე დიდი წყევლა იყო, შენ გაგიცივდეს კერაო.   -ხო ახდა? – ნიშნისმოგებით იკითხა მელიამ.   -რა? – უცებ ვერ მიუხვდა სადგისი.   -კერის გაცივება. ეს მორი აქედან უნდა გავათრევინოთ, თორემ ეს შუღლიანთ სება ისეთი ჯიუტი ჩანს, შეიძლება საახალწლოდ კერაც გაგვიღვივოს აქ და თუ ამათ კერიების გაჩაღება დაიწყეს, ჩაგვეშლება ის დიდი საქმე, რაც ბოლომდე უნდა მივიყვანოთ.       ამაღამვე მივუსევ გაწვრთნილ ჩრჩილებს მაგ საახალწლო ხეს და პირობას გაძლევ ერთ კვირაში ნამცეცს არ დატოვებენ.   -რაც შეიძლება ეცადე ბევრი ჩრჩილები გაწვრთნა სხვადასხვა საქმეებისთვის – დაარიგა მელიამ სადგისი და კუდი თავქვეშ ამოიდო. * * *       ის ღამე თავის ცოლ-შვილთან გაათენა შუღლიანთ სებამ. დილით რომ მუზეუმში დაბრუნდა ელდა ეცა – იმ ადგილზე სადაც ფარდაგზე ვახტანგ მეფის ანდერძი იყო ამოქარგული ჩრჩილებს ისეთნაირათ ამოეჭამათ ანდერძი რომ ზოგი სიტყვა მთლიანად გამქრალი იყო ანდერძიდან და სულ სხვა მნიშვნელობას იძენდა ამის გამო ეს დიდებული ანდერძი. ახლა ასე გამოდიოდა ამ ანდერძის შინაარსი: ანდერძი       (ამის წინ ამოჭმული იყო სიტყვა ვახტანგის) (მტკიცედა) ამოჭმული იყო და დარჩენილი იყო შემდეგი: სდექით სარწმუნოებასა ზედა და ეძიებდეთ სიკვდილსა       ამოჭმული იყო სიტყვა ქრისტესათვის და საერთოდ აღარ იყო სიტყვები: რათა მარადიული დიდება მოიგოთ!   -ვაი, ჩემს თვალებს, ეს რა უქნიათ ჩრჩილებს! – აღმოხდა შუღლიანთ სებას.   -რა უქნიათ და ისეთი სიტყვები ამოუჭამიათ, რითიც ის ანდერძი იყო სასიქადულო.   -მაინც რა სიტყვა არის ისეთი შეჭმული, რომ ეგრე დაგწყდა გული? – ჰკითხა მელიამ.   -აქ იყო, რომ ეძიებდით ქრისტესათვის სიკვდილსა, ეხლა კი ქრისტესათვის ამოჭმულია და გამოდის რომ ისე უნდა ვეძიებდეთ სიკვდილს, ურწმუნოდ, არაფრისათვის.   -მაგაზე ზედმეტ ალიაქოთს ნუ ატეხავ, ანდერძებს ქვეყნის მბრძანებლები წერენ და თუ ამ მუზეუმში ვინმეს რამე ეკითხება, მე მგონი მომავალ არჩევნებამდე სამუზეუმო საგნებს ჩემი სჯერათ და რახან ეს ფარდაგიც სამუზეუმო ექსპონატია, ვიფიქრებთ და შემდეგი არჩევნებისთვის უკეთეს ანდერძს ამოვაქარგვინებთ ზედ. ისე, ჩემი აზრით ვიწრო გუდამაყრულ ჩარჩოებში არ უნდა ჩავიკეტოთ და ყველა რელიგიას თავის გასაქანი უნდა მივცეთ, თუ გვინდა რომ საერთაშორისო დემოკრატიულმა მუზეუმებმა თავის ოჯახში მიგვიღონ. ჩვენ ამ მუზეუმის ექსპონატებს არ უნდა მოვახვიოთ თავს მხოლოდ და მხოლოდ ქრისტიანობა, ჩვენ უპირველესად დემოკრატიული მუზეუმი ვართ და ვერავის ვერ ავუკრძალავთ იწამოს ის, რაც მას სურს. აი, მაგალითად ზარფუშს, შეიძლება სულაც არ უნდა ქრისტიანობის სახელით გამოუშვას ის ორთქლი, რაც საარაყე ქვაბში დაგროვდა. ჩვენ უფრო სხვა მასშტაბებით უნდა შევხედოთ სინამდვილეს, დღევანდელი მუზეუმები სხვა პრინციპებს ემყარებიან და ჩვენ ცალკე ვერ ვიქნებით. თოფები და ხმლები, და ათასხუთასი წლის წინანდელი ანდერძი რომ გვიკიდია მუზეუმში ეს უპირველესად ჩრდილს აყენებს ჩვენს მუზეუმს. ჩვენ უნდა ვისწავლოთ, ჩვენ უნდა შევეგუოთ ახალ აზროვნებას, სხვანაირად დემოკრატიულ ფერხულში ვერ ჩავდგებით. ეროვნულობის ყვირილმა რაც მოგვიტანა, კარგად მოგეხსენება. დღეს მსოფლიო მუზეუმები დემოკრატიის, ახალი აზროვნების პრინციპებით ერთიანდებიან და სირცხვილია იმაზე ტირილი, საქართველოს რუკაზე ათასხუთასი წლის წინათ დაწერილ ასოს თუ ამოსჭამს ჩრჩილი.   -ეს მუზეუმი იმისათვის შევქმენი რომ მამა-პაპათა აზროვნება და რწმენა შემენახა მომავალი თაობებისათვის, თუკი ყველაფერს კიდობანში გამოვკეტავთ და ანდერძსაც ჩრჩილებს შევაჭმევინებთ, უარს ვიტყვით იმ სარწმუნოებაზე, რომლის ძალითაც დღემდე მოვედით, რაღას ჰქვია ახალი აზროვნება?   -ახალი აზროვნება იმასა ჰქვია რაც წინა არჩევნების მერე, ჩვენი მუზეუმის უდიდესმა მოაზროვნე ნაწილმა, სამუზეუმო ექსპონატთა კავშირმა რომ წამოიწყო და ეს საქმე ბოლომდე უნდა მივიყვანოთ. ჩვენ შუა გზაზე საქმის მიტოვება არა გვჩვევია და ზოგიერთებს მინდა შევახსენო, რომ ჩვენ ბრძოლის ყველა ხერხს გამოვიყენებთ ჩვენი დაწყებული საქმის ბოლომდე მისაყვანად.   -ეს მუზეუმი სულ სხვა მისიით გავხსენი ბატონო მელია, სოფელ-სოფელ ვაგროვებდი ძველებურ ნივთებს, რაც ჩვენ წინაპრებს უტარებიათ, რითიც დღემდე მოვედით და მეჩვენება, რომ ის ნივთები ერთმანეთს წაეკიდნენ და თავს დამნაშავედ ვგრძნობ. ხალხი მეკითხება, რა მუზეუმია, ხმალი შენ არ გიკიდია შიგნით და ხანჯალიო, მაპატიეთ და მარტო თქვენი ფიტულის გამოსაჩენად არ გამიხსნია ეს მუზეუმი. თავიდან არც კი გაგვხსენებიხართ, არაფერი ხეირი არ გვახსოვდა თქვენგან და რამოდენიმე ექსპონატის მოთხოვნით მოგიყვანეთ რუსული ბასტიონიდან აქ. ვიფიქრეთ, მტრის ბუჩქში სად რომელი კურდღელი იმალება ის ეცოდინება და იმის მაგივრად რომ ეს გვითხრათ, მარჩიელობთ, ყველაფერზე იმას იძახით, მომატყუეს თორემ მე დანამდვილებით ვიცოდი რომელ ბუჩქში რომელი კურდღელი იჯდაო. სიმართლე გითხრათ მეშინია, როცა ერდოებიდან შემოსულ აჩრდილებს საიდუმლოდ ელაპარაკებით. არასოდეს ასეთ ლაპარაკს ჩვენი მუზეუმისთვის სასიკეთო არაფერი არ მოჰყოლია, პირიქით, ხან თოფები ჩამაკეტინეთ კიდობანში ამის მერე, ხან ხმლები და ხან ფარები. ყველაფერს სხვას აბრალებთ და ისე დადიხართ ამ მუზეუმში, ერთი ფეხის დანადგამ ნაკვალევს არ ტოვებთ თქვენსას, მიითრევთ კუდს და შლით თქვენს ნაკვალევს. მე მთელი ცხოვრება ამ მუზეუმის შექმნას შევალიე, ლამის არის ცოლ-შვილი შიმშილით გამიწყდეს და ღმერთმა ნუ ქნას, თუ კიდევ ძოღანდელივით ადიდდა მდინარე, სახლსაც გამტაცებს.   -ამაზე არჩევნების მერე ვილაპარაკოთ, ეხლა კი დიდი სურვილი მაქვს გავარკვიო, რა კიდობანია და რა წარსული აქვს იმ კიდობანს, სადაც ის შენი სანაქებო ეროვნული ხმალ-ხანჯლებია ჩაკეტილი. იქნება შეთქმულებაც კი მზადდება არჩევნების წინ მაგ კიდობანის შიგნით.       მომახსენეთ!   -ამ წუთას, კიდობნის საქმეს დაგიდებთ, ჩემო ბატონო! – მელიის წინ გამოგორდა ავადწვერწამახული სადგისი. საქმე №16. ქალამნები       ბატონო მელია! მანამ ცოდვის კიდობანზე, რომელიც თურმე ასეთ სახელს ატარებდა სოფელში, სრულ ინფორმაციას შევაგროვებდე, ნება მომეცით წვრილ-წვრილი საქმეებით დავაკავო თქვენი ყურადღება. ამ შემთხვევაში საქმე ეხება ქალამნებს, რომლებიც მუზეუმის ჩრდილოეთ კედელზე ჰკიდია სხვა ტანსაცმელთან ერთად. ჩემი აზრით ზუსტად ეს ქალამნები გამოგვადგება ჩვენ არჩევნებში, იმიტომ რომ როგორც შევიტყვე მაგ ქალამნების წყალობით სასამართლოში საქმე მოიგო იმ კაცმა, ვისაც ეგ ქალამნები ეცვა. ორი გლეხი ედავებოდა ერთ-ურთს მამულს. ადრე რომ მამულები პაპიდან შვილიშვილზე გადაეცემოდა და ერთი გოჯი მიწა რომ მოეხნა სხვის მამულში ვინმეს, აუცილებლად სისხლი დაიღვრებოდა.       ამ ქალამნების პატრონმა მთლიანად მოხნა სხვისი მამული. პატრონი უწყინარი კაცი იყო და რა თქმა უნდა მიწის გულისთვის არც ხმალი უშიშვლია და არც ხანჯალი. წავიდა და თემის კაცებს შესჩივლა თავისი გასაჭირი.       მაშინ რუსები კი იყვნენ უკვე შემოსული, მაგრამ სოფლის თავკაცების სამართალი მაინცა სჭრიდა.       მამულის პატრონი ამტკიცებს ჩემია მიწაო.       ქალამნების პატრონი იძახის ჩემი მამა–პაპის დანატოვარიაო.       ვერ შველდებიან.       ბოლოს დაინიშნა სასამართლო.       დაისწრეს რუსი ბოქაული.       სოფლის მღვდელმა ბიბლია მოიტანა.       ქალამნების პატრონმა ღამით თავისი კუთვნილი მამულის მიწა ჩაიყარა ქალამნებში და როცა ბიბლიას ხელი დაადო, ასე დაიფიცა: – მაღალი ღმერთის ძალი და ამ წმინდა ბიბლიის მადლი გამიწყრეს, თუ რაიმე მოვიტყუო, ის მიწა რომელზედაც ახლა ფეხისგულები მიდგა ჩემს მამა- პაპას ეკუთვნოდა და ასევე მეკუთვნის მეც.       მისი სიტყვა და ფიცი ისეთი დამაჯერებელი იყო, ხმა ვეღარავინ გასცა, ნამდვილმა პატრონმაც კი ვეღარ თქვა ვეღარაფერი და ხალხი ამტყუვნებდა კიდეც, ამდენ ხანს სხვისი მამული უხნია, როგორც იქნა სამართალმა იზეიმა და მიწა ნამდვილ პატრონს დაუბრუნდაო.       აი, ეს ქალამნები ჰკიდია ჩვენს მუზეუმში და თუკი ვინმეს მომხრობა გვინდა, ზარფუშთან ერთად, მე მგონი, ეგ ქალამნებიც დიდ საქმეს გაგვიწევენ.       მარად თქვენი ერთგული და სადაც მიბრძანებთ       დაუყოვნებლივ იქ შემრჭობი – სადგისი! საქმე №17. საფლავის ქვა       დიდო მელია, საფლავის ქვას რა უნდა მუზეუმში?       შუღლიანთ სებას რომ ვკითხე, მითხრა, ეგ საფლავის ქვა მდინარის პირას ვიპოვე, არ ვიცოდი ხატიდან წამოიღო წყალმა, ან ვის საფლავს ეკუთვნოდა და მუზეუმში იმიტომ მოვიტანეო.   -რას გვიშლის მერე საფლავის ქვა, იყოს, ვინ იცის როგორ გამოგვადგება საარჩევნოდ.   -ჩვენ რომ არ მოგვცეს ხმა?   -რატომ ფიქრობ?   -ზედ უცნაური წარწერა აწერია.   -რა აწერია?   -სოფლისა თავსა მჯდომარე       სოფლისა ბოლოს ესვენა, „ცრუ არის ესე სოფელი“       საფლავის ქვაზე ეწერა.   -მშვენიერი წარწერა არის, – თქვა მელიამ.   -ის რომ წერია, სოფლისა თავსა მჯდომარე, სოფლისა ბოლოს ესვენაო, ცუდად ხომ არ გენიშნებათ ეს.   -ჰო, ეს ვერ დაუწერიათ მთლად კარგად, მე თუ მკითხავენ, ყოველი სოფლისა თავსა მჯდომარე, სიკვდილის მერეც სოფლის თავს უნდა ესვენოს, მაგრამ გვყვანან მუზეუმის თავში დასაჯდომად გამზადებული საგნები და სწორედ იმათ დავადებთ ზემოდან მაგ ქვას.   -დიდებული აზრია.   -მანამდე შენ მაგ საფლავის ქვასთან იმუშავე და იქნებ წამოაცდენინო, საიდან წამოიღო წყალმა, ვის საფლავს ეკუთვნის და ჩააწვეთე, რომ მე დიდად ვაფასებ მაგ ქვის ჩვენ მუზეუმში არსებობას.   -ყველაფერს შევიტყობ და საჩვენო აზრზე დავაყენებ, – ჩაუჩურჩულა მელიის ფიტულს სადგისმა და მუზეუმის კუთხეში დაგდებულ საფლავის ქვისაკენ გაგორდა.       მდუმარე ლაშქარი   -მამავ, მამავ, რა კარგი იყო გუშინ ღამით ყველას ერთად რომ გვეძინა სახლში, იქნებ ამაღამაც სახლში წამოხვიდე დასაძინებლად, – სთხოვა შუღლიანთ სებას ნაბოლარა შვილმა.   -ვერა შვილო, მამა გენაცვალოს, ვერ წამოვალ.   -რატომ მამავ, დედა ხომ კარგად გექცევა და აღარა გსაყვედურობს, სახლისთვის არაფერს აკეთებო.   -ხო შვილო, მაგრამ მუზეუმს ვეღარ დავტოვებ უმეთვალყურეოდ, აქ ისეთი ამბები ხდება...   -არაფერიც არ ხდება მამავ, თავისთვის არიან საგნები, ამათ რა ყარაულობა უნდა, თუ გინდა გარედან დავკეტოთ ბოქლომით კარი, რომ ღამით ქურდებმა რამე არ მოიპარონ.   -არა შვილო, მამა გენაცვალოს, ჩრჩილები შესევიან საქართველოს ფარდაგს, ვახტანგ მეფის ნახევარი ანდერძი უკვე შეუჭამიათ, რაღაცა უნდა ვიღონო, რომ მოვსპო ეგ ჩრჩილები, თორემ მთელ ფარდაგს ნაფლეთებად აქცევენ.   -მეც მოგეხმარები მამავ, მაგათ კვერცხები ექნებათ ფარდაგში დადებული და, მოდი მზეზე გავიტანოთ, დედაჩემი მზეზე ფენს ხოლმე როცა რამეს ჩრჩილები გაუჩნდება.       მამამ და შვილმა ფარდაგზე ჩამოკიდებული საგნები ჩამოხსნეს, ტახტზე დაალაგეს, მერე ფარდაგი გარეთ გაიტანეს, მზეზე გაფინეს და ტანსაცმლის ჯაგრისით გაასუფთავეს, მტვრისა და ჩრჩილების კვერცხებისაგან.       საღამოს, მზე რომ ჩაიწვერა, ისევ მუზეუმში შეიტანეს ფარდაგი, ჩამოკიდეს აღმოსავლეთ კედელზე და ტახტზე დაწყობილი ნივთები ჩამოაკონწიალეს ზედ.   -ეხლა ხომ დაიძინებ ჩვენთან მამავ?   -ვერა შვილო, მამა გენაცვალოს, მაინც სჯობია აქაურობას ვუყარაულო.   -წავალ, წყაროს წყალს მაინც მოგიტან, – დოქს წამოავლო ბიჭმა ხელი და წყაროსაკენ მოკურცხლა.   -შენ გენაცვალოს შენი მამა, შენა, აი! – კი არ უთქვია, ისე გაივლო ეს სიტყვები გულში სებამ და კიდობანში ჩაიხედა, სადაც თოფები და ხმალ-ხანჯლები ჰქონდა ჩაწყობილი.   -დაახურე თავსახური და დაკეტე თუ არ გინდა რომ ისე შეგერჭო, სული გაგაფრთხობინო, – მოესმა სადგისის ხმა სებას.       დაახურა კიდობანს თავსახური და კლიტით ჩაკეტა.   -მოიტა ეგ გასაღები და ჩამაბარე, – უბრძანა მელიამ.       შუღლიანთ სებამ ყელზე ჩამოჰკიდა მელიის ფიტულს კიდობნის გასაღები.       ბიჭმა წყაროს წყალი მოარბენინა დოქით.   -გინდა მამავ, მეც შენთან ერთად დავიძინებ ამაღამ მუზეუმში, – თქვა ბიჭმა.   -დედა რომ გაგიბრაზდეს?   -დედას უკვე ვუთხარი.   -კარგი ჩემო ბიჭო, ამ ერთ ღამეს დაიძინე, აი, რა კარგი ტახტი გვაქვს, ისეთი ბედნიერი ოჯახის ნაქონი ტახტი ყოფილა ეს, ამაზე ძილს რა სჯობია.   -ჩემი დის ამბავს და ზღაპრებსაც ხომ მომიყვები მამავ.   -მოგიყვები, მამა გენაცვალოს, მოგიყვები.       ბიჭი გულაღმა წამოწვა ტახტზე და მუთაქა ამოიდო თავქვეშ. მამა გვერდით მიუწვა.   -ერთ სოფელში, – დაიწყო ზღაპრის მოყოლა სებამ, – შაბათ დილით წირვაზე წასულა მთელი სოფელი. შევიდნენ ეკლესიაში და დაიწყო მღვდელმა წირვა. ამ დროს საიდანღაც მოცურდა უშველებელი გველეშაპი და ეკლესიას შემოეხვია გარშემო, ისე რომ კუდი და თავი შესასვლელთან დადო და ისე ჩაკეტა, ვეღარავინ ბედავდა გარეთ გამოსვლას. ფანჯრებს დიდი რკინის გისოსები ჰქონდა დატანებული, მაგრამ ისე იყო ხალხი შეშინებული, გისოსებიც რომ არ ყოფილიყო, მაინც ვერ გაბედავდნენ გარეთ გამოსვლას.       გველეშაპი ეკლესიაში ვერ შედიოდა წმინდა გიორგის შიშით, ხალხი გველეშაპის შიშით ვერ გამოდიოდა გარეთ და იყვნენ ასე.       გავიდა ერთი დღე. ორი. სამი. ლოცულობდა ხალხი რომ მოეშორებინა იქაურობისათვის გველეშაპი, მაგრამ იმდენი ცოდვა ჰქონდათ ჩადენილი, არ შეისმინა ღმერთმა მათი ლოცვა.   -არც მღვდლისა, მამავ?   -ხო, არც მღვდლისა შვილო, ეტყობა იმასაც ცოდვა ჰქონდა ჩადენილი. გველეშაპი კი იყო ეკლესიის გარშემო შემოწოლილი და ელოდებოდა როდის გამოვიდოდნენ რომ ყველა ჩაეყლაპა. არა და ხალხს მოშივდა, წყალიც მოსწყურდათ, ღმერთი კი არ ისმენდა მათ ლოცვას.   -მერე მამავ?   -იმ ხალხში ერია ერთი შენხელა ბიჭი, რომელსაც ძალიან სწამდა ღმერთი და რასაცა სთხოვდა, ღმერთიც უსრულებდა, მაგრამ ისე უყვარდა ამ ბიჭს ღმერთი, არ აწუხებდა თხოვნით.   -რას აკეთებდა ხოლმე ღმერთის შეწევნით ის ბიჭი მამავ?   -ერთხელ შუა ზაფხულში, ძალიან დაცხა, ლამის ქვეყანა გადახმა, იმ ბიჭმა ღმერთს სთხოვა და თოვლი მოიყვანა.   -კიდევ მამავ?   -ერთხელ, შუა ზამთარში პატარა და გაუხდა ავად, ისე ავად რომ გადარჩენის პირი აღარ ჰქონდა. სიკვდილის წინ დამ ძმას სთხოვა, ვაშლი მინდაო. მოირბინეს მთელი სოფელი, მაგრამ არავის არ აღმოაჩნდა ვაშლი. მაშინ ბიჭმა ღმერთს სთხოვა, ღმერთმა ვაშლის ხე ააყვავა, იმავე დღეს გამოისხა ნაყოფი და დამწიფდა კიდეც.       ბიჭმა დიდი გობით მიართვა თავის დაიკოს თურაშაული ვაშლები.   -და გველეშაპი რომ მოეშორებინა ეკლესიისათვის, ის არ სთხოვა ღმერთს იმ ბიჭმა, მამავ?   -სთხოვა, მამა გენაცვალოს და ისე უყვარდა ღმერთს ის ბიჭი შეუსრულა თხოვნა.   -მოკლა გველეშაპი?   -არა, მთელი ეკლესია, თავის ხალხიანად ცაში აფრინდა და ღმერთის საუფლოში დაეფუძნა. დარჩა წითელი გველეშაპი პირდაღებული დედამიწაზე.   -რა კარგია მამავ, ნეტავ მეც ეგრე ვუყვარდე ღმერთს, თხოვნით არც მე შევაწუხებდი, უბრალოდ ვთხოვდი მდინარე რომ ადიდდება დიდი წვიმების დროს, არ მოგვტაცოს ჩვენი სახლი და კიდევ ვთხოვდი, რომ არ გეჩხუბოს დედიკომ და ღამ-ღამობით მთელმა ოჯახმა ერთად დავიძინოთ ხოლმე. კიდევ ვთხოვდი, რომ ერთი დღით გამიცოცხლოს ჩემი დაიკო, მაჩვენოს როგორია და მერე ისევ თავისთან წაიყვანოს ყაყაჩოების ბაღში.  მთვარე ამოვიდა და ერდოებიდან შემოიჭრა მისი მკრთალი სხივები. ყურდაცქვეტილი მელიას ფიტული რაღაცას გაჰყურებდა ერდოდან. მთვარის შუქზე კარგად ჩანდა მთაზე გაჭრილი გორგასლის ნაგზევი, რომელზეც უცნაური სანახაობა ხდებოდა ამ დროს – ძველ ნაგზევზე მოდიოდა მდუმარე ლაშქარი, რომელსაც წინ თეთრ ცხენზე ამხედრებული ახალგაზრდა მეფე მოუძღვებოდა. მეფეს მოჰყვებოდნენ მხლებლები და რაინდები მოასვენებდნენ ვახტანგ მეფის მასწავლებელს. მეფე იყო დაღვრემილი. მთვარის შუქზე ელვარებდა ჯვრიანი ქართული დროშები.       შეშინებული ბიჭი მამას ეკვროდა და ძველ ნაგზევზე მიმავალ მდუმარე ლაშქარს გაჰყურებდა.       უთვალავ ლაშაქარს ბოლო არ უჩანდა.       მთვარე ღრუბლებში მიიმალა და ლაშქარიც გაქრა.   -ეს რა იყო მამავ?! – ჰკითხა ჯერ კიდევ შიშით აკანკალებულმა ბიჭმა მამას.   -ნუ გეშინია ჩემო ბიჭო, ღმერთს უყვარხარ კეთილი რომ ხარ და იმიტომ დაგანახვა ამ გზაზე ათასხუთასი წლის წინათ მიმავალი ვახტანგ მეფის ლაშქარი. თუ უფრო მეტი გულით შეიყვარებ ღმერთს და უფრო კეთილი იქნები, მე რომ მოგიყევი, იმ ბიჭივით ყველაფერს შეგისრულებს.       ბიჭი მამას გულში ჩაეხუტა.       ცოტა ხანში ჩაეძინათ კიდეც.       მელიამ სადგისს უხმო და წაუჩურჩულა: დილით უბრძანე, ეგ ერდოები ამოქოლოს რომ მეტად აღარ გამოჩნდეს ძველი ნაგზევი.   -არ ამოქოლავს და ისე შევერჭობი რო?! – დაამშვიდა მელია სადგისმა.       ტკბილად ეძინა მამა-შვილს ბედნიერი ოჯახის ნაქონ ტახტზე.       დილით მზის სხივი შემოიჭრა ერდოდან და უცნაურად გაანათა კიდობანი, რომელსაც ეჭვის თვალით უყურებდა მელიას ფიტული. ყელზე სამკაულივით ეკიდა იმ კიდობნის ბოქლომის გასაღები. საქმე №18. ცოდვის კიდობანი        (საიდუმლო ინფორმაცია კიდობანზე, რომელიც ახლა გუდამაყრის მუზეუმში დგას, შიგ თოფ- იარაღი, ვეფხისტყაოსანი და კიდევ სხვა ნივთები აწყვია, რომელთაც შეიძლება ხელი შეუშალონ ახალ აზროვნებას, რომელი აზროვნებაც წარმართავს ცივილიზებული მსოფლიოს სხვადასხვა მუზეუმებს) როგორც მითხრეს არსებობს მშვიდი, ღვთითკურთხეული სიკვდილი. ასეთი სიკვდილით მიიცვალა !)!. წლის შემოდგომაზე ათონის ივერთა მონასტრის ბერი ბენიამინი. მწუხარებამ მოიცვა ქართველი ბერები. ტაძარში დაასვენეს ბენიამინის ცხედარი და უთენებენ ღამეს. ათონის მთაზე არც ისე იშვიათად მომხდარა სასწაულები, რის მოწმენიც ეს ბერებიც გამხდარან ღვთის განგებით, მაგრამ რაც იმ ღამეს მოხდა, ეს ნამდვილად ენით აუწერელი სასწაული იყო. ჯერ მიცვალებულის სახე განათდა უცნაური ღვთიური შუქით. ბერებს ეგონათ, რომ მიცვალებული ცოცხლდებოდა და ხმამაღალი ლოცვით შეჰღაღადეს ღმერთს. მიცვალებულის სახეზე დაფენილი ღვთიური შუქი თანდათან ძლიერდებოდა და ბოლოს ისე გაძლიერდა, რომ მთელი ტაძარი განათდა ამ შუქით. აღმოსავლეთის კედელზე კი უცნაური სანახაობა წარმოჩინდა: როგორც კინოეკრანზე, ისე გამოჩნდა ბენიამინის ბავშვობა, ყრმობა, ყოველი საქმე რაც ბენიამინს სიცოცხლეში უკეთებია. ბერები ბენიამინის საქმეების ამსახველ ნათებაში ხედავდნენ თავის თავს. იმათ შორის იყო ბერი ზოსიმეც, რომელიც გუდამაყრის ხეობიდან წამოიყვანა გზადმიმავალმა ბენიამინმა და მას მერე შვილივით ზრდიდა. მანვე მოიყვანა ათონის წმინდა მთაზე და აი, ახლა, ტირილით ეთხოვება თადეოზი თავის სულიერ მამას. ბოლოს აღმოსავლეთის კედელი თვალისმომჭრელი შუქით განათდა, იმ სინათლიდან გამოვიდა მაცხოვარი, ბენიამინი გულზე მიიყრდნო და უთხრა: – წამო შვილო, წამო!  სინათლე უფრო გაძლიერდა და მაცხოვართან ერთად გაქრა ბენიამინის გამოსახულება ტაძრის კედელზე. მიცვალებულის სახეზე ნათება ჩაქრა. ისე იყვნენ ნანახი სასწაულით აღფრთოვანებული ბერები, ვეღარცკი აღიქვამდნენ ბენიამინის ცხედარს მიცვალებულად. მათ ხომ ეს-ეს არის თავის თვალით ნახეს, როგორ შეიყვანა მაცხოვარმა მათი წინამძღვარი დიდ საუფლოში.       ათონის მთაზე, შემაღლებულ ადგილზე არის საძვალე, სადაც ყველა ქართველი ბერის თავის ქალაა მოთავსებული. ეს საძვალე უფრო ტაძარია, ვიდრე საძვალე. პირველ სართულზე მიცვალებულთა ძვლებია თავისი აღმნიშვნელი ნომრებით, თუ ვის კუთვნილებას წარმოადგენს ესა თუ ის თავის ქალა, ხოლო მეორე სართულზე ტაძარია.       სამ წელიწადს მიწაში მარხავენ მიცვალებულს, შემდეგ საფლავს თხრიან და საძვალეში გადააქვთ მისი თავის ქალა.       ბენიამინის ცხედარიც, მესამე დღეზე მიწას მიაბარეს ქართველმა ბერებმა. თადეოზი აირჩიეს წინამძღვრად, რადგან იგი სიწმინდითაც იყო განთქმული და ბენიამინის უსაყვარლესი მოწაფეც იყო. მწუხარე იყო თადეოზის გული. თუმცა თავისი თვალით იხილა, როგორ შეიყვანა დიდ საუფლოში მაცხოვარმა მისი გამზრდელი და მოძღვარი, მაგრამ სიხარულთან ერთად სევდის მძიმე ლოდი ეწვა გულზე. ამ ლოდს, ადამიანთა ენაზე, ამ ქვეყანაზე ობლად დარჩენის ლოდი ჰქვია. პირველად ადრეულ ბავშვობაში განიცადა ობლობა თადეოზმა. ახლაც ცხადად ახსოვს ის დღე, როცა რუსის ჯარისაგან დაბეგრილი სოფელი ერთ საწყალ მაჩვზე იყრიდა მთელი რუსეთის ჯავრს. როგორც გითხარით, ისე ჰყავდა შევიწროვებული რუსის ჯარს მთელი გუდამაყრის ხეობა, სახლიდან „სტრაჟნიკის“ დაუკითხავად არცკი შეეძლოთ სოფლიდან შორს წასვლა – რა იცი როდის გზის გასაწმენდად დაგიძახებდნენ და როდის კიდევ სხვა სამუშაოზე. ქალებს ტვირთებით თივას აზიდვინებდნენ ცხენებისათვის. როცა უნდოდათ მაშინ შედიოდნენ „ სტრაჟნიკები“ გუდამაყრელთა სახლებში და თუკი რაიმე სანოვაგეს ნახავდნენ, უბოდიშოდ და მადიანად შეექცეოდნენ. ყოველ გუდამაყრელს ისინი დაცინვით „კაცოს“ ეძახოდნენ. ახლაც ყურში უწივის „სტრაჟნიკების“ მიერ ნათქვამი ეს კაცო თადეოზს. მწირია გუდამაყარი და ერთადერთი კარტოფილი ხარობს, იმით გაჰქონდათ ზამთრობით თავი. კარტოფილით და ქერის პურით, თუმცა ქერის პური დიდი სიამოვნება იყო, ქერში სვილსაც ურევდნენ და ამას ქერ-სვილაის პურს ეძახდნენ.       მაჩვი შეეჩვია კარტოფილებს. ღამ-ღამობით უსაფრდებოდნენ, მაგრამ ვერა და ვერ მოიგდეს ხელში. ვიღაცამ ხაფანგი დაუგო. მაჩვი ხაფანგში გაება და როგორც ჩანს იმდენი იწვალა, ხაფანგის სამაგრი მოგლიჯა და თან წაითრია ხაფანგი. სისხლის კვალს გაჰყვნენ სოფლელები და ამით მიაგნეს მაჩვის სოროს, რომელიც ლოდებით გამაგრებულ ადგილას იყო ღრმად ჩათხრილი. უფროსებმა სოფელში გააგზავნეს ბალღები და ბარები და ქარჩები მოატანინეს სოროს გამოსათხრელად. გამოთხარეს და რას ხედვენ, მაჩვს გულში თავისი ლეკვი ჰყავს ჩაკრული და ქშუტუნით ცდილობს თავდაცვას, ეტყობა ჰგონია ამით ხალხს შეაშინებს, მაგრამ ხალხს შურისძიება სწყურია, ისინი ისე არიან „სტრაჟნიკების“ თავხედობით შეწუხებული, თვითონაც სურვილი აქვთ ვიღაცაზე იყარონ ჯავრი. რა თქმა უნდა, ყველა მათგანს რუსებისაგან ჩამორთმეული აქვს თოფები, რომ ბუნტი არ მოაწყონ, მაგრამ ჩუმ-ჩუმად ხანჯლები აქვთ ჩოხის კალთებს შიგნით გადამალული. ამ შურისძიებამოწყურებულ ხალხის წინ დგას ლეგაფერის სქელბეწვიანი მაჩვი, რომელსაც შუბლისა და ცხვირის გაყოლებაზე თეთრი ზოლი ჩამოსდევს. შეშინებულ მაჩვს ჯაგარი ეკლებივითა აქვს წამოშლილი. ვიღაცამ კეტი მოუქნია და სწორედ იქ დაარტყა, სადაც თეთრი ზოლი ჩამოსდევდა ტუჩცხვირის გასწვრივ. სისხლმა შეღება ეს თეთრი ზოლი. მერე მეორემ დაარტყა კეტი. მაჩვი ქშუტუნებდა და ლეკვს უფრო მაგრად იკრავდა გულში. ვიღაცამ ხანჯალი იშიშვლა და ტუჩი წააჭრა. მაჩვს ლეკვი გაუვარდა, გამწარებულმა საშინლად ამოიქშუტუნა. ვიღაცამ ხაფანგის ჯაჭვს ჩაავლო ხელი და სოფლისაკენ წამოათრიეს მაჩვი, რომ იქ სხვებისვთისაც ეჩვენებინათ როგორ უნდა მათი ბარაქის გამნიავებლის წვალება. ორი-სამი კაცი ძლივს მოათრევდა, შვილისაკენ იწევდა, არ უნდოდა მისი მიტოვება, ბასრი ბრჭყალებით ფორჩხნიდა ღორღიან მიწას. ძალით მოათრევდნენ და ლეკვიც თან მოჰყვებოდა, ის როგორღაც ახერხებდა, ლეკვის მხარეს წაფორთხდებოდა და გულში იკრავდა. ხალხი ჯოხებით აშორებდა შვილს და მაჩვი ამ დროს საშინლად ღმუოდა. დასცხეს კეტები და მდინარეში გადააგდეს. არც იქ დაიხრჩო, ნაპირზე გამოცურა და ისევ გულში ჩაიკრა თავისი შვილი. ახლა კი გამეტებით დასცხეს კეტები და ექსტაზმიცემულმა ხალხმა ქვასა და ღორღში აურიეს მაჩვი და მისი ასევე შუბლსაღარა ლეკვი. სწორედ ამ დროს თოფების სროლა გაისმა და სოფლის მოედანზე „სტრაჟნიკები“ შემოცვივდნენ ცხენებით.   -რა ამბავია, რაშია საქმე?! – დაიყვირა უფროსმა, რომელსაც როგორც ჩანს საშინლად არ მოეწონა კეტებით შეიარაღებული ერთადშეყრილი ხალხი.   -მაჩვი მოვკალით უფროსო, ამისაგან მოსვენება აღარა გვქონდა, გაგვინადგურა მოსავალი – ქუდის მოხდით მოიბოდიშა სოფლის მამასახლისმა.   -ვი შტო, ეტა ბუნტ?! – უფრო დაიყვირა „სტრაჟნიკების“ უფროსმა და მრისხანედ გადახედა ხალხს, რომლებიც ისე შეშინდნენ, კეტები და ქარჩები შორს მოისროლეს.   -მაჩვისაგან კი არა, ამათგან არა გვაქვს მოსვენება! – დაიძახა თადეოზის მამამ და სტრაჟნიკებზე მიუშვირა ხალხს ხელი.   -შტო, შტო?! – აენთო უფროსი.   -რას ამბობ, კაცო, გაგიჟდი?! – წამოაძახეს აქეთ-იქიდან თანასოფლელებმა თადეოზის მამას.   -დასცხეთ კონდახები მაგ მამაძაღლს! – ბრძანა უფროსმა და „სტრაჟნიკებსაც“ მეტი რა უნდოდათ, თოფის კონდახებით ჩაჩეხეს თადეოზის მამა. თანასოფლელებიდან არავინ გამოჰქომაგებია, ნიშნსაც კი უგებდნენ და ერთ-ურთს ეჩურჩულებოდნენ: – ახია, ახი! ჩვენი წაქეზებაც უნდოდა, არ იცოდა რომ რუსებს ვერ მოვერევით.   -ეგდოს აქ, სანამ სული არ ამოსძვრება, არავინ გაბედოთ მიხმარება, თორემ ვაი თქვენი ბრალი! – დაემუქრა დამტვრეული ქართულით უფროსი და ხალხს უბრძანა გზის გასაწმენდად გაჰყოლოდნენ ბეგარაზე.  თადეოზის მამა ცოცხალ-მკვდარი ეგდო მოედანზე. სახლიდან ტირილით გამოვარდა მოხუცი დედამისი. თადეოზის დედა არ იყო ამ დროს სახლში, დღე-დღეზე უნდა ემშობიარა და რაკი სოფლის წესი ჰკრძალავდა „მირეული“ ქალის სოფელში ყოფნას, მდინარის გადაღმა ჰქონდა სოფელს სამშობიარო სოფელი და მშობიარობიდან მხოლოდ ორმოცი დღის მერე შეეძლო მელოგინე ქალს სოფელში დაბრუნება. სალოცავის მოედნად და წმინდა ადგილად ითვლებოდა ეს სოფელი და წესს ვერავინ დაარღვევდა. ამიტომ იყო თადეოზის დედა ამ დროს მდინარის გადაღმა აშენებულ სამშობიარო ბოსელში. თადეოზმა და მისმა ბებიამ ძლივს წაათრიეს კონდახებით ჩამსხვრეული თადეოზის მამა სახლში, მარტო ორი მოხუცი ქალი მიეხმარა სოფლიდან, დანარჩენები ისე იყვნენ „სტრაჟნიკებისაგან“ შეშინებულნი, სახლებში შეიკეტნენ.       ახლა ახსენდება თადეოზს, როგორ ესვენა სახლის შუაგულში მდგარ ტახტზე მომაკვდავი მამა და სულის გაყრას ებრძოდა. მამამისსაც რაღაც უცნაური შუქით ჰქონდა სახე განათებული. ბიჭმა ისიც შეამჩნია, რომ სახლში ადამიანები შემოვიდნენ, შემოვიდნენ და მომაკვდავის აქა- იქა დადგნენ. ჯერ თანასოფლელები ეგონა მოსულები ბიჭს, მაგრამ მერე მიხვდა რომ ისინი ჩვეულებრივი ადამიანები არ იყვნენ.   -ბებო, ბებო, ვინ არიან ეს კაცები? – ჩუმად ჩაუჩურჩულა თადეოზმა მტირალ ბებიას.   -ეგენი სულეთის კაცები არიან, ჩემო ბიჭო, ჩემი საწყალი შვილის წასაყვანად არიან მოსულნი.   -სად უნდა წაიყვანონ?   -სულეთის ქვეყანაში! – ამოიქვითინა მოხუცმა.       მომაკვდავმა თვალები გაახილა და ჯერ სულეთის კაცებს შეხედა, მერე თადეოზს, მერე დედის ხელი აიღო და გულზე დაიდო.       ბიჭმა დაინახა, რომ სულეთის კაცებს დაენანათ დედა-შვილის ასეთი ყოფა და მზერა აარიდა. ჩანართი       (ანუ სულ-ხორცის გაყრა და დედის დალოცვა სულეთის ქვეყანაში მიმავალი შვილისა) მოხუცმა ცრემლები მოიწმინდა. კარადიდან თაფლის სანთელი ამოიღო და აანთო.       შვილმა დედას შეხედა. დედამ კი ასე დაითხოვა შვილი: – დამითხოვიხარ, ნუღა შემომტირი, გამშორდი დედაშვილობით (ქალი სულეთის კაცებს მიუბრუნდა: წაიყვანეთ, ნუ დაგენანებათ, ოღონდ მშვიდობის გზებით ატარეთ). წადი, დედაო, გაჰყევი, ნურცარა შეგაშინებს, ნუმც დამიღონდები, მალედამც შაეყრები შენ სწორთ. უდედობით ნუ იტირებ. გაჰყევი შვილო , მაინც არ გწირავენ; მე დამითხოვიხარ, ჩამიბარებიხარ სულეთის კაცთათვის. გიყვარდა ყველაი, მაგრამ ეხლა უნდა გასწირო . თუ რამეში შესცდი: ხელით, ენით, თვალით სუ ყველაფერიმც გეპატიოს, ცოდვად ნუ გადაგხდების. წადი, ჯვარი გეწეროს. ალალიმც არის შენზე ჩემი ამაგი. მე დამითხოვიხარ, უნდა გავიყაროთ დედა-შვილობით; სულეთის ღმერთიმც ჩაგიბარებს, ისიმც დაგაყენებს ნათელს. მშვიდობით, ჯვარი გეწეროს, ნათელშიმც იქნები! ქალმა სანთელი დაამაგრა საკაცის თავთან. სულეთის კაცებმა თვალები დაუხუჭეს თადეოზის მამას და მერე მის სულთან ერთად გავიდნენ კარიდან.       საღამო ხანი იყო. ტირილით გავარდა დედისაკენ თადეოზი. მდინარეზე ხის ერთი მორი იყო გადებული და ზედ ადიდებული მდინარე გადადიოდა ჩქერად.   -დედაა, დედაა, მამიკო მოჰკლეს! – გაჰყვიროდა დედას თადეოზი.       ქალი ბოსლიდან გარეთ გამოვიდა. ხელში ჩვრებში გამოხვეული პატარა ეჭირა.   -მამიკო მოჰკლეს, დედაა! - გასძახა თადეოზმა და ხიდზე გასვლა დააპირა.   -ხიდზე არ შემოდგე, გადავარდები! – დაუძახა ქალმა, პატარა ბოსელში დატოვა და თადეოზისაკენ გამოიქცა, რომ ხიდზე არ შემდგარიყო.   -მამიკო მოჰკლეს, დედაა! – ტიროდა ხიდისყურთან თადეოზი. ქალი ხის მორზე შემოდგა, მაგრამ შუამდე რომ მოვიდა, ხიდზე გადამავალმა მდინარის ჩქერმა დაჰკრა და მორიდან გადააგდო.   -დედაა! დედაა!– გაედევნა ტირილით მდინარის ნაპირს თადეოზი.       შავად მიქანავებდა მდინარე. ერთი-ორჯერ ამოატივტივა ქალის სხეული და მერე შიგ ჩაიხვია, წავიდა და წაშავდა, ჩამოწოლილმა ღამემაც ხელი შეუწყო სიშავეში.       თადეოზის ბებია გადასახლდა პატარას გასაზრდელად იმ სამშობიარო ბოსელში. სანამ ორმოცი დღე არ გახდებოდა, სახლში ვერ მოიყვანდა პატარას. ერთი თხა ჰყავდათ, ის წაიყვანა და იმის ძუძუთი ზრდიდა უდედოდ დარჩენილ ბიჭს. მაგრამ კაცს რომ ერთხელ დაატყდება უბედურება, თურმე ეგრე ადვილად აღარ ანებებს თავს. იმ სამშობიარო სახლშიც ის ავადსახსენებელი „სტრაჟნიკები“ მივიდნენ და მიუხედავად მოხუცის ხვეწნისა, მაინც დაკლეს ბიჭის დედისმაგიერი თხა, კოცონიც დაანთეს და მწვადებიც შეწვეს.       თოფის კონდახიც ჩაარტყეს ქალს თავში და როცა მოხუცი გრძნობაზე მოვიდა, აღარც „სტრაჟნიკები“ იყვნენ იქ და პატარაც ტირილით გაგუდულიყო.       შავად დაბრუნდა შავი ბებერი სახლში.       შავად ჩამოჯდა შავი კერიის პირას.   -ბებო, პატარა ბიჭიც სულეთის კაცებმა წაიყვანეს?– ჰკითხა თადეოზმა.   -ჰო, შვილო, სულეთის ქვეყანაში წაიყვანეს.   -დედა რომ სხვაგან წაიღო მდინარემ, ვაი თუ სხვაგან წასულმა ვერ ნახოს მამაჩემი და ჩემი ძმა! – შეშინებული თვალები შეანათა შავ ბებერს ბიჭმა.   -ნუ გეშინია, შვილო, სულეთის ქვეყანა ერთია, ნახავენ, აუცილებლად ნახავენ ერთ-ურთს.   -სად არის სულეთის ქვეყანა ბებო?   -ხმელეთი რომ გათავდება, ცის ნაპირი რომ გათავდება, იქ არის სულეთი. ცის ნაპირის იქით ხორციელი ვერ მიდის, თორემ რამდენი წავიდოდა თავისიანების სანახავად.   -ჯერ არავის გაუცურნია ცის ნაპირამდე ბებო?   -რა ვიცი შვილო, ამბობენ წმინდა ნოეს გაუცურნია კიდობნით დიდი წარღვნის დროს და მერე ისევ დაბრუნებულა.   -კიდობნით?   -ასე გამიგონია შვილო – შავად ამოიოხრა შავმა ბებერმა.       იმ ღამეს ქუხდა და ელავდა. გათენების პირზე ჩაეძინა დაღლილ ბებერს.       მზის ამოსვლისას გამოეღვიძა. თადეოზს დაუწყო ძებნა. მთელი სოფელი შემოიარა, მაგრამ ვერსად ვერ იპოვა. ბოლოს საფლავებთან მიაგნო . მარტოკა სთხრიდა ბიჭი მამის საფლავს. „ სტრაჟნიკების“ შიშით არავინ არ ეხმარებოდა. ასევე მარტოკამ შეაბა ხარები მარხილში, ბებიის დახმარებით მამა მარხილზე დაასვენა, საფლავთან აიტანა და რაკი ქალის მისვლაც არ შეიძლებოდა აქაური წესით საფლავთან, მარტოკამ მიაყარა თადეოზმა მამას მიწა. პატარა ბიჭი, რაკი ჯერ ორმოცი დღისა არ იყო, სასაფლაოზე არ დაამარხვინეს და იქვე, მდინარის გაღმა, სამშობიარო სოფელთან გაუთხარა პატარა საფლავი თავის პატარა ძმას, სამ დღეში დაკაცებულმა თადეოზმა. ამის მერე შავი მოხუცი იშვიათადღა იღებდა ხმას. ერთ დილით კი მისმა ტირილმა გააღვიძა სოფელი: – თადეოზ, შვილო, თადეოზ,სადა ხარ?– მწარედ გაჰკიოდა მოხუცი. ვერსად ვერ იპოვეს თადეოზი. სამი დღე ეძებდნენ, მაგრამ მნახველიც კი ვერავინ ნახეს. ბოლოს ვიღაცამ იმათი სახლის კალოში დადგმულ კიდობანს ახადა სახურავი და იქ ნახეს გულაღმა მწოლიარე თადეოზი. ამ კიდობანში პურის მარცვალს ინახავდნენ და იმ მარცვლებზე იწვა ბიჭი, რომელსაც სიცოცხლის ნიშანწყალი არ ეტყობოდა. კიდობნიდან ამოასვენეს და სახლის დერეფანში დაასვენეს ტახტზე. მკვდარი იყო, მაგრამ არც მკვდარი ეთქმოდა, სახეზე სულ ბედნიერების ალმური გადასდიოდა. სამი დღე ესვენა ასე, არც სუნთქავდა, არც რაიმე სხვა სიცოცხლის ნიშანი ეტყობოდა, მარტო სახე ჰქონდა ჩვეულებრივი მკვდრისაგან განსხვავებით ბედნიერად განათებული, იმდენად ბედნიერად, რომ ჯერ სიცოცხლეში არავის ენახა ასეთი ბედნიერი გამომეტყველების მქონე ადამიანი. ამ სოფელში სამი დღის მერე წესად ჰქონდათ მიცვალებულის დამარხვა და გადაწყვიტეს კიდეც საფლავის გაჭრა, რომ უცებ მიცვალებულის თავს ზემოთ მტრედის ფართქალის მაგვარი ხმა გაისმა და ამის მერე ბიჭიც შეტოკდა, სულეთის ქვეყანაში წასული სული მოფრინდა და ჩაიბუდა მის სულში.   -ბებო , ბებო, რა გახარო ბებო! – ეხვეოდა ბიჭი ბებიას. მართლა გასცურა ცის ნაპირამდე ჩვენმა კიდობანმა, ღმერთს ვთხოვე, რომ სულეთის ქვეყანა ეჩვენებინა და იმიტომ ჩავწექი კიდობანში, ჩავწექი და გავცურე კიდეც.       იცი რა ლამაზია სულეთის ქვეყანა, იცი რა კარგად არიან ჩვენები, დედაც ვნახე, მამაც, ჩემი პატარა ძმაც, პაპაჩემიც; აღარ მინდოდა იქიდან წამოსვლა, მაგრამ ბოლოს თასით წყალი მოიტანეს, ჩემ წინ დაღვარეს და მიბრძანეს: წადი და სანამ შენი აქ მოსვლის ჟამი არ მოვა, ქვეყანას ემსახურეო. ნეტავ გენახა რა დიდებულია სულეთის ქვეყანა და რა ბედნიერები არიან ყველანი, ასე ხომ აღარ იტირებდი ბებო.   -კარგი, ოღონდ შენ ნუ დამიღონდები და აღარ ვიტირებ ჩემო ბიჭო, აღარა, – ჩამომჭკნარი ხელით ცრემლები მოიწმინდა მოხუცმა.       გაზაფხული იყო და ხალხი მამულებს ხნავდა. თადეოზს მოწნული ჯინით ნაკელი გაჰქონდა თავის მამულში რომ გაენოყიერებინა. გზად სხვის მამულზე უნდა გაევლო. იმ მამულის პატრონს მგელიკა ერქვა. მართლა მგელივით დაუნდობელი და ავადმზირალი კაცი იყო.       გაატარა ერთხელ თავის მამულისკენ თადეოზმა ხარები და ჯინი, დაუხვდა მგელიკა წინ, გადმოუბრუნდა ჯინი და თავის მამულში გაშალა ნაკელი.   -რას შვრები ძია მგელიკავ, სხვა გზა საით მაქვს, დღემდე ესე დაგვქონდა სასუქი და ახლა რა დაგიშავე რო გზას არ მაძლევ - შემცბარმა ჰკითხა თადეოზმა მგელიკას.       თადეოზმა ხმა არ გასცა, მამულის ხვნა გააგრძელა. წამოვიდა თადეოზი, ისევ გაივსო სასუქით ჯინი და წაიღო თავის მამულისაკენ. ისევ დაუხვდა წინ მგელიკა და თავის მამულში წამოუქცია ჯინი.       სახლში ატირებული მივიდა თადეოზი.   -ხმა არ გასცე, ბებო გენაცვალოს, თორემ ეგ ისეთი გულქვაა, ვაი თუ რამე დაგიშაოს. უსასუქოდ მოვხნათ მამული.   -უსასუქოდ რა ყანა უნდა მოგვივიდეს, ბებო?   -ხო იცი მამასახლისია და რუსები მაგის მხარეს დაიჭერენ, დავალებული აქვს ალბათ იმათგან ჩვენი გამწარება.       თადეოზმა კიდევ გაავსო ჯინი სასუქით და თავისი მამულისაკენ გაუძღვა ჯინში შებმულ მხარეს.   -რამდენჯერ უნდა გამაიარო ამ გზაზე შე მკვდარციციანო, შენა! – შემოუქნია მგელიკამ შოლტი და ნახნავ მიწაზე დააგდო თადეოზი. მერე მართლა მგელივით მიეჭრა და ნახნავ მიწაში ცოცხლად დაუწყო ჩამარხვა. ბელტს ბელტზე ადებდა და თან ლანძღავდა: – შე მკვდარციციანო! შე ბუნტავშიკის შვილო! რუსეთი არ გინდათ და ხარები კი გინდა ატარო ჩემ მამულზე არა! ჩამარხა ცოცხლად. თადეოზის ბებია მიეჭრა და შვილს დაუწყო თხრა.   -არ ამოსთხარო, თორე! – დაიღრიალა მგელიკამ და ქარჩით თავი გაუხეთქა მოხუცს.       გაღმა მამულში აპარეკაი ხნავდა მამულს. ჯერ ყველაფერს უყურებდა და როგორღაც ითმენდა. როცა მგელიკამ ბალღი ცოცხლად ჩამარხა ნახნავ ბელტებში და მოხუცს სული გააფრთხობინა, მიატოვა ხარ-გუთანი, ჩოხის კალთის შიგნით ჩამალული ხანჯალი იშიშვლა და შიგ გულში გაუყარა მგელიკას. ამოთხარა ბიჭი ბელტებიდან და მომაკვდავ მგელიკას მიაძახა: – დალიე ეხლა ეგ ძაღლური სული, შე მართლა მკვდარციციანო შენა!       საიდანღაც გამოცვივდნენ „სტრაჟნიკები“, მაგრამ აპარეკამ მოასწრო გორის გადავლა და ტყეს შეერია.       დარჩა თადეოზი მიწისა და ცის ამარა, მაგრამ მიწასა და ზეცას ჰყავს თავისი გამრიგე და არ დატოვა არსთაგამრიგემ უპატრონოდ თადეოზი, რომელმაც ერთხელ უკვე ნახა სულეთის ქვეყანა და იქიდან ამ სიტყვებით გამოუშვეს უკან: წადი, ემსახურე ქვეყანას და სანამ შენი დრო არ მოვა, აქ აღარ მოხვიდე. ამიტომ აღარ ჩაწვა თადეოზი იმ კიდობანში, რომლითაც ერთხელ უკვე გასცურა სულეთის ქვეყნამდე. დაასაფლავა ბებია და მართალია უკვე იცოდა, რომ სულეთის ქვეყანაში ბედნიერად იქნებოდა ბებიამისი და ერთხელ სთხოვა კიდევაც, სულეთის ქვეყნის მკვიდრთ ბედზე არ ეტირა, თვითონ მაინც იტირა, როცა ბებიას ბღუჯით მიწა მიაყარა. რაკი გუდამაყარზე იყო ძველად გზა, აქ ჩამოიარა წმინდა ბერმა ბენიამინმა და თან წაიყვანა თადეოზი. ახლა სწორედ სამი წელი სრულდებოდა მას მერე, რაც ბენიამინი ათონის მთის მიწას მიაბარეს ქართველმა ბერებმა და წესის მიხედვით მონასტრის საძვალეში უნდა გადაესვენებინათ მისი ძვლები.       აღასრულეს წესი.       ბენიამინის თავის ქალას ნომერი დაუსვეს.       გადაიხადეს პარაკლისი იმ ეკლესიაში, სადაც თავის დროზე ექვთიმე ათონელი ლოცულობდა. ეს არის მოგრძო ეკლესია და სწორედ ამ ეკლესიაში იყვნენ ბოლო ქართველი ბერები ათონის მთაზე, რომელიც ოდესღაც ქართველთა სიმრავლით და მათ მიერ ჩადენილი სასწაულებით იყო განთქმული. მაგრამ როგორც ილეოდა ძველი დიდება, ოდესღაც ზღვიდან – ზღვამდე განფენილი და ჟამთასიავის გამო მრავალმტერმორეული საქართველოსი, ასევე ილეოდა ბერ-მონაზონთა რიცხვი, როგორც საქართველოში, ასევე მსოფლიოს წმინდა ადგილებზე და მათ შორის ათონის მთაზეც, სადაც ბოლო დროს ძალიან შევიწროებას განიცდიდნენ ქართველი ბერები და საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ მათი წმინდა მთაზე ყოფნა-არყოფნის ჟამი დადგა. ათონის მთაზე, ივერიის მთავარ ტაძარში, აღსავლის კარის წინ ჰკიდია ქართველი დიდებულების მიერ შეწირული კანდელი, რომელიც ჟამით-ჟამს იწყებს ხოლმე რხევებს, წრიულს, ან ჰორიზონტალურს. დროთაგანმავლობაში აკვირდებოდნენ ბერები ამ რხევებს და აღმოაჩინეს, რომ თუ კანდელი წრიულად ირხევა, ეს სასიხარულო ამბის ნიშანია, ხოლო თუ მარჯვნიდან მარცხნივ ირხევა ჰორიზონტალურად, ეს სამწუხარო ამბის მაუწყებელია. ეს მონასტერი დააარსეს იოანე, ექვთიმე და გიორგი ათონელებმა, რომელთა წმინდა ძვლებიც განისვენებენ იმ საძვალეში, სადაც სულ ახლახან ბენიამინის წმინდა ძვლები გადაასვენეს სამარხიდან უკანასკნელმა ქართველმა ბერებმა. უკანასკნელმა იმიტომ, რომ საქართველოს კიდევ ერთხელ წაუჭერს ყელში ლახვარს სატანა, კიდევ მორიგე მტრის უღელს დაადგამენ საკუთარი შვილები და ივერონის აღსავლის კართან დაკიდებული კანდელიც სამწუხაროდ რხევებს დაიწყებს. ამას მოჰყვება ქართველი ბერების იძულებით წამოსვლა საქართველოში, სადაც რუსეთს უკვე შემოტანილი აქვს წითელი უღელი. ბერები ეთხოვებიან ათონის მთას და იქ ტოვებენ ერთადერთ ბერს, იმ იმედით რომ მალე დაბრუნდებიან საქართველოდან და თავიანთ მამა-პაპათა ნაშენებ ტაძრებში ისევ შეასრულებენ ქართულ წირვა-ლოცვას.       მწუხარე არის ეს დღე.       საძვალიდან წინაპართა ძვლების წმინდა ნაწილებს იღებენ და საქართველოში მოაქვთ.       ყველაზე მეტად უჭირს მამებთან განშორება იქ დარჩენილ ერთადერთ ბერს.       ივერონის მონასტრის კართან ისევ სამწუხაროდ ირხევა კანდელი.       მოდიან ბერები. გზა არის შორი და დამღლელი. იმათ ჯერ კიდევ არ იციან როგორი საქართველო ელოდებათ. არ იციან რომ სათითაოდ ყველას დახოცავენ. ერთ ბერს არმაზში აკუწავენ და გვიანღა ნახავს ხალხი. მეორე ბერს შიო მღვიმში მოკლავენ. ერთი ბერი რევოლუციონერმა ქართველებმა ხიშტზე წამოაგეს, გამორჩათ, მაგრამ მაინც მოკლეს ბეთანიაში.       მანამ ეს მოხდებოდა, ასე შეეგება წითელუღელდადგმული ბედნიერი საქართველო სამშობლო მონატრებულ ბერებს.       ისინი ბაზარში შევიდნენ და ასეთ სურათს წააწყდნენ. შუა ბაზარში დიდი დათვის ტყავი იყო გაშლილი. ზედ ორი პატარა ბელი იჯდა და ხალხისაგან დამფრთხალები ერთ-ურთს ეკვროდნენ. ტყავის გარშემო ამაყად დაალაჯუნებდა უზარმაზარი მთიული და ხალხს სთავაზობდა: – იყიდეთ, იყიდეთ, მთიულური დათვის ტყავი, თავისივე ბელებით. ასე შეეგება ათონის მთიდან იძულებით წამოსულ ბერებს მშობლიური საქართველო. მათ ჯერ კიდევ არ იცოდნენ რა ელოდათ წინ.       არც თადეოზმა იცოდა.       იგი მატარებელს მიჰყვებოდა. მატარებელი გორთან გააჩერეს და თადეოზმა დაინახა, რომ ქვედა საწოლიდან ვიღაც გაათრიეს. იმას სხვა ვაგონიდანაც მიაყოლეს მეორე. თადეოზი ჩუმად ჩამოვიდა მატარებლიდან და დაღმართს დაუყვა, მტკვრის პირას დაიმალა. ჩამალულმა ბინდ-ბუნდში, გაარჩია როგორ მოჰყავდათ ჩეკისტებს ხალხი, როგორ გაათხრევინეს სამარე, მერე იმ სამარის პირას ჩაამწკრიეს და თოფები მიუშვირეს.   -რას შვრებით, ღმერთი აღარა გწამთ? – სამალავიდან წამოხტა ხმამაღალი ყვირილით თადეოზი. ეცნენ და ისიც სხვებთან ერთად დააყენეს სამარის პირას.       ერთდროულად იჭექა რამდენიმე თოფმა და ფერდის არეში იგრძნო თადეოზმა ტკივილი, როცა სხვებთან ერთად ჩაეხეთქა გათხრილ სამარეში.       ზემოდან თხლად მიაყარეს მიწა. ეტყობა ხვალაც აპირებდნენ აქ ხალხის მოყვანას. განთიადისას მოახერხა სამარიდან ამოძრომა თადეოზმა.   -ეე, მღვდელი გაიქცა სამარიდან, მღვდელი! – იყვირა ვიღაცამ. ეტყობა იმ ადგილას ყარაულად ჰყავდათ დაყენებული.       ისევ მტკვრის პირას ჩაიმალა თადეოზი და დაღამებას დაელოდა. გადაწყვეტილი ჰქონდა როგორმე გუდამაყარში წასულიყო და იმ კიდობანში ჩაწოლილიყო, რომლითაც ერთხელ უკვე იმგზავრა სულეთის ქვეყანაში. ჭრილობა ანაფორის ნახევებით შეიხვია მჭიდროდ. ტყე- ტყე მიდიოდა ღამღამობით. როგორც იქნა მიაღწია თავის სოფელს, მივიდა თავის სახლთან, დააკაკუნა, ბიძაშვილმა გაუღო კარები. თავიდან ვერ იცნო.   -თადეოზი ვარ, თადეოზი! – გადაეხვია ბიძაშვილს თადეოზი, რომელსაც აშკარა უკმაყოფილება შეეტყო სახეზე.       დასხდნენ. გამართეს საუბარი. თადეოზმა თავს გადახდილი მოუყვა. ბიძაშვილმა თავისი უამბო.   -კიდობანი ისევა დგას კალოში? – ჰკითხა თადეოზმა.   -კი, ისევ იქ არის.   -იქ მინდა ამაღამ ჩაწოლა.   -რატომ, მდევრებისა გეშინია?   -არა, იმ კიდობანში ჩაწოლა მომენატრა.   -სირცხვილი არ არის, დაჭრილი კაცი კიდობანში როგორ ჩაგაწვინო, შენი სახლია და დროებით ვცხოვრობ აქ, აბა სხვას ხომ არ შემოვუშვებდი, მე მგონი არ გწყენია, თორემ კიდობანში დაძინება რა საკადრისია.   -არა, ნუ გეწყინება, იმ კიდობანში მინდა ჩაწოლა.   -ნება შენია, – თქვა ბიძაშვილმა და კალოსკენ წაუძღვა თადეოზს.       კიდობანში აღარ ეყარა ხორბალი. ნაბადი ჩაუფინა ბიძაშვილმა და ისე ჩაწვა თადეოზი.   -სოფელში რომ შემოხვედი, ხომ არავის დაუნახიხარ? – ჰკითხა ბიძაშვილმა.   -ძეხორციელი არ შემხვედრია.   -ძალიან კარგი, თორემ ხო იცი, რა დროა.   -ზემოდან სახურავი დამახურე – უთხრა თადეოზმა.       ბიძაშვილმა ზემოდან კიდობანს სახურავი დაახურა და დიდხანს ფიქრობდა ერთ ადგილას დაყუდებული. მერე სადღაც წავიდა.       მზისამოსვლისას ახადეს კიდობანს სახურავი ჩეკისტებმა. თადეოზს ხმაურზე არ გაუღვიძნია, რაღაცნაირად ბედნიერი სახე ჰქონდა, ისეთი, ბავშვობისას რომ ამოიყვანეს კიდობანიდან.   -სძინავს? – იკითხა ჩეკისტმა.   -ეტყობა – თქვა თადეოზის ბიძაშვილმა.       რამდენიმე მაუზერმა ერთდროულად იქუხა კიდობნის შიგნით. რომ ამოიღეს, ისევ ისეთი ბედნიერი გამომეტყველება ჰქონდა თადეოზს სახეზე, როგორც ჩვეულებრივ მკვდარს არა აქვს ხოლმე და ცოცხლებსაც კი იშვიათად შეამჩნევ ასეთ ბედნიერების ნიშანს.       მამამისის გვერდით დამარხეს თადეოზი.       ის კიდობანი კი მანამდე იდგა იმ კალოში, მანამ შუღლიანთ სებამ გუდამაყრის მუზეუმი არ ააშენა და ერთი ძროხა არ მისცა კიდობნის ახალ პატრონს იმის შესყიდვაში. როცა კიდობანს სისხლისაგან ასუფთავებდა, მაშინ იპოვა სებამ ანაფორის ნახევში გამოკრული ათონელი ბერების ძვლების ნაწილები. კიდობნის კუთხეში შეენახა თადეოზს. ძვლები ისევ იმ კიდობანში დატოვა სებამ. ხალხმა კი ამ კიდობანს „ცოდვის კიდობანი“ შეარქვა და საყვედურობდნენ კიდეც, რაღა მაინცდამაინც ცოდვიანი კიდობანი შემოიტანე კიდობანშიო.       ბატონო მელია!       თუ მიბრძანებთ იმ ბერების ძვლებსაც მივუჩენ ჩრჩილებს. კიდობანზე არ ვიცი რა მოგახსენოთ, მაგისი გასაღები თქვენს ხელთაა და არა მგონია საარჩევნოდ ჩვენს წინააღმდეგ გაბედოს რამე. კიდობანის იქით რომ ჩოხა ჰკიდია, ისიც თადეოზის ნაქონი ჩოხაა და ეჭვიც არ მეპარება, რომ ჩვენ მოგვცემს ხმას. სებას უნდა კიდობანს სულეთის კიდობანი შეარქვას, მაგრამ რაკი ერთხელ უწოდა ცოდვის კიდობანი, არა მგონია სებას რამე გამოუვიდეს. თუ სულეთის კიდობანს შეარქმევენ, მაშინ შიგ გამომწყ ვდეულ ნივთებსაც ფასი და ხმა მოემატებათ. ჩვენ ყველანაირად უნდა ვეცადოთ, რომ კიდობანს „ცოდვის კიდობანი“ ერქვას. ასეთი სახელით უფრო იოლად დადგება ჩვენს მხარეზე.       მაპატიე, დიდო მბრძანებელო, შეიძლება ცოტა გრძელი ინფორმაცია გამომივიდა ამ კიდობანის შესახებ, ან იქნებ რაიმე ისეთი ინფორმაცია ვერ მოვიპოვე, რაც თქვენს ბრწყინვალებას უფრო საჭიროდ მიაჩნია, მაგრამ ერთი წუთით არ დავიშურებ ცდას და დამატებითი ამბების მოგროვებას.       როგორც ყოველთვის, ახლაც თქვენი ბრძანებით ყველგან შემრჭობი – სადგისი!       კიდობანს ეჭვით უყურებდა მელია და ყელზე შებმულ გასაღებს მარცხენა თათით აქეთ-იქით ათამაშებდა.   -ჩრჩილებს ნუ მიუსევ მაგ ბერების ძვლებს, მოვა დრო და მე თვითონ დამჭირდება გამოსახრელად და ისევე გამოვხრავ, როგორც ერთ დროს ქრისტეს მიმდევართა ძვლებს ვხრავდი და ვაკნატუნებდი – გააფრთხილა მელიამ სადგისი და ისევ მარცხენა თათით       გააქან-გამოაქანა აქეთ-იქით ყელზე ჩამოკიდებული კიდობანის ბოქლომის გასაღები. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .       ხანდახან ისე საშინლად დაიქუხებს ხოლმე გუდამაყარში, რომ შეუჩვეველ კაცს ეგონება, ეხლა ეს მაღალი ცა მთებს შორის ჩამოიმსხვრევა და ერთიანად ჩაიტანს არაგვის ვიწრო ხეობას. მაღალ მთებს შორის მოქცეული ხეობა კი მართლაც ვიწროა და რაკი აქ გამუდმებით შავი არაგვი მოედინება, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს სადღაც ამ მთებშია ჯოჯოხეთის შესასვლელი კარი და ეს კუპრივით შავი მდინარეც იქიდან მოდის. საკმარისია წვიმა წამოვიდეს რომ გახელდება, გადაირევა მდინარე, ერთი მთიდან მეორეს აწყდება, ტალღებს იქოჩრავს, ლოდებს მოაგორებს და რაღაცაზე გულამღვრეული მიიჩქარის ხეობის სიღრმისაკენ, თითქოს მართლა ჯოჯოხეთის გულში დგომით შეწუხებული იყოს და ახლა იქედან იმიტომ მიეჩქარება, რომ სამზეო მოიაროს, ქვეყანა მოისამოთხოს. მორბის და მოარბევს ისედაც ჩამორღვეულ მთების ნაპირებს. მეოთხედიც აღარ დატოვა პირიმზის სალოცავი მინდორი და ახლა აშკარად ისმის მუზეუმის ერდოებიდან შემოჭრილი მისი აღელვებული ხმა.   -მამავ, მამავ, შენ გენაცვალე მამავ, გვიშველე, ისევ წაიღო არაგვმა ჩვენი ბროლია, სახლშიც მოგვიხტა, ყველანი იქ არიან, ჯებირს ამაგრებენ, შენც წამოდი, გევედრები მამავ, შენც წამოდი – ტირილით შემოვარდა მუზეუმში შუღლიანთ სებას ნაბოლარა ბიჭი და სებაც თან გაჰყვა შეშინებულ ბიჭს. თქეშად მოდიოდა წვიმა. მდინარეს ნახევარ მინდორზე მეტი უკვე ჩაუქცია, თან წაეღო, სახლების კედლებს არღვევდნენ, რასაც ერეოდა შავი ტალღებით მიითრევდა და არავითარ ჯებირს აღარ ერიდებოდა. როგორც ჩანს გადაწყვეტილი ჰქონდა თან წაეღო მთელი პირიმზის მინდორი. ჩაარღვია და ჩააქცია ძველი რუსული ბასტიონის კედელი, მიუხტა გუდამაყარის მუზეუმს და მოარღვია კედლები. შუღლიანთ სებაი მუზეუმისკენ გაიქცა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ისეთი უძლური აღმოჩნდა აბობოქრებულ მდინარესთან, როგორც ჭიანჭველა ბეჰემოტთან. მდინარის ტალღებში საცოდავად მიტივტივებდნენ ცხოველების ფიტულები. კიდობანი აღელვებულ კალთებზე ქანაობდა და ქვემოთ მიჰყვებოდა მდინარის დინებას. კიდობანზე შემოსკუპებულიყო მელიის ფიტული და ისე ცდილობდა ადევებული მდინარიდან თავის დაღწევას. სებამ მდინარის ტალღებში მოლივლივე საქართველოს ფარდაგს მოჰკრა თვალი და მის გადასარჩენად შევარდა წყალში.   -რას შვრები მამავ, ნუ მიდიხარ შიგნით, წაგიღებს წყალი! – ტირილით დაედევნა სებას ნაბოლარა ბიჭი. სებას არავისი ხმა აღარ ესმოდა, მდინარეში ყვინთავდა და ცდილობდა როგორმე ფარდაგი დაეჭირა.   -მაგას თავი ანებე და მე გადამარჩინე! - მოესმა კიდობანზე ატორტმანებულ მელიას განწირული ხმა.   -შენ ადრევ წასაღები იყავი! - მიაძახა სებამ.   -მაინც დავბრუნდები, ნახე თუ არ დავბრუნდე! – ნიშნისმოგებით გამოსძახა მელიამ და სწორედ ამ დროს ამოატრიალა კიდობანი აბობოქრებულმა მდინარის ტალღამ. მელია შავ ტალღებში ჩაინქთა, მაგრამ სებას მოეჩვენა, რომ რომელიღაც ტალღიდან თავი ამოყო და დაიძახა: – მაინც დავბრუნდები და ვაი, თქვენ დღეს მერე!       არა, ეს სებას მოეჩვენა, მელია აღარ ჩანდა კუპრივით შავ მდინარეში. შუღლიანთ სება ფარდაგის კალთას მისწვდა და ნაპირისაკენ დაითრია. მდინარე ფეხქვეშ უცლიდა მიწას და უჭირდა ფარდაგის გამოთრევა. ბიჭმა გაბედა, წყალში შევარდა და მამას მიეხმარა ფარდაგის გამოთრევაში. არ ცხრებოდა მდინარე. მიდი-მოდიოდა პირიმზის სალოცავის მინდორზე და ერთიანად მიჰქონდა ყველაფერი; წაიღო რუსული ბასტიონი, წაიღო კვარცხლბეკი, სადაც ერთ დროს ხან ნიკოლოზის ძეგლი იდგა, ხან სტალინის და ხან ლენინის. სხვათა შორის, ისე მიტივტივებდა მდინარის ტალღებში ლენინის ბიუსტი, თითქოს დიდი ხანია ელოდა ამ დღეს და ასეც უნდა ყოფილიყო. მარცხენა, თუ მარჯვენა ხელი ტალღებიდან ზემოთ ჰქონდა ამოშვერილი და ისე მიაქანავებდა მდინარეში, კაცი იფიქრებდა, მდინარის პირას გამოფენილ ხალხს ემშვიდობებაო. წყალმა წარეცხა ყოველივე პირიმზის სალოცავის მოედანზე. მამა-შვილი სალოცავისკენ მიათრევდა აღმა წყლით გაჟღენთილ ძველებურ ფარდაგს, რომელზეც უხსოვარი დროის იქით, ვიღაცას საქართველოს დროშა ამოექარგა. უცებ, მდინარის ტალღებისაგან მოტივტივე საფლავის ქვას მოჰკრა სებამ თვალი და დააკვირდა წარწერას.   -რა აწერია, მამავ? - ჰკითხა შვილმა.   -რისთვის ბადებ უბედურსა, რისთვის შაჰყრი მთვარე-მზესა, - წაუკითხა მამამ.   -ვისია, მამავ?   -არ ვიცი, შვილო, ალბათ ვიღაც უბედურის, თავის სიცოცხლეში ვერაფერი სასიხარულო რომ ვერ ნახა ამ მზისა და მთვარის ქვეშ, წავიდა და მიწას ამოეფარა.   -ჩვენც უბედურები ვართ მამავ?   -რატო შვილო?   -ყველაფერი გაგვტაცა მდინარემ, სახლიც და საქონელიც. ბროლიაც, შენი მუზეუმიც.   -ნუ გეშინია შვილო, მთავარია რომ ეს ფარდაგი არ გავატანეთ მდინარეს. სახლსაც ავაშენებთ, მუზეუმსაც უფრო საიმედო ადგილას და ძველებურ ნივთებსაც კიდევ შევაგროვებთ.   -კიდობანი ზღვაში წაიღო მამა?   -სულეთის ზღვაში წაიღო, მამა გენაცვალოს.   -მერედა სად არის სულეთის ზღვა.   -ხმელეთი რომ გათავდება, ცის ნაპირი რომ გათავდება, აი იქ არის სულეთის ზღვა.   -მერე კიდობანი როგორ მივა იქ?   -მივა შვილო, მივა, ღვთის ნებით მივა, მოდი მომეხმარე ფარდაგი ბალახებზე გავფინოთ, რომ შლამი წვიმამ გარეცხოს.       მამა-შვილმა ფართოდ გაშალეს პირიმზის სალოცავის გვერდზე მობიბინე მოლზე ფარდაგი.       გადაიქუხა, გადაიქუხა და ცოტა ხანში მზემაც ამოანათა. მზის სხივებში აელვარდა პირიმზის ეკლესია, რომლის თავზეც ცისარტყელა გამოისახა, რომელიც მთლიან რკალად წვდებოდა გუდამაყრის ვიწრო ხეობას, შუა რკალი ცის მოკრიალებულ გუმბათზე ჰქონდა მიბჯენილი, შვიდფერი სვეტის ერთი ბოლო აღმოსავლეთის მთაზე ჰქონდა დაბჯენილი, მეორეთი დასავლეთის მთას ეყრდნობოდა და პირიმზის ეკლესიის ეზოში დაფენილი წვიმით გარეცხილი ხალიჩა, რომელზეც საქართველო იყო ამოქარგული, ცისარტყელიდან ჩამომდგარი შუქით, უცნაურად გაბრწყინებულიყო. ხალიჩასთან დაჩოქილი მამა-შვილი თვალებში ჩამდგარი სევდიანი იმედით შეჰყურებდნენ ცისარტყელას. ხეობის ბოლოს, მდინარის შავ ტალღებზე, სულეთის ქვეყნისკენ მიტივტივებდა კიდობანი. გოდერძი ჩოხელი …
დაამატა ლაშა to ლიტერატურა at 1:12pm on მარტი 3, 2014
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10

Welcome to
Qwelly

რეგისტრაცია
ან შესვლა

ღონისძიებები

  • დაამატე ღონისძიება

ბლოგ პოსტები

Cities and Memory - Remixing the World

გამოაქვეყნა Malinda Heng_მ.
თარიღი: სექტემბერი 4, 2025.
საათი: 6:00am 1 კომენტარი 0 მოწონება

Certain memories stay with us forever Shot of happy senior woman listening to music with headphones at a retirement home memory stock pictures, royalty-free photos & images Cities and remixes the world, one sound at a time - a world collaboration between artists and sound recordists all around the world. The venture presents an amazingly-various array of area recordings from everywhere in the world, but in addition reimagined, recomposed versions of those recordings as we go on a mission to remix the world. What you'll hear in the podcast are our newest sounds - either a area recording from someplace on this planet, or a remixed new composition based…

გაგრძელება

Why Does Memory Assessment Matter?

გამოაქვეყნა Malinda Heng_მ.
თარიღი: სექტემბერი 1, 2025.
საათი: 11:30am 0 კომენტარი 0 მოწონება

Faulty Memory - For use in my blog on July 23, 2012. denniss… - Flickr Learning is essential for human improvement. From kindergarten via college, students should be taught and remember an unimaginable quantity of knowledge and abilities. Although studying extends beyond the school years, the amount and Memory Wave intensity of learning that kids, adolescents, and younger adults are uncovered is rarely equaled later in life. Studying is critical to growth. Yet many kids wrestle with learning and memory issues. This can be a priority when a child is…

გაგრძელება

Can a Lifeless CMOS Battery Have an Effect.

გამოაქვეყნა Malinda Heng_მ.
თარიღი: სექტემბერი 1, 2025.
საათი: 2:00am 0 კომენტარი 0 მოწონება

woman in white top holding a camera All personal computers have a small battery on the motherboard that provides power to the Complementary Steel Oxide Semiconductor (CMOS) chip, hence the identify CMOS battery. This CMOS battery powers the chip, holding info about the system's configuration, such as the onerous disk, date and time, and so forth. It supplies energy even when the computer is off and…

გაგრძელება

Is your Memory at Risk?

გამოაქვეყნა Malinda Heng_მ.
თარიღი: აგვისტო 31, 2025.
საათი: 7:30am 0 კომენტარი 0 მოწონება

Is Your Memory at risk? Memory is probably the most cherished faculties of the human brain, essential for day by day functioning and preserving our id. Nonetheless, Alzheimer’s disease poses a severe threat to memory, progressively eroding it and altering lives irrevocably. Understanding how Alzheimer’s affects memory can empower people to acknowledge early indicators and take proactive steps. Alzheimer’s illness is a progressive neurological disorder characterized by the…

გაგრძელება
  • დამატება დღიურში
  • ყველა

Qwelly World

free counters

© 2025   George.   • Ning - platform for social network creation and community website building

პანაღია  |  პრობლემის აღმოჩენისას!  |  Terms of Service

საუბრის დაწყება!