ძიების შედეგები - სიცოცხლის
- თემა: გერმანული რეკვიემი
- მელმაც გამარჯვება მოუტანა ცორნდორფს. 1870 წლის უკანასკნელ დღეებში ჩემი დიდი პაპა, ულრიხ ფორკელი, ფრანგმა სნაიპერებმა მოკლეს მარშნუარის ტყეში. მამაჩემმა - კაპიტანმა დიტრიხ ცურ ლინდემ - თავი ისახელა 1914 წელს ნამურის ალყაშიც და, ორი წლის შემდეგ, დუნაის გადაცურვის დროსაც. რაც შემეხება მე, მე უნდა დამხვრიტონ, როგორც მკვლელი და ჯალათი. სასამართლომ სწორად განსაჯა. დასაწყისშივე ვაღიარე ჩემი დანაშაული. ხვალ, იმ დროისთვის, როდესაც ციხის საათი ცხრაჯერ ჩამოჰკრავს, მე სიკვდილის სამფლობელოში შევაბიჯებ. ბუნებრივია, ვიფიქრო ჩემს წინაპრებზე, რაკი ასე მივუახლოვდი მათ აჩრდილებს; რაკი, ასე ვთქვათ, მე უკვე ისინი ვარ. სასამართლო პროცესის დროს (რომელიც, საბედნიეროდ, ცოტა ხანს გაგრძელდა) მე არ მილაპარაკია. რაიმე ახსნა-განმარტების მიცემა, ჩემი მხრივ, დაბრკოლებებს შეუქმნიდა ვერდიქტის გამოტანას და მეც მხდალად წარმომაჩენდა. ახლა ყველაფერი შეიცვალა. ჩემი დასჯის წინმსწრებ ამ ღამეს შემიძლია უშიშრად ვილაპარაკო. არავითარი სურვილი არ მაქვს, მაპატიონ, რადგან არავითარ დანაშაულს არ ვგრძნობ. მსურს მხოლოდ ის, რომ გამიგონ. ისინი, ვინც ჩემს სიტყვებს მიაყურადებს, გაიგებენ გერმანიის ისტორიასაც და მსოფლიოს მომავალსაც. ვიცი: ასეთი შემთხვევები, როგორიც ჩემია, ამჟამად გამონაკლისია და შოკში ჩამგდები, ძალიან მალე კი არაფრით გამორჩეული აღარ იქნება. ხვალ მე მოვკვდები, მაგრამ მე მომავალი თაობების სიმბოლო ვარ. მარიენბურგში დავიბადე 1908 წელს. დღესდღეობით თითქმის დავიწყებულმა ორმა ვნებამ - მუსიკამ და მეტაფიზიკამ მრავალი საზარელი წელი ყოჩაღად და თითქმის ბედნიერად გადამატანინა. აქ ვერ ჩამოვთვლი ყველა ჩემს კეთილისმქმნელს, მაგრამ არის ორი სახელი, რომლებსაც ვერანაირად ვერ ავუვლი გვერდს. ესენია ბრამსი და შოპენჰაუერი. ხშირად მიმიმართავს პოეზიისთვისაც და ამ ორს დავუმატებდი კოლოსალურ ინგლისურ სახელს: უილიამ შექსპირი. უწინ თეოლოგიაც მაინტერესებდა, გარკვეულწილად. მერე კი სამუდამოდ ვაქციე ზურგი ამ ფანტასტიკურ დისციპლინასაც და ქრისტიანობასაც, ერთი მხრივ, შოპენჰაუერთან და მის პირდაპირ არგუმენტებთან, მეორე მხრივ კი, ბრამსთან და შექსპირთან, მათი სამყაროების უსასრულო მრავალფეროვნებასთან ერთად. მსურს, ყველამ, ვინც განიცდის მოწიწებასა და გაოცებას, ვინც თრთის სინაზითა და მადლიერებით, ვინც გულგანწონილია ამ კურთხეულ კაცთა თხზულებებში ამოკითხული რომელიმე ფრაზით, - ყველამ, ვინც ამ დონეზე შეძრულია, იცოდეს, რომ ოდესღაც მეც მათსავით გულგანწონილი ვიყავი ამ ადამიანებით: მე, საზიზღარი. ნიცშე და შპენგლერი 1927 წელს შემოვიდნენ ჩემს ცხოვრებაში. XVIII საუკუნეში მცხოვრები მავანი მწერლის თქმით, არავის სურს, რომ რამე მართებდეს თავისი თანამედროვეებისა. დამთრგუნველი გავლენისაგან განთავისუფლების მიზნით, დავწერე წერილი „ანგარიშსწორება შპენგლერთან“, სადაც აღვნიშნე, რომ ყველაზე არაორაზროვანი მონუმენტი იმ მახასიათებლებისა, რომლებსაც ავტორმა „ფაუსტური“ უწოდა, გოეთეს მრავალსახოვანი დრამა კი არ არის (გერმანია უნივერსალური სარკეა, რომელიც ყველა სხვას აირეკლავს, ანუ მსოფლიო ცნობიერება, გოეთე კი - ამ მსოფლიო გონების პროტოტიპი. არ ვაკრიტიკებ, მაგრამ არ ვუყურებ მას, როგორც შპენგლერის ტრაქტატის ფაუსტურ კაცს), არამედ ოცი საუკუნის წინ დაწერილი პოემა „De rerum nature“ . თუმცაღა, მივაგებ მისაგებელს ჩვენს ისტორიის ფილოსოფოსს (იგულისხმება ოსვალდ შპენგლერი - მთარ.), მის რადიკალურად გერმანულ და სამხედრო სულს. 1929 წელს მე შევუერთდი ნაცისტებს. ბევრს არაფერს ვიტყვი მოწაფეობის წლებზე, რომლებიც ჩემთვის კიდევ უფრო მძიმე აღმოჩნდა, ვიდრე სხვებისთვის, რადგან, მართალია, არასოდეს მაკლდა გამბედაობა, არც ძალადობის მოთხოვნილება მქონია ოდესმე. თუმცა იმასაც ვაცნობიერებდი, რომ ახალი ეპოქის ზღურბლზე ვიდექით და რომ ეს ახალი ეპოქა, როგორც ისლამის ან ქრისტიანობის პირველი წლები, ახალ ადამიანებს ითხოვდა. როგორც პიროვნებები, ჩემი ამხანაგები მძაგდა. ამაოდ ვცდილობდი, დამერწმუნებინა თავი: იმ მაღალი მიზნისთვის, რომელმაც გაგვაერთიანა, ჩვენ პიროვნებები არ ვართ-მეთქი. თეოლოგების მტკიცებით, თუ უფალი ერთი წამით მაინც უყურადღებოდ დატოვებს ჩემს მარჯვენა ხელს, რომელიც ახლა წერს, ეს ხელი არარაობაში დაინთქმება, თითქოსდა უჩინარმა ცეცხლმა ჩაყლაპაო. ვერავინ იარსებებს, ვამბობ მე, ვერავინ მოსვამს წყალს ან ჩამოჭრის პურს გამართლების გარეშე. ეს გამართლება კი თითოეული კაცისთვის სხვადასხვაა. ველოდებოდი უმოწყალო ომს, რომელიც გამოცდიდა ჩვენს რწმენას. ჩემთვის საკმარისი იყო იმის ცოდნა, რომ ერთი ჯარისკაცი ვიქნებოდი ბრძოლებში. ერთხელ შემეშინდა: გულისაცრუება არ გვეწვნია ინგლისის ან რუსეთის სიმხდალის გამო. შემთხვევამ (ან ბედისწერამ) განსხვავებული მომავალი მომიქსოვა. 1939 წლის მარტში, შეღამებისას, ტილსიტში მოხდა არეულობები, რომლებზეც გაზეთებს არაფერი უთქვამთ. ქუჩაში, სინაგოგის უკან, ორი ტყვია მომხვდა ფეხში და საჭირო შეიქნა მისი მოკვეთა (როგორც თქვეს, ნატყვიარს უკიდურესად სერიოზული შედეგები მოჰყვა). რამდენიმე დღის შემდეგ ჩვენი არმია ბოჰემიაში შევიდა. როცა სირენებმა ეს ამბავი გვაუწყეს, მე მჯდომარეთა საავადმყოფოში ვიწექი და ვცდილობდი, თავი დამევიწყებინა და დამეკარგა შოპენჰაუერის წიგნებში. ფანჯრის რაფაზე მასიური, ფუშფუშა კატა იწვა: ჩემი ამაო ბედის განსახიერება. პირველ ტომში წიგნისა „პერეგრა და პარალიპომენა“ , კიდევ ერთხელ წავიკითხე, რომ ყველაფერი, რაც ადამიანს შეიძლება გადახდეს დაბადების წამიდან სიკვდილის წამამდე წინდაწინ განსაზღვრულია მის მიერ. ამდენად, მთელი დაუდევრობა არაშემთხვევითია, თითოეული უნებლიე შეხვედრა - წინდაწინ დანიშნული, ყოველი დამცირება - მონანიების აქტი, ყოველი ჩავარდნა - იდუმალი გამარჯვება, ყოველი სიკვდილი - თვითმკვლელობა. არ არსებობს იმ მოსაზრებაზე უფრო მზაკვრული ნუგეშისცემა, თითქოსდა ჩვენ თვითონ ამოვირჩიეთ ჩვენი უბედურებები; რომ ინდივიდუალური თეოლოგია ამხელს საიდუმლო წესრიგს და, ყოვლად განსაცვიფრებლად, ერთმანეთში გვრევს ჩვენ და ღვთაებას. რომელმა უცნობმა მიზანმა გამომაჩხრეკინა ის საღამო, ის ტყვიები, ეს დასახიჩრება-მეთქი, ვფიქრობდი. არა ომის შიშმა, - ეს ვიცოდი, - არამედ რაღაც უფრო ღრმამ. ბოლოს, მე მგონი, მივხვდი. რელიგიისთვის სიკვდილი უფრო იოლია, ვიდრე ამ რელიგიის მთლიანად გატარება საკუთარ თავში. ველურ მხეცებთან ბრძოლა ეფესში ისე ძნელი არ არის (ათასობით ბნელ მოწამეს უქნია ეს), როგორც პავლედ - იესო ქრისტეს მსახურად ყოფნა. ერთი მოქმედება უფრო სწრაფია, ვიდრე ადამიანის ყველა საათი. ბრძოლა და დიდება იოლია. რასკოლნიკოვის ავანტიურა ნაპოლეონისაზე უფრო რთულია. 1941 წლის 7 თებერვალს ტარნოვიჩის საკონცენტრაციო ბანაკის დირექტორის მოადგილედ დამნიშნეს. არ შევხაროდი მოვალეობებს, რომელთა შესრულებაც ამ თანამდებობაზე მიწევდა, თუმცა არასოდეს შემიცოდავს იმით, რომ რამე მიმეფუჩეჩებინოს. ხმლებს შორის მოხვედრილი მხდალი ავლენს თავის სიმხდალეს. გულმოწყალე, თანამგრძნობელი კაცი ეძებს გამოცდას დილეგებითა და სხვათა ტკივილებით. არსებითად, ნაციზმი ზნეობრივი აქტია, კორუმპირებული მოხუცის გაშიშვლება მისი ახლით შემოსვის მიზნით. ომში, კაპიტნების გაშმაგებულ შეძახილებსა და ყვირილში, ასეთი ტრანსფორმაცია ყველას ემართება, - ომში და არა ნესტიან დილეგში, სადაც მზაკვრული თანაგრძნობა სინაზის ძველებური აქტებით გვაცდუნებს. მსუბუქად არ ვწერ სიტყვას „თანაგრძნობა“. ზარატუსტრას უმაღლესი კაცისთვის, თანაგრძნობა უკიდურესი ცოდვაა. მე თვითონ (ვაღიარებ), კინაღამ თანაგრძნობამ შემიპყრო, როცა ცნობილი პოეტი დავიდ იერუსალემი გამოგვიგზავნეს ბრესლაუდან. ორმოცდაათი წლის კაცი იყო. ამქვეყნიურად მწირმა, დევნილმა, უარყოფილმა, ცილდაწამებულმა - თავისი გენია ბედნიერების ჰიმნებს მიუძღვნა. მახსოვს, „დროების პოეზიაში“ ალბერტ სორგელმა იგი უიტმენს შეადარა. არცთუ იღბლიანი შედარებაა: უიტმენი სამყაროს a priori ზეიმობს, ზოგადად და, ვირტუალურად, განურჩევლად. იერუსალემი სიხარულს თითოეულ პაწაწკინტელა საგანში პოულობს სკრუპულოზურ-საგულდაგულო სიყვარულით. არასოდეს უშინდება ჩამოთვლას, კატალოგებს. ახლაც კი შემიძლია მოვიყვანო არაერთი ჰეგზამეტრი იმ ღრმა ლექსიდან სახელად „ცე იანგი, ვეფხვების მხატვარი“, რომელსაც მთელ სიგრძე-სიგანეზე ავსებს ერთმანეთის გადამკვეთი ჩუმი ვეფხვები, ყველგან - ვეფხვები. არასოდეს დამავიწყდება არც მონოლოგი „როზენკრანცი ელაპარაკება ანგელოზს“, რომელშიც XVI საუკუნეში მცხოვრები მევახშე თავის სასიკვდილო სარეცელზე ამაოდ ცდილობს თავი გაიმართლოს და არც კი ეჭვობს, რომ მისი ცხოვრების იდუმალი გამართლება იმაში მდგომარეობს, რომ შთააგონა თავის ერთ-ერთ კლიენტს (რომელსაც ერთადერთხელ შეხვედრია მევახშეს და ისიც კი არ ახსოვს), შაილოკის ხასიათი მოხაზოს. თავისი დაუვიწყარი თვალებით, მოყვითალო კანითა და თითქმის შავი წვერით იერუსალემი ტიპურად აღმოსავლური ებრაელი იყო, თუმცა უფლებააყრილ და მოძულებულ გერმანელ-ევროპელ ებრაელთა შტოს ეკუთვნოდა. მკაცრად ვექცეოდი. არც თანაგრძნობა და არც მისი გავარდნილი სახელი გულს არ მირბილებდა. დიდი ხნით ადრე, სანამ დავიდ იერუსალემს შევხვდებოდი, გავაცნობიერე, რომ ამქვეყნად ყველაფერი შეიძლება იქცეს ჯოჯოხეთის მარცვლად. სახემ, სიტყვამ, კომპასმა, რეკლამამ - ყველაფერმა შეიძლება კაცი ჭკუიდან გადაიყვანოს, თუკი ვერ მოახერხებს და ვერ ამოიგდებს თავიდან. ნუთუ არ გაგიჟდება ადამიანი, გონებრივი მზერის წინ გამუდმებით უნგრეთის რუკა რომ ჰქონდეს? გადავწყვიტე, გამომეყენებინა ეს პრინციპი ჩვენი სახლის დისციპლინარული რეჟიმისთვის, და... 1942 წლის მიწურულს იერუსალემი გაგიჟდა, მომდევნო წლის პირველ მარტს კი მოახერხა, რომ თავი მოეკლა. არ ვიცი, მიხვდა თუ არ ეს კაცი, რომ თუ მე ის მოვსპე, ესეც ჩემივე თანაგრძნობის გასანადგურებლად. ჩემს თვალში, ის არ იყო კაცი, არც ებრაელი, არამედ ჩემი სულის მოძულებული რეგიონი. მე მასთან ერთად ვიტანჯებოდი, მასთან ერთად მოვკვდი, რაღაცნაირად - მასთან ერთად დავიკარგე. ამიტომაც ვიყავი შეუბრალებელი. ამასობაში შემაძრწუნებელი ომის დიდი დღეები და ღამეები თავზე დაგვტრიალებდა. ჩვენს ფილტვებში ჩასულ ჰაერში იყო ემოცია, რომელიც ჰგავდა სიყვარულს. თითქოს უეცრად ოკეანე მოგვიახლოვდა: სისხლის ტონუსმა და აღტყინებამ იმატა. იმ წლებში ყველაფერი სხვანაირი იყო, თვით ძილის გემოც კი (შესაძლოა, არასოდეს ვყოფილვარ ბედნიერი, მაგრამ ყველამ იცის, რომ უბედურება დაკარგულ სამოთხეებს ითხოვს). არ არსებობს კაცი, რომელიც სისავსეს არ ესწრაფოდეს, ანუ იმ გამოცდილებათა ჯამს, რომლის მიღების უნარი მას შესწევს. არ არსებობს ადამიანი, რომელსაც არ ეშინოდეს, არავინ გამომცინცლოს ეს უსასრულო მემკვიდრეობაო. ჩემმა თაობამ ყველაფერი გამოიარა, რადგან ჯერ იყო დიდება, მერე - დამარცხება. 1942 წლის ოქტომბერში თუ ნოემბერში ჩემი ძმა ფრიდრიხი დაიღუპა ელ ალამიენის მეორე ბრძოლაში, ეგვიპტის ტერიტორიაზე. თვეების შემდეგ, საჰაერო ბომბარდირების შედეგად, დაინგრა სახლი, რომელშიც ჩვენ დავიბადეთ. მეორე ბომბარდირებამ, 1943 წელს, ჩემი ლაბორატორია შეიწირა. ვრცელ კონტინენტებზე დევნილი მესამე რაიხი სულს ღაფავდა. მისი ხელი ყველა ადამიანს ებრძოდა, ყველა ადამიანის ხელები - მას. შემდეგ მოხდა რაღაც ღირსშესანიშნავი, რაც, ვგონებ, ახლაღა მესმის. მეგონა, შევძლებდი რისხვის თასი ბოლომდე გამომეცალა, მაგრამ როდესაც ნალექამდე მივედი, მოულოდნელმა გემომ შემაჩერა, ბედნიერების იდუმალმა და თითქმის შემაძრწუნებელმა გემომ. რამდენიმე ახსნა ვსინჯე, მაგრამ ვერც ერთმა ვერ დამაკმაყოფილა. „მე ვგრძნობ კმაყოფილებას დამარცხებაში, - ვფიქრობდი, - რადგან ფარულად ვიცი ჩემი დანაშაული, რომელსაც მხოლოდ სასჯელი გამოისყიდის. გარდა ამისა, ვგრძნობ კმაყოფილებას მარცხში, რადგან დამარცხება უბრალოდ მოვიდა, რადგან ის უსასრულოდ ებმის ყველა მოქმედებას, რომლებიც არის, იყო და იქნება, და რადგან ერთი ცალკეული მოქმედების განსჯა ან დატირება მთელი სამყაროს შეურაცხყოფაა“. როგორც ვთქვი, ამ არგუმენტებს ვცდიდი და, ბოლოს, მართებულ არგუმენტამდე მივედი. ნათქვამია: ადამიანები ან არისტოტელეს ქარგაზე იჭრებიან, ან პლატონისაზეო. სხვა სიტყვებით: არ არსებობს აბსტრაქტული დავა, რომელიც არ წარმოადგენდეს დავას არისტოტელესა და პლატონს შორის. საუკუნეებისა და განედების მიხედვით იცვლება სახელები, სახეები, დიალექტები, მაგრამ არა მარადიული ანტაგონისტები. ასევე ფარულ უწყვეტობას აფიქსირებს ერების ისტორიაც. როცა არმინიუსმა ვარიუსის ლეგიონები ჩახოცა ჭაობში და სათითაოდ გამოსჭრა ყელი მეომრებს, მან არ იცოდა, რომ გერმანული იმპერიის წინამორბედის როლი შეასრულა. ბიბლიის მთარგმნელ ლუთერს აზრადაც არ მოსვლია, რომ წილად ხვდებოდა ისეთი ერის გამოჭედვა, სამუდამოდ რომ მოსპობდა ბიბლიას. 1758 წელს რუსული ტყვიით მოკლულმა ქრისტოფ ცურ ლინდემ ერთგვარი ნიადაგი მოუმზადა 1914 წლის გამარჯვებებს. ჰიტლერი ფიქრობდა, გერმანელი ერისთვის ვიბრძვიო, თუმცა ყველა ერისთვის იბრძოდა, თვით იმათთვისაც კი, რომლებსაც ვერ იტანდა და განადგურებას უპირებდა. მნიშვნელობა არა აქვს, რომ ჰიტლერის ეგომ ეს არ იცოდა, - იცოდა მისმა სისხლმა, მისმა ნებამ. მსოფლიო იხრჩობოდა იუდაიზმში და იუდაიზმის სნეულებაში - ქრისტეს რწმენაში. ჩვენ ქვეყნიერებას შევთავაზეთ ძალადობა და რწმენა მახვილში. ამ მახვილმა ბოლო მოგვიღო და ახლა ვგავართ ჯადოქარს, ლაბირინთს რომ ქსოვს და იძულებულია შიგვე იხეტიალოს სიცოცხლის უკანასკნელ დღემდე, ან დავითს, რომელსაც სასიკვდილო განაჩენი გამოაქვს უცნობი ადამიანისთვის, მერე კი ესმის გამოცხადება: „ეგ კაცი შენ ხარ“. ბევრი რამ უნდა განადგურდეს, რათა ახალი წესრიგი აშენდეს. ახლა ვიცით, რომ ერთი ასეთი რამ იყო გერმანია. ჩვენ გავეცით სიცოცხლეზე უფრო მეტი რამ: - გავეცით ჩვენი საყვარელი ერის სიცოცხლე. დაე, სხვები იწყევლებოდნენ და ქვითინებდნენ: მე მახარებს ფაქტი, რომ ჩვენეული ნიჭი სფეროსებრია და სრულყოფილი. ამჟამად მსოფლიოს შეუბრალებელი ეპოქა წამოსდგომია თავს. ის ჩვენ გამოვჭედეთ, ჩვენ, რომელიც მასვე ვემსხვერპლეთ. მერედა რა, რომ ინგლისი ჩაქუჩია, ჩვენ - გრდემლი? მთავარი ისაა, რომ მსოფლიოს მართავს ძალადობა, არა სიმორცხვის ქრისტიანულ-მონური აქტები. თუ გამარჯვება, უსამართლობა და ბედნიერება არ ეკუთვნის გერმანიას, დაე, სხვა ერებს ეკუთვნოდეს. დაე, არსებობდეს ზეცა, - ჩვენი ადგილი ჯოჯოხეთში იქნება. სარკეში ვუყურებ ჩემს თავს, რათა ვიცოდე ვინ ვარ, ვიცოდე, როგორ ვანუგეშო ჩემი თავი ამ რამდენიმე საათის განმავლობაში, როცა აღსასრულის წინაშე ვდგავარ. ჩემს სხეულს შეიძლება ეშინია, მე თვითონ არა. …
- დაამატა Kakha to ლიტერატურა at 9:55pm on თებერვალი 9, 2016
- თემა: კულტურისა და ადამიანის კრიზისი
- სმულა. ეს არ არის შემთხვევითი. ჩვენი საუკუნე განსაკუთრებით მწვავედ აყენებს კაცობრიობის ბედის, ადამიანისა და მის ქმნილებათა საკითხს, რადგან გამოირკვა, რომ ადამიანის სამყარო არც ისე მყარი ყოფილა, როგორც აქამდე ფიქრობდნენ. ამ ვითარებას ასე ახასიათებს ბერდიაევი: ჩვენ ვეღარ ვგრძნობთ სამყაროს ჰარმონიას, ჩვენ ამოვარდნილნი ვართ საერთო რიტმიდან... სამყარო, ჩვენი პლანეტა შეირყა, ადამიანს აღარა აქვს ფეხქვეშ მყარი ნიადაგი, რომელიც მას სამყაროს წესრიგთან დააკავშირებდა. "ჩვენს დროში, სამყაროს აგონიის დღეებში, მწვავედ იგრძნობა, რომ გადაულახავი წინააღმდეგობებით დაფლეთილ, დაცემულ სამყაროში,... დანაშაულისა და ფანტაზმების სამყაროში ვცხოვრობთ... ადამიანს ყოველი მხრიდან საფრთხე ემუქრება, მან არ იცის, რა იქნება ხვალ" ... აღნიშნული საფრთხის შეგრძნებამ განაპირობა კულტურის ფილოსოფიის წარმოშობა, რომლის მრავალრიცხოვანი წარმომადგენლები (შპენგლერი, კლაგესი, ჰაიზინგა, ვებერი, კაიზერლინგი და სხვ.) ცდილობენ განჭვრიტონ კულტურისა და ცივილიზაციის ბედი. "ჩვენს დროში არ არსებობს უფრო მწვავე თემა ცხოვრებისა და შემეცნებისათვის, ვიდრე კულტურისა და ცივილიზაციის თემა... ეს თემა ჩვენს მომავალ ბედს ეხება, ხოლო ადამიანს ისე არაფერი აღელვებს, როგორც თავისი ბედი" . კაცობრიობის წინაშე დღეს ორი ძირითადი საკითხი დგას. ესაა აწმყოს განსაზღვრა, ადამიანის ადგილის პოვნა თანამედროვე სამყაროში და მომავლის გაგება. პირველი კითხვა დასავლეთის ოცი ცნობილი მოაზროვნის კრებულში იასპერსის სიტყვებითაა ფორმულირებული: "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?" ეპოქისა და ადამიანის მუნყოფიერების დიაგნოზირებისათვის განმსაზღვრელია კითხვა "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?" მოაზროვნეთა უმრავლესობა აღიარებს ამ კითხვაზე პასუხის გაცემის სიძნელესა და თვით კითხვის სირთულეს. პიპერის თქმით, "თვით ეს კითხვა არის პრობლემური", რადგან იგი მოითხოვს პასუხს, რომელიც გააშუქებს აწმყოს არა რომელიმე მხრით (ტექნიზაცია, ურბანიზაცია, კოლონიალიზმის დასასრული და სხვა), არამედ მთლიანად. სად ვიმყოფებით, ისტორიული გზის დასაწყისსა თუ ბოლოში? პასუხი ამ კითხვაზე მოითხოვს მთელი გზის ცოდნას, "რაც ერთ წერტილზე მყოფს არ შეუძლია. ამიტომ საზრისიანი პასუხის გაცემა ამ კითხვაზე შეუძლებელია". პიპერის აზრით, პრობლემურია არა მარტო მთლიანად აღებული კითხვა, არამედ მასში შემავალი ყოველი ელემენტი. კითხვა ეხება გარკვეულ სუბიექტს "ჩვენი სახით", მაგრამ ვის ვგულისხმობთ მასში: ევროპელს, კაცობრიობას თუ ცალკეულ ინდივიდს? პიპერის აზრით, კითხვის დამსმელი უნდა იყოს ინდივიდი და მას შეუძლია უპასუხოს ამ კითხვას სიკვდილთან მიახლოებაზე მითითებით. ეს პასუხი თუმცა მართებულია, მაგრამ არსებითად ამ კითხვის პასუხი არაა. დასმული კითხვა პასუხად გულისხმობს, რომ ადამიანს შეუძლია სიკვდილამდე მიაღწიოს მიზანს. ეს კი ადამიანის გონების შესაძლებლობებს აღემატება, "ამიტომ არავის ძალუძს თქვას, სად ვიმყოფებით ჩვენ ამჟამად". თუ ევროპელზე ან მთელ კაცობრიობაზე გავავრცელებთ ამ კითხვას, უნდა ითქვას, რომ "ჩვენ საერთოდ არ ვიმყოფებით ერთ რომელიმე წერტილზე, ჩვენს მოგზაურობას არა აქვს გაჩერების წერტილები, ამიტომ თუ შეიძლება საზრისიანი იყოს კითხვა _ "სად ვიმყოფებით დღეს ჩვენ?" პასუხი იქნება: "ჩვენ... არ ვიცით საით მიდის კაცობრიობა და, მაშასადამე, არც ის ვიცით, სად ვიმყოფებით დღეს" . საკითხის სტრუქტურა ისეთია, რომ იგი მთელ კითხვაზე პასუხის გაცემამდე დიფერენცირებასა და თითოეული კომპონენტის ცალ-ცალკე განხილვას მოითხოვს. შელსკის აზრით, კითხვაში "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?" ყველა სიტყვა გასარკვევია, ამიტომ მასზე პასუხი ყოველთვის სუბიექტური იქნება. "სად?" უკვე მოითხოვს პასუხს კითხვაზე, თუ რა უნდა იყოს ამოსავალი: ადამიანის გაწმინდანება, კეთილდღეობა, ჰუმანურობა თუ ბუნებაზე ბატონობა. გარდა ამისა, კითხვაში "სად ვიმყოფებით?" გაუგებარია ადამიანი მოძრაობის სუბიექტად იგულისხმება თუ ობიექტად. კიდევ უფრო გაურკვეველია, ვინ უნდა ვიგულისხმოთ "ჩვენის" ქვეშ? კაცობრიობა? ევროპელები? გერმანელები? ყოველ მათგანს ხომ განსხვავებული სოციალური ცნობიერება აქვს, რომელიც ამ კითხვას აზრს აძლევს. ასევე პრობლემურია, რა იგულისხმება სიტყვაში "დღეს", 1960 წელი თუ სხვა დრო? იქნებ ეს კითხვა არ ეხება ადამიანის მთელ ექსისტენცს, არამედ ყურადღებას მისი ცხოვრების რომელიმე მხარეზე ამახვილებს. ყოველ შემთხვევაში, შელსკის აზრით, ჩვენ ამჟამად არ შეგვიძლია მასზე პასუხის გაცემა. ეს საერთოდაც შეუძლებელია, რადგან იგი ეხება წუთიერს, რომლის მოხელთება და განსაზღვრა არ ხერხდება. მიუხედავად ამისა, შელსკის არ მიაჩნია უაზრობად ასეთი კითხვის დასმა. ყოველივე ეს გარკვეულ ეჭვს ბადებს: იქნებ კითხვა მცდარად არის დასმული და ამიტომ ვერ შეძლო ადამიანმა მასზე პასუხის გაცემა? აქედან გამომდინარე, იუნგერი მოითხოვს დასმულ კითხვას კითხვითვე ვუპასუხოთ. კითხვას _ "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?" საპირისპირო კითხვამდე მივყავართ _ "საერთოდ ვიმყოფებით სადმე?" ცხადია, ადამიანი მოძრაობს, მაგრამ ეს არ გამოიხატება გადაადგილებით ანდა სხვა რაიმე ცვალებადობით. მისი მოძრაობა ყოველთვის მასზე არ არის დამოკიდებული. იგი ხშირად მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ ხდება. ამ ფაქტთანაა დაკავშირებული როგორც შიში, ასევე იმედი. აწმყო არა ჰგავს წარსულს, ამიტომ პიკარდის აზრით, წარსულის ანალოგიით აწმყოს გაგება შეუძლებელია. პირიქით, აწმყომ უნდა მოჰფინოს შუქი წარსულს, აწმყომ უნდა გაანათოს იგი ჩვენთვის. ანტიკური შიში და სიცარიელე შეუძლებელია შევადაროთ დღევანდელს. ადამიანის სამყაროს გაფართოებამ აწმყო დიდ პოტენციალთა სფეროდ აქცია. მათი რეალური გამოთვლა ან მათი საშუალებით ადამიანის სიტუაციის განსაზღვრა იმდენად ძნელი გახდა, რომ მასზე უარს ამბობენ. ადამიანის პოტენციალი იქცა რაღაც ირაციონალურ ძალად, რომელიც გაგებას არ ექვემდებარება. ასეთ ვითარებაში, მაქს პიკარდის აზრით, მხოლოდ იმის თქმა შეიძლება, რომ ადამიანი კი არ იმყოფება, არამედ "გადაგდებულია პოტენციალში", ხოლო როპკეს თქმით, მართალია, ძნელია აწმყოს ლაბირინთებში ორიენტირება, მაგრამ მაინც აუცილებელია საკითხის დაყენება და მასზე პასუხის გაცემა საკაცობრიო მასშტაბით, ვინაიდან "კაცობრიობის ბედი ამჟამად ისე დაუკავშირდა კონტინენტალურ ხალხთა ჯგუფების ბედს და ისე მჭიდროდ შეერწყა მას, რომ კითხვა "სად ვიმყოფებით ჩვენ?" მხოლოდ მთელის საშუალებით შეიძლება გაირკვეს". უპირველეს ყოვლისა, ხაზს უსვამენ ადამიანის მარტოობასა და სიცარიელეს ტექნიკის არნახული აღმავლობის ეპოქაში. ადამიანს, რომელმაც ყველაფერს მიაღწია, არაფერი აღარ უკვირს, მისთვის ყველაფერი ბუნებრივი გახდა, მას არაფერი იზიდავს, არაფერი ახარებს. იგი გულგრილია ყველაფრის მიმართ. "რაღაც მოკვდა ჩვენს სულში, ყოველგვარი აღტყინება და აღფრთოვანება გაქრა. ჩვენ ძლივს ვიგონებთ მათ, რადგან დავბერდით და სულიერად გავიყინეთ". ფრანკის თქმით, ჩვენ იმ მოხუცებს ვგავართ, რომლებიც გაკვირვებით იგონებენ ჭაბუკობისდროინდელ უგონო გატაცებას. "ჩვენ დავაბიჯებთ ევროპის დედაქალაქთა ლამაზ, კეთილმოწყობილ ქუჩებში, რომლებიც ოდესღაც ასე გვხიბლავდა და გვაღელვებდა, დღეს კი არ გვესმის, რა არის მათში კარგი. ასფალტის სწორი ზედაპირი, უნიათო არქიტექტურის ერთფეროვანი მაღალი სახლები. ზმუილით დაქრიან ავტომობილები, რომლებიც უსაქმურ დარდიმანდებს, ძუნწ სპეკულანტებსა და სულით ღატაკ საქმოსნებს დაატარებენ. ყოველ შენობაში ათობით და ასობით მეშჩანურად მოწყობილი ერთგვაროვანი ბინაა, რომლებშიც ირევა ოჯახურ უჯრედებად დანაწევრებულ ადამიანთა საჭიანჭველო. რა უნდა გვიხაროდეს ჩვენ? ირგვლივ მოწყენილობაა, საშინელი მოწყენილობა... ჩვენ უკვე აღარ გვახარებს მეცნიერების პროგრესი და მასთან დაკავშირებული ტექნიკის განვითარება. მოგზაურობა ჰაერში _ ეს ჩიტის გაფრენა, რომელზედაც კაცობრიობა საუკუნეების მანძილზე ცნებობდა, უკვე ყოველდღიური მოვლენა გახდა. მაგრამ ვის რაში სჭირდება ეს, თუ მთელ სამყაროში მოწყენილობა, გამოუვალი სულიერი მარტოობა და უშინაარსოობა ბატონობს?" საერთოდ საჭიროა თუ არა ადამიანის ბედნიერებისათვის ტექნიკის ასეთი უსაზღვრო განვითარება? "ადამიანის გადაქცევა ნივთის, მანქანის, ტელეფონისა და სხვა მის ნაწარმთა და მკვდარ საშუალებათა მონად? ჩვენ არგაგვაჩნია პასუხი ამ კითხვებზე, მაგრამ გვაქვს ეჭვი და უნდობლობა, რომელიც ადრე უცნობი იყო" . უწინ ადამიანი ნდობით უყურებდა სამყაროს. მისი ცხოვრება სამყაროსადმი რწმენით იყო ნასაზრდოები. ბუბერის თქმით, ახლა რწმენა შეირყა და ნდობა დაიკარგა. ადამიანები ერთმანეთისადმი მტრულად არიან განწყობილნი. ისინი ვერ პოულობენ საერთოს, ამიტომ დაბნეულები უიმედოდ შესცქერიან მომავალს. იასპერსის აზრით, ეს იგივეა, იჯდე მოქმედ ვულკანზე და ელოდებოდე მის ამოფრქვევას. წარსული კულტურები გაქრა, დღევანდელს კი საფრთხე ემუქრება. ამიტომ ვინც წინ იხედება, მას ყოველივე უაზროდ ეჩვენება, ისიც, რასაც ახლა აკეთებს. ადამიანის ეს შინაგანი სიცარიელე, მისი მარტოობისა და მოწყენილობის გრძნობა არ არის გამოწვეული მხოლოდ შინაგანი სამყაროს ცვლილებით. შეიცვალა გარესამყარო სოციალური გარემოს სახით. ადამიანს აღარა აქვს საყრდენი წერტილი გაფაშრებულ გარესამყაროში. "ჩვენ გამოკიდებული ვართ ჰაერში უცნაურ სიცარიელესა და ბურუსს შუა და ბობოქარი სტიქია, რომელიც ჩანთქმას გვიქადის, ვერ გაგვირჩევია მყუდრო ნაპირისაგან, სადაც შეიძლებოდა ნავსაყუდარი გვეპოვა". გარემო, რომელმაც მოამზადა ადამიანის სულიერი კატასტროფა, თვითონაც კატასტროფულია. ჰაიზინგას სიტყვებით, ჩვენ ვცხოვრობთ მძვინვარე სამყაროში... ალბათ არავის გაუკვირდება, თუ ჩვენი დროის სიგიჟე გაცოფებამდე მივა, რომელიც შთანთქავს ღარიბ ევროპულ კაცობრიობას... ძრავები იგუგუნებს, დროშები იფრიალებს, მაგრამ გონი მოკვეთილი იქნება. საყოველთაო ეჭვი სოციალური სისტემისადმი, რომელშიც ვცხოვრობთ, უსაზღვრო ძრწოლა უახლოესი მომავლის წინაშე... არ არის სიცოცხლის შეუბრალებელი წვის გრძნობა. ეს არის კარგად მოფიქრებული მოლოდინი, დაფუძნებული აღქმასა და მსჯელობაზე, ჩვენს შემავიწროებელ ფაქტებზე. ის, რასაც ოდესღაც თაყვანს ვცემდით, დღეს საოცრად მერყევი და არასაიმედო გახდა . შინაგანი და გარეგანი სამყაროს შერყევა ნიშნავს მთელი სამყაროს ტრაგიკულობას. სამყარო არა მარტო შეგრძნებით არის ტრაგიკული, არამედ თავისი ყოფიერებითაც. გარდა აუტანელი ეკონომიკური და პოლიტიკური მდგომარეობისა, ბერდიაევის აზრით, სამყარო სულიერ დეგრადაციას განიცდის. ადამიანი გახდა უგონო. მას დაეუფლა დემონური კოსმოსური და სოციალური ძალები. თანამედროვე დეჰუმანიზაციას კაცობრიობა სიგიჟემდე მიჰყავს . რელიგიურად მოაზროვნე პიპერის აზრით, უკვე დასრულდა ქრისტიანული ერა და დადგა ანტიქრისტეს ბატონობის პერიოდი. ეს არის ტოტალიტარული ბატონობის, ტოტალური პროპაგანდისა და გლობალური ომების ეპოქა. როგორც ექიმი დაავადების სიმპტომების საფუძველზე სვამს დიაგნოზს, ასევე თანამედროვე მოაზროვნეებიც ახდენენ ეპოქის დიაგნოზირებას: "ჩვენ ფაქტობრივად განვიცდით როგორც ცალკეული ადამიანის, ასევე მთელი კულტურის ღრმა კრიზისს, რომელიც საბოლოოდ... თვით ღირებულებათა კრიზისია" . როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, აქ საუბარია ორი ფენომენის _ ადამიანისა და კულტურის კრიზისზე. ის, რაც ამჟამად ხდება სამყაროში, არ არის ჰუმანიზმის კრიზისი _ ეს მეორეხარისხოვანი თემაა. სამყარო ადამიანის კრიზისმა მოიცვა. საკითხი ასე ისმის: ის არსება, რომელსაც მომავალი ეკუთვნის, უნდა იწოდებოდეს თუ არა ადამიანად? ჩვენ მოწმე ვხდებით კულტურისა და საზოგადოების ყველა სფეროს დეჰუმანიზაციის პროცესისა, რაც გამოიხატება ადამიანის მიერ თავისი თავის დაკარგვაში, მის გაუცხოებაში. რაც შეეხება კულტურის კრიზისს, აქ სხვადასხვა მოსაზრება არსებობს. ყოველი მოაზროვნე კულტურის კრიზისის რომელიმე ასპექტს უსვამს ხაზს. ბერდიაევის აზრით, "კულტურის კრიზისი დაკავშირებულია ყოველი კულტურისათვის დამახასიათებელ არისტოკრატული საწყისთან, რომელსაც დემოკრატიზაცია და მასების ბატონობა უდიდეს საფრთხეს უქმნის. ჩვენ ვცხოვრობთ კულტურის არისტოკრატული საწყისის წინააღმდეგ პლებეური აჯანყების ეპოქაში" . ჰელმუტ ტილიკის აზრით, დღევანდელი კრიზისი ან უფსკრულამდე მიგვიყვანს, ანდა ახალ ნაპირამდე. მოაზროვნეთა უმრავლესობა უყოყმანოდ აღიარებს, რომ დღევანდელი კრიზისი ყველაზე მწვავეა ისტორიულ კრიზისებს შორის. "მე არ ვიცნობ ისტორიაში ისეთ ღრმა და ყოვლისმომცველ კრიზისს, როგორიც ჩვენია" _ წერს ორტეგა გასეტი. ანალოგიურ აზრებს ავითარებენ შვეიცერი, ჰაიზინგა და სხვები. ახლა გავარკვიოთ, რა იგულისხმება კრიზისში. იგი ყოფიერების სხვადასხვა მხარეს მოიცავს. შესაბამისად შეიძლება გვქონდეს "ჭარბი წარმოების ეკონომიკური კრიზისი", "იდეოლოგიური კრიზისი", "პოლიტიკური კრიზისი", "სულიერი კრიზისი", "სისტემის კრიზისი", "მეცნიერების კრიზისი", "სოციალური კრიზისი", "ადამიანის კრიზისი", "კულტურის კრიზისი" და სხვა. თითოეული მათგანი გამოხატავს რაღაც საერთოს, იგივეობრივს, რაც მათი გაერთიანების საშუალებას იძლევა ერთი ტერმინით _ "კრიზისი". რა არის ის საერთო, რომელიც ამ ცნებებს აერთიანებს? ეს არის განსაზღვრული ტიპის პროცესები, რომლებიც გარკვეულ მოვლენათა მწკრივში სიძნელეთა, დაბრკოლებათა, ზღუდეთა სახით გვევლინება. ყოველ შემთხვევაში, "კრიზისი" გამოხატავს ჩვეულებრივ მოვლენათა მსვლელობაში რაღაც არაჩვეულებრივს, ბუნებრივ მსვლელობაში _ არაბუნებრივს, ზომიერში _ უზომოს, ნორმალურში _ არანორმალურს. მაგალითად, ორგანიზმის შემთხვევაში კრიზისი შეიძლება გამოიწვიოს როგორც ორგანიზმის ზრდამ, ასევე ზრდის შეჩერებამ. ამის მიხედვით ორგვარ რღვევად პროცესს არჩევენ: ერთი გამოწვეულია ორგანიზმის ზრდითა და განვითარებით, მეორე _ ორგანიზმის გახრწნით. ერთის დაძლევა იწვევს ორგანიზმის შემდგომ ზრდას, მეორის დაძლევა კი, მართალია, ორგანიზმის განვითარების საშუალებას არ იძლევა, მაგრამ შესაძლებლობას გვაძლევს გავახანგრძლივოთ მისი არსებობა. ორივე შემთხვევაში საქმე გვაქვს არა ცნობიერების რეფლექსიასთან გარკვეულ მოვლენებზე, არამედ თვით ამ მოვლენებთან, უშუალოდ ობიექტურ სიძნელეებთან. მოკლედ რომ ვთქვათ, ობიექტური, ჩვენგან დამოუკიდებელი კრიზისული მოვლენები უნდა განვასხვავოთ ჩვენი ცნობიერების რეფლექსიისაგან ამ მოვლენებზე. ეს განსხვავება ძალაში რჩება მაშინაც, როდესაც კრიზისული მოვლენები იწვევს კრიზისულ ცნობიერებას, მაგრამ ისინი იგივეობრივნი არ არიან. კრიზისული ცნობიერება თავის განვითარებაში შედარებით დამოუკიდებელ მნიშვნელობასაც იძენს და გარკვეულად უკუმოქმედებს ყოფიერების კრიზისზე, აღრმავებს და შემდგომ ავითარებს მას. ამიტომ ეს ორი სახე კრიზისისა _ ყოფიერების კრიზისი და კრიზისული ცნობიერება ურთიერთს განაპირობებს. განმსაზღვრელი მათ შორის მაინც ყოფიერების კრიზისია. ამრიგად, ტერმინი "კრიზისი" ნეგაციისა და ნეგატიურის გამომხატველია, მაგრამ ნეგაცია და ნეგატიური ობიექტურად მიმდინარე პროცესებში ცნობიერებას კი არ შეაქვს როგორც უარყოფითი რეფლექსია ცნობიერებისა ყოფიერებაზე (მოკლედ რომ ვთქვათ, იგი შეფასებითი დამოკიდებულება კი არაა), რამედ თვით ყოფიერებისეულია, ობიექტურია, ჩვენი ცნობიერებისაგან დამოუკიდებელია. ასეთი ნეგატიური პროცესები ყოფიერების სხვადასხვა მხარეს მოიცავს, ამიტომ შესაბამისად მრავალი ცნებით გამოიხატება. ჩვენი გამოკვლევის მიზანია კრიზისის სახეობა, რომელიც ეხება სოციალური სამყაროს ძირეულ ფენომენს და რომელსაც სოციოლოგები ცნება "კულტურით" აღნიშნავენ, და მასთან დაკავშირებული ადამიანის კრიზისი. "კულტურის კრიზისის" ცნებაში "კულტურა" უმთავრესად ფართო აზრით ივარაუდება. მოკლედ იგი იგივეობრივია სოციალურისა, ადამიანურისა. ამდენად, კულტურის კრიზისი მოიცავს მთელ ადამიანურ სამყაროს, მთელ "სოციალურ ისტორიას" გარკვეულ ეტაპზე. კულტურის კრიზისი ეხება კულტურის შემქმნელსა და მატარებელს, კულტურის სუბსტანციას ადამიანის სახით. კულტურის კრიზისი ადამიანის კრიზისია. ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, კულტურის ბუნების განსაზღვრა ადამიანის ბუნების განსაზღვრაა, კულტურის ხასიათი და სახე ადამიანის სახე და ხასიათია. ეს განაპირობებს კულტურის ფილოსოფიის ორიენტაციას ადამიანზე. ადამიანის კრიზისის ფენომენი სხვადასხვა ტერმინით გამოიხატება. იყენებენ როგორც "კულტურის კრიზისს", ასევე "ისტორიულ კრიზისსაც". ორივე ტერმინი ერთი ცნების გამომხატველია, მოვლენათა ერთ რიგს აერთიანებს. ეს არის ადამიანისა და ადამიანური სამყაროს გაარაადამიანურება, რაც გამოხატვას ჰპოვებს ყოველ "ადამიანურ", ყოველ "კულტურულ", ყოველ "ისტორიულ" ფენომენში. ამიტომ კულტურის კრიზისის გამცნობიერებლები, მართალია, ხშირად სხვადასხვა მხრიდან აშუქებენ ამ ფენომენს, მაგრამ საბოლოოდ ერთ საერთო პუნქტამდე მიდიან _ ადამიანი არის კულტურის ცენტრი და სუბსტანცია. ყველა გზა ადამიანისაკენ მიდის. კულტურისა თუ ისტორიის კრიზისი ადამიანის კრიზისია. იგი განსხვავდება ყველა სხვა სახის კრიზისისაგან. კულტურის კრიზისი მოიცავს სხვა სახის კრიზისებს, მაგრამ იგი მათი უბრალო ჯამი როდია. იგი უფრო მეტი და ღრმაა, ვიდრე რომელიმე მათგანი ცალ-ცალკე ან ყველანი ერთად. იგი ეხება მთელ სოციალურ სამყაროს და არა მის რომელიმე მხარეს. ადამიანური სამყაროს კრიზისი აისახება ცნობიერების მიერ. ეს არის ადამიანის ცნობიერება და იმ სამყაროს ნაწილი, რომლის კრიზისსაც ის ასახავს. საკითხი ისმის _ არის თუ არა ცნობიერება იმავე კრიზისული ნიშნების მქონე, რაც მის ასახულ სამყაროს გააჩნია. ცნობიერების მიერ კრიზისის ასახვა ნიშნავს ცნობიერებაში იმ რეალური ვითარების გამოხატვას, რომელიც მისგან დამოუკიდებლად არსებობს, მაგრამ ცნობიერება არ დაიყვანება სინამდვილის უბრალო ფიქსაციამდე. ცნობიერება არა მარტო ასახავს არსებულ ვითარებას, არამედ გარკვეულ რეაგირებასაც ახდენს მასზე, განსაზღვრულ პოზიციას იჭერს მის მიმართ. ამიტომ საკითხი კრიზისის ამსახველი ცნობიერების ხასიათის შესახებ გადაწყდება არა იმის მიხედვით, ასახავს თუ არა ის კრიზისს, არამედ იმ პოზიციის საფუძველზე, რომელსაც იგი იჭერს მის მიმართ. კრიზისის ასახვა, მისი გაცნობიერება ცნობიერებას აქცევს კრიზისის ცნობიერებად, მაგრამ კრიზისის ცნობიერებაში არ ჩანს ცნობიერების პოზიცია კრიზისის მიმართ. ცნობიერების პოზიცია კრიზისის მიმართ ერთ შემთხვევაში იმით გამოიხატება, რომ კრიზისის აღიარების შემდგომ ცნობიერება ეძებს მისი დაძლევის გზებს, ის თვითონ კრიზისის გარეთ დგება და არ ექვემდებარება კრიზისულ ვითარებას. ცნობიერება მაღლდება კრიზისზე. ასეთი ცნობიერება კრიზისის გაცნობიერებაა ისე, რომ მას არ ახასიათებს კრიზისი. სხვა ვითარებაა, როდესაც კრიზისის ამსახველი ცნობიერება თვითონაც ექვემდებარება კრიზისს, ვერ ხედავს მისგან გამოსავალს და თვითონვე ხდება კრიზისული სინამდვილის შემადგენელი ელემენტი. ასეთი ცნობიერება არა მარტო კრიზისის ცნობიერებაა, არამედ კრიზისული ცნობიერებაც და ეს არის მისი არსებითი განსხვავება პირველი სახის ცნობიერებისაგან. კრიზისულ ცნობიერებას ხშირად "აპოკალიფსურ ცნობიერებას" უწოდებენ, რაც თავისებურად სწორად გამოხატავს მის ბუნებას. კულტურის კრიზისის მრავალფეროვან თეორიათაგან განვიხილოთ ერთ-ერთი მათგანი _ ჰაიზინგას თეორია. ამ მეტად საინტერესო მოაზროვნემ ჯერ კიდევ მეორე მსოფლიო ომამდე მოგვცა კულტურის კრიზისის დაწვრილებითი ანალიზი. მან კულტურის კრიზისი გააცნობიერა არა მხოლოდ აწმყოს, არამედ მომავლის თვალთახედვითაც და მთელი ფენომენი განიხილა როგორც კრიზისული. ჰაიზინგა კრიზისს ახასიათებს როგორც ადამიანის სამყაროს გაფაშრებას და აღნიშნავს მე-20 საუკუნის კრიზისული ცნობიერების სპეციფიკას. კრიზისული ცნობიერება მე-19 საუკუნეშიც არსებობდა, მაგრამ იგი არ იყო გაბატონებული _ დეკადენტური განწყობილება უმთავრესად ლიტერატურული მოდა იყო. მომავლის რწმენა ადამიანებმა მე-20 საუკუნეშიც _ პირველი მსოფლიო ომის შემდგომ პირველ წლებამდე შეინარჩუნეს. მხოლოდ ამის შემდეგ მოიცვა ცნობიერება კულტურის კრიზისმა, ამის შემდეგ გახდა იგი კრიზისული, რამაც პირველი სერიოზული გამოვლენა ჰპოვა შპენგლერის ნაშრომში "ევროპის მზის ჩასვენება". ჰაიზინგა უარყოფს იმ მოსაზრებას, თითქოს დღეს კრიზისის ცნობიერების ასეთი საყოველთაობა გამოწვეული იყოს კრიზისის გამოსახატად იმ მძლავრი მეცნიერული აპარატის არსებობით, რომელიც წარსულ ეპოქებს არ გააჩნდა. ცნებათა სისტემამ, რასაკვირველია, შესაძლებელი გახადა კრიზისის უფრო ნათელი დასურათება, მაგრამ ძირითადი განსხვავება წარსულისა და აწმყოს კრიზისის გამომხატველ ცნობიერებას შორის თვით ამ კრიზისთა განსხვავებაშია. ჰაიზინგა გამოყოფს სამ დიდ კრიზისს, რომელთაც ადგილი ჰქონდათ ანტიკურობიდან შუა საუკუნეებზე გადასვლის პერიოდში, შუა საუკუნეებიდან ახალ დროზე გადასვლისას და მე-18 _ მე-19 საუკუნეთა მიჯნაზე. სამივე კრიზისი წარსულს ეკუთვნის და მათი აცნობიერება ჭირს, რადგან ჩვენ ცოტა რამ ვიცით მათი მიზეზების შესახებ. ჰაიზინგას აზრით, კრიზისი გვაქვს არა მარტო მსხვრევის ეპოქებში, არამედ კულტურის ინტენსიური ქმნადობის პერიოდშიც. მოვიგონოთ ისტორიული მნიშვნელობის მქონე ფაქტებით მდიდარი მე-15 (სამყაროს აგებულების შესწავლა, ეკლესიის გათიშვა, კულტურის აყვავება და სხვა) და მე-19 საუკუნეები. ისტორიის სეისმოგრაფი ორივეში იპოვის მძლავრ მოძრაობას. მიუხედავად ამისა, მოვლენათა ღრმა ანალიზი გვარწმუნებს, რომ წარსულის კრიზისებმა "საზოგადოების საფუძვლები გაცილებით ნაკლებ შეანჯღრია, ვიდრე ამჟამად". მაშინ კიდევ ჩანდა იმედი, იდეალი, მსხვრევის საშიშროება არ ემუქრებოდა მთელ კულტურას. არ შეინიშნებოდა მძაფრი სოციალური ძვრები, მწვავე კლასობრივი ბრძოლები. აქედან გამომდინარე, წარსული კრიზისები ნაკლებად გამოდგება ახლანდელი კრიზისის გასაგებად. ამიტომ ისტორიული პარალელი გამოუსადეგარია. ჰაიზინგა ილაშქრებს შპენგლერის ანალოგიის პრინციპის წინააღმდეგ და ამტკიცებს, რომ აწმყოს კრიზისი მხოლოდ აწმყოს ანალიზით გაიგება. ეს არ ნიშნავს კრიზისის მოწყვეტას ისტორიული წარსულისაგან და წარსულის კრიზისთა იგნორირებას. ჰაიზინგასათვის "კულტურის კრიზისი არის ისტორიული ცნება. ამიტომ მხოლოდ ისტორიის შემოწმებით, წარსულთან შედარებით შეიძლება მივანიჭოთ ამ ცნებას ობიექტური შინაარსი, რადგან ჩვენ ვიცნობთ ძველი კულტურის კრიზისების არა მხოლოდ დასაწყისსა და მსვლელობას, არამედ საბოლოო შედეგსაც" . ჰაიზინგა აცნობიერებს კულტურის ფენომენის განსაზღვრის, მისი საზღვრების დადგენის სიძნელეს და, აქედან გამომდინარე, კულტურის ცნების ერთმნიშვნელოვნად და ამომწურავად განსაზღვრის შეუძლებლობასაც. იგი კულტურის ცნების განსაზღვრის ნაცვლად ცდილობს გააანალიზოს კულტურის ძირითადი ნიშნები, როგორც კულტურის პირობები. მაშასადამე, საკითხი ეხება იმ ღირებულებებს, რომელთა გარეშე ფენომენი ვერ დაიმსახურებს კულტურის სახელს. ასეთ ღირებულებათა მწკრივში ჰაიზინგა, უპირველეს ყოვლისა, ასახელებს სხვადასხვა სახის ღირებულებათა წონასწორობას. კულტურაში არსებული სულიერი და მატერიალური ღირებულებანი ურთიერთშესაბამისობაში უნდა იყოს მოყვანილი. ამ სულიერ ღირებულებებს, თავის მხრივ, აქვს ინტელექტუალური, მორალური, ესთეტიკური და სპირიტუალური ქვეღირებულებანი. წონასწორობის დაცვა აუცილებელია მათ შორისაც, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ჰარმონია დაირღვევა მთელში. ჰარმონია საბოლოოდ თავის გამოხატვას პოულობს საზოგადოების ცხოვრების წესში, რიტმში. ამრიგად, კულტურის პირველი ძირეული ნიშანია ღირებულებათა ჰარმონია. კულტურის მეორე ძირითადი ნიშანია სწრაფვა. კულტურა არის ყოფიერება, წარმართული ერთობლივი იდეალისაკენ. ერთობლივი იდეალი უფრო მეტია, ვიდრე ინდივიდის იდეალი, მაგრამ ის არ არის ერთსახოვანი. ერთობლივ იდეალში შეიძლება იგულისხმებოდეს გონითი, სულიერი, ღვთისეული იდეალები, თავისუფლება, შემეცნება, ძალაუფლება, სიდიადე, სიმდიდრე, კეთილდღეობა, ჯანმრთელობა. მათი დაჯგუფება შეიძლება გონით, შემეცნებით, საზოგადოებრივ, ეკონომიკურ და ჰიგიენურ იდეალებად. ნებისმიერ შემთხვევაში კულტურის წევრთათვის იდეალი წმინდაა. კულტურის მესამე ძირითადი ნიშანია ბუნებაზე ბატონობა. "კულტურა ნიშნავს ბუნებაზე ბატონობას". ადამიანი თავის სამსახურში აყენებს ბუნებას. ის არის მწარმოებელი ადამიანი. ბუნება მის ხელში ხდება იარაღი მისი ყოფიერების დასაცავად. ბუნება არ უნდა გავიგოთ მხოლოდ ობიექტურ ყოფიერებად. ადამიანსაც აქვს თავისი შინაგანი ბუნება და კულტურა მასზე ბატონობასაც ისახავს მიზნად. ადამიანი ცდილობს გაბატონდეს მის ცნობიერებაში არსებული დანაშაულის შესაძლებლობაზე და მას უპირისპირებს მოვალეობას. აქ ძირითადი ხდება "სამსახურის" ცნება. ადამიანის გონში სამსახურებრივი მოვალეობის დანერგვა არის კულტურის ერთ-ერთი ძირითადი პირობა. ამ ნიშანთა გაერთიანების ბაზაზე ჰაიზინგა კულტურას განსაზღვრავს როგორც ადამიანთა ერთობის მიზანდასახულ მოქმედებას, მიმართულს ბუნებაზე გაბატონებისაკენ მატერიალურ, მორალურ და გონით სფეროებში, რომლის შედეგები ბუნებრივ ურთიერთობაზე ურთიერთობათა შედეგებზე უკეთესია. იგი ხაზს უსვამს სულიერ და მატერიალურ ღირებულებათა ჰარმონიულ წონასწორობას და ჰომოგენურად განსაზღვრულ იდეალს, რომლისკენაც ისწრაფვიან საზოგადოების წევრები. თანამედროვე ვითარების დასახასიათებლად საჭიროა გაირკვეს, არის თუ არა განხორციელებული კულტურის ეს ძირეული პირობები. როგორც აღნიშნული იყო, ერთ-ერთ პირობას შეადგენს ბუნებაზე ბატონობა, რომელიც, თავის მხრივ, იყოფა ბუნებასა და ადამიანის შინაგან ბუნებაზე ბატონობად. გარე ბუნებაზე ბატონობა ეჭვს არ იწვევს, რასაც მოწმობს ბუნების მეცნიერებათა და ტექნიკის განვითარება. სხვა მდგომარეობაა შინაგან ბუნებაზე ბატონობის მხრივ. ადამიანი ვერ გაბატონდა საკუთარ ბუნებაზე, კაცობრიობამ ვერ შექმნა მოვალეობათა სისტემა, რომელიც გამორიცხავდა დანაშაულს. ასეთივე სავალალო მდგომარეობაა კულტურის მეორე ნიშნის _ იდეალთა ერთიანობის მხრივაც. ყველა ადამიანსა და სოციალურ ჯგუფს თავისი იდეალი აქვს. ღმერთის, სამართლიანობის, სიკეთისა და სიბრძნის იდეალთა მსხვრევის შემდეგ კაცობრიობამ დაკარგა საერთო იდეალი და შეიმუშავა ეროვნულ და კლასობრივ კულტურათა ცნებები. კულტურის ცნება დაექვემდებარა კეთილდღეობის, ძალაუფლებისა და უშიშროების ერთიმეორისაგან მოწყვეტილ იდეალებს, რითაც მან დაკარგა საზრისი. ასეთივე მდგომარეობაა სულიერ და მატერიალურ ღირებულებათა წონასწორობის მხრივაც. ჰაიზინგას აზრით, ზემოთ აღნიშნულ ღირებულებათა შორის როგორც აღმოსავლეთში, ასევე დასავლეთში წონასწორობა დარღვეულია. ორივე სფეროში არათანაბარი ინტენსიური წარმოებაა. ყველას შიშს ჰგვრის ის ფაქტი, რომ იწარმოება მასალა, რომელიც არავის უნდა. ჰარმონია დაირღვა ხელოვნების სფეროში, ბრძოლა წარმოებს სულიერ სამყაროშიც. დღეს ხელოვანი დამოკიდებულია პრესაზე, მოდასა და კომერციულ ინტერესებზე. ამრიგად, კულტურის სამი პირობიდან არც ერთი არაა განხორციელებული. ეს იმას ნიშნავს, რომ "ჩვენი ეპოქა კულტურისა და აყვავების ეპოქა კი არ არის, არამედ კრიზისისა და მზის ჩასვენების ეპოქაა". ჰაიზინგა სვამს საკითხს: თანამედროვეობის აღქმა მუქ ტონებში ხომ არ არის ჩვენი განწყობის შედეგი? ანდა კიდევ: როდესაც ჩვენი კრიზისი ყველაზე საშინლად გვეჩვენება, ხოლო ანტიკურობა კი _ ჰარმონიის სამყაროდ, ხომ არ არის ეს გამოწვეული იმით, რომ ანტიკური ეპოქა დღევანდელობისაგან დაშორებულია და ამიტომ ჩვენთვის წაშლილია მისი რღვევადი ნიშნები. იქნებ რაღაც უმნიშვნელო დაავადებამ შეიპყრო ორგანიზმი და ამიტომ ვერ ფუნქციონირებს იგი ნორმალურად. შეიძლება თუ არა ამ ვითარების მიმართ დაისვას კრიზისის დიაგნოზი? ჰაიზინგა ფიქრობს, რომ შეიძლება. "კრიზისი, _ წერს ჰაიზინგა, _ არის ჰიპოკრატესეული ცნება. საზოგადოებისა და კულტურისათვის არ არსებობს უფრო ზუსტი შედარება, ვიდრე სამედიცინოა. უეჭველია, რომ ჩვენს დროს ახასიათებს ციებ-ცხელება და ეს ციებ-ცხელება არის კრიზისი". ჰაიზინგას აზრით, "წარმოებისა და ტექნიკის პროგრესი არ უარყოფს კრიზისს", რადგან მათი ზრდა საბოლოო მიზნის გარეშე ხდება, მაშინ როდესაც ნამდვილი პროგრესი საბოლოო ღირებულებებისაკენ სწრაფვა უნდა იყოს. ამდენად, საფუძვლიანია მტკიცება, რომ "კულტურა არსებითი წინსვლისას შეიძლება გადაგვარდეს". ჰაიზინგას აზრით, კულტურის კრიზისის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმპტომია შემეცნების იდეალის შეცვლა. აზროვნებისა და ცოდნის იდეალი შეიცვალა ცხოვრებისა და საქმის იდეალით. "კონფლიქტი ყოფიერებასა და ცოდნას შორის კულტურის კრიზისის ძირითადი მომენტია". ჭეშმარიტება დაექვემდებარა ცხოვრების ინტერესებს, ფილოსოფია და ადამიანის მთელი სულიერი მოღვაწეობა დაიმონა ცხოვრებამ, გაბატონდა ანტიინტელექტუალიზმი. თანამედროვე კულტურისათვის დამახასიათებელია ჭეშმარიტების უარყოფა და გონების შეცვლა ინსტინქტით. გონებისა და შემეცნების კულტი შეცვალა ცხოვრების კულტმა. ჰაიზინგას აზრით, ამან განაპირობა ექსისტენციალიზმის პოპულარობა. ცხოვრების ფილოსოფიამ მწვავედ დააყენა ყოფიერების დასასრულის საკითხი. ამიტომ გადაიქცა სიკვდილის ფენომენი ესოდენ ფართო განხილვის ობიექტად. ჰაიზინგა კულტურის კრიზისის ერთ-ერთ სიმპტომად თვლის მორალურ ნორმათა დაცემას. სოციალური ინსტიტუტები, რომლებიც შეიქმნა გარკვეულ ისტორიულ პერიოდში, გადაგვარდა. მათ რიცხვს მიეკუთვნება სახელმწიფოც, "რომელიც დაცვის საშუალებიდან ძარცვისა და დაპყრობის იარაღად გადაიქცა". "სახელმწიფო სახელმწიფოსათვის მგელია", _ ესაა სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობის პრინციპი. შეიცვალა ადამიანური მოქმედების შეფასების კრიტერიუმიც. ადამიანის თავგანწირულ მოქმედებას გმირობა ეწოდებოდა, დღეს კი გმირობა სიყალბისა და ფარისევლობის საფარი, რიტორიკული მოწოდების ობიექტი გახდა. მე-19 საუკუნეში ჰეროიკა შეცვალა დიდი ადამიანის კულტმა. მე-20 საუკუნე ისევ დაუბრუნდა ჰეროიკას, მაგრამ არა ძველი გაგებით. ჩვენს ეპოქას ჰეროიკული ტონი დასჭირდა მისი სისუსტის გამო. ჰეროიზმის რეკლამირება უკვე თავისთავად კრიზისული მოვლენაა. "საზოგადოების სამსახურის ცნებამ საბოლოოდ დაკარგა თავისი შინაარსი". ჰაიზინგას აზრით, კრიზისის სიმპტომთა მეორე რიგს იწვევს ხელოვნება, რომელიც ანტიინტელექტუალიზმის გზას ადგას. პოეზიამ დაკარგა კრიტერიუმი ლოგიკური გაგებადობის სახით. ნიმუშად ჰაიზინგა რაინერ მარია რილკესა და პოლ ვალერის ასახელებს. სახვით ხელოვნებაში ამ მდგომარეობამ გამოხატულება აღქმადი ფორმებისადმი ზურგის შექცევაში პოვა. ასევეა მუსიკაშიც (ვაგნერი). ჰაიზინგას აზრით, ხელოვნება უფრო მეტადაა მექანიზებული და მოდერნიზებული, ვიდრე მეცნიერება. გამრავლდა "იზმები", რომლებიც მისი სახის დაკარგვასა და სუბიექტთა თვითნებობას გამოხატავს. ხელოვნების კრიზისის ნიშანია სტილის დაკარგვა. რომანული, გოთური ანდა ბაროკოს სტილი წარსულს ჩაბარდა, მათი შემცვლელი კი არ ჩანს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ეპოქის გაგება ხელოვნების საშუალებით სულ უფროდაუფრო შეუძლებელი ხდება. შემოქმედებაში გაქრა რაციონალური მომენტი. მთელ კულტურას ემუქრება საშიშროება. ყოველივე ეს, ერთად აღებული, არის კულტურის კრიზისის სიმპტომთა არასრული, მაგრამ არსებითი დახასიათება. ჰაიზინგა თვლის, რომ ის მხოლოდ დიაგნოზს უსვამს კულტურის ორგანიზმს და აღნიშნავს მის მძიმე დაავადებას. ეს დიაგნოზი არ ეხება კულტურის შემქმნელთ _ ადამიანებს. მათი სულიერი რაობა ცალკე მსჯელობის საგანია. ჰაიზინგას აზრით, ადამიანი, როგორც კულტურის შემოქმედი და წყარო, დეფორმირებულ და კრიზისულ კულტურას ქმნის, რადგან თვითონაც დეფორმირებულია და კრიზისს განიცდის. აქედან გამომდინარე, კულტურის კრიზისის საფუძვლიანი ახსნა შეუძლებელია ადამიანის კრიზისის ახსნის გარეშე. ყოველივე ეს აყენებს საკითხს ადამიანის შესახებ. "დღეს ჩვენი ეპოქისა და მასთან ერთად ისტორიის ძირითადი თემა, _ წერს ბერდიაევი, _ არის ადამიანის ბედის თემა". ამიტომ კითხვა _ "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?" გულისხმობს არა მარტო კულტურის ხასიათის განსაზღვრას, არამედ ადამიანის მდგომარეობის, მისი არსებისა და განხორციელების, მისი ყოფიერებისა და შესაძლებლობის გაგებას. საკითხი "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?", რომელიც ისმის კულტურის მიმართ, "წინასწარ გულისხმობს პასუხს კითხვებზე: "სად იმყოფება მისი შექმნიდან ადამიანი? რაში გამოიხატება ძირითადი ადამიანური სიტუაცია? რა არის საერთოდ ადამიანი? როგორია მისი პოზიცია და რა ამოცანები დგას მის წინაშე?" . მე-20 საუკუნის გააზრების ცენტრში "კულტურის კრიზისის" დასმა ბატაგიას თქმით, ნიშნავს "ადამიანის არსების საკითხის დასმას". ეს ნიშნავს, რომ "ადამიანს არ ესმის თავისი თავი, არ ესმის მისი ყოფიერების საზრისი", ე. ი. ადამიანი კრიზისს განიცდის. "ადამიანის, როგორც ინდივიდუუმის, კრიზისი, ამავე დროს, კულტურის კრიზისსაც ნიშნავს". საკითხი ისმის, რა დაკარგა ადამიანმა და რამდენად დიდია ეს დანაკარგი? მარსელი შექმნილ ვითარებას ადარებს იმ ბედნიერი ქმრის მდგომარეობას, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს აღმოაჩენს, რომ მისი ბედნიერება მოჩვენებითი ყოფილა, რადგან ცოლი თურმე მთელი ცხოვრების მანძილზე ღალატობდა. ამ ადამიანისათვის უაზრო გახდა არა მხოლოდ წარსული და აწმყო, არამედ მომავალიც. ასეთივეა ბედი "კაცისა ბარაკიდან", ოღონდ განსხვავება ისაა, რომ მოტყუებულ ქმარს შეუძლია მიუთითოს თავისი რწმენის მსხვრევის მიზეზზე, ამ კაცს კი არ შეუძლია თქვას, რამ გახადა მისი ცხოვრება ასეთი უსაზრისო. მას მხოლოდ ნიჰილიზმის გზა აქვს, მისთვის ყველაფერი გახრწნის კანონს ემორჩილება, რადგან "ღმერთი მოკვდა", ხოლო ღირებულებათა გადაფასება ხდება ისეთი მასშტაბით, რომელიც მხოლოდ ვალუტის საყოველთაო დევალვაციას შეიძლება შევადაროთ. ეს იწვევს სიკვდილზე დაფიქრებასა და გააზრების ცენტრში სიკვდილის პრობლემის დასმას. ამრიგად, ადამიანის კრიზისი გამოიხატება მარტოობით, სამყაროსა და სხვა ადამიანებთან კომუნიკაციის დაკარგვით, "მე"-ს მსხვრევით, რაც სოციალურ ფონზე ნიშნავს მთელი კულტურის ღირებულებათა გაუფასურებას, გაურკვევლობას საკუთარ ძალებში. ეს ნიშნავს, რომ კითხვა _ "სად ვიმყოფებით ჩვენ დღეს?", რომელიც ასე მწვავედ ისმის, კრიზისული სიტუაციის დამახასიათებელია. ფრანგი პოეტი და პუბლიცისტი პოლ ვალერი შრომაში "გონის კრიზისი" აღიარებს ინტელექტუალური კრიზისის მწვავე ხასიათს, რაც გამოვლინდა ათასობით ახალგაზრდა მწერლისა და მხატვრის გონით სიკვდილში. ევროპის კულტურა დაკარგული ილუზიებით ცოცხლობს. მეცნიერება სასიკვდილოდაა დაჭრილი, იდეალიზმი _ ღრმად დაცარიელებული, რეალიზმი კი _ გულგატეხილი და დათრგუნული. "რყევა გემზე იმდენად ძლიერი იყო, რომ ბოლოს საფუძვლიანად დამაგრებული ნათურებიც გადაყირავდა". ევროპის ჰამლეტს მილიონობით ადამიანთა აჩრდილები უდგას წინ. ის ღრმად განიცდის ჭეშმარიტებათა "ყოფნა-არყოფნის" საკითხს და მიაჩნია, რომ უტყუარია სწრაფვა მარადისობისაკენ. მისთვის მნიშვნელობა დაკარგა ნებისმიერმა დიდმა ინტელექტმა. ყოველი თავის ქალა, ლეონარდოსი იქნება ის, ლაიბნიცისა თუ კანტის, კარგავს მნიშვნელობას. რა მოხდება, ჰამლეტმა რომ გადაყაროს ისინი? ეს ემუქრება ინტელექტებს, რომლებიც მოჩვენებით სამყაროდ გადაიქცნენ. ასეთ ვითარებაში შეუძლებელია სამყაროს განვითარების პერსპექტივაში რაიმე სიცხადის შეტანა. ისტორიკოსი და წინასწარმეტყველი ორივე ერთ ორმოში ზის. კრიზისი ცხადი გახდა იმით, რომ უჩვეულო ძრწოლამ შეიპყრო ევროპის ტვინი... მან მთელი თავისი აზრობრივი კვანძებით შეიგრძნო, რომ ემუქრება დაკარგვა თვითცნობიერებისა, რომელიც შეძენილი იყო საუკუნეების მანძილზე განცდილი უბედურებით. ევროპამ ამ კრიზისს უპასუხა უკანასკნელი გაბრძოლებით: მან აღადგინა ათასობით ინტელექტი, იგი დაეწაფა წიგნებს, მაგრამ ამაოდ. ინტელექტუალური შუქის მთელმა სპექტრმა გამოავლინა... ევროპის გონის აგონია. პოლ ვალერი ევროპის კრიზისს აცხადებს არა უშუალოდ დაღუპვის ნიშნად, არამედ დაღუპვის მაუწყებლად. "ყველაფერი არ დაღუპულა, _ წერს იგი, _ მაგრამ ყველაფერმა შეიგრძნო მოსპობის საშინელება". ასეთ ვითარებაში ბუნდოვანებასა და გაურკვევლობას ძლევს კრიზისული ცნობიერებისათვის დამახასიათებელი უიმედობა. პოლ ვალერის იმედი მიაჩნია ადამიანის უძლურების მაჩვენებლად, როდესაც გონების საპირისპიროდ ადამიანი ქმნის ილუზიას, გადარჩენის მოჩვენებით გეგმებს სახავს. სინამდვილეში არავის შეუძლია თქვას, რა მოკვდება ან რა დარჩება ლიტერატურაში, ფილოსოფიაში, ესთეტიკაში. არავინ იცის, რა იდეები და მათი გამოხატვის რა წესები შევა დანაკარგთა სიაში, რა სიახლენი გამოვა დღის სინათლეზე. ყოველ შემთხვევაში, იმედისათვის ადგილი არ რჩება. გადარჩენა შეუძლებელია. ამას ადასტურებს წარსულიცა და აწმყოც. მთელი ისტორია მხოლოდ იმის საბუთია, რომ "უზარმაზარ სასაფლაოზე მთელი კაცობრიობა დაეტევა და ცოცხალ კულტურათა ადგილს საბოლოოდ მუმიები დაიჭერენ". პოლ ვალერის კრიზისული ცნობიერების უკანასკნელი სიტყვა ასეთია: "ჩვენ ცივილიზაციები ვართ. ჩვენ ვიცით ამჟამად, რომ მოკვდავნი ვართ. გაგვიგონია ადამიანებზე, რომლებიც უკვალოდ გაქრნენ, იმპერიებზე, რომლებიც ჩაიძირა მთელი თავიანთი ადამიანებითა და ტექნიკით, საუკუნეთა სიღრმეში ჩაძირულებზე თავიანთი ღმერთებითა და კანონებით, აკადემიკოსებითა და მეცნიერებებით, კლასიკოსებით, რომანტიკოსებითა და სიმბოლისტებით, კრიტიკოსებითა და კრიტიკოსთა კრიტიკოსებით. ჩვენ კარგად ვიცით, რომ მთელი ხილული დედამიწა შექმნილია ფერფლისაგან... ისტორიის სიღრმეში ჩვენ ვხედავთ ფანტომებს დიდი გემებისა, რომლებიც ჩაიძირნენ... ჩვენ არ შეგვეძლო მათი გამოთვლა, მაგრამ ეს მსხვრევანი არ გვეხებოდა. ელამი, ნინევია, ბაბილონი ჩვენთვის მხოლოდ მშვენიერებით მოსილი ზღაპრული სახელებია და მათი რღვევა ჩვენთვის ისევე არაფრისმთქმელი იყო, როგორც მათი არსებობა. მაგრამ საფრანგეთი, ინგლისი, რუსეთი... ისინიც შეიძლება მხოლოდ ლამაზ სახელებად იქცნენ. ლუსიტანიაც ხომ ლამაზად ჟღერს. ჩვენ ვხედავთ, რომ ისტორიის უფსკრული საკმაოდ ტევადია ყველასათვის. ჩვენ ვგრძნობთ, რომ ცივილიზაცია ისეთივე სუსტია, როგორც სიცოცხლე, გარემოებანი, რომელთაც შეუძლიათ კიტსისა და ბოდლერის ქმნილებებს გააზიარებინონ მენანდრეს ქმნილებათა ხვედრი, ყველაზე ნაკლებ არის მიუწვდომელი. ნახეთ რომელიც გნებავთ გაზეთი" . ანალოგიური აზრები ფართოდაა გავრცელებული დასავლეთ ევროპის ლიტერატურაში. ბაუმერს მოჰყავს ზოგიერთი მათგანი: "სამყაროს ყველა საათის ისარი ულმობლად მიიწევს წინ 12-ისაკენ" (კარლ ჰაიმი). "იყო აპრილის ნათელი, ცივი დღე და საათმა ჩამოჰკრა ცამეტი" (ჯორჯ ორუელი). "25-ე საათი _ ეს არაა უკანასკნელი საათი, ესაა უკანასკნელის შემდგომი საათი. ეს დასავლეთის ცივილიზაციაა მოცემულ მომენტში, ეს ჩვენი დღეებია" (ვირჯილ გეორგუ). "ამჟამად მე ვფიქრობ, რომ ევროპა განწირულია, რომ ისტორიის ეს თავი უახლოვდება დასასრულს" (არტურ კესტლერი) . ანალოგიურია ა. შვეიცერის მოსაზრებანი. შვეიცერის დამსახურება კრიზისის გაცნობიერებაში მდგომარეობს, რომლითაც მან, მეოცე საუკუნეში ერთ-ერთმა პირველმა, გამოაცხადა კულტურის ფენომენის საფრთხის არსებობა. 1923 წელს გამოსულ შრომებში იგი განიხილავს კულტურის კრიზისს და უსაყვედურებს გულუბრყვილო ოპტიმიზმს, რომ ვერ ამჩნევს, არ ძალუძს გააცნობიეროს კულტურის დაქანება დაღუპვისაკენ . ყოველივე ეს კონცენტრირებულად გამოთქმულია შვეიცერის წინადადებაში: "ჩვენი კულტურა განიცდის მძიმე კრიზისს". შვეიცერი არ სჯერდება ფაქტის კონსტანტირებას. იგი აყალიბებს ამ კრიზისის ძირითად ნიშნებსა და მიზეზებს; ამავე დროს ედავება იმათ, ვისაც კრიზისის მიზეზი და შედეგი ვერ გაურჩევია ერთმანეთისაგან. ის უარყოფს იმ მოსაზრებას, თითქოს კრიზისის მიზეზი იყოს ომები; სინამდვილეში ისინი კრიზისიდან გამოსვლის გზების ძიების შედეგია. შვეიცერის მიერ კრიზისის მიზეზებისა და ნიშნების დასურათებაში არის ერთი თავისებურება, სახელდობრ, კრიზისის ნიშანი და მიზეზი უმეტესად ემთხვევა ერთმანეთს. მიზეზი და შედეგი ერთმანეთში გადადის და ქმნის კულტურის დაცემის სურათს. რა ნიშნებით ახასიათებს შვეიცერი კულტურის ამ დაისს? შვეიცერის აზრით, კულტურისათვის განმსაზღვრელია გონითი პროცესები და მათგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მსოფლმხედველობა, რომელიც იკვლევს სამყაროსა და ადამიანის საზრისს. ადამიანის სიცოცხლეს ამოცანად ესახება საკუთარი არსების წვდომა ყოფიერებისადმი უნივერსალურ ლტოლვაში. ამის საფუძველზე შვეიცერი უმაღლეს ადგილზე აყენებს იმათ, ვინც მსოფლმხედველობას შეიმუშავებს. იგი ედავება პლატონს, რომელსაც მიაჩნდა, რომ სახელმწიფო იდეალური ქმნილება იქნება იმ შემთხვევაში, თუ მას სათავეში ჩაუდგებიან ბრძენნი, ე. ი. ფილოსოფოსები. შვეიცერის აზრით, ადამიანის მოღვაწეობის სფეროში სახელმწიფოს მართვა არ არის უმაღლესი საფეხური. სახელმწიფოს მმართველები შემსრულებელნი არიან სხვისი განკარგულებისა, ისე, როგორც მოქმედი არმიის უმაღლესი სარდლები ახორციელებე გეგმებს, რომელთაც ისინი კი არ შეიმუშავებენ, არამედ სამოქმედო ასპარეზიდან დაშორებული გენერალური შტაბები. ფილოსოფოსები განასახიერებენ იმ გენერალურ შტაბს, სადაც მუშავდება ეპოქის იდეები, რომელთაც ხორცს ასხამენ და ახორციელებენ ყველა სხვა სფეროში დასაქმებული ადამიანები მაშინაც, როცა არც კი აქვთ გაცნობიერებული ეს იდეები. კანტი და ჰეგელი ბატონობდნენ იმ ადამიანთა სულიერ სამყაროზეც, რომელთაც არც კი გაეგოთ მათი სახელები, რადგანაც ამ ორი ფილოსოფოსის მსოფლმხედველობა წარმართავდა ეპოქას. საკითხი ეხება იმას, თუ როგორი უნდა იყოს მსოფლმხედველობა, რომ მას შეეძლოს გახდეს კულტურის შემოქმედი ძალა. მსოფლმხედველობისადმი უპირველესი მოთხოვნაა სიცოცხლისუნარიანობა: იგი არ უნდა იყოს წარსულის მემკვიდრეობის უბრალო გადმოტანა, ანდა არსებული ვითარების მჭვრეტელი და მაფიქსირებელი; იგი აქტიური უნდა იყოს სინამდვილის მიმართ; მას უნდა ჰქონდეს სინამდვილის გარდამქმნელი ძალა. შვეიცერის აზრით, მსოფლმხედველობა არ უნდა იყოს ავტორიტარული. ყოველი პიროვნება თუ სოციალური ერთობა საკუთარი გააზრების გზით მიღებულ მსოფლმხედველობას უნდა ატარებდეს. მსოფლმხედველობა უნდა იყოს კულტურისა და ეპოქის მიერ დაყენებულ პრობლემატიკაზე საზრისიანი და გაცნობიერებული პასუხი. მსოფლმხედველობის შესახებ შვეიცერის მოძღვრებაში ძირითადია მსოფლმხედველობის არსებისა და ორიენტაციის საკითხი. მსოფლმხედველობა უნდა არკვევდეს ადამიანის არსებას. იგი უნდა იყოს დაფიქრებული იმაზე, თუ რა ადგილი უკავია ადამიანის ყოფიერებას სამყაროს ყოფიერებაში და რა საზრისი აქვს სამყაროში ადამიანის ყოფიერებას. ამ საკითხის მიმართ ყოველგვარი გულგრილობა, შვეიცერის აზრით, მსოფლმხედველობის უქონლობას ნიშნავს. მსოფლმხედველობისათვის მთავარია, რომ იგი არის მაორიენტირებელი ძალა, რომლის განხორციელება მას მხოლოდ მაშინ ძალუძს, თუ გაარკვევს ადამიანის ყოფიერების საკითხს. ყველა სიტუაციაში ჩვენი გააზრების ძირითადი თემა საკუთარი ცხოვრების საზრისი უნდა იყოს. ამ დასკვნამდე შვეიცერი მივიდა ლევ ტოლსტოის ნაწარმოებთა გაცნობის შემდეგ, რომლებშიც ცხოვრების საზრისის საკითხის ღრმა და მრავალმხრივ მოფიქრებული დაყენებაა მოცემული. ადამიანი ყოველგვარი მოქმედების დროს, სანახაობა იქნება იგი თუ სამგლოვიარო პროცესია, იმის ნაცვლად, რომ ლაპარაკობდეს არაფრისმთქმელ ფაქტებზე, უნდა უფიქრდებოდეს ჩვენი ყოფიერების საზრისს. ამით, შვეიცერის აზრით, რადიკალურად შეიცვლება ჩვენი ყოველდღიური ყოფაც. მოკლედ რომ ვთქვათ, შვეიცერი მოითხოვს ექსისტენციალისტების მიერ დასმული კითხვების _ "ვინ ვარ მე?", "რატომ ვარ ამ სამყაროში?" და ა. შ., აგრეთვე ჩვენი ყოფიერების გარშემო თუ სიკვდილის წინაშე ძრწოლის ტოლსტოის გმირისეული განცდის უნივერსალიზაციას. შვეიცერის აზრით, დღეს არა მარტო არა გვაქვს მსოფლმხედველობა, არამედ მისი მოთხოვნაც კი არ ჩანს. ჩვენში ჩამკვდარია იმის აუცილებლობის შეგრძნება, რომ დავაყენოთ სამყაროსა და ცხოვრების არსების საკითხი. ჩვენი მსოფლმხედველობა ამ უკანასკნელის უქონლობაა და ეს ყველაფერზე საშინელია, რადგან იგი ნიადაგს აცლის საზოგადოების ცხოვრებას საზოგადოდ. კულტურის საფუძველი განსაზღვრული ტიპის მსოფლმხედველობის სახით არ არსებობს. ეს ნიშნავს, რომ ამოიწურა კულტურის იდეალები და ის წყაროები, რომელიც მას ასაზრდოებს. მსოფლმხედველობა, რომელსაც შვეიცერი მოითხოვს კულტურისათვის, ოპტიმისტურ-ეთიკური უნდა იყოს. ასეთი მსოფლმხედველობა გამოიმუშავა მეთვრამეტე საუკუნემ, მაგრამ იგი დღენაკლული აღმოჩნდა, რადგან მისი ოპტიმიზმი იყო გულუბრყვილო, ბუნებრივი პროგრესის თეორიაზე დაფუძნებული და გამორიცხავდა პესიმიზმს, რომლის გარეშეც მსოფლმხედველობა ვერ იქნებოდა ქმედითი. ეთიკაც არ იდგა რეალურ ნიადაგზე, რადგან პიროვნების დაფუძნების ნაცვლად, მას საზოგადოების მონად აქცევდა. ეთიკა ყალიბდებოდა როგორც სოციალური და არა ინდივიდუალური ფენომენი. სამყაროსა და სიცოცხლის ყოფიერების დაფუძნების ნაცვლად მსოფლმხედველობა მიმართული იყო შემეცნებაზე და მთლიანად აგებული რაციონალიზმის პრინციპებზე; რაციონალიზმით კი სიცოცხლის საზრისის გაგება შეუძლებელია. რაციონალიზმი უნდა შევსებულიყო მისტიკით. მისტიკის უარყოფა იყო მსოფლმხედველობის დეგრადირების ერთ-ერთი მიზეზი. თანამედროვე კულტურაში დაირღვა ჰარმონია, კულტურის წარმმართველი ძალა _ გონი დაექვემდებარა მატერიალურ ელემენტს, რომელიც კულტურისათვის მეორადია. თანამედროვე კულტურა შეიძლება შევადაროთ გემს, რომელსაც მართვა დაკარგული აქვს და კატასტროფისაკენ მიექანება. გემის ცურვის შედეგი დამოკიდებულია არა მისი მოძრაობის სიჩქარეზე, ან იმაზე, თუ რა ამოძრავებს მას _ იალქანი თუ ძრავა, არამედ მისი კურსის სისწორესა და მართვის სისტემის გამართულობაზე. კრიზისშია კულტურის შემოქმედი და მატარებელი ადამიანიც. ადამიანი, რომელსაც დაკარგული აქვს თავისი ძირითადი განსაზღვრულობა, აზროვნების ნაცვლად, შთაგონებით ხელმძღვანელობს. იგი უბრალოდ იმეორებს იმას, რასაც სხვები შთააგონებენ. ეს ფაქტი მიუთითებს ადამიანის არსებით შეზღუდულობაზე _ თავისუფლებადაკარგულობაზე. კრიზისის ერთ-ერთ ნიშანს შვეიცერი ხედავს ინდივიდსა და საზოგადოებას შორის შეფარდების შეცვლაში. კულტურის აყვავების პერიოდში ინდივიდი ქმნის იდეებსა და იდეალებს, რომელთაც მიჰყვება საზოგადოება. კულტურის კრიზისის პერიოდში კი ინდივიდები ნიველირდება და წარმმართველი ძალა ხდება მასა. საზოგადოებრივი აზრი ცვლის ინდივიდისას და ბატონდება პრესის, პროპაგანდის, ფინანსებისა და მოსყიდვის ყველა საშუალებით. შვეიცერის აზრით, როდესაც საზოგადოება უფრო ძლიერ მოქმედებს ინდივიდზე, ვიდრე ინდივიდი საზოგადოებაზე, მაშინ იწყება კულტურის დეგრადაცია და ადრე თუ გვიან იწყება კატასტროფა. რაც უფრო ვითარდება საზოგადოებრივ ინსტიტუტთა ორგანიზაცია, მით უფრო მეტი უნარი აქვთ მათ პიროვნებაზე გავლენისათვის და მით უფრო მეტად მოქმედებენ ისინი მასზე მანქანისებურად. მათში პიროვნება იკარგება. ორგანიზებულობის აუცილებელი პირობაა დისციპლინა და დაქვემდებარება (მორჩილება შესაბამისი ინსტიტუტების მიმართ), ეს კი ადამიანის თავისუფლების მტერია; რაც უფრო მეტია ორგანიზებულობა, მით უფრო ძლიერია დისციპლინა და დაქვემდებარება. შესაბამისად, მით უფრო შეზღუდულია პიროვნების თავისუფლება. ორგანიზებული ერთობა ბატონობს ინდივიდის გონზეც, რადგან ის შეიმუშავებს გარკვეულ აზრთა სისტემას, რომელსაც კოლექტივის აზრი და რწმენა ეწოდება და რომლის კრიტიკული განხილვის უფლება ინდივიდს არა აქვს, ვინაიდან ეს კოლექტივთან დაპირისპირებაა. ინდივიდი საზოგადოებიდან ღებულობს მზა იდეებს და ხდება მათი მომხმარებელი, რითაც საზოგადოება შთანთქავს ინდივიდს. შვეიცერის აზრით, ეს შუა აუკუნეების თავისებურების აღდგენაა, როდესაც რელიგია ცხადდებოდა ყოველგვარი განაზრებისაგან თავისუფალ სფეროდ და ბატონობდა აბსოლუტური დოგმატიზმი. თანამედროვე ვითარებაში ეს ნიშნავს, რომ ადამიანი არ ეძიებს ჭეშმარიტებასა და სიმართლეს, მათ ადგილს იჭერს პროპაგანდა; ჭეშმარიტებისადმი რწმენა დაკარგულია. თანამედროვე ადამიანის ყველაზე არსებით ნიშნად შვეიცერი მიიჩნევს საზოგადოების მიერ პიროვნების ნიველირებას. საზოგადოება მას მზა სახით აწვდის ეროვნულ, პოლიტიკურ და რელიგიურ შეხედულებებს. ადამიანი დაემსგავსა უხეირო ბურთს, რომელსაც ყოველი დარტყმის შემდეგ უჩნდება ჩანაზნექი. კოლექტივიზმისადმი უსაზღვრო რწმენით გამსჭვალული, ინდივიდუალობას მოკლებული ადამიანი არ შეიძლება რაიმე ახალი იდეების წყარო გახდეს. შვეიცერის აზრით, აზროვნების კრიზისულობა არ ამოიწურება მსოფლმხედველობის უქონლობით; იგი იმითაც გამოიხატება, რომ კულტურისა და ღირებულებათა გაგებაში მცდარი აზრები ბატონობს. კულტურის პათოლოგია, როდესაც მხოლოდ მისი მატერიალური მხარე განიცდის პროგრესს და ითრგუნება გონითი მხარე, მხოლოდ ფაქტობრივი სურათი როდია; იგი ცნობიერების მხრივაც ბუნებრივად და ჯერარსულადაა მიჩნეული. კულტურის პათოლოგია აპოლოგირებული ხდება პათოლოგიური ცნობიერებით. ყალბი კულტურა ემყარება ყალბ ცნობიერებას. ეს ცნობიერება ამტკიცებს, რომ კულტურა არის მეცნიერებისა და ტექნიკის, ნაწილობრივ კი მხატვრული სფეროს პროდუქტი. იგნორირებულია კულტურის ეთიკური საწყისი და ელემენტი. ზოგჯერ კულტურის კრიზისად მიიჩნევენ ვითარებასა თუ თეორიას, რომელიც კულტურის არსებას გამოხატავს და სწორედ იმის საწინააღმდეგოა, რასაც კრიზისს ვუწოდებთ. ასეთი არასწორი ინტერპრეტაცია მიიღო გასეტის ესთეტიკურმა ნააზრევმა, რომელსაც დამაინტრიგებელი სახელწოდება აქვს: "ხელოვნების დეჰუმანიზაცია" ან კიდევ "ადამიანის განდევნა ხელოვნებიდან". საერთოდ, გასეტი კულტურის კრიზისის ერთ-ერთი გამცნობიერებელია, მაგრამ მისი ესთეტიკური თეორია მართალია, მსჯელობს ადამიანის განდევნაზე ხელოვნებიდან, ხელოვნების გაარადამიანურებაზე, მაგრამ ეს არ არის კულტურის კრიზისის ნიშანი. პირიქით, გასეტს მიაჩნია, რომ კულტურა სულ უფრო უნდა დაშორდეს ადამიანსა და მის ცხოვრებას, რათა საკუთარი თავი ჰპოვოს. წლების განმავლობაში გასეტის ხელოვნების თეორიას ჩვენ განვიხილავდით როგორც კრიზისის მაჩვენებელს. ეს მცდარი შეხცედულება მხოლოდ ბოლო პერიოდში იქნა უარყოფილი. იმისათვის, რომ გაირკვეს, რამ გამოიწვია ეს შეხედულება და რამ შეიყვანა ადამიანები შეცდომაში, უნდა გაანალიზდეს ხელოვნების გასეტისეული თეორია. ჩვეულებრივი წარმოდგენით, ხელოვნების არსება და დანიშნულება ადამიანის ცხოვრების ასახვა და ადამიანურთან მიახლოებაა; მისი აწმყოსა და მომავლის, რეალური და პერსპექტიული სურათის ასახვაა. ასეთ ხელოვნებას რეალისტური ეწოდება. გასეტის აზრით, ამ მიმდინარეობის წარმომადგენლები იყვნენ ცნობილი მწერლები და მხატვრები, რომელთა ქმნილებანი XIX საუკუნის ჩათვლით, რეალისტურობის საფუძველზე უმაღლეს ღირებულებებად ისახებოდა. რეალიზმის შესაბამისად, ხელოვნების ქმნილებანი რაც უფრო უახლოვდება ადამიანურ სინამდვილეს და შესაბამისად, რაც უფრო გასაგებია ადამიანებისათვის, მით უფრო მაღალ შეფასებას იმსახურებს. ადამიანი ნახულობს სპექტაკლს და განიცდის ესთეტიკურ ტკბობას იმ ზომით, რა ზომითაც სპექტაკლში ცხოვრებისეული სურათებია გადმოცემული, რა ზომითაც შეუძლია ხელოვნების ნაწარმოებში მისი და მის მსგავსთა მასების ცხოვრების სურათების დანახვა. ეს ნიშნავს, რომ ასეთი ადამიანების ესთეტიკური ტკბობა ცხოვრებისეული ტკბობის იგივეობრივია. ამ ტკბობას მასა არეგულირებს და მისით სულდგმულობს იმიტომ, რომ მისთვის გასაგებია რაზეა ლაპარაკი. ეს ხომ მისი ცხოვრებაა, მისთვის გასაგები და მისაწვდომი: "ეს ნიშნავს, რომ ადამიანთა უმრავლესობისათვის ესთეტიკური ტკბობა ისეთი სულიერი მდგომარეობა არაა, რომელიც ძირეულად განსხვავებული იქნებოდა ჩვეულებრივ ცხოვრებაში განცდილისაგან. საბოლოო ჯამში საგნები, რომლებთანაც ხელოვნებას საქმე აქვს, იგივეა, რაც ყოველდღიურ ცხოვრებაში გვხვდება _ ადამიანები და მათი ვნებები. ხელოვნებას ისინი უწოდებენ იმ საშუალებათა ერთობლიობას, რომელთა მეშვეობით კონტაქტს ამყარებენ ყოველივე იმ საინტერესოსთან, რაც ადამიანის არსებობასთანაა დაკავშირებული" . ეს ნიშნავს, რომ მასის თვალში ხელოვნებას მოეთხოვება ან ხელოვნებად ითვლება ნაწარმოები, რომელიც ცხოვრებას ასახავს და, ამავე დროს, გასაგებია, მისაწვდომია. ბუნებრივია, თუ ყოველდღიურ ცხოვრებას ასახავს, გასაგებიც იქნება. გასეტი კრიტიკულად ეკიდება რეალისტურ ხელოვნებას და სვამს კითხვას: "რეალიზმის კრიტერიუმებით შექმნილი ხელოვნების ნაწარმოები თუ იქნება ესთეტიკური ტკბობის, ესთეტიკური აღტაცების მომნიჭებელი?" გასეტი ამაზე კატეგორიულ უარყოფით პასუხს იძლევა. მისი აზრით, ხელოვნების ნაწარმოებში ნაჩვენები ადამიანის ბედის სიხარული თუ მწუხარება სრულიად "განსხვავებულია ნამდვილი მხატვრული ტკბობისაგან". მეტიც, ხელოვნებაში ადამიანის ელემენტისადმი სიმპათიები "შეუთავსებელია მკაცრ, ესთეტიკურ აღტყინებასთან". აქედან გამომდინარე, ვინც ხელოვნების ნაწარმოებში ეძებს ცხოვრებისეული პერიპეტიების გამოხატვასა და ადამიანურ განცდებთან მიახლოებას, ის უძლურია ჭეშმარიტი ხელოვნების ნაწარმოების აღქმისას. ასეთი მაყურებელი თუ მკითხველი რეალური სამყაროს სურათს ხელოვნების ნაწარმოებში ეძებს. ხელოვნების ნამდვილი ნაწარმოები კი არარეალურია და სწორედ რეალობისაგან დაშორებით ადამიანისა და მისი ყოფიერებისეული სიტუაციებიდან დაშორებით ხდება ის ხელოვნების ნაწარმოები. გასეტის მტკიცებით, თითქმის ყველა ესთეტიკური თეორია ხელოვნებას განსაზღვრავს როგორც ადამიანის გონითობის, სუბიექტის გრძნობების გამოხატულებას. ფაქტობრივად, ხელოვნება არაა უბრალოდ ისეთი გამოხატვა, რომლის გამოსახატიც წინასწარ რეალობაში არსებობს; გრძნობები არაა პოეტის მიზანი; არაა სწორი მტკიცება, რომ ხელოვნების ნაწარმოებში რეალური გრძნობა გამოისახება. ხელოვნებაში გრძნობა ნიშანია, გამოხატვადი საშუალებაა და არა _ გამოხატული. დონ კიხოტი არც ჩემი სხეულია და არც რეალური ადამიანი, ან მისი სახე. ეს ახალი საგანია, რომელიც ესთეტიკური სამყაროს ატმოსფეროში ცხოვრობს. ესთეტიკური სამყარო კი განსხვავებულია როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქიკური სამყაროსაგან. ამდენად, ხელოვნება თავისი არსებით, ირეალიზაციაა. ხელოვნების არსება ახალი საგნობრიობის შექმნაა. ეს საგნობრიობა რეალური საგნების მოსპობიდან მიიღება, ამიტომ ხელოვნება ორმაგად ირეალურია: ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ის არარეალურია, მისი საგანი რეალობისაგან განსხვავებული რაღაც ახალია, და მეორეც იმიტომ, რომ ეს ახალი ესთეტიკური საგანი თავის თავში, როგორც ელემენტს, რეალობის მოსპობის ელემენტს ატარებს. ნივთის რეალური სტრუქტურის გადალახვა თუ მოსპობა, მისი ახალი სტრუქტურა (ჩვენი გრძნობადობა) ერთი პროცესის ორი მხარეა. განსაკუთრებული ხერხი, რითაც ყოველი პოეტი ნივთთა დერეალიზებას ახდენს, ეს სტილია. დერეალიზაცია შესაძლებელი ხდება მხოლოდ მაშინ, როცა სახის ობიექტური მხარე სუბიექტურს, შთაგრძნობას ექვემდებარება, როცა ობიექტური ჩვენი "მე"-ს ნაწილაკი ხდება. ამით გასაგებია გამოთქმა _ "სტილი ადამიანია". უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს სუბიექტურობა არსებობს იმდენად, რამდენადაც საგანთანაა კავშირში, რომ სუბიექტურობა რეალობის დეფორმაციაში ვლინდება. სტილი "მე"-ს ინდივიდუალობიდან ამოდის, მაგრამ ნივთებში ვლინდება. ყოველი პოეტის "მე" ახალი ლექსიკონია, ახალი ენაა, რითაც ის მანამდე უცნობ საგნებს გვჩუქნის. სამყაროში რეალური ნივთები ჩვენთვის შეიძლება არსებობდეს უფრო ადრე, ვიდრე მათი აღმნიშვნელი სიტყვები. შეგვიძლია დავინახოთ და შევეხოთ ნივთებს ისე, რომ მათი სახელი არ ვიცოდეთ. ესთეტიკურ სამყაროში სტილი ერთდროულად სიტყვაცაა, ხელიცაა და თვალის გულიც. მხოლოდ მისი მეშვეობით ვიგებთ ჩვენ ახალ არსებებზე. რასაც ერთი პოეტის სტილი გვეუბნება, იმას მეორეს სტილი ვერ გვეტყვის. ყოველი სტილი სიტყვათა მდიდარი მარაგით ხასიათდება, თითქოსდა, ქვის სამტეხლოდან მადნის მთხრელს უამრავი საიდუმლოება ამოაქვს. ყოველი პოეტი მის სიტყვებში შეუცვლელია. მეცნიერს შეუძლია გადასწიოს თუ გადალახოს მეორე მეცნიერი, პოეტი კი ყოველთვის გადაულახავი რჩება. ხელოვნებაში ყოველი მიბაძვა უადგილოა. მეცნიერებაში ფასობს ის, რაც გამეორებადია. პოეტური სტილის ღირებულება მის ერთადერთობაშია. გასეტის მტკიცებით, ტიციანის პორტრეტში _ "კარლოს მეხუთე ცხენზე" რეალური კარლოს მეხუთე კი არაა გამოსახული, არამედ წარმოსახვითი, ხელოვანის ფანტაზიის მიერ შექმნილი "ადამიანი, სურათზე გამოხატული და თვით სურათი, ორი სრულიად განსხვავებული ნივთია". რეალისტური ხელოვნება გასაგები და მისაწვდომი იყო მასისათვის იმდენად, რამდენადაც დაკავებული იყო ცხოვრების გამოხატვით. ის ფართო მასების, ბრბოს ხელოვნებაა. ყოველთვის არსებობდა ხელოვნების ორი ნაკადი _ არისტოკრატული და პლებეური, ანუ ნამდვილი ხელოვნება "იდეალისტური", "პირობითი", კეთილშობილი, ე. ი. მხატვრული და მასების ხელოვნება _ სახალხო, რეალისტური თუ სატელიტური. ნამდვილი ხელოვნების წვდომისათვის მხატვრული აღქმის განსაკუთრებული უნარია საჭირო. ის იქნება მხატვართა ხელოვნება და არა მასების, "კასტური და არა დემოკრატიული ხელოვნება". საერთოდ, გასეტის ნააზრევის გაგებაში ბევრ მის მკვლევარს, თანმიმდევრობა აკლია. სახელდობრ, გასეტის მსოფლმხედველობის ძირითადი პრინციპების ანალიზისას აღნიშნავდნენ, რომ გასეტი ელიტისა და მასების თეორიის ერთ-ერთი ავტორია, რომელიც მასებს ბრბოსთან აიგივებს და ბრბოს ოთხი ძირითადი ნიშნის დახასიათებისას განსაკუთრებით ხაზს უსვამს ცნობიერებას მოკლებულობას, მაშინ, როდესაც გონითობით ელიტას ახასიათებს. ამავე დროს, გასეტი საზოგადოებრივი ყოფიერების კრიზისის მაჩვენებლად მასების ამბოხს მიიჩნევს, რაც მიზნად ელიტის ბატონობის მასების ბატონობით შეცვლას ისახავს. მასებს კი საზოგადოების მართვა არ შეუძლიათ. მაშასადამე, სოციალური კრიზისი, რომელსაც გასეტი აანალიზებს გამოიხატება მასების სწრაფვაში დაიკავონ ელიტის ადგილი, რითაც ირღვევა ელიტისა და მასების თანაფარდობა. თანამედროვე კრიზისს გასეტი ყველაზე მწვავედ მიიჩნევს. ამ შემთხვევაში სოციალური კრიზისი სწორადაა დახასიათებული, მაგრამ იგივე პრინციპით უნდა მივუდგეთ გასეტის ხელოვნების თეორიას. მისმა მკვლევარებმა ვერ გაითვალისწინეს ეს ვითარება და გასეტთან ხელოვნების კრიზისი დაინახეს ხელოვნების დეჰუმანიზაციაში, გაარადამიანურებაში. ამ მხრივ განსაკუთრებით გასეტის მარქსისტი კრიტიკოსები გამოირჩეოდენენ, მაგრამ მარქსისტებს შორისაც აღმოჩნდნენ ისეთი ინტერპრეტატორები, რომლებმაც ყურადღება გაამახვილეს გასეტთან მასისა და ელიტის დაპირისპირებაზე და ეს პრინციპი გაავრცელეს ხელოვნებაზეც. გასეტის თეორია ამას აუცილებლობით მოითხოვდა. გასეტისათვის მასების ამბოხი ელიტის წინააღმდეგ არა მარტო პოლიტიკურ სფეროშია მიუღებელი, არამედ კულტურაშიც და განსაკუთრებით სულიერობის ისეთ სფეროში, როგორიც ხელოვნებაა. გასეტი უკუაგდებს ხელოვნების რეალისტურ მიმართულებებს. სულერთია, იქნება ეს კრიტიკული თუ სოციალისტური რეალიზმი, ან კიდევ როჟე გაროდისეული უნაპირო რეალიზმიც. გასეტი მოითხოვს ხელოვნების რეალობისაგან გამიჯნვას, ხელოვნების გაგებას როგორც სპეციფიური, არარეალური სინამდვილისა, რომლის მოწოდებაა არა სინამდვილის გამოხატვა, არამედ ახალი სინამდვილის შექმნა, რომელიც არ ემთხვევა არსებულს. გასეტი რეალისტურ ხელოვნებასთან ერთად პრაგმატულ, პრაქტიკული დანიშნულების ხელოვნებასაც უარყოფს. მისი აზრით, კარგი ცხოვრების მოყვარული ერი ხელოვნებასაც პრაქტიკული გამოსადეგობით ზომავს. სილამაზის რესკინისეულ გაგებაზე წერს, რომ რესკინი საერთოდ ხელოვნებას ინგლისურ მანერაზე ზომავს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ინგლისელს ახსნის პროცესი ყოველდღიური ნივთების დონეზე დაჰყავს. "ინგლისელი პირველ რიგში ცდილობს, იცხოვროს მოხერხებულად", ტკბილად: "რაც ფრანგისათვის გრძობისმიერია, გერმანელისათვის ფილოსოფია, ინგლისელისათვის კომფორტია". ამიტომ ინგლისელისათვის "ხელოვნება სარგებლიანობა და ხელსაყრელობაა". ასეთი პრინციპის მოთხოვნებს, გასეტის აზრით, ხელოვნების ის სახეები უპასუხებს, რომლებიც ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით ხელოვნებას არ წარმოადგენენ. ასეთია სამრეწველო და დეკორატიული ხელოვნება. მათთვის სილამაზე სარგებლიანობის ტოლია. ორივე განზომილებაში ხელოვნების ძირითადი პრინციპი იკარგება და ხელოვნება რეალობის ფარგლებში მოძრაობს, მაშინ, როდესაც, ნამდვილი ხელოვნება რეალობის გადალახვაა. ესთეტიკური ობიექტი არ შეიძლება იყოს ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებული თავისთავადი სინამდვილე. ესთეტიკური ობიექტი მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, რაც ჩვენი გახდა იმით, რომ რეალობა იდეად გადავაქციეთ: "ჩვენი გაგების ობიექტად ვერ გავხდით, ვერ ვაიძულებთ ჩვენთვის იარსებოს საგანმა, თუ მას სახედ, კონცეპტად, იდეად არ გადავაქცევთ, სხვა სიტყვებით, თუ ის არ შეწყვეტს იმად არსებობას, რაც ის არის და თავის თავის აჩრდილი, სქემა არ გახდება" . გასეტი სანიმუშოდ იღებს მედიჩის კაპელაზე გამოსახულ "დაფიქრებულს" და სვამს კითხვას _ რა არის ის? რა ხდება აქ ჩვენი ჭვრეტის ობიექტი და თემა? ეს არაა მარმარილოს ლოდის რეალობა, მისი არსებობა ჩვენთვის მნიშვნელოვანი არაა, უფრო სწორედ, ის ჩვენი ესთეტიკური განცდისათვის მხოლოდ საშუალებაა. ის ჩვენთვის წარმოსახვის ობიექტია, რომლის ცნობიერებაში გადატანა შეგვიძლია, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ესთეტიკური ობიექტი ფანტასტიკური საგანია. რეალურსა და ფანტასტიკურს შორის განსხვავება მხოლოდ არსებობაშია. "დაფიქრებული" ახალი ობიექტია, რომელიც იწყება იქ, სადაც არსებული თუ არარსებული ფანტაზიური საგნის ყოფიერება მთავრდება. გასეტის მტკიცებით, ესთეტიკური ობიექტი არც ჩემი "მე"-ს ხედვაა. მარმარილოში გამოსახული არაა ჩემი დაფიქრების გამომხატველი. იგი ლიფსს აკრიტიკებს, რომლის მიხედვითაც, მე ჩემი "მე"-ს პროეცირებას ვახდენ მარმარილოს ნაჭერში და "დაფიქრებულის" შინაგანი ცხოვრება თითქოსდა ჩემი ცხოვრების მასკარადია. გასეტის აზრით, ეს მტკიცება ყალბია, რადგან "დაფიქრებული" ეს "ისაა" და არა "მე", ეს მისი "მე"-ა და არა _ "ჩემი". ხელოვნების ნაწარმოები არაა ჩემი "მე"-ს ინტროსპექცია, ის ჩემგან დაშორებულია. ამრიგად, ხელოვნების ნაწარმოები არც რეალობაა, არც ჩემგან დამოუკიდებელი და არც ჩემი მეობა. ეს ნიშნავს, რომ ხელოვნების ნაწარმოები ყოფიერებისა და სიცოცხლის საიდუმლოს კი არ გვიმჟღავნებს, არამედ ჩემი "მე"-საგან განსხვავებულ, განხორციელებადად წარმოდგენილ "მე"-ს სამყაროსა და ამ ნაწარმოების დანიშნულებაა ესთეტიკური ტკბობის მონიჭება. გასეტის აზრით, ხელოვნების ნაწარმოების ახსნისას განსაკუთრებული ადგილი მეტაფორას ეკუთვნის. მაგალითად, ხელოვნების ნაწარმოებში კვიპაროსი ეს ის კი არაა, რომელიც რეალურად ბაღში დგას, არამედ სილამაზით მოაზრებული არარეალური ხე. მის მისაღებად ჯერ უნდა უარვყოთ რეალური კვიპაროსი და შემდეგ კვიპაროსს მივანიჭოთ მშვენიერების თვისება. ამ გზით კვიპაროსი მესახება ერთის მხრივ, როგორც ნივთი და, მეორეს მხრივ, როგორც ამ ნივთის ჩემეული ხედვა. ამ მიზნით შეიძლება ნივთიდან მზერის ჩემს შინაგან სამყაროზე გადატანა. მისი სახე იქნება ჩემი "მე"-ს აქტუალიზება. ამით ობიექტი გადაიქცევა "კვიპაროსის გრძნობად", მაგრამ ისე, რომ ამ გრძნობაზე არ დაიყვანება, ისე, როგორც რეალურ საგანზეც. "ის ესთეტიკურ სამყაროს ატმოსფეროში ახალი საგანია". ამდენად, ხელოვნება რეალობის ასახვა კი არაა, პირიქით, ის რეალობის ირეალიზაციაა, "ხელოვნების არსი ახალი საგნობრიობის შექმნაა, რომელიც რეალურ საგანთა გახლეჩისა და მოსპობისაგან მიიღება. ამდენად, ხელოვნება ორმაგად ირეალურია _ პირველ რიგში, იმიტომ, რომ ის არარეალურია, მისი საგანი რაღაც ახალია, რეალობისაგან განსხვავებული და, მეორეც, იმიტომ, რომ ეს ახალი ესთეტიკური საგანი თავის თავში, როგორც ერთ-ერთ ელემენტს, რეალობის მოსპობას ატარებს" . ხელოვნების არსის გაგების ამ მოკლე გადმოცემიდან ცხადი უნდა იყოს, რომ გასეტისათვის ხელოვნება სინამდვილის წვდომა, მასთან მიახლოება, ადამიანის გამოხატვა და "მე"-ს ანალოგი კი არაა, არამედ დაშორება როგორც ნივთიერი, ისე ადამიანური სინამდვილიდან, ამიტომ ხელოვნების დეჰუმანიზაცია, ანუ ადამიანიდან დაცილება მისი კრიზისის მაჩვენებელი კი არაა, არამედ ხელოვნების მიერ საკუთარი არსის, პრინციპის განხორციელებაა, მისი ყოფიერების გაშლაა და არა მისი რედუქცია რეალურ ნივთებსა და ადამიანებზე. მაშასადამე, ხელოვნების დაშორება ადამიანისაგან და რეალური სამყაროსაგან, ხელოვნების კრიზისის მაჩვენებელი კი არაა, არამედ _ თავის თავთან იგივეობის. ამოსაბეჭდი ვერსია: • კულტურისა და ადამიანის კრიზისი • წიგნიდან: "კულტურის სოციოლოგია" ← წინა ნაწილი გაგრძელება → …
- დაამატა ლაშა to სოციოლოგია at 9:04pm on აპრილი 30, 2015
- პოსტი: წყალი, სული და შვიდი ნიშანი
კამათელი (ამონარიდი)
წყალს…
- დაამატა nunu qadagidze at 12:41am on მაისი 6, 2019
- გვერდი: აღორძინების ხანა - მიქელანჯელო
- მიქელანჯელო აღორძინების ეპოქის ერთ-ერთი უდიდესი შემოქმედი და გენია – უპირველესი მოქანდაკე კაცობრიობის ისტორიაში, გენიალური ფერმწერი და არქიტექტორი, შესანიშნავი პოეტი და მოაზროვნე მიქელანჯელო დი
- დაამატა ირმა ჩაკვეტაძე to ხელოვნება at 9:48am on მაისი 11, 2012
- პოსტი: თვითმკვლელობა და მისი სახეები
ვინმემ თუ გადაწყვიტა მაინც გადახედეთ.
- ადამიანთა ფანტაზია უსაზღვროა. მსოფლიოს მასშტაბით დაფიქსირებულა…
- დაამატა ცისია at 2:49am on ივნისი 22, 2013
- თემა: ესტატე და არამგელი (ნაწილი მეოთხე)
- ი არ აუხდა მათზე თითქოს გაბუტულიც კი იყო. საბალახოდ მიმავალი თხის-ყელსაბამის-ზინზილაკის-წკარუნის-ხმების იყო მისი გზა. და რაც ფიქრსაც არ სსაჭიროებდა ქორფა, მსუყებალახიანი მდელოს პოვნა იყო. გვალვისაგან გადატუსულ მიდამოებში კი ერთადერთი ასეთი ადგილი ტყე და სასაფლაო იყო. თხას არც შორდებოდა, ფიჩხის მოსაჭრელად და დასაცავადაც ცულიც ჰქონდა. და რამდენადაც რაიმე შიშს გრძნობდა, იმდენადვე კარგი მდელოსა და მეტი რძის მოპოვებას ცდილობდა. ტყისპირა ფიჩხების მოგროვებისას კი ...მგლის მზერას წააწყდა პატარას თვალები. აცრემლდა და სისხლის ძაფებით აევსო. ფილტვები აქშინდნენ ტყის მსუყე ქარებით, თითები ცულისტარს კლანჭივით ჩაესო. და ისევ გონება აომდა პირველი, სამგლედან ამ მგლამდე ნაბიჯი ოცია, მიმასწრებს ვერაგი ვიყავი მხილველი, და თხაზე საამოც ხომ ჩემი ხორცია. ოჯახში შიმშილით ტირილი, გოდება. დიდება უფალს და მოხდეს რაც მოხდება. ვეცემი ეხლავე, ნადირიც წამოვა, იცოდნენ და-ძმანმა აღდგომას ამოვალ. მაცხოვრის იმედიც ბოლომდე მექნება, ცულიც ხომ ხელში მაქვს, ზეცისკენ ვედრებაც. ვაჟკაცის გონებას ექო რომ ჰქონოდა, ბუნებას შესძრავდა გრგვინვა და ქუხილი, როგორი ბრძოლაა ნადირთან პირისპირ, იდგე და დედაზე გტანჯავდეს წუხილი... ოცი, ოცდაათი ან სამოცი წამი ასე გრძელდებოდა, წუთისოფელიც ხომ სამოცი წამია. თხას ვერ ეგრძნო ნადირის ესოდენ ახლოს ყოფნა, ძალუმად ძოვდა. ბიჭი და მგელი თვალებში ჩაჰურებდნენ ერთმანეთს. ვინა თქვა მგელი კისერს ვერ აბრუნებსო, მზერის მოუცილებლად ტანი მოაბრუნა, თავი დატოვა, წინა ფეხები გვერდიგვერდ გადააბიჯა, მერე გვერდიდან ეჩვენა ესტატეს, დინჯად მოტრიალდა და უკან წავიდა, იქვე ორიოდეჯერ კვლავ მოაბრუნა კისერი, გვერდითი ხედვით ლანდავდა ალბათ ადამიანის გარინდულ სხეულს. სოფლის ყველა ძაღლზე მაღალი, გრძელი და გრძელყბა არსება მაინც საოცრად უჩუმრად და მსუბუქად მიდიოდა ტყის ხმელ ნიადაგზე, კუდი ოდნავ შესამჩნევად, მძიმედ ქანაობდა. სანამ მგელი ტყეს მიეფარებოდა ესტატეს სისხლჩაქცეული თვალები დაეხუჭა, შეჭმუხნული სახის კანი გაეშალა, ყელ-კისერის დაბერილი ძარღვები დაუცხრა, ამობურცული გულმკერდი ჩაეფუშა, მხრები ჩამოეყარა, ცული ხელიდან გაუსრიალდა, ნიავმა საკუთარი ოფლის სიცივე აგრძნობინა, პირი მოკუმა და ენა სასას მიეწება, ტუჩები ერთურთს, ლოყები კბილებს. და ისე მოსწყურდა წყალი, რომ გულში ტკივილი იგრძნო. თხასთან მივიდა, თვალებთან აკოცა, ცურებთან ჩაუწვა და პირში ჩაიდო, მოსწოვა, დალია, სახეზეც მიისხა, შუბლიც მოიწმინდა, ისევ დაეწაფა, ემლაშა რძე ცოტა, მლაშეც იქნებოდა თუმცა, ოფლიანისთვის, ცრემლიანისთვის, სევდიანისთვის. უკანა გზაზე ათას რამეზე ეძალებოდა ფიქრი, უპირველესად ნადირზე. ამ მგელს მგლისაზე მეტი ჰქონდა რაღაც, რომ თხასაც ვერ ეგრძნო მისი მოახლოება, რომ სოფელი ცრუ მოქმედებით მოეტყუებინა, ესოდენ ვეებას კატასავით ჰაეროვნად ევლო, ადამიანივით გარინდებულს ადამიანისათვის ემზირა. და, ბოლოს ალბათ ძლიერ მაძღარი იქნებოდაო, დაასკვნა ესტატემ, თორემ თხამდე ოთხიოდე მალაყში იქნებოდაო და მარტოს გონსმოუსვლელად გაიტაცებდაო ტყეში. მას შემდეგ შემოდგომის მიწურულამდე ტყეში გავლისას ყველა ღრმა ტევრიდან თითქოს მგლის მზერა შემოჰყურებდა, თუმცა არცერთხელ გადაჰყრია, არც ვინმე თანასოფლელს უხსენებია მსგავსი. ტყეში და ტყიდან მრავალჯერ კიდეც მოელანდა, ან კი დაინახა, ან კი ეზმანა, ან კი მოეჩვენა ანთებული, ქარვისფერი თვალების მზერა. მიუხედავად ნადირის არსებობის ცოდნისა, შესაბამისად საშიშროებისა, ფიჩხისა და შეშის მოსატანად ტყეში ყოველდღე დადიოდა. დედას ან უარს, ან იმის თქმას ვერც გაუბედავდა რომ ტყის განაპირას ხეები სულ გაკაფული იყო, ღრმად და ტევრებში იყო ერთთავად შესასვლელი. ერთიცაა, ახლა უკვე მშობლებს უფრო ეშინოდათ ბიჭუნას ნადირთან გადაყრისა ვიდრე თავად. ბუნება და სამყარო სავსეა ხილული და უხილავი საოცრებებითო, ახსოვდა მამაოს დაჟინებული წინადადება და სულ საოცრების მოლოდინშიც იყო. თუმცა ერთფეროვანი და უმძიმესი დღეების შემხედვარე საოცრების არსსაც ვერ აღიქვამდა. ქვეყნიერების დასაწყისი და დასასრულიც აღმოსავლეთიდან დასავლეთამდე კი არა მისი მიწურიდან ზეცამდე ეგონა. ბედნიერებას, ასევე სრულყოფილ ადამიანად ყოფნასაც მხოლოდ მაშინ გრძნობდა, როცა პატარა და-ძმანი ცეცხლთან თბებოდნენ, თხის რძეში ჩამბალ თბილ მჭადს შეექცეოდნენ, ყელ-კისერ-თვალ-ღაწვ-ყვიმრალ-შუბლს უკოცნიდნენ და ბედნიერები ყირაზე გადადიოდნენ. იცოდა რომ არ უნდა ეტირა, განსაკუთრებით სახლსა შინა და სახალხოდ. ცრემლების მოძალებისას თვალებს ფართოდ გაახელდა, სახეს მაღლა აწევდა, ღრმად ჩაისუნთქავდა და ყველაზე თავმდაბალი ყველაზე ქედმაღალივით განერიდებოდა მყოფთ. ათიოდ ნაბიჯში ფეხს აუჩქარებდა, მერე გაიქცეოდა სასაფლაოსკენ, თუ იქ ვინმე დაუხვდებოდა ტყისაკენ, და განმარტოებული დაგუბებული ნიაღვარივით გამოუშვებდა ცრემლს, უხმოდ ტიროდა, არა ქვითინით, მხოლოდ სლუკუნით, თვალსა და ცრემლებს ხელებსაც არ აშველებდა, დროზე დაიცალოსო. მამა, მამაო, მამიკო, ეს სიტყვები თუ წამოსცდებოდა ოდენ. პირველში ღმერთს გულისხმობდა, მეორეში მოძღვარს, მესამეში მშობელს, მშობელი რომელიც ასე სჭირდებოდა თითქმის ვერც იყო მასთან, მოჯამაგირეობით, ჯოჯოხეთური თუ არა ნამდვილად კატორღული შრომით სახლიდან ერთთავად გადადებული იყო. ესტატე იყო წყალიც, ესტატე იყო სახლიც, ესტატე იყო თხა, ესტატე იყო ეზო, ესტატე იყო ძიძაც, ესტატე იყო ცეცხლი, ესტატე იყო ვერცხლი, ოქრო. (ისე თქვენც ხომ გყავთ ოქროს შვილები, თქვენც ხომ ყოფილხართ ოქროს შვილები, ღმერთმა დაგლოცოთ და გაგამრავლოთ.) "ახლა როცა ამ სტრიქონს ვწერ შუაღამე იწვის დნება". 2012 წელია, შუა იანვრის ღამე, სამი საათი. ეს საუკეთესო დროა ჩემთვის, წერისათვის. იმიტომ რომ დღისით წერის საშუალებას ვინ მომცემს, მე იმდენი შვილები მყავს, მეუღლეც კი ხანდახან უფროსი შვილის სტატუსით სარგებლობს, გადადიან ყირაზე, ენაცვალოთ მამა. აქვე არ შემიძლია არ დავუმატო და არ დაგამშვიდოთ რომ, როდესაც მიტროპოლიტი ანანია ტაოში, ხახულის ეკლესიაში შედიოდა მამაზეციერს ასე მიმართა "ღმერთო, ახლა კი მივხვდი რომ არაფერია დაკარგული, ოღონდ ჩვენ გავმრავლდეთო". ...ესტატე ახლაც ტიროდა, ტყეში ჯერ ცოტა ფიჩხი მოეგროვებინა, იჯდა და გათოშილ თითებს პირში იდებდა, ითბობდა, სლუკუნებდა, თავი უსასრულოდ მარტო ეგონა. და ვერც ანგელოზებს ამჩნევდა თავსზემოდან რომ დაჰყურებდნენ, ვერც ზორბა მგელს შორიახლოს, მიწაზე გართხმულს, წინათათებზე თავჩამოდებულს, ისევ ესტატეს თვალებზე მიშტერებულს. ბიჭი წამოდგა, ჯერ ის გაიფიქრა დღეს მეტს ვეღარ მოვაგროვებო, მერე მგლისკენ რომ გაიხედა მელანდებაო ისევ, ფიჩხი მხარზე შემოიდო და იძულებული სიმშვიდით სოფლისკენ წავიდა. ნადირიც წამოდგა ისევ ფეხაკრებით შეუყვა სიღრმისაკენ, მერე აძუნძულდა, მერე აჩქარდა და ბოლოს თითქოს ას თავისნაირ გავეშებულ ცხოველს გაურბოდა ისე გარბოდა, არ ეპუებოდა არც ძეძვებს, არც ტოტებსა და კბოდეს, გრძნობდა ტკივილებს, ნაკაწრებიდან საკუთარი სისხლის სუნს, ალბათ სხვა რამესაც გრძნობდა... რას გაუგებ მგელს. ასე ირბინა ღონის მიხდამდე და გაყინულ ტბორში ჩავარდა... მგელი, ამომგდები და მტერი, ესოდენ რომ უყვართ ქართველებს. რუსეთივითაა პირდაპირ. რაც ამ ნადირს ადამიანები დაურბევია, ოჯახები დაუნგრევია, ზეპირსიტყვიერებასა და მფრინავ ფრაზებში ხალხი გაუფრთხილებია და შეუშინებია. ვაჟა-ფშაველა ღმერთს ეხვეწება ისევ ცხვრად მამყოფე, ოღონდ ამშორდეს მგელობაო. და მაგრამ, და მაინც, და ისევ მე მგელი ვარ, მგელი ვარ გაიძახის მრავალი. ერთი სამი თვისება დაუნახეს დადებითი და ყველას გამგელება მოუნდება ხოლმე. ყველა სხვა თვისებას კი ხომ ადამიანური სჯობს. შესაბამისად გაადამიანებაც, თანაც გამგელებაზე მარტივიცაა. ჰო და გდია გაყინული, ტლაპოიანი ტბორის შუაში, წინა თათები და ქვედა ყბა ყინულზე ჩამოუდია, კისრის ქვემოთ მთელი ტანით წყალშია. უკანა ფეხებით ფსკერს ვერ წვდება, სიცოცხლის ინსტიქტით გრძნობს, რომ მცირედი მოძრაობით, თუნდაც დაყრდნობილი ყბის აწევით დაიხრჩობა. დინგიდან, ტუჩებიდან, შუბლიდან ცხელი სისხლი სდის, არასოდეს შეუწუხებია სისხლის სუნს, ახლა კი სუნთვასაც კი უშლის. არავინ იფიქროს რომ ეს რამე რამეს ფიქრობდეს, ამ დროს ინსტიქტი და არაქათი ძმები არიან, ერთადვე კვდებიან. ეს მხოლოდ ადამიანს შეუძლია იფიქროს და იმსჯელოს, გააცოცხლოს მკვდარი ან მომაკვდავი, აალაპარაკოს თუთიყუში, აცეკვოს სპილო... თუმცა აქვეა საოცარი მაგალითები, მეტყველი ხმელი წიფელი, შვლის ნუკრი და ია. მგელს გაახსენდებოდა სამფეხა მამა, გადარჩენისა და თავისუფლებისათვის ხაფანგში დაბმულმა ფეხი რომ მოიჭამა. აქ დიახ, დიახ რომ თავისუფლების წყურვილი მხოლოდ ადამიანური თვისება არაა. გაახსენებოდა ლეკვობისას თუ როგორ სტოვებდნენ სანადიროდ მიმავალი მშობლები დედის ძმის, ბიძის ბუნაგში. გაახსენდებოდა როგორ უნდოდა აელოკა და შეჯვარებულიყო საუთარ დედალ ბიძაშვილთან, ამასთანავე კი როგორი წინაპართაგან გადმოცემული გრძნობა და ბრძოლა უშლიდა ხელს. გაახსენდებოდა თუ როგორი მძლავრი ხროვის წევრი იყო შიმშილისას და იგივე ხროვა როგორ დაუპირისპირდა მაძღრობისას. როგორ დარჩა მარტო და როგორ იყო ბოლო წუთამდე ამ ტყის ბატონ-პატრონი. ახლა კი შებინდებისას ძერა მოფრინდა, ალბათ სისხლის სუნზე. თვალებს დამიკორტნის, გაიფიქრებდა მგელი, რამდენჯერ ლეშის ჭამაც არ დამინებებია მისთვის, მიუხედავად მაძღრობისა. "შენ დიდებული მეომარი ხარ, მაგიტომ თვალებს არ დაგიკორტნი".- თუ მგელი ავაფიქრეთ ძერაც ასე გაიფიქრებდა, თუნდაც ძერაც. მერე მელა მოცუნცულდა, ამასაც რამდენჯერ ვდიე დასახრჩობადო, დამახრჩობსო ეხლა, ახლოც რომ მომიახლოვდეს პირსაც ვერ გავაღებ დასაღრენადო. მელამ იფიქრა შეხე რა მელასავით გარინდებულაო, ვკრავდი ფეხს და დავახრჩობდი ეხლა, მაგრამ მინახავს მაგისი სისხლიანი კბილები, მომაჭამსო ფეხს და გაიყინოსო თავისით. გაყინულ ტანს ვეღარც გრძნობდა, და ვერც ჭაობის მწერთაგან კანისა და ბანჯგვლების ჯიჯგვნა-კვნეტას. რაოდენაც შესაძლოა გეშინოდეს ან არ გეშინოდეს სიკვდილის, ბოლომდე უნდა ებრძოლო მას. რამეთუ სიკვდილთან დანებება რამდენადმე თვითმკვლელობასაც ჰგავს. შეიძლება და აუცილებელიცაა ამ მხრივ ნადირი ადამიანთათვის სამაგალითოც კი იყოს. სიკვდილთან მებრძოლმა სიკვდილის შიშით შუაღამისას, მოცისკროვნებულ ცაზე ამოსულ მთვარესაც ვერ შეჰყმუვლა. გამთენიისას ჩიტების ხმის გაგონებაზე პირველად ინატრებდა ალბათ, რატომ არა ვარო ჩიტბატონა. რომ ვჭამდეო მაყვალს და ხეზე დამპალ პანტას. შესძულდა ხორცი, სისხლი და ბღავილი. გრძნობდა რომ წინა ფეხებიც მალე მორჩილებაზე უარს ეტყოდნენ. ზეცისკენ, ხეების კენწეროებისაკენ, სინათლისაკენ უნდოდა აეხედა და ვერ ბედავდა, იმ ტყის ჯურღმულზე იყო მიშტერებული სადაც ცხოვრობდა, რითიც ცხოვრობდა, რითიც კვდებოდა. ავიხედო მაღლა წამით დავინახავ ნათელს და მეორე წამსვე სიბნელეში დავინთქები. არ ავიხედო და შესაძლოა ამავე მდგომარეობაში გავითოშო, დამიბნელდეს თვალთაც და გონებაც. ზეცისა და სინათლის უნახავად დავასრულო მგლური ყოფა. საშინელებაა როცა ცუდს, ძალიან ცუდსა და უკიდურესად ცუდს შორისაა არჩევანი. ისევ გაახსენდა სამფეხა მამა, ძაღლებისაგან დაკბენილი და სისხლდაცლილი. გაახსენდა ადამიანებისაგან ფოცხებითა და ნიჩბებით ბოსელთან ჩაქოლილი პატარა ძმის გამჭოლი ყმუილი. და ყველა სიკვდილზე უარესიც ... თავისი, საკუთარი, სიკვდილი ნათელი ცის დაუნახავად. სიკვდილზე ამდენი ფიქრის მიუხედავად კი არცერთი თავისი დაფატრული, დამხრჩვალი და დაგლეჯილი მსხვერპლი არც გახსენებია სანამ ტყიდან ნაცნობი კაკუნის ხმა არ გაიგო... და ჯერ ისევ თავის სასარგებლოდ დაიწყო ფიქრი, ადამიანის ხელითა და ცულით მოვკვდებიო. როგორმე უნდა ჩემი აქ ყოფნა გავაგონოო და ეშვებზე ჩამოფარებული ლაშები ასწია, ერთმანეთში ჩარჭობილი ყბების გაუხსნელად ყმუილი სცადა და შემზარავი ხმის ნაცვლად პატარა ბავშვის ტირილივით ხმა ამოუშვა. ერთიანად ახარხარდა ტყის ყველა არსება და თითქოს ხეებმაც ფოთოლთა ფრიალით დასცინეს. ამ ხმაზე გაახსენდა ბავშვის ქვითინი, ველური ცეკვა ფარაში და ოცი ცხვრის უმიზეზოდ დახრჩობა, თითქოს მათგან რამე საფრთხეს ელოდა. გაახსენდა მისი საკუთარი მოდგმის მილიონობით უდანაშაულო მსხვერპლი, რომელთა შეჭმა, ან ბუნაგში წათრევაც შეუძლებელი იყო... და როგორც ლეკვობაში მშობლისგან სახეზე მოფერებას ელოდა ეგრე დაელოდა ადამიანის მოახლოებას მოქნეული ცულით. შვების მოლოდინში გაირინდა, თითქოს დასთბა კიდეც, ერთსღა ფიქრობდა ზეცას ავხედავო მყისვე... ...ესტატე გაოგნდა, მტირალი და განწირული ადამიანის ნაცვლად გაყინული გუბედან მგლის თავი და ნაცნობი ყვითელი, სისხლის წვეთებით შემოვლებული თვალები უყურებდნენ. მთელი სამყაროს ერთად აღებულ ფაუნას არ ძალუძს აღიქვას, აწონ-დაწონოს, იმოქმედოს ისე მეყსეულად როგორც თუნდაც პატარა ბიჭუნას. წამებში ესტატეს გონებასა და თვალწინ გაირბინა ნადირის ხვედრმა, ბედმა და განცდებმა. ტბორის ნაპირთან მივიდა, ძველი ქურთუკი გაიხადა, ერთ სახელოში ხელი მოკიდა, მეორე კი მგელს გადაუგდო დინგთან და თვალებში ჩახედა, მან კი გაუნძრევლად მზერა აარიდა (ძაღლივით, შობელძაღლივით, პირძაღლივით, სულძაღლივით... ). მიხვდა ესტატე ყბასაც ვერ ანძრევსო და წამოდგა, რაღაცამ გაუელვა თავში. ცას ახედა, მერე ისევ ყვითელ თვალებს, მიწიდან ცული აიღო და მოყინულ ნაპირს მიწაში ღრმად ჩაასო, ყინულზე ფრთხილად ჩაიმუხლა და გაწვა, ცალი ხელით ნაპირს ეჭიდებოდა მეორე ხელი კი მგლის თათს მიაწვდინა, მოქაჩა და მოქაჩა, შიში იმისა რომ ყინული ჩაუტყდებოდა და ერთიანად დასველდებოდა ძალას ართმევდა. ღონემიხდილი მგელი ვერც ინძრეოდა, არამცთუ ამოხოხვით დახმარებოდა საკუთარ თავსა და თავგანწირულ ბავშვს. ბიჭი იმასაც ფიქრობდა რომ ახლა ხელს ვეღარ გაუშვებდა, თორემ უთუოდ დაიძირებოდა მგელი. ცოტა ძალისხმევაც, მეტი გამბედაობაც და მარჯვენა მუხლსქვეშ ყინული ჩაუტყდა. ძაღლის კბენასავით მწარე იყო გაყინულ ტბორში ფეხის ჩაყოფა, თუმც არც ამ ტკივილმა გააშვებინა ხელი. ფსკერი მოსინჯა, ფეხს დაეყრდნო, ძალა დაატანა და მგელი გამოათრია. მერე მომაკვდავიც და ჯანსაღი მგელიც ორივე მგელიაო, გაიფიქრა. კუდსა და უკანა თათში ჩაავლო ხელები, ფხვიერ და მშრალ ადგილზე გაახოხა და მიაგდო. მგელი გაუნძრევლად იწვა, ხომ ცოცხალიაო, ამან გაუელვა თავში და კიდევ ერთხელ ჩახედეს ერთმანეთს თვალებში ნადირმა და ადამიანმა. შარვალი მუხლსზემომდე დასველებოდა, ჩამოიფერთხა, სიცივეს უკვე ძალუმად გრძნობდა, ქურთუკი ჩაიცვა, ცული იპოვნა და აკანკალებული სახლისკენ გასაქცევად მოემზადა რა, მგელიც აკანკალდა, გადარჩა გაიფიქრა ბიჭმა. გადამარჩინა გაიფიქრა მგელმა. - გარბოდა და ფიქრობდა, ფიქრობდა და გარბოდა ბიჭუნა. მარჯვენა ფეხზე ისე სციოდა, რომ ტკივილში გადასდიოდა. სამაგიეროდ სულსა და გულში ისეთ სიმსუბუქეს, სიამოვნებას გრძნობდა თითქოს ადამიანი გადაერჩინოს. უცნაური აზრი აეკვიატა თითქოს ამ საქციელით ის გადაიქცა ამ ტყის ბატონ-პატრონად. თუ ტყის რაიმე სულდგმულს აზრის შეცნობა შეეძლო იმას წარმოიდგენდნენ რა ჰქმნა ადამიანმა. უპირველეს, მოსისხლე მტერს, მოსაკლავსა და თავისით სიკვდილის პირას მყოფს ხელი გაუწოდოს, გადარჩინოს, ეს მხოლოდ ადამიანს შეუძლია. ტყის უხილავი ნიმფები, მთვარიან ღამის ლანდები, ანცი და ლაღი ჭინკები, ხავსმოდებული კუნძები გაოცებითა და გარინდებით შეჰყურებდნენ ბიჭის ჰაეროვან სირბილს. მხოლოდ ღრმადმორწმუნე, წმინდა კაცი თუ შენიშნავდა როგორ ხელში აყვანილს, თითქმის მიწაზე ფეხშეუხებლად მიარბენინებდნენ ესტატეს ანგელოზები, რომ ფეხი არ წამოეკრა ქვაზე. ცული რომ დაუვარდა ვერც კი გაიგო, ერთი სული ჰქონდა სახლში მისულიყო, შარვალი გაეხადა, ცეცხლთან დამჯდარიყო, მშობლებისათვის მოეყოლა. კარი შეაღო, ცეცხლთან მივიდა, შარვალი გაიხადა და პირველი სიტყვა ჩაილაპარაკა, ცული. მამამ შეხედა და შეეკითხა, ცული? დედამ შეხედა და პირმაღთან ფიჩხი არ იყო, ფიჩხი? პატარა დაიკოც მიუახლოვდა, ჩაეხუტა, პირი ყურთან მიუტანა, გცივა? ლოგინიდან თავი გამოყო ძამიკომაც, რძე? ცული, ფიჩხი, გცივა, რძე. მოდი და ამ სიტყვების მერე მოყევი როგორ გადაარჩინე ნადირი, პირსისხლიანი მტერი. ან ვის სჭირდება შენი მონაყოლი, როცა იმაზე დიდი გმირობა და ღვაწლი არ არსებობს ვიდრე გაათბო და დააპურო ოჯახი. ტყეში დამივარდაო ალბათ, გავშრები, გავთბები და ისევ წავალო ჩაილუღლუღა. არაო, მოეფერა მამა, დღეს ბავშვებთან იყავიო, თხასაც მე ვაბალახებ და შეშასაც მოვიტანო. ჩვენი ანგელოზიო, ჩაქინდრულ კისერზე მოეფერა დედაც, შენ ჩვენი ოჯახის იმედი და სიყვარული ხარო. მერე პატარებიც მოეხუტნენ, უხაროდათ დღეს ჩვენთან იქნებაო ესტატე სულ და კოცნით დავუსიებთო თვალებს. მერე ცეცხლის არამწველ ალად გადაქცეული ანგელოზიც მოელამუნა თითებსა და პირსახეზე, ესტატემაც ბედნიერებაც ალბათ ეს არისო, სულში მშვიდობა და უხვი სიყვარულიო. თვალები აუწყლიანდა, დედას დაუწყო დამშვიდება არაფერი არ მატირებს გარდა სიხარულისო, გარდა თქვენი სიყვარულის სიხარულისო. შუაცეცხლისა და ღვიძლი ადამიანების სითბოებით გათბა და დასთბა, ერთი რგოლი ჭადითა და ამქვეყნიური მომადლებული მადლით დანაყრდა და გაძღა. წამოწვა, ნაკვერჩხალის შემყურე ჯერ ფიქრებში წავიდა, მერე ძილში, მერე სიზმრებში. და სიზმრად იმ გადარჩენილი მგლის თვალები ნახა, უსაზღვროდ ღრმა და ადამიანივით მეტყველი, ცხოველისათვის უჩვეულო მზერა. გაღვიძებიდან დაღამებამდე ბავშვებს უვლიდა და ტბორზე, მგელზე და ცულზე ფიქრობდა. შებინდებისას კი მამაო გაახსენდა, მას მოუყვა წარმოსახვაში მთელი ამბები. გათენებისთანავე ცულის საძებნელად გაეშურა. იცოდა და განიცდიდა, რომ ვაითუ ვერ ეპოვნა შესაძლოა ოჯახს წლობითაც ვერ შეეძინა საკუთრად ეს უმნიშვნელოვანესი იარაღი. რაც უფრო ღრმად შედიოდა ტყეში მით უფრო ემატებოდა განცდა, ცული ნაცნობ ბილიკზე არ ეგდო. კარგადაც ახსოვდა გამოქცევისას შარვალზე შემორტყმულ თოკში ჩაიდო. ტბორამდე მივიდა და სევდიანად ხელიც ჩაიქნია. სწუხდა, დრო ასე გარბოდა და ოჯახს დანაკარგისა და ზარალის მეტი არაფერი ჰქონდა. ამასთანავე სულ მამაოს სწავლება ახსენდებოდა მასზედ, რომ მიუხედავად განსაცდელთა და სიდუხჭირის სიმრავლისა მისი ოჯახი მაინც მხნე და ბედნიერი იყო. უკაცრიელი და მშვიდი ტყის დუმილი იდგა ტყეში. წყალთან მივიდა, მოთოშილ ზედაპირზე საკუთარი მუხლის კვალი დაინახა, მგლის მიერ ჩატეხილი ზედაპირიც ყინულით ჯერ არ ამოვსებულიყო. ცისკენ აიხედა. წარმოიდგინა, რომ ესოდენ ხშირ ტყეში ჩიტის მზერისათვის ეს ადგილი მინდორში ამოთხრილ ჭას წააგავდა. ალბათ ზაფხულის შუადღის მზე თუ ჩამოაწვდენდა სხივებს ტბორამდე. ტევრის სხვა ადგილებთან შედარებით შესამჩნევლად თბილოდა, ზაფხულშიც ალბათ გრილოდა. დაფიქრდა, რომ ალბათ ტყის ყველა მცოცავი და სრიალა, მკბენარი და წურბელა ამ წყალში იზამთრებსო. იმ საცოდავი ცხოველის კანი და სისხლი დიდებული საკვები იქნებოდაო მათთვის. ალბათ სულ დაკბენილი და დაწყლულებული ექნებაო ტანი. ახლა იმაზე ჩაფიქრდა დათბობისთანავე მოვალ და ამოვავსებ ქვაღორღითო ტბორს, ვინმე გზააბნეული კაცი არ დაღუპოსო შემთხვევით. ასე საოცრად იყო მომართული ესტატეს გონება, ესოდენ პატარა ბიჭუნა მხოლოდ ადამიანებზე, სიკეთის ქმნაზე ფიქრობდა. ჰოდა რადგანაც სიკეთის ქვაზე დამდებს წინ იგივე ხვდება ათმაგად, გვერდითი მზერით ლითონის ელვარება დალანდა... ...ჩვენ ადამიანები ვართ და სასწაულები სულ სხვაგვარი უნდა ვეძიოთ. როგორ შეიძლებოდა თქვენგან ახლა იმის წარმოდგენა, რომ იქ, იმ გარემოში ვერცხლი ან ოქრო ყოფილიყო. ეს იყო ცულის გალესილი პირი. ზუსტად იმ ადგილას სადაც ბიჭმა მგელი მიაგდო. და დაკარგულის პოვნაც ხომ ათმაგი სიხარულია, ვიდრე არსებულის არდაკარგვა, ჩვენთვის რიგითი მოკვდავთათვის, ფასეულობათა ძნელად შემცნობთათვის. ალბათ ოქროც რომ დაენახა, მელაკუდასავით მიეპარებოდა სანახავად. ეს კი შველივით ორ ნაბიჯში გაჩნდა. ცულთან კი არ დაიხარა მუხლებით მიუხტა. და გაშრა. გარშემო ბღუჯა-ბღუჯა ეყარა ბეწვი. ორი-სამი თხა რომ გაპარსო იმდენი იქნებოდა. შავი, რუხი, თეთრი, ყვითელიც და მოვარდისფრო, უხეშიც, გრძელიც, ფაფუკიც, მოკლეც, ყველანაირი, ერთმანეთში არეული, ზოგი მშრალი, დაცვარულიც, ცოტა სისხლით დაწინკლულიც. თითებით მოსინჯა, გადაქექა, დასუნა კიდეც. ჭაობის მყრალი სუნი ასდიოდა. ცალსახად მგლისა უნდა ყოფილიყო. გაოგნდა ესტატე, თუ ვინმემ მოკლა, სისხლი რატომ არ ჩანდა. ან რომც მოეკლათ რატომ უნდა გაეპარსათ. თუ მგელის რაიმეა ღირებული, ეს მისი ტყავი და ბეწვია. გაგონილიც ჰქონდა, რომ ძაღლის ბეწვით ითბუნებდნენ მოხუცები ტანსაცმელსა და წელს. ან კი რატომ ეგდო აქ ცული. ნამდვილად ახსოვდა რომ მგლისგან მოშორებით იჯდა აი იმ ბილიკთან, იმ ნაპირთან, იმ ხესთან და ცულიც ხელში ეჭირა. და არა აქ, ამ პიტალო, კუთხოვან ქვასთან. მიხვდა ვერაფერს გამოიცნობდა. ერთიღა გაიფიქრა... შიშველი მგელი. გაუკვირდა, გაეღიმა... მერე ცივმა სიომ წამოუბერა და წარმოიდგინა გათოშილი ცხოველი, შეეცოდა. საკუთარმა ფიქრმა და შეცოდებამ გააოცა. მერე მობრუნდა ამ იდუმალი ალაგიდან, ცულის პოვნით გახარებულმა და ძალაში გაათმაგებულმა იმდენი შეშა და ფიჩხი მიათრია სახლში, რომ მშობლებმა ჰკითხეს ვინ დაგეხმარაო. რადგან არც არასოდეს დახმარებია ვინმე შრომის შედეგით კმაყოფილმა ჩაიღიმა და უცებ გაუაზრებლად ჩაილაპარაკა პასუხად "მგელი", ამ მოულოდნელი პასუხით თვითონაც გაშრა და გაკვირვებულ მშობლებს სიტყვის გადასატანად მიუგო "მგელი ხომ არ დამეხმარებოდაო და ტყეში მეტი ვინ არისო". მშობლებიც დაკმაყოფილდნენ ბიჭის ლოღიკითა და შრომისმოყვარეობით. ესტატე კი იმაზე ჩაფიქრდა, რომ სწორედ მგელს თუ შეეძლო ტყეში მიგდებული ცული მათი შეხვედრის ადგილას მიეტანა. არა, ეს შეუძლებელია, ამას მხოლოდ ადამიანური გონება უნდაო. გაიფიქრა და ცეცხლს შეხედა. ფიქრებსა და ცეცხლის ყურებაში გაზაფხულიც მოვიდა... ...ტბორიდან ამოთრეულმა მგელმა ჯერ კარგახანს იკანკალა, კაკნალსა და ცახცახში ცოტა შეთბა. შეთბობასთან ერთად სიცოცხლესთან მობრუნებაც იგრძნო, მაგრამ ამავდრულად გაუსაძლისი ტკივილი სტანჯავდა მთელ ტანზე. ბალანზე და ტყავზე ერთიანად დასეოდა მწერი და მატლი, სისხლს სწოვდნენ, კანს გლეჯდნენ, ერთი ღრეობა და ფათაფუთი ჰქონდათ. მგელი მიხვდა რომ სიკვდილ-სიცოცხლის ბრძოლის ახალი, ჯერ მის ჯიშში გაუგონარი შემთხვევა ჰქონდა. არ არსებობდა გადარჩენის საშუალება, ხვედრი სისხლისაგან დაწრეტვა იყო აუტანელი ტკივილებითურთ. გული და ხახა ყმუილს თხოვდა, გაბმულსა და განწირულ ყმუილს. და თუ ტბორში მის დანთქმას ვერა ტყის გვამი ვერ გაიგებდა ახლა ყოველი ზარითა და ზეიმით შეხვდებოდა მის ამ გოდებით აღსასრულს. და როცა წურბელთმაგვარნმა თვალებისა და ყურებისაკენ დაიწყეს ახოხება პაპა გაახსენდა. ხროვის თავი ბებერი მგელი. საკუთარი კბილებით ფეხმოჭმული, თავისუფლებისათვის მეომარი, ხაფანგში გაბმული და სიკვდილის შემყურე. წარმოიდგინა როგორ იღრღნიდა საუთარ კიდურს. გრძნობდა რომ უნდა ემოქმედა, ახლა სიცოცხლეზე და სიკვდილზე მეტიც ტკივილისა და მკბენარის დამარცხება იყო. პირველ რიგში გაახსენდა სამყაროში ყველაზე ბასრი კბილები და მძლავრი ხახა, აწ და აქ გამოუსადეგარი. გაახსენდა დაუღალავი და მოქნილი მუხლები, უზადო ყნოსვა, გამჭოლი მზერა, შორსმგრძნობი ყნოსვა... და ბოლოს პატარა ბიჭუნას ნაზი თითები, წუთების წინ თათში რომ ჩაავლო ამოთრევისას, ფაფუკი ხელის მტევანი, შემოქმედის მიერ შექმნილი საუკეთესო აპარატი. გაახსენდა და ადამიანობა მოუნდა. ალბათ ისევე მოუნდა როგორც მავანს უნდა მგლობა, იქნებ მეტადაც. გაადამიანების გაფიქრებისთანავე თვითმკვლელობა და ტბორში ჩახტომა გაიფიქრა. ეს ალბათ ერთადერთი გამოსავალი იყო ტკივილებისა და დეპრესიისაგან. და იგრძნო ახალი გრძნობა, იმდენად ახალი რომ წამიერად ტკივილიც კი ჩაუქრო. ეს იყო შიში, მანამდე გამოუცდელი გააზრებული შიში და არა ინსტიქტი. შიში სიკვდილისა და უაზრობა სიკვდილისა. და ცხოველში გაიმარჯვა საოცარამა აზრმა, თუ სიკვდილი გარდაუვალია, მაშინ ნებისმიერი სჯობია თვითმკვლელობას. ჰოდა ცხოველები თავს არ იკლავენო, ალბათ გაიფიქრა ცხოველმა. ... ახალმა გრძნობებმა, აზრებმა, სურვილმა ახლი ცხოვრების სურვილიც აჩინა. მგელმა თქვა ტყავი უნდა გავიძროო და გაიძრო. და ეს მგელმა შეძლო. ციბრუტივით დატრიალდა რათა საკუთარ კუდს დასწეოდა, ნახევრამდე ჩაიდო ხახაში და გასხვიპა. ქვაღორღიან ნიადაგს განერთხა და ხოხვა დაიწყო, მახვილ კუთხიანი კლდის ლოდის კიდეზე ფერდებს უსვამდა, ხის კოჟრებსა და ქერქებს ეხახუნებოდა. სისხლის მწოველებს მრავალ ალაგას დაეწყლულებინათ და დაეფუფქებინათ კანი. და სადაც ბეწვს იგლეჯდა იმ მიდამოში შედარებით შვებასაც გრძნობდა. ბრჭყალებით იღლიები სულ გამოიხოკა, კბილებით სადაც მიწვდა ბეწვი და კანი სულ კბენით გაიცალა. საკუთარ სხეულთან ასეთი ბრძოლისა და ტანჯვის შემდეგ აუტანელი ტკივილი ასატანში გადაუვიდა, მაგრამ სრულიად ტიტველი დარჩა. სიკვდილისაგან გადავრჩიო და ტყის სიღრმისაგან წასული არა საკუთარ ტკივილზე, არამედ იმაზე ფიქრობდა რა მწარე ყოფილა მისი კბილებისა და ბრჭყალების მიერ მიყენებული წამება. დაჰყურებდა ბილიკზე ბიჭის დაკარგულ ცულს და ფიქრობდა ისევ ადამიანებზე ან ადამიანისაზეობაზე. ნეტავ რა სჯობს, იყო მგელი, ადამიანის რომელიმე შინაური ცხოველი თუ თვით ადამიანიო... შესცივდა, საკუთარ ღრმა ბუნაგს მიადგა. იცოდა აქაურობას ვერავინ და არავინ, ვერ და არც მიეკარებოდა, შეძვრა და ისიც იცოდა რომ გაზაფხულამდე აქედან არც და შესაძლოა ვეღარც გამოვიდოდა. გაზაფხულდა, ბიჭის ცხოვრებაში, ოჯახსა და სოფელში არაფერი შეცვლილა. თუმცა რადგან გაზაფხულდა ესე იგი ბუნება და ამინდი შეიცვალა. გაზაფხული იმედების ხანაა და ოჯახს რომ იმის ფიქრი აქვს, მწვანე ბალახის ამობიბინებასთან ერთად ერთადერთი თხა ცოტა მეტს მოიწველებაო, სევდიანი ღიმილის მომგვრელია. ბიჭუნა ტყეში შევიდა, გამხმარ ტოტებს აუტეხა რაკარუკი. ეს იყო მისი ტყე, ეს იყო მისი ცული, ეს იყო მისი ველი, ეს იყო მისი სოფელი, ეს იყო მისი სამყარო. შეშა რომ მოაგროვა ტბორისკენ წავიდა. მთელი გზა ხან მგელზე, ხან მამაოზე ფიქრობდა. საიდან სად ავლებდა ხაზებს, ძაფებსა და გზებს... მამაომ ბევრჯერ სულიერებითა და საზრდელით დააპურა, მგელმა მშიერი დასტოვა ოჯახები. მამაომ სოფელი გადაარჩინა, ბიჭუნამ კი სოფლის პირველი მტერი. არაფერი არ იყო უცხო, არაფერი არ იყო სხვისი... და ისევ მზერა, ისევ გამჭოლი. რაც მზერას შეეხება არცერთი მზერა არაა ადამიანისაზე ძლიერი, რამეთუ თვალები, მოაზროვნესა და სულიერის თვალები სულ სხვაგვარად ატყვევებენ... ტყვეობას კი ყველაზე მეტად ადამიანები ვერ იტანენ, სრულყოფილნი ოღონდ. ...ადამიანი იჯდა, წელზედ შიშველი, ტერფები და კოჭები, წვივები და მუხლები ერთმანეთზე მიწყობილი ჰქონდა, მკერდი და ნიკაპი მუხლის თავებზე ჩამოედო, მხრები ყურებთან მიეყუჟა, უჩვეულოდ წვრილი ხელები და მტევნები ფეხებზე შემოერტყა და ასე რიგად დახრილი სახიდან წარბების გამჭოლად, ფართოდ გახელილი თვალებით ესტატეს უმზერდა... ადამიანი ყველაფერს ეჩვევა, შიშსაც კი... მოულოდნელობას ვერ. წითელ-ყვითელი, მრგვალი თვალები, ადამიანის გაბურძგნული სახე, ასევე ადამიანური კიდურები და კანის ფერი. მგელმა და ტყემ, შიმშილმა და ყინვებმა ვერ შეაშინეს ვერცერთხელ ესტატე და მოკუნტული თითქმის დედიშობილა კაცი ოდენ თუ გააოცებდა... - მგელი ხარ!?-თქვა ბიჭუნამ. - მგელი? არც ვიცი რა გიპასუხო... რამე ჩამაცვი... ბიჭმა ჯუბა გაიხადა და მიაწოდა. ესტატე გაკვირვებული მიაჩერდა გამოწვდილ ხელსა და მტევნის ფალანგებს. მას არ ენახა მსგავსი მოვლილი თითები, ფითქინა თეთრი ფრჩხილები, თითქმის კანამდე დაჭრილი, ელვარე როგორც ღილები, ფრჩხილები როგორც თვალები, თითა ყურძენის თითები, მაჯები როგორც ლერწები, ფოთლის კანივით მტევნები, მკლავები როგორც რტოები, მხრები კი რქანი ვაზისა. მზერაც ამბობდა იგივეს, ბაგეთი სად სწვდე იმავსა, სტიროდეს... ცრემლს ვერ ჰხედავდე, რასღად ჰსძიებდე იგავსა. ფიქრით ხარ თავისუფალი, ტერფებით ისდგე მიწასა, გაჩენს და რჩები ამქვეყნად, ერთდები ისდღე მისცასა... - მგელი ხარ? - მგლები ხომ არ მეტყველებენ... ადამიანი ვარ. თუმცა ზოგი ადამიანი მგელიცაა და მეტიც-ამოიოხრა უცნობმა - მგელი იყავი და ადამიანი გახდი? - მგელი ვერასოდეს გახდება ადამიანი, მხოლოდ ადამიანს შეუძლია გახდეს მგელიცა და მაიმუნიც... გიმეორებ. ადამიანად ქცევას სული სჭირდება, სულის ჩადგმა კი მხოლოდ ღმერთს შეუძლია... - როგორ მღვდელივით საუბრობთ?!-გაოცებულმა და აღტაცებულმა ჰკითხა და უთხრა ესტატემ. - მღვდელი ვარ ჩემო პატარა ანგელოზო... სამწუხაროდ უანაფორო, უჭილოფოც. მღვდელი წვერგაპარსული და გაკატორღებული... უდაბურ ციმბირში მამწესებდნენ ჯერ მღვდლად. სასტიკი უარი განვუცხადე, ვუთხარი რომ ვერ მივატოვებდი სამშობლოსა და მრევლს... შემიპყრეს, დამატუსაღეს, გამკრიჭეს და კატორღაში მამწესებდნენ... უფლის ნებითა და ღვთისმოსავთა ლოცვით გაქცევა მოვახეხე... 4 დღეა ტყეებში დავდივარ. მართალია მგელივით დავდიოდი, მაგრამ მგელი ნამდვილად არა ვარ... მადლობა ღმერთს ყოველივესათვის და შენც შესამოსელისათვის... - მე ესტატე ვარ, ამსოფლელი- ხელით მიანიშნა ბიჭუნამ, მერე ცისკენ აიხედა. - მადლობა ღმერთს ყოველივესათვის-მანაც ჩაილაპარაკა. ...ცაზე ქუნქულა თეთრი ღრუბელი ეკიდა, მოხუც და თეთრწვერა კაცს ჰგავდა თვალნათლივ და მთელ ქვეყანას უღიმოდა, განსაკუთრებით ესტატეს... თქვენი ნუგზარ ვანიშვილი თბილისი... 2014წ. 30 ივლისი. …
- დაამატა თათია to ლიტერატურა at 2:51pm on სექტემბერი 21, 2016
- პოსტი: წარსულის მონამღერი
ნაწილი პირველი
გათენდა ერთი ჩვეულებრივი დღე, თითქოს არაფრით გამოირჩეოდა უკვე გათენებული და დაბნელებული დღისგან.…
- დაამატა KuLuLa at 4:57pm on ივლისი 23, 2013
- პოსტი: კანონპროექტის გაწვევა
„გამჭვირვალე“ კანონის უკან გაწვევას დაპირდნენ აქციის მონაწილეებს და დღევანდელი დღე გამარჯვებად მოინათლა. მაგრამ პარლამენტის წინ აქცია მაინც…
- დაამატა Giorgi at 11:26pm on მარტი 9, 2023
- თემა: მეტაფიზიკა (წიგნი მეექვსე)
- ლენებსაც რაღაც საწყისები, ელემენტები და მიზეზები აქვთ. საერთოდ, ყოველი ცოდნა ან დაკავშირებულია აზროვნებასთან, ან ეზიარება უზუსტესსა და უმარტივეს აზროვნებას საწყისებისა და მიზეზების შესახებ. ყველა ისინი იფარგლებიან რაღაც არსებულითა და გვარით და მას იკვლევენ, მაგრამ იკვლევენ არა მარტივად არსებულს, როგორც არსებულს, და მის არსებას, არამედ იმას, რაც მისგან გამომდინარეობს, ამას ისინი ცხადყოფენ ნაწილობრივ შეგრძნებებით, ნაწილობრივ კი ჰიპოთეზის საშუალებით. ასევე ნაწილობრივ ურყევად, ნაწილობრივ კი მერყევად ამტკიცებენ ისინი იმას, რაც გვარს თავისავად ახასიათებს. აქედან ცხადია, რომ ასეთი გზით არ მტკიცდება არც სუბსტანსია და არც მისი არსება, არამედ მისი გამოკვლევის რაღაც სხვა გზა უნდა არსებობდეეს. ასევე არაფერს ამბობენ ისინი იმის შესახებ, არსებობს თუ არა ის გვარი, რომელსაც ისინი იკვლევენ. რადგან ერთი და იგივე მეცნიერება იკვლევს საგნის არსებასაც და არსებობასაც. რადგან ბუნებისმეტყველებაც აღმოჩნდა მეცნიერებად არსებულის იმ გვარის შესახებ, რომელსაც როგორც მოძრაობის, ისე უძრაობის საწყისი თავის თავში აქვს, ამიტომ ცხადია, რომ ის არ უნდა იყოს არც პრაქტიკული, არც შემოქმედებითი მეცნიერება, რადგან შექმნილი საგნების საწყისი შემოქმედშია ან გონების, ან ცოდნის, ან უნარის სახით, ხოლო გაკეთებულ საგნებში გამკეთებელია საწყისი მისი წინასწარი გადაწყვეტილების სახით, რადგან შერჩეული და გაკეთებული ერთი და იგივეა. ასე რომ, თუ ყოველგვარი განსჯა არის ან პრაქტიკული, ან შემოქმედებითი, ან თეორიული, ამიტომ ბუნებისმეტყველება რაღაც თეორიული მეცნიერებაა, მაგრამ ისეთი მოვლენების შესახებ, რომელსაც მოძრაობის უნარი აქვს და უმეტს შემთხვევაში ცნებებში გამოხატული იმ არსების შესახებ, რომელიც ერთია მრავლისათვის, მაგრამ რომელიც დამოუკიდებელი არაა. საჭიროა იმის გარკვევა, თუ რა არის არსება და რა არის ცნება. რადგან ამის გარეშე კვლევა უაზროა. განსაზღვრულ არსებათაგან ზოგი ისეთია, როგორც პაჭუა ცხვირი, ზოგი კი, როგორც ცხვირის ჩაზნექილობა. განსხვავება მათ შორის იმაში მდგომარეობს, რომ პაჭუა ცხვირი მატერიითაა გამოხატული (პაჭუა ცხვირი ხომ იგივე ჩაზნექილი ცხვირია), ცხვირჩაზნექილობა კი შეგრძნებადი მატერიის გარეშეა. თუ ყოველი ბუნებრივი საგანი ისეთია, როგორც პაჭუა ცხვირი, მაგალითად, ცხვირი, თვალი, სახე, სხეული, ჩონჩხი, მთელი ცხოველი, ფოთოლი, ფესვი, ქერქი, და მთელი მცენარე, არც ერთი მათგანი არ შეიძლება არსებობდეს მოძრაობის გარეშე, რადგან თითოეულ მათგანს აქვს მატერია, მაშინ ცხადია, თუ როგორ უნდა ვიკვლოთ და განვსაზღვროთ ბუნებრივი საგნების არსება და რატომ შეადგენს ზოგჯერ ბუნებისმეტყველის შესწავლის საგანს სული, რომელიც არ არსებობს მატერიის გარეშე. აქედან ცხადია, რომ ბუნებისმეტყველება თეორიული მეცნიერებაა. მათემატიკაც თეორიული მცენიერებაა. ის არაა ცხადი, არსებობს თუ არა უძრავი და დამოუკიდებელი მოვლენები, მაგრამ რომ მათემატიკურ მეცნიერებათა ზოგიერთი დარგები განიხილავენ უძრავ და დამოუკიდებელ ობიექტებს, ეს კი ცხადია. თუ არსებობს რაიმე მარადიული და უძრავი მოვლენა, ნათელია, ის თეორიული მეცნიერების კვლევის საგანი იქნება, მაგრამ არა ბუნებისმეტყველებისა, რადგან მისი შესასწავლი ობიექტი მოძრავია, არც მათემატიკისა, არამედ იმისა, რომელიც ორივეს წინ უსწრებს. ბუნებისმეტყველება იკვლევს დამოიკიდებელ, მაგრამ არა უძრავ საგნებს. ზოგიერთი მათემატიკური მეცნიერების ობიექტი უძრავია, მაგრამ არა დამოუკიდებელი და მატერიასთან დაკავშირებული. პირველი მეცნიერება კი ეხება დამოუკიდებელ და უძრავ საგნებს. აუცილებელია ყველა მიზეზი მარადიული იყოს და მით უმეტეს ესენი. რადგან ესენი არიან მიზეზები იმ ღვთაებრივი მოვლენებისა, რომლებიც ჩვენთვის ხილვადი არიან. ამრიგად, სამი თეორიული მეცნიერება არსებობს: მათემატიკა, ბუნებისმეტყველება და თეოლოგია. ცხადია, რომ თუ სადმე არსებობს ღვთაებრივი ხასიათის მოვლენა, ის ამ უკანასკნელი მეცნიერების ობიექტი იქნება, რადგან ყველაზე საპატიო მეცნიერება ყველაზე საპატიო საგანს უნდა სწავლობდეს. თეორიული ხასიათის დისციპლინებს სხვა დისციპლინებთან შედარებით უპირატესობა უნდა მივანიჭოთ, თეოლოგიას კი სხვა თეორიულ მეცნიერებებთან შედარებით. გადასაწყვეტია აგრეთვე საკითხი იმის შესახებ, რომ პირველი ფილოსოფია არის ზოგადი მეცნიერება, თუ მას ობიექტად აქვს ერთი რომელიმე გვარი ან ბუნება. რადგან მათემატიკურ მეცნიერებებსაც ერთი მეთოდი არა აქვთ, არამედ გეომეტრია და ასტრონომია ეხებიან ერთი სახის მოვლენებს, ხოლო ზოგადი მეცნიერება კი ყველა მოვლენებს სწავლობს. თუ ბუნებრივი სუბსტანციის გარდა სხვა სუბსტანცია არ არსებობს, მაშინ ბუნებისმეტყველება პირველი მეცნიერება იქნებოდა. მაგრამ თუ არსებობს რაღაც უძრავი სუბსტანცია, მაშინ ის იქნება პირველი და იარსებებს პირველი ფილოსოფიაც. და ის იქნება პირველი, ზოგადობის თვალსაზრისით. მისი საქმე იქნება აგრეთვე არსებულის, როგორც ასეთის, მისი არსების და მისი როგორც არსებულის, თვისებების კვლევა. თავი 2 არსებულს, როგორც ასეთს, მრავალი მნიშვნელობა აქვს. ამათგან ერთი მნიშვნელობაა შემთხვევითი, მეორე ჭეშმარიტი, მესამე არარსებული, როგორც სიცრუე. ამას გარდა, არსებობს კატეგორიის ფორმები. მაგალითად: არსება, თვისება, რაოდენობა, ადგილი, დრო და სხვა ამდაგვარი. გარდა ამისა, ყველაფერი არსებობს შესაძლებლობისა და რეალობის სახით, რადგან არსებულზე მრავალი მნიშვნელობით შეიძლება ვილაპარაკოთ, ამიტომ პირველ რიგში უნდა ვილაპარაკოთ მასზე, როგორც შემთხვევით ნიშანზე, რომლის შესახებ არ არსებობს არავითარი ცოდნა. ამას შემდეგი ამტკიცებს: მას არ იკვლევს არც ერთი მეცნიერება, არც პრაქტიკული, არც შემოქმედებითი და არც თეორიული. არც მშენებელი ჰქმნის იმას, რაც სახლთან ერთად შემთხვევით წარმოიშობა, რადგან ეს უკანასკნელი განუსაზღვრელია. სახლი, რომელსაც ის აშენებს, ზოგისთვის სასიამოვნოა, ზოგისთვის საზიანო, ზოგისათვის სასარგებლო, მაგრამ არც ერთი მათგანი არ უშლის ხელს მშენებლობას და არც არსებობის სხვა ფორმებს აქვთ რაიმე საერთო მშენებლობასთან. ასევე არც გეომეტრია განიხილავს ფორმების ასეთსავე შემთხვევით ნიშნებს და არც იმას, სხვადასხვაა თუ არა სამკუთხედი საერთოდ და ის სამკუთხედი, რომლის შინაგან კუთხეთა ჯამი ორ სწორ კუთხედს უდრის, რაც სრულიად კანონიერია, რადგან შემთხვევითი თვისება არის მხოლოდ რაღაც სიტყვა. ამიტომაც სწორი იყო პლატონი, როდესაც სოფისტიკის ობიექტად არარსებულსა თვლიდა, რადგან ყველა სოფისტის მსჯელობა, როგორცა ვთქვით, უმეტესად შემთხვევითს ეხებოდა. მაგალითად, კითხვას იმის შესახებ, ერთი და იგივეა, თუ სხვადასხვა „განათლებული“ და „წერა-კითხვის მცოდნე“, „განათლებული კორისკოსი“ და „კორისკოსი“ და საერთოდ ყველაფერი, ყველაფერი ის რაც არსებობს, მაგრამ არა მუდამ და რაც შეიძლება ვთქვათ, რომ წამოიშო. მაგალითად, ვინც განათლდა, გახდა მუსიკის მცოდნე? და მუსიკის მცოდნე კი გახდა განათლებული? და ყველა სხვა ამგვარი მსჯელობები. როგორც ჩანს, შემთხვევითი რაღაც არარსებულს უახლოვდება. ასეთივე მსჯელობებიდან ნათელი ხდება, რომ წარმოშობა და მოსპობა არის არა შემთხვევითის, არამედ სულ სხვა სახის მოვლენების თვისება. მაგრამ, რამდენადაც ის შესაძლებელია, უნდა ითქვას შემთხვევითის შესახებაც თუ როგორია მისი ბუნება და რა მიზეზი იწვევს მას? აქედან კი ნათელი გახდება, თუ რატომ არ არსებობს მეცნიერება მის შესახებ. ამრიგად, არსებობენ საგნები, რომლებიც ყოველთვის ასე არიან, ან აუცილებლად არიან. მე ვგულისხმობ არა იძულებით არსებულს, არამედ იმას, რომელსაც სხვანაირად არსებობა არ შეუძლია. ზოგნი კი არც აუცილებლად არსებობენ და არც მუდმივნი არიან, არამედ, არსებობენ „უმეტეს შემთხვევაში“. ესენი არიან სწორედ შემთხვევითის არსებობის საწყისი და მიზეზი. შემთხვევითს ვუწოდებთ იმას, რაც არც მუდმივად არსებობს და არც უმეტეს შემთხვევაში. მაგალითად, ზაფხულში ცუდ ამინდებსა და სიცივეს ვუწოდებთ შემთხვევითს და არა სითბოდა და სიცხეს, რადგან ეს უკანასკნელი ან მუდამაა, ან ხშირად, ის კი არა. აგრეთვე შემთხვევითია ადამიანის სითეთრე, რადგან მას არც მუდამა ვხვდები არც ხშირად. მაგრამ რომ ის ცხოველია, ეს კი არაა შემთხვევითი. თუ მშენებელი კურნავს, ეს შემთხვევითია, რადგან ეს არის არა მშენებელის, არამედ ექიმის საქმე; ამ შემთხვევაში კალატოზი შემთხვევითაა ექიმი. ასევე მზარეულმა, რომელიც სიამოვნებას ემსახურება, შეიძლება შემთხვევით ვინმე განჰკურნოს კიდეც, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ის მზარეულია. ამიტომაც ვამბობთ, რომ ის შემთხვევით აკეთებს ამას და არა ყოველთვის. დანარჩენი ზოგი შემოქმედებითი უნარია, რაც არც არავითარი ხელოვნებაა და არც განსაზღვრული უნარი. ზოგი კი შემთხვევით არსებობს და შემთხვევით ხდება და მიზეზიც შემთხვევითი აქვს. ამრიგად, რადგან ყველაფერი არაა არც აუცილებელი, არც მუდმივმივად არსებული და არც მუდმივი წარმოშობის პროცესში მყოფი, არამედ უმეტესად არსებული, ამიტომ აუცილებელია შემთხვევითის არსებობაც. მაგალითად, არც მუდამ და არც უმეტეს შემთხვევაში „თეთრი ადამიანი“ არაა „განათლებული“, არამედ ხანდახან, ამიტომაც ეს კავშირი შემთხვევითია. წინააღმდეგ შემთხვევაში ყოველივე აუცილებელი იქნებოდა. ამრიგად, შემთხვევითის მიზეზი არის მატერია, რომელსაც შეუძლია იყოს არა მარტო უმეტეს შემთხვევაში, არამედ სხვანაირადაც, სახელდობრ, შემთხვევით. კვლევა კი უნდა დავიწყოთ კითხვიდან იმის შესახებ, რომ მართლაც არაფერი არ არსებობს მუდმივად და უმეტესად არსებულის გარდა, თუ ეს შეუძლებელია, და ამას გარდა, არის რაღაც, რაც არსებობს ისე, როგორც მოხდება და რაც შემთხვევითია? გარდა ამისა, არსებობს მხოლოდ ის, რაც მეტწილად არსებობს, მარადიული კი არაფერია, თუ არსებობენ აგრეთვე მარადიული მოვლენებიც? ამას ქვემოთ გავარკვევთ. მაგრამ რომ შემთხვევითის შესახებ არ არსებობს მეცნიერება, ეს ახლავე ცხადია. რადგან ყოველი ცოდნა არის ცოდნა ან მარადიულისა, ან მეტწილად არსებულისა. სხვანაირად როგორ იქნებოდა შესაძლებელი სწავლა ან სწავლება? რადგან განსაზღვრება შეიძლება ან მარადიულის, ან უმეტეს შემთხვევაში არსებულის. როგორც, მაგალითად, ციებ-ცხელებით დაავადებულისათვის უმეტეს შემთხვევაში სასარგებლოა თაფლ-ხსნარი. არაა საჭირო დავუმატოთ, რომ ის არ შველის, მაგალითად, თვის დასაწყისში. ის კი, რაც ხდება თვის დასაწყისში, შეიძლება ხშირად მეორდებოდეს და შეიძლება მეტწილად. შემთხვევითი კი ასეთი არაა. ამრიგად, აქ ლაპარაკი იყო იმის შესახებ, თუ რაა შემთხვევითი, რა მიზეზები იწვევენ მას და რომ არ არსებობს მეცნიერება, რომელიც მას შეისწავლიდა. თავი 3 ცხადია, რომ არსებობენ წარმოშობადი და მოსპობადი საწყისები და მიზეზები, გარეშე წარმოშობისა და მოსპობისა. ეს რომ ასე არ ყოფილიყო, ყველაფერი აუცილებელი იქნებოდა, თუ ყველაფერს, რაც წამოიშობა და ისპობა, აუცილებლად შემთხვევითი მიზეზი არა აქვს. მოხდება ეს თუ არა? - მოხდება მაშინ, თუ მოხდება მეორე, წინააღმდეგ შემთხვევაში არა. ეს უკანასკნელი კი მოხდება მაშინ, თუ მოხდება მესამე და ამრიგად, ცხადია, რომ თუ დროს განუწყვეტლივ გამოვაკლებთ განსაზღვრულ ნაწილებს, მივადგებით „ახლას“. მაგალითად, სახლიდან გასული ადამიანი შეიძლება მოკვდეს ან ძალმომრეობის, ან ავადმყოფობის გამო. სახლიდან კი მაშინ გამოვა, როცა მოსწყურდება, მოსწყურდება მაშინ, თუ მოხდება სხვა რამ და ასე მივადგებით ან ახლა არსებულს, ან უკვე მომხდარს, მაგალითად, წყურვილის მომენტს, რაც მოხება მაშინ, თუ რაიმე ცხარე ჭამა. ესეც შეიძლება მოხდეს და შეიძლება არა. მაშასადამე, შეიძლება ადამიანი მოკვდეს და შეიძლება არა. უკვე მომხდარ ფაქტზე ასე უნდა ვიმსჯელოთ. ის ხომ რაიმეში არსებობს. მხედველობაში მაქვს უკვე მომხდარი. მომავალში მოსალოდნელიც აუცილებლობით ხდება. მაგალითად, აუცილებელია ცოცხალი არსებების სიკვდილი, რადგან მათში უკვე არსებობს რაღაც სიცოცხლის საწინააღმდეგო მოვლენა. მაგრამ სანამ არ განხორციელდება სიკვდილი, არ ვიცით, მოხდება ეს ავამყოფობის თუ იძულების შედეგად. ის კი ცხადია, რომ რაიმე არსებულს წინ უსწრებს ისეთი საწყისი, რომელსაც სხვა არაფერი არ უსწრებს წინ. ის წარმოადგენს ნებისმიერი მოვლენის მიზეზს, თვით მას კი არსებობის სხვა მიზეზი არა აქვს. თავი 4 შემთხვევითს თავი უნდა დავანებოთ, რადგან ის საკმაოდ განვსაზღვრეთ. ხოლო რაც შეეხება ჭეშმარიტად არსებულს და არსებულს, როგორც სიცრუეს, ის არსებობს სინთეზისა და დაშლის გამო, საერთოდ, მთელის მოწინააღმდეგე მხარეებად დაყოფის შედეგად, რადგან ჭეშმარიტებას მაშინ აქვს ადგილი, როდესაც შეერთებულს ვადასტურებთ და უარვყოფთ დაშორებულსა და დაშლილს. სიცრუე კი ამის საწინააღმდეგოა. სულ სხვა საქმეა, თუ როგორ ხორციელდება აზროვნება, „ერთად“ თუ „ცალ-ცალკე“. გამოთქმებში „ერთად“ და „ცალ-ცალკე“ დროში თამნიმდევრობას კი არ ვგულისხმობთ, არამედ რაიმეს ერთად გახდომას. რაც შეეხება ჭეშამრიტებას და სიცრუეს, ის საგნებში კი არაა იმ აზრით, რომ კარგი ჭეშმარიტი იყოს, ცუდი კი ცრუ, არამედ აზროვნებაში. ხოლო საგანი და მისი არსება აზროვნებაშიც არ არსებობს. თუ როგორ უნდა ვიკვლიოთ ასეთი არსებული და არარსებული, ამას შემდეგ შევეხებით. მაგრამ შეკავშირება და დაშორება წარმოებს აზროვნებაში და არა საგნებში. ასე არსებული განსხვავდეbა რეალობისაგან, რადგან აზროვნება აკავშირებს და აშორებს ან არსებას, ან თვისებას, ან რაოდენობას და სხვა რამეს. შემთხვევითს და ჭეშმარიტად არსებულს კი თავი უნდა დავანებოთ, რადგან პირველის მიზეზი განუსაზღვრელია, მეორისა კი ჩვენი აზროვნების რაღაც მდგომარეობაა. ორივე არსებულის სახეებს წარმოადგენენ, მაგრამ არაა ცხადი, თუ არსებულის რომელ ბუნებას განეკუთვნებიან ისინი. ამიტომ ჩვენ ეს საკითხი უნდა მივატოვოთ და გამოვიკვლიოთ არსებულის, როგორც არსებულის მიზეზები და საწყისები. « წიგნი მეხუთე წიგნი მეშვიდე » …
- დაამატა ლაშა to ფილოსოფია at 6:28pm on აპრილი 8, 2020
- თემა: ძირითადი აპოლოგეტური მონაცემები. არისტიდე ათენელი (ფილოსოფოსი) და მისი აპოლოგია
- რომ მას ნამდვილად ჰქონდა აპოლოგია დაწერილი, ანუ პირველი საეკლესიო მოღვაწე, რომელმაც აპოლოგია დაწერა გახლდათ სამოცდაათთაგანი მოციქული კოდრატე, რომელმაც თავისი აპოლოგია ზეპირად წარმოთქვა ტრაიანე იმპერატორის წინაშე და როგორც ევსები კესარიელი გვაუწყებს, IV საუკუნის I ნახევარში, ეს აპოლოგია გავრცელებული იყო და იკითხებოდა, ე.ი. ტექსტობრივად ამ დროისათვის ჯერ კიდევ არსებობდა, თუმცა ჩვენამდე ის შემონახული არ გახლავთ. ეს ერთი მონაცემი, რომ პირველი აპოლოგეტი, პირველი მოღვაწე რომელმაც საზოგადოდ აპოლოგიური შრომა დაწერა, დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით, ეს გახლავთ კოდრატე, ლათინურად კვადრატუს, სამოცდაათთაგანი მოციქული. მეორე მონაცემი, მეორე ფაქტი, რაც ასევე დასამახსოვრებელია გახლავთ ის, რომ პირველი აპოლოგეტი რომლის აპოლოგიაც ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ ესაა ათენელი ფილოსოფოსი არისტიდე, II საუკუნის I ნახევრის და შუა წლების აპოლოგეტიც. თუმცა კარგა ხანს მისი აპოლოგიაც ისევე დაკარგულად მიიჩნეოდა, როგორც ხსენებული კოდრატე მოციქულისა. მაშასადამე თუ კოდრატე ზოგადად პირველი აპოლოგეტია, რომელმაც აპოლოგია დაწერა, არისტიდე ათენელი ის პირველი აპოლოგეტია, რომლის აპოლოგიაც ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ. და მესამე მონაცემი, რომელიც შემდეგში მდგოამრეობს: არისტონ პელაიელი, რომელიც ჩვენს წინა საუბარშიც ვახსენეთ, გახლავთ პირველი აპოლოგეტი, ქრისტიან აპოლოგეტთა შორის, რომელმაც აპოლოგია დაწერა კონკრეტულად იუდაიზმის წინააღმდეგ. არისტიდეს აპოლოგია არსებითად მიმართულია ანტიკურობის, კერპთაყვანისმცემლობის, წარმართული ფილოსოფიის, ელინიზმის წინააღმდეგ, და თუმცა იქ არის გარკვეულ მომენტებში ხსენება იუდაიზმისაც, მაგრამ არსებითად ეს ორიენტირი აქვს ამ ძეგლს, მაგრამ პირველი ძეგლი, რომელიც კონკრეტულად იუდაიზმს განაქიქებს, არის ის ძეგლი, რომლის ავტორიც არის არისტონ პელეელი, ანდა არისტონ პელაიელი (ზოგჯერ შეიძლება არისტონ პელაელის თქმაც), დაახლოებით II ს-ის 30-იანი წლების მოღვაწე, რომელმაც 240 წელს დაწერა თავისი აპოლოგია "პაპისკონისა და იასონის გაბაასება". აქ მოხსენიებული პიროვნებები (პაპისკონი და იასონი) წარმოშობით ორივე ებრაელია, მაგრამ ერთი ქრისტიანია, ხოლო მეორე იუდეველი. თუმცა ეს ძეგლი უაღრესად ფრაგმენტულადაა ჩვენამდე მოღწეული, მაგრამ ფაქტი სახეზეა, რომ ეს არის დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით პირველი აპოლოგია იუდაიზმის წინააღმდეგ. მომდევნო მოღვაწე იუსტინე მარტვილი კი გახლავთ პირველი, აპოლოგეტთა შორის, რომელიც აპოლოგიებს წერს როგორც ანტიკურობის ანუ ელინიზმის, კერპთაყვანისმცემლობის წინააღმდეგ, ასევე იუდაიზმის წინააღმდეგაც. ეს მონაცემები ალბათ არის იმ მნიშვნელობისა, რომ ჩვენ დავიმახსოვროთ და ორიენტირად გვქონდეს. ამჯერად კი შევუდგებით ქრონოლოგიური მიმდევრობით აპოლოგეტიკის განხილვას. რამდენადაც კოდრატეს აპოლოგია, როგორც ავღნიშნეთ, დაკარგულია ერთი მცირე ფრაგმენტის გარდა, რასაც იმოწმებს ევსები კესარიელი, ჩვენ ცხადია ამ აპოლოგიაზე ვერ ვიმსჯელებთ. ამიტომ მსჯელობას დავიწყებთ იმ აპოლოგეტით, რომლის შრომაც ჩვენამდე მოღწეულია, ეს გახლავთ არისტიდე ათენელი ფილოსოფოსი. ეს წოდება - ათენელი ფილოსოფოსი, მას, რა თქმა უნდა, გაქრისტიანების შემდეგ არ მიუღია, გაქრისტიანებამდე იყო ის წარმართი ფილოსოფოსი. როგორც ავღნიშნეთ აპოლოგეტთა უდიდესი ნაწილი წარმართულ ფილოსოფიაში უაღრესად განსწავლული იყო და შემდეგ როდესაც მათი გაქრისტიანება მოხდა, ყოველივე ის რაც ღირსეული იყო ანტიკურ ფილოსოფიაში, მათ ეკლესიის წიაღში შემოიტანეს ჭეშმარიტების მსახურებისთვის. არისტიდე ერთ-ერთი პირველთაგანი გახლავთ მათ შორის, რომელმაც თვით წოდებაც შეინარჩუნა - ათენელი ფილოსოფოსი. საეკლესიო ტრადიციაში ზოგადად ფილოსოფოსი ჩვენ ეპითეტურად ყველა ღვთივგანბრძნობილ მოღვაწეს შეგვიძლია ვუწოდოთ, მაგრამ მაინც გამოიყოფიან პირები, რომლებსაც გაცილებით მეტად ესადაგებათ ეს ეპითეტი და საკუთარი სახელივით აქვთ შემორჩენილი დღემდე. მხოლოდ არისტიდე არ გახლავთ ფილოსოფოსად წოდებული, არამედ იმავე აპოლოგეტიკის ეპოქაში, II საუკუნეში, ამგვარადვე იწოდება იუსტინე მარტვილიც, რომელიც ერთი მხრივ მარტვილადაა წოდებული, მაგრამ ამავე დროს ის ცნობილია როგორც წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი, ისევე როგორც წმ. ათენაგორა ათენელი ფილოსოფოსი. აი ეს მოღვაწენი ტერმინ ფილოსოფოსს განიკუთვნებენ როგორც საკუთარ სახელს და ამ შემთხვევაში ხაზგასმა ხდება იმაზე, რომ ისინი ზოგადი, სულიერი, ეპითეტური გაგებით ღვთის სიბრძნის მწვდომელნი კი არ არიან მხოლოდ, ე.ი. სულიერი თვალით მხედველნი, არამედ ამავე დროს იმ ფილოსოფიის ზედმიწევნით მცოდნენიც, რაც ექვემდებარება ტერმინოლოგიას, სჯას, ლოგიკურ-სილოგისტურ აზროვნებით პროცესს, დასკვნის გამოტანას და ა.შ. ანუ არგუმენტირების წესით აღსრულებულ მსჯელობას, რასაც ასევე ფილოსოფიური მოღვაწეობა უდევს საფუძვლად, ტერმინოლოგიას ეფუძნება ამგვარი მსჯელობა, დისკურსიული ხაზი. აი ეს ყოველივე რომელ მოღვაწესთანაც გამოკვეთილია ეს მოღვაწე საკუთრივ ფილოსოფოსად არის წოდებული საეკლესიო ტრადიციაში. არისტიდე ათენელიც, როგორც ავღნიშნეთ, ამგვარი გახლდათ, გაქრისტიანებამდე ის წარმართი ფილოსოფოსი იყო, ხოლო როდესაც გაქრისტიანდა მთელი მგზნებარებით თავისი მოღვაწეობა უკვე ჭეშმარიტების სამსახურში ჩააყენა. ამგვარ პირთა, ე.ი. წარმართ ფილოსოფოსთა, მოღვაწეობა გაქრისტიანების შემდეგ ეკლესიისთვის ასევე აუცილებელი იყო, იმიტომ, რომ სწორედ მათ ხვდათ ვალდებულება ქრისტიანული მოძღვრების არგუმენტირებისა. რა თქმა უნდა, ვინც არგუმენტირების კულტურას არ ფლობს, ვისაც ტერმინოლოგია არ შეუსწავლია, ვისაც ლოგიკურ-სილოგისტური აზროვნება არ ახასიათებს, ის თავისთავად ცხადია რაიმე მყარ არგუმენტირებას ამა თუ იმ მოვლენის, ამა თუ იმ მოძღვრების შესახებ ჩვენ ვერ მოგვაწვდის. ღვთის განგებით, როდესაც აუცილებელი გახდა ქრისტიანული მოძღვრების ფილოსოფიური დასაბუთება, არგუმენტირება ამ მოძღვრებისა, სწორედ მაშინ გამოჩნდნენ საეკლესიო ასპარეზზე ეს ახოვანი მოღვაწენი, რომლებმაც მთელი თავიანთი განსწავლულობა, მთელი თავიანთი ფილოსოფიური ნიჭიერება, ტერმინოლოგიური ნიჭიერება და ტერმინოლოგიური ცნობიერება, რაც ყველაზე არსებითია, ჭეშმარიტების სამსახურში ჩააყენეს. არისტიდე ათენელი, აპოლოგიის ავტორი, კარგა ხანს მხოლოდ სახელით იყო ჩვენთვის ცნობილი, მისი აპოლოგია, როგორც ავღნიშნეთ, დაკარგულად მიიჩნეოდა და ასედაც იყო, ვიდრე XIX საუკუნის 70-იან წლებამდე, როდესაც მოხდა ჯერ მისი სირიული თარგმანის გამოვლენა, შემდეგ გარკვული ნაწილის სომხური თარგმანის გამოვლენა და როდესაც ფაქტობრივად მთელი ტექსტი არისტიდეს აპოლოგეტური შრომისა სხვა ენებზეც, თარგმანების სახით, მისაწვდომი გახდა მკვლევართათვის, ამის შემდეგ გამოირკვა მნიშვნელოვანი ფაქტი, რომ იგივე ტექსტი ბერძნულ ენაზეც არის შემონახული, მხოლოდ იდენტიფიკაციის გარეშე, ე.ი. ბერძნულად შემონახულია თითქმის მთელი ტექსტი არისტიდეს აპოლოგიისა, ოღონდ მას ცალკე გამოყოფილ შრომად არ წარმოგვიდგენენ ჩვენ ხელნაწერები, არც სათაურად ახლავს მას თუ რა ძეგლია ეს და არც ავტორი არ არის მინიშნებული. ამიტომ იყო, რომ ვიდრე სირიულ-სომხურ თარგმანებში არისტიდეს აპოლოგიის ტექსტი არ გამოვლინდებოდა, ცხადია არც ამ ბერძნულად შემონახული ტექსტის რაობის დადგენა რაიმე სახით მოხერხდებოდა. ეს ყოველივე მოხერხდა მას შემდეგ, რაც ერთი მხრივ ცხადი გახდა, რომ სირიულ-სომხურში შეონახული ტექსტი იგივეა, რაც აქამდე ბერძნულადაც არსებული ტექსტი და რამდენადაც სირიულ-სომხურში იგივე ტექსტი არისტიდეს აპოლოგიად არის განსაზღვრული, თავისთავად ცხადია ამგვარივე უნდა ყოფილიყო ბერძნული ტექსტიც. მაგრამ ბერძნული ტექსტი, როგორც ავღნიშნეთ, ცალკე შრომად კი არ აღმოჩნდა რომელიმე ხელნაწერში, არამედ ეს ტექსტი შესულია სხვა შრომაში ვრცელი ციტატის სახით. ეს სხვა შრომა გახლავთ შუა საუკუნეებში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გავრცელებული ძეგლი "ბალავარიანი", რომელიც ქართულ სამყაროშიც ძველადაც, დღესაც უაღრესად ფართოდ გავრცელებული და ცნობილია მკითველისთვის. სხვათაშორის ამ ბოლო დროს გამოიცა "ბალავარიანის" ძველი ქართული თარგმანის მშვენივრად შესრულებული ახალქართული თარგმანი, რაც ალბათ იმ პირთათვის, რომელთაც ძველი ქართულით კითხვა მეტნაკლებად უჭირთ, აი ეს გამოცემა ამგვარ პირთათვის "ბალავარიანს" და ბალავარიანის სიბრძნეს ახლობელს გახდის (ძველ ქართულში მას ასეც ეწოდებოდა "სიბრძნე ბალაჰვარისი"). აი ამ ძეგლში გახლავთ ციტატის სახით შესული არისტიდეს აპოლოგია, მაგრამ ჯერ რომ გავაცნობიეროთ თუ რასთან გვაქვს საქმე, რა ციტატაა ეს და რატომ იქნა "ბალავარიანში" შეტანილი, აუცილებლად საკუთრივ ამ ძეგლის საკითხსაც უნდა შევეხოთ. საზოგადოდ საეკლესიო ისტორიაში ამ ციტირების საფუძველზე "ბალავარიანისა" და არისტიდეს აპოლოგიის საკითხი გადაჯაჭვულია ერთი მეორესთან და ჩვენც ალბათ არისტიდეს აპოლოგიაზე საუბრისას ვისარგებლებთ შემთხვევით და ამ ძეგლს "ბალავარიანს" ვრცლად შევეხებით, მაგრამ ვიდრე "ბალავარიანს" შევეხებოდეთ ჯერ მაინც გვინდა არისტიდეს აპოლოგიაზე განვაგრძოთ მსჯელობა და თუნდაც იმ ტექსტის მიხედვით, რაც ბალავარიანშია ციტატის სახით ანდა სირიულ-სომხურ თარგმანებში მოღწეული, აი ამათ საფუძველზე, რამდენადაც ეს ძალიან ზოგადად შესაძლებელია, წარმოვაჩინოთ თუ რა აპოლოგეტური შრომა დაწერა არისტიდე ათენელმა. აღნიშნული აპოლოგია თავისთავად ცხადია ქრისტიანული მოძღვრების დაცვას განიზრახავს. რამდენიმე ყურადსაღები მომენტი ჩვენ შიძლებოდა გამოგვეყო, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც ალბათ გახლავთ შეიძლება ითქვას ყველაზე ორიგინალური, ამ ძეგლის ავტორის ანთროპოლოგია, ოღონდ ამ შემთხვევაში ჩვენ ანთროპოლოგიაში ვდებთ არა ადამიანთმცოდნეობის შინაარსს, არამედ კაცობრიობის შესახებ მის მოძღვრებას. შეიძლება ვუწოდოთ უფრო რელიგიური სოციოლოგია იმ მოძღვრებას, იმ თეზას, რაც არისტიდეს აპოლოგიაშია წარმოდგენილი. არისტიდე კაცობრიობას განჭვრეტს და განაცალკევებს ოთხ ნაწილად, შესაბამისად იმისა ცნობიერების რა საფეხურზე არიან ისინი. ყველაზე უფრო მდარე ნაწილად კაცობრიობისა არისტიდეს მიაჩნია ის ტომები, ის ერები, ანდა ზოგადად კაცობრიობის ის ნაწილი და ის პირები, რომლებსაც ბუნებითი ძალებისადი აქვთ რწმენა და ესაა მათი სარწმუნოება, რომლებიც განაპირობებენ, განაღმრთობენ და ღმერთებად წარმოსახავენ მზეს, მთვარეს, ვარსკვლავებს, ბუნების სტიქიებს, ხეს, მდინარეს და სხვა. არისტიდესთვის ესაა ყველაზე კნინობითი სახე ცნობიერებისა. შემდეგში, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო ალბათ არისტიდე ათენელის ეს მოძღვრება საეკლესიო ტრადიციაში, როდესაც ათენაგორამ, ალბათ ყველაზე უფრო ღრმად ფილოსოფიურად მოაზროვნე აპოლოგეტმა ეკლესიის მამათა შორის, მკვეთრად მიანიშნა ყოველგვარი სარწმუნოების მცირედით მაინც უპირატესობა აბსოლუტურ ურწმუნოებაზე. როდესაც ის რომის იმპერიის სხვადასხვა სარწმუნოებას ეხებოდა ამგვარ თეზას აყალიბებდა და იმპერატორებს ამგვარად მიმართავდა, რომ "თქვენ რამდენადაც რაიმესადმი მორწმუნეობა, რა სახისაც არ უნდა იყოს ის, უფრო უმჯობესად მიგიჩნევიათ ვიდრე სრული ურწმუნოება, ამიტომ თქვენს სამეფოში ყველა სახის სარწმუნოება ნებადართული გაქვთ, ერთადერთი მხოლოდ ქრისტიანებს უპირისპირდებით". ქრისტიანობასთან დაპირისპირება სხვა საკითხია, მაგრამ თვით ეს მხარე, რომ რომის იმპერიაში ყველა სარწმუნოება დაშვებული იყო იმის საფუძველზე, რომ ურწმუნოებას ადგილი არ ჰქონოდა, რადგან ყველაზე დიდი დაცემულობა აბსოლუტური ურწმუნოებაა და სწორედ ესაა გახაზული ათენაგორას მიერ. რა თქმა უნდა, სარწმუნოებათა შორის აურაცხელი სხვადასხვაობაა და ჭეშმარიტი სარწმუნოების ფონზე ყველა მათგანი ცდომილების წიაღშია და მათი მიმდევრები, რომლებიც ბოლომდ ერთგულნი დარჩებიან საკუთარი სარწმუნოებისა, ეკლესიური უცდომელი სწავლებით, აუცილებლად ცხონების მიღმა რჩებიან, წარწყმედაში მიდიან, მაგრამ ხარისხები არის&ნბსპ; წარწყმედაშიც, რომ ზოგი უფრო ღრმად არის ჯოჯოხეთისეულ უფსკრულებში, ზოგი უფრო ზემოთ და სხვა, ეს ყოველივე ეკლესიის მამათა ჩამოყალიბებული სწავლება გახლავთ. ამიტომ ყოველი სარწმუნოება, თუნდაც მათ შორის მეტნაკლებობა არსებობდეს, დავუშვათ რომელი უფრო მეტად ცდომილია და რომელი უფრო ნაკლებად ცდომილი, ჭეშმარიტი სარწმუნოების მიმდევართათვის, რა თქმა უნდა, ცხონების მიღმა სამყაროში მოიაზრება და არა იმ გაგებით, რომ თითქოს რომელიმე სარწმუნოებაში მეტი ცხონებაა, რომელიმეში კიდევ უფრო მეტი და რომელიმე მთლად იტევს ამ ცხონებას. ეკლესიური მოძღვრება ასეთ კლასიფიკაციას არ აძლევს სარწმუნოებებს, არამედ ეკლესიური მოძღვრებით სარწმუნოებანი ორად განიყოფება, ერთი ჭეშმარიტი სარწმუნოება და მეორე არაჭეშმარიტი სარწმუნოებანი. ჭეშმარიტი სარწმუნოება არის მხოლოდ ცხონების წიაღში, არაჭეშმარიტი სარწმუნოებანი კი საეკლესიო, ჩამოყალიბებული და დოგმატური, მოძღვრების მიხედვით ცხონების მიღმა არიან, უკლებლივ ყველა, მაგრამ ამ ცხონების მიღმა მყოფ სარწმუნოებათა შორის არის ხარისხობრივი მეტ-ნაკლებობა, იქ ყველა ერთი, აბსოლუტური ცთომილებისა არ გახლავთ, ზოგი გაცილებით მეტად ცდომილია, ზოგი შედარებით ნაკლებ ცდომილი, მაგრამ რამდენადაც ცხონებაში ცდომილების აჩრდილიც კი არ შეიძლება ახლდეს სარწმუნოებასა და პიროვნებას, ამიტომაა ყველა მათგანი ცხონების მიღმა და როგორც ცხონებაშია შიგნით ხარისხები, ასევე წარწყმედაშიც არის ხარისხები და ყველა სარწმუნოება, გარდა ერთი ჭეშმარიტი სარწმუნოებისა, ამ სარწმუნოების მიმდევართათვის აუცილებლად ცხონების მიღმა, ცხონების ზღურბლის იქით, ცხონების გალავანს იქით მყოფად არის წარმოჩენილი. ამიტომ როდესაც კლასიფიკაციაზეა საქმე, თუნდც ათენაგორას მიერ თქმული, რომ რომის იმპერიაში ყველა სარწმუნოება იყო დაშვებული, რადგანაც ურწმუნოება ყველაზე საშინელი რამაა, ეს იმ აზრითაა აქ თქმული, რომ ნებისმიერი სარწმუნოებრივი მდგომარეობა რაიმეთი მაინც ოდნავ დაწინაურებულია სრულ ურწმუნოებაზე. რაც უფრო შედარებით შეგნებულობისა და აღმატებული ცნობიერების ბეჭედი აქვს ამა თუ იმ სარწმუნოებას, მისი მიმდევარისთვის მეტი შანსია, რომ ამ ხორციელ სიცოცხლეში მან ჭეშმარიტ მოძღვრებამდე მისვლა მოასწროს. აი აქეთკენ გზასთან სიახლოვის ნიშნით განიჭვრიტება ეკლესიის მოძღვრისთვის ამა თუ იმ არამართლმადიდებლური სარწმუნოების ღირსება-ნაკლოვანებანი. რა თქმა უნდა, ჩვენ სრულიად ობიექტურად ვამბობთ, რომ ზოგი სარწმუნოება ქრისტიანობასთან უფრო ახლოს არის, თვით ფსევდო ქრისტიანულ სარწმუნოებათა შორის ზოგი უფრო მეტადაა ახლოს მართლმადიდებლობასთან და ზოგი უფრო შორსაა. აქ შეიძლება ასეთი კითხვა დაისვას, რომ თუ ყველა მათგანი მაინც ცხონების მიღმაა და წარწყმედაშია, რაღა მნიშვნელობა აქვს რომელი უფრო ახლოსაა ცხონებასთან და რომელი უფრო შორს, ყველანი ხომ წარწყმედაში არიან? რა თქმა უნდა, თუ რომელიმე პიროვნება ამ სარწმუნოებათა ერთგულებას თავისი სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნებს, ეკელსიური სწავლებით ის აუცილებლად ცხონების მიღმაა, მაგრამ ეს სარწმუნოებანი იმის შესაძლებლობას იძლევიან, რომ ვიდრე ამ ქვეყნად ხორცში მყოფობს ესა თუ ის პიროვნება, რაც უფრო დაწინაურებული სარწმუნოების მიმდევარია იგი, უფრო მეტად შეძლებს, რომ გული და გონება გაუხსნას ჭეშმარიტ სარწმუნოებას, უფრო მეტი იმედია მისი გადარჩენისა, რომ მოასწროს მან, ვიდრე გარდაცვალებამდე, ჭეშმარიტ სარწმუნოებასთან მისვლა. შეგნებულობა, გონება, რაც ღვთივდაფუძნებულია ადამიანში, განაპირობებს ამა თუ იმ პიროვნების საკუთარი ნებელობითა და გააზრებულობით, შეგნებულობით სვლას ჭეშმარიტებისკენ და თუ მისი სარწმუნოებრივი მხარეც ნაკლებ კნინობითი და ნაკლებ დაცემულია, რა თქმა უნდა, იმ მწვერვალთან მისვლა ასეთი პირისთვის უფრო ადვილი იქნება. სრული ურწმუნოებიდან მწვერვალამდე ასვლა კი, ანუ დაცემულობიდან, ქვესკნელიდან მწვერვალამდე ასვლა გაცილებით რთულია, ვიდრე გარკვეული სიმაღლიდან. და თუმცა კი ეს სიმაღლეც ეკლესიური მოძღვრებით იგივე წყვდიადი და იგივე ჯოჯოხეთისეული სიბნელეა, მაგრამ რაღაც სიმაღლიდან მაინც მწვერვალამდე ასვლა გაცილებით უფრო შესაძლებელია, უფრო საიმედოა, უფრო მოსალოდნელია და ამიტომაა, რომ ეკლესიური მოძღვრება ამასაც აუცილებლად ყურადღებას აქცევს, რომ ერთი მხრივ ეკლესიური სწავლებით ყველა სარწმუნოება აბსოლუტურად, როგორც სამოძღვრო სისტემა, ჭეშმარიტების მიღმა დგას, მაგრამ ამავე დროს მათ შორის ხარისხებს განაწესებს იმისდა მიხედვით თუ რომელი უფრო ახლოს არის მართლმადოდებლობასთან და რომელი უფრო შორს, ერთადერთი სასოების პერსპექტივით, რომ უფრო ახლოს მდგომი სარწმუნოებიდან ჭეშმარიტებაში და ცხონებაში შემოსვლისთვის, ამა თუ იმ პიროვნებას გაცილებით მეტი შესაძლებლობა ეძლევა. II ნაწილი …
- დაამატა George to პატროლოგია at 2:13pm on დეკემბერი 1, 2012
Welcome to
Qwelly
ღონისძიებები
ბლოგ პოსტები
Best Pillow For Neck Pain Options
გამოაქვეყნა Melodee Duncombe_მ.
თარიღი: აგვისტო 2, 2025.
საათი: 4:00am
0 კომენტარი
0 მოწონება
It's got an identical unconventional contoured shape as being the Derila, Derila Customer Reviews Neck Support and I discovered it kept my neck and again aligned incredibly nicely all night. I woke up experience fairly contemporary and without the aches and pains that I usually Get Derila Official from sleeping in a very weak position. We are pleased to inform you that after meticulously reviewing your situation, We've productively dealt with it as of August 7, 2023. If you…
გაგრძელებაქალთა უფლებები, პრეზენტაცია
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 8:00pm
0 კომენტარი
1 Like
ქალთა უფლებები
ქეთევან პოპიაშვილი
პრეზენტაცია
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
გზები, რომელთა გავლაც ქალებს დასჭირდათ საკუთარი უფლებების დასაცავად და შედეგები, რომლებსაც მათ მიაღწიეს…
გაგრძელებაფიროსმანი, კრწანისი
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 7:00pm
0 კომენტარი
2 მოწონება
კოლოქვიუმი
ნიკოლოზ (ნიკო) ფიროსმანაშვილი
ქეთევან პოპიაშვილი
ჯგუფი 1
ნიკო ფიროსმანაშვილის მხატვრული მეთოდი
კურსის ხელმძღვანელი: გიორგი ხოშტარია
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი…
გაგრძელებაპიკასო, გერნიკა
გამოაქვეყნა Ketevan_მ.
თარიღი: ივლისი 18, 2025.
საათი: 7:00pm
0 კომენტარი
1 Like
კოლოქვიუმი
პიკასო
ქეთევან პოპიაშვილი
ჯგუფი 1
პიკასო
კურსის ხელმძღვანელი: გიორგი ხოშტარია
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი
თბილისი 2023…
გაგრძელებაQwelly World
© 2025 George.
•
