2. სხვადასხვა ვნება და მათი განვითარება

       ვნებების რაობის გარკვევის შემდეგ ვეცადოთ მათი სახეობებისა და შედეგების განახლება. ჩამოვთვლით თითოეულს, რადგან ვფიქრობთ, რომ ეს დაეხმარება ქრისტიანებს, ვინც კეთილი ღვაწლით იღვწის. ვნებებისგან გასათავისუფლებლად საჭიროა მათი შეცნობა.

       თავდაპირველად უნდა შევნიშნოთ, რომ ვნებების შესახებ სწავლება წმინდა მამათა ნაწერების გარდა წმინდა წერილშიც გვხვდება. პავლე მოციქული ხორციელების შესახებ საუბრობს. მოციქულისთვის ხორციელი ადამიანი ის არის, ვინც სული წმინდის მადლს მოკლებულია "ჴორცთა გული უთქუამს სულისათჳს და სულსა - ჴორცთათჳს; და ესენი მხდომ არიან ურთიერთარს..." (გალ. 5.17). შემდეგ მოციქული განსაზღვრავს ხორციელ საქმეებს ანუ ვნებებს: "ცხად არიან საქმენი ჴორცთანი, რომელ არიან: სიძვანი, მრუშებანი, არა-წმიდებანი, ბილწებანი, კერპთ-მსახურებანი, მწამლველობანი, მტერობანი, ჴდომანი, შურობანი, გულისწყრომანი, წვალებანი, შფოთებანი, შურნი, კაცის-კლვანი, ლირწებანი653, მთრვალობანი, სიღოდანი და მსგავსნი ამათნი. რომელსა წინაჲსწარ გეტყჳ თქუენ, ვითარცა პირველ გარქუ, ვითარმედ ესევითარისა მოქმედთა სასუფეველ ღმრთისაჲ ვერ დაიმკჳდრიან" (გალ. 5, 19-21). რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში პავლე ჩამოთვლის ცოდვის საქმეებს, ვნებებს, რომლებიც მთელ ჩვენს არსებას აშფოთებენ. საგულისხმოა სიტყვები მათზე, ვინც მიატოვა ღმერთი და კერპებს ეთაყვანება: "და ვითარცა არა გამოიცადეს ღმერთი, რაჲთამცა აქუნდა მეცნიერებით, მისცნა იგინი ღმერთმან გამოუცდელისა მას გონებისა საქმედ უჯეროჲსა; აღსავსენი ყოვლითა სიცრუითა, სიძვითა, უკეთურებითა, ანგარებითა, ბოროტებითა, სავსე შურითა, კაცის კლვითა, ჴდომითა, ზაკუვითა, ბოროტის ჩვეულებითა, ცუნდრუკებითა, ძჳრის მეტყუელ, ღმრთის შემაწუხებელ, მაგინებელ, ამპარტავან, ლარ, მომპოვნებულ ბოროტისა, მამა-დედათა ურჩ, უგულისჴმო, უწესო, უყვარულ, უწირავ, უწყალო (რომ. 1. 28-31) ტიმოთეს მიმართ ეპისტოლეში მოციქული აღწერს ადამიანთა მდგომარეობას "უკანაჲსკნელთა დღეთა": "და იყვნენ კაცნი თავის მოყუარე, ვერცხლის მოყუარე, ლაღ, თავ მოთნე, ამპარტავან, მგმობარ, მამა-დედისა ურჩ, უმადლ, უღირს, უყუარულ, უწირავ, მასმენელ, უთმინო, დაუმჭირველ, უზავ, დაუმშვიდებელ, კეთილის მოძულე, შინა-გამცემელი, წარმდებ, აღზუავებული, გულის თქუმის მოყუარე უფროჲს, ვიდრე ღმერთის მოყუარე. აქუნდეს ხატი ღმრთის მსახურებისაჲ და ძალისა მისსა უარ-ჰყოფდენ" (2. ტიმ. 3, 1-5).

       მოყვანილი სამივე ციტატიდან ნათლად ჩანს ადამიანის მდგომარეობა, მისი დაშორება ღმერთისგან. ეს აღწერა ფაქტობრივად რენტგენია სულისა (ψυχογράφημα), რომელზედაც მეუფებს ვნება. გადავიდეთ ვნებების ანალიზზე, რაც წმინდა მამათა ნაწერებშია მოცემული.

       მაქსიმე აღმსარებელის სიტყვებით უმთავრესი ვნება, რომლისგანაც იბადება სხვა დანარჩენი, არის თავმოყვარეობა. თავის მოყვარეა ადამიანი, რომელსაც მეტისმეტად უყვარს საკუთარი თავი და მასვე ემსახურება. ადამიანის ყურადღება ღმერთს შორდება და აღარ ზრუნავს მასთან შეერთებაზე, მისი წმინდა ნების აღსრულებაზე. ამ დროს იგი საკუთარ თავზეა ორიენტირებული და თვითკმაყოფილება სურს. მაქსიმე აღმსარებელი გვაფრთხილებს: "უფრთხილდით ბოროტების დედას თავმოყვარეობას, ის არის სხეულის უგნური სიყვარული". თავმოყვარეობის ვნებიდან იბადება სხვა ვნებები: ნაყროვანება, ვერცხლისმოყვარეობა და ცუდად მზვაობრობა (ამპარტავნება), ამათგან კი ვნებების მთელი რიგი იშვება. წმინდა მამა თავმოყვარეობის საშინელ შედეგებს აღწერს. იგი ამ ვნებას, ვნებათა დედას უწოდებს, რომელსაც ბევრი ქალიშვილი ჰყავს "ნაყროვანება და ჭამის მოყვარეობა უგნურების მიზეზებია, ვერცხლისმოყვარება და ამპარტავნება - მოყვასის სიძულვილის, მათი დედა, თავმოყვარეობა - ორივეს მიზეზია".

       მაქსიმე თავის ნაშრომში "სიტყვა-მიგება თალასეს მიმართ" ჩამოთვლის თავმოყვარეობის ყველა შედეგს და ორ ნაწილად აჯგუფებს.

       პირველ კატეგორიას მიაკუთვნებს ვნებებს, რომლებსაც სიამოვნებისაკენ მივყავართ და მეორეს ვნებებს, რომლებიც ტანჯვას გვაშორებს.

       პირველი რიგის ვნებებია: ნაყროვანება, ამპარტავნება, ცუდად მზვაობრობა, ტრაბახი, ვერცხლისმოყვარეობა, სიძუნწე, ძალადობა, სიამაყე, უგნურება, თვითდაჯერება, გულგრილობა, უხეშობა, უგულებელყოფა, გაუმაძღრობა, ბევრი ლაპარაკი, ბილწსიტყვაობა, თვალთმაქცობა, გონებასუსტობა, დამცინავობა, უდროო და უადგილო საუბარი და სხვა".

       მაქსიმე მეორე კატეგორიაში აერთიანებს სხვა ვნებებს: მრისხანებას, შურს, სიძულვილს, მტრობას, გულღრძოობას, ლანძღვას, შეურაცხყოფას, ცილისწამებას, წუხილს, უიმედობას, უგნურებას (ღვთის სიტყვის უგულებელყოფას), უზრუნველობას, სულმოკლეობას, ლაჩრობას, უდროო გლოვას, ტირილს, დარდს, ეჭვიანობას და სხვა ვნებებს, რაც ჩვენი სულისთვის არის დამახასიათებელი, როცა სიამოვნების საფუძველი არა გვაქვს.

       გრიგოლ პალამა ვნებებს სხვაგვარად აჯგუფებს. წინა პარაგრაფში აღვწერეთ, რომ სული სამ ნაწილად იყოფა: მოაზროვნე, მრისხანე და სურვილიანი. სურვილიანი ნაწილის პირველი ცბიერი ნაყოფი მომხვეჭელობის სიყვარულია, მეორე კი - ვერცხლისმოყვარეობა. მოაზროვნე ნაწილის ნაყოფი დიდებისმოყვარეობა, მრისხანე ნაწილის კი ნაყროვანება, საიდანაც მომდინარეობს "ყველანაირი ხორციელი უწმინდურება". სხვა სიტყვებით, თავმოყვარეობიდან, (ვნებათა ქალბატონისა და დედისგან) იბადება სამი ძირითადი ვნება: დიდებისმოყვარეობა, ვერცხლისმოყვარეობა და სიამოვნებისმოყვარეობა. ამათგან წარმოიშობა ყველა სხვა, ადამიანის სულისა და სხეულის წამბილწავი ვნება.

       მარკოზ მოღვაწე ვნებების შეფასებისას და მათი დამბადებლის ძიებისას წერს, რომ სამი გიგანტი არსებობს. როცა ისინი კვდებიან, ადვილად ნადგურდებიან სხვებიც, ცბიერი სულების ქმედებები. ეს სამი გიგანტია: უცოდინრობა - ყველა სიბოროტის დედა, დავიწყება "თანამშრომელი და და უცოდინარობისა, სიზარმაცე, რაც სულისთვის ბნელი საფარველია. სამი ძირითადი ვნება სიზარმაცე, დავიწყება და უგუნურება "სხვა ვნებების არსებობას ამტკიცებს და მათ რიცხვს ზრდის".

       სამი წმინდა მამის მოსაზრებებს შორის განსხვავება არსებითი არ არის. თავმოყვარეობა, დავიწყება, სიზარმაცე და ღვთის უცოდინარობა ქმნიან შესანიშნავ გარემოს დიდებისმოყვარეობის, სიამოვნებისმოყვარეობისა და ვერცხლისმოყვარეობის გასავითარებლად. ყველა წმინდა მამამ თავისი პირადი გამოცდილების შესაბამისად და ცალკეული საკითხების მიხედვით აღწერა ვნებები. ამასთანავე წმინდა მამები ვნებების აღწერისას სულის ფილოსოფიურ ანალიზს არ მიმართავდნენ, ისინი პირადი გამოცდილებიდან ამოდიოდნენ. აქვე დავამატებ, რომ თავმოყვარეობა მჭიდროდ უკავშირდება უცოდინარობას, დავიწყებას და სიზარმაცეს. საკმარისია ადამიანი თავის თავს მიუბრუნდეს, რომ მას მაშინვე დაეუფლება დავიწყება და ღმერთის უცოდინარობა და შედეგად დაიბადება სხვა ცოდვები - ვნებები.

       იოანე დამასკელის ნაშრომის მიხედვით სული სამ ძალად იყოფა: მოაზროვნე, მრისხანე და სურვილიანი. მოაზროვნე ძალის ცოდვებია: ურწმუნოება, მწვალებლობა, უგუნურება, ცილისწამება, უმადურობა, სულის მრისხანე ძალის ცოდვებია: გულქვაობა, სიძულვილი, თანაგრძნობის არქონა, გულღრძოობა, შური, მკვლელობა და სხვა მსგავსი... სურვილიანი ძალის ცოდვებია: ნაყროვანება, უძღებობა, მემთვრალეობა, გარყვნილება, ღალატი, ბილწება, ფულის სიყვარული, ამაო დიდების მოყვარეობა, სიმდიდრე და ხორციელი სიამოვნებების მოყვარეობა. იოანე დამასკელი ასახელებს რვა ყოვლისმომცველ აზრს, რომელთაგან თითოეულს შეესაბამება ცალკეული ვნება. ეს აზრებია: ნაყროვანება, გარყვნილება (სიძვა), ვერცხლისმოყვარეობა, მრისხანება, მწუხარება, გულგრილობა, ცუდად მზვაობრობა და ამპარტავნება". ჩვენ მიერ ჩამოთვლილი ვნებათა დაყოფა სულის განყოფილებებს შეესაბამება. ახლა გადავიდეთ სხვა წმინდა მამათა მიერ აღწერილ კლასიფიკაციაზე. ამ კლასიფიკაციის თანახმად ვნებები იყოფა სულიერად და ხორციელად. სულისთვის დამახასიათებელია გარკვეული ვნებები და ასევე სხეულსაც აქვს შესაფერისი ვნებები.

       წმინდა მამების სწავლებით, ცოდვით დაცემამდე ადამიანის სული ღია იყო და ღვთიური მადლით საზრდოობდა. ცხადია, ადამიანს დიდი ღვაწლი სჭირდება იმისთვის, რომ უფალთან ურთიერთობას მიაღწიოს და შეუერთდეს მას, თუმცა კი ღვაწლის გარეშეც იგემებდა ამ მადლს. სული საზრდოობდა უქმნელი მადლით, სხეული კი - "მიმადლებული სულით". ასე, რომ ადამიანი ღვთის წყალობით იკვებებოდა. დაცემის შემდეგ სული მოსწყდა უფალს, სიცოცხლის ჭეშმარიტ წყაროს, "ცდილობდა საზრდოს მიღებას სხეულისგან წვენის გამოწურვით. აქედან წარმოიშვა ვნებები... სხეული, როცა სულში სიცოცხლეს ვერ გრძნობს, გარეთ ეძებს მას და მატერიის ტყვეობაში ექცევა. ასე ჩნდებიან სიამოვნების მოყვარული სხეულის ვნებები, რომელთა საშუალებითაც ადამიანი ცდილობს სიცოცხლისა და სიხარულის მოპოვებას მატერიალური სამყაროდან". ასე კვდება სხეული და რაც მთავარია, სულიც. ქრისტესმიერი ღვაწლით ჩვენ სულს ღმერთისკენ მივმართავთ, რათა მისგან ისაზრდოოს, შედეგად კი შესაძლებელია სხეულმაც მიიღოს საზრდო "მიმადლებული სულისგან" ისე, რომ მთლიანად ადამიანი განათლდეს. ასეთი ადამიანების მაგალითებად დავასახელებთ ეკლესიის წმინდანებს, რომელთა სხეულებში ზოგჯერ ფიზიოლოგიური პროცესები ჩერდებოდა.

       მაქსიმე აღმსარებლის სიტყვებით: "ვნებათგან ზოგი ხორციელია, ზოგი სულიერი". ხორციელი სხეულისგან იღებს მიზეზს, სულიერნი კი გარე საგნებისგან". ასევე სწავლება გვხვდება ილია პრესვიტერის ნაწერებში. იგი ამბობს: არსებობენ სხვადასხვა ხორციელი და სულიერი ვნებები".

       იოანე დამასკელიც აღწერს სულიერ და ხორციელ ვნებებს. მისი აზრით სულიერი ვნებებია: დავიწყება, სიზარმაცე და უგნურება. ისინი სულის თვალს აბნელებენ ანუ გონება ემონება სხვა ვნებებსაც, როგორიცაა უპატიოსნება, ურწმუნოება, ყველანაირი ერესი, ცილისწამება, მრისხანება, კაცთმოძულეობა, განკითხვა, გულღრძოობა, სიცრუე, უგუნური დარდი, შიში, სიმხდალე, შური, ეჭვიანობა, სიამაყე, თვალთმაქცობა, ცუდად მზვაობრობა, არაკეთილგონიერება, განურჩევლობა, მატერიალური საგნების სიყვარული, გულგრილობა, სულმოკლეობა, უმადურობა, ბუზღუნი, ამპარტავნება, კაცთმოთნეობა, უგრძნობელობა, ჭორაობა, ირონია, ორგულობა, ვნების მორჩილება, ცოდვიანი ფიქრები, თავმოყვარეობა - ყველა სიავის დედა, ვერცხლისმოყვარეობა - ვნებების ძირი, უზნეობა და ცბიერება. იოანე დამასკელი ხორციელ ვნებებად მიიჩნევს: ნაყროვანებას, მაძღრობას, სიმთვრალეს, ფუფუნებას, ფარულად ჭამას. სხვადასხვაგვარი სიამოვნებისმოყვარეობა. სიძვა, ღალატი, გარყვნილება, უწმინდურება, სისხლის აღრევა, წულთა ხრწნილება, მომხვეჭელობა, ბოროტი სურვილები და ყველა არაბუნებრივი სამარცხვინო ვნება: ქურდობა, გმობა, ძარცვა, მკვლელობა, ყოველგვარი ხორციელი სიამოვნების დაკმაყოფილება, განსაკუთრებით მკითხაობა, ჯადოქრობა, გონებასისუსტე, მოკაზმულობის სიყვარული, აზარტული თამაში, ხორციელი სიამოვნებით ცხოვრება, "რაც გონებას ამიწიერებს და პირუტყვს ამსგავსებს ადამიანს და ხელს უშლის უფლისკენ და სათნოებისკენ მიმართოს მზერა".

       გრიგოლ სინელი წმინდა მამების მოსაზრებებს სულიერი და ხორციელი ვნებების შესახებ აჯამებს და წერს: "ვნებებს სხვადასხვა სახელწოდებები აქვთ, მაგრამ იყოფიან სულიერად და ხორციელად. სხეულებრივი ვნებები იყოფა მტკივნეულად და ცოდვიანად. მტკივნეული ვნებები თავის მხრივ იყოფა სნეულებად და სასჯელად. სულიერ ვნებებში ვარჩევთ მრისხანეს, სურვილიანს და გააზრებულს. გააზრებული იყოფა წარმოსახვით და შემეცნებად. ამათგან ზოგიერთი ბოროტად გამოყენების გამოა წარმოქმნილი, ზოგი იძულებით, რომელთაც წმინდა მამები ბუნებრივ ვნებებს უწოდებენ. არსებობს სხეულებრივი და სულიერი ვნებები. მათ შორის ზოგიერთი სურვილისაა, ზოგი მრისხანების, ზოგი აზროვნების, ამათგან გამოვყოფთ გონებისა და შემეცნების ვნებებს. ისინი ურთიერთმოქმედებენ. ხორციელი ვნებები სურვილთან, სულიერი მრისხანესთან და გააზრებულთან, გააზრებული გონებრივთან, გონებრივი ხსოვნის ვნებებთან".

       ვნებების ჩამოთვლასთან და მათ კლასიფიკაციასთან ერთად უნდა შევნიშნოთ, რომ მათ შორის გადაულახავი საზღვარი არ არსებობს. ერთი ვნება მეორეს მჭიდროდ უკავშირდება და ამგვარად ადამიანი მთლიანად ემორჩილება მათ. ვნებისგან სული სნეულდება, გონება კვდება. ასე ადამიანი კერპთაყვანისმცემელი ხდება და ვერ დაიმკვიდრებს ცათა სასუფეველს. ამიტომ ამბობს კატეგორიულად პავლე მოციქული: "და ესემცა უწყით, რამეთუ ყოველსა მეძავსა და არაწმიდასა და ანგაჰრსა, რომელ არს კერპთ-მსახური, არა აქუს მკჳდრობა სასუფეველსა ქრისტესსა და ღმრთისასა" (ეფეს. 5.5). ვნებების სხვაგვარი კატეგორიაც არსებობს. გამოირჩევა ერისკაცთა და მონაზონთა ვნებები. ერისკაცთა ცხოვრებისგან მონაზონთა ცხოვრების წესი სხვაობს, მონაზვნები მონასტერში იღვწიან, ამიტომაც ვნებები ორივე ცხოვრებაში განსხვავებულია. იოანე სინელი ამბობს: "ერის კაცთა შორის ძირი ყოველთა ბოროტთა არს ვერცხლისმოყვარება; ხოლო მონაზონთა შორის ნაყროვანება". წმინდა მამა ნათქვამს ასე განმარტავს: "რომელნიმე ვნებანი გონებისაგან ხორცთა მიმართ მოვლენ, და რომელნიმე კვალად ხორცთაგან გონებად და სოფლიოთა თანა მეორე ესე იქმნების, ხოლო უდაბნოს მყოფთა თანა პირველი იგი".

       ასევე განსხვავებულია ერისკაცთა და მონაზონთა ვნებები. დასნეულებული ერისკაცები მრისხანების და ცილისწამების ვნებით არიან შეპყრობილნი. მონაზვნები ანუ "რომელი გარეგან სოფლისა არიან მათ უკუეთუ სახმარნი იპოებოდინ ნაყროვანებისა და სიძვისა ეშმაკი ბრძავს; უკუეთუ კულა ფიცხელთა და უნუგეშინისცემითა ადგილთა იყვნენ, მოწყინებისა და უმადლოებისა მძლავრი სტანჯავს".

       იოანე სინელის სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ადამიანს ყოველთვის ერთგვარი განსაცდელი არ ხვდება. განსაცდელი იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორი ცხოვრების წესით ცხოვრობს იგი. ეშმაკი ცბიერია და ყველას შესაბამის მდგომარეობაში ესხმის თავს.

       ზემოთ მივუთითეთ, რომ ზოგიერთ ვნებას დედას უწოდებენ, ზოგიერთს კი ქალიშვილებს, რომლებიც დედისგან იშვებიან. იოანე სინელი წერს, რომ "დედა სიძვისა არს ნაყროვანება და მოწყინებისა ზვაობა". ამიტომ, როცა მოწყენილობა გვეუფლება, ზვაობაა ჩვენი განსაცდელი. შემდეგ მოწყენილობა და მრისხანება. "სამთავე ნაშობი არის, ხოლო ამპარტავნებისა დედა - ცუდად მზვაობრიობა არს". იოანე სინელი აგრძელებს: "არა არს წესი, ანუ მეცნიერება უკეთურთა მათ თანა, არამედ ყოველივე უწესობა და დაუწყნარებლობა". აგრეთვე "სიცილი უჟამოჲ და ცუდი ოდესმე სიძვისაგან იშვების. ოდესმე ცუდად-მზვაობრიობისაგან და ძილი ფრიადი, ოდესმე იშვების სვებისაგან და ოდესმე მარხვისაგან, რაჟამს მმარხველ იგი ზვაობდეს და ოდესმე მოწყინებისაგან, და ოდესმე ბუნებისაგან. და მრავალმეტყველება ოდესმე მოწყინებისაგან შეიქმნების და ოდესმე ცუდად მზვაობრიობისაგან და მოწყინება ოდესმე შვებისაგან და ოდესმე უშიშებისაგან ღვთისა. გმობა ნაშობი არს ამპარტავნებისაგან და მრავალგზის იქმნების განკითხვისაგან მოყვარისა მასვე ზედა ანუ თუ შურისაგანცა ეშმაკთასა მოიწევის. გულფიცხელსა არს სიმაძღრიდგან და ულმობელობისა და ცუდისა სიყვარულისა და ცუდი სიყვარული იქმნებისა სიძვისაგან, ვერცხლისმოყვარებისა, ანუ ცუდისა დიდებისა და სხვა მრავალთა გულარძნილება იქნების სიმაღლისაგან და მრისხანებისა, ორგულება თვითრჩულობისაგან და თავმოთნებისა... მშობელი ყოველთა ბოროტთანი არიან გულისთქმაჲ და უკეთურება.

       ამ თვალსაზრისით განვიხილოთ, როგორ ვითარდება ცოდვა ვნებით. წმინდა მამები, რომლებმაც შინაგანი ბრძოლის მიმდინარეობა იცოდნენ, ვნებების ჩამოთვლასთან ერთად აღწერენ თითოეული ვნების განვითარების პროცესს. წმინდა თალასეს სიტყვებით: "ვნებები მოქმედებენ მოგონებებით, კმაყოფილებით და შეგრძნებებით". ადამიანი, როცა გონებას გრძნობადი საგნებისკენ მიმართავს სულიერ სიყვარულს და თავშეკავება მისთვის უცხო ხდება და გზას უთმობს ეშმაკის ზემოქმედებას, ამ დროს იბადება ვნებები. შეგრძნებებით ამოქმედდებიან ვნებები. მაშინ, როცა არ არსებობს სულიერი სიყვარული და თავშეკავება". "თავშეკავების სადავეები რომ მიუშვა, მაშინ აღიძვრება ვნებები და გრძნობების დამონება იწყება". მართლაც, როცა ადამიანის გონება შეჩერებულია რაიმე გრძნობიერ საგანზე. მაშინ აქვს "მას (გონებას) სურვილის, მოწყენილობის, მრისხანების, გულღრძოობის ვნება".

       წმინდა მამების მიერ აღწერილი დაუღალავი მისწრაფება და მცდელობა იქითკენ არის მიმართული, რომ ადამიანის გონება არ დაატყვევოს ნივთიერმა საგანმა ან წარმოსახვამ, რადგან ამას მოსდევს ვნება და დაღუპვა. გონების დატყვევება ჩვენს სულში ტრაგედიის მარცვლებს აბნევს.

       გონების ტყვეობასთან ერთად ვნების დაბადებაში მთავარ როლს ასრულებს ჩვენში მყოფი სურვილი. ეს მდგომარეობა აღწერილია იაკობ მოციქულის ეპისტოლეში "კაცად-კაცადი განიცადების თჳსისაგან გულის თქუმისა, მიიზიდვის და სცთების მერმე გულის-თქუმაჲ იგი მიუდგის და შვის ცოდვაჲ სრული იქმნის და შვის სიკუდილი" (იაკ. 1, 14-15). ამბა სისოს ჰკითხა ერთმა ბერმა: "რა ვუშველო ვნებებს?", ამბამ უპასუხა: "ყოველი ჩვენგანს საკუთარი სურვილი გვაწუხებსო".

       ვნებათა განვითარება ხდება შემდეგნაირადაც, მაქსიმე აღმსარებლის სიტყვებით: "მეხსიერებას მარტივი აზრი შეაქვს გონებაში, თუ ეს აზრი შეჩერდება, მაშინ ამოქმედდება ვნება. მომდევნო ნაბიჯი არის გონებასთან მისი შეერთება, რასაც ცოდვის ჩადენა მოსდევს. ისიხიოს პრესვიტერი ვნების განვლილ გზას აღწერს. თავდაპირველად ვნება გამოჩნდება, მას მოსდევს აზრების შეერთება ეშმაკეულთან. შემდეგ ვნებისადმი დამორჩილება და "გრძნობითი აღქმა, ანუ ცოდვის ჩადენა". თუ ცოდვა მეორდება, ვნებად გადაიქცევა.

       წმინდა გრიგოლ პალამა მართლმადიდებლურ ტრადიციაზე დაყრდნობით წერს, რომ სიამოვნებისმოყვარეობა არის ხორციელი ვნებებისა და სულის სნეულების საწყისი. ვნებისკენ პირველად იხრება გონება, იწყებს ცბიერ მოქმედებას. შეგრძნებების საშუალებით სულში შეაქვს გრძნობადი საგნების წარმოსახვა და ცოდვის განწყობა. ეს სახეები აღიბეჭდება თვალებით.

       იოანე სინელი დაწვრილებით აღწერს აზრის განვითარებას. ამ პროცესშიც აზრი ვნებად გარდაიქმნება. სხვა არის გამოჩენა, სხვა -შეერთება, სხვა - დაშვება, სხვა - ტყვეობა, სხვა ბრძოლა და სხვა ვნება. წმინდა მამა ამბობს: "წვლილად მოსლვა გულის-სიტყვისა ეს არს, რაჟამს სიტყვა რაიმე უნდო, ანუ ხატი რაჲ, ახლად ხილული მოეხდის გულისა, და თანა-ზრახვაებისა ესე არს, რაჟამს იწყოს გონებამან ზრახვად გულად მოსრულისა მის ხატისა მიმართ ვნებულად, გინა უვნებელად, და დამტკიცებულად არს წამისყოფა გულისთქმა სულისა ხილულისა მის მიმართ. ხოლო ტყვეობაჲ ესე არს, ანუ იძულებითი და მძლავრებითი მიტაცება გულისა, ანუ გულის სიტყვა დადგრომილი ჩვენ თანა, და წესისა მის ჩვენისა კეთილისა განმრყვნელი. და ბრძოლაჲ არს რაჟამს გულის სიტყვა იგი და კაცი სწორ-სწორ ბრძოდიან, ანუ სძლევდეს, ანუ იძულეოდეს. ხოლო ვნებად იგი ითქმის, რომელი მრავალი ჟამ დაებუდოს სულსა შინა და გულის სიტყვასა, ვითარცა ჩვეულებად მოსრულ იყოს გონება წვრთად მისა და თავით თვისით მივალნ მისა მიმართ და ამათ ყოველთაგან პირველი იგი უცოდველ არს; ხოლო ბრძოლაჲ ანუ გვირგვინისა, ანუტანჯვისა მომატყვევებელი ექმნების და ტყვეობა სხვებრ განიკითხვის, ლოცვის ჟამს; და სხვებს მოცალებისა ჯამს, ხოლო ვნებასა უეჭველად ანუ შესწორებული მისდა სინანული უხმს, ანუ საუკუნოÁსა სატანჯველისა თანმდებ არს".

       წმინდა მამები ადამიანის სულში ვნების განვითარებას სხვაგვარადაც აღწერენ. საქმე ეხება ვნების განვითარებას ასაკის მიხედვით. გრიგოლ პალამა ამბობს, რომ პატარა ასაკიდან ვნებები შემდეგი თანმიმდევრობით ვითარდება: თავიდან იზრდება სულის სურვილიანი ნაწილი ანუ მომხვეჭელობა და ვერცხლისმოყვარეობა. ამიტომ ბავშვებს უნდათ ნივთები (სათამაშოები ე.დ.), შემდეგ ჩნდება ფულის ინტერესი, შემდგომ დიდებისმოყვარეობის ვნება. დიდებისმოყვარეობა ორნაირად ვლინდება. პირველია ამქვეყნიური, რაც მიმართულია "სხეულის მშვენიერებისა და ლამაზი ტანსაცმლისკენ" და მეორენაირი დიდებისმოყვარეობა ცუდადმზვაობრობა (სიამაყე), რაც კეთილშობილ ადამიანებს აზიანებს და პირფერობით გამოიხატება. სიამაყითა და პირფერობით მტერი ცდილობს გაფანტოს სულის სიმდიდრე. მომხვეჭელობისა და დიდებისმოყვარეობის მერე სიამოვნებისმოყვარეობა ანუ ნაყროვანება ვითარდება, "საიდანაც მომდინარეობს ყოველგვარი ხორციელი უწმინდურება". გრიგოლ პალამა საინტერესო შენიშვნას იძლევა. მართალია სიამოვნების მოყვარება "და ბუნებრივი მოძრაობები ჩვილ ბავშვებშიც შეინიშნება", მაგრამ ეს არ ნიშნავს სულის სნეულებას. ბუნებრივი ვნებები არ განისჯება, რადგან ისინი ღვთის მადლით არის შექმნილიო, იმისთვის რომ "ჩვენ მათი დახმარებით ვიაროთ კეთილი საქმეებისკენ". ვნება ცუდია, როცა "ჴორცთა ზრახვისა ვყოფთ გულის სათქუმელ" (რომ. 13.14) ანუ როცა ხორციელ ფიქრს ვნებად გადავაქცევთ...

       ამრიგად, გრიგოლ პალამას სიტყვებით ჩვილობიდან იწყება მომხვეჭელობის და ვერცხლმოყვარეობის ვნებების განვითარება, ბავშვობის ასაკში ვითარდება დიდებისმოყვარეობა და მოგვიანებით სიამოვნებისმოყვარეობა".

       სულიერ და ხორციელ ვნებებზე მსჯელობა ადვილი არ არის. მათი გარკვევა ძნელია, რადგან თითოეულ მათგანში აღმძვრელი ეშმაკი იმალება და ჩვენ არ შეგვიძლია მათი გარჩევა. ამიტომ არის აუცილებელი ვნებების კურნებისათვის გამოცდილი მკურნალი. ვინც იცის ფარული, შინაგანი ცხოვრება. ასეთი მკურნალი სული წმიდის მადლის მატარებელი უნდა იყოს. სწორედ ვნებების გარჩევის უნარია სული წმინდის ერთ-ერთი წყალობა. იოანე სინელს მოჰყავს შემდეგი მაგალითი: "ვითარცა იგი აღმოვივსებდით რაჲ წყალობა, მრავალგზას თანა აღმოვიქვით მყვარი; ეგრეთვე ვიქმოდით რათა სათნოებათა, მრავალგზის მათ თანა შეეთხზვიან ვნებანიცა ფარულად. და ესე ესრეთ გულისხმა-ვყოთ რამეთუ უცხოთ შეწყნარებასა შინა შეეთხზვის- ნაყროვანება, და სიყვარულისა - სიძვა, და გულის-ხმისყოფასა - მანქანება; სიბრძნესა - გულარძნილება, სიმშვიდესა - დახსნილება და მცონარება და თვით-რჩეულობა; და დუმილსა ზვაობა, და სიხარულისა - სიმაღლე; სასოებასა - უდებობა, დაყუდებასა - მოწყინება და მცონარებავი, სიმდაბლეს - კადნიერება".

       იოანე სინელის სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ადამიანს განსაკუთრებული ყურადღება მართებს ვნების შესაცნობად. შეიძლება ვფიქრობთ, რომ სიკეთეს ვაკეთებთ, სინამდვილეში კი ეშმაკს ვემსახურებით. საჭიროა ყურადღება მივაქციოთ "გომბეშოს" ("მყვარი" ძვ. ქართ), რომელშიც ცუდმზვაობრობა იგულისხმება. ეს ვნება ბილწავს (ღვთის) მცნებათა ქმედებას. იოანე სინელი ამბობს აგრეთვე: "ოდესმე ეშმაკი ვერცხლის მოყვარებისა სიმდაბლესა იჩემებენ, და კვალად ოდესმე ეშმაკი ცუდად მზვაობრიობისა გვაწვევნ მოწყალებისა ყოფად". ამიტომ ყურადღება გვმართებს კეთილ საქმეთა აღსრულების დროსაც, რომ ეშმაკის ცბიერება გამოვიცნოთ. წმინდა მამა მოგვითხრობს ერთ შემთხვევას, როცა იგი სიზარმაცის ეშმაკისგან ძლეული ფიქრობდა სენაკიდან წასვლას, ამ დროს მასთან მგზავრები მივიდნენ და შეაქეს მისი სიმშვიდე, იმ წუთას სიზარმაცის ვნება ცუდადმზვაობრობამ დაჯაბნა და გაოცდა წმინდა მამა იმით, რომ ცუდადმზვაობრობა ებრძვის ყველა ცბიერ სულს" ასევე "ეშმაკი ვერცხლისმოყვარებისა ებრძვიან უპოვართა ფიცხლად, ხოლო რაჟამს ვერ მძლე ექმნის, მაშინ კვალად გლახაკნი შემოიხვნის მიზეზად, და ესრეთ აიძულებენ რათამცა უნივთონი იგი ნივთიერ-ყვნა".

       მეორე საკითხი, რაზეც წმინდა მამები წერენ ის არის, თუ როგორ ამოვიცნოთ ვნებები. ცხადია, აქ მთავარ როლს ასრულებს გამოცდილი და ვნებებთან მებრძოლი სულიერი მოძღვარი. იგი ხედავს სულის მოქმედებას და შეუძლია ჩვენი გამოსწორება. გარდა ამისა, არსებობს ვნებების აღმოჩენის სხვა მეთოდებიც. "თუკი ვინმე ნებსით ემორჩილება ვნებას, ეს მაშინ ვლინდება, როცა ვნების აღმოჩენისას ან მისი გამოსწორებისას, ადამიანი შფოთავს", ხოლო თუ ადამიანი მშვიდად არის ამ დროს, ეს იმას, ნიშნავს, რომ იგი ვნებისგან ძლეულა და გაუცნობიერებლად დაემორჩილა მას". უფრო სწორად, გაკონტროლება, შფოთი, უშფოთველობა ვნების არსებობას და მის ნებსითობას და უნებლიობას ავლენენ. "ყველაზე ცუდი ვნებები ჩვენს სულშია დამალული, ისინი ხილულნი ხდებიან გაკონტროლების დროს".

       წმინდა მაქსიმე ცდილობს ზუსტად განსაზღვროს ვნება და წერს: "სხვა არის საგანი, სხვა აზრი, და სხვა - ვნება. საგანია კაცი, ქალი, ოქრო და სხვა. აზრი არის "საგნის, ნივთების, მოვლენის გახსენება. ვნება უსიტყვო სიყვარული ან სიძულვილი ზემოთ ჩამოთვლილი საგნებისა". ამბა დოროთე ცოდვასა და ვნებას შორის ზღვარს ავლებს და ამბობს, რომ ეს ორი რამ სხვადასხვაა. ვნებებია მრისხანება, ცუდადმზვაობრობა, სიამოვნებისმოყვარეობა, სიძულვილი, ბოროტი სურვილი და სხვა ამის მსგავსნი. ცოდვები ვნებების ქმედებებია. ამგვარად, "შეიძლება ვნება გვქონდეს, მაგრამ მათ მიხედვით არ ვიმოქმედოთ". ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ შეიძლება ადამიანი სავსე იყოს ცოდვებით, მაგრამ ამას ვერ აცნობიერებდეს, რადგან არ ჰქონია ცოდვის ჩადენის შემთხვევა. ამიტომ არის საჭირო სრულყოფილი კურნება გამოცდილი სულიერი მოძღვრისგან.

       ჩვენი ნაშრომის ამ ნაწილის დასასრულს მოკლედ გავიხსენებთ თუ რა საშინელი შედეგები აქვს ვნებებს. ზოგან უკვე მივუთითეთ, რომ ვნებები ჩვენს გონებას კლავენ. ახლა უფრო დაწვრილებით ამის შესახებ.

       ვნებების აღძვრა "დაბერებულ სხეულსა და განათლებულ სულში სულის წაბილწვაა". "ფეხით დაბმული ჩიტი აფრენას რომ იწყებს ისევ მიწაზე ვარდება... ასევე გონება, რომელსაც უვნებობამდე არ მიუღწევია... ვნებებით გარემოცული მიწისკენ მიიზიდება". ვნებები აიძულებენ ადამიანს მიწიერს მიეჯაჭვონ, "განკითხვის ვნება გონების ბორკილია და გრძნობად საგნებზე აბამს მას". ხშირად ხდება, რომ ვნებები სულს ბილწავენ. ცოტა ხნის შემდეგ "მომწამლავი საკვების მსგავსად გარკვეული დროის შემდეგ იწვევენ დასნეულებას". აქედანაც ცხადია, რომ ვნებებისგან სული სნეულდება.

       ვნებიანი სული ცბიერი აზრების "საამქროა" და ერთი ასეთი ცბიერი აზრი თავის საგანძურიდან ცბიერს გასცემს". "ყველა ცოდვა სიკვდილის მარცვალის მატარებელია". ვნებები ჯოჯოხეთია. ვნებიანი სული "ყოველთვის იტანჯება, უბედურია იმით, რაც აქვს. ესენია მწარე მოგონებები და ვნებებისგან მტანჯველი შთაბეჭდილებები, რაც წვავს და აღაგზნებს მას". ეს ტანჯვა დასაწყისია, მცირე შეგრძნება იმ საშინელი წამების, ადგილებისა, სადაც იმყოფებიან ტანჯული სხეულები, რომლებიც სულის ძლიერ ტანჯვას ემსახურებიან და თავად არ იღუპებიან [იქ, იქნება] საზარელი ცეცხლი და სიბნელე".

       სათნოების ღვაწლის საფასური უვნებობა და ცოდნაა. ისინი მიგვიძღვიან ცათა სასუფევლისკენ, "ვნებები და უგნურება კი საუკუნო ჯოჯოხეთისკენ".

       გრიგოლ პალამა განმარტავს სახარების იმ ადგილს, სადაც მოთხრობილია, თუ როგორ გამოვიდნენ უწმინდური სულები ადამიანისგან და ღორებში შევიდნენ, რის შემდეგაც პირუტყვები წყალში ჩაცვივდნენ, წმინდა მამა წერს: "ღორები მიანიშნებენ ცბიერ ვნებაზე და მის სიბილწეზე. "ღორები კი ისინი არიან, ვინც ხორცით შებილწულ სამოსელს ატარებენ".

       ამგვარად, ვნებები კლავენ გონებას და ჯოჯოხეთის ტანჯვას გვიმზადებენ. გონება რომ განთავისუფლდეს მათგან და უფლისმიერ სიხარულს განიცდიდეს, საჭიროა მისი განკურნება. ამ კურნებაზე ვისაუბრებთ მომდევნო თავში.

• ამოსაბეჭდი ვერსია •

← სარჩევი