– ახლა კი განსახილველი დაგვრჩა ტირანიული ადამიანი: როგორ იბადება დემოკრატიული ადამიანისაგან, დაბადების შემდეგ კი როგორია მისი ცხოვრება, ბედნიერი თუ უბედური.

      – ეგ მართლაც განსახილველი დაგვრჩა.

      – თუ იცი, კიდევ რა მინდა?

      – რა?

      – რაც სურვილებს ეხება: მე მგონია, საკმარისად ვერ ავხსენით, რამდენი და რანი არიან. თუ ეს ნაკლი ვერ გამოვასწორეთ, ნათელ წარმოდგენას ვერ შევიქმნით იმაზე, რასაც ვიკვლევთ.

      – ახლა მაინც ვერ ავხსნით?

      – რა თქმა უნდა. ნახე, რისი გარკვევა მსურს: არააუცილებელ განცხრომათა და გულისთქმათა შორის ზოგიერთი უკანონო ჩანს. ისინი ყველა ადამიანისათვის ნიშნეულნი არიან, მაგრამ კანონებით, უკეთესი სურვილებითა და გონების შემწეობით მოთოკილნი ან საერთოდ ქარწყლდებიან, ან სიმძაფრეს კარგავენ და ცოტანიღა რჩებიან, თუმცა ზოგიერთ მოკვდავში უწინდელ ძალას და სიმრავლეს ინარჩუნებენ.

      – მაინც რა სურვილებს გულისხმობ?

      – სურვილებს, რომლებიც იღვიძებენ, როცა სულის მთავარი, გონივრული და თვინიერი საწყისი თვლემს, სამაგიეროდ ველური და ცხოველური საწყისი, სიმაძღრითა და სიმთვრალით აბორგებული, ყალყზე დგება, თავიდან იშორებს ძილს და თავისი ჟინის დაცხრომას ცდილობს. როგორც მოგეხსენება, ამნაირ მდგომარეობაში აღარც კრძალვა ახსოვს და აღარც სირცხვილი, იმის წინაშეც კი არ იხევს უკან, რომ მშობელ დედას ან ვისაც გნებავს, თვით ღმერთებსა და მხეცებსაც კი თანაეყოს; ვისიც გნებავს, იმის სისხლში გაისვრის ხელს და რაც გნებავს, იმას მიირთმევს. მოკლედ არ არსებობს სიშლეგე და უტიფრობა, რისგანაც მან შეიძლება თავი შეიკავოს.

      – მართალს ამბობ.

      – ხოლო როცა კაცს არც სიჯანსაღე აკლია და არც თავდაჭერილობა, ძილის წინ მშვენიერი შეგონებებითა და ნათელი აზრებით აფხიზლებს სულის გონივრულ საწყისს და შინაგან ჭვრეტაში ინთქმება. ვნებიან საწყისს კი, მართალია, არ ამშევს, მაგრამ არც მისი სიხარბის დაცხრობას ცდილობს, რათა აიძულოს იგი დამშვიდდეს და თავისი სიხარულითა თუ ურვით ნუღარ აამღვრევს უკეთეს საწყისს; დაე, ის თავისთავად, დაუბრკოლებლივ, მთელი თავისი სიწმინდით მიიქცეს იმის კვლევად, რაც ჯერ კიდევ უცნობია მისთვის როგორც აწმყოში, ისე წარსულსა თუ მომავალში. ზუსტად ასევე დაიურვებს იგი სულის ბობოქარ საწყისსაც, რათა ის აღელვებული და აღშფოთებული კი არა, დამშვიდებული მიეცეს ძილს. ამ ორ საწყისს რომ დაიურვებს და მესამეს – გონივრულს – აამოქმედებს, ადამიანი მშვიდად ეძლევა მოსვენებას. როგორც მოგეხსენება, ამნაირ მდგომარეობაში ის, უმალ, ჭეშმარიტებას ეხება, უკეთური ხილვები კი ნაკლებად ამღვრევენ და აშფოთებენ მის სულს.

      – სრული სიმართლეა, – თქვა მან.

      – მაგრამ აქ ძალიან გაგვიგრძელდა სიტყვა; ჩვენ მხოლოდ იმის თქმა გვსურდა, რომ თვითეულ ჩვენგანში, თვით ყველაზე თავშეკავებულსა და თავდაჭერილ ხალხშიაც კი, არის რაღაც საშინელი, არაბუნებრივი და ველური სურვილი, რაც სიზმრებში ვლინდება ხოლმე. თავად განსაჯე, მართალს ვამბობ თუ არა? რას იტყვი, იზიარებ ჩემს აზრს?

      – რა თქმა უნდა.

      – ახლა კი გაიხსენე, რანაირად წარმოვაჩინეთ დემოკრატიული ადამიანი, დაბადებიდან თუ არა, სიყრმიდან მოყოლებული რომ იზრდება ხელმომჭირნე მამის ზედამხედველობით, რომელიც მხოლოდ ანგარებიან სურვილებს აფასებს და არაფრად მიაჩნია ის სურვილები, რომელთა გარეშეც შეიძლება ფონს გახვიდე და რომელთა საგანიც სხვა არა არის რა, თუ არა გართობა და ფუფუნება; ასეა, არა?

      – დიახ.

      – მაგრამ როცა უფრო დახვეწილ და იმ სურვილების სათამაშოდ ქცეულ ხალხს უახლოვდება, რომლებიც ეს-ესაა აღვწერეთ, ყმაწვილი კაცი მათი ცხოვრების წესს ითვისებს და მათ ფერხულში ებმება, რადგანაც მამის სიძუნწე სძულს. მაგრამ რაკი თავისი ბუნებით იმათზე უკეთესია, ვისი გავლენაც ძალიან ცუდად მოქმედებს მასზე, გზააბნეული თითქოს ცხოვრების ამ ორ წესს შორის ჩერდება და აღარ იცის, საითკენ გადაიხაროს. ორივესგან, მისი აზრით, ზომიერ ტკბობას რომ მოითხოვს, აღვირახსნილად როდი ცხოვრობს, და, ამრიგად, ოლიგარქიული ადამიანიდან დემოკრატად იქცევა.

      – სწორე ასეთი წარმოდგენა გვქონდა და გვაქვს ამნაირ ადამიანზე.

      – ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ ამ კაცს მოწიფულობაში უკვე ახალგაზრდა შვილი ეყოლება, მამის მიერ აღზრდილი და, ამრიგად, მისივე ზნისა.

      – წარმოვიდგინოთ.

      – ისიც წარმოიდგინე, რომ მას იგივე მოუვა, რაც მოუვიდა მამამისს; რომ ისიც ჩათრეულ იქნება აღვირახსნილობის თარეშში, რასაც მისი მაცთუნებელნი სრულ თავისუფლებას უწოდებენ; რომ თუ მამა და დანარჩენი ახლობლები ეცდებიან ზომიერი სურვილების ფარგლებს არ გასცდეს, სხვები აშკარად დაუპირისპირდებიან ამას. თუ ეს მარჯვე ჯადოქრები და ტირანთა შემოქმედნი სხვა გზით ვერაფერს გახდნენ, შეეცდებიან ყმაწვილ კაცს ესა თუ ის მავნე ვნება ჩაუნერგონ სულში, ვნება, რომელიც წინ უძღვის და ამძაფრებს უქნარობისა თუ დანაზოგის ფლანგვის სურვილს; ეს ვნება სწორედ ვეება მამალი ფუტკარია; ან იქნებ შენ სხვაგვარად ფიქრობ?

      – არა, – თქვა მან, – მე მგონია, სწორედ ასეა.

      – ზემოხსენებული ვნების ირგვლივ რიალებენ ამნაირი ურთიერთობისათვის ნიშნეული სურვილები, რომლებსაც გარემოიცავს სურნელოვანი საკმევლების, ნელსაცხებლების, გვირგვინების, ღვინისა და აღვირახსნილი ღრეობების ჯანღი, უჩვეულოდ რომ აგრძელებს და წვერს უმახავს მამალი ფუტკრის ნესტარს, რითაც ცთუნებულ სულთა ეს წინამძღვარი დაუნდობლად წყლავს თავის მსხვერპლს. და თუ ყმაწვილი კაცის სულში მოიხელთა ეს თუ ის წარმოდგენა ან სურვილი, რასაც ჯერ კიდევ შერჩენია წესიერებისა და კრძალვის ნაშთი თუ ნატამალი, დაუყოვნებლივ მოაშთობს და გარეთ მოისვრის, ვიდრე კეთილგონიერებისაგან საბოლოოდ არ გაწმენდს სულს, რათა მის ნაცვლად უჩვეულო სიშლეგით აავსოს იგი.

      – მშვენივრად გვიხატავ ტირანიული ადამიანის დასაბამს.

      – განა სწორედ ამიტომ და სხვა მისთანათა გამო არ იწოდება ეროსი ტირანად?

      – როგორც ჩანს.

      – და ტირანიულ ადამიანსაც, ჩემო მეგობარო, განა იგივე აზრები არ უტრიალებს თავში, რაც ღვინით გამტყვრალს?

      – ეტყობა.

      – ხოლო შლეგსა და შერეკილს განა მარტო მოკვდავთა, თვით უკვდავი ღმერთების მბრძანებლობა არ სურს, რადგანაც ჰგონია, რომ ამ საქმეს მშვენივრად გაართმევს თავს?

      – რა თქმა უნდა.

      – ასე რომ, ჩემო საოცარო მეგობარო, ადამიანი ნამდვილ ტირანად იქცევა მაშინ, როცა თავისი ბუნებით ან ჩვეულებით, ანდა როგორც ერთის, ისე მეორის წყალობით ან მთვრალია, ან თავდავიწყებით შეყვარებული, ანდა შეშლილი.

      – სრული სიმართლეა.

      – ეტყობა, სწორედ ასე იბადება ამნაირი ადამიანი, მაგრამ როგორღა ცხოვრობს იგი?

      – როგორც ხუმრობით ამბობენ ხოლმე, «ამასაც შენ მეტყვი».

      – ცხადია, გეტყვი. მე მგონია ამას მოჰყვება გაუთავებელი ზარ-ზეიმები, ღრეობები, მეძავები და სხვა მისთანანი, რადგანაც ამ კაცის სულში დამკვიდრებული ეროსი წარმართავს მთელს მის არსებას.

      – უცილობლად.

      – ყოველდღე და ყოველ ღამე მის სულში გაიფურჩქნებიან საშინელი სურვილები, ურიცხვ მოთხოვნას რომ წაუყენებენ მას.

      – დიახ, ურიცხვსა და უთვალავს.

      – ასე რომ, ყოველგვარი შემოსავალი, თუკი საერთოდ გააჩნდა, სულ მალე დაიწრიტება.

      – რა თქმა უნდა.

      – ამას მოჰყვება ვალები და ქონების დაგირავება.

      – უეჭველად.

      – და როცა აღარაფერი აღარ დარჩება, განა მის სულში ჩაბუდებული სურვილების გუნდი გაშმაგებული არ აზუზუნდება, და თვითონაც მათი ნესტრითა და, უპირატესად, ეროსის ბასრი ისრით მოწყლული (ეროსისა, რომელსაც დანარჩენი სურვილები თითქოს სხეულის მცველებად ემსახურებიან) დამდუღრულივით არ მოჰყვება სირბილს? თანაც მსხვერპლს დაუწყებს თვალთვალს, ვისაც შეიძლება მზაკვრობით ან ძალადობით წაჰგლიჯოს რამე.

      – რა თქმა უნდა.

      – მოკლედ, იძულებული იქნება ძარცვა-გლეჯას მიჰყოს ხელი, თუ სურს თავი დააღწიოს აუტანელ ტანჯვა-წამებას.

      – უცილობლად.

      – ამ კაცის ახალი გულისთქმა ყველა ძველ სურვილს დაჩრდილავს და გააქარწყლებს. ზუსტად ასევე, თვითონაც დააპირებს დედ-მამის ძლევას, რაკიღა მათზე ახალგაზრდაა, და მას შემდეგ, რაც თავის წილს ქარს გაატანს, ეცდება მშობლების კუთვნილი ქონებაც გაანიავოს.

      – უთუოდ.

      – მაგრამ თუ მშობლებმა ამის საშუალება არ მისცეს, მაშინ ან გაქურდავს მათ, ან, რაც აბადიათ, ცბიერებით ჩაიგდებს ხელში.

      – უეჭველად.

      – ხოლო თუ ესეც შეუძლებელი შეიქნა, განა ძალას არ იხმარს, რათა საწადელს ეწიოს?

      – ალბათ.

      – ანდა თუ მშობლები მაგრად დაუხვდნენ და ბრძოლა გაუმართეს, განა ნამდვილი ტირანივით დაუნდობლად არ მოექცევა მათ?

      – ვერ გეტყვი დაინდობს-მეთქი.

      – კი მაგრამ, ზევსო მაღალო, ნუთუ თავისი ახალი მეგობრების გულისთვის, რომელთა გარეშეც სულ თავისუფლად შეეძლო ფონს გასულიყო, ადიმანტე, მოიძულებდა ან ხელს აღმართავდა თავის ყველაზე ერთგულ მეგობრებზე – ბავშვობიდანვე საყვარელ დედ-მამაზე, და, თუნდაც დაბერებულთა და დაუძლურებულთ, აიძულებდა მსახურებად დასდგომოდნენ ამ ახალ მეგობრებს, როცა მათ თავის ჭერქვეშ შეიყვანდა?

      – აიძულებდა, ვფიცავ ზევსს.

      – დიდი ბედნიერება კია ტირანივით გულმხეცი შვილი მოუვლინო ქვეყნიერებას.

      – ჭეშმარიტად.

      – კი მაგრამ, როცა დედ-მამის ქონებას ხელს მოუთავებს, მის გულში კი ურიცხვი სურვილი ბორგავს, განა ძირს არ გამოუთხრის სახლს, რომელიც თვალში მოუვა, ან მოსასხამს არ წაჰგლეჯს ნაგვიანევ მგზავრს, ანდა პირწმინდად არ გაძარცვავს ტაძარს? ამ დროს მისი ძველი წარმოდგენები მშვენიერებასა თუ სიმახინჯეზე, პატიოსნებასა თუ უპატიოსნებაზე, ბავშვობიდან რომ შეუთვისებია და აქამდე სწორად მიაჩნდა, ადგილს უთმობენ სულ ბოლო ხანს თავაშვებულ სურვილებს, ეროსის მხლებლებსა და მისი წინამძღოლობით ყოვლის მძლეველთ. ადრე, როცა ის კანონებს, ადათ-წესებსა თუ მამის შეგონებებს ემორჩილებოდა, ამ სურვილებს არავითარი გასაქანი არ ჰქონდათ და მხოლოდ სიზმრებში თუ აიშვებდნენ თავს. ახლა კი, როცა ტირანივით სულს უხუთავს ეროსი, ის სიფხიზლეშიც, საერთოდ, ისეთი ხდება, როგორიც უწინ იშვიათად თუ იყო სიზმრებში, ასე რომ, რაგინდ საშინელიც არ უნდა იყოს, ვერც აკრძალულის ჭამისაგან იკავებს თავს, ვერც ბოროტმოქმედებისა თუ კაცის კვლისაგან. ეროსი, ერთპიროვნულად რომ მბრძანებლობს იმ უკანონობასა და უწესრიგობაში, რითაც სავსეა ამ კაცის სული, ისევე მიუძღვის მას აღვირახსნილობისაკენ, როგორც ტირანი – სახელმწიფოს, რათა ნებისმიერი მსხვერპლის ფასად დაიკმაყოფილოს თავისი ვნება და დააცხროს თავისი ჟინიანი ამალის, ესე იგი, იმ სურვილების სიშმაგე, რომელთაგანაც ზოგი გარედან იჭრება მასში, ზოგი კი თვით შიგნითვე, მასში ჩაბუდებულ იმ გულისთქმათა ბორგვისაგან იჩენს თავს, ახლა უკვე თავის ნებაზე რომ მიუშვია და სრული გასაქანი მიუცია მათი მძვინვარებისათვის. განა ეს არ არის ამნაირი კაცის ცხოვრება?

      – დიახ, ესაა.

      – როცა ამნაირი ხალხი ცოტაა სახელმწიფოში, უმრავლესობა კი საღად აზროვნებს, მაშინ ეს ცოტანი უცხო ქვეყნებში გარბიან, რათა იქ სხეულის მცველებად დაუდგნენ რომელიმე ტირანს, ან ამა თუ იმ მეომარი სახელმწიფოს მოლაშქრეებად იქცნენ. მაგრამ თუ ყველგან მშვიდობა სუფევს, ისინი ფეხს არ იცვლიან თავიანთი ქვეყნიდან, რომელსაც პატარ-პატარა ბოროტმოქმედებებით იკლებენ.

      – მაინც რა ბოროტმოქმედებებს გულისხმობ?

      – რასა და, ყაჩაღობას, სახლების გატეხას, ქისების შეჭრას, გამვლელთა ძარცვას, მკრეხელობას, ხალხის მონებად გაყიდვას. ხოლო თუ სიტყვა უჭრით, არც მაბეზღრობას, ცილისწამებასა თუ ქრთამის აღებას თაკილობენ.

      – მერედა, ამას ეძახი პატარ-პატარა ბოროტმოქმედებებს, როცა ამნაირი ხალხი, შენის აზრით, ცოტაა?

      – დიახ, ამას, რადგანაც დიდ ბოროტებასთან შედარებით ყოველივე ეს წვრილმანია და სახელმწიფოსათვის მიყენებული ზიანისა თუ ბოროტების თვალსაზრისით ახლოსაც ვერ მივა ტირანის მიერ ჩადენილ ბოროტებასთან. როცა სახელმწიფოში ბევრი ამნაირი ადამიანი და მათი მიმდევრები იყრიან თავს, და ისინი თავიანთ მრავალრიცხოვნებას გრძნობენ, სწორედ მათ შორის იბადება ტირანი, რასაც ხელს უწყობს ხალხის უგუნურება. ეს იქნება ის კაცი, ვის სულშიაც ყველაზე ნამდვილი და სრულყოფილი სახით ვლინდება ტირანის ბუნება.

      – ცხადია, – თქვა მან, – რადგან სწორედ ამნაირი კაცი იქნება ყველაზე დიდი ტირანი.

      – მაშინ ხალხი ან ნებაყოფლობით იხრის ქედს მის წინაშე, ანდა, თუ წინააღმდეგობის გაწევა დააპირა, მაშინ, ჩვენს მიერ ზემოთ მოხმობილი მაგალითისა არ იყოს, რომლის მიხედვითაც შვილი ხელს აღმართავს დედ-მამაზე, ასევე მოექცევა ტირანიც თავის ქვეყანას, როგორც კი ძალას მოიცემს: დასჯის მიზნით შეიყვანს მასში თავის ახალ თანამზრახველებს, რათა მუდმივ მონობაში ამყოფოს ოდესღაც თავისი საყვარელი «დედა-სამშობლო», როგორც კრეტელები ეძახიან მას. სწორედ ესაა ამნაირი ადამიანის საბოლოო მიზანი.

      – მართლაც.

      – განა ეს ხალხი სწორედ ამნაირი არ არის კერძო ცხოვრებაშიც, მანამდეც კი, სანამ ხელისუფლებას სათავეში ჩაუდგებოდნენ? ვისთანაც არ უნდა ამყარებდნენ ურთიერთობას, უწინარეს ყოვლისა, მლიქვნელობას და მონურ მორჩილებას მოითხოვენ მისგან, ხოლო თუ თვითონ დასჭირდათ რამე, ფეხქვეშ ეგებიან ადამიანს და ცდილობენ შინაურად მოაჩვენონ თავი, მაგრამ როგორც კი თავისას მიაღწევენ, მაშინვე უცხონი ხდებიან მისთვის.

      – სრული სიმართლეა.

      – ასე რომ, მთელი თავიანთი სიცოცხლის მანძილზე, ერთხელაც არ ყოფილან ვისიმე მეგობრები; ან მბრძანებლები არიან, ან მონები; ტირანული ბუნების ადამიანს არასოდეს უგემია თავისუფლებისა თუ ნამდვილი მეგობრობის მადლი.

      – რა თქმა უნდა.

      – განა მართალნი არ ვიქნებით, თუ ვიტყვით, რომ ეს ხალხი არ იმსახურებს ნდობას?

      – რასაკვირველია.

      – და უკიდურესად უსამართლონიც, თუკი ზემოთ სწორად განვსაზღვრეთ სამართლიანობის ბუნება.

      – დიახაც სწორად განვსაზღვრეთ.

      – მაშ, შევაჯამოთ ზემოთქმული: ყველაზე უფრო უკეთესი ის არის, ვინც, ჩვენი განხილვის თანახმად, ცხადშიაც იგივეა, რაც სიზმარში.

      – რა თქმა უნდა.

      – ამნაირ კაცად კი იქცევა ის, ვინც თავისი ტირანული ბუნების წყალობით ერთპიროვნულ ძალაუფლებას იგდებს ხელში, და მით უფრო მეტად იქცევა, რაც უფრო დიდხანს ფლობს ამ ტირანულ ძალაუფლებას.

      – უცილობლად, – თავის მხრივაც ჩაურთო სიტყვა გლავკონმა.

      – მერედა, – ვთქვი მე, – განა ყველაზე უკეთესი კაცი, იმავდროულად, ყველაზე უბედურიც არ იქნება? და რაც უფრო დიდხანს და რაც უფრო მეტი ტირანული ძალაუფლება მოიყრის თავს მის ხელში, მით უფრო დიდხანს და უფრო მეტად უბედური იქნება იგი, თუმცა უმრავლესობას სულ სხვადასხვანაირად წარმოუდგენია ეს.

      – სხვანაირად შეუძლებელია.

      – განა ტირანული ადამიანი ისევე არ ემსგავსება ტირანულ სახელმწიფოს, როგორც დემოკრატიული ადამიანი იქცევა დემოკრატიული სახელმწიფოს მსგავსად? და განა იგივე არ ითქმის დანარჩენთა მიმართ?

      – რა თქმა უნდა.

      – და როგორც სახელმწიფო მიემართება სახელმწიფოს სიქველისა და კეთილდღეობის მხრივ, განა ასევე არ მიემართება ადამიანიც ადამიანს?

      – ცხადია.

      – კი მაგრამ, როგორ მიემართება სიქველის მხრივ ტირანიული სახელმწიფო მონარქიულს, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ?

      – ისინი მკვეთრად უპირისპირდებიან ერთმანეთს, ერთი ყველაზე უკეთესია, მეორე კი პირიქით, ყველაზე უარესი.

      – აღარა გკითხავ, რომელია უკეთესი და რომელი უარესი, ისედაც ცხადია, მაგრამ მათი ბედნიერებისა თუ უბედურების თაობაზეც ასევე ფიქრობ თუ სხვაგვარად? თვალს ნუ მოგვჭრის ტირანის გარეგნული ბრწყინვალება, გინდ მარტოდმარტოს ვხედავდეთ და გინდ ამალის თანხლებით. ჩვენ უნდა განვიხილოთ მისი სახელმწიფო მთლიანად, ჩავწვდეთ მის არსს, კარგად გავიაზროთ ყველაფერი და მხოლოდ შემდეგ ჩამოვაყალიბოთ ჩვენი წარმოდგენა მასზე.

      – შენი მოთხოვნა სწორია; მაგრამ ყველას მშვენივრად მოეხსენება, რომ არ არსებობს ტირანიულ სახელმწიფოზე უფრო უბედური სახელმწიფო, და არც უფრო ბედნიერი, ვიდრე მონარქიული სახელმწიფოა.

      – კი მაგრამ, ცალკეულ ადამიანთან მიმართებითაც იგივე რომ მომეთხოვა, განა სწორი არ ვიქნებოდი? მე მგონია, მასზე მსჯელობის უფლება აქვს მხოლოდ იმას, ვისაც შეუძლია აზრით ჩასწვდეს ადამიანის ზნეობრივ არსს; ვინც პატარა ბავშვივით მარტოოდენ გარეგნობას როდი უყურებს და არც თავს ატყუებინებს იმ ბრჭყვიალა სამკაულებს, რომელთა მეშვეობითაც ტირანი ცდილობს თვალი მოსჭრას ბრბოს, – არამედ აზრით განწონის საგანთა სიღრმეს. მე თუ მკითხავ, უწინარეს ყოვლისა, ყური უნდა მიგვეგდო მისთვის, ვისაც, ჯერ ერთი, შეეძლო სწორად ემსჯელა, და, მეორეც, ტირანთან ერთად ეცხოვრა ერთ ჭერქვეშ, დაჰკვირვებოდა მის შინაურ ყოფას და მის დამოკიდებულებას ოჯახის წევრებისადმი. მაშინ ის თავისი ნამდვილი სახით წარმოჩნდებოდა ჩვენს წინაშე და არა საგანგებოდ მორთულ-მოკაზმული, თითქოს სცენაზე გამოსასვლელად. კარგი იქნებოდა გვენახა იმ შემთხვევაშიაც, როცა სახელმწიფოს საფრთზე დაემუქრებოდა. ვისაც ყოველივე ეს თავისი თვალით უნახავს, ნეტა ჩვენთვისაც ეუწყებინა, როგორ იქცევა ტირანი ბედნიერებასა თუ უბედურებაში სხვა ადამიანებთან შედარებით.

      – ეს შენი მოთხოვნაც სავსებით მართებულია.

      – თუ გინდა, ვივარაუდოთ, რომ სწორედ იმათ რიცხვს ვეკუთვნით, ვისაც შეუძლია ასე იმსჯელოს, ან უკვე შევხვდით ამნაირ ხალხს. მაშინ ჩვენს კითხვებს ერთ-ერთი თანამოსაუბრე მაინც გასცემდა სწორ პასუხს.

      – ცხადია, მინდა.

      – მაშ, მოდი, ასე შეუდექი ამ საკითხის განხილვას: გაიხსენე, რითი ჰგავს სახელმწიფო კერძო ადამიანს, ცალ-ცალკე, ერთიმეორის მიყოლებით განიხილე ისინი და გვიჩვენე, რა მოსდის ამ დროს ერთსაც და მეორესაც.

      – კი მაგრამ, როგორ?

      – როგორ და, თუ სახელმწიფოთი დაიწყებ, გვითხარი, რა უფრო სწორად გამოხატავს ტირანიული წყობილების არსს – თავისუფლება თუ მონობა?

      – რა თქმა უნდა, მონობა.

      – მაგრამ იქ ხომ ბატონებსაც ხედავ და თავისუფალ ხალხსაც?

      – ვხედავ, – თქვა მან, – მაგრამ მათი რიცხვი ძალზე ცოტაა. თითქმის ყველა მოქალაქის და, მათ შორის, უპატიოსნესთა ხვედრიც სამარცხვინო და საწყალობელი მონობაა.

      – თუ ცალკეული ტირანული მოქალაქე სახელმწიფოს უნდა ჰგავდეს, მაშინ მის არსებაში აუცილებლად იგივე უნდა ხდებოდეს, რაც სინამდვილეში, მისი სული სიმდაბლითა და მონობით უნდა იყოს სავსე, სულის ყველაზე ღირსეულ ნაწილებს ქედზე მონობის უღელი ედგათ და ყველაზე მცირერიცხოვან, მაგრამ ყველაზე უკეთურ და მძვინვარე ნაწილებს ჰმორჩილებდნენ.

      – უცილობლად.

      – მერედა, რა უფრო ნიშნეულია ამნაირი სულისთვის – მონობა თუ თავისუფლება?

      – რა თქმა უნდა, მონობა.

      – მაგრამ ტირანის მიერ მართულსა და დამონებულ სახელმწიფოს სულაც არ აქვს იმისი კეთების საშუალება, რაც თვითონ სურს.

      – რასაკვირველია.

      – მაშასადამე, ტირანულად მართული სულიც ყველაზე ნაკლებ შესძლებს იმის კეთებას, რაც სურს (ამ შემთხვევაში მე მთელ სულს ვგულისხმობ), არამედ, ვნების მძვინვარებით ტანჯული და გაწამებული, ყოველთვის მშფოთვარებითა და სინანულით იქნება სავსე.

      – ცხადია.

      – რას იტყვი, ტირანულად მართული სახელმწიფო აუცილებლობის ძალით, მდიდარი უნდა იყოს თუ ღარიბი?

      – ღარიბი.

      – მაშასადამე, ტირანულად მართული სულიც, აუცილებლობის ძალით, ყოველთვის ღარიბი იქნება და დამშეული.

      – დიახ, – თქვა მან.

      – კი მაგრამ, განა ამნაირი სახელმწიფოც და ამნაირი ადამიანიც, იმავე აუცილებლობის ძალით, შიშით არ იქნებიან სავსენი?

      – რა თქმა უნდა.

      – შენის აზრით, თუ მოიძებნება სხვა სახელმწიფო, სადაც ამდენი მწუხარება, გმინვა, გლოვა, ტკივილი და ტანჯვა იყოს?

      – არამც და არამც.

      – მერედა, განა შეიძლება ყოველივე ეს უფრო მეტი იყოს ვისიმე სულში, ვიდრე ვნებებისა და ეროსის მძვინვარების სათამაშოდ ქცეულ ტირანულ სულში?

      – გამორიცხულია.

      – მთელი ამ სვედავსილობისა და სხვა მისთანათა შემყურე, რას იტყვი, მოიძებენება თუ არა ამაზე უფრო უბედური სახელმწიფო?

      – წარმოუდგენელია.

      – მართლაც რომ წარმოუდგენელია. მაგრამ ტირანული ბუნების ადამიანზე რაღას იტყვი, ვისი სულიც ამდენი უბედურებითაა სავსე?

      – ჩემის აზრით, ყველაზე უბედური უნდა იყოს.

      – აი, აქ კი ცდები.

      – როგორ? – გაიკვირვა მან.

      – როგორ და ისე, რომ, მე თუ მკითხავ, ის ყველაზე უბედური როდია.

      – მაშ, ვინ?

      – ვინც კიდევ უფრო უბედური ჩანს.

      – აღარ იტყვი, ვის გულისხმობ?

      – იმას, ვინც თავისი ტირანული ბუნების გამო ვერ ახერხებს მთელი სიცოცხლის მანძილზე კერძო პირად დარჩეს, არამედ ბედუკუღმართობით განპირობებულ გარემოებათა დამთხვევის ძალით ტირანად იქცევა.

      – იმის მიხედვით, რაც ზემოთ ითქვა, მე დავასკვნი, რომ მართალი უნდა იყო.

      – დიახ, მაგრამ ამნაირი საკითხის განხილვისას ზოგად მოსაზრებებს არ უნდა დავჯერდეთ, არამედ, ისევე, როგორც ზემოთ, ყველაფერი გულდასმით უნდა ვიკვლიოთ, რადგანაც აქ საქმე ეხება ყველაზე მთავარს – ბედნიერია ჩვენი ცხოვრება თუ უბედური?

      – მართალს ბრძანებ.

      – ახლა იმასაც დაუკვირდი, საქმიანად ვმსჯელობ თუ არა. მე მგონია, საკითხის არსის განსახილველად შემდეგ მაგალითს უნდა მივმართოთ.

      – მაინც რომელს?

      – წარმოიდგინე, რა დღეში არიან მდიდარი მოქალაქენი, რომელთაც ბევრი მონა ჰყავთ. ეს ხალხი ძალიან ჰგავს ტირანებს იმ მხრივ, რომ მათაც მრავალნი მორჩილებენ. განსხვავება ისაა, რომ ტირანს მეტი ხალხი ემორჩილება.

      – დიახ.

      – როგორც მოგეხსენება, ეს ხალხი უზრუნველად ცხოვრობს და სულაც არ ეშინია თავისი მონებისა.

      – ვითომ რად უნდა ეშინოდეს?

      – მართლაც, – ვთქვი მე, – მაგრამ თუ გესმის, რა არის ამის მიზეზი?

      – მესმის: მიზეზი ისაა, რომ ყველა კერძო პირს სახელმწიფო უდგას მხარში.

      – მართალი ხარ; მაგრამ ღმერთს რომ აეყარა ერთი ამ მდიდართაგანი, რომელსაც ორმოცდაათი მონა ჰყავს, და თავისი ცოლ-შვილითა და მთელი თავისი ავლადიდებით უდაბნოში გადაესახლებინა, სადაც თავისუფლად შობილთა ჭაჭანებაც არ არის, ასე რომ ვერც მხარში ამოუდგებოდა და ვერც დახმარებას გაუწევდა ვინმე, – როგორ გგონია, აღეძვროდა თუ არა შიში თავისი მონების გამო, ვაითუ დედაბუდიანად ამოგვწყვიტონო.

      – მე მგონია, აღეძვროდა.

      – განა პირფერობას არ მოჰყვებოდა თავისი ზოგიერთი მონის წინაშე, ათას რამეს დაჰპირდებოდა, ყოველგვარი აუცილებლობის გარეშე გაააზატებდა მათ და მლიქვნელად არ იქცეოდა თავისი მონების წინაშე?

      – აუცილებლად, თორემ დაიღუპებოდა.

      – ხოლო მის გარშემო რომ დაესახლებინათ ბევრი მეზობელი, რომლებიც ვერ იტანენ ადამიანის სწრაფვას მბრძანებლობისკენ და სასტიკი განაჩენი გამოაქვთ ყველასათვის, ვის სულშიაც მათთვის ესოდენ საძულველ თვისებას აღმოაჩენენ?

      – მაშინ კი ცუდად წაუვიდოდა საქმე, რაკიღა ამნაირი მტრებით იქნებოდა გარემოცული.

      – მერედა, განა სწორედ ამნაირ ალყაში არ არის მომწყვდეული ტირანი, ვისი ბუნებაც წეღან განვიხილეთ? განა მისი სული ათასგვარი ვნებითა და შიშით არ არის სავსე? მიუხედავად იმისა, რომ ესოდენ ხარბი სული აქვს, თავისი ქვეყნის მოქალაქეთაგან მხოლოდ მას არ შეუძლია სადმე გაემგზავროს, ან იმის სანახავად გასწიოს, რაც თავისუფალ ადამიანთა ასეთ ცნობისმოყვარეობას იწვევს. არა, მთელი სიცოცხლის მანძილზე ქალივით სახლშია გამოკეტილი და შურით უყურებს თავის ქვეშევრდომებს, უცხო ქვეყნებში რომ მიემგზავრებიან, ან საუცხოო სანახაობათა ჭვრეტით ტკბებიან.

      – ასეა სწორედ.

      – მთელ ამ უბედურებას ესეც ზედ ერთვის იმ კაცისათვის, ვისაც თავის დაურვება არ შეუძლია (მე ტირანული ბუნების კაცს ვგულისხმობ, წეღან ყველაზე უბედურად რომ მიიჩნიე): თუკი მთელი სიცოცხლის მანძილზე კერძო პირად კი არ უწერია დარჩენა, არამედ ამა თუ იმ შემთხვევის ძალით ტირანად უნდა იქცეს, და თუმცა თავისი თავის მართვაც არ შეუძლია, სხვები უნდა მართოს, ეს იმას ჰგავს, სნეული და უმწეო კაცი, რომელსაც თავისი სნეულებისთვისაც ვერ მოუვლია, ნაცვლად იმისა, რომ ფეხმოუცვლელად იჯდეს შინ, ჯანღონით სავსე ათლეტებს ებრძოდეს და ერკინებოდეს.

      – მართალი ხარ, სოკრატე, საოცრად ზუსტი შედარებაა.

      – მერედა, განა ეს ნამდვილი უბედურება არ არის, გლავკონ? ასე რომ, იმისი ცხოვრება, ვინც ტირანი გახდა, იმ ცხოვრებაზე ბევრად უფრო საშინელია, წეღან ყველაზე მძიმედ რომ მიიჩნიე.

      – როგორც ჩანს.

      – ასე რომ, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ რას ფიქრობს, ნამდვილი ტირანი ნამდვილი მონაა, უკიდურესი სიმდაბლისა და მონობისათვის განწირული და, იმავდროულად, იძულებულიც, ურცხვად მლიქვნელობდეს უკეთურთა წინაშე. ვერასოდეს იკმაყოფილებდეს თავის სურვილებს, უთვალავი რამ აკლია და იმის თვალში, ვისაც შეუძლია მზერით ჩასწვდეს მისი სულის სიღრმეს, საწყალობელი გლახაკივით ღატაკია. მთელი სიცოცხლის მანძილზე შიშით კანკალებს, ძრწის და იტანჯება, თუკი თავისი სულიერი წყობით იმ სახელმწიფოს წყობილებას მოგვაგონებს, თვითონ რომ მართავს. მგვანებით კი მართლაც ძალიან ჰგავს, ასეა, არა?

      – რა თქმა უნდა.

      – ეგეც არ იყოს, ამ კაცში ჩვენ განვიხილავთ იმ თვისებებსაც, რომლებზედაც ზემოთ უკვე ვილაპარაკეთ: ძალაუფლება გარდუვალად ავითარებს მასში შურიანობას, ვერაგობას, უსამართლობას, უმეგობრობას, მკრეხელობას. ის ყოველგვარი ბოროტებისა თუ ბიწიერების სათავსი და საცავია, რის შედეგადაც ყველაზე უბედურია კაცთა შორის და ასევე აუბედურებს ახლობლებსაც.

      – ვერცერთი ჭკუადამჯდარი კაცი ვერ უარყოფს ამას.

      – კეთილი; მაშ, მოდი, როგორც უზენაესმა მსაჯულმა, საბოლოო გადაწყვეტილებაც მიიღე: შენი აზრით, ვინ იქნება პირველი ბედნიერების თვალსაზრისით, ვინ – მეორე და ასე შემდეგ, იმ ხუთი სხვადასხვა სახელმწიფოებრივი წყობილების წარმომადგენელთაგან, რომლებიც ჩვენ მონარქიად, ტიმოკრატიად, ოლიგარქიად, დემოკრატიად და ტირანიად დავსახეთ?

      – გადაწყვეტილების მიღება ძნელი როდია: სიქველისა და ბიწიერების, ბედნიერებისა და უბედურების თვალსაზრისით, მე მათ იმ თანმიმდევრობით ვალაგებ, რა თანმიმდევრობითაც ჩვენს თვალწინ ჩაიარეს, როგორც ქორომ – სცენაზე.

      – მაშ, მოდი, მაცნეც დავიქირავოთ, ან მე თვითონ გამოვაცხადებ, რომ არისტონის ძემ გადაწყვიტა ყველაზე ბედნიერად დაესახა ის, ვინც ყველაზე ქველია და სამართლიანი, ამნაირ ადამიანს კი ნამდვილად მეფური სული უნდა ჰქონდეს და მეფურადვე მბრძანებლობდეს საკუთარ თავზე; ყველაზე უბედურად კი ყველაზე ბიწიერი და უსამართლო, ესე იგი, ყველაზე ტირანული ბუნების კაცი მიიჩნია, ნამდვილი ტირანივით რომ აწამებს თავის თავსაც და სახელმწიფოსაც.

      – შენც ადექი და გამოაცხადე.

      – ისიც ხომ არ დავძინო, არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, ეს თვისებები დაფარული დარჩება თუ არა როგორც ადამიანების, ისე ღმერთებისთვისაც-მეთქი?

      – ეგეც დასძინე.

      – კეთილი. აი, ესაა ჩვენი პირველი დასაბუთება. ახლა კი ვნახოთ, მეორეც დამაჯერებელი იქნება თუ არა.

      – ეგ მეორე რაღაა?

      – როგორც სახელმწიფოა დაყოფილი სამ სხვადასხვა წოდებად, ისე ყოველი ადამიანის სულშიც განირჩევა სამი სხვადასხვა საწყისი. აქ, ჩემი აზრით, შესაძლებელია კიდევ ერთი დასაბუთება.

      – მაინც რომელი?

      – შემდეგი: თუ სულში სამი სხვადასხვა საწყისია, მათ, მე მგონია, უნდა შეესაბამებოდეს სამი სხვადასხვა სიამოვნება, ისევე, როგორც სამი სურვილი და სამი ძალაუფლება, რომელიც მათზე ვრცელდება.

      – რას გულისხმობ?

      – ჩვენ ვამბობთ, რომ ერთი საწყისია ის, რომლითაც სული შეიცნობს, მეორით აღეგზნება, მესამეს კი მისი მრავალფეროვნების გამო ერთი შესაფერისი სახელი ვერ მოვუძებნეთ და ამიტომაც იმ ნიშნის მიხედვით დავარქვით სახელი, ყველაზე მკაფიოდ რომ ვლინდება მასში: გულისთქმის აღმძვრელი, იმ უჩვეულო სიმძაფრის გამო, რასაც სმა-ჭამის, სასიყვარულო განცხრომისა თუ სხვა მისთანათა მოთხოვნილება ანიჭებს სურვილს. მასვე ვუწოდეთ ვერცხლისმოყვარეობაც, რადგანაც ამნაირ სურვილთა დაკმაყოფილებას აუცილებლად სჭირდება ფული.

      – და მართებულადაც ვუწოდეთ.

      – თუ ვიტყოდით, რომ ამ საწყისის ჟინი და სიყვარული თანაბრად მიემართება მოგებას და გამორჩენას, ამით მხოლოდ უფრო სრულად გამოვხატავდით მის ერთ-ერთ მთავარ თავისებურებას, ასე რომ, ჩვენთვის ყოველთვის ცხადი იქნებოდა, სულის რომელ საწყისს ეხება საქმე. ვერცხლისმოყვარეობა და ანგარება რომ გვეწოდებინა, განა შესაფერისი სახელი არ იქნებოდა მისთვის?

      – ალბათ.

      – რაც შეეხება აღმგზნებ საწყისს, ანუ სიშმაგის სულს, განა ის ყოველთვის არ მიელტვის მბრძანებლობას, ძლევამოსილებასა და დიდებას?

      – რა თქმა უნდა.

      – ასე რომ, თუ მას ვუწოდებთ ძლევის ტრფიალსა და პატივმოყვარეობას, განა მართალნი არ ვიქნებით?

      – ცამდე მართალნი.

      – ხოლო თუ ავიღებთ იმ საწყისს, რომლითაც შევიმეცნებთ, ყველას კარგად მოეხსენება, რომ ის მთლიანად და გამუდმებით მხოლოდ ერთ რამეს ცდილობს: როგორ მოიხელთოს მისი წმინდა სახით ჭეშმარიტება, ფულისა თუ დიდებისათვის კი ყველაზე ნაკლებ ზრუნავს.

      – უფრო სწორად, სულაც არ ზრუნავს.

      – ცოდნის ტრფიალსა და სიბრძნის მოყვარეს რომ ვუწოდებთ, განა შესაფერისი სახელით არ აღვნიშნავთ მას?

      – რა თქმა უნდა.

      – მაგრამ ზოგ სულში ეს საწყისი მბრძანებლობს, ზოგში კი, გარემოებათა მიხედვით, დანარჩენი ორიდან ერთ-ერთი.

      – დიახ.

      – ამიტომაც ვამბობთ, რომ არსებობს ადამიანთა სამი სხვადასხვა გვარი: სიბრძნის მოყვარენი, პატივმოყვარენი და ვერცხლისმოყვარენი.

      – ჭეშმარიტად.

      – და რომ ამ სამ გვარს სამი სხვადასხვაგვარი სიამოვნება შეესაბამება.

      – უთუოდ.

      – თუ გინდა, რიგრიგობით ჰკითხე სამივეს, რომელი ცხოვრებაა ყველაზე სასიამოვნო: თვითეული მათგანი უპირატესად ქებას დაუწყებს თავისას. ვერცხლისმოყვარე იტყვის, რომ მოგებისა თუ გამორჩენის სიამოვნებასთან შედარებით სახელის მოხვეჭისა თუ ცოდნის შეძენის წყალობით მონიჭებული სიამოვნება არაფერია, თუკი ამ ორს ვერაფერს ვერ გამორჩები.

      – მართალია.

      – ახლა პატივმოყვარეს აღარ იკითხავ? მისი აზრით, სიმდიდრის მოხვეჭით მოგვრილი სიამოვნება უხეში და ტლანქი გრძნობაა, ცოდნის შეძენით მონიჭებული სიამოვნება კი, თუ ეს ცოდნა სახელს არ უხვეჭს კაცს, – მხოლოდ კვამლია, ქარით ნაწეწი.

      – დიახ, მას ასე ჰგონია.

      – რაც შეეხება სიბრძნის მოყვარეს, როგორ გგონია, რას უნდა ნიშნავდეს მისთვის ყველა სხვა სახის სიამოვნება ჭეშმარიტების წმინდა სახით წვდომის ნეტარებასა და ამ ნეტარებით მუდმივ ტკბობასთან შედარებით? განა, მისი აზრით, შეიძლება ჭეშმარიტ სიამოვნებასთან ახლოს იყოს რამე? და თუ ზოგიერთ სასურველ საგანს მაინც აუცილებლად სახავს, მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი აუცილებლობის ძალით ეხვევიან თავზე.

      – ეს კარგად უნდა გვახსოვდეს.

      – თუმცა როცა სადავოა სხვადასხვაგვარი სიამოვნება და თვით სამი სხვადასხვა კაცის ცხოვრების წესიც, მაგრამ არა იმ თვალსაზრისით, თუ რომელია უფრო ღირსეული და უფრო უღირსი, ან უკეთესი და უარესი, არამედ მხოლოდ იმ გაგებით, თუ რომელია უფრო სასიამოვნო ან ნაკლებ მტანჯველი, – როგორ გგონია, ვინაა უფრო მართალი?

      – ვერაფერს გეტყვი.

      – მაშ, ამ თვალსაზრისით შეხედე საკითხს: რას უნდა ეფუძნებოდეს სწორი მსჯელობა, თუ არა ცდას, გონებას და დასაბუთებას? ან იქნებ შენ უკეთესი საზომი იცი?

      – არა, – თქვა მან.

      – ერთსაც დაუკვირდი: ამ სამი კაციდან რომელი იქნება უფრო გამოცდილი ყველა იმ სიამოვნებით ტკბობაში, რომლებზედაც წეღან ვლაპარაკობდით? როგორ გგონია, ვერცხლისმოყვარე უფრო გამოცდილი იქნება შემეცნებით მოგვრილი სიამოვნებით ტკბობაში, როცა კაცი მისი წმინდა სახით შეიცნობს ჭეშმარიტებას, თუ სიბრძნისმოყვარე – იმ სიამოვნებით ტკბობაში, რასაც ანგარება გვანიჭებს?

      – დიდი განსხვავებაა; – თქვა მან, – რადგანაც სიბრძნისმოყვარეს შეუძლია ბავშვობაშივე გაუსინჯოს გემო ყველა სხვა სახის სიამოვნებას, მაშინ როდესაც ვერცხლისმოყვარე, ბუნებრივი მონაცემებიც რომ უწყობდეს ხელს არსის წვდომაში, აუცილებლად როდი იგემებს ამ სიამოვნებას და, ამრიგად, გამოცდილებითაც ვერ დარწმუნდება, რარიგ ტკბილია იგი. მეტიც, კიდევაც რომ ესწრაფოდეს ამას, ეს მაინც ძნელი იქნება მისთვის.

      – მაშასადამე, სიბრძნისმოყვარე მასზე გაცილებით უფრო გამოცდილია ორივე ამ სიამოვნებით ტკბობის მხრივ.

      – რა თქმა უნდა.

      – პატივმოყვარეზე რაღას იტყვი? განა სიბრძნისმოყვარე მასზე გაცილებით ნაკლებ გამოცდილია იმ სიამოვნებით ტკბობაში, რასაც პატივი გვანიჭებს, ვიდრე პატივმოყვარე – იმ სიამოვნებით ტკბობაში, რაც განუყრელია აზროვნებისგან?

      – მაგრამ პატივი შეიძლება ყველას ხვდეს წილად, ვინც თავის მიზანს მიაღწია, ასე რომ, პატივით ტკბობა ყველას განუცდია და იცის, რა არის ეს; მაშინ როდესაც სიამოვნებით ტკბობა, რასაც არსის ჭვრეტა გვანიჭებს, არავის განუცდია, სიბრძნისმოყვარის გარდა.

      – მაშასადამე, გამოცდილების წყალობით, სიბრძნისმოყვარის მსჯელობა იქნება ყველაზე სწორი.

      – ცხადია.

      – ეგეც არ იყოს, იარაღი, რომლის მეშვეობითაც ვმსჯელობთ, ვერცხლისმოყვარეს ან პატივმოყვარეს კი არ ეკუთვნის, არამედ – სიბრძნისმოყვარეს.

      – რა იარაღი?

      – აკი ვამბობდით, რომ მსჯელობა დასაბუთების მეშვეობით ხორციელდება?

      – დიახ.

      – დასაბუთება კი უპირატესად სიბრძნისმოყვარის იარაღია.

      – უცილობლად.

      – სიმდიდრე და ანგარება რომ განსჯისა თუ მსჯელობის ყველაზე უკეთესი იარაღი იყოს, მაშინ ვერცხლისმოყვარის ქება თუ გმობა იქნებოდა ყველაზე სწორი მსჯელობა.

      – რა თქმა უნდა.

      – ხოლო პატივის, ძლევის ან სიმამაცის მიხედვით რომ გვემსჯელა, მაშინ ყველაზე სწორი პატივმოყვარისა თუ ძლევის ტრფიალის მსჯელობა უნდა ყოფილიყო, არა?

      – ცხადია.

      – მაგრამ თუ გამოცდილებისა და დასაბუთების მეშვეობით ვიმსჯელებდით?

      – მაშინ რასაც სიბრძნისმოყვარე და განსჯის ტრფიალი მოიწონებდა, ის იქნებოდა ყველაზე სწორი.

      – ამრიგად, რაკი არსებობს სიამოვნების სამი სხვადასხვა სახე, ყველაზე სრული იქნება ის, რაც სულის შემმეცნებელ საწყისს შეესაბამება, და ვის სულშიაც ეს საწყისი სჭარბობს, ყველაზე სასიამოვნოც მისი ცხოვრება იქნება.

      – სხვაგვარად შეუძლებელია; ტყუილად ხომ არ შეაქებს თავის ცხოვრებას ბრძენკაცი, ამ საქმის მთავარი მსაჯული?

      – კი მაგრამ, ეს ჩვენი მსაჯული რომელ ცხოვრებას და რომელ სიამოვნებას მიაკუთვნებს მეორე ადგილს?

      – ცხადია, მეომარი და პატივმოყვარე კაცის სიამოვნებას, რადგანაც ის უფრო ახლოა პირველთან, ვიდრე სიამოვნება ვერცხლისმოყვარისა.

      – როგორც ჩანს, ბოლო ადგილი ვერცხლისმოყვარის სიამოვნებას ეკუთვნის.

      – რა თქმა უნდა.

      – აი, ერთიმეორის მიყოლებით უკან მოვიტოვეთ ორი ასპარეზობა და ორჯერ გაიმარჯვა სამართლიანმა კაცმა, უსამართლო კი დამარცხდა. ამათ მოჰყვება მესამე – ოლიმპიური ასპარეზობა, ზევს ოლიმპიელის პატივსაცემად; დაუფიქრდი: ბრძენკაცის სიამოვნების გარდა, ყველა სხვა სიამოვნება როდია ნამდვილი და წმინდა; ისინი უმალ ჩრდილოვან მონახაზებსა ჰგვანან; ეს კი უსამართლო კაცისთვის შეიძლება საბოლოო მარცხის მომასწავებელი იყოს.

      – ცხადია, მაგრამ რას გულისხმობ?

      – მოგახსენებ, თუკი შენი პასუხებით შემეშველები.

      – მკითხე.

      – ერთი ეს მითხარი, ჩვენ ხომ ვამტკიცებთ, რომ ტანჯვა უპირისპირდება სიამოვნებას?

      – რა თქმა უნდა.

      – კი მაგრამ, თუ არის რაღაც ისეთი, რაც შეიძლება არც სასიხარულო იყოს და არც სამწუხარო?

      – რასაკვირველია, არის.

      – ამ ორ განცდას შორის იქნება თვითეული მათგანისაგან თანაბრად დაშორებული ერთგვარი განცდა სულისა; მეთანხმები თუ არა?

      – დიახ.

      – თუ გახსოვს, რას ამბობენ ხოლმე ტკივილით გატანჯული ავადმყოფები?

      – რას?

      – არაფერია ჯანმრთელობაზე უფრო საამურიო; მაგრამ ვიდრე ავად გახდებოდნენ, ვერც კი ამჩნევდნენ ამას.

      – მახსოვს, – თქვა მან.

      – ხოლო როცა კაცს რაიმე სატკივარი აწუხებს, ალბათ მისი სიტყვებიც გაგიგონია – ტკივილის შეწყვეტას ვერაფერი შეედრებაო.

      – გამიგონია.

      – მე მგონია, ბევრ სხვა ამნაირ შემთხვევაშიც შეგიმჩნევია, რომ მწუხარებით გულგასენილი ხალხი სიხარულს კი არ ნატრობს, არამედ მხოლოდ იმას, რომ მწუხარება დასრულდეს და სიმშვიდემ დაისადგუროს.

      – სიმშვიდე მაშინ საამო და დანუკვარი ხდება.

      – ხოლო როცა ადამიანი სიხარულს ვეღარ განიცდის, სიმშვიდე სიამოვნების შემდეგ ტანჯვად ექცევა.

      – როგორც ჩანს.

      – მაშასადამე, იმას, რაც ახლა ვთქვით, საშუალო ადგილი უჭირავს ორ უკიდურესობას შორის, ესე იგი, სიმშვიდე ტანჯვაც არის და სიამოვნებაც.

      – ეტყობა.

      – კი მაგრამ, განა შესაძლებელია, რომ ის, რაც არც ერთია და არც მეორე, ერთადაც იქცეს და მეორედაც?

      – არამც და არამც.

      – მაგრამ სულში აღძრული სიამონებაც და ტანჯვაც ერთგვარი მოძრაობაა, არა?

      – დიახ.

      – ეგეც არ იყოს, განა ახლახან არ დავრწმუნდით, რომ იმ შუალედურ მდგომარეობას, როცა არც სიამოვნება განიცდება და არც ტანჯვა, სიმშვიდე ჰქვია?

      – დიახ, დავრწმუნდით.

      – ი მაგრამ, თუ შეიძლება სიამოვნებად მიგვაჩნდეს ის მდგომარეობა, როცა ტანჯვას არ განიცდით, და, პირიქით, ტანჯვად ვსახავდეთ იმ მდგომარეობას, როცა სიამოვნებას არა ვგრძნობთ?

      – არასდიდებით.

– მაშასადამე, სიმშვიდის ამნაირი განცდა სინამდვილეში კი არ არსებობს, არამედ მოჩვენებითია: სიმშვიდე მხოლოდ მაშინ ჩანს სიამოვნებად, როცა ტანჯვას უპირისპირდება, ტანჯვად კი მაშინ, როცა სიამოვნებას ვუპირისპირებთ. მაგრამ ნამდვილ სიამოვნებასთან წარმოსახვის ამ თამაშს არაფერი აქვს საერთო: ის მხოლოდ ლანდია და აჩრდილი.

      – ჩვენი მსჯელობა ამტკიცებს ამას.

      – ახლა განიხილე სიამოვნება, რომელსაც წინ არ უძღვის ტანჯვა, თორემ შეიძლება იფიქრო, თითქოს თვით ბუნებამ დააწესა, რომ სიამოვნება სხვა არა არის რა, თუ არა ტანჯვის შეწყვეტა, ტანჯვა კი სიამოვნების შეწყვეტითაა გამოწვეული.

      – რა შემთხვევას ან სიამოვნებას გულისხმობ?

      – ამნაირი სიამოვნება ბევრია; მაგრამ თუ გსურს უკეთ გაიგო, აიღე, მაგალითად, ყნოსვით მოგვრილი სიამოვნება, რომელსაც უცებ და უჩვეულო ძალით განვიცდით, ყოველგვარი წინასწარი ტანჯვის გარეშე, ხოლო როცა ეს სიამოვნება წყდება, არავითარი ტანჯვის კვალს არ ტოვებს ჩვენში.

      – მართალს ბრძანებ.

      – ასე რომ, ვერ დავიჯერებთ, თითქოს ტანჯვის შეწყვეტა სიამოვნება იყოს, სიამოვნების შეწყვეტა კი – ტანჯვა.

      – ვერა, ვერ დავიჯერებთ.

      – მაგრამ ის სიამოვნებანი, სხეულის მეშვეობით რომ აღიძვრიან სულში, – ხოლო ისინი ყველაზე მრავალრიცხოვანნი და ყველაზე მძაფრნი არიან, – სწორედ ამნაირ სიამოვნებათა რიცხვს ეკუთვნიან, ესე იგი, ტანჯვის შეწყვეტისგან იღებენ დასაბამს.

      – მართლაც.

      – თუმცა განა იგივე არ ითქმის ყველა მომავალი სიამოვნებისა თუ ტანჯვის შესახებ, როცა ჩვენ წინასწარ ვტკბებით ან ვიტანჯებით?

      – დიახ.

      – მერედა, იცი, რანი არიან, ან რას ჰგვანან ისინი?

      – რას?

      – შენის აზრით, ბუნებაში არსებობს თუ არა «ზემოთ», «ქვემოთ» და «შუა»?

      – რა თქმა უნდა.

      – ჰოდა, ის, ვინც ქვემოდან შუა ნაწილში გადაჰყავთ, შენის აზრით, იფიქრებს თუ არა, რომ ზემოთ ადის და არა სადმე სხვაგან? ხოლო როდესაც შუაში შეჩერდება გაკვირვებული, საიდან სად ამოვედიო, განა აუცილებლად არ გადაწყვეტს, რომ სწორედ ზემოთაა, რაკიღა არასოდეს უნახავს ის, რასაც შეიძლება ნამდვილი «ზემოთ» ეწოდოს?

      – ვფიცავ ზევსს, გამიკვირდებოდა, სხვა რამე რომ ეფიქრა.

      – ხოლო თუ კვლავ ქვემოთ ჩააბრუნებდნენ, იფიქრებდა თუ არა, ქვევით ვეშვებიო, და მართალიც იქნებოდა, არა?

      – რა თქმა უნდა.

      – ეს იმიტომ, რომ გამოცდილებით არ იცის, რა არის «ზემოთ», «ქვემოთ» და «შუა».

      – ცხადია.

      – მაშ, რა გასაკვირია, რომ ადამიანებს, რომლებიც არ იცნობენ ჭეშმარიტებას, მცდარი წარმოდგენა აქვთ ბევრ სხვა საგანზე და, მათ შორის, სიამოვნების, ტანჯვისა თუ მათი შუალედური განცდის შესახებაც? ასე მაგალითად, როცა ტანჯვას ეხება საქმე, ისინი მართებულად ფიქრობენ და მართლაც იტანჯებიან, მაგრამ ტანჯვიდან შუალედურ განცდაზე გადასვლისას დარწმუნებულნი არიან, რომ სიამოვნების მწვერვალს აღწევენ, და იმათ ემგვანებიან, ვინც რუხ ფერს შავს უპირისპირებს, ვინაიდან წარმოდგენაც არა აქვს თეთრზე: აკი ტანჯვას იმ მდგომარეობას უპირისპირებენ, როცა ტანჯვას არ განიცდიან, ვინაიდან წარმოდგენაც არა აქვთ სიამოვნებაზე.

      – ვფიცავ ზევსს, ეს კი არ გამიკვირდებოდა, არამედ ის, სხვაგვარად რომ ყოფილიყო საქმე.

      – ახლა კი ერთსაც დაუკვირდი: შიმშილი, წყურვილი და სხვა მისთანანი ჩვენს სხეულში ერთგვარი სიცარიელის განცდას იწვევენ, არა?

      – მერედა, რა?

      – უცოდინარობა და უგუნურება კი განა ასეთსავე განცდას არ იწვევენ სულში?

      – რა თქმა უნდა.

      – ამნაირ სიცარიელეს მხოლოდ სმა-ჭამით ან დაჭკვიანებით თუ შეივსებს კაცი.

      – რასაკვირველია.

      – კი მაგრამ, რა განსაზღვრავდა ნამდვილ სისავსეს: უფრო ნამდვილით შევსება თუ ნაკლებ ნამდვილით?

      – ცხადია, უფრო ნამდვილით.

      – მერედა, საგანთა ორი გვარიდან, შენი აზრით, რომელი ეზიარება უფრო სრულად წმინდა და ნამდვილ არსებობას? პური, სასმელი, სანოვაგე, ათასნაირი შეჭამანდი თუ სწორი წარმოდგენა, ცოდნა, გონიერება და, საერთოდ, ყოველგვარი სიქველე? ამასაც დაუკვირდი: შენი აზრით, ის, რაც მარად იგივეობრივს, ნამდვილს და უკვდავს ეზიარება, რის შედეგადაც თვითონვეა იგივეობრივი და იგივეობრივში იბადება, განა უფრო ნამდვილი არ არის, ვიდრე ის, რაც გამუდმებით ცვალებადსა და მოკვდავს ეზიარება, ასე რომ, თვითონვეა ცვალებადი და ცვალებადშივე იბადება?

      – მარად იგივეობრივი გაცილებით უფრო ნამდვილია.

– მაგრამ არაიგივეობრივი არსი არსებობას უფრო ეზიარება, ვიდრე ცოდნას?

      – არამც და არამც.

      – ჭეშმარიტებას?

      – არც ჭეშმარიტებას.

      – ხოლო თუ ის უფრო ნაკლებ ეზიარება ჭეშმარიტებას, განა ასევე ნაკლებად არ უნდა ეზიარებოდეს არსებობასაც?

      – აუცილებლად.

      – მაშასადამე, ყოველგვარი ზრუნვა სხეულზე უფრო ნაკლებაა წილნაყარი ჭეშმარიტებასა და არსებობასთან, ვიდრე სულზე ზრუნვა?

      – გაცილებით უფრო ნაკლებ.

      – როგორ გგონია, განა იგივე არ ითქმის საკუთრივ სხეულზედაც სულთან შედარებით?

      – დიახ, იგივე.

      – მაშასადამე, ის, რაც უფრი ნამდვილით ივსება და თვითონაც უფრო ნამდვილია, უფრო ნამდვილადაც ივსება, ვიდრე ის, რაც ნაკლებ ნამდვილით ივსება და თვითონაც ნაკლებ ნამდვილია.

      – რა თქმა უნდა.

      – რაკიღა სასიამოვნოა რაღაც ისეთით ავსება, რაც თავისი ბუნებით შესაფერისია, ნამდვილი ავსება რაღაც უფრო ნამდვილით ნამდვილად და ჭეშმარიტად უფრო დაგვატკბობდა ნამდვილი სიამოვნებით, ნაკლებ ნამდვილით ავსება კი ნამდვილად ნაკლებ აგვავსებდა და დაგვატკბობდა ნაკლებ ნამდვილი სიამოვნებით.

      – უცილობლად.

      – მაშასადამე, გონიერებასა და სიქველეში გამოუცდელი კაცი, მთელ თავის დღეს და მოსწრებას ლხინსა და ღრეობაში რომ ატარებს, თანდათან დაბლა ეშვება, რათა შემდეგ კვლავ შუა ნიშნულამდე ამაღლდეს, და ასე წრიალებს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. ის ვერასოდეს გასცდება ამ ზღვარს, რადგანაც არასოდეს უხილავს ჭეშმარიტად ამაღლებული და არც არასოდეს ამაღლებულა მის მწვერვალამდე, არც ნამდვილად ავსებულა ნამდვილით და არ უგემია წმინდა და სანუკვარი სიამოვნება. არა, ის და მისი მსგავსნი პირუტყვებივით თავდახრილნი დასჩერებიან მიწას და სუფრას, პირუტყვებივით ძოვენ, მუცელს აღორებენ ქონმორეულნი, ერთმანეთს თანაეყოფიან, სიხარბით გაშმაგებულნი წიხლებს უშენენ, რკინის რქებით რქენენ და ჩლიქებით სასიკვდილოდ ქელავენ ერთიმეორეს, რათა დაიცხრონ თავიანთი უძღები ჟინი, რადგან ვერც ნამდვილ საზრდოს სთავაზობენ თავიანთ ნამდვილ საწყისს და ვერც თავიანთ ამოუყორავ ფაშვებს ავსებენ.

      – დიდებულია, სოკრატე, – თქვა გლავკონმა, – ნამდვილი მისანივით გვისურათხატებ უმრავლესობის ყოფას.

      – განა მათში სიამოვნებას გარდუვალად არ ერწყმის ტანჯვა? მაგრამ ყველა ეს სიამოვნება მხოლოდ ფერმკრთალი ლანდი და უღიმღამო მონახაზია ჭეშმარიტი სიამოვნებისა, თუმცა მისი მეოხებით იძენენ საიმისო ძალას, რომ სიყვარულის სახმილით აღაგზნონ უგუნურთა გულები, ვნებით აბორგებულნი რომ ერკინებიან ერთმანეთს, რათა დაეუფლონ თავიანთ სურვიელი ლტოლვის საგანს, როგორც, სტესიქორეს მიხედვით, ტროას გალავანთან მშვენიერი ელენეს ლანდისათვის იბრძოდნენ გმირები, რომლებისთვისაც დაფარული რჩებოდა ჭეშმარიტება.

      – ყველაფერი ასე უნდა მომხდარიყო აუცილებლად.

      – მერედა, განა იგივე არ ხდება სულის ბობოქარი საწყისის მიხედვითაც, როცა მის დაკმაყოფილებას ცდილობენ და ან შურს ნებდებიან პატივმოყვარეობის გამო, ან ძალადობას – მეტოქეობით აღძრულნი, ან მრისხანებას – სიფიცხის გამო, შლეგურად რომ მიელტვიან ერთადერთ მიზანს: როგორმე გაძღნენ პატივით, ძლევით და მძვინვარებით.

      – დიახ, ესეც გარდუვალია.

      – მაშ, რა ვქნათ? შეგვიძლია თუ არა, ვამტკიცოთ, რომ ვერცხლისმოყვარეობისა და ძლევის ტრფიალის შესატყვისი სურვილები, როცა ისინი ცოდნასა და ლოგოსს ექვემდებარებიან და მათთან ერთად მიელტვიან სიამოვნებას, რასაც კეთილგონიერება უჩვენებთ, – კიდევაც ტკბებიან ამ სიამოვნებით, რადგანაც ნამდვილი სიამოვნებით ტკბობა შეუძლია მხოლოდ იმ ხალხს, ვინც ჭეშმარიტებას ესწრაფვის. ყველა ეს სიამოვნება შეიძლება მათ შესაბამის სიამოვნებად იქნეს მიჩნეული, რადგან ვისთვისაც რა არის უკეთესი, იგივეა მისთვის ყველაზე შესაბამისიც.

      – დიახ.

      – ამრიგად, როცა მთელი სული ექვემდებარება თავის ფილოსოფიურ საწყისს და შინაგანი წინააღმდეგობებით აღარ არის გაწამებული, მის თვითეულ საწყისსაც შეუძლია არა მარტო სამართლიანად აღასრულოს ყველაფერი, არამედ განსაკუთრებული, ყველაზე უკეთესი და ყველაზე ნამდვილი სიამოვნებაც ჰპოვოს ამაში.

      – უცილობლად.

      – ხოლო თუ სულში რომელიმე სხვა საწყისი მძლავრობს, მაშინ ის ვეღარ მიაკვლევს მის შესაბამის სიამოვნებას და დანარჩენი საწყისებიც იძულებულნი იქნებიან მათთვის უცხო და არანამდვილ, ყალბ სიამოვნებას მიელტვოდნენ.

      – ასეა, – თქვა მან.

      – რაც უფრო მეტად დაშორდები ფილოსოფიას და გონებას, მით უფრო ხშირად მოხდება ეს.

      – რა თქმა უნდა.

      – მაგრამ განა გონებას ყველაზე მეტად არ შორდება ის, რაც კანონს და წესრიგს შორდება?

      – ცხადია.

      – ჩვენ ხომ ვნახეთ, რომ გონებას ყველაზე მეტად შორდებიან სასიყვარულო და ტირანული სურვილები თუ გულისთქმანი?

      – დიახ, ყველაზე მეტად.

      – მისგან ყველაზე შორს კი მეფური და მოწესრიგებული სურვილები დგანან.

      – დიახ.

      – ამიტომ ნამდვილი და საკუთრივ მისი შესაბამისი სურვილებიდან ყველაზე შორს იქნება ტირანი, ყველაზე ახლოს კი – მეფე.

      – უცილობლად.

      – მაშასადამე, ყველაზე უსიამოვნო ცხოვრება ტირანის ცხოვრება იქნება, ყველაზე სასიამოვნო კი – მეფისა.

      – რა თქმა უნდა.

      – კი მაგრამ, თუ იცი, რამდენჯერ უფრო ნაკლები სიამოვნებაა ტირანის ცხოვრებაში, ვიდრე მეფისა?

      – იქნებ შენ მითხრა.

      – როგორც ჩანს, არსებობს სიამოვნების სამი სხვადასხვა სახე: ერთი – ნამდვილი და ორი – ყალბი. ტირანი, რომელიც კანონს და გონებას გაურბის, უკვე გადასცდა ყალბ სიამოვნებათა ზღვარს და ახლა თავის სხეულისმცველთა ამალითურთ ერთგვარ მონურ სიამოვნებათა წიაღში ცხოვრობს. რამდენჯერ შემცირდა მისი სიამოვნება, არც ისე ადვილია სათქმელად, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ...

      – რას?

      – ოლიგარქიული ადამიანის შემდეგ ტირანი მესამე ადგილზეა, მათ შორის კი დემოკრატი უნდა ვიგულოთ.

      – დიახ.

      – ასე რომ, ტირანის სიამოვნებაც, ნამდვილი სიამოვნების ეს უღიმღამო ლანდი, მესამეული იქნება ოლიგარქის სიამოვნებასთან შედარებით, თუკი მართალია ყოველივე ის, რაც ზემოთ ითქვა.

      – მაგრამ ოლიგარქიული ადამიანიც, თავის მხრივ, მესამეა მეფური ადამიანის შემდეგ, თუკი ამ უკანასკნელს არისტოკრატიული ადამიანის იგივეობრივად მივიჩნევთ.

      – დიახ, მესამე.

      – ასე რომ, სამჯერ სამი, – აი, რამდენჯერ უფრო მცირეა ტირანის სიამოვნება ნამდვილ სიამოვნებაზე.

      – როგორც ჩანს.

      – მაშასადამე, ტირანის სიამოვნების უღიმღამო ლანდი, მისი სიგრძის მიხედვით, შეიძლება ბრტყელი რიცხვით იქნეს გამოხატული.

      – დიახ.

      – ხოლო თუ ამ რიცხვს მეორე, შემდეგ კი მესამე ხარისხში ავიყვანთ, შეიძლება თვალნათლივ დავინახოთ მანძილი, ტირანს რომ აშორებს მეფისაგან.

      – ყოველ შემთხვევაში, ის მაინც შესძლებს, ვინც გაწაფულია გამოთვლის ხელოვნებაში.

      – მეორეს მხრივ, თუ იმის გაგება გვსურს, რა მანძილი აშორებს, ნამდვილი სიამოვნების თვალსაზრისით, მეფეს ტირანისაგან, სათანადო გამოთვლის შემდეგ ვნახავთ, რომ მეფე შვიდას ოცდაცხრაჯერ უფრო ბედნიერია, ვიდრე ტირანი, და, პირუკუ, ეს უკანასკნელი ზუსტად ამდენჯერვე უბედურია პირველზე.

      – განსაცვიფრებელი გამოთვლა კია, – თქვა მან, – აი, რამხელა განსხვავებაა ამ ორ ადამიანს – სამართლიანსა და უსამართლოს შორის სიამოვნებისა თუ ტანჯვის თვალსაზრისით.

      – ეს გამოთვლა არანაკლებ ზუსტია მათ ცხოვრებასთან მისადაგებით, რადგანაც ამ რიცხვს შეესაბამებიან დღეები და ღამეები, თვეები და წლები.

      – მართლაც შეესაბამებიან.

      – მაგრამ თუ თვით სიამოვნების მხრივ კეთილი და სამართლიანი კაცი ასე მაღლა დგას უკეთურსა და უსამართლოზე, განა შეუდარებლად უფრო მაღლა არ იქნება თავისი ცხოვრების კეთილშობილებით, სილამაზითა და სიქველით?

      – ვფიცავ ზევსს, შეუდარებლად უფრო მაღლა.

      – კეთილი, რაკი ამაზე ჩამოვარდა სიტყვა, მოდი, კვლავ მივიბრუნდეთ იმას, რაც ზემოთ ითქვა და რამაც აქამდე მოგვიყვანა. თქმით კი, ვგონებ, ის ითქვა, რომ ყოვლად უსამართლო კაცისთვის უსამართლობა ხელსაყრელი იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ის სამართლიან კაცად იქნებოდა ცნობილი. განა ასე არ ითქვა?

      – დიახ.

      – მაშ, განვიხილოთ ეს მტკიცება, რაკიღა იმაზე შევთანხმდით, თუ რა მოსდევს შედეგად სამართლიანსა და უსამართლო ქცევას.

      – კი მაგრამ, როგორ შევუდგეთ განხილვას?

      – შევქმნათ სულის ერთგვარი ხატება, რათა უსამართლობის მაქებარმა თვალნათლივ დაინახოს თავისი სიტყვების ფასი.

      – რანაირი იქნება ეს ხატება?

      – რანაირიც იყვნენ, მითების მიხედვით, ძველი ურჩხულები – ქიმერა, სკილა, კერბერი და სხვანი და სხვანი, გადმოცემით, ერთ სხეულში რომ აერთიანებდნენ მრავალ სხვადასხვა სახეს.

      – ასე ამბობენ.

      – ჰოდა, შეჰქმენი მრავალსახიანი და მრავალთავიანი მხეცის ხატება, წრიულად განალაგე შინაური ცხოველებისა და გარეული მხეცების სახეები და მათი ცვლილებისა და საკუთარი თავიდან გამოყვანის უნარი მიეცი მრავალთავიან მხეცს.

      – კაი გვარიანი მოქანდაკე კი დასჭირდება ამ საქმეს; თუმცა, რაკიღა სიტყვებით ძერწვა გაცილებით უფრო ადვილია, ვიდრე ცვილით ან თიხით, დავუშვათ, რომ ის უკვე შექმნილია.

      – გამოძერწე აგრეთვე სახე ლომისა და სახე კაცისა, ისე, რომ პირველი მეორეზე გაცილებით უფრო დიდი იყოს, მეორე კი – პირველზე პატარა.

      – ეგ უფრო ადვილია: ორივე უკვე მზადაა.

      – ახლა კი ერთმანეთს შეაზილე და ერთ ხატებად გააერთიანე სამივე ეს სახე.

      – შევაზილე, – თქვა მან.

      – და ბოლოს, გარედან კაცის სახე მიეცი მას, ისე, რომ, ყოველივე ეს ერთ ცოცხალ არსებად, ან, თუ გნებავს, ადამიანად წარმოუჩნდეს ყველას, ვისი მზერაც ვერ სწვდება შინაგან არსს და მხოლოდ გარეგან გარსს აღიქვამს.

      – ესეც მზადაა.

      – იმის პასუხად, ვინც ამტკიცებს, რომ ამნაირი ადამიანისათვის სასარგებლოა უსამართლოდ ქცევა, სამართლიანობა კი – ფუჭი და ურგები, ჩვენ ვიტყვით, რომ გინდ ეს გიმტკიცებია და გინდ ის, თითქოს სასარგებლო იყოს თავს ევლებოდე მრავალსახიან მხეცს, გულმოდგინედ უვლიდე და აძლიერებდე ლომსა და ყოველივე ლომურს, ადამიანს კი შიმშილით კლავდე და აძაბუნებდე, რათა მხეცი და ლომი თავიანთ ნებაზე ათამაშებდნენ მას, თვითონ კი არ შეეძლოს ერთსულოვნება ჩაუნერგოს გავეშებულთ, არამედ უმწეოდ უყურებდეს, როგორ ბრდღვინავენ, გლეჯენ და ნთქამენ ერთმანეთს.

      – აი, რას ამტკიცებს ის, ვისი აზრითაც უსამართლობა სასარგებლოა.

      – ხოლო ვინც ამტკიცებს, სამართლიანობა სასარგებლოაო, ამით იმასაც ამტკიცებს, რომ უნდა აკეთებდე და ამბობდე იმას, რაც შინაგან ადამიანს ამ შედგენილ ადამიანზე მბრძანებლობას შეაძლებინებს და იმის უნარსაც მისცემს, რომ რუდუნებით უვლიდეს მრავალთავიან მხეცს, ხელს უწყობდეს იმის ზრდას, რაც თვინიერია მასში და, პირიქით, ახშობდეს და გასაქანს არ აძლევდეს მისსავე ველურ თვისებებს. ის კავშირს შეჰკრავს ლომთან, მასთან ერთად იზრუნებს და აიძულებს მათ სიყვარულით ემსჭვალვოდნენ ერთმანეთსაც და საკუთარ თავსაც.

      – რა თქმა უნდა, სამართლიანობის მაქებარი სწორედ ამას ამტკიცებს.

      – ასეა თუ ისე, სამართლიანობის მაქებარი მართალს ამბობს, უსამართლობის მაქებარი კი ცრუობს. სულერთია, რანაირად განვიხილავთ ამას, სიამოვნების, დიდებისა თუ სარგებლობის თვალსაზრისით, მართალი ყოველთვის ის იქნება, ვინც აქებს სამართლიანობას, მის მაგინებელს კი არაფერიც არ ესმის, თვით ისიც კი, რასაც აგინებს.

      – მე მგონია, მას მართლა არ ესმის არაფერი.

      – ჩვენც მშვიდად შევაგონოთ (თავისი ნებით ხომ არა ცდება) და ასე ვკითხოთ: «ნეტარო კაცო, რას ემყარება საყოველთაოდ აღიარებული განსხვავება მშვენიერსა და მახინჯს, კეთილსა და უკეთურს შორის, თუ არა ამას: როცა საკუთარი ბუნების მხეცურ საწყისს ადამიანურ, ან, უფრო სწორად, ღვთაებრივ საწყისს ვუქვემდებარებთ, ეს მშვენიერია, მაგრამ როცა თვინიერ საწყისს ველური საწყისი თრგუნავს, ეს სამარცხვინოა და მახინჯი». რას იტყვი, დაგვეთანხმება თუ არა?

      – ალბათ, თუკი ჩემს რჩევას გაიზიარებს.

      – ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, ვის რას არგებს უსამართლო გზით მოხვეჭილი ოქროს ფლობა, თუკი შეუძლებელია, რომ, ამასთან ერთად, თავისი არსების უკეთესი ნაწილი ყველაზე უარესს არ დაუმონოს? თუ კაცი საკუთარ ქალ-ვაჟს ოქროს ფასად ყიდის და მონებად უგდებს ხელში ველურსა და უკეთურ ხალხს, მაინც ვერაფერს მოიგებს, ყელამდეც რომ ჩასვან ოქროში. ვინც თავისი არსების ყველაზე ღვთაებრივ საწყისს თავის ყველაზე უღვთო და უკეთურ საწყისს უმორჩილებს, განა შეიძლება უბედური არ იყოს და ამ გამცემლობის საზღაური უფრო უარეს აღსასრულს არ უმზადებდეს, ვიდრე ერიფილეს, მეუღლის სიცოცხლის ფასად რომ მოიპოვა გულქანდა?

      – რა თქმა უნდა, გაცილებით უფრო უბედურია; – მითხრა გლავკონმა, – შენი თანამოსაუბრის ნაცვლად გპასუხობ.

      – როგორ გგონია, განა ოდითგანვე იმიტომ არ გმობდნენ თავაშვებულობას, რომ სრულ თავისუფლებას ანიჭებს საზარელ მრავალსახიან მხეცს?

      – რასაკვირველია, იმიტომ.

      – ხოლო ქედმაღლობას და სიფიცხეს განა იმიტომ არ მიიჩნევდნენ გმობის ღირსად, რომ მათი წყალობით კიდევ უფრო იძაბება ისედაც ზღვრულად დაძაგრული ის საწყისი, ლომს ანდა გველს რომ მოგვაგონებს?

      – უცილობლად.

      – სიძაბუნე და ფუფუნება კი იმის გამო იგმობიან, რომ სიმხდალეს უნერგავენ ადამიანს.

      – უთუოდ.

      – სიმდაბლე და პირმოთნეობა იმითაა გამოწვეული, რომ სულის ბობოქარ საწყისს იმ ბრბოსავით მშფოთვარე მხეცს უმონებენ, რომლის სიხარბე და უძღები ვნება ადამიანში ბავშვობიდანვე თრგუნავენ ბობოქარ საწყისს და, ამრიგად, მაიმუნად აქცევენ ლომს.

      – მართლაც.

      – შენი აზრით, რატომ კილავენ კაცს ხელოსნობისა თუ ხელით შრომის გამო? განა შეგვიძლია სხვა მიზეზის დასახელება, გარდა ერთისა: ხელოსნის უკეთესი საწყისი იმდენად დაუძლურებულია, რომ აღარ შეუძლია შინაგან მხეცებზე მბრძანებლობა. ამიტომაც ეპირფერება მათ და ამის მეტი არც არა გაეგება რა.

      – როგორც ჩანს.

      – რაკიღა თვით ამნაირი კაციც კი უნდა იმართებოდეს იმისი მსგავსი საწყისით, რომელიც ყველაზე უკეთეს ადამიანს მართავს, ჩვენ ვიტყვით, რომ ის ამ უკეთეს ადამიანს უნდა ემონებოდეს, ვის არსებაშიც ღვთაებრივი საწყისი მბრძანებლობს. მაგრამ თავისდა საზიანოდ კი არ უნდა ემონებოდეს, როგორც ფიქრობდა თრასიმაქე იმათთან დაკავშირებით, ვისაც სხვა მართავს, არამედ იმიტომ, რომ ყოველი ადამიანისათვის უმჯობესია ღვთაებრივი და გონივრული საწყისი მართავდეს, მით უმეტეს, როცა ეს საწყისი თვით მასშივეა, თუ არა და, გარედან მაინც ახდენდეს ზემოქმედებას, რათა ერთი და იმავე ძალით მართულნი ერთმანეთს დაამსგავსოს და კიდევაც დაამეგობროს.

      – მართლაც.

      – თვით კანონიც, რაკიღა სახელმწიფოს ყველა მოქალაქის თანამდგომია, ამასვე ისახავს მიზნად; და განა იგივე არ არის ჩვენი მიზანი ბავშვების აღზრდისას, რომლებიც ჩვენზე არიან დამოკიდებულნი მანამ, სანამ მათ სულში, როგორც სახელმწიფოში, არ დავნერგავთ გარკვეულ წესრიგს და ჩვენი უკეთესი საწყისის მიხედვით ასეთსავე საწყისს არ აღვზრდით მათში, რათა შემდეგ ჩვენს მაგივრად ის მივუჩინოთ მცველად, და მხოლოდ ამის შემდეგ ვანიჭებთ მათ თავისუფლებას.

      – ცხადია, – თქვა მან.

      – მერედა, რა საფუძველი გვაქვს ვიფიქროთ, გლავკონ, თითქოს სასარგებლო იყოს უსამართლო ქცევა, თვითნებობა, უკეთურება? ყოველივე ამის შედეგად ადამიანი მხოლოდ უარესი ხდება, თუნდაც აურაცხელ სიმდიდრეს იხვეჭდეს ან სხვა რამ ძალმოსილებას.

      – არავითარი საფუძველი არა გვაქვს.

      – ანდა უსამართლო კაცს რას არგებს ის, რომ მისი დანაშაული დაფარული დარჩეს და პასუხის გებამ არ მოუწიოს? ვინც დაფარული დარჩა, განა ამის გამო უარესი არ ხდება? მაშინ როდესაც იმის სულში, ვინც არ იმალება და სასჯელს იხდის, მხეცური საწყისი თანდათანობით ცხრება და თვინიერდება, თვინიერი საწყისი კი თავისუფლდება, და მთელი სული, ამჯერად უკვე უკეთესობისკენ მიქცეული, მაღლდება, კეთილგონიერებასა და სამართლიანობასთან ერთად სიბრძნესაც იძენს და სხეულთან, თუნდაც ძალამოცემულ, ჯანღონით სავსე და მშვენებით მოსილ სხეულთან შედარებით იმდენად უფრო ფასეული ხდება, რამდენადაც სული, საერთოდ, უფრო ფასეულია სხეულზე.

      – რასაკვირველია.

      – გონიერი კაცის სიცოცხლე, მთელი მისი ძალა და უნარი ამ მიზნისაკენ იქნება მიმართული. მისთვის ფასეული იქნება ყველა ის მეცნიერება, რომლებიც სრულყოფენ მის სულს, დანარჩენს კი უგულებელყოფს.

      – ცხადია.

      – ეგეც არ იყოს, თავისი სხეულის სისაღეს და საზრდოობას ის არ დაუმორჩილებს უაზრო და ცხოველურ სიამოვნებას, და აქეთკენ არ მიმართავს მთელ თავის არსებას. ჯანმრთელობასაც კი არ მიაქცევს საგანგებო ყურადღებას და მიზნად არ დაისახავს მაინცდამაინც ძლიერი, ჯანღონით სავსე და ლამაზი იყოს, თუკი ყოველივე ეს ხელს არ უწყობს კეთილგონიერებას, და გამუდმებით ეცდება სულის ჰარმონიული თანახმიერების გულისთვის ჰარმონიულობა მიანიჭოს თავის სხეულსაც.

      – ნამდვილად ასე მოიქცევა, თუკი სურს სრულად გაიწაფოს მუსიკურ ხელოვნებაში.

      – განა იმავე წესრიგსა და თანხმობას არ დაიცავს მაშინაც, როცა სიმდიდრეს იძენს? ბრბოს ყველაფერს სიმდიდრე ურჩევნია, მაგრამ ნუთუ მის აზრს აჰყვება და ეცდება უსასრულოდ ზარდოს სიმდიდრე, რათა უსასრულო უბედურება დაიტეხოს თავს?

      – არა მგონია.

      – ის დაიცავს თავის სულიერ წყობას და თვალი ფხიზლად ეჭირება – სიუხვისა თუ სიმწირის გამო არაფერი დაირღვესო, და ეცდება გერგილიანად განაგოს თავისი შემოსავალ-გასავალი.

      – რა თქმა უნდა.

      – ხოლო რაც შეეხება პატივს, მისი თვალსაზრისი აქაც იგივე იქნება: კი არ უარყოფს, სიამოვნებითაც მიიღებს ყოველგვარ პატივს, რაც ხელს შეუწყობს მის სრულყოფას, მაგრამ რაც არღვევს უკვე მიღწეულ წესრიგს, ყოველნაირად ეცდება თავიდან აიცილოს, როგორც კერძო, ისე საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

      – რახან ესაა მისი საზრუნავი, არც კი მოინდომებს სახელმწიფო საქმეს მოჰკიდოს ხელი.

      – ვფიცავ ძაღლს, ძალიანაც მოინდომებს, მაგრამ თავის საკუთარ სახელმწიფოში და არა თავის მამულში, თუ ზეცამ სხვაგვარად არ ინება.

      – მესმის: შენ იმ სახელმწიფოს გულისხმობ, რომლის წყობილებაც ეს-ესაა განვიხილეთ და რომელიც მხოლოდ ჩვენს მსჯელობაში არსებობს, რადგანაც მთელი დედამიწის ზურგზე არსად არაა მისი ადგილი.

      – მაგრამ ხომ შეიძლება ცაში იყოს მისი ნიმუში, – ვუთხარი მე, – ყველასათვის მისაწვდომი, ვინც კი მოისურვებს მის ჭვრეტას, რათა მისი მიხედვით მოაწესრიგოს თავისი სულიერი სამყარო. ისე კი, არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, ამნაირი სახელმწიფო დედამიწაზეც არსებობს თუ აწი მაინც იარსებებს. ჩვენი ადამიანი მხოლოდ ამ სახელმწიფოს საქმეებს თუ მოჰკიდებდა ხელს.

      – ცხადია, – თქვა მან.