– და მართლაც, – განვაგრძე მე, – ბევრი სხვა ნიშნის მიხედვითაც ვრწმუნდები, რომ ყველაზე უკეთ დავაფუძნეთ ეს ჩვენი სახელმწიფო; ამას რომ ვამბობ, მე, უწინარეს ყოვლისა, პოეზიას ვგულისხმობ.

– მაინც?

– ვერასდიდებით ვერ დავუშვებთ სახელმწიფოში, რადგანაც ის მიმბაძველობითია. ახლა, როცა ცალ-ცალკე განვიხილეთ სულის ყოველი სახე, ეს კიდევ უფრო აშკარა გახდა.

– როგორ?

– ჩვენს შორის დარჩეს და, – იმედია, არ დამასმენთ ტრაგედიების მთხზველებისა და სხვა მიმბაძველების წინაშე, – მთელი მათი შემოქმედება ნამდვილი უბედურებაა მსმენელთა სულისთვის, რადგანაც მათ შხამსაწინააღმდეო საშუალება არ გააჩნიათ, რათა გაიგონ, რა არის ეს.

– რას გულისხმობ?

– მეტი რა გზაა, უნდა გითხრათ. თუმცა ერთგვარი სიყვარული და პატივისცემა ჰომეროსის მიმართ, რაც სიყრმიდანვე ჩამენერგა გულში, ხელს უშლის ამ აღიარებას. როგორც ჩანს, ის იყო ამ მშვენიერი ტრაგიკოსი პოეტების პირველი მოძღვარი და ჰეგემონი. მაგრამ არ შეიძლება კაცს უფრო მეტ პატივს სცემდე, ვიდრე ჭეშმარიტებას. ამიტომ იძულებული ვარ ვთქვა ის, რის თქმასაც ვაპირებ.

– რასაკვირველია.

– მაშ, მისმინე, ან, უფრო სწორად, მიპასუხე.

– შენც ადექი და მკითხე.

– თუ შეგიძლია მითხრა, რა არის მიბაძვა საერთოდ? რადგანაც, მართალი გითხრა, მე კარგად არც კი მესმის, რა არის.

– და შენ გგონია, რომ მე შეიძლება მესმოდეს?

– ვითომ რა გასაკვირია? ხშირად სუსტი მხედველობის მქონე იმაზე მალე არჩევს საგნებს, ვისაც ბასრი მზერა აქვს.

– ხდება ხოლმე. მაგრამ ნათლადაც რომ ვხედავდე, შენს გვერდით მაინც ვერ გავბედავდი რაიმეს თქმას. ასე რომ, მაინც შენ მოგიწევს განხილვა.

– მაშინ, თუ გნებავს, ჩვენთვის ჩვეული გზით შევუდგეთ საქმის განხილვას: ერთი და იმავე სახელით აღნიშნულ საგანთა ყოველი სიმრავლისათვის ჩვენ ვიღებთ მხოლოდ ერთ სახეს, ერთ იდეას. ხომ გესმის?

– მესმის.

– ახლა ავიღოთ ნებისმიერი სიმრავლე. ხომ არსებობს, ვთქვათ, სიმრავლე მაგიდებისა თუ საწოლებისა...

– რა თქმა უნდა.

– მაგრამ ყველა ამ ავეჯის იდეა მხოლოდ ორია – ერთი საწოლისა და ერთიც – მაგიდისა.

– დიახ.

– ჩვეულებრივ, იმასაც ვამბობთ, რომ ხელოსანი, ამა თუ იმ ნივთის დამზადებისას, უწინარეს ყოვლისა, აკვირდება იდეას და მისი მიხედვით ქმნის ერთი – საწოლებს, მეორე კი – მაგიდებს, რომლებსაც ჩვენ ვიყენებთ. მაგრამ არცერთ ხელოსანს არ შეუძლია საკუთრივ იდეის შექმნა; ასეა, არა?

– რა თქმა უნდა.

– მაგრამ შეგიძლია თუ არა ხელოსანი უწოდო იმასაც...

– ვის?

– ვინც მარტო ქმნის ყოველივე იმას, რასაც ცალ-ცალკე ქმნის ყველა ხელოსანი.

– განსაცვიფრებლად ხელმარჯვე ოსტატს გულისხმობ.

– ცოტაც და კიდევ უფრო განსაცვიფრებელი მოგეჩვენება. რადგანაც მას შეუძლია არა მარტო ყოველნაირი ავეჯის შექმნა, არამედ ყველაფრისა, რასაც თავისი წიაღიდან აღმოაცენებს დედამიწა, ყოველი ცოცხალი არსებისა და, მათ შორის, თავისი თავისაც, დედამიწისაც, ცისაც, ღმერთებისაც, ყოველივე ზეციურისაც და იმისაც, რაც არის მიწის ქვეშ, ჰადესში.

– ეს უკვე ჯადოქარია.

– რაო, არ გჯერა? ერთი ეს მითხარი, როგორ გგონია, საერთოდ არ არსებობს ამნაირი ხელოსანი თუ ვიღაცას რაღაცნაირად მაინც შეუძლია ყოველივე ამის შექმნა? ნუთუ ვერ ამჩნევ, რომ შენ თვითონაც შეგეძლო ყოველივე ეს მოგემოქმედა?

– კი მაგრამ, როგორ?

– არც ისე ძნელი საქმეა; საკმაოდ ხშირად და სწრაფადაც კი კეთდება; თუ გინდა, აიღე სარკე და რაც შეიძლება სწრაფად ატრიალე ყოველი მიმართულებით: ხელად გააჩენ მზესაც და სხვა ციურ სხეულებსაც, დედამიწასაც, შენს თავსაც, დანარჩენ ცოცხალ არსებებსაც, ნაირ-ნაირ საგნებსაც, მცენარეებსაც და სხვა მისთანათ.

– დიახ, მაგრამ ყოველივე ეს ხომ მოჩვენებითი იქნება და არა ნამდვილი?

– კეთილი; მშვენივრად გამიგე; ჩემის აზრით, ამნაირ ხელოსანთა რიცხვს ეკუთვნის მხატვარიც, არა?

– უეჭველად.

– მაგრამ შენ, ალბათ, იტყვი, რომ ნამდვილი როდია, რასაც ის ქმნის, თუმცა მხატვარი, გარკვეულწილად, ქმნის საწოლს; ასეა, არა?

– დიახ, მაგრამ ეს მხოლოდ მოჩვენებითი საწოლია.

– დურგალზე რაღას იტყვი? განა შენ არ ამბობდი წეღან, რომ ის საწოლის იდეას კი არ ქმნის, რასაც ჩვენ ნამდვილ საწოლად ვსახავთ, არამედ მხოლოდ ერთგვარ საწოლს?

– დიახ, ვამბობდი.

– მაგრამ რაკი იმას როდი ქმნის, რაც არის, ამიტომ ნამდვილ საგანს კი არ ქმნის, არამედ მხოლოდ ამ უკანასკნელის მსგავს საგანს, და ვინმეს რომ დაეჩემებინა, დურგლისა თუ რომელიმე სხვა ოსტატის მიერ შექმნილი საგანი ნამდვილი საგანიაო, არამც და არამც არ იქნებოდა მართალი.

– ყოველ შემთხვევაში, იმისი აზრით მაინც, ვისთვისაც ჩვეულებრივი ამბავია ამნაირ საკითხებზე მსჯელობა.

– ასე რომ, ნუ გაგიკვირდება, თუ მისი ნახელავი მხოლოდ ბუნდოვანი ასლი იქნება დედნისა.

– მართლაც.

– ხომ არ გსურს, ამ ქმნილებებზე დაყრდნობით, ვნახოთ, როგორი იქნება თვით მიმბაძველი?

– ვნახოთ.

– ყვლა ეს საწოლი სამი სხვადასხვა სახით წარმოგვიჩნდება: ერთი თვით ბუნებაში არსებულია, და, მე მგონია, ჩვენ შეგვეძლო ღმერთის ქმნილებად მიგვეჩნია იგი; თუ არა და, ვინ უნდა დაგვესახა მის შემოქმედად?

– არავინ, მხოლოდ ის.

– მეორე – დურგლის ქმნილებაა.

– დიახ.

– მესამე – მხატვრისა; ასეა, არა?

– ვთქვათ.

– მხატვარი, დურგალი, ღმერთი – აი, სამი შემოქმედი საწოლთა ამ სამი სახისა.

– დიახ, სამი.

– ღმერთმა, იმიტომ, რომ არ უნდოდა, თუ აუცილებლობის ძალით, რომელიც მოითხოვდა, რომ ბუნებაში მხოლოდ ერთი საწოლი ყოფილიყო, – მარტო ერთი საწოლი შექმნა, და ესაა ერთადერთი ნამდვილი საწოლი, ორი ერთნაირი თუ მეტი საწოლი კი ღმერთს არ შეუქმნია და არც შექმნის.

– ვითომ რატომაო?

– რატომ და, ორიც რომ შეექმნა, მაინც ერთი იქნებოდა, რომლის იდეაც ხორცს შეისხამდა ორივეში, და ეს იქნებოდა ერთადერთი ნამდვილი საწოლი, ორი კი არა.

– სწორია, – თქვა მან.

– ეს რომ იცოდა, ღმერთს, ჩემის აზრით, სურდა ნამდვილად ყოფილიყო ნამდვილი საწოლის ერთადერთი შემოქმედი, და არა ამა თუ იმ საწოლის შემქმნელი ესა თუ ის ოსტატი; ამიტომაც იყო, რომ თავისი ბუნებით ერთადერთი ნამდვილი საწოლი შექმნა.

– როგორც ჩანს.

– თუ გნებავს, ამ საწოლის შემოქმედი, ან სხვა ამგვარი სახელი ვუწოდოთ მას.

– სამართლიანი იქნება, რადგანაც საწოლიც და ყოველივე დანარჩენიც მან ბუნების თანახმად შექმნა.

– კი მაგრამ, დურგალს რაღა ვუწოდოთ? საწოლის შემქმნელი ოსტატი ხომ არა?

– დიახ.

– მხატვარსაც ამავე საგნის შემქმნელი და ოსტატი?

– არამც და არამც.

– მაშ, რას იტყვი, ვინაა ის ამ მიმართებით?

– მე მგონია, ეს იქნებოდა მისი შესაფერი სახელი: ის ამ საგნის შემქმნელთა მიმბაძველია.

– კეთილი; მაშასადამე, მიმბაძველს შენ უწოდებ იმას, ვისი ნახელავიც სამი საფეხურით დაშორებულია ნამდვილი არსისაგან?

– რა თქმა უნდა.

– მაშასადამე, აი, როგორი იქნება ტრაგედიების შემოქმედი: რაკიღა მიმბაძველია, უთუოდ მესამე ადგილზე უნდა იყოს მეუფისა და ჭეშმარიტების შემდეგ, ისევე, როგორც ყველა სხვა მიმბაძველი.

– როგორც ჩანს.

– ამრიგად, მიმბაძველობის თაობაზე უკვე მივაღწიეთ თანხმობას; თუმცა ამ კითხვაზეც მიპასუხე მხატვართან დაკავშირებით: როგორ გგონია, ის ბუნებაში არსებული ერთადერთი ნამდვილი საგნის მიბაძვას ცდილობს თუ ოსტატთა ქმნილებებისას?

– ოსტატთა ქმნილებებისას.

– კი მაგრამ, როგორ ბაძავს მათ: როგორიც არიან სინამდვილეში თუ როგორიც ჩანან? ესეც ხომ უნდა განასხვავო.

– შენ თვითონ როგორ გგონია?

– აი, როგორ: თუ საწოლს გვერდიდან, პირდაპირ ან რომელიმე სხვა მხრიდან უყურებ, განსხვავდება თავისი თავისგან თუ, ყოველგვარი განსხვავების გარეშე, მხოლოდ განსხვავებული გეჩვენება, და იგივე ითქმის ყველა სხვა საგნის მიმართაც?

– იგივე; მხოლოდ განსხვავებული ჩანს, სინამდვილეში კი არაფრითაც არ განსხვავდება.

– ახლა კი ამასაც დაუკვირდი. რა ამოცანას ისახავს მხატვრობა ყველა ცალკეულ შემთხვევაში: ცდილობს ისე მიბაძოს საგანს, როგორც ის არის სინამდვილეში, თუ ისე, როგორც ის გვეჩვენება? ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მხატვრობა ლანდების მიბაძვაა თუ სინამდვილისა?

– ლანდების.

– მაშასადამე, მიმბაძველობითი ხელოვნება შორსაა სინამდვილისგან. ჩემის აზრით, ამიტომაც შეუძლია ასახოს ყველაფერი, რაც გნებავთ, სულ ოდნავ რომ ეხება ამა თუ იმ საგანს, რის შედეგადაც ლანდები იბადებიან. ასე მაგალითად, მხატვარი დახატავს დურგალს, ხარაზს ან სხვა ხელოსანს, თუმცა თვითონ არცერთი ამ ხელობის არა გაეგება რა. მაგრამ თუ კარგი მხატვარია, დურგალს რომ დახატავს და თავის ნახატს შორიდან აჩვენებს ხალხს, შეიძლება ბავშვები და ბრიყვები კი მოატყუოს და აფიქრებინოს, ნამდვილ დურგალსა ვხედავთო.

– რა თქმა უნდა.

– აი, რას უნდა ვფიქრობდეთ, ჩემო მეგობარო, ყოველივე ამის შესახებ. ვინმემ რომ გვითხრას, ერთი კაცი გამაცნეს, რომელიც ყველაფერს ყველაზე უკეთ აკეთებს და უკეთაც იცის ყოველივე ის, რაც თვითეულმა იცის ცალ-ცალკეო, – პირში უნდა ვუთხრათ ამის მთქმელს: გეტყობა დიდი მიამიტი ვინმე ბრძანდები, რაკიღა ასე ადვილად მოატყუებინე თავი გაიძვერასა და მიმბაძველს, ყოვლისმცოდნე რომ გეგონა მხოლოდ იმიტომ, რომ ერთმანეთისგან ვერ არჩევ ცოდნას, უმეცრებასა და მიბაძვას.

– მართალს ბრძანებ.

– ახლა კი უნდა განვიხილოთ ტრაგედია და მისი ჰეგემონი – ჰომეროსი, რადგანაც ზოგიერთებისგან გაგვიგონია, თითქოს ტრაგიკოსი პოეტები ყველა ხელობასა თუ ხელოვნებაში გაწაფულნი იყვნენ და არა მარტო ყველა ადამიანური საქმის – კეთილისა თუ ბოროტის – მცოდნენი, არამედ ყოველივე ღვთაებრივისაც. რადგანაც კარგმა პოეტმა, ვისაც სურს სრულყოფილად შეასხას ხორცი თავის შთანაფიქრს, მათი აზრით, აუცილებლად უნდა იცოდეს ის, რაზედაც წერს, თორემ ვერაფრის დაწერასაც ვერ შესძლებსო. უნდა გავარკვიოთ, ტყუვდებოდნენ თუ არა ადამიანები ამნაირ მიმბაძველებთან შეხვედრისას, ამჩნევდნენ თუ არა, რომ მათ ქმნილებებს მთელი სამი საფეხური აშორებთ ნამდვილი ყოფიერებისაგან, და რომ მათ ადვილად შეიძლება შეასხას ხორცი იმან, ვისთვისაც უცნობია ჭეშმარიტება, რადგანაც აქ ლანდებს ქმნიან და არა ნამდვილ არსს. თუ ადამიანები არ ცდებიან და კარგმა პოეტებმა მართლაც იციან ყველაფერი, რაზედაც, უმრავლესობის აზრით, ასე კარგად ლაპარაკობენ?

– დიახ, ეს მართლაც იმსახურებს განხილვას.

– კი მაგრამ, ვინმეს რომ შეეძლოს როგორც ერთის, ისე მეორის – დედნის და ასლის შექმნა, როგორ გგონია, მთელ თავის უნარს ჩააქსოვდა ასლის შექმნაში და სწორედ მას მიიჩნევდა თავისი სიცოცხლის მთავარ და ყველაზე უკეთეს საქმედ?

– არა მგონია.

– მაგრამ კარგად რომ სცოდნოდა, რასაც ბაძავს, მთელი მისი ძალისხმევა შექმნისკენ იქნებოდა მიმართული და არა მიბაძვისაკენ. ის ეცდებოდა თავის სახსოვრად დაეტოვებინა ბევრი მშვენიერი ქმნილება და, ცხადია, ამჯობინებდა, თვითონ ის ედიდებინათ, ვიდრე თავად ედიდებინა სხვები.

– ალბათ; ეს უფრო საპატიო და სასარგებლო იქნებოდა მისთვის.

– ძალიან ბევრი საქმისთვის ანგარიშს არ მოვთხოვთ არც ჰომეროსს და არც რომელიმე სხვა პოეტს; არ ვკითხავთ, ექიმები იყვნენ თუ ექიმთა ენის უბრალო მიმბაძველები. განა არსებობს გადმოცემა, რომ თუნდაც ერთ პოეტს, გინდ ახალს და გინდ ძველს, ჯანმრთელობა დაებრუნებინოს ვინმესთვის, როგორც უბრუნებდა ასკლეპიოსი, ან ისეთი მოწაფეები დაეტოვებინოს მკურნალებად, როგორიც იყვნენ ასკლეპიოსის მემკვიდრენი? არც სხვა ხელოვნებასთან დაკავშირებით ვკითხავთ მათ რამეს, თავს არ შევაწყენთ. მაგრამ როცა ჰომეროსი ყველაზე დიადსა და მნიშვნელოვანს ეხება, როცა ომებზე, მხედართმთავრის ხელოვნებაზე, სახელმწიფოს მართვასა თუ ახალგაზრდობის აღზრდაზე ლაპარაკობს, მაშინ კი მართებული იქნება ვკითხოთ: «ძვირფასო ჰომეროსო, თუ სიქველისა და სრულქმნილების თვალსაზრისით ნამდვილი არსიდან მესამე ადგილზე კი არ დგახარ და მარტოოდენ ასლსა და მსგავსს კი არა ქმნი, რაც, ჩვენი განსაზღვრისამებრ, მიბაძვა იქნებოდა, არამედ მეორე ადგილი გიჭირავს და, ამრიგად, შეგიძლია იცოდე, რას აკეთებენ ადამიანები უკეთ და რას – უარესად, როგორც კერძო, ისე საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიაც, – კეთილ-ინებე და გვითხარი, რომელმა სახელმწიფომ მიაღწია შენი წყალობით უკეთეს მმართველობას, როგორც ლაკედემონმა – ლიკურგეს მეოხებით, ან ბევრმა სხვა დიდმა თუ პატარა პოლისმა – ბევრი სხვა კანონმდებლის მეშვეობით? იტალია და სიცილია ამნაირ კანონმდებლად ქარონდას მიიჩნევენ, ჩვენ – სოლონს, შენ კი – ვინ?» შესძლებდა თუ არა ჰომეროსი რომელიმე სახელმწიფოს დასახელებას?

– არა მგონია, – თქვა გლავკონმა, – ამაზე თვით ჰომერიდებიც კი არაფერს ამბობენ.

– ან სადმე თუ იხსენიება ჰომეროსის დროინდელი თუნდაც ერთი ომი, გამარჯვებით რომ დამთავრებულიყოს მისი მხედართმთავრობისა თუ რჩევის წყალობით?

– არავითარი ამნაირი ომი არა ყოფილა.

– ან ხელმარჯვე და მახვილგონიერ ოსტატად, მრავალი სხვადასხვა გამოგონებისა და სხვა მისთანათა ავტორად თუ მიიჩნევენ მას, როგორც ძველი გადმოცემები – მილეტელ თალესს ან სკვით ანაქარსისს?

– არაფერი ამის მსგავსი ჰომეროსს არ მიეწერება.

– მაგრამ თუ სახელმწიფოს ბევრი ვერა არგო რა, იქნებ იმას მაინც ამბობენ, რომ კერძო ცხოვრებაში ვიღაცის აღზრდას მაინც ხელმძღვანელობდა, რის გამოც ისე შეიყვარეს აღზრდილებმა, რომ შთამომავლობას გადასცეს ცხოვრების ჰომეროსული გზა, როგორც პითაგორელებმა – თავიანთი მოძღვრისა, რასაც დღემდე ცხოვრების პითაგორულ წესს უწოდებენ და რითაც მკვთრად განირჩევიან სხვებისგან.

– არაფერ ამგვარს ჰომეროსზე არ გადმოგვცემენ, სოკრატე. თვით კრეოფილეც, რომელიც ჰომეროსთან დაახლოებული კაცი უნდა ყოფილიყო, თავისი აღზრდით კიდევ უფრო სასაცილო ჩანს, ვიდრე მისი სახელი, თუკი მართალია, რასაც ჰომეროსზე გადმოგვცემენ; გადმოცემით კი იმას გადმოგვცემენ, რომ თანამედროვეებს არაფრადაც არ მიაჩნდათ თურმე.

– დიახ, ასე ამბობენ, მაგრამ როგორ გგონია, გლავკონ, ჰომეროსს რომ მართლაც შესძლებოდა ადამიანების აღზრდა და მათი სრულყოფა, ხოლო ამ საქმეში მიბაძვა კი არ გამოეყენებინა, არამედ ცოდნა, ნუთუ უამრავ მიმდევარს და თაყვანისმცემელს ვერ შეიძენდა? პროტაგორა აბდერელი, პროდიკე კეოსელი და სხვანი და სხვანი პირადი ურთიერთობის წყალობით არწმუნებენ თავიანთ თანამედროვეებს, რომ განსწავლისა და განათლების გარეშე ვერც თავიანთ შინაურ და ვერც სახელმწიფო საქმეებს ვერ გაართმევენ თავს, და, აი, ამ სიბრძნის გულისთვის მოწაფეებს ისე უყვართ ისინი, რომ ლამის თავზე დაისვან. ნუთუ ჰომეროსს, თუკი მართლა შეეძლო კაცთა სიქველის სრულყოფა, და ჰესიოდესაც ხალხი იმის ნებას მისცემდა, რომ მოხეტიალე რაფსოდების ცხოვრებით ეცხოვრათ და არ აიძულებდა მათ ერთ ადგილას დამკვიდრებულიყვნენ, ხოლო თუ ვერ დაიყაბულებდა, განა ფეხდაფეხ არ გაჰყვებოდნენ ყველგან, ოღონდ კი მათგან რამე ესწავლათ?

– რასაც შენ ამბობ, მე მგონია, სრული სიმართლეა, სოკრატე.

– მაშ, რა ვქნათ, ხომ არ ვაღიაროთ, რომ ყველა პოეტი, ჰომეროსიდან მოყოლებული, სიქველის მოჩვენებითი ხატებისა და სხვა მისთანათა უბრალო მიმბაძველია, მაგრამ ვერასოდეს ვერ აღწევს ჭეშმარიტებას? ასე, ჩვენი წეღანდელი თქმისა არ იყოს, მხატვარმა შეიძლება დახატოს ხარაზი და ნამდვილ ხარაზადაც კი მოაჩვენოს ხალხს, თუმცა ხარაზის ხელობისა არც მას და არც მისი ნახატის მაყურებელს საერთოდ არა გაეგებათ რა: ისინი მხოლოდ ფერებისა და ხაზების მიხედვით მსჯელობენ.

– რა თქმა უნდა.

– მე მგონია, იგივე ითქმის პოეტებზედაც, სიტყვებისა და ხატოვანი გამოთქმების მეშვეობით გარკვეული ფერადოვნებით რომ წარმოგვიჩენენ ამა თუ იმ ხელოვნებას ან ხელოსნობას, თუმცა არცერთის არა გაეგებათ რა და მხოლოდ მიბაძვით გადიან ფონს, ასე რომ, არანაკლებ უმეცარსა და მხოლოდ სიტყვების ჟღერადობით თავბრუდასხმულ მსმენელს ეჩვენება, რომ ეს საუცხოოდ არის ნათქვამი, მიუხედავად იმისა, პოეტი რიტმული და ჰარმონიულად წყობილი სიტყვით ხარაზის ხელობაზე მსჯელობს თუ საომარ ხელოვნებაზე, – იმდენად მომნუსხველია პოეტური სამკაულების ბუნებრივი ხიბლი. მაგრამ თუ პოეტურ ქმნილებებს მუსიკალური ხელოვნებით მინიჭებულ ფერადოვნებას ჩამოვაცილებთ, მოგეხსენება, რა უღიმღამოდ წარმოგვიჩნდებიან შიშველი სახით; თვითონაც ხომ შეგინიშნავს ეს?

– დიახ.

– განა ახალგაზრდობაში მშვენიერ, მაგრამ ხანდაზმულობაში გაცრეცილ და გახუნებულ სახეებს არა ჰგვანან?

– ძალიან.

– ერთსაც დაუკვირდი: ვინც ლანდებსა თუ ხატებს ქმნის, ესე იგი, როგორც ჩვენ ვუწოდებთ, – მიმბაძველი, საერთოდ ვერ ერკვევა, რა არის ნამდვილი არსი და მხოლოდ მის მოჩვენებით მხარეს იცნობს; ასეა, არა?

– დიახ.

– შუა გზაზე ნუ შევწყვეტთ სიტყვას და რაც ვთქვით, სრულად განვიხილოთ.

– გისმენ.

– ჩვენ ვამბობთ, რომ მხატვარს შეუძლია შექმნას სადავე და ლაგამი.

– დიახ.

– დამზადებით კი სარაჯი და მჭედელი ამზადებენ მათ.

– რა თქმა უნდა.

– განა მხატვარმა იცის, როგორი უნდა იყოს სადავე და ლაგამი? ეს თვით მათმა დამამზადებლებმა – სარაჯმა და მჭედელმაც კი არ იციან, არამედ მხოლოდ იმან, ვინც მათ იყენებს, ესე იგი, მხედარმა, არა?

– დიახ.

– განა იგივე არ ითქმის ყველა სხვა საგნის მიმართაც?

– როგორ?

– ყოველ საგანს სამი სხვადასხვა ხელოვნება ესადაგება: მისი გამოყენების, დამზადებისა და გამოსახვის ხელოვნება.

– დიახ.

– მაგრამ რას ეთანაფარდება ავეჯის, ცოცხალი არსების ან მოქმედების თავისებურება, სილამაზე და სრულქმნილება, თუ არა მის გამოყენებას, რისთვისაც ის შექმნა ადამიანმა თუ ბუნებამ?

– სხვას არაფერს.

– მაშასადამე, ყველაზე დიდი გამოცდილების მქონე იქნება ის, ვინც ამა თუ იმ საგანს იყენებს და თავისი გამოცდილების მიხედვით შეუძლია მისი ნახელავის ავ-კარგზე მიუთითოს ამავე საგნის გამკეთებელს. ასე, მაგალითად, ფლეიტაზე დამკვრელი ფლეიტის ოსტატს უჩვენებს, როგორი ფლეიტა სჯობს საკრავად, ან როგორ უნდა დამზადდეს იგი, და ოსტატიც ყურად იღებს მის რჩევას.

– უეჭველად.

– ამრიგად, ვინც იცის, საკრავის ავ-კარგს უჩვენებს იმას, ვინც მცოდნეს ენდობა და მისი მითითების მიხედვით აკეთებს საკრავს.

– დიახ.

– მაშასადამე, ამა თუ იმ საგნის სრულქმნილებისა და ნაკლის შესახებ ამ საგნის გამკეთებელს სწორი წარმოდგენა ექმნება მცოდნესთან ურთიერთობის წყალობით და ძალაუნებურად გაიზიარებს მის მითითებებს; მაგრამ მცოდნე მხოლოდ ისაა, ვინც ამ საგანს იყენებს.

– რა თქმა უნდა.

– რაც შეეხება მიმბაძველს, გამოცდილებით იძენს ცოდნას იმ საგნების შესახებ, რომლებსაც ხატავს, – რამდენად კარგი და სრულქმნილია თვითეული მათგანი, – თუ მცოდნესთან ურთიერთობის წყალობით იძენს სწორ წარმოდგენას მათზე და მცოდნისავე მითითებებს ეყრდნობა, თუ როგორ დახატოს ისინი.

– არც ერთის და არც მეორის წყალობით.

– ესე იგი, მიმბაძველს არც ცოდნა ექნება და არც სწორი წარმოდგენა იმ საგნების შესახებ, რომლებსაც ხატავს.

– როგორც ჩანს, არა.

– დიდებული შემოქმედი კი უნდა იყოს ამნაირი მიმბაძველი.

– არც ისე.

– მაგრამ ის კვლავაც მიბაძავს საგნებს, თუმცა არ ეცოდინება მათი ავ-კარგი; ამიტომ, როგორც ჩანს, მშვენიერად წარმოგვიჩენს იმას, რაც მშვენიერად ესახება ბრბოს და უმეცართ.

– მეტის თავი რომ არა აქვს.

– ამ მხრივ, ეტყობა, სრულ თანხმობას მივაღწიეთ: ჯერ ერთი, მიმბაძველმა ბევრი არაფერი იცის იმ საგნისა, რომელსაც ბაძავს და, ეგეც არ იყოს, მისი შემოქმედება დარბაისელი კაცისთვის შეუფერებელი ბავშვური თავშექცევაა. ტრაგიკული პოეზიის ყველა შემოქმედი, მიუხედავად იმისა, იამბიკურ ლექსს იყენებს თუ ეპიკურს, უპირატესად მიმბაძველია.

– რა თქმა უნდა.

– კი მაგრამ, ზევსის გულისთვის, განა ამნაირი მიბაძვა რაღაც ისეთს არ მიემართება, რაც მესამე ადგილზე დგას, ნამდვილი არსიდან მოყოლებული?

– დიახ.

– მეორეს მხრივ, ადამიანის რომელ საწყისზე ახდენს მიბაძვა ზემოქმედებას?

– რა ზემოქმედებას გულისხმობ?

– აი, რას: ერთი და იგივე სიდიდე, იმის მიხედვით, შორიდან ვუყურებთ თუ ახლოდან, თანაბარი როდი ჩანს.

– მართლაც.

– ზუსტად ასევე, საგნები ან ტეხილნი ჩანან, ან სწორნი, იმის მიხედვით, წყალში ვაკვირდებით მათ თუ წყლის გარეთ, და მათი ჩაზნექილობაც და ამოზნექილობაც მზერის მცდარობის შედეგია, რასაც ამავე საგანთა შეფერილობა იწვევს. ცხადია, რომ ამნაირი მცდარობა ნიშნეულია ჩვენი სულისთვის და ჩვენი ბუნების სწორედ ამ თავისებურებას ემყარება მხატვრობაც მთელი თავისი ხიბლით, თვალთმაქცთა ოინბაზობაც და სხვა მისთანანი.

– მართალს ბრძანებ.

– მაგრამ განა ამ მცთარობის გასაქარწყლებლად არ იქნა აღმოჩენილი ძალზე ქმედითი საშუალება გაზომვის, გამოთვლისა თუ აწონის სახით? ასე რომ, ჩვენში მთავარია არა სიდიდის და სიპატარავის, სიმრავლისა და სიმძიმის მოჩვენებითი ცვალებადობა, არამედ გაზომვის, გამოთვლისა და აწონის უნარი.

– რა თქმა უნდა.

– ყოველივე ეს კი ჩვენი სულის გონივრული საწყისის საქმეა, არა?

– რასაკვირველია.

– ხშირი გაზომვების წყალობით ამ საწყისმა აღმოაჩინა, რომ ზოგიერთი საგანი უფრო დიდია, ზოგი – უფრო პატარა, ზოგი კი – ერთმანეთის ტოლი, თუმცა ეს საგნები, იმავდროულად, ურთიერთსაპირისპირო სახით წარმოგვიჩნდებიან ჩვენ.

– დიახ.

– ჩვენ კი ვამტკიცებდით, რომ ერთსა და იმავე საწყისს ერთსა და იმავე დროს შეუძლებელია ორი საპირისპირო აზრი ჰქონდეს ერთსა და იმავე საგანზე.

– და მართალნიც ვიყავით.

– მაშასადამე, ჩვენი სულის ის საწყისი, რომელიც საგნებზე მათი ზომების საპირისპიროდ მსჯელობს, შეუძლებელია იგივეობრივი იყოს იმ საწყისისა, ამ ზომების შესაბამისად რომ აღიქვამს საგნებს.

– რა თქმა უნდა, შეუძლებელია.

– ის, რაც ჩვენს გაზომვას და გამოთვლას ენდობა, ჩვენი სულის უკეთესი საწყისია.

– უეჭველად.

– ხოლო ის, რაც ამას უპირისპირდება, უარესი საწყისი უნდა იყოს.

– უცილობლად.

– სწორედ ამ დასკვნისკენ მიმყავდი, როცა ვამტკიცებდი, რომ მხატვრობის, ისევე, როგორც ყველა მიმბაძველობითი ხელოვნების ქმნილებები შორს დგანან სინამდვილისგან და მათ საქმე აქვთ ჩვენი სულის იმ საწყისთან, რომელიც ასევე შორსაა გონივრულობისაგან, რის გამოც შეუძლებელია ყოველივე იმის თანამდგომი და ხელშემწყობი იყოს, რაც ჯანსაღია და ჭეშმარიტი.

– მართლაც.

– ასე რომ, თავისთავად დაბალი მიმბაძველობითი ხელოვნება დაბალთანავე შეუღლების შედეგად დაბალსვე აძლევს დასაბამს.

– როგორც ჩანს.

– ეს მხოლოდ იმ მიმბაძველობით ხელოვნებას ეხება, რომელსაც მზერით აღვიქვამთ, თუ იმასაც, სმენით რომ აღიქმება და პოეზია ჰქვია სახელად?

– ცხადია, ამ უკანასკნელსაც.

– ნუ ვენდობით მარტოოდენ მოჩვენებით მსგავსებას პოეზიასა და ფერწერას შორის, არამედ განვიხილოთ სულის ის საწყისიც, რომელთანაც საქმე აქვს პოეტურ მიმბაძველობას, და ვნახოთ, ღირსეულია ეს საწყისი თუ უბადრუკი.

– ეს მართლაც უნდა ვნახოთ.

– მოდი, ასეთი კითხვა დავსვათ: მიმბაძველობითი პოეზია ადამიანს გვიხატავს როგორც იძულებით ან ნებსით მოქმედს, ამ მოქმედების საფუძველზე კი ის ფიქრობს, რომ ან კარგად მოიქცა, ან ცუდად, და ყველა ამ ვითარებაში ან წუხს, ან ხარობს. თუ ის სხვა რამესაც გვიხატავს, გარდა ამისა?

– სხვას არაფერს.

– კი მაგრამ, ყველა ამ ვითარებაში ადამიანი აუმღვრეველი რჩება? თუ როგორც მზერით აღქმადი საგნების ჭვრეტისას მასში თავს იჩენდა შინაგანი წინააღმდეგობა და ურთიერთსაპირისპირო წარმოდგენები ამ საგნებზე, თავის საკუთარ მოქმედებებთან მიმართებისას მისი სული ასეთსავე გაორებას განიცდის და ურთიერთსაპირისპირო შეხედულებათა ჭიდილის ასპარეზად იქცევა? თუმცა, გამახსენდა, რომ ახლა სულაც არ გვჭირდება ამის მტკიცება, რადგანაც ზემოთ ბევრი ვიმსჯელეთ და დაბეჯითებითაც დავასაბუთეთ, რომ ჩვენი სული სავსეა შინაგანი წინააღმდეგობებით, ერთდროულად რომ იჩენენ თავს.

– მართალია.

– დიახ, მართალია, მაგრამ ჩემის აზრით, ახლა მაინც აუცილებლად უნდა განვიხილოთ ის, რაც მაშინ გამოგვრჩა.

– რა?

– ჩვენ ვამბობდით, რომ ნამდვილი ადამიანი სხვებზე უფრო ადვილად იტანს თავს დატეხილ უბედურებას, ვთქვათ, შვილის სიკვდილს თუ მისთვის რაღაც ძვირფასის დაკარგვას.

– რა თქმა უნდა.

– ახლა კი ესეცა ვნახოთ: ამნაირი ადამიანი საერთოდ არ იგლოვებს (რაკიღა ეს წარმოუდგენელია), თუ გარკვეულწილად უფრო თავდაჭერილი იქნება თავისი მწუხარების გამოხატვისას?

– ეს უკანასკნელი უფრო სავარაუდოა.

– ამის შემდეგ ესეც მითხარი: როგორ გგონია, როდის დაუპირისპირდება უფრო მტკიცედ თავის მწუხარებას და მეტ წინააღმდეგობას გაუწევს მას: ხალხის თვალწინ თუ როცა მარტოა?

– ხალხის თვალწინ.

– სიმარტოვეში კი, ჩემის აზრით, თავს ვეღარ შეიკავებს და მწარედ ატირდება, რასაც, ალბათ, ვერ გაბედავდა, რომ სცოდნოდა, ვიღაც მიყურებსო. და, საერთოდ, ბევრ ისეთ რამესაც ჩაიდენდა, რასაც ნამდვილად არ მიუტევებდა სხვებს.

– ასე, – თქვა მან.

– რაც მას აიძულებს წინააღმდეგობა გაუწიოს მწუხარებას, გონებაა და კანონი, ხოლო რაც მწუხარებისაკენ უბიძგებს, – თვით ტანჯვა?

– დიახ.

– მაგრამ რაკი ადამიანს ერთი და იმავე საბაბით ერთდროულად ორი ურთიერთსაპირისპირო სწრაფვა აღეძვრის, შეიძლება ითქვას, რომ მასში ორი სხვადასხვა საწყისი უნდა იყოს.

– რა თქმა უნდა.

– ერთი უსიტყვოდ ემორჩილება კანონის მბრძანებლურ კარნახს.

– როგორ?

– კანონი ბრძანებს, რომ უბედურებაში ყველაზე უკეთესია ინარჩუნებდე სიმშვიდეს და გასაქანს არ აძლევდე მწუხარებას, რადგანაც არავინ იცის, რა არის კარგი და რა არის ცუდი ამაში, და რამდენიც არ უნდა ივალალო, მაინც ვერაფერს გახდები. ადამიანურ საქმეთაგან ერთიც არ იმსახურებს იმას, რომ მეტისმეტად დიდი მნიშვნელობა მიანიჭო, მწუხარება კი ხშირად აბრკოლებს იმას, რასაც შეეძლო მწედ მოგვვლენოდა ამნაირ ვითარებაში.

– რას გულისხმობ?

– საჭიროა გავერკვეთ იმაში, რაც დაგვემართა; აქ, როგორც კამათლებით თამაშში, ბედისწერის დარტყმებს უნდა დავუპირისპიროთ ყველა ის საშუალება, რასაც გონება მიიჩნევს უმჯობესად. პატარა ბავშვებს ხომ არ უნდა ვემსგავსოთ, როგორც კი რამე დაუშავდებათ, მაშინვე ხელს რომ იტაცებენ მტკივან ადგილზე და გულამოსკვნილი ტირიან. არა, უნდა მივაჩვიოთ სული იმას, რომ დაუყოვნებლივ შეუდგეს მკურნალობას, რათა აღიდგინოს დანაკარგი, დაიცხროს ტკივილი და წამლობით ჩაახშოს მწუხარე მოთქმა-გოდება.

– ყველაზე მართებული იქნებოდა ასე დავხვედროდით ბედისწერის დარტყმებს.

– ჩვენი უკეთესი საწყისი სწორედ ასე მისდევს გონების ხმას.

– ცხადია.

– უარეს საწყისს კი, რომელიც არ ივიწყებს ტანჯვა-წამებას და ვერ ძღება მწარე გმინვით, ჩვენ უგუნურს, უქნარას და მხდალს ვუწოდებთ.

– დიახ.

– სულის აღგზნებადი საწყისი ხშირად ექვემდებარება მრავალფეროვან მიბაძვას, ხოლო გონივრული და თვინიერი ზნე ადამიანისა, რომელიც ყოველთვის ინარჩუნებს თვითიგივეობას, ძნელი მისაბაძია, მაგრამ თუ მაინც მოახერხეს მისი მიბაძვა, ძნელად თუ ვინმე გაუგებს რასმე, მით უმეტეს სახალხო ზეიმის ან თეატრალური წარმოდგენების დროს, სადაც უამრავი ხალხი იყრის თავს, რადგან მიბაძვა, რომელსაც ბრბოს შესთავაზებდნენ, მისთვის სრულიად უცხო სულიერი მდგომარეობის მიბაძვა იქნებოდა.

– დიახ, სრულიად უცხოსი.

– ცხადია, მიმბაძველ პოეტს ცოტა რამა აქვს საერთო სულის გონივრულ საწყისთან და მის დასაკმაყოფილებლად როდი სრულყოფს თავის ხელოვნებას, რადგანაც მხოლოდ იმას მიელტვის, რომ წარმატებას მიაღწიოს ბრბოის წინაშე. ის მხოლოდ აღგზნებად და ცვალებად ზნეს მიმართავს, რომელიც ადვილად ექვემდებარება მიბაძვას.

– რა თქმა უნდა.

– მაშასადამე, ჩვენ უფლება გვაქვს ხელი ჩავჭიდოთ ამნაირ პოეტს და მხატვრის გვერდით მივუჩინოთ ადგილი, რომელსაც ძალიანა ჰგავს იმით, რომ, ჭეშმარიტების თვალსაზრისით, უფასურ ნაწარმოებებს ქმნის, და იმითაც, რომ სულის იმავე საწყისთანა აქვს საქმე და არა უკეთესთან. ასე რომ, მართალნი ვიქნებოდით, თუკი მას არ მივიღებდით ჩვენს მიერ დაარსებულ სახელმწიფოში, რომელსაც ბრძნული კანონები მართავენ; არ მივიღებდით იმიტომ, რომ აქეზებს, ასაზრდოებს და ამტკიცებს სულის უარეს საწყისს, უკეთესს კი ღუპავს. ასეთია იმ სახელმწიფოს ხვედრიც, რომლის მმართველობასაც უღირსებს უგდებენ ხელში, ღირსეულებს კი მუსრს ავლებენ. ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ასევე იქცევა მიმბაძველი პოეტიც, უარესი საწყისის წაქეზებით უკეთურ მმართველობას რომ ამკვიდრებს თვითეული ადამიანის სულში, საწყისისა, რომელიც ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებს უდიდესსა და უმცირესს, ერთსა და იმავეს ხან დიდად სახავს, ხან კი – პატარად, და ამრიგად ქმნის ხატებებს, რომლებიც ძალზე შორს არიან სინამდვილისგან.

– უცილობლად.

– მაგრამ ჩვენ ჯერ კიდევ არ წაგვიყენებია პოეზიისათვის ყველაზე მძიმე ბრალდება: მას შეუძლია თვით ნამდვილი ადამიანის სულიც კი შებღალოს თავისი ზემოქმედებით, რასაც ძალზე ცოტანი თუ აღწევენ თავს. აი, რა არის ყველაზე საშინელი.

– თუ ასეა, უფრო საშინელი რა უნდა იყოს?

– მომისმინე და თავად განსაჯე: როცა ჩვენს შორის თვით ყველაზე უკეთესნიც კი ჰომეროსსა თუ რომელიმე სხვა ტრაგიკოს პოეტს უსმენენ, მწუხარებით შეპყრობილ გმირს რომ გვიხატავენ, რომელიც ბედის სამდურავით სავსე სიტყვას წარმოთქვამს, სხვებს კი აიძულებს ზარს ამბობდნენ და მჯიღს იცემდნენ მკერდში, – როგორც მოგეხსენება, ამ შთაბეჭდილებას აყოლილნი, გმირის განცდების კვალდაკვალ, თვითონაც ერთგვარ სიამოვნებას განვიცდით, მასთან ერთად რომ ვიტანჯებით და გულსაკლავად დავტირით ყოველივე ამას. ჩვენ ვაქებთ და ვადიდებთ იმ პოეტს, რომელიც სწორედ ამ განწყობილებას იწვევს ჩვენში.

– როგორ არ მომეხსენება.

– მაგრამ როცა უბედურება ჩვენ თვითონ გვატყდება თავს, შეგიმჩნევია თუ არა, რომ სრულიად საპირისპირო ქცევით ვიკვეხნით – ვცდილობთ შევინარჩუნოთ სიმშვიდე და აუმღვრევლობა, როგორც შეშვენის კაცს, ხოლო ის, რასაც ზემოთ ვაქებდით, ქალებისთვისაა ნიშნეული.

– როგორ არ შემიმჩნევია.

– მერედა, განა მოსაწონია იმისი ქება, ვისი დანახვაც არამცთუ გვანატრებინებს, ნეტავი შენ გგავდეო, თვით ამის გაფიქრებაც კი სირცხვილით დაგწვავს, – დიახ, ვისი დანახვაც, ნაცვლად იმისა, რომ ზიზღს ჰგვრიდეს, სიამოვნებას ანიჭებდეს და ქების ღირსად მიაჩნდეს ხალხს?

– არა, ვფიცავ ზევსს, უაზრობას უფრო ჰგავს.

– დიახ, თუ ამ მხრივაც შეხედავ საქმეს...

– რა მხრივ?

– თუ დაუკვირდები, ამ შემთხვევაში პოეტები სიამოვნებას ჰგვრიან და ატკბობენ ჩვენი სულის იმ საწყისს, რომელსაც ჩვენი საკუთარი უბედურების დროს ყოველნაირად ვცდილობთ თავი დავუჭიროთ და გასაქანი არ მივცეთ; არადა, თავისი ბუნებრივი მიდრეკილების გამო, სწორედ მას სურს ტირილით მოიოხოს და მწუხარებით იჯეროს გული. მეორეს მხრივ, ჩვენი სულის უკეთესი საწყისი, ჯერ კიდევ არასაკმარისად განმტკიცებული გონებისა და ჩვეულების მიერ, თავის ზედამხედველობას ასუსტებს ამ მოტირალ საწყისზე და სხვისი ვნებების შემყურეს ჰგონია, თითქოს თვითონ მას სრულიადაც არ ბღალავს იმითი ტკბობა, რომ ეს სხვა, თუნდაც სიქველეზედაც დებდეს თავს, ღირსეულად ვერ გამოხატავს თავის მწუხარებას; ამიტომაც აქებს, თანაულმობს და იმასაც კი ფიქრობს, რომ ეს თვითონ მასაც ამდიდრებს, ასე რომ, არასდიდებით არ ისურვებდა თავისი ზიზღი გამოეხატა მთელი ნაწარმოების მიმართ, და, ამრიგად, მოეკლო ეს სიამოვნება. მე მგონია, იშვიათად თუ ვინმე უწევს ანგარიშს იმას, რომ სხვისი განცდები გადამდები ძალით მოქმედებენ ჩვენზე: თუკი ისინი მძაფრ სიბრალულს აღძრავენ სულში, ძნელია თავი დავაღწიოთ ასეთსავე სიბრალულს ჩვენი საკუთარი უბედურებისას.

– მართალს ბრძანებ, – თქვა მან.

– განა იგივე არ ითქმის იმაზე, რაც სასაცილოა? თუკი, ერთის მხრივ, უფრთხი იმას, ვაითუ ხალხი ვაცინოო, მეორეს მხრივ კი სიამოვნებით უყურებ კომიკურ წარმოდგენებს ან ვიწრო წრეში ავყიათა უგვან ლიზღობას, მაგრამ, როგორც უკეთურს, ზიზღით არ უყურებ ამას, მაშინ ზუსტად ისე იქცევი, როგორც გულის აჩუყებისას. შენ გონებით თრგუნავ ღლაბუცისა თუ ქილიკის ჟინს, მაგრამ ზემოთ ჩამოთვლილ შემთხვევებში სრულ გასაქანს აძლევ მას, და ხშირად, შინაურებს შორის, შენდა შეუმჩნევლად თვითონვე იქცევი კომედიების მთხზველად.

– მართლაც.

– სიყვარული, მრისხანება, სულის ყველა სასიამოვნო თუ უსიამოვნო ვნება, რაც, ჩვენი მტკიცებით, თან ახლავს ჩვენსავ მოქმედებას, – ყოველივე ეს პოეტურ მიმბაძველობას იწვევს ჩვენში. ის ასაზრდოებს და რწყავს ყოველივე იმას, რაც აჯობებდა დამჭკნარიყო, და ჩვენს სულს მათ მბრძანებლობას ვუქვემდებარებთ, თუმცა ჩვენ თვითონ უნდა მოგვეთოკა ისინი, რათა უკეთესობას და ბედნიერებას ვწეოდით, ნაცვლად იმისა, რომ უარესნი და უბედურნი ვყოფილიყავით.

– სხვა რამეს ვერც ვიტყოდი.

– ამრიგად, როცა ჰომეროსის თაყვანისმცემლებს შეხვდები, გლავკონ, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ამ პოეტმა აღზარდა ელადა და ადამიანურ საქმეთა წარმართვისა და განათლებისათვის გულმოდგინედ უნდა ვსწავლობდეთ მას, რათა მის სიბრძნეს შევუწონოთ მთელი ცხოვრება, – კეთილმოსურნედ და ალერსიანად მოეპყარი მათ, ვინაიდან ისინი, შეძლებისდაგვარად, შესანიშნავი ადამიანები არიან, დაუთმე და დაეთანხმე ამ ხალხს, რომ ჰომეროსი ყველაზე დიდი შემოქმედი და ტრაგიკოსთა შორის პირველი პოეტია, მაგრამ ნუ დაგავიწყდება, რომ ჩვენს სახელმწიფოში მისაღებად მიგვაჩნია მხოლოდ ღმერთებისადმი მიძღვნილი ჰიმნები და კეთილშობილ კაცთა სახოტბო სიმღერები. ხოლო თუ მათ მაგივრად ვნებიან მუზას მიიღებ, გინდ მელიკური იყოს და გინდ ეპიკური, მაშინ სახელმწიფოში სიამოვნება და ტანჯვა გაგიბატონდება კანონისა და ზოგადი საწყისის ნაცვლად, რაც, საყოველთაო აღიარებით, ყოველთვის ყველაფერზე უმჯობესია.

– მართალს ბრძანებ.

– დაე, ეს იყოს ჩვენი თავისმართლება პოეზიის წინაშე, სახელმწიფოდან რომ გავაძევეთ მისი ბუნების გამო. საამისოდ ხომ საკმაო საფუძველი გვქონდა. მაგრამ სისასტიკესა და გაუთლელობაში რომ არ დაგვდოს ბრალი, აქვე დავძენთ, რომ ოდითგანვე შეინიშნება ერთგვარი უთანხმოება ფილოსოფიასა და პოეზიას შორის. მრავალრიცხოვანი ანდაზები, როგორც მაგალითად, – «აი, ძაღლი, პატრონს რომ უღრენს და უყეფს», «დიდი კაცია ბრიყვთა ფუჭსიტყვაობაში», «ბრძენკაცთა ბრბო ზევსსაც სძლევს», «წვრილმანებს ჩაჰკირკიტებენ, ესე იგი, ღატაკები არიან» და სხვა მისთანანი ნათლად მოწმობენ მათ ძველისძველ უთანხმოებას. და მაინც, თუ მიმბაძველობითი პოეზია, რომელიც მიზნად ისახავს ხალხის გართობას, ერთ საბუთს მაინც მოიტანს იმის დასტურად, რომ ის საჭიროა სრულყოფილი წყობილების მქონე სახელმწიფოში, ჩვენ სიამოვნებით მივიღებთ მას. თვითონვე ვაღიარებთ, რომ მონუსხულნი ვართ მისი ხიბლით. მაგრამ იმისი ღალატი, რაც ჭეშმარიტია, მკრეხელობაა. ისე კი, ჩემო მეგობარო, განა შენც არ გხიბლავს პოეზია, მით უმეტეს, როცა ჰომეროსის პოეზიას ეხება საქმე?

– პირდაპირ მაჯადოებს.

– ამრიგად, თუ ის გამართლდება, სულერთია, მელიკურ პოეზიას ვიგულისხმებთ თუ რომელიმე სხვა ზომით გამართულს, რა თქმა უნდა, განდევნილობიდან დაბრუნების უფლებას მოიპოვებს.

– აუცილებლად.

– ხოლო პოეზიის იმ დამცველებს, რომლებიც პოეტები კი არა, პოეტების მოყვარენი არიან, ჩვენ საშუალებას მივცემთ თუნდაც პროზით დაიცვან იგი და დაგვიმტკიცონ, რომ პოეზია არა მარტო სასიამოვნოა, არამედ სასარგებლოც როგორც სახელმწიფოს, ისე ადამიანის ცხოვრებისთვისაც. მართლაცდა, ხომ გავმდიდრდებოდით, ის არა მარტო სასიამოვნო, სასარგებლოც რომ ყოფილიყო?

– რა თქმა უნდა.

– მაგრამ თუ მისი დაცვა შეუძლებელი შეიქნა, მაშინ, ჩემო ძვირფასო მეგობარო, იმ შეყვარებულებივით უნდა მოვიქცეთ, ოდესღაც რომ უყვარდათ, მერე კი გადაწყვიტეს, რომ ეს სიყვარული უსარგებლო იყო მათთვის, და, მართალია, დიდი ძალისხმევის შედეგად, მაგრამ ბოლოს მაინც უარყვეს იგი. ასე ჩვენშიც – დღევანდელ მშვენიერ სახელმწიფოთა მიერ აღზრდილებშიაც ღვივის სიყვარული ამ პოეზიის მიმართ და ჩვენ წარმატებას ვუსურვებთ მას, ესე იგი, გვინდა, რომ ის არა მარტო საუცხოო, არამედ ჭეშმარიტიც იყოს. მაგრამ ვიდრე თავი არ უმართლებია, ყოველთვის, როცა იძულებულნი ვიქნებით მოვუსმინოთ, მისი ხიბლისაგან თავის დასაცავად შელოცვასავით გავიმეოროთ ის მოსაზრებები, რომლებზედაც წეღან ვმსჯელობდით, და ყოველნაირად ვეცადოთ კვლავ ამ ბალღური სიყვარულის მახეში არ გავებათ. შეუძლებელია სერიოზულად იფიქრო, თითქოს ამნაირი პოეზია სერიოზულია და ჭეშმარიტების წვდომას ცდილობს. მის მსმენელს სიფრთხილე მართებს, რათა მტკიცედ დაიცვას თავისი სულიერი სამყარო და სახელმძღვანელო წესად აქციოს ის, რაც ჩვენს მიერ პოეზიაზე ითქვა.

– გეთანხმები.

– ეს სასტიკი ბრძოლა, ჩემი ძვირფასო გლავკონ, გაცილებით უფრო სასტიკი, ვიდრე ერთის შეხედვით ჩანს, იმის გამო მძვინვარებს, კეთილი უნდა იყოს კაცი თუ უკეთური. ასე რომ, არც პატივი, არც სიმდიდრე, არც სხვა რამ ძალაუფლება და, ასე განსაჯე, არც პოეზია არა ღირს იმად, რომ მათი გულისთვის უგულებელვყოფდეთ სამართლიანობას და ყველა სხვა სიქველეს.

– გეთანხმები, ყოველივე იმის საფუძველზე, რაც ზემოთ ითქვა და, ვფიქრობ, ასევე დაგეთანხმებიან ყველანი.

– მაგრამ ჯერ კიდევ არ განგვიხილავს სიქველის ყველაზე დიდი საზღაური და მისთვის დაწესებული ჯილდო.

– რაღაც დიადს უნდა გულისხმობდე, თუკი ზემოთ ჩამოთვლილ ჯილდოებს აღემატება.

– დიადი რა უნდა იყოს ესოდენ მოკლე დროში? განა ჩვენი სიცოცხლის ყავლი, სიყრმიდან სიბერემდის, უბადრუკი არ არის მარადისობასთან შედარებით?

– უმნიშვნელო და უბადრუკი.

– მერედა, როგორ გგონია, უკვდავი არსება მარადისობაზე კი არა, დროის ამ უბადრუკ შუალედზე უნდა ზრუნავდეს?

– მე მგონია, მარადისობაზე; მაგრამ მაინც რას გულისხმობ?

– ნუთუ ვერა გრძნობ, რომ ჩვენი სული უკვდავია და არასოდეს არ იღუპება?

ამ სიტყვებზე გლავკონმა განცვიფრებით შემომხედა და მითხრა:

– ვერა, ვფიცავ ზევსს, ვერა ვგრძნობ; მაგრამ შენ კი შეგიძლია დამიმტკიცო ეს?

– თუ არა ვცდები, შემიძლია; თუმცა ეს არც შენთვის უნდა იყოს ძნელი.

– ჩემთვის დიახაც ძნელია, მაგრამ სიამოვნებით კი მოგისმენდი, რანაირად განმარტავდი ამ მარტივ საკითხს.

– მაშ, ყური მიგდე.

– შენ ოღონდ ილაპარაკე.

– აღიარებ თუ არა, რომ არსებობს კეთილი და ბოროტი?

– დიახ.

– მაგრამ ამის თაობაზე იმასვე ფიქრობ, რასაც მე?

– როგორ?

– ყოველივე დამღუპველი და დამანგრეველი ბოროტებაა, ყოველივე დამცველი და სასარგებლო კი – სიკეთე.

– დიახ.

– მერედა, როგორ გგონია, არსებობს თუ არა სიკეთე და ბოროტება თვითეული საგნისათვის? ასე მაგალითად, თვალისთვის – ანთება, მთელი სხეულისათვის – სნეულება, პურეულისათვის – ჭვავისრქა, ხე-ტყისათვის – ლპობა, სპილენძისა და რკინისათვის – ჟანგი, ერთის სიტყვით, თვითეულ საგანს მისთვის ნიშნეული ბოროტება და სნეულება მოეძებნება.

– დიახ.

– როცა ესა თუ ის სნეულება შეეყრება ამა თუ იმ საგანს, თანდათანობით შლის, ვიდრე საბოლოოდ არ დაღუპავს და დაანგრევს.

– რა თქმა უნდა.

– მაშასადამე, თვითეულ საგანს მისთვის ნიშნეული ბოროტება და სნეულება სპობს, ხოლო თუ ეს არა სპობს, მაშინ ვერაფერი ვერ შესძლებს მის მოსპობას; რადგანაც სიკეთე, ცხადია, არასოდეს არაფერს სპობს, და იგივე შეიძლება ითქვას იმაზედაც, რასაც ვერც სიკეთედ მივიჩნევთ და ვერც ბოროტებად.

– მართლაც.

– ამრიგად, თუ არსთა შორის ჩვენ ვპოვებთ რაღაც ისეთს, თავისი ბოროტება რომ მოეძებნება, რომელიც მას აუკეთურებს, მაგრამ მთლიანად კი ვერ სპობს, გვეცოდინება, რომ მისი ბუნების მოსპობა შეუძლებელია.

– როგორც ჩანს, – თქვა მან.

– კი მაგრამ განა სულს არ მოეძებნება რაღაც ისეთი, რაც მას აუკეთურებს?

– რა თქმა უნდა, მოეძებნება: ყოველივე ის, რაც წეღან მიმოვიხილეთ, – უსამართლობა, თავაშვებულობა, სიმხდალე, უმეცრება.

– ამ ბიწთაგან რომელიმეს მაინც თუ შეუძლია მისი მოსპობა და განადგურება? დაუკვირდი, მაგრამ ისე კი, რომ არ შევცდეთ და წარმოვიდგინოთ, თითქოს უსამართლო და უგუნური სული თავისი უსამართლობის – სულის ამ ბოროტების გამო იღუპება, როცა დანაშაულში ამხილებენ. არა, ასე იფიქრე: სხეულის ბოროტება – სნეულება – შლის და არღვევს სხეულს, რის შედეგადაც ის უკვე აღარ არის სხეული. ყოველივე ის, რაზედაც წეღან ვლაპარაკობდით, ზუსტად ასევე ირღვევა მასში ფესვგადგმული ბოროტების წყალობით და არყოფნაში გადადის; ასეა, არა?

– დიახ.

– მაშასადამე, ასევე უნდა განიხილო სულის ბუნებაც. შეუძლია თუ არა მასში ფესვგადგმულ ბოროტებას ისე დაშალოს და დაარღვიოს ის, რომ სიკვდილის პირას მიიყვანოს და სხეულს გაჰყაროს?

– არამც და არმც.

– კი მაგრამ, განა უაზრობა არ იქნებოდა იმის მტკიცება, თითქოს უცხო რამ ბოროტებას შეეძლოს ამა თუ იმ საგნის მოსპობა, მის საკუთარ ბოროტებას კი – არა?

– მართლაც რომ უაზრობა იქნებოდა.

– მაშ, დაუფიქრდი, გლავკონ: სხეულს საზრდოსათვის ნიშნეული ამა თუ იმ მანკით გაფუჭებული, ვთქვათ, დაძველებული, დაობებული ან დამპალი საჭმელი როდი ღუპავს. მაგრამ როცა ეს გაფუჭებული საჭმელი სხეულის დასნეულებას იწვევს, მაშინ ჩვენ ვიტყვით, რომ სხეული, მართალია, საჭმლის მეშვეობით, მაგრამ უშუალოდ მაინც მისთვის ნიშნეული ბოროტებით, ანუ სნეულებით იღუპება. საკუთრივ გაფუჭებული საჭმელი კი, რამდენადაც სხეული სხვაა და საჭმელი სხვა, უშუალოდ არასოდეს არ იქცევა სხეულის სიკვდილის მიზეზად, ვიდრე ის, როგორც გარეშე ბოროტება, სხეულში მისთვის ნიშნეულ ბოროტებას არ გამოიწვევს.

– მართალს ბრძანებ.

– მავე მოსაზრებით, თუკი სხეულის სნეულება სულის სნეულებას არ იწვევს, არასოდეს არ ვაღიარებთ, თითქოს სული მისთვის უცხო ბოროტებით იღუპებოდეს, თვით მისთვისვე ნიშნეული ბოროტების გარეშე, და თითქოს ერთი შეიძლება მეორის დაღუპვის მიზეზი იყოს.

– სწორი აზრია.

– ამრიგად, ჩვენ ან უარვყოფთ იმას, რაც ახლახან ითქვა, ან, ვიდრე ეს არ უარუყვიათ, არასდიდებით არ დავიჯერებთ, თითქოს სული ციებ-ცხელებისა თუ სხვა სნეულების, ან კიდევ ადამიანის მოკვლისა თუ იმის გამო იღუპებოდეს, რომ სხეულს ნაკუწ-ნაკუწ აქცევენ, ვიდრე არ დაგვიმტკიცებენ, რომ სხეულის ტანჯვა-წამების გამო სული ნაკლებ სამართლიანი და ნაკლებ ღვთისმოსავი ხდება. როცა ამა თუ იმ საგანში მისთვის ნიშნეული კი არა, უცხო ბოროტება იჩენს თავს, არავის მივცემთ იმის მტკიცების უფლებას, რომ ამის შედეგად სული ან სხვა რამ იღუპება.

– ვერავინ ვერასოდეს ვერ დაამტკიცებს, რომ მომაკვდავის სული სიკვდილის გამო უფრო უსამართლო ხდება.

– მაგრამ თუ ვინმე გაბედავს და ჩვენი მტკიცების წინააღმდეგ გაილაშქრებს, რათა ძალაუნებურად არ აღიაროს, რომ სული უკვდავია, და დაიჩემებს, მომაკვდავი უფრო უსამართლო და ბიწიერი ხდებაო, მაშინ, თუ ის მართალია, ჩვენ ვიტყვით, რომ უსამართლობა უსამართლოსთვის უკურნებელი სენივით სასიკვდილოა, და თავისი ბუნებით სწორედ ეს მომაკვდინებელი ბოროტება კლავს ყველას, ვინც უსამართლოა, – ვის ხელად, ვის კი ნელ-ნელა, – მაშინ როდესაც დღესდღეობით უსამართლოს სიკვდილის მიზეზი ისაა, რომ მას სხვები სჯიან სიკვდილით.

– ვფიცავ ზევსს, – თქვა მან, – უსამართლობა არც ისეთი საშინელება იქნებოდა უსამართლოსთვის, მართლაც მომაკვდინებელი რომ ყოფილიყო: ვინ მოსთვლის, რამდენი უბედურებისგან იხსნიდა მას. მაგრამ, მე თუ მკითხავ, ყველაფერი პირიქითაა: ის მომაკვდინებელია სხვებისთვის, რამდენადაც ამის უნარი შესწევს, თვით უსამართლოს კი წარმოუდგენელ სასიცოცხლო ძალასთან ერთად უშრეტ მხნეობასაც ანიჭებს, როგორც ჩანს, იმდენად შორსაა ყოველივე მომაკვდინებლისაგან.

– კარგად ლაპარაკობ; – ვუთხარი მე, – თუკი სულის საკუთარ უკეთურებას და მანკიერებას არ შეუძლია მისი მოკვლა და მოსპობა, მაშინ ბოროტება, რომლის დანიშნულებაც სხვა საგნის მოსპობაა, ვერც სულს მოუღებს ბოლოს და ვერც სხვა რამეს, გარდა იმისა, რისთვისაც ისაა გამიზნული.

– რა თქმა უნდა, ვერა.

– მაგრამ თუ რაღაცას ვერცერთი ეს ბოროტება – ვერც მისი საკუთარი და ვერც უცხო – ვერა სპობს, ცხადია, ის მარად არსებული უნდა იყოს, ხოლო ის, რაც მარად არსებობს, უკვდავია.

– უცილობლად.

– ასე დავასკვნათ; და თუ ეს ასეა, შენ დაინახავ, რომ სულები ყოველთვის ერთი და იგივენი არიან. რაკი არცერთი არ იღუპება, შეუძლებელია მათი რიცხვი მცირდებოდეს ან იზრდებოდეს. რადგანაც იმისი მატება, რაც უკვდავია, შეიძლება მხოლოდ მოკვდავის ხარჯზე ხდებოდეს. ასე რომ, ბოლოს და ბოლოს, ყველაფერი უკვდავი გახდებოდა.

– მართალს ბრძანებ.

– მაგრამ ამის გამო ჩვენ არც იმას ვფიქრობთ (ჩვენი მსჯელობიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია), თითქოს სულის ჭეშმარიტი ბუნება უსასრულოდ მრავალფეროვანი, არაიგივეობრივი და თავისი თავისაგან განსხვავებული იყოს.

– რას გულისხმობ?

– ძნელია უკვდავი იყოს ის, რაც ნაწილებისაგან შედგება, მით უმეტეს, თუ ეს შედგენილობა არც ისე სრულყოფილია, როგორც წეღან დაგვარწმუნა სულის ბუნების განხილვამ.

– მართლაც ძნელია.

– ხოლო სულის უკვდავება აუცილებლობის ძალით გამომდინარეობს როგორც ჩვენი წეღანდელი, ისე ბევრი სხვა მსჯელობიდანაც. იმის გასაგებად, თუ როგორია სინამდვილეში სულის ბუნება, ხრწნილების მდგომარეობაში კი არ უნდა განვიხილოთ იგი, რომელშიაც დანთქმულია სხეულსა და მრავალ სხვა ბოროტებასთან ურთიერთობის წყალობით, როგორც ამჟამად ვხედავთ, არამედ ისე, როგორიცაა ის წმინდა სახით. სწორედ ამის განხილვა გვმართებს განსჯის წყალობით, და მაშინ ის გაცილებით უფრო მშვენიერად წარმოგვიჩნდება. ამასთანავე, უფრო მკაფიოდ განჭვრეტ სამართლიანობისა თუ უსამართლობის სხვადასხვა ხარისხს და, საერთოდ, ყოველივე იმას, რაც ახლახან გავარჩიეთ. ჯერჯერობით მართებულად ვმსჯელობდით იმაზე, თუ როგორია ამჟამად სული, მაგრამ ჩვენ ვარჩევდით მხოლოდ მის ახლანდელ მდგომარეობას, მსგავსად იმისა, როგორც ზღვის ღვთაების – გლავკოსის შემყურემ ძნელია განჭვრიტო მისი ოდინდელი ბუნება, რადგანაც სხეულის ზოგიერთი ასო მორღვევია, ზოგს ფერი უცვლია, ზოგიც ტალღების თარეშს დაუმახინჯებია და თანაც ზედ იმდენი ნიჟარა, წყალმცენარეები და კენჭები მიჰკვრია, რომ ურჩხულს უფრო ჰგავს, ვიდრე იმას, რაც თავისი ბუნებით იყო. და როცა ჩვენ ვუყურებთ სულს, ურიცხვი სხვადასხვა ბოროტების გამო სწორედ ამ დღეში წარმოგვიჩნდება იგი. თუმცაღა, გლავკონ, ერთ რამესაც უნდა მივაქციოთ ყურადღება...

– რას?

– სულის სწრაფვას სიბრძნისაკენ. ვნახოთ, რა საგნებს ეხება, ან რანაირ ურთიერთობებს მიელტვის, თუკი ღვთაებრივს, უკვდავსა და მარადის მყოფს ენათესავება, და რანაირი გახდებოდა, თუკი, მთლიანად ამნაირი საწყისის მიმდევარი, თავისი სწრაფვისას ამოყვინთავდა იმ მღვრიე მორევიდან, რომელშიაც ამჟამად არის დანთქმული, და ჩამოიფერთხავდა ზედ მიკრულ კენჭებსა და ნიჟარებს. რაკიღა ამქვეყნიური სიამით ტკბობას ცდილობს, რასაც ბედნიერებად სახავენ ზოგიერთნი, ამიტომ ბევრი მიწიერი, ქვაღორღიანი და ველური რამ მიჰკვრია და მიტმასნია; ყოველივე ეს რომ ჩამოეფერთხა, შეიძლებოდა გვეხილა მისი ჭეშმარიტი ბუნება: ერთსახოვანია თუ მრავალსახოვანი, ან რანაირია სხვა მხრივაც. ჯერჯერობით კი, მე მგონია, სათანადოდ გავარჩიეთ სულის ვნებანი და მათი სახეები, რომლებმაც შეიძლება ადამიანის ცხოვრებაში იჩინონ თავი.

– დიახ, სათანადოდ.

– ისიც ხომ სწორია, რომ ჩვენს მსჯელობაში თავიდან ავიცილეთ სამართლიანობის წინააღმდეგ მიმართული ბევრი მოსაზრება, თუმცა არც მისი საზღაურისა თუ მისთვის მიგებული პატივის გამო გვიქია იგი, როგორც იქცევიან, თქვენი აზრით, ჰესიოდე და ჰომეროსი. სამაგიეროდ ჩვენ დავადგინეთ, რომ სამართლიანობა უდიდესი სიკეთეა სულისთვის, და რომ ის გამუდმებით უნდა ცდილობდეს აღასრულოს სამართლიანობა, მიუხედავად იმისა, წილად ხვდა თუ არა გიგესის ბეჭედი და ჰადესის მუზარადი.

– მართალს ბრძანებ.

– ახლა კი ვეღარაფერში შემოგვედავებიან, გლავკონ, თუ გარდა ყველაფრისა, იმასაც დავძენთ, რომ მაინც არსებობს სამართლიანობისა და სხვა სიქველეთა საზღაური, და განვიხილავთ, რა ზომით, ან რანაირად იღებს მას სული ადამიანებისგანაც და ღმერთებისგანაც, როგორც სიცოცხლეში, ისე სიკვდილის შემდეგაც.

– ვერა, ახლა უკვე ვეღარ შემოგვედავებიან.

– მაშ, დამიბრუნებთ იმას, რაც მსჯელობისას გასესხეთ?

– რა?

– მე თქვენ დაგითმეთ და დაგეთანხმეთ იმაში, რომ სამართლიანი ადამიანი შეიძლება უსამართლო ჩანდეს, უსამართლო კი – სამართლიანი. და თუმცა ეს შეუძლებელია დაფარული დარჩეს უკვდავთა და მოკვდავთათვის, მსჯელობის გულისთვის თქვენ მაინც საჭიროდ მიიჩნევდით ამის დაშვებას, რათა თავისთავადი სამართლიანობა ასეთივე უსამართლობისათვის დაგეპირისპირებინათ. ან, იქნებ, აღარ გახსოვს?

– უსამართლო ვიქნებოდი, რომ მეთქვა, აღარ მახსოვს-მეთქი.

– მაგრამ რაკი ამნაირი დაპირისპირება უკვე მოხდა, სამართლიანობის სახელით მოვითხოვ თქვენგან: როგორი პატივის ღირსადაც სცნობენ მას ღმერთებიც და ადამიანებიც, თქვენც ისეთ პატივს უნდა მიაგებდეთ სამართლიანობას, რომელიც სამართლიან კაცს თუნდაც იმით აჯილდოებს, რომ თვითონ მას ასეთ პატივს მიაგებს ყველა. ხოლო ის რომ ჭეშმარიტი სიკეთეა სამართლიანობის ყოველი მიმდევრისათვის, ეს უკვე ცხადვყავით ჩვენ.

– შენი მოთხოვნა სავსებით სამართლიანია.

– მაშ, უწინარეს ყოვლისა, უკანვე დამიბრუნეთ ის, რაც დამათმობინეთ: თითქოს ღმერთები არას დაგიდევდნენ სამართლიანობასა და უსამართლობას.

– გიბრუნებთ.

– და რაკი ღმერთების თვალს არაფერი დაემალება, ზოგი ადამიანი სასურველი იქნება მათთვის, ზოგი კი – საძულველი, როგორც იმთავითვე შევთანხმდით.

– ასეა.

– მაგრამ ვაღიარებთ თუ არა, რომ ყველაფერი, რაც ღმერთებისგან იღებს დასაბამს, უდიდესი სიკეთე იქნება მისთვის, ვინც ღმერთებს უყვართ, თუკი მას თავს არ უნდა დაატყდეს გარდუვალი უბედურება უწინდელი შეცოდების გამო.

– რასაკვირველია, ვაღიარებთ.

– მაშასადამე, იგივე უნდა ვაღიაროთ სამართლიანი კაცის მიმართაც, სულერთია, სიღატაკისთვის იქნება განწირული, სნეულებისა თუ სხვა რაღაც ამგვარისათვის, რაც ბოროტებადაა მიჩნეული: ყოველივე ეს, ბოლოს და ბოლოს, სიკეთედ ექცევა, სიცოცხლეში თუ არა, სიკვდილის შემდეგ მაინც. რადგანაც ღმერთი არასოდეს ხელს არ ააღებს იმას, ვინც სამართლიანობას მიელტვის, სიქველეში იწაფავს თავს და ცდილობს ღმერთს დაემსგავსოს, რამდენადაც ეს შესაძლებელია ადამიანისათვის.

– რა თქმა უნდა, თავის მსგავსს ხელს არ ააღებს.

– უსამართლოს მიმართ კი საპირისპიროს უნდა ვფიქრობდეთ?

– რასაკვირველია.

– სამართლიანი კაცისთვის ღმერთებს სათანადო საზღაური მოეძებნებათ.

– მე მგონია.

– ადამიანებს? განა სინამდვილეში ასე არ ხდება? უსამართლო არამზადები, მთელი თავიანთი სიმარჯვისა და გაქნილობის მიუხედავად, ორმაგი გარბენის მონაწილეებს ჰგვანან, ერთი ბოლოდან მეორემდის სწრაფად რომ გარბიან, მაგრამ მეორიდან პირველისკენ შემობრუნებულთ ძალა აღარა ჰყოფნით; დიახ, ჯერ ქარივით მიჰქრიან, მაგრამ შემდეგ, ქანცგაწყვეტილნი, ქვეყნის სასაცილონი ხდებიან და გამარჯვებულის გვირგვინით შუბლშემკულნი კი არა, თავჩაქინდრულნი და ცხვირჩამოშვებულნი ტოვებენ ასპარეზობას. ნამდვილი მორბენლები კი წარმატებით აღწევენ მიზანს, ჯილდოსაც იხვეჭენ და გამარჯვებულის გვირგვინითაც იმკობენ შუბლს. უმეტესწილად ასეთია სამართლიანთა ხვედრი. მათი ყოველი საქმე, ყოველგვარი წამოწყება თუ ურთიერთობა, ბოლოს და ბოლოს, საყოველთაო პატივისცემას იწვევს; სწორედ ესაა მათი ჯილდო და საზღაური.

– უცილობლად.

– მაშასადამე, შენ უდრტვინველად აიტან, თუ მე იმასვე ვიტყვი სამართლიან ხალხზე, რასაც შენ უსამართლოებზე ამბობდი? დიახ, მე ვიტყვი, რომ მოწიფულობის ასაკს მიღწეულ ყველა სამართლიან კაცს, თუკი თვითონ სურს, შეუძლია თავის ქალაქში ერთ-ერთი მმართველი გახდეს, რომელი ოჯახიდანაც სურს, იქიდან მოიყვანოს ცოლი და თავისი ქალიშვილიც, ვისაც სურს, იმას გააყოლოს ცოლად. მოკლედ, რასაც შენ უსამართლო ხალხზე ამბობდი, ახლა მე სამართლიანთა მისამართით ვიმეორებ. უსამართლო ხალხზე კი იმას მოგახსენებთ, რომ მათ უმრავლესობას ახალგაზრდობაში კიდევაც რომ მოეხერხებინა თავისი ავკაცობის მიჩქმალვა, სიცოცხლის მიწურულს მაინც ამხელენ, შავ დღეს დააყრიან და ქვეყნის სასაცილოდ აქცევენ, უცხოელებიცა და თანამოქალაქენიც აბუჩად აიგდებენ და ცემა-ტყეპასაც არ აკმარებენ: ძელზე გასვამენ და შანთით დადაღავენ; მოკლედ წარმოიდგინე, რომ მთელ ამ ტანჯვა-წამებაზე მაშინ მე ვლაპარაკობდი და არა შენ. რას იტყვი, ნებას მომცემ ასე ვილაპარაკო?

– რა თქმა უნდა: მართალს ამბობ.

– აი, როგორია ჯილდო, საბოძვარი და საზღაური, სამართლიან კაცს რომ მიაგებენ ღმერთებიც და ადამიანებიც, იმ სიკეთეზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, რასაც თვით სამართლიანობა ანიჭებს სამართლიან კაცს.

– ესაა ყველაზე მშვენიერი და ღირსსახსოვარი საზღაური.

– მაგრამ ყოველივე ეს ვერც სიდიდით და ვერც სიმრავლით ახლოსაც ვერ მივა იმასთან, რაც სიკვდილის შემდეგ ელის ორივეს – სამართლიანსაც და უსამართლოსაც. ღმერთმანი, ღირს ამის მოსმენა, რათა ორივემ სათანადო დასკვნა გამოიტანოს ჩვენი საუბრიდან.

– მაშ, თუ ღმერთი გწამს, განაგრძე: უკეთესს რას მოისმენს კაცის ყური?

– ალკინოეს ამბავს კი არ გადმოგცემთ, არამედ ერთი მამაცი კაცის – ერ პამფილიელის, არმენიოსის ძის ნაამბობს. ეს ერი ბრძოლის ველზე დაეცა. ათი დღის შემდეგ, დაღუპული მეომრების ცხედრებს რომ დაუწყეს აკრეფა, ყველა გახრწნილიყო, მხოლოდ ერის გვამს არ გაჰკარებოდა ხრწნილება. ამიტომაც შინ წაასვენეს, რომ დაეკრძალათ. მეთორმეტე დღეს, როცა უკვე კოცონზე იწვა, მოულოდნელად გაცოცხლდა და ხალხს უამბო, რაც სულეთში ეხილა.

      ერის სიტყვებით, როგორც კი სხეულს გაეყარა, მისი სული მრავალ სხვა სულთან ერთად დაადგა გზას და ყველანი ერთ საოცარ ადგილს მიადგნენ, სადაც გვერდი-გვერდ მდებარე ორ ნაპრალს გაეპო მიწა, ზუსტად მათ ზემოთ კი ასევე ორგან გახსნილიყო ზეცა. შუაში მსაჯულები ისხდნენ, რომლებიც განაჩენის გამოტანის შემდეგ უბრძანებდნენ ალალმართალთა სულებს მხარმარჯვნივ გაჰყოლოდნენ ზეცისაკენ მიმავალ გზას, მას შემდეგ, რაც მათი განაჩენის აღმნიშვნელ წარწერას აკრავდნენ მკერდზე. უსამართლოთა სულებს კი მხარმარცხნივ, ქვემოთ მიმავალ გზაზე ანიშნებდნენ და ზურგზე მათი ბოროტმოქმედების ნუსხას აკრავდნენ. როდესაც ერის ჯერმა მოაწია, მსაჯულებმა უთხრეს, ადამიანთა მაცნე უნდა გახდე და, რაც აქ ნახე, ყველაფერი აუწყო მათო; ამიტომაც უბრძანეს, ყველაფრისთვის ედევნებინა თვალყური და ნანახსა და გაგონილს გულდასმით დაჰკვირვებოდა.

      მან იხილა სულები, განაჩენის გამოტანის შემდეგ ცისა და მიწის ორი ნაპრალის გავლით რომ მიდიოდნენ და ორი სხვა ნაპრალით მოდიოდნენ კიდეც: მიწის წიაღიდან ამოდიოდნენ ჭუჭყიანი და მტვერში ამოგანგლული სულები, ზეციდან კი წმინდა სულები ჩამოდიოდნენ. განუწყვეტლივ მომავალ სულებს, ეტყობოდა, გრძელი გზა გამოევლოთ. ყველანი სიამოვნებით ისვენებდნენ მწვანე მდელოზე, როგორც სახალხო დღესასწაულების მონაწილეებს სჩვევიათ. ნაცნობები ერთმანეთს ესალმებოდნენ; მიწის წიაღიდან ამოსულნი ზეციდან ჩამოსულებს ეკითხებოდნენ, რა ხდებოდა ცაში, ზეციდან ჩამოსულებს კი სურდათ მიწის სიღრმიდან ამოსულებისაგან შეეტყოთ მიწისქვეშეთის ამბები. მიწის წიაღიდან ამოსულნი მწუხარებითა და ცრემლების ფრქვევით იგონებდნენ, რამდენი უბედურება გადახდენოდათ თავს მიწისქვეშეთში მოგზაურობისას, ათას წელიწადს რომ გრძელდება, ზეცით ჩამოსულნი კი – ნეტარებასა და თავისი მშვენიერებით გამაოგნებელ სანახაობას.

      მაგრამ ყველაფრის დაწვრილებით განხილვა შორს წაგვიყვანდა, გლავკონ. ხოლო მთავარი, ერის სიტყვებით, აი, რა იყო: ყოველი უსამართლობისა თუ ვისიმე შეურაცხყოფის სასჯელად ყველა უსამართლოსა და შეურაცხმყოფელს ერთი ათად მიაგებდნენ სანაცვლოს (ხოლო ყოველი ნაცვლისგება ას წელიწადს გრძელდება, რადგანაც ასეთია ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობა), რათა სასჯელი ათჯერ უფრო მძიმე ყოფილიყო დანაშაულზე. ასე მაგალითად, თუ ვისიმე გამოისობით, ლაშქრის ან სახელმწიფოს ღალატის შედეგად, დიდძალი ხალხი დაიღუპა და ბევრსაც მონობის უღელი დაედგა ქედზე, ანდა თუ ვინმემ სხვა ბოროტმოქმედს შეუწყო ხელი, ახლა ყოველი დანაშაულის სანაცვლოდ ასჯერ მეტი სატანჯველი უნდა ეტვირთა. მეორეს მხრივ კი, ქველმოქმედს, სამართლიანსა და ღვთისმოსავს დამსახურებისამებრ მიაგებდნენ საზღაურს.

      რას ამბობდა ერი პატარა ბავშვების შესახებ, რომლებმაც დაბადების შემდეგ ძალიან ცოტახანს იცოცხლეს, მოსახსენიებლად არა ღირს. მისი სიტყვებით, ღვთისმოსაობისა თუ ღვთისმგმობლობისთვის, მშობლების პატივისცემისა თუ უპატივცემლობის, აგრეთვე თვითმკვლელობისთვისაც გაცილებით უფრო დიდი საზღაური იყო დაწესებული. ის ყვებოდა, რომ მისი იქ ყოფნისას ერთი სული ეკითხებოდა მეორეს, სად არის არდეიოს დიდიო. ეს არდეიოსი ათასი წლის წინათ პამფილიის ერთ-ერთი ქალაქის ტირანი ყოფილა. გადმოცემით, მოხუცი მამა და უფროსი ძმა მოუკლავს და ბევრი სხვა ბოროტებაც ჩაუდენია. ერი ყვებოდა: სულმა, რომელსაც ამ სიტყვებით მიმართეს, პასუხად თქვაო: «არდეიოსი აქ არ მოსულა და ვერც მოვა. მართლაცდა, ბევრ სხვა საშინელ სანახაობათა შორის ჩვენ ესეც ვნახეთ: როცა მრავალ განსაცდელგამოვლილნი მივადექით ნაპრალს და დავაპირეთ აღმა ავყოლოდით გზას, ანაზდად არდეიოსსა და სხვა სულებს მოვკარით თვალი; იქ თითქმის ყველა ტირანი იყო, უბრალო მოკვდავთაგან კი მხოლოდ უდიდესი ბოროტმოქმედნი. მათაც დააპირეს აღმა აეღოთ გეზი, მაგრამ ნაპრალმა არ მიიღო ისინი: როგორც კი მიუახლოვდებოდა ერთ-ერთი ბოროტმოქმედთაგანი, ბიწიერების სენით სნეული, რომელსაც ჯერ კიდევ ბოლომდე არ გამოესყიდა დანაშაული, ნაპრალი საზარელი ხმით იწყებდა ღრიალს. იქვე გამზადებული იდგნენ ველური არსებები, რომლებსაც თითქოს ალი ასდიოდათ. ღრიალის გაგონებისთანავე ხელი სტაცეს ზოგიერთ ბოროტმოქმედს და სადღაც გააქანეს, არდეიოსს და რამდენიმე უკეთურს კი ხელფეხი შეუკრეს, ყელზე ყულფი ჩამოაცვეს, მიწაზე დასცეს, ტყავი გააძრეს და ეკალ-ბარდებით მოფენილი გზისპირის გასწვრივ წაათრიეს, თანაც ყველა შემხვედრს უხსნიდნენ, რისთვის სჯიდნენ ასე სასტიკად, და ეუბნებოდნენ, სუყველას ტარტაროსში ჩავყრითო». ვინ მოსთვლის, რამდენი შიში გვეჭამა, დასძენდა ერი, მაგრამ ყველაზე მეტად იმისი გვეშინოდა, ვაითუ, რომ მივუახლოვდებით, ნაპრალი აღრიალდესო; ამიტომ ვერაფერი შეედრებოდა ვერცერთის სიხარულს, როცა ჩვენი მიახლოებისას ნაპრალი დუმდა. ასეთი იყო, დაახლოებით, ყოველგვარი განაჩენი და სასჯელი, ისევე, როგორც მათი შესაბამისი ყოველი ჯილდო.

      ვინც მწვანე ველზე შვიდი დღე დაჰყო, მერვე დღეს უნდა ამდგარიყო და გზას გასდგომოდა, რათა ოთხი დღის შემდეგ მიეღწია იმ ადგილისთვის, საიდანაც ჩანს ზემოდან ჩამონაშუქი ნათელი, სხივოსანი სვეტივით რომ განწონის მთელ ცას და მიწას, და ცისარტყელას მოგაგონებთ, ოღონდ უფრო ბრწყინვალეა და წმინდა. სწორედ ამ ნათლის სვეტს მიადგნენ ერთი დღის მგზავრობის შემდეგ და აქ, ამ ნათლის შუაში, თვალი ჰკიდეს ციდან ჩამოშვებულ საკვრელთა ბოლოებს, რადგან ეს ნათელი ცის საკვრელია, როგორც ხომალდის ფერდებზე შემოსალტული გარსაკრავი – ხომალდისა. საკვრელთა ბოლოებზე ანანკეს თითისტარი ჰკიდია, წრიულ მოძრაობას რომ ანიჭებს ყველაფერს. თითისტრის ტარი და კაუჭი ფოლადისაა, კვირისტავი კი – ფოლადისა და სხვა მეტალებისა. კვირისტავის აგებულება ასეთია: გარეგნულად აქაურ კვირისტავებსა ჰგავს, მაგრამ ერის აღწერილობით ისე უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ გარეთა, ყველაზე დიდ და მთლიანად გულამოღებულ კვირისტავში, როგორც ყუთში-ყუთი, ჩადგმულია მეორე ასეთივე, უფრო მცირე კვირისტავი. იგივე ითქმის მესამე, მეოთხე და კიდევ ოთხ სხვა კვირისტავზედაც. სულ ერთმანეთში ჩადგმული რვა კვირისტავია, და ზემოდან რომ დახედო, მათი კიდეები საერთო ღერძის გარშემო განლაგებულ წრეხაზებს ჰგვანან, გარედან თითქოს ერთი მთლიანი კვირისტავის უწყვეტ ზედაპირს რომ ქმნიან, ხოლო ღერძი მერვე კვირისტავის შუაგულშია გაყრილი.

      პირველ, გარეთა კვირისტავს ყველაზე დიდი წრიული ზედაპირი აქვს; მეექვსე კვირისტავი მეორეა სიდიდით; მეოთხე – მესამე; მერვე – მეოთხე; მეშვიდე – მეხუთე; მეხუთე – მეექვსე; მესამე – მეშვიდე, მეორე კი – მერვე. ყველაზე დიდი კვირისტავის წრე ჭრელია; მეშვიდე კვირისტავისა – ყველაზე ბრწყინვალე; მერვისა მეშვიდედან გამოსხივებული სინათლის ფერს სესხულობს; მეორე და მეხუთე კვირისტავის წრე დაახლოებით ერთნაირი ელფერისაა და წინა წრეებზე უფრო ყვითელი; მესამისა ყველაზე თეთრია; მეოთხე – მოწითალო; მეექვსე კი მეორე ადგილზეა სითეთრით. მთელი კვირისტავი მოძრაობისას ერთსა და იმავე წრებრუნვას ასრულებს, მაგრამ, ამასთანავე, შვიდი შინაგანი წრე ნელა ბრუნავს მთელი კვირისტავის მოძრაობის საპირისპირო მიმართულებით. ყველაზე სწრაფად მოძრაობს მერვე წრე; მეორე ადგილზეა თანაბარი სისწრაფით მოძრავი მეშვიდე, მეექვსე და მეხუთე წრე; მესამეზე, ეტყობოდა, საპირისპირო მიმართულებით მოძრავი მეოთხე წრე; მეოთხე ადგილზე მესამე წრეა, მეხუთეზე კი – მეორე. თვით თითისტარი კი ანანკეს კალთაში ბრუნავს.

      თვითეულ წრეზე ფეხმორთხმით ზის თითო სირენა; მათთან ერთად ბრუნვისას ყოველი მათგანი ერთი და იმავე სიმაღლის მხოლოდ ერთ ბგერას გამოსცემს, და ეს რვა ბგერა ჰარმონიულ თანახმიერებად ერწყმის ერთმანეთს. სირენების ირგვლივ, მათგან თანაბრად დაშორებულ სამ ტახტზე სამი სხვა არსება ზის. ესენი მოირები არიან, ანანკეს ასულნი – ლახესისი, კლოთო და ატროპოსი; სამივეს სპეტაკი სამოსი მოსავს და შუბლს გვირგვინი უმკობს. სირენებთან ხმაშეწყობით ლახესისი უმღერის წარსულს, კლოთო – აწმყოს, ატროპოსი კი – მომავალს. კლოთო დროდადრო მარჯვენა ხელს წაჰკრავს კვირისტავის გარეთა წრეს, რათა თანაბრად იბრუნოს, ატროპოსი მარცხენა ხელით ასევე აბრუნებს შინაგან წრეებს, ლახესისი კი რიგრიგობით ეხება ხელით ერთსაც და მეორეთაც.

      იქ მისვლის შემდეგ სულები დაუყოვნებლივ უნდა ხლებოდნენ ლახესისს. ერთმა წინასწარმეტყველმა მწყობრად დარაზმა ისინი, მერე ლახესისის კალთიდან აიღო ყოველგვარი ხვედრი და სიცოცხლის ნიმუში, მაღალ ფიცარნაგზე შედგა და თქვა:

«ანანკეს ასულის, ქალღმერთ ლახესისის სიტყვა: ეფემერულო სულებო! აი, მოკვდავთა მოდგმისათვის სასიკვდილო მეორე მოქცევის დასაბამი. თქვენ კი არ აგირჩევთ წილისყრით თქვენი დემონი, თქვენ თვითონ უნდა აირჩიოთ იგი. ვინც პირველი იქნება წილისყრის შედეგად, პირველი აირჩევს იმ სიცოცხლესაც, რომლითაც უნდა იცოცხლოს აუცილებლობის ძალით. სიქველე ვისიმე ხვედრი როდია: თვითეული თქვენგანი, მეტად თუ ნაკლებად, იმის მიხედვით ეზიარება სიქველეს, პატივს სცემს თუ ზიზღით უყურებს მას. პასუხი თვით ამრჩევს მოეკითხება: ღმერთს როდი მიუძღვის ბრალი».

      ეს რომ თქვა, წინასწარმეტყველმა ყველას უყარა წილი, და თვითეულმა, ერის გარდა, ის წილი აიღო, რომელიც მის ახლოს დავარდა: ერს კი ამის ნება არ ჰქონდა. ვინც აიღო, ყველასათვის ცხადი შეიქნა, მერამდენე იყო წილისყრით. ამის შემდეგ წინასწარმეტყველმა ყველას წინაშე მიწაზე გაშალა სიცოცხლის ნიმუშები, რომელთა რიცხვიც გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე იქ მყოფი სულებისა. აქ ნახავდით მათ ურიცხვ სხვადასხვაობას: როგორც ცხოველური, ისე ადამიანური სიცოცხლის ყველა შესაძლო სახეს. მათ შორის შეხვდებოდით ტირანებსაც, რომელთაგანაც ზოგიერთის მმართველობა სიკვდილამდე გრძელდებოდა, ზოგისა კი შუა გზაზე წყდებოდა და სიღატაკით, განდევნითა და სიგლახაკით მთავრდებოდა. აქ იყო იმ კაცთა სიცოცხლის ნიმუშები, რომელთაც სახელი მოეხვეჭათ თავიანთი გარეგნობით, სილამაზითა და მძლეთამძლეობით, ისევე, როგორც კეთილშობილებითა თუ წინაპართა სიქველით. შესაბამისად, აქვე იყო უჩინო კაცთა, აგრეთვე ქალთა სიცოცხლის მრავალი სხვადასხვა ნიმუში. აქ ერთმანეთში ალუფხულიყო სიმდიდრე და სიღატაკე, სნეულება და ჯანმრთელობა, აგრეთვე შუალედური მდგომარეობანი.

      ადამიანს, ჩემო ძვირფასო გლავკონ, აქ ემუქრება ყველაზე დიდი საფრთხე, ამიტომ თვითეულმა ჩვენგანმა ყველაფერი განზე უნდა გადადოს და, უწინარეს ყოვლისა, იქითკენ მიმართოს მცდელობა, რომ შეძლებისდაგვარად შეიცნოს ეს. იქნებ მიაკვლიოს ადამიანს, რომელიც ასწავლიდა და შეაძლებინებდა ერთმანეთისაგან გაერჩია ცხოვრების უკეთესი და უკეთური წესი, ხოლო იმ შესაძლებლობათაგან, ბედი რომ არგუნებდა წილად, ყველგან და ყოველთვის ამოერჩია უმჯობესი. ამასთანავე, გაეთვალისწინებინა, რა ზემოქმედებას ახდენს სიქველეზე, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში, ყოველივე ის, რაზედაც ზემოთ ვილაპარაკეთ, თავისი თავმოყრისა თუ განმხოლოების წყალობით, რათა, ამრიგად, წინასწარვე ეხილა სიკეთე და ბოროტება, რასაც იწვევს მშვენიერების შერწყმა სიმდიდრესა თუ სიღარიბესთან, სულის გარკვეული განწყობილების თანხლებით, და, იმავდროულად, შეეცნო, რას ნიშნავს კეთილშობილური თუ მდაბიური წარმომავლობა, პირადი ცხოვრება თუ სახელმწიფო საქმიანობა, ძლიერება თუ უძლურება, ნიჭიერება თუ უნიჭობა, ან ბუნებით თანდაყოლილი თუ შეძენილი თვისებები სულისა. ყოველივე ამის შეჯერებითა და სულის ბუნების გათვალისწინებით, ადამიანს შეუძლია არჩევანი მოახდინოს ცხოვრების უკეთეს და უკეთურ წესს შორის: უკეთურად ის მიიჩნევს ცხოვრების იმნაირ წესს, რომელსაც იქამდე მივყავართ, რომ სული უსამართლო ხდება, უკეთესად კი – იმას, რომელიც სულს უფრო სამართლიანს ხდის, ყოველივე დანარჩენს კი არას დაგიდევთ. ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ სიცოცხლეშიც და სიკვდილის შემდეგაც ესაა ადმიანის ყველაზე მნიშვნელოვანი არჩევანი. ჰადესში ფოლადივით მტკიცე რწმენით უნდა ჩახვიდე, რომ ვერც სიმდიდრემ თუ სხვა მისთანა საცთურმა, ვერც ტირანად თუ დესპოტად ქცევის სურვილმა დაგივსოს თვალი, რათა ურიცხვი საზარელი უბედურება არ დაატეხო თავზე ხალხს და არც შენ თვითონ დაითმინო კიდევ უფრო დიდი ბოროტება. ყოველთვის უნდა გაურბოდე ორსავე უკიდურესობას და შეგეძლოს საშუალო გზის არჩევა, როგორც ამ ქვეყნად, ისე საუკუნო სოფლადაც, რადგანაც ესაა ადამიანის ყველაზე დიდი ბედნიერება.

      საიქიოდან მოსული მაცნის თანახმად, წინასწარმეტყველს წილისყრისას ესეც უთქვამს:

«თვით სულ ბოლოს მოსულსაც კი, თუ მკაცრად და ჭკვიანურად ახდენს არჩევანს, შეუძლია ამოირჩიოს არცთუ ურიგო და სასიამოვნო სიცოცხლე. ვინც ყველაზე უმალ ირჩევს, ყურადღებით იყოს, ბოლოს ამრჩევი კი ნუ დაკარგავს მხნეობას».

      ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე – ამბობდა ერი, – მოვიდა ის, ვისაც წილისყრამ პირველობა არგუნა, და დიდი ტირანის სიცოცხლე ირჩია; თავისი უგუნურებისა და უძღები სიხარბის გამო მოახდინა ეს არჩევანი და არც კი დაჰფიქრებია, რა საშინელი შედეგი მოჰყვებოდა ამას: განგების ნებით საკუთარი შვილები უნდა შთაენთქა და ბევრი სხვა ბოროტებაც ჩაედინა. მაგრამ შემდეგ, როცა დაფიქრდა, მკერდს მჯიღი იკრა და მწარედ დაიტირა თავისი ხვედრი, წინასწარმეტყველის გაფრთხილების მიუხედავად რომ აირჩია; მაგრამ ამაში თავის თავს კი არ სდებდა ბრალს, არამედ ბედისწერას, ღვთაებებს, მოკლედ, ყველაფერს, გარდა საკუთარი თავისა. არადა, ის ერთ-ერთი მათგანი იყო, ვინც ზეციდან ჩამოვიდა, და თავისი წინა სიცოცხლე სრულყოფილი წყობილების მქონე სახელმწიფოში გალია. თუმცა მისი სიქველე მხოლოდ ჩვეულებით იყო განპირობებული და არა სიბრძნის სიყვარულით. შეიძლება ითქვას, რომ ზეციდან ჩამოსულთა შორის ცოტა როდი იყო ისეთი სული, ვინც ამ ანკესს წამოეგო, რადგანაც ისინი ჭირთათმენაში როდი იყვნენ გამობრძმედილნი. და პირიქით, მიწის წიაღიდან ამოსულთა უმრავლესობა ნაჩქარევად როდი ახდენდა არჩევანს: მათ ხომ ისედაც უამრავი უბედურება ჰქონდათ გადატანილი და უამრავი უბედურებაც ენახათ. ამიტომ და წილისყრისათვის ნიშნეული შემთხვევითობის გამოც ბევრი სული უარესზე ცვლიდა უკეთეს ხვედრს და პირიქით. თუ ყოველთვის, როცა ადამიანი ამ ქვეყნად მოდის, ის საღად აზროვნებდა და ბედმაც ისე ინება, რომ უკანასკნელთა შორის არ ეყარა წილი, მაშინ, როგორც იმ ქვეყნიდან გვაუწყებენ, მარტო მისი ამქვეყნიური ცხოვრება კი არ იქნება ბედნიერი, არამედ მისი გზაც – ამ წუთისოფლიდან საუკუნო სოფლად და პირუკუ – ნარეკლიან მიწისქვეშეთში კი არ გაივლის, არამედ ზეცის ჰაეროვან სიანკარეში.

      სანახავად ღირდა, – დასძენდა ერი, – როგორ ირჩევდნენ სულები თავიანთ ხვედრს. ამის ყურება საცოდაობაც იყო, სასაცილოც და საოცარიც. არჩევანი უპირატესად წინა სიცოცხლის ჩვეულებებით იყო განპირობებული. ერმა იხილა, როგორ ირჩია იმისმა სულმა, ვინც ოდესღაც ორფევსი იყო, გედის სიცოცხლე, ქალთა მოდგმისადმი სიძულვილის გამო: რაკი მათ მოუსწრაფეს სიცოცხლე, აღარ ისურვა ქალის საშოდან შობილიყო. იქვე იხილა თამირისის სულაც, რომელმაც ბულბულის სიცოცხლე ირჩია. სამაგიეროდ გედმა და ზოგიერთმა სხვა ფრინველმა ამჯობინა ადამიანად განსხეულებულიყო. სულმა, რომელიც მეოცე იყო წილისყრით, ლომის სიცოცხლე ირჩია: ეს აიაქსი იყო, ტელამონის ძე, რომელსაც აღარ სურდა ადამიანად ქცევა, რადგანაც არ დავიწყნოდა აბჯრის მინიჭების ამბავი. შემდეგი სული აგამემნონისა იყო, ოდესღაც თავს დატეხილი უბედურების გამო საშინლად რომ სძულდა კაცთა მოდგმა და ამიტომაც ისურვა არწივად ქცეულიყო. ამასობაში ატალანტას ჯერმაც მოაწია, რომელსაც წილისყრამ შუათანებს შორის არგუნა ადგილი; რაკიღა იცოდა, რა დიდ პატივსაც მიაგებენ ათლეტებს, ვერ შესძლო გვერდი აევლო მათთვის და სწორედ ეს ხვედრი ირჩია. ამის შემდეგ ერმა იხილა ეპეიოსის, პანოპევსის ძის სული, ხელოსნობაში გაწაფული ქალის ბუნებას რომ იმოსავდა. სადღაც შორს, წილისყრის უკანასკნელ მონაწილეთა შორის, თვალი მოჰკრა ტაკიმასხარა თერსიტეს სულსაც, მაიმუნის სხეული რომ შეიმოსა. წილისყრას სულ ბოლო ადგილი ერგუნებინა ოდისევსის სულისათვის, რომელსაც კარგად ახსოვდა უწინდელი ტანჯვა-წამება, ამიტომაც უარეყო თავისი პატივმოყვარეობა და გაფაციცებით დაეძებდა საქვეყნო საქმეებს გარიდებული უბრალო მოკვდავის სიცოცხლეს; ბოლოს, როგორც იქნა, მიაგნო, ყველას მიერ დაწუნებულს, ოდისევსის სულმა კი დანახვისთანავე ირჩია ის და თქვა, წილისყრით პირველს რომ მრგებოდა არჩევანის უფლება, მაინც ასე მოვიქცეოდიო. მხეცების სულები ზუსტად ასევე გადადიოდნენ ადამიანებშიც და ერთმანეთშიაც; უსამართლონი მძვინვარეთა ბუნებას იმოსავდნენ, სამართლიანნი კი – თვინიერთა ბუნებას. მოკლედ, ერი ათასნაირი ცვალებადობის მოწმე იყო.

      მას შემდეგ, რაც ყველა სულმა აირჩია თავისი ხვედრი, ისინი წილისყრით დადგენილი რიგის მიხედვით მიდიოდნენ ლახესისთან. ვისაც რომელი დემონი აერჩია, მოირა სწორედ მას აძლევდა თვითეულ მათგანს მფარველად და არჩეული ხვედრის აღმასრულებლად. ამ მცველს და მფარველს, უწინარეს ყოვლისა, კლოთოსთან მიჰყავდა სული, რათა მისი ხელისა და მისივე სწრაფად მბრუნავი თითისტრის ქვეშ გაეტარებინა იგი, რითაც ამტკიცებდა სულის მიერ არჩეულ ხვედრს. კლოთოსთან შეხების შემდეგ მცველი ატროპოსის საქსოვისკენ მიუძღოდა მას, რათა საბოლოოდ განესაზღვრა კლოთოს მიერ დართული სიცოცხლის ძაფი.

      იქიდან სული უკუმოუქცევლად უახლოვდება ანანკეს ტახტს, მის ქვეშ გაივლის და მეორე მხარეს გადის. როცა ყველა სული თავს მოიყრის მეორე მხარეს, ისინი საშინელ სიცხესა და ხვატში მიემართებიან ლეთეს ველისაკენ, სადაც ვერცერთ ხესა თუ სხვა მცენარეს ვერ მოჰკრავთ თვალს. შეღამებისას სულები მდინარე ამელეტოსის პირას ივანებენ. ვერცერთი ჭურჭელი ამ მდინარის წყალს ვერ იჭერს. გარკვეული რაოდენობით ყველა სულმა უნდა შესვას ამელეტოსის წყალი, მაგრამ ვინც თავს ვერ იკავებს და უზომოსა სვამს, ყველაფერი ავიწყდება. ყველამ დაიძინა, მაგრამ შუაღამისას საშინლად იგრგვინა და მიწაც იძრა. უცებ ყველანი გრიგალმა აიტაცა ცაში, სხვადასხვა მხარეს მიმოფანტა, სადაც უნდა შობილიყვნენ ისინი, და სულები ვარსკვლავებივით აკიაფდნენ ცის თაღზე. ერს კი ამ წყლის შესმის ნება არ მისცეს. აღარ ახსოვდა, როგორ დაუბრუნდა მისი სული სხეულს. ანაზდეულად გამოფხიზლდა განთიადისას და დაინახა, რომ კოცონზე იწვა.

      ასე გადარჩა, გლავკონ, ეს მითი და არ დაიღუპა. თუ ვერწმუნებით, ჩვენც გვიხსნის; ლეთესაც ადვილად გადავლახავთ და არც უწმინდურებით წავიბილწავთ სულს. მერწმუნეთ, სული უკვდავია და უნარი შესწევს აიტანოს ყოველგვარი სიკეთე და ყოველგვარი ბოროტება; თუ ყოველთვის აღმავალი გზით ვივლით, განუხრელად აღვასრულებთ სამართლიანობას და ყურს მივუგდებთ გონების ხმას, რათა, ვიდრე აქა ვართ, ერთმანეთს ვმეგობრობდეთ და გვიყვარდეს ღმერთი. ასე მოვიმკით სამართლიანობის საზღაურს, როგორც ასპარეზობაში გამარჯვებულნი, რომლებსაც უშურველად უძღვნიან ჯილდოს, და ბედნიერი ვიქნებით როგორც ამ ქვეყნად, ისე იმ ათასწლოვან მოგზაურობაშიაც, ზემოთ რომ აღვწერეთ.