ხორხე ლუის ბორხესი - გერმანული რეკვიემი

მართალია, მკლავს, მაინც მივენდობი.
იობი, 13:15

   ჩემი სახელია ოტო დიტრიხ ცურ ლინდე. ჩემი ერთ-ერთი წინაპარი, ქრისტოფ ცურ ლინდე, დაიღუპა კავალერიის ბრძოლაში, რომელმაც გამარჯვება მოუტანა ცორნდორფს. 1870 წლის უკანასკნელ დღეებში ჩემი დიდი პაპა, ულრიხ ფორკელი, ფრანგმა სნაიპერებმა მოკლეს მარშნუარის ტყეში. მამაჩემმა - კაპიტანმა დიტრიხ ცურ ლინდემ - თავი ისახელა 1914 წელს ნამურის ალყაშიც და, ორი წლის შემდეგ, დუნაის გადაცურვის დროსაც. რაც შემეხება მე, მე უნდა დამხვრიტონ, როგორც მკვლელი და ჯალათი. სასამართლომ სწორად განსაჯა. დასაწყისშივე ვაღიარე ჩემი დანაშაული. ხვალ, იმ დროისთვის, როდესაც ციხის საათი ცხრაჯერ ჩამოჰკრავს, მე სიკვდილის სამფლობელოში შევაბიჯებ. ბუნებრივია, ვიფიქრო ჩემს წინაპრებზე, რაკი ასე მივუახლოვდი მათ აჩრდილებს; რაკი, ასე ვთქვათ, მე უკვე ისინი ვარ.

   სასამართლო პროცესის დროს (რომელიც, საბედნიეროდ, ცოტა ხანს გაგრძელდა) მე არ მილაპარაკია. რაიმე ახსნა-განმარტების მიცემა, ჩემი მხრივ, დაბრკოლებებს შეუქმნიდა ვერდიქტის გამოტანას და მეც მხდალად წარმომაჩენდა. ახლა ყველაფერი შეიცვალა. ჩემი დასჯის წინმსწრებ ამ ღამეს შემიძლია უშიშრად ვილაპარაკო. არავითარი სურვილი არ მაქვს, მაპატიონ, რადგან არავითარ დანაშაულს არ ვგრძნობ. მსურს მხოლოდ ის, რომ გამიგონ. ისინი, ვინც ჩემს სიტყვებს მიაყურადებს, გაიგებენ გერმანიის ისტორიასაც და მსოფლიოს მომავალსაც. ვიცი: ასეთი შემთხვევები, როგორიც ჩემია, ამჟამად გამონაკლისია და შოკში ჩამგდები, ძალიან მალე კი არაფრით გამორჩეული აღარ იქნება. ხვალ მე მოვკვდები, მაგრამ მე მომავალი თაობების სიმბოლო ვარ.

   მარიენბურგში დავიბადე 1908 წელს. დღესდღეობით თითქმის დავიწყებულმა ორმა ვნებამ - მუსიკამ და მეტაფიზიკამ მრავალი საზარელი წელი ყოჩაღად და თითქმის ბედნიერად გადამატანინა. აქ ვერ ჩამოვთვლი ყველა ჩემს კეთილისმქმნელს, მაგრამ არის ორი სახელი, რომლებსაც ვერანაირად ვერ ავუვლი გვერდს. ესენია ბრამსი და შოპენჰაუერი. ხშირად მიმიმართავს პოეზიისთვისაც და ამ ორს დავუმატებდი კოლოსალურ ინგლისურ სახელს: უილიამ შექსპირი. უწინ თეოლოგიაც მაინტერესებდა, გარკვეულწილად. მერე კი სამუდამოდ ვაქციე ზურგი ამ ფანტასტიკურ დისციპლინასაც და ქრისტიანობასაც, ერთი მხრივ, შოპენჰაუერთან და მის პირდაპირ არგუმენტებთან, მეორე მხრივ კი, ბრამსთან და შექსპირთან, მათი სამყაროების უსასრულო მრავალფეროვნებასთან ერთად. მსურს, ყველამ, ვინც განიცდის მოწიწებასა და გაოცებას, ვინც თრთის სინაზითა და მადლიერებით, ვინც გულგანწონილია ამ კურთხეულ კაცთა თხზულებებში ამოკითხული რომელიმე ფრაზით, - ყველამ, ვინც ამ დონეზე შეძრულია, იცოდეს, რომ ოდესღაც მეც მათსავით გულგანწონილი ვიყავი ამ ადამიანებით: მე, საზიზღარი.
   ნიცშე და შპენგლერი 1927 წელს შემოვიდნენ ჩემს ცხოვრებაში. XVIII საუკუნეში მცხოვრები მავანი მწერლის თქმით, არავის სურს, რომ რამე მართებდეს თავისი თანამედროვეებისა. დამთრგუნველი გავლენისაგან განთავისუფლების მიზნით, დავწერე წერილი „ანგარიშსწორება შპენგლერთან“, სადაც აღვნიშნე, რომ ყველაზე არაორაზროვანი მონუმენტი იმ მახასიათებლებისა, რომლებსაც ავტორმა „ფაუსტური“ უწოდა, გოეთეს მრავალსახოვანი დრამა კი არ არის (გერმანია უნივერსალური სარკეა, რომელიც ყველა სხვას აირეკლავს, ანუ მსოფლიო ცნობიერება, გოეთე კი - ამ მსოფლიო გონების პროტოტიპი. არ ვაკრიტიკებ, მაგრამ არ ვუყურებ მას, როგორც შპენგლერის ტრაქტატის ფაუსტურ კაცს), არამედ ოცი საუკუნის წინ დაწერილი პოემა „De rerum nature“ . თუმცაღა, მივაგებ მისაგებელს ჩვენს ისტორიის ფილოსოფოსს (იგულისხმება ოსვალდ შპენგლერი - მთარ.), მის რადიკალურად გერმანულ და სამხედრო სულს. 1929 წელს მე შევუერთდი ნაცისტებს.
   ბევრს არაფერს ვიტყვი მოწაფეობის წლებზე, რომლებიც ჩემთვის კიდევ უფრო მძიმე აღმოჩნდა, ვიდრე სხვებისთვის, რადგან, მართალია, არასოდეს მაკლდა გამბედაობა, არც ძალადობის მოთხოვნილება მქონია ოდესმე. თუმცა იმასაც ვაცნობიერებდი, რომ ახალი ეპოქის ზღურბლზე ვიდექით და რომ ეს ახალი ეპოქა, როგორც ისლამის ან ქრისტიანობის პირველი წლები, ახალ ადამიანებს ითხოვდა. როგორც პიროვნებები, ჩემი ამხანაგები მძაგდა. ამაოდ ვცდილობდი, დამერწმუნებინა თავი: იმ მაღალი მიზნისთვის, რომელმაც გაგვაერთიანა, ჩვენ პიროვნებები არ ვართ-მეთქი.

   თეოლოგების მტკიცებით, თუ უფალი ერთი წამით მაინც უყურადღებოდ დატოვებს ჩემს მარჯვენა ხელს, რომელიც ახლა წერს, ეს ხელი არარაობაში დაინთქმება, თითქოსდა უჩინარმა ცეცხლმა ჩაყლაპაო. ვერავინ იარსებებს, ვამბობ მე, ვერავინ მოსვამს წყალს ან ჩამოჭრის პურს გამართლების გარეშე. ეს გამართლება კი თითოეული კაცისთვის სხვადასხვაა. ველოდებოდი უმოწყალო ომს, რომელიც გამოცდიდა ჩვენს რწმენას. ჩემთვის საკმარისი იყო იმის ცოდნა, რომ ერთი ჯარისკაცი ვიქნებოდი ბრძოლებში. ერთხელ შემეშინდა: გულისაცრუება არ გვეწვნია ინგლისის ან რუსეთის სიმხდალის გამო. შემთხვევამ (ან ბედისწერამ) განსხვავებული მომავალი მომიქსოვა. 1939 წლის მარტში, შეღამებისას, ტილსიტში მოხდა არეულობები, რომლებზეც გაზეთებს არაფერი უთქვამთ. ქუჩაში, სინაგოგის უკან, ორი ტყვია მომხვდა ფეხში და საჭირო შეიქნა მისი მოკვეთა (როგორც თქვეს, ნატყვიარს უკიდურესად სერიოზული შედეგები მოჰყვა). რამდენიმე დღის შემდეგ ჩვენი არმია ბოჰემიაში შევიდა. როცა სირენებმა ეს ამბავი გვაუწყეს, მე მჯდომარეთა საავადმყოფოში ვიწექი და ვცდილობდი, თავი დამევიწყებინა და დამეკარგა შოპენჰაუერის წიგნებში. ფანჯრის რაფაზე მასიური, ფუშფუშა კატა იწვა: ჩემი ამაო ბედის განსახიერება.
   პირველ ტომში წიგნისა „პერეგრა და პარალიპომენა“ , კიდევ ერთხელ წავიკითხე, რომ ყველაფერი, რაც ადამიანს შეიძლება გადახდეს დაბადების წამიდან სიკვდილის წამამდე წინდაწინ განსაზღვრულია მის მიერ. ამდენად, მთელი დაუდევრობა არაშემთხვევითია, თითოეული უნებლიე შეხვედრა - წინდაწინ დანიშნული, ყოველი დამცირება - მონანიების აქტი, ყოველი ჩავარდნა - იდუმალი გამარჯვება, ყოველი სიკვდილი - თვითმკვლელობა. არ არსებობს იმ მოსაზრებაზე უფრო მზაკვრული ნუგეშისცემა, თითქოსდა ჩვენ თვითონ ამოვირჩიეთ ჩვენი უბედურებები; რომ ინდივიდუალური თეოლოგია ამხელს საიდუმლო წესრიგს და, ყოვლად განსაცვიფრებლად, ერთმანეთში გვრევს ჩვენ და ღვთაებას. რომელმა უცნობმა მიზანმა გამომაჩხრეკინა ის საღამო, ის ტყვიები, ეს დასახიჩრება-მეთქი, ვფიქრობდი. არა ომის შიშმა, - ეს ვიცოდი, - არამედ რაღაც უფრო ღრმამ. ბოლოს, მე მგონი, მივხვდი. რელიგიისთვის სიკვდილი უფრო იოლია, ვიდრე ამ რელიგიის მთლიანად გატარება საკუთარ თავში. ველურ მხეცებთან ბრძოლა ეფესში ისე ძნელი არ არის (ათასობით ბნელ მოწამეს უქნია ეს), როგორც პავლედ - იესო ქრისტეს მსახურად ყოფნა. ერთი მოქმედება უფრო სწრაფია, ვიდრე ადამიანის ყველა საათი. ბრძოლა და დიდება იოლია. რასკოლნიკოვის ავანტიურა ნაპოლეონისაზე უფრო რთულია. 1941 წლის 7 თებერვალს ტარნოვიჩის საკონცენტრაციო ბანაკის დირექტორის მოადგილედ დამნიშნეს.
არ შევხაროდი მოვალეობებს, რომელთა შესრულებაც ამ თანამდებობაზე მიწევდა, თუმცა არასოდეს შემიცოდავს იმით, რომ რამე მიმეფუჩეჩებინოს. ხმლებს შორის მოხვედრილი მხდალი ავლენს თავის სიმხდალეს. გულმოწყალე, თანამგრძნობელი კაცი ეძებს გამოცდას დილეგებითა და სხვათა ტკივილებით. არსებითად, ნაციზმი ზნეობრივი აქტია, კორუმპირებული მოხუცის გაშიშვლება მისი ახლით შემოსვის მიზნით. ომში, კაპიტნების გაშმაგებულ შეძახილებსა და ყვირილში, ასეთი ტრანსფორმაცია ყველას ემართება, - ომში და არა ნესტიან დილეგში, სადაც მზაკვრული თანაგრძნობა სინაზის ძველებური აქტებით გვაცდუნებს. მსუბუქად არ ვწერ სიტყვას „თანაგრძნობა“. ზარატუსტრას უმაღლესი კაცისთვის, თანაგრძნობა უკიდურესი ცოდვაა. მე თვითონ (ვაღიარებ), კინაღამ თანაგრძნობამ შემიპყრო, როცა ცნობილი პოეტი დავიდ იერუსალემი გამოგვიგზავნეს ბრესლაუდან.
   ორმოცდაათი წლის კაცი იყო. ამქვეყნიურად მწირმა, დევნილმა, უარყოფილმა, ცილდაწამებულმა - თავისი გენია ბედნიერების ჰიმნებს მიუძღვნა. მახსოვს, „დროების პოეზიაში“ ალბერტ სორგელმა იგი უიტმენს შეადარა. არცთუ იღბლიანი შედარებაა: უიტმენი სამყაროს a priori ზეიმობს, ზოგადად და, ვირტუალურად, განურჩევლად. იერუსალემი სიხარულს თითოეულ პაწაწკინტელა საგანში პოულობს სკრუპულოზურ-საგულდაგულო სიყვარულით. არასოდეს უშინდება ჩამოთვლას, კატალოგებს. ახლაც კი შემიძლია მოვიყვანო არაერთი ჰეგზამეტრი იმ ღრმა ლექსიდან სახელად „ცე იანგი, ვეფხვების მხატვარი“, რომელსაც მთელ სიგრძე-სიგანეზე ავსებს ერთმანეთის გადამკვეთი ჩუმი ვეფხვები, ყველგან - ვეფხვები. არასოდეს დამავიწყდება არც მონოლოგი „როზენკრანცი ელაპარაკება ანგელოზს“, რომელშიც XVI საუკუნეში მცხოვრები მევახშე თავის სასიკვდილო სარეცელზე ამაოდ ცდილობს თავი გაიმართლოს და არც კი ეჭვობს, რომ მისი ცხოვრების იდუმალი გამართლება იმაში მდგომარეობს, რომ შთააგონა თავის ერთ-ერთ კლიენტს (რომელსაც ერთადერთხელ შეხვედრია მევახშეს და ისიც კი არ ახსოვს), შაილოკის ხასიათი მოხაზოს. თავისი დაუვიწყარი თვალებით, მოყვითალო კანითა და თითქმის შავი წვერით იერუსალემი ტიპურად აღმოსავლური ებრაელი იყო, თუმცა უფლებააყრილ და მოძულებულ გერმანელ-ევროპელ ებრაელთა შტოს ეკუთვნოდა. მკაცრად ვექცეოდი. არც თანაგრძნობა და არც მისი გავარდნილი სახელი გულს არ მირბილებდა. დიდი ხნით ადრე, სანამ დავიდ იერუსალემს შევხვდებოდი, გავაცნობიერე, რომ ამქვეყნად ყველაფერი შეიძლება იქცეს ჯოჯოხეთის მარცვლად. სახემ, სიტყვამ, კომპასმა, რეკლამამ - ყველაფერმა შეიძლება კაცი ჭკუიდან გადაიყვანოს, თუკი ვერ მოახერხებს და ვერ ამოიგდებს თავიდან. ნუთუ არ გაგიჟდება ადამიანი, გონებრივი მზერის წინ გამუდმებით უნგრეთის რუკა რომ ჰქონდეს? გადავწყვიტე, გამომეყენებინა ეს პრინციპი ჩვენი სახლის დისციპლინარული რეჟიმისთვის, და... 1942 წლის მიწურულს იერუსალემი გაგიჟდა, მომდევნო წლის პირველ მარტს კი მოახერხა, რომ თავი მოეკლა.
არ ვიცი, მიხვდა თუ არ ეს კაცი, რომ თუ მე ის მოვსპე, ესეც ჩემივე თანაგრძნობის გასანადგურებლად. ჩემს თვალში, ის არ იყო კაცი, არც ებრაელი, არამედ ჩემი სულის მოძულებული რეგიონი. მე მასთან ერთად ვიტანჯებოდი, მასთან ერთად მოვკვდი, რაღაცნაირად - მასთან ერთად დავიკარგე. ამიტომაც ვიყავი შეუბრალებელი.

   ამასობაში შემაძრწუნებელი ომის დიდი დღეები და ღამეები თავზე დაგვტრიალებდა. ჩვენს ფილტვებში ჩასულ ჰაერში იყო ემოცია, რომელიც ჰგავდა სიყვარულს. თითქოს უეცრად ოკეანე მოგვიახლოვდა: სისხლის ტონუსმა და აღტყინებამ იმატა. იმ წლებში ყველაფერი სხვანაირი იყო, თვით ძილის გემოც კი (შესაძლოა, არასოდეს ვყოფილვარ ბედნიერი, მაგრამ ყველამ იცის, რომ უბედურება დაკარგულ სამოთხეებს ითხოვს). არ არსებობს კაცი, რომელიც სისავსეს არ ესწრაფოდეს, ანუ იმ გამოცდილებათა ჯამს, რომლის მიღების უნარი მას შესწევს. არ არსებობს ადამიანი, რომელსაც არ ეშინოდეს, არავინ გამომცინცლოს ეს უსასრულო მემკვიდრეობაო. ჩემმა თაობამ ყველაფერი გამოიარა, რადგან ჯერ იყო დიდება, მერე - დამარცხება.
1942 წლის ოქტომბერში თუ ნოემბერში ჩემი ძმა ფრიდრიხი დაიღუპა ელ ალამიენის მეორე ბრძოლაში, ეგვიპტის ტერიტორიაზე. თვეების შემდეგ, საჰაერო ბომბარდირების შედეგად, დაინგრა სახლი, რომელშიც ჩვენ დავიბადეთ. მეორე ბომბარდირებამ, 1943 წელს, ჩემი ლაბორატორია შეიწირა. ვრცელ კონტინენტებზე დევნილი მესამე რაიხი სულს ღაფავდა. მისი ხელი ყველა ადამიანს ებრძოდა, ყველა ადამიანის ხელები - მას. შემდეგ მოხდა რაღაც ღირსშესანიშნავი, რაც, ვგონებ, ახლაღა მესმის. მეგონა, შევძლებდი რისხვის თასი ბოლომდე გამომეცალა, მაგრამ როდესაც ნალექამდე მივედი, მოულოდნელმა გემომ შემაჩერა, ბედნიერების იდუმალმა და თითქმის შემაძრწუნებელმა გემომ. რამდენიმე ახსნა ვსინჯე, მაგრამ ვერც ერთმა ვერ დამაკმაყოფილა. „მე ვგრძნობ კმაყოფილებას დამარცხებაში, - ვფიქრობდი, - რადგან ფარულად ვიცი ჩემი დანაშაული, რომელსაც მხოლოდ სასჯელი გამოისყიდის. გარდა ამისა, ვგრძნობ კმაყოფილებას მარცხში, რადგან დამარცხება უბრალოდ მოვიდა, რადგან ის უსასრულოდ ებმის ყველა მოქმედებას, რომლებიც არის, იყო და იქნება, და რადგან ერთი ცალკეული მოქმედების განსჯა ან დატირება მთელი სამყაროს შეურაცხყოფაა“. როგორც ვთქვი, ამ არგუმენტებს ვცდიდი და, ბოლოს, მართებულ არგუმენტამდე მივედი.

   ნათქვამია: ადამიანები ან არისტოტელეს ქარგაზე იჭრებიან, ან პლატონისაზეო. სხვა სიტყვებით: არ არსებობს აბსტრაქტული დავა, რომელიც არ წარმოადგენდეს დავას არისტოტელესა და პლატონს შორის. საუკუნეებისა და განედების მიხედვით იცვლება სახელები, სახეები, დიალექტები, მაგრამ არა მარადიული ანტაგონისტები. ასევე ფარულ უწყვეტობას აფიქსირებს ერების ისტორიაც. როცა არმინიუსმა ვარიუსის ლეგიონები ჩახოცა ჭაობში და სათითაოდ გამოსჭრა ყელი მეომრებს, მან არ იცოდა, რომ გერმანული იმპერიის წინამორბედის როლი შეასრულა. ბიბლიის მთარგმნელ ლუთერს აზრადაც არ მოსვლია, რომ წილად ხვდებოდა ისეთი ერის გამოჭედვა, სამუდამოდ რომ მოსპობდა ბიბლიას. 1758 წელს რუსული ტყვიით მოკლულმა ქრისტოფ ცურ ლინდემ ერთგვარი ნიადაგი მოუმზადა 1914 წლის გამარჯვებებს. ჰიტლერი ფიქრობდა, გერმანელი ერისთვის ვიბრძვიო, თუმცა ყველა ერისთვის იბრძოდა, თვით იმათთვისაც კი, რომლებსაც ვერ იტანდა და განადგურებას უპირებდა. მნიშვნელობა არა აქვს, რომ ჰიტლერის ეგომ ეს არ იცოდა, - იცოდა მისმა სისხლმა, მისმა ნებამ. მსოფლიო იხრჩობოდა იუდაიზმში და იუდაიზმის სნეულებაში - ქრისტეს რწმენაში. ჩვენ ქვეყნიერებას შევთავაზეთ ძალადობა და რწმენა მახვილში. ამ მახვილმა ბოლო მოგვიღო და ახლა ვგავართ ჯადოქარს, ლაბირინთს რომ ქსოვს და იძულებულია შიგვე იხეტიალოს სიცოცხლის უკანასკნელ დღემდე, ან დავითს, რომელსაც სასიკვდილო განაჩენი გამოაქვს უცნობი ადამიანისთვის, მერე კი ესმის გამოცხადება: „ეგ კაცი შენ ხარ“. ბევრი რამ უნდა განადგურდეს, რათა ახალი წესრიგი აშენდეს. ახლა ვიცით, რომ ერთი ასეთი რამ იყო გერმანია. ჩვენ გავეცით სიცოცხლეზე უფრო მეტი რამ: - გავეცით ჩვენი საყვარელი ერის სიცოცხლე. დაე, სხვები იწყევლებოდნენ და ქვითინებდნენ: მე მახარებს ფაქტი, რომ ჩვენეული ნიჭი სფეროსებრია და სრულყოფილი.

   ამჟამად მსოფლიოს შეუბრალებელი ეპოქა წამოსდგომია თავს. ის ჩვენ გამოვჭედეთ, ჩვენ, რომელიც მასვე ვემსხვერპლეთ. მერედა რა, რომ ინგლისი ჩაქუჩია, ჩვენ - გრდემლი? მთავარი ისაა, რომ მსოფლიოს მართავს ძალადობა, არა სიმორცხვის ქრისტიანულ-მონური აქტები. თუ გამარჯვება, უსამართლობა და ბედნიერება არ ეკუთვნის გერმანიას, დაე, სხვა ერებს ეკუთვნოდეს. დაე, არსებობდეს ზეცა, - ჩვენი ადგილი ჯოჯოხეთში იქნება.
სარკეში ვუყურებ ჩემს თავს, რათა ვიცოდე ვინ ვარ, ვიცოდე, როგორ ვანუგეშო ჩემი თავი ამ რამდენიმე საათის განმავლობაში, როცა აღსასრულის წინაშე ვდგავარ. ჩემს სხეულს შეიძლება ეშინია, მე თვითონ არა.