ჰეროდე აგრიპა: კალიგულას მეგობარი

     ახალგაზრდა ჰეროდე აგრიპა რომში საიმპერატორო ოჯახში გაიზარდა და იმპერატორ ტიბერიუსის ვაჟ დრუსუსთანაც დამეგობრდა. ამ მომხიბვლელმა, მფლანგველმა ფუქსავატმა - ჰეროდე დიდისა და მარიამის შვილიშვილმა, სიკვდილით დასჯილი არისტობულოსის ვაჟმა - დიდი ვალი დაიდო იმპერატორის ძისა და სხვა მის მსგავს დარდიმანდთა დევნაში.

     დრუსუსი 23 წელს სრულიად ახალგაზრდა გარდაიცვალა. გულგატეხილი იმპერატორი გარდაცვლილი ვაჟის მეგობრებს აღარ სწყალობდა და გაკოტრებული ჰეროდე აგრიპაც გალილეაში დაბრუნდა. გალილეას განაგებდა ჰეროდე ანტიპა, რომელსაც ცოლად ჰყავდა აგრიპას და, ჰეროდიასი. ანტიპამ აგრიპას უფერული სამსახური მისცა, მაგრამ უფერულობა აგრიპას სტილი არ იყო, ამიტომ იდუმეაში, ჰეროდიანების სამშობლოში გაიქცა და იქ თვითმკვლელობაც კი სცადა. მაგრამ ამ ქარაფშუტა გაიძვერას ყოველთვის ბედი უღიმოდა.

     დაახლოებით იესოს ჯვარცმის პერიოდში ჰეროდიანების ჩრდილოეთი მიწების ტეტრარქი, ფილიპი მოკვდა. ანტიპამ იმპერატორს თავისი სამთავროს გაფართოების ნებართვა სთხოვა, მაგრამ ვინაიდან ტიბერიუსს ყოველთვის მოსწონდა ჰეროდე აგრიპა, ეს უკანასკნელი სასწრაფოდ კაპრიში ეახლა იმპერატორს ბიძამისისთვის ძირის გამოსათხრელად. დაღვრემილი ტიბერიუსი აგრიპას იუპიტერის ვილაში დახვდა. ისტორიკოს სვეტონიუსს თუ დავეყრდნობით, იმპერატორის დაუცხრომელ მადას "ციმორების" სახელით ცნობილი ბიჭუნები აკმაყოფილებდნენ, რომლებიც აუზში ბანაობისას მისი ასოს წოვაში იყვნენ გაწვრთნილები.

     ტიბერიუსმა აგრიპა თბილად მიიღო, მაგრამ მალე მთელ ხმელთაშუაზღვისპირეთში გადაუხდელ მის ვალებზე შეიტყო. აგრიპამ, გაწაფულმა ყომარბაზმა, დედამისის მეგობარი, ანტონია დაარწმუნა, მისთვის ფული ესესხებინა და თან იმპერატორთან მიაგზავნა შემოსარიგებლად. მკაცრი და ქედმაღალი ანტონია, მარკუს ანტონიუსის ასული, ტიბერიუსს იდეალურ რომაელ არისტოკრატად მიაჩნდა. ის ანტონიას ენდო და იუდეველ არამზადას დანაშაული აპატია. აგრიპამ ნასესხები ფულით ვალების გადახდის ნაცვლად კიდევ ერთ გაკოტრებულ უფლისწულს, კალიგულას ძვირფასი ძღვენი უყიდა. კალიგულა, გარდაცვლილი დრუსუსის მცირეწლოვან ვაჟ გემელუსთან ერთად, ტიბერიუსის მემკვიდრედ ითვლებოდა. ტიბერიუსმა აგრიპას გემელუსის დაცვა და აღზრდა სთხოვა.

     ამის ნაცვლად ოპორტუნისტი აგრიპა გაიუს კალიგულას დაუმეგობრდა. ბავშვობაში სამხედრო მინიფორმაში გამოწყობილი კალიგულა ლეგიონერებს თილისმასავით წინ მიუძღოდა. მას ეცვა სამხედრო ტყავის წაღები - ცალიგაე (სწორედ აქედან წარმოსდგება მისი მეტსახელი). ის პოპულარული გენერლის, გერმანიკუსის შვილი იყო. ოცდახუთი წლის გამელოტებული და აყლაყუდა კალიგულასგან გაფუჭებული, თავაშვებული და, თამამად შეიძლება ითქვას, შეშლილი ახალგაზრდა დადგა, თუმცა, ხალხს იგი მაინც მოსწონდა და იმპერიის მემკიდრედაც ითვლებოდა. კალიგულა და ჰეროდე აგრიპა ისეთ ექსტრავაგანტურ ღრეობებში მონაწილეობდნენ, ათას ხუთასი კილომეტრის დაშორებით, იერუსალიმში მცხოვრები აგრიპას ღვთისმოსავი ძმები რომ ვერც წარმოიდგენდნენ. კაპრის გარშემო სეირნობისას ორივენი ტიბერიუსის სიკვდილს ნატრობდნენ, მაგრამ მათ საუბარს მეეტლეც უსმენდა. როცა აგრიპამ მეეტლეს ქურდობაზე წაასწრო და დააპატიმრა, მეეტლემ ტიბერიუსთან დააბეზღა. აგრიპა დილეგში ჩააგდეს და ჯაჭვით დააბეს. მისმა მეგობარმა კალიგულამ იმდენი მოახერხა, რომ აგრიპას ბანაობის, მეგობრების ნახვისა და საყვარელი კერძების მირთმევის ნება მისცეს.

     ტიბერიუსი 37 წლის მარტში მოკვდა. კალიგულამ ახალგაზრდა გემელუსი მოაკვლევინა და იმპერატორი გახდა. მან მაშინვე გაათავისუფლა თავისი მეგობარი, ტყვეობაში გატარებული დროის სახსოვრად ოქროს ბორკილები აჩუქა და ფილიპეს ჩრდილოეთი მიწების ჩუქებით, მეფედ აქცია. იღბალიც ამას ჰქვია. იმავდროულად, ჰეროდია და იესოს საძულველი "მელა", ანტიპა, რომში ჩამოვიდნენ ამ გადაწყვეტილების გასასაჩივრებლად და თავიანთი სამეფოს დასაბრუნებლად. მაგრამ აგრიპამ მათ ბრალი დასდო, ამბოხს აპირებენო. კალიგულამ იოანე ნათლისმცემლის მკვლელს, ჰეროდე ანტიპას (რომელიც მოგვიანებით ლიონში გარდაიცვალა), მიწები და ტიტული ჩამოართვა და აგრიპას გადასცა.

     ახალი მეფე იშვიათად სტუმრობდა თავის სამეფოს. ცდილობდა, კალიგულასთან ახლოს ყოფილიყო. ჰომოციდურმა გამოხდომებმა კალიგულა რომის ფავორიტიდან მის მჩაგვრელად აქცია. წინამორბედებივით სამხედრო წარმატებებს რომ ვერ მიაღწია, კალიგულამ პრესტიჟის ასამაღლებლად მთელ იმპერიაში მისი გამოსახულების თაყვანისცემა მოითხოვა - თვით ტაძრის წმიდათა წმიდაშიც. ებრაელები ამ მოთხოვნას არ დაემორჩილნენ. მათ სირიის გუბერნატორთან ელჩები გაგზავნეს, ასეთი მკრეხელობის ჩადენას არ მოვითმენთ და მოგიწევთ, ჯერ ჩვენ შეგვწიროთ ამ ახირებასო. როცა ალექსანდრიაში ბერძნებსა და ებრაელებს შორის ეთნიკური დაპირისპირება ატყდა, ორივე მხარემ კალიგულასთან ელჩობა გაგზავნა. ბერძნებმა ებრაელები დაადანაშაულეს, მხოლოდ ესენი არ ეთაყვანებიან კალიგულას ქანდაკებასო.

     საბედნიეროდ, აგრიპა რომში იმყოფებოდა და კიდევ უფრო დაახლოებოდა ახირებულ კალიგულას. გალიის წინააღმდეგ ლაშქრობისას კალიგულას ებრაელი მეფეც თან ახლდა. მაგრამ ნაცვლად ბრძოლისა, კალიგულამ გამარჯვება ზღვაზე გამოაცხადა და ტრიუმფისათვის საბრძოლო ნადავლად ზღვის ნიჟარები შეაგროვა.

     კალიგულამ სირიის გუბერნატორ პეტრონიუსს უბრძანა, ძალით შეესრულებინებინა იუდეველებისთვის მისი მოთხოვნა. ებრაელთა ელჩობამ ჰეროდიანი უფლისწულის ხელმძღვანელობით, პეტრონიუსს აზრის შეცვლა სთხოვა. პეტრონიუსი ყოყმანობდა. იცოდა, რომ თუ კალიგულას ბრძანებას შეასრულებდა, ომი ატყდებოდა, თუ არ შეასრულებდა - სიკვდილით დაისჯებოდა. მაგრამ გაიძვერა მედროვემ, ჰეროდე აგრიპამ, ივაჟკაცა და კალიგულას იერუსალიმის სახელით თამამი წერილი მისწერა: "მე, როგორც იცით, წარმოშობით ებრაელი ვარ და ჩემი მშობლიური ქალაქია იერუსალიმი, სადაც უზენაესი ღმერთის წმინდა ტაძარია. ამ ტაძარში, უფალო გაიუს, არასდროს მდგარა ხელთქმნილი ქანდაკება, რადგან ის ჭეშმარიტი ღმერთის სამყოფელია. ბაბუათქვენი [მარკუს] აგრიპა იმყოფებოდა ამ ტაძარში და პატივი მიაგო მას; ისევე, როგორც ავგუსტუსმა. [ჰეროდე აგრიპა გაწეული სამსახურისთვის მადლობას უხდის კალიგულას, მაგრამ] სიამოვნებით დავთმობ [ყველაფერს], ოღონდ წინაპართა სიწმინდეებს ნუ წაგვიბილწავთ. ან არადა, მოღალატე ვიქნები და ნუღარც თქვენს მეგობრად ჩამთვლით; სხვა გამოსავალი არ არის".

     შეიძლება, ჰეროდე ცოტას აჭარბებს, როცა წერს, ან თავისუფლება, ან სიკვდილიო, მაგრამ მსგავსი რამის კალიგულასთვის მიწერა მართლაც გაბედული ნაბიჯი იყო. მეფის ჩარევამ იერუსალიმი გადაარჩინა.

     ნადიმზე კალიგულამ ჰეროდე აგრიპას ტახტზე ასასვლელად გაწეული სამსახურისთვის მადლობა გადაუხადა და ნებისმიერი სურვილის ასრულებას დაჰპირდა. მეფემ სთხოვა, შენს ქანდაკებას იერუსალიმის ტაძარში ნუ დაადგმევინებო. კალიგულა დათანხმდა.

ჰეროდე აგრიპა და იმპერატორი კლავდიუსი: მკვლელობა, დიდება და მატლები

     უცხო სნეულებისგან განკურნებული 37 წლის იმპერატორის სულიერი მდგომარეობა უფრო და უფრო ირყეოდა. სხვადასხვა წყაროს თუ დავეყრდნობით, კალიგულა თავის სამ დასთან ჯერ თვითონ იწვა, შემდეგ კი მეძავებივით, ფულის სანაცვლოდ, სხვა კაცებთან აიძულა დაწოლა. გარდა ამისა, თავისი ცხენი დანიშნა კონსულად. ძნელია დაადგინო, რომელია ამ სკანდალური შემთხვევებიდან ნამდვილი და რომელი - გამოგონილი, მაგრამ მისმა მუდმივმა უსაქციელობამ რომაული ელიტა დიდად შეაშფოთა. კალიგულამ თავის დაზე იქორწინა და დაორსულებულს, ჩვილი საშოდან ამოჰგლიჯა. საყვარლებთან ალერსისას ტრაბახობდა, ამ ყელს, როცა მომესურვება, მაშინ გამოგჭრითო; კონსულებს ეუბნებოდა, საკმარისია ჩემი ერთი თავის დაქნევა და, სადაც დგახართ, მანდვე გამოგჭრიან ყელსო. ყოველთვის იმეორებდა, ნეტა რომს მხოლოდ ერთი ყელი ჰქონდესო. თავისდა საუბედუროდ, ის პირადი მცველების, პრეტორიული გვარდიის ბრგე ჯარისკაცების გასაჯავრებლადაც იგონებდა ხოლმე უხამს პაროლებს (მაგალითად, ერთ-ერთი იყო "პრიაპუსი"). ასე დიდხანს ვეღარ გაგრძელდებოდა.

     41 წლის 24 იანვრის შუადღეს კალიგულა, ჰეროდე აგრიპას თანხლებით, თეატრის ფიანდაზგაფენილი გასასვლელიდან გამოდიოდა, რომ ერთ-ერთმა პრეტორიელმა ტრიბუნმა ხმალი იშიშვლა და შეჰყვირა: "ესეც შენ!" ხმალი კალიგულას მხარში მოხვდა და ლამის შუაზე გასხიპა, მაგრამ იმპერატორი მაინც გაიძახოდა: "ჯერაც ცოცხალი ვარ". შეთქმულებმა კიდევ ერთხელ დაარტყეს ხმალი კალიგულას და ბოლო მოუღეს. გერმანელი მცველები ქუჩებს არბევდნენ, პრეტორიელი მცველები იმპერატორის სასახლეში შეიჭრნენ, კალიგულას ცოლი მოკლეს და მის ჩვილს ტვინი გაასხმევინეს. ამასობაში სენატი რესპუბლიკის აღდგენას და იმპერატორთა დესპოტიზმის დასრულებას ცდილობდა.

     ჰეროდე აგრიპამ კალიგულას გვამი ხელში ჩაიგდო და გამოაცხადა, იმპერატორი დაჭრილია, მაგრამ არ მომკვდარაო. ამით დრო მოიგო და პრეტორიელი მცველების რაზმს სასახლეში შეუძღვა. დარბაზში ერთ-ერთი ფარდა შეირხა და მის უკან კოჭლი, ენაბლუ სწავლული, კალიგულას ბიძა და აგრიპების ოჯახის მეგობრის, ანტონიას ძე - კლავდიუსი იპოვეს. ჰეროდე აგრიპამ და პრეტორიელმა მცველებმა კლავდიუსი ფარზე შესმული წაიყვანეს თავიანთ ბანაკში და იქ იმპერატორად გამოაცხადეს. რესპუბლიკელი კლავდიუსი თავიდან უარობდა, მაგრამ ებრაელმა მეფემ ურჩია, გვირგვინი დაიდგი და სენატიც დაარწმუნე, ტახტზე დაგსვანო. არც ერთი ებრაელი, მანამდე ან მას შემდეგ, ჩვენს დროშიც კი, ჰეროდე აგრიპაზე ძლევამოსილი არ ყოფილა. ახალი იმპერატორი კლავდიუსი დინჯი და გონიერი გამოდგა. მან მეგობარი იერუსალიმით, ჰეროდე დიდის მთელი სამეფოთი და მისთვის კონსულის წოდების მინიჭებით დააჯილდოვა. აგრიპას ძმამაც კი მიიღო სამეფო.

     ჰეროდე აგრიპა იერუსალიმიდან ღარიბ-ღატაკი წავიდა, შინ კი იუდეის მეფის ტიტულით დაბრუნდა. მან ტაძარში მსხვერპლი შესწირა და შეკრებილი ხალხის წინაშე რჯულის წიგნი წაიკითხა. აგრიპამ სინანულით აღნიშნა, შერეული წარმოშობისა ვარო და ატირდა, რამაც ებრაელები შეძრა, ხოლო კალიგულას ნაჩუქარი ოქროს ხელბორკილები, როგორც იღბლიანობის სიმბოლო, ტაძარს შესწირა. წმინდა ქალაქი, რომელსაც ჰეროდე აგრიპა არა მხოლოდ იუდეის, არამედ მთელი ევროპისა და აზიის ებრაელობის მშობლიურ ქალაქად მიიჩნევდა, ამ ახალმა ჰეროდემ დაიბრუნა. მის მონეტებზე ამოტვიფრულია სიტყვები: "დიდი მეფე აგრიპა, კეისრის მეგობარი". იერუსალიმის კედლებს გარეთ ის რომაელ-ბერძენ მეფესავით ცხოვრობდა, მაგრამ თუ ქალაქში იყო - ებრაელივით და ყოველდღე სწირავდა ტაძარში. მან კიდევ უფრო გაალამაზა და გაამაგრა გაფართოებული იერუსალიმი და ახალი ბეთზებას უბანი მესამე კედლით შემოსაზღვრა. ამ უბნის ჩრდილოეთ სექტორში დიდი არქეოლოგიური გათხრები ჩატარდა.

     თუმცა, თვით აგრიპასაც უჭირდა იერუსალიმში დაძაბულობის განმუხტვა: მან ორ წელიწადში სამჯერ გამოცვალა მღვდელმთავარი და აქტიურად ებრძოდა ებრაელ ქრისტიანებს. შესაძლოა, ამას კლავდიუსის სადამსჯელო ღონისძიებების გავლენით აკეთებდა: რომში ებრაელ ქრისტიანებს "ქრესტუსის (ქრისტეს) წახალისებით" გამოწვეული უწესრიგობების გამო დევნიდნენ. "იმხანად მეფე ჰეროდემ ბოროტი ზრახვით აღმართა ხელი ეკლესიის ზოგიერთ წევრზე", წერია "მოციქულთა საქმეებში". იაკობს (არა იესოს ძმას, არამედ ამავე სახელის მქონე ერთ-ერთ მოწაფეს) თავი მოჰკვეთეს. ჰეროდე აგრიპამ დააპატიმრებინა პეტრეც, რომლის სიკვდილით დასჯასაც პასექის დღესასწაულის შემდეგ აპირებდა. პეტრე როგორღაც გადარჩა: ქრისტიანები ამას სასწაულს მიაწერენ, მაგრამ სხვა წყაროები იუწყებიან, ჰეროდე აგრიპამ ხალხის გულის მოსაგებად პეტრე უბრალოდ გაათავისუფლაო.

     აგრიპას იმპერატორის წყალობა თავში აუვარდა. მან ტიბერიასში ადგილობრივი მთავრებისა და მეფეების კრება რომის დაუკითხავად დანიშნა. რომაელები შეშფოთდნენ და მეფეებს კრების დაშლა მოსთხოვეს. კლავდიუსმა იერუსალიმის გამაგრების შეწყვეტის ბრძანება გასცა. ამის შემდეგ აგრიპა კესარიაში გადასახლდა და იქ ბერძენი მეფე-ღმერთივით მოოქრული მოსასხამით შემოსილი სასახლეში ცხოვრობდა, სანამ, როგორც "მოციქულების საქმეებში" წერია, "მატლებისგან შეჭმულმა სული არ განუტევა" ისე, რომ ჯვალოში ჩაცმული ებრაელების ლოცვამაც ვერ უშველა. აგრიპას ჰქონდა იმის ქარიზმა და ჭკუა, რომ ებრაელი ოპორტუნისტები და ფანატიკოსები რომაელებთან მოერიგებინა. მისი სიკვდილით დაიღუპა ის ერთადერთი ადამიანი, ვისაც იერუსალიმის გადარჩენა შეეძლო.

ჰეროდე აგრიპა II: ნერონის მეგობარი

     მეფის სიკვდილს ამბოხი მოჰყვა. მართალია, გარდაცვლილი მეფის ძე და მეფის სეხნია - აგრიპა II, მხოლოდ ჩვიდმეტი წლის იყო, მაგრამ კლავდიუსს სურდა, მისთვის ჩაებარებინა მამამისის სამეფო. კლავდიუსს ურჩიეს, ბიჭი მეტისმეტად ახალგაზრდაა ამ ფეთქებადი სამკვიდროს მისაღებადო. ამიტომ იმპერატორმა რომაელი პროკურატორების პირდაპირი მმართველობა აღადგინა, ხოლო გარდაცვლილი აგრიპას ძმას, მეფე ჰეროდე ხალკისელს მღვდელმთავრების დანიშვნისა და ტაძრის მართვის უფლება მიანიჭა. მომდევნო ოცდახუთი წლის განმავლობაში რომაელი პროკურატორები და ჰეროდიანი მეფეები მეტნაკლებად ახერხებდნენ საერთო ენის გამონახვას და იერუსალიმს ერთდროულად მართავდნენ. მაგრამ ვერც მათ შეძლეს მუდმივი მღელვარების დაცხრობა: წინასწარმეტყველ შარლატანებს თვლა არ ჰქონდა, ბერძნებს, იუდეველებსა და სამარიელებს შორის ეთნიკური კონფლიქტები არ წყდებოდა, ხოლო პრორომაულ დიდგვაროვან მდიდრებსა და რელიგიურ ღარიბ ებრაელებს შორის ბზარი უფრო და უფრო ფართოვდებოდა.

     ებრაელი ქრისტიანები, ნაზარეველები, იესოს ძმა იაკობისა და მათი ე. წ. პრესბყტეროი-ის ანუ უხუცესების წინამძღოლობით გადარჩნენ და პირველი მოწაფეების მსგავსად, იერუსალიმის ტაძარში აგრძელებდნენ წირვა-ლოცვას. იესო უკანასკნელი არ ყოფილა იმ ქადაგებს შორის, რომლებიც რომაული წესრიგის დარღვევას ცდილობდნენ: იოსებ ფლავიუსი წერს, მიუხედავად იმისა, რომ რომაელები სიკვდილით სჯიდნენ, ფსევდო-წინასწარმეტყველები ერთიმეორის მიყოლებით ჩნდებოდნენო.

     პროკურატორებმა საქმეს ვერ უშველეს. პილატეს მსგავსად, წინასწარმეტყველების ამოსაშანთად, ისინიც მათ მიმდევრებს ხოცავდნენ, ხოლო პროვინციებს გადასახადებით ახრჩობდნენ. ერთხელ, პასექის დღესასწაულზე, რომაელმა ჯარისკაცმა ებრაელებს შიშველი უკანალი უჩვენა, რამაც დიდი აურზაური გამოიწვია. პროკურატორმა ვითარების დასაწყნარებლად ჯარისკაცები გაგზავნა. ვიწრო ქუჩებში ჭყლეტისგან ათასობით ადამიანი ჰაერის უკმარისობით დაიღუპა. რამდენიმე წლის შემდეგ, იუდეველებსა და სამარიელებს შორის ატეხილი მორიგი დაპირისპირებისას, რომაელებმა მრავალი იუდეველი აცვეს ჯვარს. ორივე მხარემ რომს მიმართა საჩივრით. სამარიელები ალბათ გაიმარჯვებდნენ, მაგრამ რომში აღზრდილმა აგრიპა II-მ კლავდიუსის ძლევამოსილ ცოლს, აგრიპინას აჯობა: იმპერატორმა არა მხოლოდ იუდეველებს დაუჭირა მხარი, არამედ დამნაშავე რომაელი ტრიბუნის იერუსალიმში საჯაროდ დამცირებისა და შემდეგ მისი სიკვდილით დასჯის ბრძანება გასცა. ისევე, როგორც მამამისი კალიგულასთან, აგრიპა II-ც, არა მხოლოდ კლავდიუსთან, არამედ მის ვაჟ ნერონთანაც მეგობრობდა. ბიძის, ჰეროდე ხალკისელის გარდაცვალების შემდეგ აგრიპა II ლიბანის სამთავროს მეფედ დანიშნეს და იერუსალიმის ტაძრის მართვის განსაკუთრებული უფლებაც მიანიჭეს.

     რომში მოხუცი კლავდიუსი მისმავე ცოლმა აგრიპინამ, სავარაუდოდ, სოკოთი მოწამლა. ახალგაზრდა იმპერატორმა, ნერონმა, აგრიპა II გალილეაში, სირიასა და ლიბანში უფრო დიდი ტერიტორიებით დააჯილდოვა. მადლიერების ნიშნად, აგრიპამ დედაქალაქ კესარია-ფილიპის სახელი გადაარქვა, ნერონიასი უწოდა და ნერონთან თბილი ურთიერთობის ხაზგასასმელად, ახალი მონეტები გამოუშვა წარწერით "ფილო-კეისარი". თუმცა, ნერონის დანიშნული პროკურატორები, სიმკაცრესთან ერთად, კორუმპირებულებიც იყვნენ. მათ შორის უარესი, გათავისუფლებული ბერძენი მონა, ქრთამის მოყვარული ანტონიუს ფელიქსი, როგორც ისტორიკოსი ტაციტუსი წერს, "ყველანაირი სისასტიკისა და ავხორცობის მოყვარული იყო და მეფის ძალაუფლებას მონის ინსტინქტებით იყენებდა". ვინაიდან ანტონიუს ფელიქსი ჯერ კლავდიუსისა და შემდეგ ნერონის მდივნის (მცირე ხნით) ძმა იყო, ებრაელები მის წინააღმდეგ რომში ვერ ჩიოდნენ. მეფე აგრიპას სკანდალური დები კორუმპირებული ელიტის ნამდვილი განსახიერებები იყვნენ. "ყველა ქალზე ულამაზესი" დრუსილა არაბ მეფეს, აზიზუს ემესაელს მისთხოვდა. მაგრამ ფელიქსს "გულში ჩაუვარდა იგი. საკუთარი ხვედრით უბედური და ავი დის, ბერენიკას ხელში დატანჯული დრუსილა" ფელიქსთან ერთად გაიქცა. ბერენიკას, ხალკისის ყოფილ დედოფალს (ბიძამისის, ჰეროდე ხალკისელის ცოლი), ქმრის გარდაცვალების შემდეგ კილიკია დაეტოვებინა და ძმასთან დასახლებულიყო. რომში და-ძმის ინცესტზე ჭორაობდნენ. სანამ ფელიქსი იუდეას წველიდა, ავაზაკთა ახალი ბანდა, "სიკარიუსები" გამოჩნდა (ავაზაკებს ასე მოკლე რომაული ხანჯლების გამო ეწოდათ). ისინი დღესასწაულებზე შუაგულ იერუსალიმში იუდეველ დიდგვაროვნებს ხოცავდნენ - პირველად ყოფილი მღვდელმთავარი იმსხვერპლეს. მუდმივი ეთნიკური კონფლიქტებისა და ფსევდოწინასწარმეტყველების დაუსრულებული ნაკადის გამო ფელიქსს მშვიდობის შენარჩუნება უჭირდა, სამაგიეროდ, თვითონ მდიდრდებოდა.

     ამ აპოკალიფსური მღელვარების ჟამს იესოს მცირერიცხოვანი სექტა ორად გაიყო: სექტის ებრაელი წინამძღოლები იერუსალიმში დარჩნენ, ხოლო წარმართი მიმდევრები მთელ რომის იმპერიას მოედვნენ. იესოს მიმდევართა ყველაზე რადიკალურმა ფრთამ ქრისტიანობის მომავლის დაგეგმვა დაიწყო და ამით ხელი შეუწყო ახალი მსოფლიო რელიგიის გამოჭედვას.

პავლე ტარსუსელი: ქრისტიანობის შემოქმედი

     იერუსალიმი ჯერაც აპოკალიფსური ძალადობის ბოლო სპაზმებში იყო, როცა ერთი ეგვიპტელი ებრაელი მრავალრიცხოვანი ბრბოს თანხლებით ზეთისხილის მთაზე ავიდა და იესოს მსგავსად გამოაცხადა, რომ იერუსალიმის კედლებს დაანგრევდა და ქალაქს აიღებდა. ფსევდო-წინასწარმეტყველმა ქალაქის დარბევა სცადა, მაგრამ იერუსალიმელები რომაელებს დაეხმარნენ და ერთობლივი ძალებით უკუაგდეს ფსევდო-წინასწარმეტყველის მიმდევრები. ფელიქსის ლეგიონმა მრავალი მათგანი მოკლა. როცა პავლე მისთვის კარგად ნაცნობ ქალაქში ჩამოვიდა, იერუსალიმში თავად "მისანს" დაეძებდნენ.

     პავლეს მამა ფარისეველი იყო. მან საკმაო ქონება დააგროვა იმისათვის, რომ რომის მოქალაქე გამხდარიყო. თავისი ვაჟი - რომელიც დაახლოებით იმ დროს დაიბადა, როცა იესო, ოღონდ კილიკიაში (დღევანდელ თურქეთში) - იერუსალიმის ტაძარში სასწავლებლად გაგზავნა. იესოს ჯვარცმისას სავლე, როგორც პავლეს მაშინ ერქვა, კვლავ "მძვინვარებდა და სიკვდილს უქადდა" მის მიმდევრებს. მასვე ეჭირა სტეფანეს ჩამქოლავთა სამოსი და "იწონებდა მის სიკვდილს". ეს ბერძნულად მოლაპარაკე რომაელი ფარისეველი მღვდელმთავრის ჯაშუში იყო, სანამ დაახლოებით 37 წელს დამასკოს გზაზე პირად "აპოკალიფსს" არ იხილავდა: "ანაზდეულად ნათელმა მოიცვა ზეცით... და მოესმა ხმა, რომელმაც უთხრა: სავლე, სავლე, რად მდევნი მე?" მკვდრეთით აღმდგარმა ქრისტემ დაავალა, მისი მეცამეტე მოწაფე გამხდარიყო და წარმართთათვის ახალი ამბავი ეხარებინა. რა თქმა უნდა, იაკობი და იერუსალიმელი ქრისტიანები თავიდან ეჭვის თვალით უყურებდნენ ახალმოქცეულს, მაგრამ პავლე დაჟინებით ითხოვდა, დავალება შეესრულებინებინათ მისთვის: "ვინაიდან აუცილებლობით ეს მადევს ვალად, და ვაი ჩემს თავს, თუ არ ვახარებ". ბოლოს და ბოლოს, იაკობმა, ძმამ უფლისა, ახალი კოლეგა მიიღო. მომდევნო თხუთმეტი წლის განმავლობაში ეს დაუღალავი წინამძღოლი აღმოსავლეთში მოგზაურობდა და დოგმატურად ქადაგებდა იესოს სახარების თავისებურ ვარიანტს, რომელიც კატეგორიულად გამორიცხავდა ებრაელთა ექსკლუზიურობას. "წარმართთა მოციქულს" სწამდა, რომ ჩვენ გადასარჩენად ღმერთმა ცოდვის არმცოდნე იესო "ცოდვის მსხვერპლად აქცია, რათა ღვთის სიმართლედ ვქცეულიყავით მასში". პავლე აღდგომის ფაქტზე ამახვილებდა ყურადღებას, რადგან აღდგომა კაცობრიობისა და ღმერთის დამაკავშირებელ ხიდად მიაჩნდა. პავლესთვის ცათა სასუფეველი იერუსალიმი იყო და არა - ნამდვილი ტაძარი. მისთვის ისრაელიანი იესოს ნებისმიერი მიმდევარი იყო და არა - ებრაელი ერი. რაღაც მხრივ, ის ჩვენს თანამედროვე ადამიანს წააგავდა, რადგან ძველი სამყაროს იმ მკაცრ ხანაში სიყვარულის, თანასწორობისა და ერთსულოვნების სწამდა: ბერძენი თუ ებრაელი, ქალი თუ კაცი, ყველა ერთი იყო და ყველას შეეძლო, ქრისტეს რწმენის მეშვეობით გადარჩენილიყო. ახალი აღთქმის მეოთხედს პავლეს ეპისტოლეები შეადგენს. მისი ხედვა უსაზღვრო იყო, რადგან მას ყველა ხალხის მოქცევა სურდა.

     იესომ არც ისე ბევრი არაებრაელი მიმდევრის გაჩენა მოახერხა, მაგრამ პავლემ განსაკუთრებულ წარმატებებს სწორედ წარმართებთან და იმ ე. წ. "ღვთისმოშიშებთან" მიაღწია, ვისაც იუდაიზმის გარკვეული ასპექტები შეეთვისებინა, მაგრამ წინადაცვეთაზე უარს ამბობდა. პავლეს სირიელი ახალმოქცეულები ანტიოქიაში პირველები იყვნენ, რომელთაც "ქრისტიანები" უწოდეს. დაახლოებით 50 წელს პავლე იერუსალიმში დაბრუნდა და პეტრე და იაკობი დაარწმუნა, არაებრაელები სექტაში მიეღოთ. იაკობი დათანხმდა, მაგრამ მომდევნო წლებში შეიტყო, რომ პავლე ებრაელებს მოსეს რჯულის წინააღმდეგ განაწყობდა.

     მარტოხელა, პურიტანი ბერბიჭა პავლე მოგზაურობისას გემის ჩაძირვას, ძარცვას, ცემასა და ჩაქოლვას გადაურჩა, მაგრამ მისიის შესრულებაზე ხელი ვერაფერმა ააღებინა - მან უბრალო გალილეველი ებრაელი იესო აქცია ქრისტედ, კაცობრიობის მხსნელად, რომელიც მეორედ მოსვლისას, ცათა სასუფევლის შექმნისას, აუცილებლად დაბრუნდებოდა. ზოგჯერ პავლე ებრაელივით იქცეოდა და, სავარაუდოდ, ხუთგზის მაინც დაბრუნებულა იერუსალიმში, მაგრამ ზოგჯერ იუდაიზმს ქრისტიანობის ახალ მტრად წარმოაჩენდა ხოლმე. ადრეულ ქრისტიანულ ტექსტში, "თესალონიკელთა (ქრისტეს რჯულზე მოქცეული წარმართი ბერძნები) მიმართ მიწერილ პირველ ეპისტოლეში" პავლე ებრაელებს კიცხავს იესოსა და სხვა წინასწარმეტყველების დახოცვისათვის. მას მიაჩნდა, რომ წინადაცვეთა, ებრაელთა აღთქმა ღვთისადმი, წარმართთათვის სავალდებულო არ იყო: "ერიდეთ ძაღლებს, ერიდეთ ბოროტის მოქმედთ, ერიდეთ წინადაცვეთას. რადგანაც წინადაცვეთილნი ჩვენა ვართ, სულით რომ ვემსახურებით ღმერთს და ქრისტე იესოთი ვიქადით", - უხსნის პავლე ქრისტიან არაებრაელებს, რომლებიც წინადაცვეთას აპირებდნენ.

     იაკობი და სხვა იერუსალიმელი უხუცესები პავლეს ამ ქადაგებით უკმაყოფილონი იყვნენ. ნამდვილ იესოს ისინი იცნობდნენ, მაგრამ პავლე დაჟინებით იმეორებდა: "ქრისტესთან ერთად ვეცვი ჯვარს, და მე კი აღარა ვცოცხლობ, არამედ ქრისტე ცოცხლობს ჩემში". ის ამტკიცებდა: "ჩემი სხეულით ვზიდავ უფალ იესოს წყლულებს". იაკობმა, ამ ყველასთვის პატივსაცემმა წმინდა კაცმა, პავლე იუდაიზმის უარყოფაში დაადანაშაულა. თვით პავლეც კი ვერ წავიდოდა იესოს ძმის წინააღმდეგ, ამიტომ 58 წელს იერუსალიმში დაბრუნდა იესოს დინასტიასთან შესარიგებლად.

იაკობ მართლის სიკვდილი: იესოს დინასტია

     პავლე იაკობთან ერთად ტაძარში შევიდა განსაწმენდად და სალოცავად, მაგრამ იქ იმ იუდეველებმა იცნეს, რომელთაც მოგზაურობისას მისი ქადაგება მოესმინათ. ტაძარში წესრიგის აღსადგენად რომაელი ცენტურიონი შემოვარდა და პავლე ჩაქოლვას გადაარჩინა. პავლემ ისევ დაიწყო ქადაგება. რომაელებს ეგონათ, რომ ის დევნილი ეგვიპტელი "მისანი" იყო, შეიპყრეს, ბორკილები დაადეს და ანტონიას ციხეში წაიყვანეს გასამათრახებლად. "ნუთუ უფლება გაქვთ გაუსამართლებლად გაამათრახოთ რომის მოქალაქე?" - იკითხა პავლემ. ცენტურიონს ენა ჩაუვარდა, არ ელოდა, რომ ეს შეშლილი "მეზღაპრე" თავად ნერონთან ჩივილის უფლების მქონე რომის მოქალაქე იქნებოდა. რომაელებმა მღვდელმთავრებსა და სინედრიონს მისი დაკითხვის უფლება მისცეს. პავლე ისეთ მკვახე პასუხებს იძლეოდა, რომ კინაღამ ისევ ჩაქოლეს. ცენტურიონმა ბრბო იმით დააშოშმინა, რომ პავლე კესარიაში გაგზავნეს.

     პავლეს თვითნებობამ ებრაელ ქრისტიანებსაც მოსცხო ლაქა. 62 წელს მღვდელმთავარმა ანანიამ, ძემ იმ ანნასი, რომელმაც იესო დაკითხა, იაკობი დააპატიმრა, სინედრიონის წინაშე დაკითხა და ტაძრის გალავნიდან, შეიძლება, სწორედ იმ ქიმიდან, სადაც იესოს ეშმაკი სცდიდა, გადააგდებინა. იაკობი ქვებით ჩაქოლეს და ბოლოს, ტკივილის შესამსუბუქებლად, ჩაქუჩით თავი გაუტეხეს. იოსებ ფლავიუსი, რომელიც იერუსალიმში ცხოვრობდა, ანანიას ველურს უწოდებს, რადგან ამ საქციელმა ებრაელების უმეტესობა ძალიან აღაშფოთა: იესოს ძმას ხომ ყველა პატივს სცემდა. მეფე აგრიპა II-მ მაშინვე მოხსნა ანანია თანამდებობიდან. თუმცა, ქრისტიანების გვარი არ გაწყვეტილა: იესო და იაკობი მათმა ბიძაშვილმა თუ ნახევარძმამ, სიმონმა შეცვალა.

     ამასობაში პავლე კესარიაში ჩაიყვანეს. პროკურატორმა ფელიქსმა ჰეროდიან ცოლთან, ყოფილ დედოფალ დრუსილასთან ერთად მიიღო იგი და ქრთამის სანაცვლოდ გათავისუფლება შესთავაზა. პავლემ უარი უთხრა. ფელიქსიც აღარ ჩასძიებია, რადგან სხვა უფრო მნიშვნელოვანი პრობლემები ჰქონდა. ებრაელები და სირიელები ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ. ფელიქსმა მრავალი ებრაელი დაახოცვინა და ამისთვის რომში გაიწვიეს. პავლე ისევ პატიმრობაში რჩებოდა. ჰეროდე აგრიპა II და მისი და, ბერენიკა (ხალკისის და კილიკიის ყოფილი დედოფალი და სავარაუდოდ, საკუთარი ძმის საყვარელი) კესარიაში ჩავიდნენ ახალი პროკურატორის დასახვედრად. ახალმა პროკურატორმა ქრისტიანი ქადაგის საქმე იუდეველ მეფეს გადააბარა, როგორც პილატემ იესოს საქმე - ანტიპას.

     პავლემ ქრისტიანული სახარება იქადაგა დიდი ზარ-ზეიმით გამოცხადებული სამეფო წყვილის წინაშე და თანამედროვე აზროვნების მეფესთან გამოზომილი სიტყვებით სცადა თავის გამართლება: "ვინაიდან იცის ეს მეფემ, ვერ დავიჯერებ, რომ მისთვის აქედან დაფარული იყოს რაიმე. გწამს, მეფეო აგრიპა, წინასწარმეტყველთა სიტყვები? ვიცი, რომ გწამს."

     "ცოტაც და ქრისტიანად მაქცევ, - უპასუხა მეფემ და დაამატა, - შეიძლებოდა გაგვეთავისუფლებინა ეს კაცი, კეისრის მსჯავრი რომ არ მოეთხოვა". მაგრამ პავლემ ნერონის მსჯავრი მოითხოვა და ამიტომ ნერონს უნდა ხლებოდა.

იოსებ ფლავიუსი: უკუთვლა რევოლუციამდე

     პავლე ერთადერთი ებრაელი არ იყო, ვინც ნერონის განაჩენს ელოდა. ფელიქსს ტაძრიდან კიდევ რამდენიმე მღვდელი გაეძევებინა და ისინიც იმპერატორისგან ელოდნენ მსჯავრს. ოცდაექვსი წლის იოსებ ბენ მატათია რომში ჩავიდა მეგობარი მღვდლების გადასარჩენად. მსოფლიომ ეს ახალგაზრდა იოსებ ფლავიუსის სახელით გაიცნო. ის გახლდათ მეამბოხეთა სარდალი, ჰეროდიანთა პროტეჟე და საიმპერატორო კარის დიდებული; მაგრამ, უპირველეს ყოვილისა, ის იერუსალიმის უდიდესი მემატიანე იყო.

     იოსები მღვდლის შვილი იყო, მაკაბელთა გვარის იუდეველი მიწათმფლობელი, რომელიც იერუსალიმში გაიზარდა და როგორც განსწავლულსა და გონიერს, დიდ პატივს სცემდნენ. ყმაწვილკაცობაში სამი უმთავრესი ებრაული სექტის წევრი იყო და უდაბნოში ასკეტებთანაც ცხოვრობდა, სანამ ისევ იერუსალიმში დაბრუნდებოდა.

     რომში ჩასული იოსებ ფლავიუსი მავნე, მაგრამ თეატრალური ხელოვნების მოყვარული იმპერატორის საყვარელ ებრაელ მსახიობს დაუკავშირდა. ნერონს ცოლი მოეკლა და წითელთმიანი და ფერმკრთალკანიანი, გათხოვილი ლამაზმანი, პოპეია შეჰყვარებოდა. როგორც კი იმპერატორის ცოლი გახდა, პოპეიამ ნერონი შეაგულიანა დედამისი, ღვარძლიანი აგრიპინა მოეკლა. თუმცა, მალე პოპეიაც ნახევრად ებრაელი "ღვთისმოშიში" გახდა. მსახიობი მეგობრის დახმარებით იოსებ ფლავიუსმა იმპერატორის ცოლს ხმა მიაწვდინა და მისი შუამდგომლობით მეგობრები გაათავისუფლებინა. იოსებ ფლავიუსმა მეგობრების დახსნა შეძლო, მაგრამ როცა იერუსალიმში დაბრუნდნენ, იქაურობა "რომაელთა წინააღმდეგ აჯანყების წადილით აღვსილი" დახვდათ. თუმცა იმ მომენტში აჯანყების თავიდან აცილება მაინც შეიძლებოდა. იოსებ ფლავიუსის იმპერატორის ცოლთან ნაცნობობა გვიჩვენებს, რამდენად მჭიდრო იყო კავშირი რომსა და იერუსალიმს შორის. იერუსალიმი ყოველწლიურად ათასობით პილიგრიმით ივსებოდა, მაგრამ ისინი ნაკლებად იმჩნევდნენ ანტონიას ციხესიმაგრეში მდგარი 600-1200 კაციანი რომაული კოჰორტის არსებობას. ტაძრის ქალაქი მშვიდობასა და სიმდიდრეში ცხოვრობდა. ქალაქს ებრაელთა მეფის მიერ დანიშნული მღვდელმთავარი მართავდა. მხოლოდ ამ პერიოდში დასრულდა საბოლოოდ ტაძრის მშენებლობა და 18 000 მშენებელი უმუშევარი დარჩა. მათ დასასაქმებლად მეფე აგრიპამ ახალი ქუჩების მშენებლობის პროექტი წამოიწყო.

     უფრო გულისხმიერი იმპერატორი ან უფრო სამართლიანი პროკურატორი ებრაულ დაჯგუფებებს შორის წესრიგს ადვილად აღადგენდა. სანამ იმპერიას გათავისუფლებული ბერძენი მონა მართავდა, ნერონის მსახიობობას, ათლეტობასა და სისხლისღვრას ასე თუ ისე ითმენდნენ. მაგრამ როგორც კი ეკონომიკამ ნგრევა დაიწყო, ნერონის უსაქციელობის შესახებ ხმებმა იუდეამდეც მიაღწია, სადაც პროკურატორები "ყველანაირ ავაზაკობას სჩადიოდნენ". ქალაქის მმართველი მფარველობის სანაცვლოდ დიდებულებისგან ქრთამს ითხოვდა. დიდებულების ავაზაკი დამქაშები კი "სიკარიუსებს" ეჯიბრებოდნენ ქალაქის დაწიოკებაში. რა გასაკვირია, რომ კიდევ ერთმა წინასწარმეტყველმა, რომელსაც ბედის ირონიით, იესო ერქვა, ტაძარში შესძახა: "ვაი, შენ, უბედურო იერუსალიმო!" წინასწარმეტყველი გიჟად გამოაცხადეს და სიკვდილით დასჯის ნაცვლად, გაამათრახეს. თუმცა, იოსებ ფლავიუსი ანტირომაულ დამოკიდებულებაზე ბევრს არაფერს წერს.

     64 წელს რომი ხანძარში გაეხვია. ნერონი ალბათ ცეცხლთან ბრძოლას ზედამხედველობდა და უსახლკაროდ დარჩენილებს თავისი ბაღის კარი გაუღო. თუმცა, ხმა დადიოდა, ხანძარი თავად ნერონმა გააჩინა, რათა უფრო დიდი სასახლე აეშენებინა და ხანძრის ჩაქრობა არ ისურვა, რადგან იმ დროს ქნარს სიმებს აგლეჯდაო. თავად ნერონმა ქრისტიანების სწრაფად მზარდი, ნახევრად ებრაული სექტა დაადანაშაულა და ბევრი მათგანი ჯვარზე გააკვრევინა, არენაზე ველურ ცხოველებს დააგლეჯინა და ცოცხლად დააწვევინა. სიკვდილით დასჯილთა შორის იყო ერთი წლით ადრე იერუსალიმში დაპატიმრებული ორი პატიმარი: როგორც ამბობდნენ, პეტრე თავდაყირა გააკრეს ჯვარზე, ხოლო პავლეს თავი მოჰკვეთეს. ანტიქრისტიანულმა "პოგრომმა" ნერონს ახალი აღთქმის ბოლო კანონიკურ წიგნში - "გამოცხადებაში" დაუმკვიდრა ადგილი. სატანის "მხეცები" რომაელი იმპერატორები არიან, ხოლო მხეცის რიცხვი - 666 - ალბათ ნერონის კოდია.

     ქრისტიანების საწამებლად გამოგონილმა "დახვეწილმა სასჯელებმა" ნერონს ვერ უშველა. შინ ფეხმძიმე ცოლს მუცელში წიხლი ჩაარტყა და შემოაკვდა. სანამ იმპერატორი ნამდვილ ან გამოგონილ მტრებს ხოცავდა და სამსახიობო კარიერას იქმნიდა, მისი ბოლო პროკურატორი იუდეაში - გესიუს ფლორუსი - "დემონსტრაციულად იჩენდა ძალმომრეობას ებრაელობის მიმართ". კესარიაში არეულობა დაიწყო. სირიელმა ბერძნებმა სინაგოგის კარებთან მამალი შესწირეს. ეს ებრაელებმა გააპროტესტეს. ფლორუსი წარმართებმა მოქრთამეს და ისიც იერუსალიმს მიადგა ტაძრისგან ჩვიდმეტი ტალანტის გადახდის მოთხოვნით. 66 წლის გაზაფხულზე პრეტორიუმში გამოჩენილ ფლორუსს ებრაელმა ახალგაზრდებმა მონეტები დაუშინეს. ფლორუსის ბერძენმა და სირიელმა ჯარისკაცებმა ბრბოს შეუტიეს. ფლორუსმა ტაძრელი დიდებულებისგან ხულიგნების გადმოცემა მოითხოვა, მაგრამ მისი მოთხოვნა არ დააკმაყოფილეს. ფლორუსის ლეგიონერები ქუჩებს მოედვნენ, "ყველას სახლში უვარდებოდნენ და ხოცავდნენ". ფლორუსმა პატიმრები გაამათრახებინა, მათ შორის რომის მოქალაქე ებრაელი დიდებულებიც. ეს ბოლო წვეთი იყო: ტაძრის ელიტა რომაელთა მფარველობის იმედად ვეღარ იქნებოდა. ფლორუსის დაქირავებული მეომრების სისასტიკემ ებრაელთა ამბოხს ხელი შეუწყო. ფლორუსის მხედრები გადარეულები დაჯირითობდნენ იერუსალიმის ქუჩებში და კინაღამ მეფე აგრიპა და დედოფალი ბერენიკაც გადათელეს. მცველებმა დედოფალი სასწრაფოდ მაკაბელთა სასახლეში შეიყვანეს. ბერენიკამ იერუსალიმის ხსნა გადაწყვიტა.

იხილეთ:

 • სარჩევი