ჰეროდე პტოლემაისში ჩავიდა, ლაშქარი შეკრიბა და თავისი სამეფოს დაპყრობა დაიწყო. ამბოხებულებმა გალილეის მიუვალ გამოქვაბულებს შეაფარეს თავი. ჰეროდემ კლდის წვერიდან ჯაჭვშემობმული და კავებით შეიარაღებული მეომრები ჩაუშვა და ამბოხებულები თავშესაფრიდან სათითაოდ გადააყრევინა ხრამში. თუმცა, იერუსალიმის ასაღებად ჰეროდეს ანტონიუსის დახმარება სჭირდებოდა.

     რომაელებმა პართიელებს უკან დაახევინეს. ძვ. წ. 38 წელს თავად ანტონიუსმა შემოარტყა ალყა პართიულ ციხესიმაგრე სალოსატას (სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთი). სწორედ იქ ეახლა ჰეროდე დასახმარებლად და დახმარების სათხოვნელად. პართიელები ანტონიუსს ჩასაფრებოდნენ, როცა ჰეროდემ მათ შეუტია და სასურსათო ფურგონები იხსნა. ტლანქი ანტონიუსი ჰეროდეს ძველი ამხანაგივით შეხვდა, თავისი არმიის თვალწინ მგზნებარედ გადაეხვია და იუდეის ახალგაზრდა მეფის პატივსაცემად სამხედრო აღლუმი გამართა. მადლიერმა ანტონიუსმა ჰეროდეს სახელით იერუსალიმის ასაღებად 30 000 ქვეითი და 6 000 ცხენოსანი ჯარისკაცი გაგზავნა. რომაელები ტაძრის ჩრდილოეთით დაბანაკდნენ. ჰეროდემ ჩვიდმეტი წლის მარიამი ცოლად შეირთო. ორმოცდღიანი ალყის შემდეგ რომაელებმა ქალაქის გარეთა კედელი დაიპყრეს. კიდევ ორი კვირის შემდეგ ტაძარში შეიჭრნენ; „შეშლილებივით არბევდნენ ქალაქს“ და მის ვიწრო ქუჩებში ჩეხდნენ იერუსალიმელებს. ჰეროდემ რომაელები მოქრთამა, რომ ხოცვა-ჟლეტა შეეწყვიტათ, ხოლო დატყვევებული ანტიგონე ანტონიუსთან გაგზავნა. ჰეროდეს გასახარად, ანტონიუსმა ბოლო მაკაბელი მეფისთვის თავი მოაკვეთინა. ამის შემდეგ რომაელი სარდალი 100 000-იანი არმიით პართიაში შეიჭრა. მაგრამ მითი მისი სამხედრო ძლიერების შესახებ გადაჭარბებული იყო. ლაშქრობა კატასტროფულად დამთავრდა, ანტონიუსმა არმიის მესამედი დაკარგა. დანარჩენებს კლეოპატრას მიერ გაგზავნილმა სურსათ-სანოვაგემ მიუსწრო და ამან გადაარჩინა. მას შემდეგ ანტონიუსს სამუდამოდ შეელახა რეპუტაცია.

     მეფე ჰეროდემ იერუსალიმის დაპყრობა სინედრიონის სამოცდათერთმეტი წევრიდან ორმოცდახუთის მოკვლით აღნიშნა. ტაძრის ჩრდილოეთით მდგარი ბარისის ციხესიმაგრე დაანგრია და ოთხგოდოლიანი ციხე-კოშკი ააგო, რომელსაც მფარველის პატივსაცემად ანტონია უწოდა. ამ ციხე-კოშკიდან იგი მთელ ქალაქს აკონტროლებდა. ანტონიის ციხე-კოშკისგან ქვის საძირკველიღა გადარჩა, მაგრამ ჩვენთვის ცნობილია, როგორ გამოიყურებოდა იგი, რადგან ჰეროდეს მიერ აგებული მრავალი ციხესიმაგრე დღემდეა შემორჩენილი; მთებში აღმართული მისი ციხეები მიუვალი და უსაფრთხო უნდა ყოფილიყო, თანაც შეუდარებლად მდიდრული და კომფორტული. თუმცა, ჰეროდე უსაფრთხოდ ვერსად გრძნობდა თავს: სამეფოს დაცვა ორი დედოფლის - მეუღლე მარიამისა და კლეოპატრას - ინტრიგებისგან უწევდა.

ჰეროდე და კლეოპატრა

     ჰეროდესი სხვებს ეშინოდათ, თავად ჰეროდე კი ყველაზე მეტად მაკაბელებს უფრთხოდა, ყველაზე სახიფათო მაკაბელი კი მის საწოლში იწვა. ოცდათექვსმეტი წლის მეფეს კულტურული, უბიწო და ქედმაღალი მარიამი შეუყვარდა. მაგრამ მარიამის დედა, ალექსანდრა, კაპას სიდედრებზე არსებული შეხედულებების ნამდვილი განსახიერება იყო. ალექსანდრამ მაშინვე კლეოპატრასთან შეკრა პირი ჰეროდეს გასანადგურებლად. მაკაბელი ქალი ამაყობდა თავისი წარმომავლობით და ნაწყენი იყო ქალიშვილზე, რომელიც უჯიშო ჰეროდეს მისთხოვდა.

     ვინაიდან დასახიჩრებული მოხუცი ჰირკანი ტაძარში ვეღარ იმსახურებდა, ალექსანდრას სურდა, თავისი ახალგაზრდა ვაჟიშვილი იონათანი, მარიამის უმცროსი ძმა, დაენიშნა მღვდელმთავრად, რათა მისთვის ჰეროდესაც გაეწია ანგარიში. იონათანი არა მხოლოდ კანონიერი მეფე იყო, არამედ თავბრუდამხვევი სილამაზითაც გამოირჩეოდა - ეს იმ ეპოქაში, როცა კარგი გარეგნობა ღვთიური მადლი ეგონათ. სადაც უნდა წასულიყო, იონათანს მუდამ თაყვანისმცემლების ბრბო დასდევდა კუდში. ჰეროდეს ეშინოდა ამ ყმაწვილის და პრობლემა იმით გადაწყვიტა, რომ მღვდელმთავრად უცნობი ბაბილონელი ებრაელი დანიშნა. ალექსანდრა საიდუმლოდ დაუკავშირდა კლეოპატრას. ანტონიუსს კლეოპატრას სამეფოსთვის ლიბანი, კრეტა, ჩრდილოეთი აფრიკა და ჰეროდეს ყველაზე ძვირადღირებული სამფლობელო - ბალზამითა და ფინიკით მდიდარი იერიქონი შეეერთებინა. ჰეროდემ სამფლობელო უკან გამოისყიდა, მაგრამ ცხადი იყო, რომ კლეოპატრას იუდეაზე, თავისი წინაპრების მიწაზე, თვალი ეჭირა.

     მარიამმა და ალექსანდრამ იონათანი გემრიელ სატყუარად გამოიყენეს და მისი პორტრეტი ანტონიუსს გაუგზავნეს. ანტონიუსი, როგორც მისი ეპოქის მრავალი კაცი, ქალურ სილამაზესთან ერთად მამაკაცურსაც აფასებდა. კლეოპატრამ ალექსანდრას აღუთქვა, იონათანის გამეფებას მხარს დავუჭერო. ამგვარად, როცა ანტონიუსმა იონათანი დაიბარა, შეშფოთებულმა ჰეროდემ მისი გაშვება იუარა. ჰეროდემ სიდედრზე თვალთვალი დააწესა. კლეოპატრამ მას და იონათანს თავშესაფარი შესთავაზა. ალექსანდრამ სასახლიდან მალულად გასაქცევად ორი კუბო გაამზადებინა.

     ბოლოს ჰეროდემ მაკაბელის პოპულარობას და ცოლის მუდმივ ხვეწნა-მუდარას ვეღარ გაუძლო და „კარვების დღესასწაულზე“ იონათანი მღვდელმთავრად დანიშნა. საკურთხეველზე ასულ, მდიდრული მანტიითა და მღვდელმთავრის თავსაბურავით დამშვენებულ იონათანს იერუსალიმელები ხმამაღალი ყიჟინით შეეგებნენ. ჰეროდემ პრობლემა ჰეროდესეულ სტილში გადაწყვიტა: მღვდელმთავარი იერიქონში თავის მდიდრულ სასახლეში მიიწვია. ჰეროდე სახიფათოდ კეთილი იყო, ღამე - ნისლიანი. იონათანს აუზში ბანაობა შესთავაზეს და ჰეროდეს ჯალათებმა ახალგაზრდა მღვდელმთავარი წყალში ჩაახრჩვეს. მისი ცხედარი მომდევნო დილით აუზში მოტივტივე იპოვეს. მარიამი და დედამისი ძლიერ განრისხდნენ და დაღონდნენ. იერუსალიმი გლოვობდა. იონათანის დაკრძალვაზე ჰეროდესაც კი ცრემლები წასკდა.

     ალექსანდრამ მკვლელობის შესახებ კლეოპატრას აცნობა. კლეოპატრას თანაგრძნობა სრულიად პოლიტიკური იყო: თავად მას ხომ ორი ან შეიძლება, სამი დედმამიშვილი ჰყავდა მოკლული. კლეოპატრამ ანტონიუსი დაარწმუნა, ჰეროდე სირიაში გამოეძახებინა. თუ კლეოპატრა თავისას გაიტანდა, ჰეროდე უკან ვეღარ დაბრუნდებოდა. ჰეროდე სარისკო შეხვედრისთვის გაემზადა, ხოლო მარიამის მიმართ სიყვარული თავისებური სიმკაცრით გამოავლინა: ცოლი დროებით მეფისნაცვლად დანიშნულ თავის ბიძას, იოსებს, ჩააბარა და უბრძანა, თუ ანტონიუსი სიკვდილით დამსჯის, მარიამი იმწამსვე მოკალიო. ჰეროდეს წასვლის შემდეგ იოსები მარიამს მუდმივად უმეორებდა, მეფეს იმდენად უყვარხარ, რომ ურჩევნია, მოგკლას, ვიდრე უმისოდ იცოცხლოო. მარიამი შეძრწუნდა. იერუსალიმში ხმები დადიოდა, რომ ჰეროდე მოკვდა. ჰეროდეს არყოფნაში მარიამი ღვარძლიანი სასახლის კარის ყველაზე ავგულ მოთამაშეზე, მეფის დაზე, სალომეზე ბატონობდა.

     ლაოდიკეაში რომაელ მმართველებთან ურთიერთობის ექსპერტმა ჰეროდემ ანტონიუსი მოთაფლა. ანტონიუსმა ჰეროდეს აპატია; დღე და ღამე ნადიმობდნენ. შინ დაბრუნებულ ჰეროდეს სალომემ მოახსენა, ბიძაჩვენმა იოსებმა მარიამი აცდუნა, შენი სიდედრი კი ამბოხს ამზადებსო. ჰეროდე და მარიამი როგორღაც შერიგდნენ. ჰეროდე მას სიყვარულში გამოუტყდა. „ორივენი ატირდნენ და ერთმანეთს გადაეხვივნენ“, სანამ მარიამმა არ უთხრა, ვიცი, რომ ჩემს სიკვდილით დასჯას აპირებდიო. ეჭვიანმა ჰეროდემ მარიამი შინაპატიმრობაში მოათავსა, ხოლო საკუთარი ბიძა, იოსები, სიკვდილით დაასჯევინა.

     ძვ. წ. 34 წელს ანტონიუსმა ისევ მოიკრიბა ძალა და წინა მარცხისგან განსხვავებით, პართიის სომხეთში წარმატებულად შეიჭრა. კლეოპატრა ევფრატამდე თან ახლდა მას. უკანა გზაზე კი ჰეროდეს ეწვია. ეს ორი ცბიერი ურჩხული დღეებს ერთად ატარებდა, არშიყობდა და გეგმებს აწყობდა, ერთმანეთი როგორ დაეხოცათ. ჰეროდე ამტკიცებდა, კლეოპატრამ ჩემი ცდუნება სცადაო: ნებისმიერ კაცთან, ვისგანაც შესაძლებელი იყო, რამე გამოეტყუებინა, კლეოპატრა ასე იქცეოდა. ჰეროდე ამ სასიკვდილო მახეში არ გაება და გადაწყვიტა, ძველი ნილოსის გველი მოეკლა, მაგრამ მრჩევლებმა გადააფიქრებინეს, საქმეს გაიფუჭებო.

     ეგვიპტელი დედოფალი ალექსანდრიაში დაბრუნდა. იქ ანტონიუსმა ბრწყინვალე ცერემონიალზე კლეოპატრა „მეფეთა დედოფლად“ აკურთხა. უკვე ცამეტი წლის კესარიონი, კეისრის ძე, ეგვიპტის თანაფარაონი გახდა, ხოლო ანტონიუსისგან გაჩენილი სამი შვილი სომხეთის, ფინიკიისა და კირენას მეფეებად დაინიშნენ. რომში ეს აღმოსავლური სპექტაკლი არარომაულად, არაკაცურად და არაგონივრულად მოეჩვენათ. ანტონიუსმა აღმოსავლური ღრეობების გამართლება თავისი ერთადერთი ლიტერატურული ნაშრომით - „მისი ლოთობის შესახებ“ - სცადა. ოქტავიანეს მისწერა: „რატომ შეიცვალე? იმიტომ ხომ არა, რომ დედოფალთან მე ვწევარ? ნუთუ მართლა ასე მნიშვნელოვანია, სად ან ვის შეურჭობ შენს კვერთხს?“ ეს მნიშვნელოვანი იყო. კლეოპატრას ფატალე მონსტრუმ-ად მიიჩნევდნენ. ოქტავიანე უფრო და უფრო ძლიერდებოდა და მათი კავშირი თანდათან ირღვეოდა. ძვ. წ. 32 წელს სენატმა ანტონიუსის „იმპერიუმი“ არ მიიღო. შემდეგ ოქტავიანემ კლეოპატრას ომი გამოუცხადა. მოწინააღმდეგეები საბერძნეთში შეხვდნენ: ანტონიუსმა და კლეოპატრამ რომაული ლეგიონები და ეგვიპტურ-ფინიკიური ფლოტი შეკრიბეს. ეს იყო ომი მსოფლიო მმართველობისთვის.

ავგუსტუსი და ჰეროდე

     ჰეროდეს მხარი გამარჯვებულისთვის უნდა დაეჭირა. მან ანტონიუსს შესთავაზა, საბერძნეთში შემოგიერთდებიო, მაგრამ ამის ნაცვლად არაბ ნაბატეველებზე შეტევა უბრძანეს დღევანდელი იორდანიის ტერიტორიაზე. როცა ჰეროდე დაბრუნდა, ოქტავიანე და ანტონიუსი აქციუმთან იბრძოდნენ. ანტონიუსს ოქტავიანეს სარდალი, მარკუს აგრიპა ადვილად გაუსწორდა. საზღვაო შეტაკება გადამწყვეტი გამოდგა. ანტონიუსი და კლეოპატრა ეგვიპტეში გაიქცნენ. ნუთუ ოქტავიანე ანტონიუსის იუდეველ მეფესაც მოკლავდა?

     ჰეროდე კიდევ ერთხელ მოემზადა სიკვდილისთვის. მეფისნაცვლად თავისი ძმა, ფერორასი დატოვა და ყოველი შემთხვევისთვის მოხუცი ჰირკანიც ჩამოახრჩობინა, დედა და და მასადაში გადამალა, ხოლო მარიამი და ალექსანდრა - მთის ციხესიმაგრე ალექსანდრიუმში. ჰეროდემ ამჯერადაც დაიბარა, თუ მე რამე მომივა, მარიამიც მოკალითო, და მის ცხოვრებაში უმნიშვნელოვანეს შეხვედრაზე გაემგზავრა.

     ოქტავიანემ ის როდოსზე მიიღო. ჰეროდე შეხვედრაზე გონივრულად მოიქცა და თავის მართლება არ დაუწყია. მან მოწიწებით დადო სამეფო გვირგვინი ოქტავიანეს ფერხთით. შემდეგ ანტონიუსის უარყოფის ნაცვლად, ოქტავიანეს სთხოვა: „იმას ნუ განსჯი, ვისი მეგობარი ვიყავი, არამედ - როგორი მეგობარი ვიყავი“. ოქტავიანემ მას გვირგვინი დაუბრუნა. ჰეროდე იერუსალიმში გამარჯვებული დაბრუნდა, მერე ოქტავიანეს გაჰყვა ალექსანდრიაში, სადაც ანტონიუსსა და კლეოპატრას თავი მოეკლათ: პირველს - ხმლით, მეორეს - დაგესვლით.

     ოქტავიანე პირველი რომაელი იმპერატორი გახდა და ავგუსტუსის წოდება მიიღო. ეს ოცდაცამეტი წლის პედანტი ხელმძღვანელი, დახვეწილი, ემოციურად გაწონასწორებული და კრიტიკული ადამიანი, ჰეროდეს ერთგულ მფარველად იქცა. უფრო მეტიც, იმპერატორი და მისი თანაშემწე, ლამის მისი ძალაუფლების თანაზიარი, შეუპოვარი მარკუს აგრიპა, ჰეროდეს ისე დაუახლოვდნენ, რომ იოსებ ფლავიუსი წერდა: „კეისარს ჰეროდე არავის ერჩივნა, თუ არ ჩავთვლით აგრიპას, ხოლო აგრიპას ჰეროდეზე უახლოესი მეგობარი არ ჰყოლია, თუ არ ჩავთვლით კეისარს“.

     ავგუსტუსმა ჰეროდეს სამეფოს თანამედროვე ისრაელის, იორდანიის, სირიისა და ლიბანის ტერიტორიის ნაწილი შეუერთა. ავგუსტუსის მსგავსად, ჰეროდეც ცივსისხლიანი და ნიჭიერი მმართველი იყო. როცა შიმშილიანობა დაიწყო, ჰეროდემ ეგვიპტური ხორბალი იყიდა და იუდეველები შიმშილით სიკვდილისგან იხსნა. მისი სასახლის კარი ნახევრად ბერძნული და ნახევრად ებრაული იყო, მეფეს ლამაზი საჭურისები და ხარჭები ემსახურებოდნენ. ჰეროდეს გარემოცვაში ბევრი ერია კლეოპატრას ყოფილი ქვეშევრდომი. ჰეროდეს მრჩეველი - ნიკოლოზ დამასკოელი - კლეოპატრას შვილების მასწავლებელი იყო, ხოლო კლეოპატრას 400 გალათელი პირადი მცველი ავგუსტუსმა ჰეროდეს აჩუქა და მის გერმანელ და თრაკიელ მცველებს შეუერთდნენ. ქერა ბარბაროსები ამ ყველაზე კოსმოპოლიტური მეფის ბრძანებით აწამებდნენ და ხოცავდნენ. „ჰეროდე წარმოშობით ფინიკიელი იყო, ბერძნულ კულტურას ნაზიარები, დაიბადა იდუმეაში, რწმენა ებრაული ჰქონდა, ცხოვრობდა იერუსალიმში და რომის მოქალაქე იყო“.

     იერუსალიმში ის და მარიამი ანტონიას ციხესიმაგრეში ცხოვრობდნენ. ის იქ ებრაელთა მეფე იყო, შვიდ წელიწადში ერთხელ ტაძარში რჯულის წიგნს კითხულობდა და მღვდელმთავარს ნიშნავდა, ხოლო მღვდელმთავრის მანტიას ანტონიაში ინახავდა. იერუსალიმს გარეთ ის გულუხვი ბერძენი მონარქი იყო. მისი ახალი წარმართული ქალაქები - კესარია ზღვის პირას და სებასტე (რაც ბერძნულად „ავგუსტუსს“ ნიშნავს) სამარიასთან - ტაძრებით, იპოდრომებითა და სასახლეებით იყო დამშვენებული. ჰეროდემ იერუსალიმშიც კი ააშენა ბერძნული სტილის თეატრი და იპოდრომი, სადაც აქციუმის თამაშებს მართავდა ავგუსტუსის გამარჯვების აღსანიშნავად. როცა ამ წარმართულმა წარმოდგენებმა ებრაელებში უკმაყოფილება გამოიწვია, ჰეროდემ შეთქმულების მოთავენი სიკვდილით დაასჯევინა. თუმცა საყვარელ ცოლს მისი წარმატება არ ახარებდა. სასახლის კარს მაკაბელი და ჰეროდეს გვარის მეფის ასულების ბრძოლა წამლავდა.

მარიამი: ჰეროდეს სიყვარული და სიძულვილი

     სანამ ჰეროდე წასული იყო, მარიამმა შეაცდინა თავისი ზედამხედველი და ათქმევინა, რას უპირებდნენ, თუ ქმარი ცოცხალი არ დაბრუნდებოდა. ჰეროდესთვის მარიამი პიროვნულად მიმზიდველი იყო, ხოლო პოლიტიკურად - შხამიანი: მან საჯაროდ დაადანაშაულა ქმარი, ძმა მომიკალიო. ზოგჯერ მთელ სასახლის კარს გააგებინებდა, რომ ჰეროდეს მასთან დაწოლაზე უარი უთხრა, მეორე წამს მგზნებარედ შერიგდებოდნენ. მან ჰეროდეს ორი ვაჟი გაუჩინა, მაგრამ მუდამ მის განადგურებას ცდილობდა. ჰეროდეს დას, სალომეს, დასცინოდა, მდაბიო ხარო. ჰეროდე სიყვარულისა და სიძულვილის ქსელში გაიხლართა, ამ მძაფრ გრძნობებს უფრო ამწვავებდა მისი კიდევ ერთი გატაცება: ძალაუფლება.

     სალომეს მიაჩნდა, რომ მარიამი ჰეროდეზე ჯადოქრობის მეშვეობით ზემოქმედებდა. ძმას სამხილი წარუდგინა, მაკაბელმა ცოლმა სიყვარულის ელექსირით დაგათროო. მარიამის საჭურისები წამებისა და სიკვდილის მუქარის შემდეგ გამოტეხეს თავიანთი ქალბატონის დანაშაულში. მცველი, რომელიც მარიამს მეფის არყოფნაში ზედამხედველობდა, სიკვდილით დასაჯეს. მარიამი ანტონიას ციხესიმაგრეში გამოამწყვდიეს და გაასამართლეს. სალომემ ახალ-ახალი ბრალდებები წაუყენა დედოფალს, რადგან მისი სიკვდილით დასჯა განეზრახა.

     მარიამს სიკვდილი მიუსაჯეს, ხოლო ალექსანდრამ საკუთარი ტყავის გადასარჩენად ქალიშვილი უარყო. ამის გამო ბრბომ ის უხამსი შეძახილებით შეამკო. სასიკვდილოდ მიმავალ მარიამს უჩვეულოდ ღირსეულად ეჭირა თავი. განაცხადა, სამწუხაროა, რომ დედაჩემმა ასე სამარცხვინოდ წარმოაჩინა საკუთარი თავიო. სავარაუდოდ, მარიამი ჩამოახრჩვეს. მაგრამ ის ნამდვილი მაკაბელივით მოკვდა ისე, რომ სახეზე, რომელზეც წინაპრების კეთილშობილება ჰქონდა აღბეჭდილი, ფერი არ წასვლია. ჰეროდე მწუხარებამ შეიპყრო. მიაჩნდა, რომ მარიამის მიმართ სიყვარული ღვთის მიერ მის გასანადგურებლად მოვლენილი სასჯელი იყო. სასახლეში გაჰყვიროდა ცოლის სახელს, მსახურებს მის მოძებნას ავალებდა და დარდის გასაქარვებლად ღრეობებს მართავდა. ყოველი ნადიმის ბოლოს ჰეროდე მარიამის გლოვას იწყებდა. ავად გახდა და ძირმაგარები გაუჩნდა. ალექსანდრამ ბოლოჯერ სცადა, მეფის სნეულებით ესარგებლა და ძალაუფლება მოეპოვებინა. ჰეროდემ სიდედრი მოაკვლევინა და მასთან ერთად დახოცა ოთხი უახლოესი მეგობარი, რომლებიც მარიამთან ურთიერთობაში იყვნენ შემჩნეულები. ჰეროდე მარიამის დაკარგვას ბოლომდე ვერასდროს შეეგუა, ეს იქცა წყევლად, რომელმაც ჰეროდეების მომდევნო თაობაც გაანადგურა.

     მარიამის სიკვდილიდან მცირე ხანში ჰეროდემ თავისი შედევრის - იერუსალიმის - შექმნა დაიწყო. ტაძრის პირდაპირ მდგარი მაკაბელთა სასახლე მისთვის საკმარისად მდიდრული არ იყო. ანტონიაში ალბათ მარიამის აჩრდილი არ ასვენებდა. ძვ. წელთაღრიცხვით 23 წელს ჰეროდემ დასავლეთის კედელი ახალი, გოდოლიანი ციტადელითა და სასახლის კომპლექსით გააფართოვა. ეს იყო იერუსალიმი იერუსალიმის შიგნით. 13 მეტრის სიმაღლის კედლებით შემორტყმულ ციტადელს სამი კოშკი ამშვენებდა. კოშკებს გულის ამაჩუყებელი სახელები ერქვა, უმაღლესს - 40 მეტრის სიმაღლისას და 4 კვადრატული მეტრის ფართობის საძირკვლიანს - ჰიპიკუსი (ომში დაღუპული ახალგაზრდა მეგობრის სახსოვრად), მეორეს - ფასაელი (გარდაცვლილი ძმის სახსოვრად) და მესამეს - მარიამი. ანტონიიდან ტაძარი კონტროლდებოდა, ხოლო ამ ციხესიმაგრიდან - მთელი ქალაქი.

     ციტადელის სამხრეთით ჰეროდემ ახალი სასახლე აიშენა - ნამდვილი სიამოვნებათა ტაძარი ორი საუცხოო დარბაზით, რომლებსაც მისი ორი მფარველის, ავგუსტუსისა და აგრიპას სახელები ერქვა. დარბაზებს მარმარილოს კედლები, კედრის დირეები, თვალისმომჭრელი მოზაიკები და ოქრო-ვერცხლის ჩუქურთმები ამშვენებდა. სასახლის გარშემო მწვანე მინდვრებითა და კორომებით შემოსილი ეზოები, კოლონადები და პორტიკები, აუზებისა და არხების კასკადები ააგეს. წყალვარდნილების თავზე სპეციალურ სამტრედეებში მტრედები ბუდობდნენ (ეტყობა, პროვინციებთან დასაკავშირებლად ჰეროდე მტრედების ფოსტას იყენებდა). რომ არა ჰეროდეს დიდძალი ქონება, ეს ყველაფერი ვერ აშენდებოდა. ჰეროდე რომის იმპერატორის შემდეგ მთელ ხმელთაშუაზღვისპირეთში უმდიდრესი ადამიანი იყო. სასახლის ხმაურს, ტაძრის საყვირების გუგუნსა და ქალაქის გნიასს ალბათ ჩიტების ჭიკჭიკი და შადრევნების შხაპუნი ერთვოდა.

     სასახლის კარი მართლაც არ იყო მშვიდი. ჰეროდეს ძმები უმოწყალო ინტრიგანები იყვნენ, სალომე - ნამდვილი ურჩხული. ჰეროდეს ჰარამხანაში მისი ცოლები მეფესავით ამბიციურები და პარანოიკები იყვნენ. ჰეროდეს სექსუალური გემოვნება პოლიტიკურ ურთიერთობებს ართულებდა - „ჰეროდეს დაუოკებელი მადა ჰქონდა, - წერს იოსებ ფლავიუსი, - მარიამამდე მას ერთი ცოლი ჰყავდა, დორისი. მარიამის შემდეგ - კიდევ რვა. მათ წარმომავლობას აღარ დაეძებდა, მხოლოდ ლამაზებს ირჩევდა. გარდა 500-ქალიანი ჰარამხანისა, მისი ბერძნული გემოვნება საჭურისებსა და პაჟებსაც სწვდებოდა. მაგრამ მისი ნახევრად გათავხედებული, ნახევრად უარყოფილი ვაჟები, რომლებსაც ძალაუფლების მაძიებელი დედა უჭერდა მხარს, ნამდვილ ეშმაკის ნაშიერებად იქცნენ. თვით დახელოვნებული მეთოჯინეც კი ვერ მოერეოდა ამდენ სიძულვილსა და შურს. თუმცა, ჰეროდეს სასახლის კარის ინტრიგებმაც კი ვერ შეუშალა ხელი, სანუკვარ პროექტს მოსწყდომოდა. ჰეროდემ იცოდა, რომ იერუსალიმის პრესტიჟი პირადად მასაც შეჰმატებდა სახელს, ამიტომ სოლომონთან გატოლება გადაწყვიტა.

ჰეროდე: ტაძარი

     ჰეროდემ მეორე ტაძარი დაანგრია და მის ადგილას მსოფლიოს საოცრება ააშენა. ებრაელები შიშობდნენ, ჰეროდე ძველ ტაძარს დაანგრევს და ახალს ვეღარ ააშენებსო, ამიტომ ჰეროდემ მათ დასარწმუნებლად და დეტალების შესათანხმებლად დიდი თათბირი გამართა. ათასობით მღვდელმსახურს მშენებლობა ასწავლეს. ლიბანური კედრის ხეები მოჭრეს და მორები ნაპირზე გამოათრიეს. იერუსალიმის გარშემო ყველა ქვის სამტეხლოში ლაპლაპა ყვითელ და კირქვასავით თეთრ ლოდებს თლიდნენ. უშველებელი ლოდები ათასობით ფურგონში არ ეტეოდა. ტაძრის მთის გასწვრივ ერთ-ერთ გვირაბში 14 მეტრის სიგრძისა და 60 სანტიმეტრის სიმაღლის 600 ტონიანი ქვა დევს. ხმაურითა და ჩაქუჩების კაკუნით სოლომონის ტაძარი რომ არ შეებღალათ, ჰეროდეს ბრძანებით, ყველაფერს ტაძრის გარეთ ამზადებდნენ და უხმაუროდ დებდნენ საჭირო ადგილზე. წმიდათა წმიდა ორ წელიწადში დაასრულეს, მაგრამ მთლიანი კომპლექსის შენება ოთხმოც წელს გრძელდებოდა.

     ჰეროდემ ტაძარი საძირკვლამდე დაანგრია და ალბათ სოლომონისა და ზარუბაბელის ტაძრების ყველანაირი ნაშთი განადგურდა. მართალია, აღმოსავლეთიდან კიდრონის ციცაბო ხეობით იყო შემოსაზღვრული, მაგრამ ჰეროდემ ტაძრის მთის ესპლანადა სამხრეთით გააფართოვა და თითქმის ერთი ჰექტარის ფართობზე ოთხმოცდათვრამეტსვეტიანი და თორმეტთაღიანი პლატფორმა აღმართა. ამ რომის ფორუმზე ორჯერ დიდ შენობას სოლომონის თავლები ეწოდა. აღმოსავლეთ კედელში, ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეში, 32 მეტრიანი „ნაწიბური“ ჩანს: მარცხნივ - ჰეროდისეული ლოდები, მარჯვნივ - მომცრო მაკაბელებისეული ქვები.

     წარმართთა დიდ ეზოში შესვლა ებრაელებთან ერთად არაებრაელებსაც შეეძლოთ, ხოლო ქალთა ეზო შემოზღუდული იყო და კედელზე მიკრული გამაფრთხილებელი წარწერა იუწყებოდა: უცხოელო! ნუ შეხვალ რკინის ღობის მიღმა.

     ბრალი მისი, ვისაც დაიჭერენ.

     დამნაშავეს უმალ სიკვდილით დასჯიან.

     ორმოცდაათსაფეხურიანი კიბე ისრაელის ეზომდე მიდიოდა, სადაც მხოლოდ ებრაელ მამაკაცებს უშვებდნენ. ისრაელის ეზოდან გზა მღვდელმსახურთა ეზომდე მიდიოდა. აქ იდგა მთის ტაძარი, ჰეხალი, რომელშიც წმიდათა წმიდა მდებარეობდა. როგორც ამბობდნენ, სწორედ ამ კლდეზე აპირებდა აბრაამი ისააკის მსხვერპლად შეწირვას და აქ ააგო დავითმა საკურთხეველი. დასაწვავი მსხვერპლის შესაწირი სამსხვერპლო ქალთა ეზოსა და ზეთისხილის მთას გაჰყურებდა.

     ჰეროდეს ანტონიას ციხესიმაგრე მთას ჩრდილოეთის მხრიდან იცავდა. ამ ადგილას ჰეროდემ ტაძრამდე მისასვლელი საიდუმლო გვირაბი გააყვანინა. სამხრეთიდან ტაძართან მონუმენტური კიბე მიდიოდა. კიბე ორმაგ და სამმაგ კარიბჭეში გადიოდა და ტაძრის მტრედებითა და ყვავილებით მოჩუქურთმებულ მიწისქვეშა დერეფნებში შედიოდა. დასავლეთით, ხეობის თავზე, ტაძართან მისასვლელი მონუმენტური ხიდი გადეს. ხიდი წყალგასატარადაც გამოიყენებოდა, რომელიც უშველებელ, საიდუმლო წყალსაცავებს ავსებდა წყლით. ციცაბო აღმოსავლეთის კედელში შუშანის კარიბჭე იყო დატანებული. ამ კარიბჭით მხოლოდ მღვდელმთავარი სარგებლობდა ზეთისხილის მთამდე ასასვლელად, სადაც ახალმთვარეობას აკურთხებდა ან იშვიათ, წმინდა მსხვერპლს, საღ, წითელ ფურს სწირავდა.

     ტაძარს ოთხივე მხარეს სვეტებიანი პორტიკი ჰქონდა; მათ შორის უდიდესი, სამეფო პორტიკი, უშველებელ ბაზილიკას წარმოადგენდა. ჰეროდეს ქალაქში 70 000 ადამიანი ცხოვრობდა. ასი ათასობით პილიგრიმი იკრიბებოდა დღესასწაულებზე. ნებისმიერი სამლოცველოს მსგავსად, იერუსალიმის ტაძარსაც სჭირდებოდა მეგობრების შესაკრები და რიტუალების მოსამზადებელი ადგილი. ასეთი ადგილი იყო სამეფო პორტიკი. როცა ქალაქში სტუმრები ჩამოდიოდნენ, მათ ვაჭრობა დასავლეთის კედლის გასწვრივ, თაღებქვეშ მდებარე სავაჭრო ქუჩაზე შეეძლოთ. ტაძარში შესვლამდე პილიგრიმები სამხრეთ კარიბჭესთან ახლოს მდებარე „მიკვაებში“, სარიტუალო აუზებში, განიბანდნენ ხოლმე. შემდეგ ერთ-ერთი მონუმენტური კიბით ადიოდნენ სამეფო პორტიკამდე, საიდანაც მთელი ქალაქი ჩანდა, და ლოცვის დაწყებას იქ ელოდებოდნენ.

     სამხრეთ-აღმოსავლეთ კუთხეში მაღალი კედლები და კიდრონის ხეობის კლდე ფრიალო მწვერვალს წარმოქმნიდნენ. სახარების მიხედვით, სწორედ ამ ადგილას ცდილობდა ეშმაკი იესოს ცდუნებას. სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეში, ზედა ქალაქის მდიდრული უბნების პირდაპირ, მღვდლები პარასკევ საღამოს შაბათის დადგომას ან დღესასწაულების დაწყებას საყვირების გამაყრუებელი გუგუნის თანხლებით იუწყებოდნენ. ახ. წ. 70 წელს ტიტუსის მიერ ჩამოგდებულ ქვაზე ამოტვიფრულია: „სასაყვირე ადგილი“.

     ტაძრის მშენებელმა მეფემ და მისმა უცნობმა არქიტექტორებმა (არქეოლოგებმა აკლდამა აღმოაჩინეს, რომელზეც ამოტვიფრულია „სიმონი, ტაძრის მშენებელი“) სივრცისა და თეატრალური სანახაობის ბრწყინვალე ცოდნა გამოავლინეს. თვალის მომჭრელი და გამაოგნებელი ჰეროდეს ტაძარი ოქროს ფილებით იყო გადახურული და მზის პირველ სხივებზე სახურავი ისე აბრჭყვიალდებოდა, რომ ყველა თვალს არიდებდა. იერუსალიმში ზეთისხილის მთიდან მომავალს ტაძარი თოვლით დაფარულ მთად ეჩვენებოდა. ასეთი იყო ტაძარი, რომელსაც იესო ქრისტე იცნობდა და, რომელიც ტიტუსმა დაანგრია. ჰეროდეს ესპლანადა დღემდეა შემორჩენილი, როგორც ისლამური ჰარამ ალ-შარიფი. ჰეროდეს ლოდები დღესაც ლაპლაპებს დასავლეთის კედელში, რომელსაც ებრაელები ეთაყვანებიან.

     თქმულების მიხედვით, სანამ მთის ტაძარსა და ესპლანადას აშენებდნენ, ერთხელაც არ უწვიმია და მშენებლები არაფერს შეუფერხებია. მშენებლობის დასრულება ჰეროდემ, რომელიც მღვდელი არ იყო და წმიდათა წმიდაში ვერ შევიდოდა, 300 ხარის შეწირვით აღნიშნა. მან თავის აპოგეას მიაღწია. მაგრამ ჰეროდეს უეჭველი სიდიადე მისმავე შვილებმა შეარყიეს, როცა წარსული დანაშაულების აჩრდილმა მომავალ თაობას დაუწყო დევნა.

ჰეროდეს ვაჟები: ოჯახური ტრაგედია

     ჰეროდეს უკვე თორმეტი ვაჟი ჰყავდა ათი ცოლისგან, მაგრამ ყურადღებას მხოლოდ მარიამისგან გაჩენილ ვაჟებს, ალექსანდრესა და არისტობულოსს აქცევდა. სწორედ ეს ნახევრად მაკაბელი, ნახევრად ჰეროდიანი უფლისწულები უნდა გამხდარიყვნენ მისი მემკვიდრეები. ჰეროდემ ალექსანდრე და არისტობულოსი რომში გაგზავნა, სადაც ისინი პირადად ავგუსტუსმა აღზარდა. ხუთი წლის შემდეგ ჰეროდემ ყმაწვილი უფლისწულები დასაქორწინებლად შინ დააბრუნა: ალექსანდრემ კაპადოკიის მეფის ასული შეირთო, ხოლო არისტობულოსმა - ჰეროდეს დისწული.

     ძვ. წ. 15 წელს მარკუს აგრიპა ჰეროდეს იერუსალიმის შესამოწმებლად ჩამოვიდა. მას თან ახლდა ცოლად ახლად შერთული ავგუსტუსის ნიმფომანი ქალიშვილი, იულია. ავგუსტუსის თანაშემწე და აქციუმის ბრძოლის გამარჯვებული მარკუს აგრიპა ჰეროდეს მეგობარი იყო. ჰეროდემ ამაყად დაათვალიერებინა მას იერუსალიმი. მარკუს აგრიპა ციტადელის თანამოსახელე კოშკში დაბინავდა და ჰეროდეს პატივსაცემად წვეულებებს იქ მართავდა. ავგუსტუსს უკვე შეეწირა იაჰვესთვის ტაძარში, მაგრამ აგრიპამ თავის სახელზე ასი ხარი ცალკე შესწირა. ამ საქციელით მან პრეტენზიული ებრაელების გული მოიგო. გზაზე პალმის რტოებს უფენდნენ, ხოლო დიდგვაროვნები თავიანთ ვაჟებს მის სახელს არქმევდნენ. იერუსალიმიდან ჰეროდემ და აგრიპამ საბერძნეთში გაცურეს. იქაურმა ებრაელებმა ბერძნები ჩაგვრაში დაადანაშაულეს. აგრიპამ მათი უფლებები დაიცვა და ჰეროდემ ამისთვის მადლობა გადაუხადა. ისინი ერთმანეთს თანასწორებად დასცილდნენ; მაგრამ რომაელ მმართველთან ლხინიდან შინ დაბრუნებულ ჰეროდეს შვილები დაუპირისპირდნენ.

     რომში განსწავლულმა უფლისწულებმა ალექსანდრემ და არისტობულოსმა, რომლებსაც ორივე მშობლის გარეგნობა და ქედმაღლობა გამოჰყოლოდათ, მამა დედის სიკვდილში დაადანაშაულეს და მარიამის მსგავსად, უჯიშო ჰეროდეს გვარზე უარი თქვეს. მეფის ასულზე დაქორწინებული ალექსანდრე განსაკუთრებული ქედმაღლობით გამოირჩეოდა, ხოლო არისტობულოსი ჰეროდიან ცოლს აბუჩად იგდებდა, რითაც ძალიან სტკენდა გულს საშიშ მამიდა სალომეს. ძმები ტრაბახობდნენ, როცა მეფეები გავხდებით, ჰეროდეს ცოლებს მონებივით ვამუშავებთ, ხოლო მის სხვა შვილებს - უბრალო მუშებადო.

     სალომემ ყველაფერი ჰეროდეს მოახსენა. მეფე ძალიან განარისხა და შეაშფოთა ვაჟების თავხედობამ. ძვ. წ. 13 წელს მან გაიხსენა ანტიპატრი, უფროსი ვაჟი პირველი ცოლისგან, და აგრიპას სთხოვა, ანტიპატრი რომში წაეყვანა, რათა უფლისწულს იმპერატორისთვის დალუქული წერილი წაეღო. ეს ჰეროდეს ანდერძი იყო, რომლის მიხედვითაც სამეფოს ანტიპატრს უტოვებდა, ხოლო ალექსანდრესა და არისტობულოსს სამკვიდროს ართმევდა. თუმცა, ანტიპატრი, სავარაუდოდ, ოცი-ოცდახუთი წლისა, მამის გულცივობას და ძმების მიმართ შურს დაებოღმა. ის და დედამისი სამკვიდროწართმეული უფლისწულების წინააღმდეგ შეიკრნენ და ღალატში დაადანაშაულეს.

     ჰეროდემ სამი ძმის განსჯა ავგუსტუსს დაავალა, რომელსაც ადრიატიკის ზღვაში, აკვილიაში ეახლნენ. ავგუსტუსმა მამა და შვილები შეარიგა. ჰეროდე შინ დაბრუნდა, ტაძრის ეზოში კრება მოიწვია და გამოაცხადა, რომ სამეფოს სამ ვაჟს უნაწილებდა. დორისმა, ანტიპატრმა და სალომემ ამ შერიგების სათავისოდ გამოყენება სცადეს. მათ ძმების ქედმაღლობამაც ხელი შეუწყო: უფლისწული ალექსანდრე ხმას ავრცელებდა, ჰეროდე თმას იღებავს, რომ ახალგაზრდად გამოიყურებოდეს, ხოლო მე ნადირობისას გამიზნულად არ ვახვედრებ მიზანში, რომ მამაჩემს ვასიამოვნოო. მან აგრეთვე შეაცდინა ჰეროდეს სამი ხარჭა და მათ მეფის პირადი საიდუმლოებები დასცინცლა. ჰეროდემ ალექსანდრეს პირადი მსახური დააპატიმრა და იმდენი აწამა, სანამ არ ათქმევინა, რომ უფლისწული მეფის მოკვლას ნადირობისას აპირებდა. ალექსანდრეს სიმამრმა, კაპადოკიის მეფემ, რომელიც ქალიშვილს სტუმრობდა, მამისა და შვილების კიდევ ერთხელ შერიგება შეძლო. ჰეროდემ კაპადოკიელს მადლობა ჰეროდესთვის შესაფერისი საჩუქრით გადაუხადა: კურტიზანით, რომელსაც შესაფერისი სახელი - პანიხისი - „მთელი ღამისა“ ერქვა.

     მშვიდობა დიდხანს არ გაგრძელებულა: მორიგი დაკითხვისას ერთ-ერთ მსახურს წერილი გამოაჩენინეს, რომელშიც ალექსანდრე ალექსანდრიუმის ციხესიმაგრის ციხისთავს სწერდა: „როცა საწადელს მივაღწევთ, შენთანაც მოვალთ“. ჰეროდეს ესიზმრა, რომ ალექსანდრე ზურგში ხანჯლის ჩარტყმას უპირებდა. კოშმარი იმდენად რეალური იყო, მეფემ ორივე ვაჟი დააჭერინა. ალექსანდრემ და არისტობულოსმა აღიარეს, რომ გაქცევას აპირებდნენ. ჰეროდემ ისევ ავგუსტუსს ჰკითხა რჩევა. ავგუსტუსი უკვე დაეღალა ძველი მეგობრის ვაჟების უსაქციელობას (თუმცა, თავად იმპერატორისთვის უცხო არ იყო საძაგელი შვილებისა და მემკვიდრეების ინტრიგები) და ჰეროდეს უთხრა, თუ ბიჭებმა შენ წინააღმდეგ პირი შეკრეს, უფლება გაქვს, დასაჯოო.

     ჰეროდემ ისინი ბეირუთში გაასამართლა, ქალაქში, სადაც მისი იურისდიქცია ფორმალურად არ მოქმედებდა - ამიტომ ამ პროცესის გასამართად საუკეთესო ადგილი იყო. ჰეროდეს სურვილისამებრ, ბიჭებს სიკვდილი მიუსაჯეს, რაც მოულოდნელი სულაც არ იყო, რადგან ჰეროდეს ქალაქი წინასწარ მოერთო საზეიმოდ. ჰეროდეს მრჩევლებმა ძმების შეწყალება ურჩიეს, მაგრამ ვიღაცამ შეატყობინა, ძმები არმიის მოსყიდვას აპირებდნენო და ჰეროდემ 300 ოფიცერი სიკვდილით დაასჯევინა. უფლისწულები იუდეაში დააბრუნეს და გაროტაზე დაახრჩვეს. მათი დედის, მარიამის, მაკაბელთა წყევლა ასრულდა. ავგუსტუსი მომხდარს არ გაუკვირვებია. იცოდა რა, რომ ებრაელებს ღორის ხორცი არ უყვარდათ, უემოციოდ აღნიშნა: „მირჩევნია ღორი ვიყო, ვიდრე ჰეროდეს ვაჟი“. თუმცა, ეს ჯერ მხოლოდ დასაწყისი იყო ჰეროდე დიდის დიდების ხრწნისა.

ჰეროდე: ცოცხლად ლპობა

     სამოცი წლის მეფე დასნეულდა და პარანოიამ შეიპყრო. ანტიპატრი ტახტის მემკვიდრედ დასახელდა, თუმცა ჰეროდეს სხვა ვაჟებიც ჰყავდა. ჰეროდეს და, სალომე, ანტიპატრს დაუპირისპირდა. მან მსახური მოისყიდა და ათქმევინა, ვითომ ანტიპატრი ჰეროდეს უცხო შხამით მოწამვლას აპირებდა. რომში ავგუსტუსთან სტუმრად მყოფი ანტიპატრი მაშინვე იერუსალიმისკენ გამოეშურა, მაგრამ სანამ მამასთან შესახვედრად სასახლემდე მიაღწევდა, დააპატიმრეს. სასამართლოზე საეჭვო შხამი დაალევინეს სიკვდილმისჯილს, რომელიც მაშინვე მოკვდა. შემდეგ თავად ავგუსტუსის მეუღლის, ლივიას (რომელიც შხამ-წამლების დამზადების ოსტატი იყო), მონა გამოტეხეს, რომ ლივია სალომეს დასადანაშაულებლად წერილებს აყალბებდა.

     ჰეროდემ სამხილი ავგუსტუსს გაუგზავნა და კიდევ ერთხელ შეცვალა ანდერძი. მესამე ანდერძის თანახმად, ჰეროდეს მემკვიდრე ხდებოდა ანტიპა, სწორედ ის ჰეროდე, რომელმაც იოანე ნათლისმცემელი და იესო ქრისტე დაასჯევინა. დაუძლურებული ჰეროდე ებრაულ ოპოზიციას ვეღარ უმკლავდებოდა. მოოქრული ბრინჯაოს არწივი, რომელიც მან ტაძრის დიდი კარიბჭის თავზე დაადგმევინა, რამდენიმე მოსწავლემ ეზოში შეკრებილი ბრბოს თვალწინ ჩამოაგდო. ანტონიას ციხესიმაგრიდან მეომრები გამოცვივდნენ და ახალგაზრდები შეიპყრეს. დამნაშავეები ირწმუნებოდნენ, ჩვენ მხოლოდ თორას მითითებებს ვიცავდითო. ისინი უკვე სასიკვდილო სარეცელზე მწოლი ჰეროდეს წინაშე ჩაატარეს და ცოცხლად დაწვეს.

     ჰეროდე ლოგინად ჩავარდა. ის ცოცხლად ლპებოდა: მისი ავადმყოფობა ქავილითა და კუჭ-ნაწლავის ანთებით დაიწყო, მერე ფეხები და მუცელი გაუსივდა და ბოლოს მსხვილი ნაწლავის წყლული გაუჩნდა. კანი დაუჩირქდა, სუნთქვა უჭირდა, პირიდან მყრალი სუნი ამოსდიოდა, გენიტალიები გაუსივდა, დაუჩირქდა და დაუსკდა. იქიდან მატლებმა დაიწყეს დენა.

     ცოცხლად ჩამომპალი მეფე იმედოვნებდა, იერიქონის სასახლის სითბო გამომაკეთებსო. იქაც რომ ვერ ეშველა, კალიროეს (ეს ადგილი დღესაც არსებობს მკვდარ ზღვასთან ახლოს) გოგირდის თბილ აბანოებში განსაბანად წაიყვანეს. მაგრამ გოგირდმა ტკივილი კი არ დაუცხრო, უფრო გაუძლიერა. ცხელი ზეთით დაზელისას ჰეროდეს გული წაუვიდა და იერიქონში გადაიყვანეს. მეფემ ბრძანება გასცა, იერუსალიმში მთელი სამღვდელო ელიტა შეეკრიბათ და იპოდრომში დაემწყვდიათ. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ყველას დახოცვას აპირებდა. ალბათ მემკვიდრის ტახტზე აყვანა ისე სურდა, რომ შფოთისთავ დიდებულებს ხელი არ შეეშალათ.

     დაახლოებით ამ პერიოდში ბიჭი, სახელად იეშუა ბენ იოსეფი, ანუ არამეულად - იესო დაიბადა. მისი მშობლები - დურგალი იოსები და მისი ახალგაზრდა საცოლე მარიამი - გალილეის ქალაქ ნაზარეთში ცხოვრობდნენ. ისინი თუმცა უბრალო გლეხებივით ღარიბები, მაგრამ, როგორც ამბობდნენ, მეფე დავითის გვარისანი იყვნენ. ისინი ბეთლემში გაემგზავრნენ და სწორედ იქ იშვა იესო, „რომელიც დამწყემსავს ჩემს ერს, ისრაელს“. წმინდა ლუკას სახარების მიხედვით, მერვე დღეს, წინდაცვეთის შემდეგ, იესო „იერუსალიმში წაიყვანეს, რათა წარედგინათ უფლის წინაშე და შესაწირავი მიერთმიათ მისთვის“ ტაძარში. მდიდარი ოჯახი ალბათ ცხვარს ან თუნდაც ძროხას შესწირავდა, მაგრამ იოსებმა მხოლოდ ორი გვრიტისა და მტრედის შეწირვა შეძლო.

     მათეს სახარების მიხედვით, მომაკვდავმა ჰეროდემ დავითის გვარის ამ ჩვილის მოსაკლავად ყველა ახალშობილის დახოცვა ბრძანა. იოსები ეგვიპტეში გაიქცა და თავს იქ აფარებდა, სანამ ჰეროდე არ გარდაიცვალა. რა თქმა უნდა, გარშემო ყველგან მესიაზე დადიოდა ხმები და ალბათ ჰეროდეც უფრთხოდა დავითის გვარის ტახტის პრეტენდენტს, მაგრამ არ არსებობს არანაირი სამხილი იმისა, რომ ჰეროდემ იესოს შესახებ რამე იცოდა ან ათასობით უცოდველი ჩვილი გააჟლეტინა. ბედის ირონიაა, რომ ეს ურჩხული მეფე ძირითადად იმ დანაშაულით ახსოვთ, რომელიც არ ჩაუდენია. რაც შეეხება ნაზარეველ ბავშვს, მასზე კიდევ ოცდაათი წელი არაფერს შევიტყობთ.

არქელაოსი: მესიები და ხოცვა-ჟლეტა

     იმპერატორმა ავგუსტუსმა ჰეროდეს პასუხი შეუთვალა, ლივიას მონა ქალს ცემით სული ამოვხადეო. ჰეროდეს უფლისწულ ანტიპატრის სიკვდილით დასჯის ნება მისცეს. მაგრამ ჰეროდე ტკივილისგან ისე იტანჯებოდა, რომ ხანჯალი მოიქნია თავის მოსაკლავად. ახლო საკანში დამწყვდეულ ანტიპატრს ხმაური შემოესმა და იფიქრა, რომ მოხუცი ტირანი მოკვდა. მან მაშინვე მცველი იხმო, საკნის კარი გამიღე, მე ხომ უკვე ებრაელთა მეფე ვარო! ხმაური ციხის მცველმაც გაიგონა და სამეფო დარბაზისკენ გაიქცა. ჰეროდე ცოცხალი, მაგრამ ჭკუიდან შეშლილი დახვდა. მსახურებს მისთვის ხელიდან ხანჯალი წაეგლიჯათ. ციხის მცველმა ჰეროდეს ანტიპატრის ღალატზე მოახსენა. მუწუკებით დაფარულმა ცოცხალმა ლეშმა თავში ხელები წაიშინა, აყმუვლდა და საძულველი შვილის დაუყოვნებლივ მოკვლა ბრძანა. შემდეგ მან ანდერძი კიდევ ერთხელ შეცვალა და სამეფო სამ ყმაწვილ უფლისწულს გაუნაწილა. იერუსალიმი და იუდეა არქელაოსს ერგო.

     ხუთი დღის მოგვიანებით, ძვ. წელთაღრიცხვით 4 წელს, ათას უბედურებას გადარჩენილი ჰეროდე დიდი ოცდაჩვიდმეტწლიანი ზეობის შემდეგ გარდაიცვალა. თვრამეტი წლის არქელაოსმა ცეკვა-სიმღერითა და ზეიმით აღნიშნა მეფის სიკვდილი, თითქოს მამა კი არა, მოსისხლე მტერი მოჰკვდომოდეს. ჰეროდეს გროტესკული ოჯახიც კი გააოგნა მისმა საქციელმა. გვირგვინოსანი მიცვალებული კვერთხით ხელში მოოქრული, წითლად გადაფარდაგებული კატაფალკით წაასვენეს ჰეროდიუმის ციხესიმაგრემდე. მსვლელობას წინ არქელაოსი მიუძღოდა, მას გერმანელი და თრაკიელი მცველები მოჰყვებოდნენ, ხოლო 500 მსახურს საკმეველი მოჰქონდა (ცხედარი ალბათ საშინლად ყარდა). მეფის ცხედარი 40 კილომეტრი ატარეს. ჰეროდე ციხესიმაგრეში დაკრძალეს. მისი აკლდამა 2000 წელი დაკარგული იყო. არქელაოსი იერუსალიმში დაბრუნდა, ტაძრის ოქროს ტახტზე ავიდა და გამოაცხადა, მამაჩემის მკაცრ მმართველობას შევარბილებო. ქალაქში პასექის დღესასწაულზე ათასობით პილიგრიმი შეიკრიბა. მეფის სიკვდილი ბევრმა აპოკალიფსური ხსნის ნიშნად მიიღო და ტაძარში დიდი არეულობა ატყდა. არქელაოსის მცველები ქვებით ჩაქოლეს. მიუხედავად დაპირებისა, რეპრესიებს შევწყვეტო, არქელაოსმა ტაძარში კავალერია გაგზავნა. იმ დღეს ტაძარში 3000 ადამიანი გაჟლიტეს.

     ახალგაზრდა დესპოტმა ქალაქის მმართველად მტკიცე და ერთგული ძმა, ფილიპე დატოვა, თვითონ კი რომში გაემგზავრა ავგუსტუსთან თავისი მეფობის შესათანხმებლად. არქელაოსს უმცროსი ძმა, ანტიპაც გაეკიდა, იქნებ რომში მე ჩავასწრო და ავგუსტუსმა მეფობა მე მიბოძოსო. არქელაოსის წასვლისთანავე, ავგუსტუსის ადგილობრივი მეფისნაცვალი, საბინუსი ჰეროდეს იერუსალიმის სასახლეში შეიჭრა იქ დამალული განძის მოსაპარად. ამან უფრო მეტი აურზაური გამოიწვია. სირიის გუბერნატორი, ვარუსი, წესრიგის აღსადგენად გამოეშურა, მაგრამ შვიდეულის დღესასწაულზე ჩამოსულმა გალილეველთა და იდუმეველთა ბანდებმა ტაძარი აიღეს და ყველა რომაელს ხოცავდნენ, ვისაც გადაეყრებოდნენ. საბინუსი ფასაელის კოშკში იმალებოდა.

     იერუსალიმს გარეთ სამმა მეამბოხემ - ყოფილმა მონებმა - თავი მეფეებად გამოაცხადეს, ჰეროდიანთა სასახლეები დაწვეს და ქალაქების რბევა დაიწყეს. ეს თვითმარქვია მეფეები ფსევდო-წინასწარმეტყველები იყვნენ და ამ დაძაბული რელიგიური უთანხმოების პერიოდში ირწმუნებოდნენ, მესია მართლა დაიბადაო. ებრაელებს, რომლებმაც ჰეროდეს მეფობის წლები ასეთი ლიდერის ამაო ლოდინში გაატარეს, ერთდროულად სამი წინამძღოლი გამოეცხადა. ვარუსმა სამივე პრეტენდენტი დახოცა, მაგრამ მას შემდეგ ფსევდოწინასწარმეტყველები განუწყვეტლივ ჩნდებოდნენ და რომაელებიც სულ ხოცავდნენ მათ. ვარუსმა იერუსალიმის გარშემო 2000 ამბოხებული აცვა ჯვარს.

     რომში სამოცი წლის ავგუსტუსმა ჰეროდიანები მიიღო, მათ კინკლაობასა და ლანძღვა-გინებას მოუსმინა და ბოლოს ჰეროდეს ანდერძი დაამტკიცა, ოღონდ მეფის ტიტული არავის უბოძა. არქელაოსი იუდეის, სამარიისა და იდუმეის ეთნარქად დანიშნა, ანტიპა - გალილეისა და პერაიას (დღეს იორდანიის ნაწილი) ტეტრარქად, ხოლო მათი ნახევარძმა ფილიპე - დანარჩენი სამეფოს ტეტრარქად. არქელაოსის იერუსალიმის რომაულ ვილებში მდიდრები აღვირახსნილ, არაებრაულ, ბერძნულ ცხოვრების წესს მისდევდნენ: ორი ათასი წლის წინანდელი ვერცხლის თასი, რომელიც 1911 წელს ამერიკელმა კოლექციონერმა მიწაში იპოვა, ჰომოსექსუალ წყვილს აშიშვლებს: თასის ცალ მხარეზე გამოსახულია კაცი, რომელიც შკივის მეშვეობით ყმაწვილი პარტნიორისკენ ეშვება, ხოლო კარიდან გარყვნილი მონა იჭყიტება; მეორე მხარეზე კი პატარა ბიჭები სავარძელზე გადახვევიან ერთმანეთს. არქელაოსი ისეთი ბიწიერი, ტუტუცი და მფლანგველი გამოდგა, რომ ათი წლის შემდეგ ავგუსტუსმა ტახტიდან ჩამოაგდო და გალიაში გადაასახლა. იუდეა რომის პროვინციად იქცა და ის სანაპირო ქალაქ კესარიიდან იმართებოდა დაბალჩინოსანი პრეფექტების მიერ. სწორედ მაშინ გახდა საჭირო აღწერის ჩატარება: რომაელებს გადასახადების გადამხდელთა სიის შედგენა უნდოდათ. ეტყობა, სწორედ ამ აღწერას ასახელებს ლუკა (სავარაუდოდ, შეცდომით) იესოს ოჯახის ბეთლემში ჩასვლის მიზეზად.

     რომაელთა მიერ იუდეის დამორჩილება იმდენად დამამცირებელი გამოდგა, რომ პატარ-პატარა ებრაული აჯანყებები გახშირდა.

     ჰეროდე ანტიპა ოცდაათი წელი მართავდა გალილეას და ოცნებობდა მამამისის სამეფოზე, რომელიც ხელიდან გამოაცალეს, სანამ ერთხელაც იოანე ნათლისმცემელი, ახალი ქარიზმატული წინასწარმეტყველი, უდაბნოდან არ გამოვიდა და მას არ დაუპირისპირდა.

იხილეთ:

• სარჩევი