ქართული საეკლესიო საგალობების კრებული, წმინდა იოანე ოქროპირის წირვის წესის მიხედვით. შედგენილია ზაქარია ფალიაშვილის მიერ ქალთა და ვაჟთან გუნდისთვის.

მცირე ცნობები საქართველოს ეკკლესიებში ქართული გალობის მდგომარეობის შესახებ

(წინასიტყვაობის მაგივრად)

ავტორისაგან.

      თუმცა საქართველოს ეკკლესიებში ჩვენდა სამწუხაროდ თითქმის ვერსად ვერ შევხვდებით და ვერ მოისმენთ ნამდვილ ქართულ გალობას, თითქმის არც ერთი მწყობრად შედგენილი გუნდი არ არსებობს და თუ კიდევ სადმე გალობენ, ისიც რამდენისამე კაცისაგან შემთხვევით შემდგარი გუნდი, რომლის გალობაც გულის შემხუთავ ღიღინს უფრო მოგაგონებდათ, მაგრამ ამისდა მიუხედავად ქართულ სახალხო სიმღერებთან შედარებით საეკკლესიო გალობა უფრო მჭიდრო და შეულახავად არის დაცული. მგალობელთა გუნდის უქონლობის მიზეზი ერთის მხრივ ის უკიდურესი ქონებრივი გაჭირვება უნდა იყოს, რომელშიც იმყოფება დღეს მთელს საქართველოში ქართველთ ეკკლესიები. რასაკვირველია ამ მდგომარეობაში მყოფ ეკკლესიებს არ შეუძლიათ იყოლიონ ჯამაგირით გუნდები. მეორე მხრით კი მიზეზად, თუ არ ვსცდებით, თვით ქართველი სამღვდელოების გულგრილობაც უნდა იყოს, რომელიც ამ საქმის მოწესრიგებისათვის ძალიანაც თავს არ იწუხებს.

      ეკკლესიებში მოსიარულე ხალხისათვის და მათი სარწმუნოებრივი გრძნობის გასაღვიძებლად, - მთელ დედამიწაზედ უკვე შეიგნეს, - აუცილებლად საჭიროა დედაენაზე კარგი ეროვნული გალობა. იმისთანა გალობა, რომელსაც შეეძლოს, ყოველივე ურწმუნო ადამიანიც კი, იმ ხანს მაინც როცა იგი ეკკლესიაში იმყოფება, მოხიბლოს და სარწმუნოებრივი გრძნობა აღუძრას. დღეს ქართველთ ეკკლესიაში გალობის საქმე მეტად შეფერხებული არის და მას დროზე შველა ეჭირვება. თუ, ამ მაინც სულის შემხუველ პირობებში ქართული საეკლესიო გალობა თითქმის ხელ შეუხებლად შენახულა, ეს, აიხსნება უკანასკნელი ორმოცი წლის განმავლობაში თავგამოდებულის, ყოველ მხრივ უმწიკვლო პიროვნების გულ შემატკივრობით და ქართულ საეკკლესიო გალობის აღდგენის თაოსნობით ყველასაგან პატივსაცემი, აწ განსვენებული ყოვლად უსამღვდელოესი ალექსანდრე, გურია-სამეგრელოს ეპისკოპოსი. თუ რამდენად სწამდა მას წარსული და კეთილი მომავალი თავისი სამშობლო ეკკლესიისა და დარწმუნებულიც იყო, რომ საყდრებში საკმარისი არ იყო მარტო საეკკლესიო წესების აღსრულება, არამედ, მასთან ერთად საჭირო იყო კიდევ კარგად გაწრთვნილი გუნდები, ამას ნათლად გვარწმუნებს მრავალი დამამტკიცებელი საბუთი, რომელთაგან ადგილის უქონლობის გამო მოგყავს მხოლოდ რამდენიმე.

      ჯერ კიდევ 1862-63 წლებში ექსარხოს ევსევის დროს აღძრული იყო საკითხი, ძველი ქართული საეკლესიო გალობის აღდგენის შესახებ [1]. დაარსდა კიდეც კომისსია, რომლის თავმჯდომარედაც კარგა ხანს ეპისკოპოსი ალექსანდრე ითვლებოდა და რომლის თაოსნობითაც ამ საქმისათვის თანხის მოგროვებას შეუდგნენ და დაავალეს ყველა სამრევლო ეკკლესიებს, ამ საქმისათვის გაიღოთ წლიურად თავიანთი წვლილი; ფულს აგროვებდნენ აგრეთვე კერძო პირთა შორისაც, თვით ალექსანდრე ეპისკოპოსიც ხომ ზნეობრივად უხვად ეხმარებოდა, ამ რიგად გვარიან თანხას მოუყარეს თავი, მაგრამ სამწუხაროდ კომისიის წევრთა შორის დაიბადა ორნაირი აზრი, ერთი ნაწილი მათგანი არქიმანდრიტების, მაკარისა და გრიგოლის ჩაგონებით ამტკიცებდა, რომ ძველი ქართული გალობა დარჩენილია მხოლოდ გურიაში, რომ რვა ხმასაც მთელ საქართველოში ვითომდა მხოლოდ იქ გალობდნენ, არც ღირსეულად მცოდნე მგალობლები მოიპოვებიან ქართლ-კახეთშიო და ამიტომ იქიდამ უნდა დავიბაროთ მგალობლები და იმათი გალობა უნდა გადავიღოთ ნოტებზედო. წევრთა მეორე ნაწილი კიდევ თანამოაზრე ეპისკოპოსის ალექსანდრესი, უფრო თანაუგრძნობდნენ ქართლ-კახურ გალობას, ცდილობდნენ მის აღდგენას და ხალხში გავრცელებას. ეს უთანხმოება არხიმ. მაკარის და გრიგოლის მომხრეთა გამარჯვებით დამთავრდა. დაადგინეს, ჯერჯერობით გურული გალობა აღედგინათ. დაიბანეს იქაური გამოჩენილი მგალობლები, დაიქირავებს მუსიკისმცოდნე პირნი, - რომელთაც ეს საგალობლები უნდა ნოტებზედ გადაეღოთ, დაუნიშნავს მათ ყველას ჯამაგირები და მიჰყვეს ხელი გურული საგალობლების ჩაწერას. პირველ ხანებში საქმე გვარიანად მიდიოდა, მაგრამ როცა ალექსანდრე ეპისკოპოსმა, - რომელსაც კომისიის მიმართულება არ აკმაყოფილებდა, თავი მიანება კომისიის თავმჯდომარეობას, წევრობაზეც უარი სთქვა მაშინ და მისი ადგილი არხიმ. მაკარიმ დაიჭირა; საქმე შესამჩნევად შეფერხდა, ფულები შემოაკლდათ და შემგროვებელი აღარსად იყო, რამოდენსამე თვეობით მგალობლებს ჯამაგირებს ვეღარ აძლევდნენ. ამის გამო კომისსიამაც თავისი მოქმედება ძალაუნებურად დროებითი შეაყენა. მაშინ ეპისკოპოსმა ალექსანდრემ, ვრცელი მოხსენება წარუდგინა იმ დროს მყოფ ექსარქოს პავლეს, სადაც ამბობდა, - რომ გურულ-იმერული გალობისა მას წინააღმდეგი არა აქვს რა, მხოლოდ ჩვენ ქართლელებსა და კახელებს იმ გალობისათვის სმენა ვერ შეგვიჩვევიაო, ის ემჯობინებოდა, - რომ აქაურმა სამღვდელოებამ თავის გალობას მოუაროსო და თუ გურულებს და იმერლებს სურთ თავიანთი გალობის აღდგენა, იქაურმა სამღვდელოებამ და მათმა ეპისკოპოსებმა იზრუნონ მისთვისი. იმ ხნის განმავლობაში ეს კომისსია ნელ-ნელა გაუქმდა; ხოლო ქართლ-კახურუ გალობის აღდგენის საქმეს თავის საკუთარის ხარჯით იკისრა ეპის. ალექსანდრე. 1884 წელს ხელშეკრულება დასდო იმ დროს თბილისის საიმპერატორო სკოლის დირექტორად მყოფ იპოლიტ-ივანოვთან, რომელმაც იკისრა ამ საგალობლების ნოტებზე გადაღება. მგალობლებად ეპისკ. ალექსანდრეს დაუნიშნავს მღვდ: ალ. მოლოდინაშვილი, გრ. მღებრიშვილი და ძმანი ვასილ და პოლიექტვო კარბელაშვილები. იპ. - ივანოვმა ამ მგალობელთაგან გადაიღო წმ. იოანე ოქროპირის წირვა და, როგორც თვით ივანოვისაგან გაგონილი გვაქვს, კიდევ სხვა ბევრი საგალობლებიც. ამ ჩაწერილისაგან დღეს გამოცემული და გამოქვეყნებულია მხოლოდ ზემოხსენებული იოანე ოქროპირის წირვა [2] და რა ბედი ეწია დანარჩენს ნაწილს, ამისგან დანამდვილებით დღესაც ვერ გაგვიგია-რა! ვიცით მხოლოდ ისა, რომ განსვენებულმა ეპისკ. ალექსანდრემ დიდი ფული დახარჯა ამ საქმეზედ და ზემოაღნიშნული წირვა შედარებით ნამუშევარის ერთ მცირედ ნაწილად უნდა ჩაითვალოს. აი რა უკუღმართი ბედი ეწია ქართული საეკკლესიო გალობის აღდგენის საქმეს მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრიდან დაწყობილი და აქამომდე.

      ეს ჩემი დაწერილი და ქალთა და ვაჟთა გუნდისათვის ხმაშეწყობილი მცირე შრომა რომ განვითარდეს და გავრცელდეს როგორც ჩვენში ისე რუსეთშიაც, განვიზრახეთ გამოგვეცა ქართული და რუსული ტექსტით. დედნად, როგორც ზემოთ იყო ნათქვამი, ვისარგებლე ის წირვა, რომელიც იპ.-ივანოვის მიერ არის გადაღებული და რომელიც უფრო სწორედ უნდა იყოს ჩაწერილი, ვიდრე სხვა აქამომდე გამოცემული ქართული საგალობლები.

      მისი ძირითადი ხასიათი რომ არ შემეცვალა, მთელი საგალობლების პირველი ხმა მკაცრადა მაქვს დაცული, და თუ რომელსამე ნომერში, - მაგ. „რომელი ქერუბიმთა“, „შენ გიგალობთ“ და სხვა, ადგილ-ადგილ ჰანგი შეკვეცილი, ანუ გაფართოებულია, ანუ კიდევ ნოტების ზომა მეტ ნაკლებია და სხვა, ეს მისთვის მოხდა, რომ ქართველი მგალობლების მომატებული ნაწილი ისე გალობს ხოლმე, როგორადაც აქ არის შეკეთებული და თუ დედანი ადგილ ადგილ განსხვავებით არის გადმოცემული, ეს ჩვენი ბრალი არ არის: ჩვენ უფრო უნდა დავუჯეროთ მგალობელთა უმეტეს ნაწილს, ვიდრე სამი და ოთხი კაცის ნაგალობებს, რადგანაც ადვილად შესაძლებელია, რომ მგალობლებს ის ადგილები დანამდვილებით არ ქონდეთ გადაცემული იპ. - ივანოვისათვის. მაგრამ ამ გვარი ადგილებიც იქ იშვიათადა გვხვდება და მისთვის დიდი მნიშვნელობის ღირსიც არ უნდა იყოს.

      მეორე და მესამე ხმა (ბანი)[3] აგრეთვე ჰარმონიაც შეძლების დაგვარ ისეა შენახული, როგორათაც ხალხი გალობს ხოლმე.

      როცა ამ საგალობლებს ხმას უწყობდი, მე მხედველობაში მქონდა მხოლოდ - დიდი ქალთა და ვაჟთა გუნდი, ამისათვის საგალობლების მომატებული ნაწილი დაწერილი მაქვს ხუთ, ექვს და ზოგან შვიდ ხმადაც, რის ასრულებაც საშუალო გუნდისათვის მუდამ ადვილი არ იქმნება; ამისათვის იმ გალობის მასწავლებელთ, რომელთაც დიდი გუნდები ხელთ არა ჰყავთ, მე ურჩევ შემდეგი ჩვენებით იხელმძღვანელონ. საგალობლების ოთხ ხმაზედ მოწყობა ქალთა და ვაჟთა გუნდისათვის რასაკვირველია მეტად ადვილია, ამისთვის საკმარისია მხოლოდ გაორკეცებული ხმები, - რომლებიც მომეტებულ ნაწილად მელოდიასთან ხვდება, გამოაკლონ, ხოლო სამ ხმად გადასაკეთებლად, ერთ გვარ გუნდისათვის, ისე როგორათაც თვით ხალხი ჩვეულებრივ გალობს ხოლმე საჭიროა მარტო პირველი ხმა და ბანი შეუცვლელად დარჩეს და მეორე ხმისათვის ლო ისარგებლონ „ალიტსა და ტენორის“ სათქმელი, მხოლოდ ისე კი, რომ ყოველი მანჭულები (ფიგურები) რომლებიც ამ ორ ხმაში არის მოთავსებული, (მომატებულად ალტში) შეძლებისა დაგვარ ისე ამოიღონ, რომ არც მის ხასიათს და არც ჰარმონიულ სისრულეს ნაკლი არ დაიტყოს. მე დარწმუნებული ვარ, რომ თვითეულ სიმღერა-გალობის მასწავლებლისათვის ეს ძნელი არ იქნება და დიდ შრომასაც არ წარმოადგენს.

      სხვათა შორის, იოანე ოქროპირის წირვის დედანთან შედარებით მე ჩაუმატე კიდევ რამოდენიმე საგალობელი, მაგ. „სასუფეველსა შენსა“, „წმიდაო ღმერთო“, სოფრონისა „წარდგომები კვირიაკისა რა ხმა“, „ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით“ და სხვა. „მრავალ ჟამიერ“ - კი N22, ავიღე საგანგებოდ გურული კილოც [4], რომ იგი ქართლ-კახურ კილოსთან შეადარონ, თუ რამდენად განირჩევიან ისინი ერთმანეთში, როგორც ჰანგის მოწყობილობით ისე ყველა ხმების მოძრაობით, იმისდა მიუხედავათ, რომ ორივე საგალობელი ქართულია.

      დასასრულ ჩემს თავს მოვალედ ვრაცხ უღრმესი მადლობა უძღვნა: ტფილისის ქართული ფილარმონიული საზოგადოების გამგეობას, ღარიბ მოწაფეთა შემწეობისათვის ტფილ. გუბერნიის თავადაზნაურთა საზოგადოების გამგე კომიტეტს და ყველა იმ კერძო პირთა, რომელთაც ქონებრივად და ზნეობრივად დახმარება აღმომიჩინეს ამ შრომის გამოსაცემად.

ზაქ. პ. ფალიაშვილი.
ქ. ტფილისი
21 ღვინობისთვე 1909 წ.

კრებულში წარმოდგენილი ზაქარია ფალიაშვილის საგალობლები:

1. კვერექსი - დიდი და მცირე. აკურთხებს სული ჩემი. დიდება და აწ და. მხოლოდ შობილი
2. სასუფეველსა შენსა
3. მოვედით თაყვანი ვსცეთ. უფალო აცხოვენ და სხვა
4. წმინდაო ღმერთო
5. წმინდაო ღმერთო (სოფრონისა)
6. ჯვარსა შენსა. რაოდენთა ქრისტეს მიერ.
7. წარდგომები კვირისა, რვა ხმა
8. ალლილუია. დიდება შენდა უფალო
9. კვერექი - მიცვალებულთათვის
10. რომელნი ქერუბინთა
11. მოგვმადლენი. მამასა და ძესა
12. მრწამსი
13. წყალობა მშვიდობა. წმინდაო, წმინდაო
14. შენ გიგალობთ
15. ღირს არს ჭეშმარიტად
16. მამაო ჩვენო
17. აქებდით უფალსა ცათაგან, ხორცი ქრისტესი
18. შენ ხარ ვენახი
19. კურთხეულ არს მომავალი. ნათელი ჭეშმარიტი. აღავსე პირი ჩვენი. სახელითა უფლისათა.
20. იყავნ სახელი უფლისა და სხვა... უკეთილმსახურესი
21. მრავალ ჟამიერ (გურული)
22. ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით