მანქანა ქუჩის გასწვრივ მიქრის. გზა სწორია. საბურავები ჭრაჭუნობენ, ფანჯრები ჩუმად ზრიალებენ, სტრასბურგი და მეტცი უკვე დიდი ხანია უკან ჩამოვიტოვეთ. ჩემ გვერდით კარლ ბროეგერი ზის და ბუტერბროდს მიირთმევს, მაგრამ ის ამ საქმიანობაზე მთლიანად კონცენტრირებული არ არის. მისი აზრები სხვაგანაა.

      ორი საათია, რაც ვისადილეთ. სასიამოვნო სიურპრიზი მოგვიწყვეს. ამ დაუვიწყარ სადილზე აპეტაიზერად მაიონეზიანი ნახევარი ომარი და ყველის ასორტის უზარმაზარი ლანგარი მხოლოდ ოცდახუთ ფრანკად მოგვართვეს - სხვა, მადისაღმძვრელ გემრიელ რაღაცებზე აღარ ვლაპარაკობ. ცოტა აზრზე რომ მოვედით, კარლმა დეტალურად დაიწყო იმის მოყოლა, თუ რა გეგმები და მოლოდინი ჰქონდა სამომავლოდ.

      ამის ბევრი არაფერი მესმის, რადგან ამ გეგმებთან ბევრი „თუ“ და „მაგრამ“, გათვლები და ხალხი არის დაკავშირებული.ა არ ვიცი, რა იყო ამის მიზეზი - ომარი, ღვინო თუ ის, რომ ყველაფერი ეს საოცრად იაფი იყო, კარლი იმდენ სამომავლო ოცნებას ახვავებს, რომ მალე ევერესტის მთის მწვერვალზე ღრუბლებში იკარგება - ათ წელიწადში საწარმოს ხელმძღვანელი იქნება, ოც წელიწადში - დირექტორი, გენერალური დირექტორი, პრეზიდენტი და ასე შემდეგ. ამჟამად კარლი კიბის იმდენად დაბალ საფეხურზე დგას, რომ ნამდვილად შეუძლია სერიოზული დაშავების გარეშე ჩამოვარდნა. ის ბანკის მოსამსახურეა და საკმაოდ ჯანმრთელია. ამიტომ შეუძლია, ომარის მიღებიდან უკვე ორი საათის შემდეგ უპრობლემოდ მიირთვას კარაქიანი პურის მოზრდილი ნაჭერი. ამასობაში, თავისი იდეალების განხორციელებაზე ფიქრს არ წყვეტს და იმაზე ოცნებობს, თუ რას გააკეთებს, როცა საწარმოს ხელმძღვანელი იქნება. ასეთია კარლი.

      მანქანა ისევ მიქრის, სხვადასხვა სოფელს გავდივართ. ფანჯრებიდან ვიყურებით, ერთმანეთს ენაცვლებიან წვეტიანი სახურავები, ძროხები, ქალების ჭრელი კაბები და ნეხვის გროვები. შემოდგომის ქარი უბერავს. მოსახვევს მოსახვევი მოსდევს, ბორცვს ბორცვი, მერე კი ხეივნები და ხეები აღარ ჩანს. ქუჩები იტოტება და ვიწროვდება, გვიახლოვდებიან მოუხეშავი, მორახრახე ავტობუსები, რომლებზეც დიდი ასოებია გამოსახული და კიდევ რაღაც მოწოდებები აწერია. დასახლებული პუნქტების მაჩვენებელ აბრებზე კი ისეთი სახელები ჩნდება, რომელთა წინაშე ყველაფერი უნდა გაჩერდეს.

      კარლი თავის საფულეს აწესრიგებს. ბანკნოტებს შორის ჩატენილია ამონაჭრები სპორტული გაზეთიდან, რომლებშიც აღწერილია სახელგანთქმული ფეხბურთის მატჩი რეინე მიუნსტერის წინააღმდეგ (კარლის გუნდმა დიდი უპირატესობით, 6:0 გაიმარჯვა და კარლიც საქებარი სიტყვებით იყო მოხსენიებული), მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია მომხიბლავი ქალბატონების რამდენიმე ფოტოსურათი, რომლებსაც ის დესერტის მირთმევის დროს აკვირდებოდა.

      ჩვენ წინ გზა მთავრდება. მანქანა მუხრუჭების ხრჭიალით ჩერდება. მოედანზე გადმოვდივართ, სადაც ქალაქის ბაზარია. აქ მანქანებია გაჩერებული, გვერდით შეფიქრიანებული მძღოლები დგანან საქმიანი სახით, თავზე მძღოლის წვეტიანი კეპები ახურავთ, ადამიანების ჯგუფები ერთ ადგილას გროვდებიან, გიდები აქეთ-იქით დარბიან, თავიანთ "ცხვრებს" აგროვებენ და მიდიან.

      ადამიანები ჩვენ ირგვლივ თავიანთი საქმეებით არიან დაკავებული, ერთმანეთში მოგუდულად და სწრაფად საუბრობენ. გუშინდელი სიკვდილის ქუჩები ბულვარებად გადაქცეულან, რომლებსაც ომის შემდგომ პატივსაცემი მნახველები სტუმრობენ. იქ, სადაც ადრე ყოველი ფეხის ნაბიჯი სისხლთან ასოცირდებოდა და საზარელი შიში ადამიანს გულს უკუმშავდა, ახლა ქუჩებში ხეფენილებია, ტურისტებს ფეხსაცმელები რომ არ გაუჭუჭყიანდეთ. კარგად მომზადებული თარჯიმნები კი სტუმრებს წინ მიუძღვიან, რათა ყველამ ყველაფერი დაინახოს - გარანტირებულად ყველაფერი. დუომონი....

      ჩვენ გარშემოც დაქრის ვიღაც სწრაფად, აღელვებული და მონდომებულია. უნდა, რომ აგვიხსნას, როგორი სტრატეგია გამოიყენებოდა აქ, ასე ვთქვათ, საქმის კურსში შეგვიყვანოს. ომარითა და ბუტერბროდით მოძლიერებული კარლი მეგობრულად უღიმის მას და ყურადღებით უსმენს. გიდს კარბიდის შუქზე ფორტის დასათვალიერებლადაც მივყვებით. ვუსმენთ მის მონაყოლს, თუ როგორი პრაქტიკულები იყვნენ გერმანელები. როგორც კი ფორტი დაუკავებიათ, სარდაფში მანქანა-დანადგარები დაუმონტაჟებიათ, სინათლე გაუყვანიათ და ამწეები დაუყენებიათ საბრძოლო მასალის ზევით ასაწევად. მანამდე ასეთი რამ არ ყოფილა.

      თანხმობის ნიშნად კარლი თავს უქნევს: "ჰო, ასე იყო". მაგრამ როცა დაჟანგული ფოლადის ჩაფხუტების, ავტომატის მოღუნული ლულებისა და აუფეთქებელი ჭურვების წინაშე აღმოვჩნდებით, ჩვენი გიდი კი ისევ ლაყბობას განაგრძობს, ხოლო იქვე მეორე გიდი იმავე ამბავს ჰყვება ინგლისურად, კარლი თავით მანიშნებს, საკმარისიაო. ხალხში ვერევით და გარეთ გამოვდივართ. ქვემოთ ნანახი ჩაფხუტების, ჯავშანჟილეტებისა და ჭურვის ნამსხვრევების გამო კარლი დადუმებულია.

      გვირაბის მხუთავი ჰაერის შემდეგ გარეთ ქარი ისე ნაზად და რბილად გველამუნება, რომ სიამოვნებით მივეყრდნობოდით მას. ჯერ კიდევ საკმაო სინათლეა, მაგრამ უკვე დგება ის საიდუმლოებით მოცული საათი, როდესაც დღე და ეღამე თანაბრდება, სასწორის თეფშებმა თითქოს უსასრულო რწევა შეწყვიტესო, ერთი წამით ჩერდებიან - კიდევ ერთი ამოსუნთქვა და, ჯადოქრობამ ჩაიარა. უცებ საღამოს სუსტი შუქი ჩამოდგება, მდელოზე ძროხა ბღავის, დაღამდა.

      ჩვენ წინ სიმაღლეების იისფერი ჩრდილი იქოჩრება. გიდი გამოგვყოლია და ჩვენს ზურგს უკან მოყოლას განაგრძობს: "ეს კოშკი, რომელსაც "საპილპილეს" უწოდებდნენ, სტრატეგიული თვალსაზრისით მეტად საინტერესო წერტილი იყო".

      მეტის თქმის შესაძლებლობა აღარ ეძლევა. გაღიზიანებული კარლი უკან მოიხედავს და კატეგორიულად ეუბნება: "მოკეტეთ!.."

      ბოროტად არ ამბობს ამას, უფრო მშვიდად, მაგრამ საბოლოო სიტყვასავით.

      ამის შემდეგ წინ მიდის, შორდება ბრძოლის სტრატეგიულ დაგეგმარებას, ტურისტების ჯგუფების გაურკვეველ მუსაიფს, ომარს, ბუტერბროდს, ქალბატონების სურათებს და საბანკო საქმეებს, შორდება მშვიდობის ათ წელს.

      ის მიდის და სახე სულ უფრო და უფრო უსერიოზულდება. თვალები უწვრილდება, დაძაბული იყურება მიწისკენ, ბალახი შრიალებს, ქვები ხრაშუნობენ, სადღაც გამაფრთხილებელი აბრაა, რომელიც იმ საშიშროებაზე მიგვანიშნებს, ჯერ კიდევ რომ არსებობს. თუმცა კარლს ეს ყველაფერი აღარ აინტერესებს. ის რაღაცას დაეძებს.

      გზას ჭურვებისგან გადათხრილ მინდორზე და მავთუხლართების გროვასთან მივყავართ. თარჯიმანი გვეძახის, გაფრთხილებებით გვავსებს და საკმაო მანძილით ჩამოგვრჩება. უკვე მოჩანს ბომბსაფრები, რომლებიც ოდესღაც მიწით დაფარულა და შემდეგ ისევ ამოუთხრიათ. ირგვლივ მიმოფანტულია გრძელტარიანი ჭურვები, მთლიანად დახვრეტილი კარდალები, ყვითელ თიხაში ჩარჭობილია გასაცოდავებული დაჟანგული ჩანგალი, და მის ბოლოზე ჩამოკიდებული კოვზის ნახევარი.

      რაღაც პერიოდი გზას ვაგრძელებთ. კარლი ხშირად ჩერდება და საგნების მდებარეობას ამოწმებს. შემდეგ თავს აქნევს და ისევ წინ მიიწევს. რომელიღაც ტრანშეის მიმართულების მოძებნა უნდა. მხოლოდ მიმართულება - ჭურვებისგან ამოთხრილ ორმოებს შორის ბილიკი მიიკლაკნება და შემდეგ მკვეთრად უხვევს კუთხეში.

      კიდევ რამდენიმე ნაბიჯი. კიდევ ერთი მზერა და კარლმა იპოვა, რაც უნდოდა.

      ერთი წამით დუმს, შემდეგ კი ამბობს:

      პ- აქ, - ჩერდება და შემდეგ ისევ წინ მიდის, - დაახლოებით აქ იყო, მაშინ აქ ვიყავით, ირგვლივ ყველაფერი ზანზარებდა, რამდენიმე გასროლა გაისმა და შემდეგ შეტევა... - ის იმეორებს, - და შემდეგ შეტევა...

      ის ტრანშეას უკან იტოვებს, ფეხზე წამოხტება და თითქოს შეტევაზე გადადის. მაგრამ ახლა ის აღარ არის კარლ ბროეგერი, კაცი, რომელსაც საბანკო საქმეები და ფეხბურთის შესახებ ცნობები აინტერესებს. ის სრულიად სხვა, ათი წლით გაახალგაზრდავებული უნტეროფიცერი ბროეგერია, რომელიც ისევ აიტაცა მიწამ, ბრძოლის ველის ველურმა ფერფლის სუნმა და მოგონებამ, რომელიც ქარიშხალივით უტევს მას.

      მისი მოძრაობა ისეთი აღარაა, როგორიც ადრე იყო: გაუბედავად აღარ ეძებს რაღაცას; სიარულის მანერაც აღარაა ისეთი, როგორსაც მიჩვეული ვიყავი. გაუცნობერებლად, უნებურად ისევ მკვეთრად, ყურადღებით, მიპარვით მოძრაობს, ცხოველის ინსტინქტურ სიფრთხილეს გაუღვიძია მასში; თავად ვერ ამჩნევს, როგორ ჩარგო თავი მხრებში, რა მოშვებულად აქვს ჩამოკიდებული ხელები, მზად არის, დაეცეს. იმასაც ვერ ამჩნევს, როგორც ცდილობს, რომ არ გამოჩნდეს. თითქოს უნდა, რომ არავინ დაინახოს, თუმცა სულ საფარში რჩება.

      ასე მივიწევთ წინ. რამდენიმე საათის წინ ნამდვილად ვერ შეძლებდა გზის გაკვლევას. ახლა მიწის ყოველ კუნჭულს ცნობს. წარსულმა ისევ მოიცვა მისი გონება. ასე მივდევთ ნაკვალევს, შეკვეთით შეკერილ კოსტიუმებში გამოწყობილი ორი მამაკაცი, შლაპებითა და სასეირნო ჯოხებით, მივდევთ კვალს, სადაც იმ საშინელ ღამეს კარლი და მისი ოცეული მიხოხავდა, როდესაც მანათობელი რაკეტები უზარმაზარი რკალური ნათურებივით დასცქეროდნენ განადგურების პროცესს. მიწა ტიომონისა და ფლერის გარშემო აფეთქებების შადრევნების ქვეშ ზღვასავით ღელავდა - ჩვენ ისევ ამ გზას გავდივართ. ჩვენ გარშემო საღამოს უსაზღვრო სიმშვიდეს დაუსადგურებია, მაგრამ უნტერ-ოფიცერ ბროეგერის ყურებში ბრძოლა გუგუნებს, სასეირნო ჯოხი ჭურვივით უჭირავს ხელში, კიდევ ერთხელ მიუძღვება თავის ჯარისკაცებს ჭურვებით ამოთხრილ ორმოებში ქალაქზე შტურმის მისატანად.

      ქალაქი კი აღარ არსებობს. ის გაქრა, აღიგავა პირისაგან მიწისა. აღარ აღადგინეს, იმიტომ, რომ მიწა ჯერ ისევ დანაღმულია, სავსეა ფეთქებადი ნივთიერებებით, მეტისმეტად სახიფათოა აქ ისევ რაიმეს აშენება.

      კარლი ძეგლს ეყრდნობა. ის იმ ადგილს აღნიშნავს, სადაც ოდესღაც ფლერი იყო, საშინელებათა სოფელი, რომლის ნანგრევები ერთ ღამეში ექვსჯერ აიღეს შტურმით და ბოლოს მაინც დაკარგეს.

      - იქ ერთი ახალგაზრდა ახალწვეული იყო, - ამბობს ის, - მთელი იმ ხნის განმავლობაში ჩემს სიახლოვეს იყო. როდესაც უკან ვიხევდით, ვეღარ დავინახე. მოგვიანებით კი...

      მოგვიანებით, როდესაც ეს ადგილი დაიკავეს, ცხედრის მხოლოდ ერთი ნაწილი იპოვეს, მაგრამ არ იცოდნენ, ის იყო თუ არა. ამიტომ "დაკარგულად" გამოაცხადეს. დედამისს დღემდე იმედი აქვს, რომ ერთ მშვენიერ დღეს მის წითელი პლუშით გაწყობილ მისაღებ ოთახში შევა, გაზრდილი, ღონიერი, მხარბეჭიანი და მის გვერდით დაჯდება დივანზე.

      - არ არსებობს მიზეზი, რატომ არ შეიძლება, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყოს... - ფიქრობს კარლი და მოღუშული შემომყურებს. - როგორ გგონია, შეიძლება, რომ მუსიკოსი გამხდარიყო? მაშინ ეს უნდოდა.

      ამ კითხვაზე პასუხი არ მაქვს და გზას ვაგრძელებთ. ბბინდმა მუქი ლურჯი შეფერილობა მიიღო. კარლი კიდევ ერთხელ ჩერდება, ხელით გაურკვეველ ჟესტს აკეთებს და ამბობს:

      - შეხედე, უბრალოდ არ მესმის, აქ ისეთი ამბავი ხდებოდა, რომ ფიქრის უნარიც კი გერთმეოდა კაცს, ჯოჯოხეთი იყო, ნამდვილი ჯოჯოხეთი, ბოლო წერტილი, დასასრული, კუპრით სავსე უზარმაზარი ქვაბი, სრულიუ უიმედობა. ამ ქვაბში ადამიანი იყო და არც იყო. ახლა კი აქ დავბოდიალებთ, მხოლოდ პატარა ხეობაა, იქ კი, სიბნელეში, უწყინარი ბორცვი...

      სიბნელეში თეთრად ამომართულა მავზოლეუმი. ავტობუსები გასამგზავრებლად მზადყოფნაში არიან. ხმაურით მიდიან, თავიანთი რბილი სავარძლების რიგებით.

      მანქანას ისევ მუქი ლანდშაფტი მისდევს. ფარების შუქზე მემორიალები მისრიალებენ, ბევრი მემორიალი. მათზე უმეტესად საუბარია Gloire-ზე და Victoire-ზე(Gloire, Victoire - დიდება, გამარჯვება (ფრანგ.)).

      კარლი თავს აქნევს.

      - ეს მთელ ისტორიას არ გვიყვება. არა, სრულიადაც არა. თუმცა ისინი მართლები არიან, ძეგლებს რომ აღმართავენ, რადგან იმაზე მეტი ტანჯვა, რაც აქ და მიმდებარე ტერიტორიებზე განიცადა ხალხმა, არსად ყოფილა. მხოლოდ ერთი რამ გამორჩათ: აღარასოდეს. აი, ეს აკლია. შენ...

      ჩვენ წინ გზა თეთრად იშლება და ნელ-ნელა ზემოთ მიუყვება. ღრუბლების მიღმა წითელი და მოწყენილი მთვარე ამოდის. თანდათანობით პატარავდება და ღიავდება, ბოლოს კი რომანის ამერიკულ სასაფლაოს ვერცხლისფრად ანათებს. სუსტ შუქზე თოთხმეტი ათასი ჯვარი კიაფობს. თოთხმეტი ათასი ჯვარი ერთმანეთის უკან რიგებშია აღმართული. თვალები აგეწვება კაცს, ისე გამაოგნებლად სწორად არიან განლაგებულნი, ვერტიკალურად, დიაგონალურად. ყოველი ჯვრის ქვეშ საფლავია. ყოველ მათგანზე - წარწერა:

      "ჰერბერტ კ. ვილიამსი, ლეიტენანტი, ქიმიური სამხედრო ოპერაციების ხელმძღვანელი, კონექტიკუტი, 13 სექტემბერი, 1918 წ."

      "ალბერტ პეტერსონი, 137-ე ქვეითთა დანაყოფი, 35-ე პოლკი, ჩრდილოეთი დაკოტა, 28 სექტემბერი, 1918 წ.".

      თოთხმეტი ათასი... - ოცდახუთი ათასი იყვნენ. მონფოსონის შტურმისას დაიღუპნენ, ომის დამთავრებამდე რამდენიმე კვირით ადრე. ეს მხოლოდ ერთი სასაფლაოა ამდენი კაცისთვის. ყველგან, ასობით ადგილას, სხვები წვანან. ფრანგებისათვის თეთრი ხის, ხოლო გერმანელებისათვის შავი ჯვრები აღუმართავთ.

      ამ თოთხმეტი ათასი ჯვრის შუაგულში, ფართო მთავარ გზაზე, ერთი კაცი სცემს ბოლთას, შორიდან პატარად მოჩანს. ეს უფრო ამძიმებს გულს, ვიდრე არავინ რომ არ ყოფილიყო იქ. კარლი მაჩქარებს.

      ქალაქებში ბავშვები მოედნებზე თამაშობენ, მათ გარშემო მაღაზიები, სახლები, ეკლესიის ეზოები, გაზეთები, ხმაური, ყვირილი, ქუჩები, მთელი სამყაროა, მაგრამ ისინი თამაშს განაგრძობენ, ჩაძირულები არიან თავიანთ მარტივ თამაშებში. ისინი ამქვეყნად ყველგან თამაშობენ.

      - ბავშვები... - ამბობს კარლი და სიბნელეში ვერ ვხედავ, რა სჭირს, - ბავშვები ყველგან ერთნაირები არიან, არა? ბავშვებმა ჯერ არაფერი იციან.

      სანამ ამ ყველაფერს გავაანალიზებდე და შევხედავდე, ის ჩემკენ ბრუნდება:

      - ახლა წავიდეთ, რატომღა ვდგავართ აქ?

      ის თავს აბრუნებს და დარჩენილი მგზავრობისას დაძაბული იყურება ფანჯრიდან.

ერიხ მარია რემარკი