წმინდა საბას[1] მონასტერში ვარ, იუდეის უდაბნოს შუაგულში. გზა იერუსალიმიდან აქამდე ძალიან დამქანცველი იყო. ეს გზა დავითის ან სიონის კარიბჭესთან[2] იწყებოდა და „სისხლის მიწაზე“ გადიოდა (რომელიც ერთ დროს იუდას ვერცხლით შეიძინეს),[3] შემდეგი უნაყოფო, უწყლო და უგზო უდაბნო იწყებოდა. მე იმ ქარავანს გავყევი, რომელსაც ბერებისთვის საკვების მისატანად საპატრიარქოდან ყოველ პარასკევს აგზავნიდნენ. ბედუინებს უთხრეს, რომ ჩემზე ეზრუნათ; მართლაც, მგზავრობისას არაფერი შემმთხვევია. მზე უმოწყალოდ აცხუნებდა. მთელს გზაზე ხე კი არა, ბუჩქიც არსად დაგვინახავს. არც წყალი იყო სადმე, ხოლო რაც თან გვქონდა წამოღებული, ძალიან გათბა. ბედუინები ჯორებს მიერეკებოდნენ და რაღაცას მღეროდნენ. გზაზე ბედუინების კარავი შემოგვხვდა და მთლად ტიტველი ბავშვები ჩემკენ საჩუქრის სათხოვბელად გამოიქცნენ. ჩემმა მეგზურმა ისინი გარეკა. მხოლოდ მზისგან გავარვარებული ქვიშის ზღვა და ქვიშასავით მოელვარე შიშველი მთები მოჩანდა. ქვიშის ზღვა უსასრულო იყო, თუმცაღა ყოველივე ამის ხილვა მაინც მატკბობდა.

      ხუთსაათიანი სიარულის შემდეგ კედრონისკენ დავეშვით. ამჟამად მდინარე თითქმის დამშრალი გახლდათ და შეგვეძლო კალაპოტს ავყოლოდით. მდინარე სათავეს ლავრასთან იღებდა. გადმოცემით, ჩვენი უფლის მეორედ მოსვლისას ამ მდინარის წყალი ცეცხლად გადაიქცევა, მთელს სამყაროს გადმოეღვრება და გადაწვავს. ხელმარჯვნივ ერთი მთა აღმართულიყო. ჩემი მეგზურის მტკიცებით, ეს წმინდა მოსეს მთა იყო. ზედ მუსლიმური სამლოცველო იდგა. არაბთა მოსვლამდე ამ ადგილზე ქრისტიანული ეკლესია ყოფილა და იქ მყოფ ერთ ყველაზე ცნობილ ბერს მოსე რქმევია. მოგვიანებით ეს ბერი ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველ მოსესთან გააიგივეს. ამის გამო ქრისტიანები იქიდან განდევნეს და მათ ნაცვლად მაჰმადიანები დამკვიდრდნენ.

      მთაზე ავდიოდით. ქვებში თითქოს საფეხურები იყო გამოკვეთილი. ხელმარცხნივ, მდინარის გაღმა, ძველ მღვიმეებს ვხედავდი. მათი უმეტესობა დანგრევის პირას იყო მისული. თვით მონასტერი მაღალი მკვიდრი გალავნით იყო შემოზღუდული. სამრეკლოზე ერთი ბერი მოჩანდა. როცა მიახლოებული სტუმრები დაგვინახა, ზარს შემოჰკრა. სხვადასხვანაირი ზარი ჰქონდათ და იმის მიხედვით ირჩევდნენ სტუმრად ვინ მოდიოდა. ზარის ხმაზე მეკარემ კარიბჭე გააღო. მრავალი საფეხური ავიარე და გარეთა დარბაზს, უფრო სწორად, მონასტრის მთავარი ეკლესიის ნარტექსს მივადექით. იქ დიდი, კარგი ავზი იდგა. სხვა წყალი (წმინდა საბას ძალიან პატარა წყაროს გარდა) არ ჰქონდათ და ბერები ავზებში წვიმის წყალს აგროვებდნენ. ტერასებზე გაშენებული მონასტერი გასაოცრად ლამაზი იყო. წმინდა იოანე დამასკელი[4] აქ ცხოვრობდა და აქ ქმნიდა დიდებულ ჰიმნებს, ღვთისმსახურებისას რომ ვგალობთ. მისი სენაკი სამლოცველოდაა გადაკეთებული. ძველი ხატების პატარა მუზეუმიც აქვთ, მაგრამ სამწუხაროდ, მათ შორის არც ერთი ქართული ხატი არ არის. ძველად აქ ქართველები ცხოვრობდნენ. ისინი წმინდა საბას ანდერძშიც არიან მოხსენიებულნი. მათ უფლება ჰქონდათ სახარება და მოციქულთა ეპისტოლეები მშობლიურ ენაზე წაეკითხათ.[5]

      თვით მონასტერი კლდეში ტერასებად არის გამოკვეთილი და ამ ადგილიდან თვალწინ კედრონის თვალწარმტაცი ხეობა გადაგეშლებათ. მზე ჩავა თუ არა, აქ მელიები მოდიან და მათთვის ბერების მიერ დაყრილი პურს ჭამენ. აქ ადრე წმინდა საბას ჩიტებიც ბინადრობდნენ, მაგრამ მათი უმეტესობა ბედუინებმა დახოცეს. აღარც მელიები არიან ბევრნი.

      ხვალ მღვიმეების დათვალიერებას ვაპირებ და ამიტომ დღეს ვისვენებ. მეც მღვიმეში ვცხოვრობ. ჩემი საწოლის თავზე ყულაბაა, რომელსაც ფრანგულად აწერია მოწყალების თხოვნა, pour les miserables ანუ „საბრალო ღატაკებისთვის“. ძალიან მწყინს, ბერის ასეთ ყოფას რომ ხედავ აქ - მთელს მსოფლიოში, ალბათ, ერთადერთ ადგილას, სადაც ამგვარი არქაული ასკეტიზმია შემორჩენილი. ბერი არასდროს არ არის საბრალო, თუკი თავისი ნებით და მოწოდებით არის ბერად აღკვეცილი. პირიქით, ბედნიერია რადგან შინაგან ჰარმონიას ესწრაფის. ასეთი ტრადიცია, ალბათ, ძალიან ძველი დროიდან მომდინარეობს და ვინც პირველად გამოიყენა იგი, უთუოდ ხაზს უსვამდა ჩვენი, მართლმადიდებლური სამონასტრო ცხოვრების უსაზღვრო მოკრძალებულობას. მყუდროებაში მყოფი ვცდილობ, ამ აზრის სიდიადეს და სიწმინდეს როგორმე ჩავწვდე...

      აივანზე ფეხის ხმა შემომესმა. ვიღაც ნახევრად შიშველი ბედუინი ჩემს ოთახში უეცრად ისე შემოძვრა, რომ არ დაუკაკუნებია. საჩუქარს თხოვდა. ალბათ, დრო შეარჩია, სანამ ბერები სურსათის გადმოტვირთვის იყვნენ დაკავებულნი და შემოიპარა. გარეთ გავაგდე და კარი ჩავკეტე.

      აქ ორი რუსი ბერი ცხოვრობს. ერთი მათგანი უბრალო გლეხია, იგი ხნიერია, მაგრამ თავდაუზოგავად მუშაობს. მეორე შედარებით ახალგაზრდაა, აქ ინტერდანტადაა.[6]

      ღვთისმსახურება აქ ღამის თორმეტ საათზე იწყება და დილის ოთხ საათამდე გრძელდება. თერთმეტ საათამდე ზარი დარეკეს. ავდექი და აივანზე გავედი. საამური, თბილი ღამეა. მთელი მონასტერი ვერცხლისფრად შეფერილა. თეთრ კლდეებს, მღვიმეებსა და თვით ტაძარს ზღაპრული ღამის ფერები უჩვეულო, წმინდა შარავანდედივით შემოჰფენია. ცოდვა იქნება, ასეთი საოცარი ღამე ძილში გავატარო. შთაგონებას, ჭვრეტას უნდა მივეცეთ, ჰიმნები ვიგალობო, ვილოცო...

      წმინდა საბას ლავრაში გატარებულ ორ საოცარ ღამეს ყოველთვის დიდი მონატრებით გავიხსენებ.

      დილით, ღვთისმსახურების შემდეგ, აივანზე ყავას ვსვამდით და კედრონს გადავყურებდით. შემდეგ ბერები დასაძინებლად წავიდნენ. მე კი კარიბჭე გავაღებინე და მღვიმეების ახლოს გავისეირნე. კარიბჭესთან შორიახლოს დიდი კოშკი იდგა, რომელშიც რამდენიმე ოთახი იყო. იქ ქალებს შეეძლოთ დაბინავება, რადგან მათ მონასტერში შესვლის უფლება არ ჰქონდათ. როცა მონასტერს საკმაოდ დავშორდი, უეცრად, ის ბედუინი შევნიშნე, ოთახიდან რომ გავაგდე. მე მომყვებოდა. იქნებ გუშინდელის გამო სამაგიეროს გადახდას აპირებდა? ირგვლივ კაციშვილის ჭაჭანება არ იყო. მკვდარი ზღვისკენ მიმავალ გზაზეც არავინ ჩანდა. აღარც მონასტერი და კოშკი მოჩანდა. ბედუინმა ყვირილი შორიდანვე დაიწყო, საჩუქარს მთხოვდა. ვუთხარი, საჩუქარს ხვალ მოგცემ-მეთქი და ვთხოვე მღვიმეები ეჩვენებინა. მშვიდად ველაპარაკებოდი, ვუღიმოდი კიდეც, მან კი აღარ იცოდა, დაეჯერებინა ჩემთვის თუ არა. ამ დროს მონასტრიდან მომავალი ბერი გამოჩდა. თურმე კოშკიდან ვიღაცას ბედუინი შეუმჩნევია და ბერი ჩემს დასახმარებლად გამოუგზავნია. ბედუინმა ბერი დაინახა თუ არა, მაშინვე მომშორდა.

      ბერები აქ უზომოდ ფანატიკოსები არიან. ისინი დროის მიღმა ცხოვრობენ და სრულებით არ ადარდებთ, ქვეყნიერებაზე რა ხდება. ერთმა ბერმა მითხრა, პატრიარქი დამიანე ერთი წლის წინ გარდაცვლილაო. „რაო? ერთი წლის წინ?“ - შეაწყვეტინა მეორე ბერმა, რომელიც იერუსალიმიდან რამდენიმე წლის წინ სასჯელის მოსახდელად გამოეგზავნათ. - „ეს ხომ ხუთი წლის წინ იყო!“ „რას ამბობ?“ - უმწეოდ ჰკითხა პირველმა ბერმა, გაოცებულმა კი არა, დაეჭვებული.

      ამგვარ გარემოში წარმოსახვა ძალიან აქტიურდება. როცა დერეფანში კატა დავინახე ხელის გადასმა დავაპირე, ერთმა ბერმა მკაცრად დამტუქსა. მითხრა, წმინდა ბასილის[7] სწავლების მიხედვით, კატა ქალის სიმბოლოა, რადგან უამრავი ქალური თვისება აქვს. ვინც კატას შეეხება, სამი დღის განმავლობაში უწმინდურია. ამ სამ დღეში თუ მოკვდება, პირდაპირ ჯოჯოხეთში მოხვდება. მე შემეშინდა, რომ სატრაპეზოში აღარ შემიშვებენ და ჭამა ოთახში მომიწევდა.

      წმინდა საბას მონასტერი ძალიან მდიდარია. უამრავ მიწას ფლობს. ადრე მთელი უდაბნო მისი იყო. ახლა პალესტინის უდაბნო პარიზის უბნებზე უფრო ძვირია. ამან ერთი ამბავი გამახსენა, რომელიც რამდენიმე წლის წინ ძალიან გახმაურდა. ებრაელებს უნდოდათ, რომ მკვდარი ზღვის მახლობლად ერთ ველზე პლანტაცია გაეშენებინათ. ველი არანაკლებ თხუთმეტი კილომეტრი სიგრძისა იყო და კარგი მოვლა-დამუშავებით არაჩვეულებრივად უხვ მოსავალს მიიღებდნენ. მანამდე უდაბნო თითქოს არავის ეკუთვნოდა, ახლა კი უეცრად სამი მფლობელი აღმოაჩნდა. პირველი გახლდათ ბრიტანული ხელისუფლება, რომელიც ამტკიცებდა, რომ მთელი ტერიტორია მას ეკუთვნოდა. მეორენი იყვნენ ბედუინები, რომლებიც უდაბნოზე გადადიოდნენ და ამ ადგილას წელიწადში ერთხელ მაინც რამდენიმე კვირის განმავლობაში კავებს დგამდნენ. დაბოლოს, მესამე მფლობელი წმინდა საბას მონასტერი იყო. თუმცა მონასტერს არანაირი საბუთი არ ჰქონდა, სასამართლო მისი უფლება აღიარა და უდაბნოს ნახევარი მიაკუთვნა. მეორე ნახევარი ბედუინებს მისცეს. ამბობენ, ებრაელები არაფერს იშურებდნენ, ოღონდ მონასტრისგან მიწა გამოესყიდათ, მაგრამ ახლა ამ მიწის მიღება უსასყიდლოდ უნდათო.

      წმინდა საბას მონასტერს მართლმადიდებლურ სამყაროში დიდ პატივს სცემენ და დიდი სახელი აქვს. ომამდე მას თითქმის ყველგან, მთელს მსოფლიოში ჰქონდა საკუთრება. საქართველოშიც მთელი სოფლები ეკუთვნოდა.

      ბიბლიოთეკის ნახვა ძალიან მინდოდა. იგი კოშკში იყო განთავსებული. იქ ასვლა ჭირდა, რადგან გრძელი კიბე უნდა აგევლოთ. ამ ბიბლიოთეკიდან საპატრიარქოში ყველა ხელნაწერი არ წაუღიათ და ალექსანდრე ცაგარელმა იქ ერთი ქართული ხელნაწერი ნახა.[8] მე კი არ გამიმართლა. მითხრეს, გასაღები ბეთლემში წასულ ბევრს გაჰყოლიაო. ასეთი პასუხი მობოდიშების ხერხი გახლდათ, როცა ბერებს არ სურდათ, ვინმესთვის თავიანთი კოლექცია ეჩვენებინათ.

      აქ კავკასიიდან ჩამოსულ ერთ ბერძენ ბერს უცხოვრია. ამბობდნენ, ქართული იცის და წირვაზე ქართულად გალობსო. სამწუხაროდ, იგი იმ დროს მონასტერში არ იმყოფებოდა.