მდგმური / THE TENANT

      რომან პოლანსკის ფილმი „მდგმური“, როლანდ ტოპორის ნაწარმოებზე დაყრდნობით, 1976 წელს საფრანგეთშია გადაღებული. იქიდან გამომდინარე, რომ ფილმი საკმაოდ ბუნდოვანია და უამრავ კითხვას ბადებს, მაყურებელი იძულებულია პასუხები საკუთარ თავში და იმ ინფორმაციებში ეძიოს, რომელსაც ფლობს.

      ზოგადად ფილმები, რომლებიც ფსიქოლოგიური ჰორორის ჟანრს განეკუთვნება დიდ გავლენას ახდენენ ადამიანის ფსიქიკაზე და ემოციები, რომელსაც ისინი ტოვებენ საკმაოდ დიდხანს გასტანს, თუმცა, ეს ფილმი მხოლოდ ამის გამო არ გამომირჩევია. ვფიქრობ არსებობს ფილმები, რომლის გასაგებადაც საჭიროა სხვადასხვა სფეროში გარკვეულ ცოდნას ფლობდეს ადამიანი, „მდგმური“ სწორედ ასეთია, იმისთვის, რომ მიხვდე, რატომ ვითარდება მოვლენები ისე, როგორც ვითარდება, აუცილებელია რაღაც საკითხებთან პარალელების გავლება შეგეძლოს.

      საკმაოდ საინტერესოა ფილმები, რომლებიც მის სიღრმეებში განსხვავებულ რელიგიურ შეხედულებებს უკავშირდება ან გარკვეულწილად ხაზს უსვამს მათ ხასიათს. მაგალითად იორგოს ლანთიმოსის „წმინდა ირმის მკვლელობა“ ან გასპარ ნოეს „სიცარიელეში შესასვლელი“, ორივე ფილმი ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან, თუმცა, ჩემი აზრით ერთნაირი დოზით არის მათში გამოხატული რწმენები და მათი მნიშვნელობა ადამიანების ცხოვრებაში. „მდგმური“ ამ ფილმებისგან იმით განსხვავდება, რომ მასში არ არის ნაჩვენები რელიგიური შეხედულებების დატვირთვა ან გავლენა პერსონაჟების ცხოვრებაზე, ისინი უბრალოდ არსებობს, როგორც ფონი იმ ყველაფრის რაც ხდება. როგორც თავიდან აღვნიშნე იმისთვის, რომ გაიგო რატომ ვითარდება მოვლენები ასე, სწორედ ფონად არსებული რელიგიური შეხედულების ცოდნაა საჭირო, რადგან ფილმში არანაირი მინიშნება არ დევს და ცოდნის გარეშე შინაარსის გამოცნობა ვფიქრობ თითქმის შეუძლებელია.

      პირველ რიგში, მინდა იმ რელიგიაზე ვისაუბრო, რომელიც ვთვლი, რომ ჩემს მიერ არჩეული ფილმის ამოსახსნელად ერთადერთი თუ არა, ერთერთი ყველაზე ლოგიკური საშუალებაა. ბუდიზმი, საკმაოდ საინტერესო რელიგიაა და ამის გამო ფილოსოფიად და ფსიქოლოგიადაც მოიაზრება. მისი მიმდევრების აზრით ცხოვრების ხაზი გარკვეულ მონაკვეთებად ან შეიძლება ითქვას გაკვეთილებად არის დაყოფილი, ესენია: ტკივილის არსებობა - როგორც მოვლენათა მუდმივი დენადობის წყარო, სურვილის არსებობა - ტკივილების მიზეზი, სურვილის დათრგუნვა -ტკივილების დასათრგუნად, გულმართლობა, ჭვრეტა და სიბრძნე და ბოლოს განთავისუფლება, ხსნა ნირვანას მეშვეობით. ცნობილია, რომ ბუდიზმში თვითმკვლელობა მიუღებელ ნაბიჯად ითვლება, რადგან ამით ადამიანი მის „გაუმაძღარ“ ბუნებას ამჟღავნებს, რაშიც ხელახლა სიცოცხლის დაწყების სურვილი მოიაზრება. ეს ყველაფერი უფრო მარტივად გასაგები იქნება, თუ წარმოვიდგენთ ერთგვარ წრედს, რომლის გავლაც ადამიანს ყოველ ჯერზე ხელახლა უწევს და რომლისგანაც თავის დაღწევის ერთადერთი გზა ნირვანას მიღწევაა, სუიციდი კი წრედის დასრულებისა და მისგან განთავისუფლებისთვისუპირობო ხელისშემშლელია.

      გარდა ბუდისტური მიდგომებისა, მინდა ასევე ვისაუბრო ეგვიპტურ მითოლოგიაზე, რომლის მიხედვითაც ყველაფერი რაც აწმყოში ხდება, უკვე მომხდარა წარსულში და მომავალშიც განმეორდება. ასევე ადამიანი არა ერთ, არამედ მრავალ ცხოვრებას ცხოვრობს, თუმცა არა მხოლოდ დედამიწაზე არამედ უსასრულო გალაქტიკაში. ცალკეული ინდივიდების ცხოვრებაში მონაწილეობას იღებენ სხვა ინდივიდები და მისგან განუყოფელ ნაწილად იქცევიან, ასე, რომ ვთქვათ ადამიანები ერთმანეთის ცხოვრებას ქმნიან და ამასთანავე ერთ დიდ მთლიანობას, გარკვეულ ენერგიას, რომელიც ხშირად ღმერთადაც მოიაზრება.

      სანამ, ნახსენებ ფილოსოფიურ მიდგომებს ჩემს მიერ შერჩეულ ფილმთან დავაკავშირებ და მათი საშუალებით ვეცდები ამოვხსნა მასში ასახული მოვლენების განვითარება, მანამდე მინდა ავღნიშნო რა შთაბეჭდილებებს ტოვებს ის, რელიგიური შეხედულებების გათვალისწინების გარეშე. ფილმში „მდგმური“ ნაჩვენებია ახალგაზრდა მამაკაცის ცხოვრების გარკვეული ეტაპი, ის პოულობს ბინას, რომელიც დროებით საცხოვრებლად სჭირდება და ქირაობს მას. მისი მეზობლების უმრავლესობა ხანში შესული ადამიანები არიან, რომლებიც მუდმივად წუხდებიან ხმაურით და არ აძლევენ ახლად გადმოსულ მამაკაცს საშუალებას თავისუფლად იცხოვროს საკუთარ სახლში. მოვლენები საკმაოდ უცნაურად ვითარდება და დგება მომენტები როცა ფილმი იმ უამრავ ფილმს ემსგავსება, რომელშიც გზა აბნეული სულების ამბებია მოთხრობილი და ნაჩვენები. გარკვეულ სიტუაციებში შეიძლება მაყურებელს ისეთი შთაბეჭდილებაც შეექმნას, რომ მთავარი გმირი, ტრელკოვსკიც, უკვე გარდაცვლილია და სწორედ ეს არის იმის მიზეზი, რომ სხვა დანარჩენ გარდაცვლილ სულებთან კონტაქტს ამყარებს და სიმშვიდეს ვერ პოულობს. ასევე გარდაუვალია ფილმის ყურების პროცესში, არ იფიქრო პარანოიასა და გაორებაზე, რომლის ნიშნებიც, ტრელკოვსკის, მრავლად აღენიშნება. თუმცა არცერთი ამ აზრებისგან არ მართლდება, რადგანთანდათან ირკვევა, რომ ფილმში არ არიან არც გარდაცვლილი ადამიანების სულები და არც მთავარი გმირია გარდაცვლილი, არც მოჩვენებითია რამე. ამ ყველაფერს მაშინ ვიგებთ, როცა, ტრელკოვსკი, თვითმკვლელობის შემდეგ საკუთარ თავს საავადმყოფოში თაბაშირში ნახულობს, ისე როგორც ახალი, „მთელი“ ადამიანი, ეს იმ სცენის გამეორებაა, რომლითაც ფილმი იწყება.

      ფილმის მიმდინარეობა და მთავარი გმირის მდგომარეობა სხვადასხვა ეტაპებზე თითქმის სრული სიზუსტით იმეორებს ბუდისტური თვალსაზრისით ცხოვრების დაყოფას მონაკვეთებად (გაკვეთილებად). პირველ ეტაპზე(ტკივილის არსებობა - როგორც მოვლენათა მუდმივი დენადობის წყარო) ის შებოჭილია მისი ასაკოვანი მეზობლების მხრიდან, არ აქვს უფლება ჰყავდეს სტუმრები, მოუსმინოს მუსიკას, გადაადგილოს ავეჯი და ა. შ. მეორე ეტაპზე (სურვილის არსებობა - ტკივილების მიზეზი) ის თავს ცუდად გრძნობს რადგან იძულებულია ყველა მისი სურვილი დათრგუნოს - არ იმოძრაოს ისე როგორც სურს, არ გააკეთოს არაფერი მისი საჭიროებების მიხედვით მხოლოდ იმის გამო, რომ არ გამოიწვიოს ხმაური და შემდგომ მეზობლების უკმაყოფილება. მესამე ეტაპის განმავლობაში (სურვილის დათრგუნვა - ტკივილების დასათრგუნად) ტრელკოვსკი ცდილობს საკუთარი თავი დაარწმუნოს იმაში, რომ ხმაური მართლაც შემაწუხებელია და მის მეგობართან ყოფნისას სთხოვს მას, რომ მუსიკას ხმა ჩაუწიოს, საკუთარ თავში სურვილების დათრგუნვის და მეზობლების მორჩილებისგან ხელოვნურად განთავისუფლების შედეგად ის ემსგავსება მის გარშემო მყოფ ხანდაზმულ ადამიანებს. მეოთხე ეტაპი კი (გულმართლობა, ჭვრეტა და სიბრძნე) სიტუაციის გაანალიზებას მოიცავს, როცა მთავარი გმირი ხვდება რა მდგომარეობაში აღმოჩნდა და ცდილობს გამოარკვიოს რამ მიიყვანა აქამდე. ის ადანაშაულებს ყველას: მის მეზობლებს, მის მეგობრებს, კაფეში მომუშავე პერსონას, უბრალოდ შემხვედრებს, აბსოლუტურად ყველას რადგან მათ ერთობლივად შექმნეს ის ისეთად, როგორიც გახდა. იმისთვის, რომ ის საკუთარ თავს დაუბრუნდეს მიმართავს სხვადასხვა გზებს თუმცა უშედეგოდ. გამოსავლის ძიება და სიმშვიდის დამკვიდრებისაკენ სწრაფვა შესაძლოა მოვიაზროთ მეხუთე ეტაპში (განთავისუფლება, ხსნა ნირვანას მეშვეობით) თუმცა ტრელკოვსკიმ ეს გაკვეთილი წარმატებით ვერ დაასრულა რადგან თვითმკვლელობა აირჩია, შესაბამისად ახლიდან დაბადება. სწორედ ასე დაიწყო იგივე წრედი ახლიდან (საავადმყოფოში მომაკვდავი საკუთარი თავის ნახვით). რაც შეეხება ეგვიპტურ მითოლოგიასთან პარალელებს, იქიდან გამომდინარე, რომ ფილმის მსვლელობისას მთავარი პერსონაჟი ხშირად აწყდება მისთვის უკვე ნაცნობ დეტალებს, (მაგალითად პოულობს კედელში დამალულ კბილს, მოგვიანებით მეორე კბილსაც იმავე ადგილას თვითონვე ინახავს) ის იმეორებს ისეთ სვლებს, რაც ხვდება რომ ოდესღაც უკვე გაკეთებული აქვს, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მას იგივე ცხოვრება უკვე გავლილი აქვს და მომავალშიც მოუწევს გაიაროს, სანამ თვითმკვლელობის გარეშე არ იპოვის სიმშვიდეს და არ შეწყვეტს წრედს.

      იმის მიუხედავად, რომ ვფიქრობ ამ რელიგიური მიდგომებით საკმაოდ საფუძვლიანად აიხსნება ფილმი, არსებობს სხვა მრავალი დეტალიცრომლებსაც სასურველია სახელი დავარქვათ. იქიდან გამომდინარე, რომ ხშირად ვხედავთ უცნაურ სილუეტებს ფანჯრებში, უჩვეულო გამოსახულებებს სარკეებში და ასე შემდეგ, ამ მოვლენებს ჩემი აზრით ლოგიკური იქნება თუ პარანოიით და იდენტურობის დისოციაციური აშლილობით ავხსნით. ტრელკოვსკი დამორჩილებულ, შეზღუდულ მდგომარეობაში ფსიქიკურად სუსტი აღმოჩნდება და ეჩვენება ისეთი სიტუაციები, ის ადამიანები ვინც მას რეალურად თრგუნავენ (მაგალითად ერთერთ ეპიზოდში ეჩვენება, რომ მისი მეზობლები ახრჩობენ, შემდეგ კი ტაშს უკრავენ როცა ფანჯრიდან გადახტომას აპირებს), ასევე გარკვეულ სიტუაციებში მისი მოქმედებები, მოგვიანებით მისთვისვე გაურკვეველი ხდება.

      ჩემი აზრით „მდგმური“ ერთერთია იმ ფილმებიდან, რომლებზეც თითოეული მნახველი საკუთარ შეხედულებებსა და თეორიებს აყალიბებს. ეს კი იმას უსვამს ხაზს, რომ ძალიან საინტერესოა და მაყურებელზე ბევრნაირად მოქმედებს. შესაძლოა არც ჩემს მიერ ჩამოყალიბებული „ახსნა“ არ არის ზუსტი, თუმცა ვთვლი, რომ საკმაოდ ლოგიკურია. ეს არის ფილმი, რომელშიც ყოველ წამს და ყოველ დეტალს მნიშვნელობა და დატვირთვა გააჩნია, სადაც რეალურად ყველა პერსონაჟი „მთავარი გმირია“ და ქმნიან ერთ დიდ ერთობლიობას.