რელიგია, კულტურა, საზოგადოება

, ედუარდ კოდუა, კულტურის სოციოლოგია, ელექტრონული ლიტერატურა, eduard kodua, kulturis sociologia, ebooks, qwelly, sociology, ქველი, სოციოლოგია, sociologia, wignebi

      კულტურის ფენომენებს შორის რელიგიას განსაკუთრებული ადგილი უკავია. ჩვეულებრივ, ხელოვნება ითვლება ადამიანის სულისა და გონის მეუფედ, მაგრამ რელიგია და რელიგიური ღირებულებანი შეიძლება ითქვას, ადამიანისა და საზოგადოების ყველა ღირებულებაზე მაღლა დგას. ადამიანისათვის მნიშვნელოვანი და ღირებულია შემეცნება, მეცნიერება და ამ გზით მოპოვებული ჭეშმარიტება. საფუძველსმოკლებული არ იყო ანტიკური მოაზროვნის, დემოკრიტეს მტკიცება: ერთი მიზეზობრივი კავშირის აღმოჩენა სპარსეთის სამეფო ტახტს მირჩევნიაო. ამის მიუხედავად, მეცნიერებასა და ცოდნას არა აქვს ისეთი დაფასება და მასობრიობა, როგორიც ღვთის რწმენას. ჭეშმარიტება თითქოსდა გარეგანია ადამიანისათვის, ცოდნა არ მიაჩნია ადამიანს განმსაზღვრელად. რწმენა კი მისი შინაგანობიდან მომდინარე, საკუთარი ყოფიერებისა და არსებობის წესის განმსაზღვრელია. მეცნიერების ფანატები ცოტაა სამყაროში, რელიგიის ფანატები კი ადამიანთა უმრავლესობაა. გალილეის მაგალითიც რომ არ გვქონოდა, ჭეშმარიტებაზე ადამიანი იოლად ამბობს უარს. ჯორდანო ბრუნოს მსგავსი ადამიანები ერთეულებია. რწმენაზე უარის თქმას კი არ უნდა მოველოდეთ. რწმენა იმდენად განმსაზღვრელია ადამიანის ყოფიერებისათვის, რომ ადამიანის მრავალ განსაზღვრებათა შორის (ადამიანი პოლიტიკური არსებაა, მწარმოებელი არსებაა, მოაზროვნე არსებაა, მეტყველი არსებაა და ა. შ. უსასრულოდ შეიძლება ადამიანის ყოფიერების განსაზღვრებათა ჩამოთვლა) ერთ-ერთი, უცილობლად იქნება: ადამიანი ღვთის მორწმუნე არსებაა, ან უფრო მარტივად, ადამიანი მორწმუნე არსებაა. ისე, როგორც კულტურაა მხოლოდ ადამიანური, რწმენაც მხოლოდ ადამიანურია. ადამიანის გარდა, არც ერთ სხვა არსებას რწმენა არ ახასიათებს. ადამიანისათვის რწმენა მისი სიღრმისეული ფენის მნიშვნელობისაა. ამიტომ, მართებულია არგუმენტი რწმენის უარმყოფელთა წინააღმდეგ, რომ სწორედ რწმენის უარყოფაა მათი რწმენა. ისე, როგორც აგნოსტიკოსების შემეცნების თეორია შემეცნების უარყოფაში გამოიხატება, ათეისტების რწმენა ღმერთის უარყოფაში იჩენს თავს. მას შემდეგ, რაც ადამიანი ადამიანად გახდა და ცხოველურ საფეხურზე ამაღლდა, ადამიანი რწმენის გარეშე არ არსებულა. სულ ერთია, რა ფორმის იქნებოდა ის: კერპთაყვანისმცემლობა, პოლითეიზმი თუ მონოთეიზმი. კომუნისტური და ათეისტური ბატონობის პირობებშიც, რწმენის ამოძირკვა ადამიანის ცნობიერებიდან შეუძლებელი აღმოჩნდა. ყველა ყაიდის სწავლულები თუ თეოლოგები, ყოველთვის ცდილობდნენ მოენახათ პასუხი კითხვაზე: რატომაა, რომ ადამიანს მუდამ თან სდევს რწმენა? რა იწვევს მის ესოდენ მყარ დასადგურებას ადამიანის ცნობიერებაში? ერთნი ამას მიაწერდნენ შიშს ბუნების ძალების წინაშე, მეორენი _ უვიცობას, მესამენი _ სოციალური ყოფიერების სიმყარის ინტერესებისადმი სამსახურს, მეოთხენი _ ღვთის განგებას, მეხუთენი _ იმედს დ ა. შ.

      სინამდვილეში, ღმერთმა ადამიანს რწმენის თავისუფლება უბოძა. მან საშუალება მისცა ადამიანს თავისუფალი ყოფილიყო თავის არჩევანში. ღმერთმა ადამიანი არ მიაჯაჭვა მარადიულ ყოფიერებას. ასე რომ, რწმენა ადამიანისაგან რომ განუყოფელია, ამაში ღმერთს არ მიუძღვის რაიმე ბრალი. თვით ადამიანსა და მის ბუნებრივსა თუ სულიერ გარემოში უნდა ვეძებოთ მის ყოფიერებაში რწმენის მყარად დაფუძნებულობის წყარო. ვფიქრობთ, არ იქნებოდა მართებული, თუ რწმენას ადამიანისათვის თანდაყოლილ თვისებად მივიჩნევდით, რადგან მაშინ რწმენა ადამიანის ბიოლოგიურ თვისებათა შორის უნდა მოგვეთავსებინა, მაშინ, როდესაც რწმენა სოციალურია, თანდაყოლილი კი არაა, არამედ შეძენილია და გაპირობებულია იმ გამოწვევებზე პასუხის აუცილებლობით, რომლებიც ადამიანის წინაშე ისახება. ამ გამოწვევებზე ადამიანს არ შეუძლია ცნობიერების სხვა ფორმებით, იქნება ეს მეცნიერება, ხელოვნება, სამართალი თუ სხვა, დამაკმაყოფილებელი პასუხი გასცეს. ერთი შეხედვით, გამოწვევაზე პასუხის გაცემის ყველაზე უნივერსალური საშუალება მეცნიერებას აქვს, მით უმეტეს დღეს, სციენტიზმის ეპოქაში, როდესაც ადამიანები მეცნიერებას ყოვლისშემძლედ თვლიან, როდესაც უდიდესი ფილოსოფოსებიც ცდილობენ ფილოსოფია მეცნიერებად გამოაცხადონ, რადგან დარწმუნებული არიან, რომ მეცნიერებას ყველა გამოწვევაზე შეუძლია პასუხის გაცემა. მეცნიერებისადმი ეს უსაზღვრო ნდობა საუკუნის გარიჟრაჟზე, ედმუნდ ჰუსერლმა გამოხატა, როცა წერდა: „Быть может, бо бсей жизни нового времени нет идеи которая была бы могущественее, неудержимее, победоноснее идеи науки. Ее победоносного шествия ничто ни остановит. Она на самом деле оказываетса совершенно всеохватываюей по своим правоменым целям. Если мыслить ее б идеальной законченности, то она будет самим разумм, который наряду с собою и выши себя не может иметь одного авторитета. К области строгой науки принадлежит конечно и все теоретические аксиологические и практические идеалы.“

      მეცნიერებისადმი ასეთი უსაზღვრო ნდობისა და მეცნიერების ყოვლისშემძლეობის რწმენის ეპოქაშიც, აღმოჩნდა, რომ მეცნიერებას ყველა კითხვაზე პასუხის გაცემა არ შეუძლია. თანაც, განსაკუთრებით, ისეთ კითხვებზე, რომლებიც ადამიანისათვის ყველაზე მწვავე და საჭირბოროტოა. ესაა ადამიანის ყოფიერების, მისი არსებობის საზრისის, სამყაროში მისი ადგილისა და ზებუნებრივი ძალებისადმი დამოკიდებულების საკითხი. ამ კითხვების გარდუვალობა და მათზე პასუხის არარსებობით გამოწვეული ადამიანის ტრაგედია, ჯერ კიდევ ბუდისტურმა რელიგიამ გააცნობიერა. მან აჩვენა, რომ "ჩვენ სიცოცხლეს ფასი და აზრი არა ჰქონია. არ ვიცით, საიდან მოვდივართ, არ ვიცით, სად მივდივართ და სანამ ვიმყოფებით ამ ქვეყნად. ჩვენს სიცოცხლეს ტანჯვა, უბედურება თან სდევს. ვიბადებით წვალებაში, შემდეგ, როცა ვიზრდებით, ვსნეულდებით, ავად ვხდებით, ვბერდებით, წუთისოფელს ვესალმებით, ვკვდებით. სიკვდილი ყველას მოგველის _ დიდსა და პატარას, მდიდარსა თუ ღარიბს. სიკვდილის აზრი გვიშხამავს სიცოცხლის წყურვილს, რომელიც, საუბედუროდ, არ ცხრება, პირიქით, იზრდება და სულს გვიშფოთებს. ამნაირია ჩვენი სიცოცხლის ძირითადი ტრაგედია".

      ამ ტრაგედიიდან ადამიანის გამოყვანა და მისი პრობლემების გადაჭრა მეცნიერებამ ვერ შეძლო, მიუხედავად იმისა, რომ მეცნიერების წარმომადგენლები იმედს დიდხანს ინარჩუნებდნენ, რომ ამ ამოცანას ამოხსნიდნენ, ფიქრობდნენ, რომ ახალი დარგების ჩამოყალიბებით შეძლებდნენ ამ პრობლემათა გადაჭრას. ამ ვითარების ანალიზი ჯორჯაძესთან ასე გამოიყურება: ჯორჯაძე იცნობს სიცოცხლის პროცესის ახსნის ყველა მეცნიერულ თეორიას, მაგრამ მიაჩნია, რომ ეს არ იძლევა თვითკმაყოფილებისა და დამშვიდების საბაბს, რადგან არის პრობლემათა წრე, რომელსაც მეცნიერება ვერ უპასუხებს და რომლებიც ადამიანის წინაშე ყოველთვის დგას, როგორც პრობლემური. "ვინმემ რომ გვკითხოს, აგვიხსენით, საიდან გაჩნდით, როგორ გაჩნდით ამ წუთისოფელში _ არ შეიძლება არ იცოდეთ ეს, რადგან თუ არ იცით, არც ის გეცოდინებათ, სად მიდიხართ სიკვდილის შემდეგ და თუ არც ეს იცით, რა აზრი უნდა ჰქონდეს თქვენ წუთიერ სიცოცხლეს, მომწყვდეულს ორი შავბნელი უფსკრულის ზღვარზე. რა აზრი უნდა ჰქონდეს თქვენს იდეალებს და მისწრაფებას, თუ ყოველივე ქარწყლდება, ისპობა, ქრება. ვინმემ რომ გვკითხოს ეს, იძულებული ვართ მხრების აწევით ავიცდინოთ თავიდან ეს საკითხი". მაშასადამე, სიცოცხლესთან დაკავშირებული ყველაფერი პრობლემატურია, ცოცხალი არსების გაჩენით დაწყებული და ადამიანით დამთავრებული.

      კიდევ უფრო პრობლემატურია ადამიანი, როგორც ყოფიერება, არსება, რომელსაც აქვს ცნობიერება, შეუძლია გაიაზროს თავისი ყოფიერების ზღვარი და, ამავე დროს, უძლურია გადალახოს ის. ადამიანი, რომელიც ერთადერთი ცნობიერი არსებაა, სიკვდილის გამოცანის წინაშეა მდგომი. ჯორჯაძე აკრიტიკებს ბიოლოგებს, რომლებიც ანგარიშს არ უწევენ თვითცნობიერების მიერ დაყენებულ პრობლემებს და ეს მიაჩნია იმის დასტურად, რომ მეცნიერება უძლურია ადამიანის ყოფიერებასთან დაკავშირებულ ყველა კითხვას გასცეს პასუხი. როდესაც გადავდივართ ჩვენი ყოფიერების განმსაზღვრელ კითხვაზე, ადამიანის ყოფიერების დანიშნულებისა და საზრისის საკითხზე, უნდა შეიცვალოს არა მარტო მეცნიერების მიერ დაყენებული პრობლემები, არამედ მეთოდიც.

      ერთი რამ ცხადია, ადამიანი ამ უკიდეგანო სამყაროში თავს გადაგდებულად გრძნობს მარტოობისა და უძლურების განცდა მას აიძულებს ყოფიერებასთან დამაკავშირებელი გზები ეძებოს, თანაც ეს ყოფიერება უფრო მაღალი უნდა იყოს, ვიდრე მისი საკუთარია. ამავე დროს, უფრო სრულყოფილი და საიმედო. ბუნება ასეთი არაა, არც ბუნებრივი კანონები. მათ მარადისობის ვითარებაში ისინი ადამიანის წარმავლობის მაჩვენებელია, ამიტომ, რაც ადამიანს იმედსა და ნუგეშს მოუტანს, ეს ღმერთის აღიარება და მისი რწმენაა. ის ცდილობს ღმერთთან მისასვლელი გზების გამონახვას, ჭეშმარიტი ღმერთის წარმოდგენას და ამ მიზანს ემსახურება რელიგიები. თუ სამყარო ღვთისეული წარმოშობისაა და ადამიანი ამ სამყაროს ნაწილია, მას იმედი უჩნდება, თუ სამყარო არარაობაა და, როგორც ჰაიდეგერი ამბობს, "არარა არარაობს", თუ სიცოცხლე ამაოებაა და ყოველივე ადამიანური ამაოების ბაზარია (თეკერეი) "ამაოება ამაოებათა, თქვა ეკლესიასტემ, ამაოება ამაოთა, ყოველივე ამაოა... განვიცადე ყოველი საქმე, რაც კი მომხდარა მზისქვეშეთში: და აჰა ვცანი _ ამაო არის ყველაფერი და ქარის დევნა... რაც მივაპყარ გულისყური, შევიცან სიბრძნე, მეცნიერება, უმეცრება და სისულელე, მივხვდი, ამასაც არა აქვს აზრი... ვუთხარი ჩემს თავს: მოდი, გამოვცდი მხიარულებას და მივეცემი სიამეთა და აჰა, ესეც ამაოება ყოფილა მხოლოდ". ასეთ ვითარებაში, იმედიც იკარგება და რელიგიაც ვერ ასრულებს თავის ფუნქციას. ეკლესიასტე ყველაფერში უსაზრისობასა და ამაოებას ხედავს. როგორც არ უნდა იღვაწო, ამაოა შენი ნაღვაწი, როგორი ბრძენიც არ უნდა იყო, ამაოა სიბრძნე, მეხსიერებაში არაფერი რჩება. ბრძენი და უგუნური ერთნაირად ეძლევა დავიწყებას. ცხოვრება საბოლოოდ ამაოა, როგორც ვხედავთ, რელიგიაც კი ხშირად ისეთ პრობლემებს სვამს, რომლებზედაც ადამიანის დამაკმაყოფილებელი პასუხი არ ჩანს.

      ასეთი კითხვები უფრო ხშირია ფილოსოფიაში. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ამ კითხვებისა გაცნობიერებულია იასპერსის მიერ ხშირად დამოწმებულ პასკალის აზრებში. "მე არ ვიცი, ვინ წარმომგზავნა ამ ქვეყნად, არ ვიცი რაა სამყარო, არ ვიცი ვინა ვარ მე. ო, საშინელი და სრული უმეცრება ჩემი. მე არ ვიცი, რა არის ჩემი სხეული, ჩემი გრძნობა, ჩემი სული და ჩემი არსების ის ნაწილი, რომელიც ფიქრობს იმას, რასაც მე ვამბობ; რომელიც ცდილობს აზრით მისწვდეს და შეიცნოს ყველაფერი, შეიცნოს თავისი თავიც, მაგრამ უკეთ როდი იცნობს საკუთარ თავს, ვიდრე სხვა დანარჩენს. მე ვხედავ სამყაროს საშინელ სივრცეს, რომელშიაც ვარ ჩაკეტილი; მე ვგრძნობ, რომ მიჯაჭვული ვარ ამ უვრცესი სამყაროს მხოლოდ ერთ კუნჭულს, მაგრამ არ ვიცი, რად მხვდა წილად სწორედ ეს კუთხე და არა რომელიმე სხვა ადგილი, ან რად მებოძა სასიცოცხლოდ ერთი მსწრაფლ წარმავალი წამი მარადისობის სწორედ ამ და არა რომელიმე სხვა წერტილში, მარადისობისა, რომელიც უსწრებს ჩემს დასაბამს და რომელიც მოსდევს ჩემს დასასრულს.

      მე ვერაფერს ვხედავ ჩემ ირგვლივ, უსასრულობის გარდა, რომელშიაც ატომივით ვარ ჩაკეტილი... ჩემი სიცოცხლე მხოლოდ ჩრდილია, რომელიც წამით ევლინება უსასრულობას, რათა ამ წამის წარხდომისთანავე უკვალოდ გაქრეს.

      მე მხოლოდ ის ვიცი, რომ მალე მოვკვდები, მაგრამ ყველაზე ნაკლებ ვიცნობ სწორედ ამ სიკვდილს, რომელსაც ვერ გავექცევი, ვერ ავიცილებ.

      არ ვიცი, საიდან მოვედი; არ ვიცი, სად უნდა წავიდე... რატომა ვარ აქ და არა იქ? რადგან არ არსებობს არავითარი მიზეზი იმისა, რომ მაინცდამაინც აქა ვარ და არა იქ; არც იმისა, რომ სწორედ ახლა ვარ და არა სხვა დროს, გინდ წარსულში, გინდ მომავალში. ვინა ქნა ეს? ვისმა ბრძანებამ ან განგებამ გამისაზღვრა სწორედ ეს დრო და ეს ადგილი?... მე კვლავინდებურად არ ვიცი, ვინ ვარ და რა ვარ, კვლავინდებურად არ მესმის, რისთვის ვარ ან რატომ ვარ".

      ადამიანის გადაგდებულობისა და ექსისტენციალური მარტოობის გრძნობას აღრმავებს და მკაფიოდ წარმოაჩენს პროგრესისადმი დაპირისპირებული იდეები როგორც ადამიანის, ისე ისტორიის გაგებაში. ამ თეორიებში დაფიქსირებულია ადამიანის დაკნინება, ისტორიისა და მისი შემოქმედის, ადამიანის სიცოცხლის ჩიხად ყოფნა. ეს თეორია სკეპტიციზმს ნიჰილიზმამდე ავითარებს. ადამიანისა და ისტორიის ყოფიერების დეკადენსს შემდეგნაირად წარმოგვიდგენს: ამ თეორიაში კითხვაზე _ რა არის ადამიანი? მოცემულია პასუხი: ადამიანი სიცოცხლის დზერტირია. ეს ერთი მომენტია ამ თეორიაში. სწორად რომ გავიგოთ ადამიანის ეს იდეა, შელერის აზრით, საჭიროა იგი უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ. მივიღებთ შემდეგ სურათს: ადამიანი, ჯერ ერთი, არის ჩიხი, არა მცენარეთა და ცხოველთა შორის არსებული ერთ-ერთი სახეობის განვითარების ჩიხი, როდესაც დგება ცალკეული სახეობის სიკვდილი, _ არა, ადამიანი არის საერთოდ სიცოცხლის ჩიხი. მეორე, ადამიანი არის არა რაღაცნაირად გონებით დაავადებული არსება (ასეთები მხოლოდ ცალკეული ადამიანები არიან), არამედ ე. წ. გონი, ე. ი. ის, რაც მას აქცევს გონიერ ცხოველად და ღვთისმოზიარედ... არის დაავადება. ცალკეული ადამიანი კი არ არის ავად (ის თავის სახეობის შიგნით შეიძლება ჯანმრთელიც იყოს), თვითონ ადამიანია დაავადება. მართალია, ეს ჭიაღუა (ადამიანი) მცირე მონაკვეთზე ავლენს სიცოცხლისა და ისტორიის შესაძლებლობას, მაგრამ თვლის თავისთავს ისეთ მნიშვნელოვან საქმეთა მკეთებლად, როგორიც არის სახელმწიფოების, ხელოვნების ნაწარმოებების, მეცნიერებების, იარაღების, ენის, პოეზიისა და სხვათა შექმნა. მიუხედავად ამისა, იგი მაინც რჩება სიცოცხლის დაავადებად, ჩიხად. რატომ? რისთვის აკეთებს ის ყველა ამ ნახტომებსა და ზიგზაგებს? cogito ergo sum, ამბობს ამაყად და სუვერენულად დეკარტე, მაგრამ დეკარტევ, რატომ აზროვნებ შენ, რატომ ნებელობ? შენ აზროვნებ, რადგან არც ინსტინქტი და არც ტექნიკური გონება, რომელიც ინსტინქტურადაა განსაზღვრული, უშუალოდ არ ჩაგჩურჩულებს რა უნდა გააკეთო და რა არა... რას უწოდებ შენ "თავისუფალ არჩევანს"? შენ ასე უწოდებ იმ ფაქტს, რომ ხშირად მერყეობ, ე. ი. არ იცი, საით წახვიდე და რისთვის, რაც ცხოველმა ყოველთვის იცის უშუალოდ და ერთმნიშვნელოვნად, მაშასადამე, უკეთაც.

      რა არის მეცნიერება, რაციო, ხელოვნება, რასაც შენ ასე ეძიებ, რათა დაასაბუთო შენი ე. წ. ცივილიზაციის უმაღლესი განვითარება?... რა არის ყოველივე ეს მთლიანობაში დანახული? ეს არის მხოლოდ ძალზე დახლართული გზა შენი სახეობის შენარჩუნებისათვის, რაც სულ უფრო და უფრო ძნელი ხდება. მაშასადამე, რატომ გაქვს შენ ენა, ცნებები კაცუნავ? რატომ აიგივებ მრავალ გრძნობად სურათს იდენტურ ფიქტიურ საგნებთან? რატომ გამოიგონე "იარაღი" _ განსაზღვრული მიზნისთვის სტაბილური ფორმა? რატომ გაქვს... სახელმწიფო, ე. ი. ბატონობის ორგანიზაცია წინაპართა მარტივი, ბიოლოგიური ხელმძღვანელობის ორგანიზაციის ნაცვლად? რატომ გაქვს ცნობიერად დასახული სამართალი, მთელი ხალხის არაცნობიერ ჩვევათა და ტრადიციათა ნაცვლად? რატომ გაქვს გამოგონილი შენ ცოდვაში შთავარდნის იდეა? მე მინდა გითხრა, კაცუნავ, რომ ყოველივე ეს და მრავალი სხვაც შენ შექმენი ბიოლოგიური სისუსტისა და უძლურების გამო, ვინაიდან ფატალურად ხარ მოკლებული ბიოლოგიურ განვითარებას. ყოველივე ეს სიცოცხლის უბადრუკი ნარევია, რომელიც შენ ვერ განავითარე... ყველა ეს "არა", ე. ი. უარი სიცოცხლეზე იმპულსზე, გრძნობად ჭვრეტაზე, ინსტინქტზე, რაც შენ ნამდვილად მიიღე, როგორც ე. წ. ნებელობის მქონე ჰომო საპიენს-მა, ყველა ეს "არა" მომდინარეობს შენი უძლურებიდან, რადგანაც არ შეგიძლია სიცოცხლის ჩვეულებრივი საშუალებებითა და გამრავლების კანონების საფუძველზე ააგო შენს იქით ცოცხალი არსება, რომელიც უფრო მეტია, ვიდრე ადამიანი, ე. ი. ზეადამიანი. ეს არის შენი, როგორც ადამიანის ყოფირების კანონი.

      ავტორის აზრით, ეს არის სიცოცხლის ფილოსოფიის ნიადაგზე წარმოშობილი თეორია, რომლისთვისაც სიცოცხლე არის რაღაც უმაღლესი ღირებულება, რომლის დამანგრეველ ძალად გვევლინება გონი და ცნობიერება. ამიტომ "ამ თეორიის მიხედვით გონი არის დემონი. დიახაც, მაცთუნებელი, სიცოცხლისა და სულის დამამსხვრეველი ძალა... გონი აქ მეტაფიზიკური პარაზიტია, რომელიც ჩაჩრილია სიცოცხლესა და სულში, მათი დამსხვრევის მიზნით".

      ამ მსხვრევის მდინარებაა ჩვენი ე. წ. "მსოფლიო ისტორია". ამ თეორიის მიხედვით, ადამიანთა ისტორია სხვა არაფერია, თუ არა სიკვდილისათვის შობილი სახეობის კვდომის პროცესი. ამ კვდომის ფაზები ისეთივეა, როგორც ყოველი ცოცხალი არსებისა (ზრდა, დაბერება, სიკვდილი). ცივილიზაციის გზა თემიდან საზოგადოებამდე, მეტაფიზიკიდან _ პოზიტიურ მეცნიერებებამდე და ა. შ. ეს არის ფაზები უეჭველი სიკვდილის გზაზე. ამ თვალსაზრისით ადამიანმა უფრო მეტი დაკარგა, ვიდრე შეიძინა.

      ასეთი ვითარებიდან გამოსავალი ორი გზაა. ჩვენი ცნობიერება ან უნდა დაექვემდებაროს ადამიანის დეზერტირად აღიარებას, წაართვას მას ისტორიის შემოქმედის ფუნქცია და მასზე მაღლა მდგომ ინსტანციას გადასცეს, რომელიც ისტორიისა და ადამიანის ყოფიერებას განაგებს. ასეთი ფუნქცია მხოლოდ ღმერთს შეიძლება მიენიჭოს, რომლის წინაშე ადამიანი თავის უძლურებას აღიარებს და მისდამი მისასვლელი გზების ძიებაში ქმნის რელიგიურ მოძღვრებებს. ის დაკავებულია ღმერთის განგების თუ ღვთიური შიფრის გაშიფვრის ამოცანით და ღმერთის აღიარების შემდეგ, მისი "ნოქარი" ხდება, მარიონეტად იქცევა, რომლის დანიშნულება უზენაესი არსების ნების აღსრულებაა. ან ადამიანი უნდა აჯანყდეს ღმერთის სამყაროს წინააღმდეგ, გამოიჩინოს ისეთი ძალა, რომელიც მას ღმერთთან მებრძოლი მითოლოგიური გმირების გვერდით დააყენებდა და საშუალებას მისცემდა თვითონ გამხდარიყო ისტორიის ავტორიცა და გმირიც. ღმერთის სამყაროს წინააღმდეგ აჯანყება და ადამიანისათვის ადამიანობის დაბრუნება ორი პრინციპით განისაზღვრება "ღმერთი მოკვდა" და ზეადამიანი ცხადდება ძალად, რომელიც ადამიანობას დაიბრუნებს, შეძლებს ღმერთის დახმარების აღიარების გარეშე გაასაზრისიანოს სამყარო. თუ ზემოთ აღნიშნული ადამიანის, როგორც დეზერტირის გაგება შელერთან ადამიანის მეოთხე თეორიად იყო მონათლული, რომელიც ადამიანისა და ისტორიის პრობლემებზე აგებულ სამ თეორიას უპირისპირდებოდა, ადამიანისა და ისტორიის მეხუთე გაგება ადამიანის ამაღლების განხორციელება მხოლოდ ღმერთის ხარჯზე, ღმერთის სიკვდილით ადამიანის ადამიანობის წინაპირობადაა მიჩნეული.

      შელერი გვთავაზობს ადამიანის შესახებ თანამედროვე მეხუთე იდეას, რომელსაც შესაბამისი ისტორიკოსი ჰყავს. ამ იდეის წანამძღვრები მოცემულია ნიცშესთან, მაგრამ თვით იდეა განავითარა მეოცე საუკუნეში ნიკოლაი ჰარტმანმა და დიტრიხ ჰაინრიხ კერლერმა. ადამიანის მეოთხე იდეის საპირისპიროდ, რომელიც გონს დაავადებად თვლიდა, მეხუთე იდეა უაღრესად აღამაღლებს ადამიანის თვითცნობიერებას. ამ მოძღვრების ამოსავალია ის, რომ ზეადამიანი არის პასუხისმგებელი და თანაც შემოქმედი მთელი მიწიერი სამყაროს საზრისისა, ასევე, კაცობრიობის, ხალხისა და ისტორიის ერთადერთი გამართლება. ამ მოძღვრებაში ნიცშეს ზეადამიანის იდეა ახლებურად, რაციონალურად არის აგებული. ეს თეორია ამოდის ახალი სახის ათეიზმიდან, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს "პოსტულატორული ათეიზმი". ამ თეორიის მიხედვით, თეორიულად ღმერთი შეიძლება არსებობდეს, ყოველ შემთხვევაში, ჩვენ ამის შესახებ არაფერი ვიცით, მაგრამ ამ ცოდნისა თუ არცოდნისაგან დამოუკიდებლად, ერთი რამ ფაქტია: თუ გვინდა ადამიანის მუნყოფიერების საზრისი, პასუხისმგებლობა და თავისუფლება, მაშინ ღმერთი არ უნდა არსებობდეს. მხოლოდ მექანიკურ და ტელეოლოგიურ სამყაროში შეიძლება ჰქონდეს პიროვნებას ექსისტენცის შესაძლებლობა. ღმერთის მიერ შექმნილ სამყაროში ადამიანი, როგორც პიროვნება, ისპობა. ამიტომ ეს თეორია მოითხოვს: "ან ბუნების და საერთოდ ყოფიერების ტელეოლოგია, ან დილემა, რომელსაც ის ადამიანის სასარგებლოდ წყვეტს. მექანიკური სამყარო ადამიანის თავისუფალი მოქმედების საშუალებაა, მაგრამ თუ ხდომილებათა მომავალ სურათს რაიმე ზეადამიანური ძალა განსაზღვრავს, ეს მოსპობდა ადამიანის ადამიანობას. "ღმერთი მოკვდა" ნიშნავს, რომ ადამიანს უნდა მიეწეროს ის, რასაც ღმერთს მიაწერდნენ, ოღონდ გაღმერთებით კი არა, არამედ მისთვის პიროვნულობის დაბრუნებით. კაცობრიობა, ხალხი, ისტორია და სხვა სახის კოლექტივები არაპირდაპირი გზებია ასეთი პიროვნებისაკენ.

      როგორც ვხედავთ, ადამიანის მიერ ღმერთის ძიება ღვთის მშენებლობა თუ ღმერთის ადამიანში დანახვა ან როგორც იმანენტური, ან როგორც ტრანსცენდენტური ძალისა, ამ მიზნით რელიგიათა შექმნა და ღმერთის გაგებისაკენ მიმართულ ღონისძიებათა მრავალსახეობა ამავე დროს აჩვენებს ღვთის მშენებლობისა და ღვთის მაძიებლობის საწინააღმდეგო ტენდენციებს, რომელსაც იასპერსმა ორიგინალური სახელწოდება გამოუნახა: "გაუღმერთოება". ეს ცალკეულ პიროვნებებს არ ეხება. ისტორიაში უღმერთო პიროვნებები ყოველთვის არსებობდნენ. ეს არც სოციალურ კრიზისებს ეხება _ ასეთი კრიზისები ყველა კულტურას აქვს გადატანილი. იასპერსი აანალიზებს ეგვიპტური და ბერძნული კულტურის კრიზისებს და ამტკიცებს, რომ ყველა ისტორიული კრიზისისაგან განსხვავებულია თანამედროვე გონითი სიტუაციისათვის დამახასიათებელი კრიზისი, რომლის ძირითადი ნიშანია გაუღმერთოება. ევროპული კულტურა, რომელიც მისაბაძად და ყველა რეგიონისათვის ცენტრალურად ითვლებოდა, ახალ სულიერ-გონით სიტუაციაშია. ამ "სიახლის დასახასიათებლად აზრი უფრო ღრმად უნდა შეიჭრეს, ვიდრე ეს ხდება კაცობრიობისათვის საერთო გადატრიალების, უწესრიგობის, ზნეთა დაცემის შესაძლებლობათა განხილვისას. შილერის დროიდან ახალი ეპოქის სპეციფიკა სამყაროს გაუღმერთოებაა. დასავლეთში ეს პროცესი ისეთი რადიკალურობით განხორციელდა, როგორც არსად. ძველ ინდოეთსა და ანტიკურობაში არსებობდნენ ურწმუნო სკეპტიკოსები, თუმცა ისინი ამას აკეთებდნენ სამყაროში, რომელიც, ფაქტობრივად, მათთვისაც რჩებოდა გონითი. მეჩვიდმეტე-მეთვრამეტე საუკუნის დიდი ბუნებისმეცნიერებიც მორწმუნე ქრისტიანებად ითვლებოდნენ, მაგრამ, ბოლოსდაბოლოს, ეჭვმა უკუაგდო შემოქმედი ღმერთიც, ყოფიერების სახით დარჩა მხოლოდ ბუნებისმეცნიერებაში შემეცნებული მექანიზებული სახით... ეს გაუღმერთოება არაა ცალკეულ ადამიანთა ურწმუნობა, არამედ გონითი განვითარების შესაძლო შედეგი, რომელსაც, ამ შემთხვევაში, სინამდვილეში, არარაში მივყავართ. აღმოცენდება ყოფიერების სიცარიელის მანამდე არასდროს განცდილი შეგრძნება, რომელთან შედარებით ანტიკურობის ყველაზე რადიკალური ურწმუნობა დაცული იყო ჯერაც შენარჩუნებული მითური სინამდვილის სახეთა სისრულით. რაც არცერთ ღმერთს ათასწლეულების განმავლობაში ადამიანისათვის არ გაუკეთებია, იმას ადამიანი თვითონ აკეთებს. ალბათ ადამიანი მის მოღვაწეობაში იმედოვნებდა ყოფიერების დანახვას, მაგრამ დამფრთხალი მის მიერვე შექმნილი სიცარიელის წინაშე აღმოჩნდა".

      ასეთ ვითარებაში ღვთის მაძიებელთა რიცხვის ზრდას ხელს უნდა უწყობდნენ, მაგრამ ყოველი რწმენა გამსჭვალულია მისი მოძღვრების ჭეშმარიტობის მონოპოლიით. ისინი ადგილს არ ტოვებენ პლურალიზმისათვის, ყოველი რწმენა თავის თავის დამკვიდრებას ცდილობს და ეწინააღმდეგება შემწყნარებლობისა და ტოლერანტობის ღვთიურ მცნებებს. რწმენათა შორის და რწმენათა შიდა დაპირისპირებანი აღმსარებლობის სხვადასხვა ჯგუფებს შორის ისეთ სასტიკ ფორმებს ღებულობს, რომ საერო სამყაროს სისასტიკესაც აჭარბებს. ზოგჯერ დაპირისპირებისა და სისხლიანი შედეგების გამო, მონანიებაც გაისმის. თუმცა, ეს იშვიათი გამონაკლისია, მაინც იმედის წყაროდაა მიჩნეული. ასეთი იყო ახლახანს რომის პაპის ბოდიში ჯვაროსნული ლაშქრობების გამო.

      რელიგია მეცნიერებისაგან განსხვავებით, მასის ცნობიერებისათვის მიმზიდველი და გასაგებია. ის პასუხობს იმ გამოწვევას, რასაც მასა უყენებს მოძღვრებას და იძლევა მასისათვის დამაკმაყოფილებელ პასუხს. გასაგებადობა და მისაწვდომობა რელიგიას პოპულარულს ხდის მასებში. ის ავსებს მათი ცნობიერების შინაარსს, მეცნიერება კი საკითხის დასმითაც და პრობლემათა გაშუქებისას რთული და ძნელად მისაწვდომია. ის არისტოკრატიული ცნობიერების კუთვნილება შეიძლება იყოს, მაგრამ არა _ მასის. მასას მეცნიერება არც იზიდავს და არც აკმაყოფილებს, ამიტომ მასა მეცნიერების დანაკლისს არ გრძნობს, მაშინ, როცა რელიგიას თუ წაართმევ ან შეუზღუდავ, მასის პროტესტი გარანტირებულია. რელიგია გულს აღაგზნებს და სიყვარულივით გრძნობის სამყაროს ბინადარია. მეცნიერება გონებას მიმართავს, გულისა და გრძნობის სამყაროდან დაშორებულია. ადამიანი კი, პირველ რიგში, გრძნობადი არსებაა. გონება გვიან ერთვება მის გარემოსეულ ორიენტირებაში. რელიგია იმედისა და ნუგეშის წყაროა. ის დაჩაგრულს სამართლიანობას პირდება და ამქვეყნიური უსამართლობის გამოსწორებას ღმერთის სამყაროში. მეცნიერების მიღწევების გამოყენება, განსაკუთრებით, პოლიტიკოსების ხელში მათი მოხვედრა, უიმედობისა და შიშის წყაროა. არათუ ნუგეში, საერთოდ, მისი მიღწევების შედეგი ძრწოლაა. დღევანდელ სამყაროს კატასტროფის შიში გამსჭვალავს. მეცნიერების მიღწევებმა იმ მდგომარეობამდე მიიყვანა საზოგადოება, რომ თვით მეცნიერებიც ვერ ხედავენ გამოსავალს. ვილფრედო პარეტოს თქმით, "მე არაფერი საშუალება არა მაქვს იმისათვის, რომ მოვარჩინო დაავადება, რომელშიც მთელი საზოგადოება ჩავარდა, ამიტომ, ვიმყოფები იმ ექიმის მდგომარეობაში, რომელიც პაციენტის სასიკვდილო დაავადებას აცნობიერებს და არ იცის, როგორ გადაარჩინოს იგი". ასეთ გაურკვევლობაში ჩავარდნილი საზოგადოება მასობრივად უბრუნდება რელიგიასა და რწმენას, ცდილობს ღმერთის ბატონობის ათასწლიანი დაპირება მოარგოს თანამედროვე სამყაროს, რათა შეინარჩუნოს ყოფიერების გადარჩენის იმედი. ამიტომ, კვლავ ჰყვავის მითი და რწმენა. საინტერესოა, რომ არა მარტო მასის, არამედ ინტელექტუალური არისტოკრატიის ძალისხმევაც რელიგიასა და რწმენას სხვა სოციალურ ცვლილებათა მოთხოვნის გვერდით ცივილიზაციის გადარჩენის აუცილებელ პირობად აყენებს. მეტიც, სოციალურ ცვლილებათა განხორციელების შემთხვევაშიც, უპირველესად რელიგიურ ცვლილებებსა და რწმენის ფაქტორს მიიჩნევს.

      ტოინბის მტკიცებით, ჩვენი ცივილიზაცია არაა განწირული მკვდარ ცივილიზაციათა ხვედრის გასაზიარებლად. არც ღმერთი და არც ბუნება თვითმკვლელობას არ გვაიძულებს "ჩვენ წინაშე გზა ხსნილია. ისტორიას უპრეცენდენტო მობრუნება გავაკეთებინოთ. ადამიანებს არჩევანის თავისუფლება გვაქვს და პასუხისმგებლობის ტვირთს ვერც ღმერთს და ვერც ბუნებას ვერ დავაკისრებთ. ეს ჩვენ უნდა ავიღოთ ჩვენს თავზე, ჩვენი გადასაწყვეტია. რა უნდა გაკეთდეს გადასარჩენად? პოლიტიკაში დავამკვიდროთ მსოფლიო მთავრობის კონსტიტუციურ-კოოპერაციული სისტემა, ეკონომიკის სფეროში მოვნახოთ კომპრომისი თავისუფალ მეწარმეობასა და სოციალიზმს შორის, გონით სფეროში დავაფუძნოთ საერო სუპერსტრუქტურები რელიგიურ საფუძველზე. თუ სამივე ამოცანა გადაწყდება, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ ჩვენი ცივილიზაციის გადასარჩენად წარმოებული ბრძოლა მოვიგეთ. აღნიშნული სამი ამოცანიდან რელიგიური საკითხი ყველაზე არსებითია". რელიგიური ფაქტორისადმი ესოდენ დიდი მნიშვნელობის მინიჭება მიუთითებს მის უმაღლეს ღირებულებად აღიარებაზე. ის ერთადერთია, რომელიც საზოგადოებას მთლიანად მოიცავს და ყოველ მის წევრს ეხება. მას შეუძლია ადამიანს საკუთარი ძალების რწმენა დაუბრუნოს და ამის გარანტად ღმერთი დასახოს. ისე, როგორც ეკლესიაში შემსვლელი თავის სიმდაბლეს გრძნობს ღმერთის სამყაროსთან შედარებით და ტაძარი ადამიანს ღმერთის გრანდიოზულობის გრძნობას უქმნის, ადამიანი ღმერთთან კავშირში იძენს ძალას, რომელიც მას აყენებს პრაგმატულ მოტივებზე უფრო მაღლა, რასაც ვერც ეკონომიკა და ვერც პოლიტიკა ვერ ახერხებს. მაღალი იდეალების სამსახურში ჩადგომა ადამიანური სამყაროს გაერთიანებისა და გადარჩენის გზად ისახება. ყველა სხვა ღირებულება _ პოლიტიკური, ეკონომიკური და ა. შ. დამხმარე საშუალებანია ღმერთისა თუ ღვთიური სამყაროს დამკვიდრების გზაზე.

      მითისა და რელიგიის ფილოსოფიურ და, კერძოდ, კულტურის ფილოსოფიურ ანალიზში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა გერმანელმა მოაზროვნემ, ერნსტ კასირერმა (1874-1945). ამ მიმართებით, გერმანული პერიოდის ნაშრომებიდან, აღსანიშნავია "სიმბოლურ ფორმათა ფილოსოფია" სამ ტომად, რომელთაგან მეორე ტომი მთლიანად მითურ აზროვნებას დაეთმო, ამერიკაში მოღვაწეობის პერიოდიდან კი, მისი უკანასკნელი ნაშრომი, "რა არის ადამიანი?". მასში ადამიანი განიხილება კულტურის ფილოსოფიის ფონზე, ხოლო კულტურა დახასიათებულია იმ ფენომენების მოკლე ანალიზით, რომლებიც ყოველი კულტურის განუყოფელი ნაწილია: სიმბოლოებით, მითებით, რელიგიით, შემეცნებით, ხელოვნებით, ისტორიით და ყოველივე ეს ეხმაურება პასუხს კითხვაზე: "რა არის ადამიანი?" ამით ადამიანი, როგორც კულტურის შემოქმედი და მატარებელი, რომელიც თავის არსებას მის ქმნილებებში ავლენს, შეიმეცნება სწორედ მისი ბუნების შესაბამისად და მის გასაგებად არაა საჭირო ტრანსცენდენტური თუ ზებუნებრივი ძალებისადმი მიმართვა. ადამიანის შემეცნება ადამიანურ სამყაროში რჩება. ამ სამყაროს ელემენტებია სიმბოლო, ენა, მითი, რელიგია და სხვა. კასირერის ამოსავალი პრინციპია მტკიცება, რომ ადამიანური სამყარო ცხოველურზე უფრო მეტია. ცხოველებს აქვთ რეცეპტორული და ეფექტორული სისტემები, რითაც სამყაროს ეგუებიან, "ადამიანთან ვხვდებით მესამე შემაერთებელ რგოლს, რომელსაც სიმბოლური სისტემა შეგვიძლია ვუწოდოთ. ადამიანი არ ცხოვრობს მხოლოდ ბუნებრივ სამყაროში. იგი სიმბოლური სამყაროს მკვიდრია. ენა, მითოსი, ხელოვნება და რელიგია ამ სამყაროს ნაწილებია". კასირერის თეორიიდან გასაგებია, რატომ მიიჩნევდნენ კულტურული ანთროპოლოგიის წარმომადგენლები კულტურას სიმბოლოთა ერთობლიობად.

      კასირერის პრინციპი ადამიანის რაობის გაგებაში დიდ ცვლილებებს იწვევს. ის ეთანხმება იმ აზრს, რომ ადამიანი რაციონალური არსებაა. დეკარტედან მომდინარე ეს აზრი თანამედროვე მოაზროვნეებსაც დომინანტურად მიაჩნიათ. ექსისტენციალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, კარლ იასპერსი ეპოქის გონითი სიტუაციის განსაზღვრაში ადამიანის ცხოველთა სამყაროზე ამაღლებისა და საზოგადოების შექმნის სამი პირობიდან რაციონალობას სამივესათვის განმსაზღვრელად მიიჩნევს. მისი მტკიცებით, სამყაროს დამპყრობ ადამიანს რომ გაეცნობიერებინა მისი კავშირი კაცობრიობის შიგნით, ეგრძნო ამ კავშირის მნიშვნელობა და ადამიანი გამხდარიყო, ამისათვის სამი პრინციპი დასჭირდა: "პირველი, არაფრის წინაშე რომ არ იხევს, ისეთი რაციონალობა, დაფუძნებული ბერძნულ მეცნიერებაზე, რომელმაც არსებობა მიანიჭა გამოთვლისა და ტექნიკის ბატონობას. საერთო მნიშვნელობის მქონე მეცნიერული გამოკვლევა, რომლის მიერ შექმნილი ფორმაციები, სამართლის ფორმები, სამართლებრივ გადაწყვეტილებათა წინასწარჭვრეტის უნარი, ეკონომიკურ საწარმოებში კალკულაცია, მთელი საქმიანობის რაციონალიზაციამდე მიყვანილი და, მათ რიცხვში, იმისიც, რაც რაციონალიზაციის პროცესში ისპობა; მეორე, თვითყოფიერების სუბიექტურობა, რომელიც ნათლად გამოვლინდა ებრაელ წინასწარმეტყველებთან, ბერძენ ფილოსოფოსებთან და რომის სახელმწიფო მოღვაწეებთან, რასაც პიროვნებას ვუწოდებთ, ამ სახით ჩამოყალიბდა დღევანდელი ადამიანის განვითარების პროცესში და თავიდანვე დაკავშირებული იყო რაციონალობასთან, როგორც მის კორელატთან; მესამე, განსხვავებით სამყაროს აღმოსავლური აღქმიდან და მასთან დაკავშირებული ნამდვილი ყოფიერების არარად გაგებიდან, დასავლელი ადამიანი სამყაროს აღიქვამს როგორც დროში არსებულ ფაქტობრივ სინამდვილეს. მხოლოდ სამყაროში და არა მის გარეთ იძენს ის თავის თავში დარწმუნებულობას. თვითყოფიერება და რაციონალობა ის წყაროა, რომლიდანაც ადამიანი უშეცდომოდ იმეცნებს სამყაროს და მასზე გაბატონებას ცდილობს". როგორც ვხედავთ, ადამიანის გაადამიანურების, მის მიერ სამყაროს წვდომისა და ათვისების ყველა პირობაში ადამიანის რაციონალობაა გადამწყვეტი, ამიტომ, ბუნებრივია, რომ ადამიანის განსაზღვრა ხდება როგორც რაციონალური ცხოველისა. ამ განსაზღვრების წინაშე თანამედროვე ფილოსოფიურ ანთროპოლოგიაში სხვა განსაზღვრებანი უკანა პლანზე იწევს. ამიტომ კასირერი მართებულად აღნიშნავს, რომ ადამიანის, როგორც რაციონალური არსების გაგება, ძალაში რჩება ადამიანის მისეულ დეფინიციაშიც. თუმცა, გარკვეულად მოდიფიცირებული. განსხვავებით ლევი ბრიულისაგან, კასირერი ადამიანური სამყაროს ყველა ფენომენში, მითის ჩათვლით, ადამიანის რაციონალობის ნიშანს ხედავს, მაგრამ, ამავე დროს, მას ამ განსაზღვრების გაფართოება უნდა, რათა შეიძლებოდეს მასში მოექცეს ყველა ადამიანური ფენომენი და გვთავაზობს შემდეგ დეფინიციას: ადამიანი არის სიმბოლური არსება. "ჩვენი ამჟამინდელი პოზიციის მიხედვით, შეგვიძლია შევასწოროთ და განვავრცოთ ადამიანის კლასიკური დეფინიცია. ახალი ირაციონალიზმის მცდელობათა მიუხედავად, ძალაში რჩება ადამიანის კლასიკური დეფინიცია: animal racionale. გონიერება, მართლაც, ყოველგვარი ადამიანური აქტივობის სპეციფიური ნიშანია. თვით მითოლოგიაც არ არის ცრურწმენაზე დამყარებული წარმოდგენების ან უხეში შეცდომების მარტივი ჯამი. იგი სისტემატური ცნებითი ფორმის მქონეა და სრულიადაც არ არის მოკლებული წესრიგის ელემენტებს. მეორე მხრივ, მითოსის სტრუქტურას ვერ დავახასიათებთ როგორც რაციონალურს. ენას ხშირად უტოლებენ გონებას, ან კიდევ გონების თავდაპირველ წყაროს, მაგრამ იოლი შესამჩნევია, რომ ენის ასეთი დეფინიცია ყოველივე ენობრივს არ მიესადაგება. ეს არის pars pro toto დეფინიცია, ვინაიდან იგი მთელის ნაცვლად ნაწილს ითვალისწინებს. ცნებითი ენის გარდა ხომ არსებობს გრძნობის ენაც. ლოგიკისა და მეცნიერების ენის გარდა, პოეზიის ხატოვანი ენაც. ენა, უწინარეს ყოვლისა, აზრებსა და იდეებს კი არ გამოხატავს, არამედ გრძნობებსა და აფექტებს. ასევე რელიგიაც "წმინდა გონების საზღვრებში" კანტის გაგებით, აბსტრაქტულ ცნებებსა და იდეებს გამოთქვამს. იგი გვამცნობს რელიგიის მხოლოდ იდეალურ ფორმას, რაც ჭეშმარიტი, ცოცხალი რელიგიის, ასე ვთქვათ, მარტოოდენ აჩრდილია. დიდ მოაზროვნეებს, ვისაც ადამიანი განუსაზღვრავთ როგორც animal racionale, არ უცდიათ ადამიანის არსი ემპირიულად განესაზღვრათ. ასეთი დეფინიციით მათ უფრო ძირითადი ზნეობრივი მოთხოვნა გამოკვეთეს.

      ცნება "გონება" მეტისმეტად ვიწროა, რათა დაიტიოს ადამიანის კულტურული არსებობის ფორმები მთელი თავიანთი სიმდიდრითა და მოცულობით, მაგრამ ყველა ეს ფორმა სიმბოლური ფორმებია. ამიტომ, ნაცვლად იმისა, რომ ადამიანი გავიგოთ როგორც animal racionale, იგი უნდა განვსაზღვროთ როგორც animal symbolicum, ამით მის განსაკუთრებულ თავისებურებებსაც გამოვკვეთავთ და იმ ახალ გზასაც მივუთითებთ, რომლითაც მხოლოდ ადამიანს ძალუძს იაროს _ გზას ცივილიზაციისაკენ".

      კასირერი კრიტიკულად განიხილავს პლატონის პოზიციას, რომელიც ადამიანის არსების განსაზღვრებას სახელმწიფოს გზით ცდილობს. საკუთარი თავის შეცნობის მოწოდება, რომელსაც კასირერი რატომღაც პლატონს მიაწერს, როგორც ჩანს, არ ეთანხმება პლატონისა და სოკრატეს პოპერისეულ დაპირისპირებას და არც იმას, რომ "შეიცან თავი შენი" სოფისტებისა და სოკრატედან იღებს საწყისს. სამაგიეროდ, ის უარყოფითად ეკიდება პლატონისეულ მცდელობას, ადამიანის შემეცნების გზად სახელმწიფო დასახოს და სახელმწიფოს გზით ჩაწვდეს ადამიანის არსებას. კასირერის მტკიცებით, "სახელმწიფოებრივი ცხოვრება არ წარმოადგენს ადამიანთა ერთობლივი არსებობის ერთადერთ ფორმას. კაცობრიობის ისტორიაში სახელმწიფო თავისი დღევანდელი სახით ცივილიზაციის განვითარების გვიანდელი პროდუქტია. ბევრად უფრო ადრე, სანამ ადამიანი მიაგნებდა საზოგადოების ჩამოყალიბების ამგვარ ფორმას, მან სხვაგვარ ცდებს მიმართა, რათა თავისი სურვილები, გრძნობები და აზრები ერთიან ფორმაში მოექცია. გონითი გამოსახვის ფორმათა ასეთ სისტემებს წარმოადგენს ენა, მითოსი, რელიგია და ხელოვნება. ისინი საფუძვლად უნდა დავუდოთ ადამიანის შესახებ თეორიას. რა დიდი მნიშვნელობისაც არ უნდა იყოს სახელმწიფო, იგი ყოვლისშემძლე ვერ იქნება. სახელმწიფო ვერც იმას შესძლებს, რომ ადამიანის ყველა სხვა საქმიანობა თუ მისწრაფება გამოხატოს და ვერც იმას, რომ დაიტიოს ისინი. ასეთი მისწრაფებები, რასაკვირველია, თავიანთი ისტორიული ძირებით მჭიდროდ უკავშირდება სახელმწიფოს წარმოშობას. ისინი მრავალგვარი თვალსაზრისით დამოკიდებული არიან პოლიტიკური არსებობის ფორმებზე და თუმცა მათ არ გააჩნიათ დამოუკიდებელი ისტორიული არსებობა, მიუხედავად ამისა, აქვთ საკუთარი საზრისი და ღირებულება".

      ადამიანის შესახებ მოძღვრების პლატონისეული თეორიის პარალელად ახალ დროში კასირერს კანტის მოძღვრება ესახება, რომელმაც მეცნიერებათა კლასიფიკაციაში ეთიკა და სოციოლოგია დააყენა ყველაზე მაღლა და ამოსავლად გაიხადა ადამიანი არა როგორც ცალკე სუბიექტი, არამედ, როგორც მთელი კაცობრიობა. ეს ნიშნავს, რომ ის ადამიანის, ინდივიდის ახსნის გზად კაცობრიობას იყენებს და არა პირიქით. ამისათვის კი გადამწყვეტ მნიშვნელობას ისტორიასა და სოციოლოგიას ანიჭებს: "შენი თავი რომ შეიმეცნო, გაეცანი ისტორიას" _ ასეთია კანტის მოთხოვნა. ყველა ვითარებაში კანტი და მისი თანამედროვენი ადამიანის გაგებაში ბუნებისმეტყველებად რჩებიან, თუმცა, ხედავენ, რომ საბუნებისმეტყველო მეთოდი ამ საქმისათვის არაა საკმარისი, მაგრამ მაინც ვერ გასცდნენ მას. კასირერი ეძებს სხვა გზას ადამიანის არსების შესახებ კითხვაზე პასუხის მისაღებად და მიიჩნევს, რომ ასეთი განსხვავებული გზის ძიებაა მისი შრომის "სიმბოლურ ფორმათა ფილოსოფიის" საგანი. ადამიანის გასაგებად მის საქმიანობას უნდა მივმართოთ, ე. ი. "ადამიანურ მოღვაწეობათა სისტემას, რომელიც ადამიანის სფეროს წარმოქმნის. ენა, მითოსი, რელიგია, ხელოვნება, მეცნიერება და ისტორია ამ სფეროს ცალკეული უბნებია". ეს ნიშნავს, რომ ადამიანის ფილოსოფია გონითი კულტურის ამ წარმონაქმნთა სტრუქტურებს მათ ერთიანობაში აშუქებს. ეს ფენომენები კულტურაში ერთიან კავშირს ქმნიან და აუცილებელი ხდება ფსიქოლოგიური მეთოდის გამოყენება. ფსიქოლოგიური მეთოდის გარეშე ვერ ჩავწვდებით გონის ძირითად ფორმათა არსებით შინაარსს. როგორც ვხედავთ, თუმცა კასირერი სხვებს საყვედურობს, ამ ფენომენთა ბიოლოგიური და არა სოციალური მეთოდებით წვდომის მცდელობას, მაგრამ თვითონაც ვერ გათავისუფლდა ფსიქოლოგიზმისაგან. ამას თვითონაც გრძნობს და ცდილობს გააფართოოს ეს მეთოდოლოგიური არსენალი სოციოლოგიური და ისტორიული მეთოდებით. ამიტომ ერთიმეორის გვერდით აყენებს ფსიქოლოგიურ, სოციოლოგიურ და ისტორიულ მეთოდებს ადამიანის შემეცნებაში, მაგრამ ესეც არასაკმარისად მიაჩნია და ამტკიცებს, რომ ადამიანურ ფენომენებს ვერ ჩავწვდებით "ადამიანის კულტურულ მონაპოვართა ზოგადი სტრუქტურული პრინციპების გაგების გარეშე". ეს კი აუცილებლად მოითხოვს საზრისისა და სტრუქტურის პრობლემების კვლევას, რასაც კულტურის ფილოსოფიამდე მივყავართ.

      კულტურის ფილოსოფიის ამოცანაა მითოსის, რელიგიის, ხელოვნების, ენისა და მეცნიერების ერთ საერთო განზომილებაში განხილვა მათი სპეციფიკის დაკარგვის გარეშე. ამ მეთოდოლოგიურ პრინციპებზე დამყარებით, მითოსისა და რელიგიის შემდეგ გაგებას გვთავაზობს: მისი მტკიცება ეხმიანება ზემოთგანხილულ ლოსევის აზრს, რომ მითოსი არ შეიძლება გაგებულ იქნეს მეცნიერული თუ ლოგიკური ანალიზის გზით, რადგან მას ლოგიკა არ ახასიათებს. მითოსი "მოკლებულია აზრიანობას". ამ მხრივ რელიგია განსხვავებულ განზომილებაში განიხილება, რადგან მისი ანალიზი ლოგიკის გზით შეიძლება. რელიგია არაა, რაციონალური და ფილოსოფიური აზროვნების საპირისპირო. მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიური ჭეშმარიტება ზებუნებრივად და ზეგონებრივადაცაა მიჩნეული, აქვინელს შესაძლებლად მიაჩნია ის განიხილოს როგორც არაირაციონალური, თუმცა, ამ მოსაზრების წინააღმდეგ ილაშქრებენ ტერტულიანე, პასკალი, კირკეგორი და სხვები, რომლებიც რელიგიას თეორიული თვალსაზრისით განხილვადად მიიჩნევენ. როგორც ჩანს, კასირერი ამ უკანასკნელ მოსაზრებებს უფრო ეთანხმება. იგი განასხვავებს კულტურის ფილოსოფიის ამოცანას რელიგიისა და მითოსის მიმართ მეტაფიზიკისა და თეოლოგიის ამოცანებიდან. მისი აზრით, კულტურის ფილოსოფია მითოსისა და რელიგიის წარმოდგენათა და იდეათა ფორმის საკითხს სვამს და არა მათი საგნისა. მითოსით ყველაფრის ახსნას ცდილობენ და მითოსის იგივეობრივი საფუძველი აღმოჩნდება სრულიად განსხვავებულ კულტურებსა და ყოფიერების პირობებში. ასეთივე ვითარებაა რელიგიურ იდეათა შემთხვევაშიც. მათ საფუძვლად მდებარე გონითი ფუნქცია ყველა რელიგიისათვის საერთოა. კასირერი ხაზს უსვამს მითოსის კავშირს პოეზიასთან. "მითოსში თეორიული ელემენტი მხატვრულს გადაეჯაჭვება. პირველი, რაც თვალში გვხვდება, მითოსისა და პოეზიის ახლო ნათესაობაა". თუმცა, ამ ნათესაობის მიუხედავად, პოეზიასა და მითს არსებითი განმასხვავებელი ნიშანი აქვთ. ესთეტიკურ ჭვრეტაში არ ჩანს მისი საგნის რეალობისადმი პოზიცია. მაშინ, როდესაც მითოსი მისი საგნის რეალობის რწმენის გარეშე უნიადაგო იქნებოდა. ამ მხრივ, მითოსს მეცნიერებასთან აქვს ნათესაობა. ორივეს მიზანი რეალობაა. ამის საფუძველზე ანთროპოლოგმა ფრეზერმა, განსხვავების მიუხედავად, მათ შორის იგივეობაც დაადასტურა, ჩათვალა, რომ თეორიული თვალსაზრისით მაგია მეცნიერებაა, პრაქტიკულად კი _ მეცნიერების უკანონო და არის.

      კასირერის აზრით, "მითოსი თითქოსდა ორსახოვანია. ერთი მხრივ ცნებითი, ლოგიკური სტრუქტურის მქონეა, მეორე მხრივ, ონტოლოგიური სტრუქტურა აქვს". მითოსში გაერთიანებულია ადამიანის გარეგანი და შინაგანი გამოცდილება. მითოსის შეთხზვა სინამდვილის გარკვეულ, სპეციფიკურ აღქმასთანაა დაკავშირებული და მას, ამდენად, მეცნიერების მსგავსად, სინამდვილესთან აქვს საქმე. მაგრამ მითის სინამდვილე არაა რეალობის გამომხატველი. ის რეალობის საფუძველზე იქმნება, მაგრამ მისგან დაშორებულია. რაც უფრო ღრმად ვწვდებით მითის არსებას, მით უფრო ცხადი ხდება ეს დაშორება. ამიტომ, სამყაროს მეცნიერული სურათი მითოსურს უპირისპირდება. მეცნიერება სამყაროს ღრმა ფენებში იჭრება და რაც უფრო ღრმად მიდის, უფრო ადექვატურია მისი შემეცნება. მითი სამყაროს შორდება და რაც უფრო შორდება რეალობას, მით უფრო პოულობს თავის არსებას "მითოსი დრამატული სინამდვილეა, რომელშიც ურთიერთმოწინააღმდეგე ძალები ბატონობს. მითში საგნებიც ადამიანური თვისებებით ხასიათდება. ეს ანთროპომორფიზმი იმის საპირისპიროა, რასაც მეცნიერება ესწრაფვის. მეცნიერება ანთროპომორფული ელემენტებიდან თავისუფლდება, რათა ბუნებასა და ადამიანს მათი განმსაზღვრელი კანონებით სწვდეს. მითისათვის არც რეალური ბუნება და ადამიანი, არც მათი კანონები არსებობს. ის რეალურის მიღმა ქმნის მის სინამდვილეს. მეცნიერების სამყაროს გონება განსაზღვრავს, მითოსურს _ ემოციები.

      ამდენად, "თუ მითოსური აღქმისა და ფანტაზიის სინამდვილეზე მსჯელობას ვაპირებთ, იგი არ უნდა შევაფასოთ თანამედოვე მეცნიერების ჭეშმარიტებისა და შემეცნების იდეალთა შესაბამისად". მითოსი არც რელიგიას გაუიგივდება, რადგან რელიგია დოგმატურია, მითოსი კი მოქმედების, აქტიურობის გამომხატველია. ის ცვალებად სამყაროს გვიხატავს და ყველაზე ნაკლებადაა დოგმატური. მითოსის ერთ-ერთი მახასიათებელია, რომ ის ბუნებას ადამიანურ ფორმაში გამოხატავს. "მითოსი ბუნებრივ ყოფიერებას გამოთქვამს სოციალური ყოფიერების ენით. მითოსი დიურკჰეიმისა და ლევი სტროსის ენით თუ ვიტყვით, კოლექტიური წარმოდგენების არენაა. მითოსის საფუძველია არა აზროვნება, არამედ გრძნობა. მითოსი გრძნობით ერთიანობას ემყარება. ის არაა წინალოგიკური. უბრალოდ, სიცოცხლის განცდასთანაა დაკავშირებული. "მითოსი წარმოდგება ემოციური ცხოვრებიდან, რომელიც ზეგავლენას ახდენს პრიმიტიული ადამიანის მოქმედებაზე". კასირერის აზრით, მითოსი დროის განზომილებებს არ იცნობს. მისთვის წარსული, აწმყო და მყოფადი ერთდროულად მოიაზრება. მითოსი და პრიმიტიული რელიგია ადამიანს ათავისუფლებს სიკვდილის შიშისაგან და უნერგავს სიცოცხლის უსაზღვრობის იდეას. მითოსისა და პრიმიტიული რელიგიის კიდევ ერთ ნიშანს ასახელებს კასირერი წინაპართა კულტის სახით. განსაკუთრებული მნიშვნელობისად მიიჩნევს მითოსისა და რელიგიის კავშირს. ორივე ერთნაირად ებრძვის სიკვდილს. ეს გამოიხატება როგორც დამარხვის წესებში, ასევე მიცვალებულთა სულების უკან დაბრუნების მოძღვრებაში. ეს მომენტები იმდენად აკავშირებს მითოსსა და რელიგიას, რომ "ადამიანური კულტურის განვითარების გზაზე ვერ მიუთითებ თუნდაც ერთ მომენტს, სადაც მითოსი წყდება და რელიგია იწყება. მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე რელიგია განუყრელად ერწყმის მითოსურ ელემენტებს და გამსჭვალულია ამ ელემენტებით. მეორე მხრივ, უკვე დასაბამითვე, მითოსი პოტენციური რელიგიაა". ყოველივე ეს დაკავშირებულია ადამიანის საქმიანობასთან. კულტურის სუბსტანცია ადამიანია. "ადამიანი არის არა მარტო ის, რასაც აკეთებს, არამედ ისიც, რასაც გრძნობს და იაზრებს". ამიტომ კასირერისათვის ადამიანი, როგორც პოლიტიკური ცხოველი არაა განცალკევებული. იგი "ყოფიერებით ეკუთვნის სოციალური ცხოვრების დიად ფორმებს. ადამიანი ცხოვრობს ენის, რელიგიის, ხელოვნების, პოლიტიკური ინსტიტუტების სამყაროში. მას არ შეუძლია თავის საკუთრივ ყოფიერებაში არსებობა იმის გარეშე, რომ ეს ყოფიერება მუდმივად ამ ფორმებში არ გამოხატოს. ის ქმნის რელიგიურ და სიტყვიერ სიმბოლოებს, მითოლოგიურ და მხატვრულ სახეებს და მხოლოდ ამ სახეთა და სიმბოლოთა მთელი ერთობლიობის მოწესრიგებული ერთიანობით უზრუნველყოფს სამყაროში თავის, როგორც სოციალური არსების გამტკიცებას, შესაძლებლობას იძენს თავის მსგავსებთან ურთიერთობების და მათ მხრივ გაგებისას".

      მითისა და ადამიანის ცხოვრების კავშირი ნათლად ვლინდება მათი პერიპეტიების შედარებისას. მითში ადამიანი მისი ცხოვრების ტრაგიკულობას აქსოვს. კერძოდ, ადამიანურ სამყაროში კეთილისა და ბოროტის ყოფიერებას და მას გადაიტანს იმ არენაზე, სადაც ადამიანის გვერდით ღმერთები მოქმედებენ. ადამიანური და ღვთიური სამყაროს ეს შერწყმა დაკავშირებულია იმასთან, რომ ადამიანს სურს ან თვითონ ამაღლდეს ღმერთამდე და მონაწილეობდეს ღმერთთა სამყაროში, რაც იმით განხორციელდება, რომ ღმერთების სამყაროს ადამიანური კატეგორიებით დაახასიათებენ და ღმერთების საქმიანობაში ადამიანებს ჩართავენ, ან კიდევ, ადამიანს უნდა ღმერთთან გატოლება და ამ მიზნით ღმერთებს ადამიანურ სამყაროში ჩამოიყვანს და ამოქმედებს. აქაც ადამიანზე მეტ ძლიერებას მიაწერს, მაგრამ მაინც გვერდით იყოლიებს და აადამიანურებს მათ. მითში ადამიანი შეიძლება თავის მორჩილებას გამოხატავდეს ღმერთთა სამყაროსადმი, პატივს მიაგებდეს მათ და მათი კეთილი რჩევისა თუ შემწეობისათვის მსხვერპლს სწირავდეს როგორც ეს ხდება მითში არგონავტების შესახებ, რომელშიც ღმერთები არგონავტებს ეხმარებიან არგოს დამზადებაში, ისე, როგორც მათ გამგზავრებასა და მიზნის მიღწევაში. სხვა შემთხვევაში ადამიანები ჯანყდებიან ღმერთთა სამყაროს წინააღმდეგ იმის გამო, რომ ღმერთებმა გადაისროლეს მიწიერ სამყაროში, მისცეს ცდუნების საშუალება, წაართვეს უკვდავება. ღმერთების წინააღმდეგ აჯანყებული ადამიანების რიცხვი არცთუ ისე მცირეა: პრომეთე, იაკობი, ლუციფერი, ამირანი, სიზიფე თუ სხვა. ყველა შემთხვევაში, მითში, ადამიანის სამყაროს გვერდით ღმერთთა სამყაროცაა და კეთილი და ბოროტი საწყისიც.

ამოსაბეჭდი ვერსია:

რელიგია, კულტურა, საზოგადოება

წიგნიდან: "კულტურის სოციოლოგია"

ტეგები: Qwelly, კოდუა, კულტურის_სოციოლოგია, რელიგია, სოციოლოგია, ქველი

ნახვა: 2732

ღონისძიებები

ბლოგ პოსტები

Density Gradient Centrifugation

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 29, 2024.
საათი: 5:30am 0 კომენტარი







Nycodenz, a broadly applied reagent in laboratory options, holds important significance in the field of mobile biology and biochemistry. In the following paragraphs, we will take a look at the multifaceted mother nature of Nycodenz, its programs, and how it revolutionizes density gradient centrifugation techniques.



What is Nycodenz?

Nycodenz is a non-ionic, iso-osmotic iodinated density gradient medium commonly used in cell separation and purification…

გაგრძელება

აქტიური თავმჯდომარე, პირომანი მოზარდის საქმე და სხვ.

გამოაქვეყნა Giorgi_მ.
თარიღი: მარტი 28, 2024.
საათი: 11:35pm 0 კომენტარი

ევროპულ მუნდიალზე საქართველოს ეროვნული ნაკრების საგზურის მიღების შემდეგ, ქვეყანა ნელ-ნელა გამოერკვია სიხარულის ემოციიდან და როგორც იქნა ცხოვრება ძველ კალაპოტს დაუბრუნდა. ჯერ კიდევ პენალტების, გოლების, ემოციების, ჟივილ-ხივლის პერიოდია, მაგრამ დღის ამბები, ასე თუ ისე მოგროვდა ნიუს-მწერლებში. აქტიური იყო შალვა პაპუაშვილის მრავალმხრივი კომენტარები და ინტერვიუები, მათ შორის საკონსტიტუციო ცვლილებებზე და სასამართლო…

გაგრძელება

Dive In to the Beat: An Introduction to Hearing Rap Audio

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 28, 2024.
საათი: 4:30am 0 კომენტარი







Rap tunes, with its infectious beats, poetic lyrics, and charming storytelling, happens to be a dominant pressure within the audio business and a cultural phenomenon throughout the world. From its humble beginnings from the streets of New York City to its latest standing as a worldwide genre influencing vogue, language, and social actions, rap has progressed into a diverse and dynamic art type embraced by hundreds of thousands. For anyone who is new to rap or seeking to…

გაგრძელება

Study Recombinant Protein Creation

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 27, 2024.
საათი: 12:00am 0 კომენტარი







Proteins tend to be the workhorse molecules that generate nearly each Organic program. Using the escalating recognition of the purpose of proteins in numerous investigate and production things to do, basically isolating them from their natural host cells are unable to meet the escalating need of the market. Chemical synthesis can be not a practical option for this endeavor a result of the size and complexity of proteins. As a substitute, the developments manufactured…

გაგრძელება

Qwelly World

free counters