ფიოდორ დოსტოევსკი - მარადი ქმარი

I. ველჩანინოვი

   ზაფხული დადგა და ველჩანინოვი, მოულოდნელად, პეტერბურგში დარჩა. სამხრეთ რუსეთისაკენ გამგზავრება ჩაეშალა, საქმეს კი საშველი არ ადგებოდა. ეს საქმე - მამულის გამო დავა - ამ ბოლო ხანს უკუღმა შეტრიალდა. მართალია, ჯერ კიდევ სამიოდე თვის წინათ არცთუ ძნელი მოსაგვარებელი ჩანდა, თითქოს გადაწყვეტილიც იყო, მაგრამ ყოველივე როგორღაც ერთბაშად შეიცვალა. „ისედაც, ყველაფერი საუარესოდ იცვლებაო!“ - ამ სიტყვებს ველჩანინოვი ახლა ხშირად და გესლიანად იმეორებდა გულში. მარჯვე, ძვირიანი, ცნობილი ვექილი ჰყავდა აყვანილი, ფულს არ იშურებდა; მაგრამ მოუთმენლობისა და იჭვნეულობის გამო მაინც ვერ ახერხებდა, გულხელდაკრეფილი მჯდარიყო: კითხულობდა და წერდა ქაღალდებს, თუმცა მათ ერთთავად იწუნებდა ვექილი; დარბოდა საკრებულოდან საკრებულოში, კრებდა ცნობებს. ოღონდ, ხელის შეშლის მეტი, ეტყობა, არა გამოსდიოდა რა. ყოველ შემთხვევაში, ვექილი ჩიოდა ამის გამო და ლამობდა, როგორმე აგარაკზე გაესტუმრებინა იგი. მაგრამ ველჩანინოვს აგარაკზე წასვლაც არ ეპიტნავებოდა. ნერვების გამაღიზიანებელი მტვრით, სიცხით, თეთრი პეტერბურგული ღამეებით - აი, რით იამებდა გულს სატახტო ქალაქში დარჩენილი. ბინა სადღაც დიდ თეატრთან დაიდო, ამ ცოტა ხნის წინათ დაექირავებინა, მაგრამ აქაც არ გაუღიმა ბედმა; „არაფერი არ მიმართლებსო!“ იპოქონდრიაც დღითი დღე ეძალებოდა; მაგრამ იპოქონდრიისადმი რა ხანია უკვე მიდრეკილი გახლდათ.
ეს იყო ლაღად და ხელგაშლილად ნაცხოვრები კაცი, ახალგაზრდულ ასაკს უკვე კარგა ხნის გადაცილებული, ასე, ოცდათვრამეტი თუ ოცდაცხრამეტი წლისა. სიბერემ - როგორც თვითონ იტყოდა ხოლმე - „თითქმის სრულიად მოულოდნელად“ მოუკაკუნა კარზე; თუმცაღა, თვითონვე ესმოდა, რომ წელთა სიმრავლეს კი არა, უწინარეს ყოვლისა, განვლილი წლების, ასე ვთქვათ, შინაარსს მოეტეხა. და თუ სიძაბუნე უკვე დაღს ასვამდა, უმალ შინაგანად, ვიდრე გარეგნულად, შესახედავად ჯერაც ყოჩაღად გამოიყურებოდა. მაღალ-მაღალი, ჩასკვნილი, ქერა კაცი იყო. ხშირ თმაში ჯერ თეთრი არ გამორეოდა. გრძელი ქერა წვერი ლამის შუაგულ მკერდზე სცემდა; ერთი შეხედვით, ეგების, რამდენადმე მოუხეშავი და მოშვებული მოგჩვენებოდათ; მაგრამ, თუ ყურადღებით დააკვირდებოდით, უმალვე შეიცნობდით ჩინებულად თავშემონახულ და ოდესღაც ყველაზე მაღალი საზოგადოების კვალობაზე აღზრდილ ვაჟბატონს. ქცევა და მიხრა-მოხრა ახლაც ლაღი, თამამი, მოხდენილიც კი ჰქონდა, თუმცა ბუზღუნი და დაუდევრობა, ეს ორი კეთილშენაძენი თვისება დასჩემებოდა. ასე გასინჯეთ, ჯერაც მოსდგამდა ყოვლად ურყევი, მაღალი წრის ადამიანისათვის ნიშნეული, უაღრესად კადნიერი თავდაჯერება; ოღონდ, რა ზომამდე აღწევდა ეს მისი თავდაჯერება, თვითონ იქნებ გუმანითაც ვერ ხვდებოდა, თუმცა არამცთუ საზრიანი, ზოგჯერ გონიერი ადამიანიც კი ეთქმოდა, საკმაოდ განათლებულიც იყო და უდავოდ მრავალმხრივ ნიჭიერიც. მისი გულღია, ღაჟღაჟა სახის ფერი ერთ დროს ქალური სინაზით გამოირჩეოდა და მშვენიერი სქესის ყურადღებას იპყრობდა; ახლაც რომ შეეხედა კაცს, იტყოდა: „რა ჯანიანი ვინმეა, ლოყებიც როგორ წითლად უღვივისო!“ და მაინც ეს „ჯანიანი ვინმე“ სასტიკი იპოქონდრიით გახლდათ შეპყრობილი. მისი დიდრონი, ცისფერი თვალები ამ ათიოდე წლის წინათ ძალმოსილებას მეტყველებდა; ისეთი ნათელი, ისეთი ხალისიანი და უზრუნველობით აღსავსე თვალები ჰქონდა, მათი პატრონი ძალაუნებურად იზიდავდა ყველას. ახლა, როცა აგერ ორმოც წელს მიატანა, სინათლისა და სიკეთის სხივი თითქმის ჩაუქრა ამ თვალებში, უპეები შეუნაოჭდა კიდეც; ახლა მზერაში გამოუკრთოდა არცთუ მთლად ზნეობრივი, მოღლილი კაცის ცინიზმი, ცბიერება, უფრო ხშირად დაცინვა და კიდევ ახალი, წინათ უცნობი რამ.. ანარეკლი სევდისა და გულისტკივილის, - რაღაცნაირი გაურკვეველი თითქოსდა უსაგნო, მაგრამ მძაფრი სევდის. მეტადრე მაშინ მოეძალებოდა ხოლმე ეს სევდა, როცა მარტო რჩებოდა. ჰოდა, გასაოცარია, ჯერ კიდევ ორიოდე წლის წინათ, ეგზომ ხალისიან, უზრუნველ კაცს, ვისაც ესოდენ ემარჯვებოდა სასაცილო ამბების თხრობა - ახლა სრულიად მარტო დარჩენას აღარაფერი ერჩივნა. მან განზრახ მრავალ ოჯახთან გაწყვიტა კავშირი, თუმცა შეეძლო მათთან კვლავაც ჰქონოდა ნაცნობობა, მიუხედავად იმისა, რომ ფულის საქმე აშკარად აეწეწა. ისიც მართალია, აგრე პატივმოყვარეობის გავლენითაც მოიქცა: იმნაირი იჭვნეული და თავმოყვარე ვინმე გახლდათ, ადრინდელ ნაცნობებთან შეხვედრას სწორედ რომ ვერ აიტანდა. მაგრამ რაც ასე განმარტოვდა, ეს მისი პატივმოყვარეობაც თანდათან იცვლიდა სახეს. პატივმოყვარეობა არ განელებია, ის კი არადა - პირიქით, კიდევ უფრო გაუმძაფრდა, ოღონდ ახლა რაღაცნაირი განსაკუთრებული ყაიდის პატივმოყვარეობად გადაუგვარდა, იმგვარ პატივმოყვარეობად, რაც უწინ სრულიად უცხო იყო მისთვის. ამ გრძნობას ზოგჯერ იმგვარი მიზეზები უბღალავდა, წინათ აინუნშიაც რომ არ ჩააგდებდა. ეს იყო ადრინდელთან შედარებით „უმაღლესი“ რიგის მიზეზები, „თუკი შეიძლება ასე ეწოდოს მათ, თუკი მართლაც არსებობს უმაღლესი და უმდაბლესი რიგის მიზეზებიო“, დასძენდა ხოლმე თვითონ.
   დიახ, ამ ზომამდეც მივიდა; თავს იმტვრევდა უმაღლესი მიზეზებისათვის, ისეთი რამეების გამო, წინათ რომ არც კი ჩაუფიქრდებოდა. გონებაში, სინდისის კარნახით, იგი უმაღლესს უწოდებდა ყველა იმ „მიზეზს“, რომელთა გამოც (თავისდა გასაკვირად) არამც და არამც არ შეეძლო გულში ეცინა, - რისთვისაც აქამდე არასდროს მიუქცევია ყურადღება, - ოღონდ გულში, რაღა თქმა უნდა; ო, საზოგადოებაში როცა ხარ, სულ სხვა საქმეა! აკი მშვენივრად უწყოდა: შესაფერისი გარემოება შექმნილიყო, ხვალვე სრულიად გულარხეინად, ხმამაღლა უარყოფდა ყველა იმ „უმაღლეს მიზეზს“, მიუხედავად სინდისის იდუმალი და მხურვალე ღაღადისისა. უარყოფდა და პირელი თვითონ აიგდებდა მათ სასაცილოდ, თანაც, რასაკვირველია, არც არაფერში გამოტყდებოდა. და ეს ნამდვილად ასე იქნებოდა, თუმცა აქამდე „უმდაბლესი მიზეზების“ ტყვეობაში მოქცეულს ამ ბოლო დროს მათი საპირისპირო, გარკვეული და ფრიად დამოუკიდებელი აზრი შეუმუშავდა. ან რამდენჯერ მომხდარა, როცა დილით ლოგინიდან წამომდგარა, უძილო ღამის ფიქრებისა თუ განცდების გამო სირცხვილი უგრძვნია! (ამ ბოლო დროს კი სულ ერთთავად უძილობა ტანჯავდა). კარგა ხანი იქნებოდა შენიშნა, რომ მეტისმეტად იჭვნეული გახდა, სულერთია, რამე მნიშვნელოვანს ეხებოდა საქმე თუ წვრილმანს, ამიტომ კიდევაც გადაწყვიტა, რაც შეიძლება ნაკლებად ვენდობი საკუთარ თავსო. მაგრამ, მართლა ისეთი რამ დასჩემდა, რასაც თვალს ვეღარასდიდებით მოუხუჭავდა. ეს ერთი ხანი იყო, ზოგჯერ ღამღამობით, ფიქრები თუ გრძნობები ჩვეულებრივთან შედარებით თითქმის მთლიანად ეცვლებოდა და მეტწილად სრულებით აღარ უგავდა იმას, რასაც დღის პირველ ნახევარში გრძნობდა და ფიქრობდა ხოლმე. ამ ამბავმა განაცვიფრა და, ერთ ცნობილ ექიმს რჩევისთვისაც მიმართა; იმ ექიმს იცნობდა კიდეც. რასაკვირველია, ხუმრობით ჩამოუგდო სიტყვა. პასუხად შეიტყო, რომ აზრთა თუ გრძნობათა ცვლილების, გინდათ გაორების ფაქტი ღამეული უძილობის დროს, საერთოდ ღამღამობით, საყოველთაოდ გავრცელებული ფაქტი ყოფილა „ძალუმი აზროვნებისა და ძალუმი გრძნობების“ ადამიანებს შორის. ისეთი შემთხვევებიც ყოფილა - ადამიანს მთელი ცხოვრების მრწამსი ანაზდეულად შესცვლია თურმე ღამისა და უძილობის მელანქოლიური გავლენით. მოულოდნელად, უმიზეზოდ, საბედისწერო გადასწყვეტილებას დასდგომია. მაგრამ, ყველაფერ ამას, რასაკვირველია, გარკვეული მიჯნაც აქვსო; და თუ პიროვნება, ბოლოს და ბოლოს, ამ გაორების მეტისმეტად მძაფრ ზეგავლენას განიცდის, ისე რომ კიდევაც იტანჯება - უდავოდ იმის მომასწავებელია, ავადმყოფობას უჩენია თავიო. მაშასადამე, საჭიროა დაუყოვნებლივ რაიმე ზომების მიღებაო. ყველაზე უმჯობესია ცხოვრების წესის შეცვლა, დიეტა, ანდა სულაც სამოგზაუროდ წასვლა; ცხადია, სასაქმებელიც რგებსო.
ველჩანინოვმა მეტად აღარ მოუსმინა. ავადმყოფობა აშკარად დაუდასტურეს.
„მაშ ასე, ეს ყველაფერი ავადმყოფობა ყოფილა; ეს „უმაღლესის“ გამო წუხილი სნეულების ნაყოფია და მეტი არაფერი!“ - გესლიანად აღმოხდებოდა ხოლმე ხანდახან. მართლაც ძალიან ეძნელებოდა ამ ამბავთან შერიგება.
მალე დილდილობითაც იგივე გაუმეორდა, რაც მხოლოდ და მხოლოდ ღამეულ ჟამს ემართებოდა ხოლმე. ოღონდ, გაუმეორდა ღამეულ საათებთან შედარებით ნაღველის მომატებული მოძალებით. სინანულის წილ ახლა ბოღმა მოერეოდა ხოლმე, გულის აჩვილების მაგიერ დაცინვის ჟინი აიტანდა. კაცმა რომ თქვას, მხოლოდ ის ემართებოდა, რომ სულ უფრო და უფრო ხშირად აგონდებოდა თავისი წარსული ცხოვრების ზოგიერთი მივიწყებული შემთხვევა. აგონდებოდა „მოულოდნელად და ღმერთმა უწყის რატომ“, ოღონდ მუდამ რაღაცნაირი განსაკუთრებული ელფერით შეფერილი. ველჩანინოვი, მაგალითად, დიდი ხანია უკვე მეხსიერების ღალატს უჩიოდა: ავიწყდებოდა ნაცნობ ადამიანთა სახეები, და ეს ნაცნობები შეხვედრისას საყვედურობდნენ ამის გამო; ნახევარი წლის წინათ წაკითხული წიგნი ზოგჯერ სრულიად ამოუვარდებოდა გონებიდან. მერედა რა გგონიათ? ამ გულმავიწყობის მიუხედავად (რაც ერთობ აწუხებდა) - ყველაფერი, რაც დიდი ხნის წარსულ ამბებს შეეხებოდა, ყველაფერი, ამ ათი-თხუთმეტი წლის მანძილზე თითქმის სავსებით დავიწყებულიც რომ ჰქონდა - ახლა ყოველივე დროდადრო უეცრად ამოტივტივდებოდა ხოლმე, მაგრამ შთაბეჭდილებათა და წვრილმანთა ისეთი განსაცვიფრებელი სიზუსტით, თითქოსდა იმ გარდასულს ახლად განიცდისო. ზოგი შემთხვევა იმდენად დავიწყებული ჰქონდა, რომ მარტო ისიც კი ეჩვენებოდა სასწაულად, როგორ აღდგაო მეხსიერებაში. მაგრამ, ეს ჯერ კიდევ ყველაფერი როდი იყო. ან რომელი ადამიანი გინახავთ, ხელგაშლილი ცხოვრება გაეტარებინოს და უჩვეულო რამ მოგონებები არ გამოჰყოლოდეს? საქმე ის იყო, მეხსიერებაში გაცოცხლებული ცხოვრება სულ სხვა კუთხით უბრუნდებოდა; ამ შემთხვევას სრულიად ახლებური, მოულოდნელი, წინათ ყოვლად წარმოუდგენელი თვალსაზრისით ჭვრეტდა. რატომ მიაჩნდა ახლა ზოგ-ზოგი მოგონება ნამდვილ დანაშაულად? არცთუ მხოლოდ მისი გონების მსჯავრი იყო უმთავრესი. თავის ამ პირქუშ, მარტოხელა კაცის სნეულ გონებას ხომ არც კი ერწმუნებოდა; თავი და თავი ის იყო, საქმე წყევლა-კრულვამდე, ლამის ცრემლებამდეც მიდიოდა, თანაც გარეგნულ კი არა, შინაგან მოთქმამდე. აკი ჯერ კიდევ ორიოდე წლის წინ არც კი დაიჯერებდა, თუ ოდესმე ცრემლი მოერეოდა! თავდაპირველად, მაინც, უფრო მეტად გულისმომწყვლელი შემთხვევები აგონდებოდა და არა გულის ამაჩვილებელი: მოაგონდებოდა მაღალ საზოგადოებაში ნაწვნევი მარცხი, დამცირება; გაახსენდებოდა, მაგალითად, როგორ „დასწამა ცილი ერთმა ინტრიგანმა“, რის გამოც ერთ-ერთი სახლის კარი გამოუკეტეს; ან საქვეყნოდ როგორ შეურაცხყვეს არცთუ ისე დიდი ხნის წინათ, შეურაცხმყოფელი კი დუელში არ გამოიწვია. როგორ ჩააჩუმეს ერთხელ ლამაზ ქალთა მარაქაში გარეული მეტად მახვილგონივრული ეპიგრამით, პასუხის გაცემა კი ვერ მოახერხა. ორი-სამი გაუსტუმრებელი ვალიც გაახსენდა. მართალია, წვრილმანი ვალები იყო, მაგრამ ღირსების საკითხი გახლდათ, თანაც ისეთი ხალხისა ემართა, ვისთან ურთიერთობაც უკვე გაწყვეტილი ჰქონდა და მათ უდიერად იხსენიებდა კიდეც. აწამებდა აგრეთვე (მხოლოდ მომეტებული გაბოროტების წუთებში) ორჯერ მთლად უგუნურად გაფლანგული ქონების გახსენება, მით უფრო, რომ ორჯერვე კარგა დიდი ქონება გაანიავა. მაგრამ მალე „უმაღლესი“ რიგის შემთხვევებმაც შეახსენეს თავი.
   უცებ, მაგალითად, „სრულიად უმიზეზოდ“თვალწინ დაუდგებოდა სავსებით გადავიწყებული მოხუცებული ჭაღარა მოხელის, ერთი გულკეთილი და სასაცილო ბერიკაცის, სახე. და, აი, ეს ბერიკაცი ოდესღაც, დიდზე დიდი ხნის წინ, მან საჯაროდ გულარხეინად შეურაცხყო, მხოლოდ და მხოლოდ თავმომწონეობის გამო: რა არის ტყუილუბრალოდ არ დაკარგულიყო ერთი საოხუნჯო მახვილი კალამბური, რამაც სახელი გაუთქვა და მერმე სხვებიც იმეორებდნენ. ეს შემთხვევა იმდენად დავიწყებული ჰქონდა, ბერიკაცის გვარიც კი ვერ გაეხსენებინა, თუმცა ამბის სრული სურათი მყისვე გასაოცარი სიცხადით წარმოუდგა. ნათლად მოაგონდა, რომ ის ბერიკაცი მაშინ თავის შინაბერა ქალიშვილს ესარჩლებოდა, რის გამოც ქალაქად რაღაც ჭორები დარხეულიყო. ბერიკაცმა პასუხის გაცემა სცადა, გაცხარდა კიდეც; მაგრამ უცებ ტირილი წასკდა მთელი საზოგადოების თვალწინ, რამაც ერთგვარი შთაბეჭდილებაც მოახდინა. ეს ამბავი იმით დასრულდა, რომ ბერიკაცი სეირის გულისათვის მაშინ შამპანურით დაათვრეს და სიცილით გული იჯერეს. და როცა აგერ ველჩანინოვს „სრულიად უმიზეზოდ“ მოაგონდა, როგორ ქვითინებდა ბებრუხანა, როგორ იფარებდა სახეზე ხელებს პატარა ბავშვივით, უნებურად ეგონა, თითქოს ეს ამბავი არც არასოდეს დავიწყებოდეს. ჰოდა, უცნაურია: ეს ყველაფერი მაშინ ძალზე სასაცილოდ ეჩვენებოდა; ახლა კი - პირიქით; და სწორედ წვრილმანები, სწორედ პირზე ხელის აფარება უკლავდა გულს. მერმე მოაგონდა, მხოლოდ და მხოლოდ სეირისთვის ცილი როგორ დასწამა ერთი სკოლის მასწავლებლის ფრიად სანდომიან ცოლს, და ეს ცილისწამება ქმრის ყურს ჩასწვდა. ველჩანინოვი მალე გაემგზავრა იმ ქალაქიდან და არ იცოდა, რა შედეგი მოჰყვა მაშინ ამ ცილისწამებას, მაგრამ ახლა უცებ წარმოიდგინა, რა შეიძლებოდა დატრიალებულიყო, - ჰოდა, ღმერთმა უწყის, რა საშინელებას დაუხატავდა საკუთარი წარმოსახვა, თუ მოულოდნელად არა სწვეოდა სხვა, გაცილებით უახლესი მოგონება. ერთი ქალიშვილი მოაგონდა, მდაბიოთაგანი, რომელიც არცთუ მოსწონდა და, სიმართლე ითქვას, ერცხვინებოდა კიდეც მასთან კავშირი; მაგრამ, თვითონაც არ იცოდა რატომ, ბავშვი კი გაუჩინა; მერმე ადგა და ბავშვიანად მიატოვა, არც კი გამომშვიდობებია (მართალია, დრო აღარ იყო საამისოდ), როცა პეტერბურგიდან აიბარგა. ამ ქალიშვილს შემდეგ მთელი წელიწადი დაეძებდა, მაგრამ ვეღარსად მიაკვლია. თუმცაღა, ამგვარი მოგონებანი ლამის ასობით აღმოაჩნდებოდა ხოლმე - მერმე ისეც ხდებოდა, ყოველი მოგონება ათობით სხვასაც მოიყოლებდა. თანდათან პატივმოყვარეობაც ელახებოდა.
   ჩვენ უკვე მოვიხსენიეთ, რომ პატივმოყვარეობა რაღაც განსაკუთრებული ყაიდისად გადაუგვარდა. ეს მართლაც ასე გახლდათ. ხანდახან (თუმცა, იშვიათად) იმგვარ თავდავიწყებას მიეცემოდა, ისიც კი აღარ ეთაკილებოდა, საკუთარი ეკიპაჟი რომ არ გააჩნდა, საკრებულოში ფეხით რომ დაჩანჩალებდა და ჩაცმა-დახურვის მხრივაც, ცოტა არ იყოს, დაუდევრობას იჩენდა. თუ მოხდებოდა, რომელიმე მისი ძველი ნაცნობი ქუჩაში გამქირდავად აათვალიერ-ჩაათვალიერებდა, ან სულაც თვალს აარიდებდა, საიმისო ქედმაღლობა, ღმერთმანი, ჰყოფნიდა, ეს ამბავი აინუნშიაც არ ჩაეგდო. დასტურ არად ჩაეგდო, განა მოსაჩვენებლად. რაღა თქმა უნდა, ამგვარი რამ იშვიათად ემართებოდა, მხოლოდ თავდავიწყებისა და გაღიზიანების ჟამს, მაგრამ ეს მისი პატივმოყვარეობა თანდათან მაინც სულ უფრო ნაკლებად დამოკიდებული ხდებოდა ადრინდელ მიზეზებზე და სულ უფრო მეტად უკავშირდებოდა ერთ კითხვას, რომელიც განუწყვეტლივ თავში უტრიალებდა.
  „- აიო, - დაიწყებდა ხოლმე ხანდახან ფიქრს დამცინავად (ხოლო როცა თავის თავზე ფიქრობდა, მუდამაც დაცინვით იწყებდა ხოლმე), - აი, ხომ ზრუნავს ვიღაცა ჩემი ზნეობისათვის, ამ წყეულ მოგონებებს თუ „სინანულის ცრემლებს“ რომ მიგზავნისო. დაე, აგრე იყოს, ოღონდ ამაო გარჯა გახლავთ! ეს ყველაფერი ხომ წყლის ნაყვაა! განა დაბეჯითებით არ ვიცი, რომ, ამ ჩემი სინანულის ცრემლებისა და თავის განკიცხვის მიუხედავად, იოტის ოდენი დამოუკიდებლობა არ გამაჩნია, თუმცა აგერ ოთხი ათეული წელი კი გავლიე! აი, ხვალ რომ რაიმე საცდურს გადავეყარო, ვთქვათ, კვლავ ამგვარი გარემოება შეიქმნას, ხელს მაძლევდეს ჭორი გავავრცელო, მასწავლებლის ცოლი ჩემგან საჩუქარს იღებდა-მეთქი - ხომ მართლაც გავავრცელებ, არც შევყოყმანდები, ისე გავავრცელებ. და ხომ პირვანდელზე უარესი, კიდევ უფრო უხამსი რამ გამოვა ამჯერად, რაკი იგივე ამბავი უნდა გავიმეორო. ანდა, აბა ერთი სცადოს და კვლავაც შეურაცხმყოს იმ დედისერთა თავადიშვილმა, ამ თვრამეტი წლის წინათ ტყვიით რომ მივუმსხვრიე ფეხი, სცადოს და ნახავს, თუ მაშინვე არ გამოვიწვევ და ისევ ომბოხზე არ შევასკუპებ. ჰოდა, მაშ წყლის ნაყვა არ ეთქმის ყველაფერ ამას! მაშ, რის მაქნისია ეს ყველაფერი! რისთვისღა უნდა განმიახლონ მოგონებები, როცა საიმისო ძალაც არ შემწევს, რამდენადმე მაინც ხეირიანად გავემიჯნო საკუთარ თავსა და წარსულს!“
და თუმცა მეტად აღარ მეორდებოდა მსგავსი შემთხვევა, არცთუ სახიჩარს ხდიდა ვინმეს, მაგრამ მარტოოდენ იმის ფიქრი, რომ ეს უეჭველად განმეორდებოდა, თუ ხელსაყრელი ვითარება შეიქმნებოდა, ლამის გულს უკლავდა... ზოგჯერ. აბა, სულ მუდამ მოგონებებს ხომ არ უნდა ეტანჯა მართლა და მართლა. შიგადაშიგ არც დასვენება აწყენდა, არც გასეირნება.
ველჩანინოვიც აგრე იქცეოდა: შიგადაშიგ, გასეირნებაზე უარს არ ამბობდა; მაგრამ, მაინც, რაც დრო გადიოდა, მით უფრო უსიამოვნო ხდებოდა ეს მისი პეტერბურგული ცხოვრება. თან უკვე ივლისიც ახლოვდებოდა. ხანდახან ლამის იყო გადაეწყვიტა, ყველაფერი მიეტოვებინა, მამულის გამო დავასაც მოშვებოდა და უცებ, ალალბედად გამგზავრებულიყო საითმე. თუნდაც იმავე ყირიმისაკენ. მაგრამ ერთი საათის შემდეგ, ჩვეულებრივ, უკვე სძაგდა ეს თავისი აზრი და სასაცილოდაც არ ჰყოფნიდა... „ამ აბეზარ ფიქრებს, რაკი ერთხელ წამომეშალა, ვერავითარი სამხრეთი ვეღარ გამიფანტავს; თუ ოდნავ წესიერი კაცი მეთქმის, ვეღარსად გავექცევი მათ და, მერე, არც საჭიროა“.
„ან რატომ უნდა გავიქცე, - კვლავ ტვინს იჭყლეტდა დარდისაგან, - აქ ისეთი მტვერი, ისეთი შეხუთული ჰაერია; ამ სახლში კიდევ ყველაფერი ისეა მითხვრილ-მოთხვრილი; იმ საკრებულოებშიც, საცა ხეტიალი მიხდება, ეს უამრავი საქმიანი ხალხი ისეთ ყოვლად წვრილმან საზრუნავსაა გადაგებული, იმნაირი უთავბოლო ფუსფუსითაა გართული; საითაც უნდა გაიხედო, ყველას ისე გულუბრყვილოდ და გულახდილად აწერია სახეზე მთელი მათი თავმომწონეობა, მიამიტური თავხედობა, მთელი მათი სულმოკლეობა და გულნამცეცობა, რომ აქ სამოთხეა იპოქონდრიით შეპყრობილისთვის. ხუმრობით როდი ვამბობ ამას! ყველაფერი აშკარაა, ყველაფერი ნათელია, არავინ საჭიროდაც კი არა თვლის, თავი შეინიღბოს, როგორც ეს ჩვენ ქალბატონებს სჩვევიათ, როცა სადმე აგარაკად ან კიდევ წყლებზე იმყოფებიან საზღვარგარეთ. ჰოდა, რახან აგრეა, ყველაფერი გაცილებით უფრო დიდი პატივისცემის ღირსიცაა, მარტოოდენ მაგ გულახდილობისა და მიამიტობისათვის... არსად არ წავალ! თუნდაც ჭიჭინაზე გავსკდე, ფეხს არ მოვიცვლი აქედან!..“

II. კრეპიანი შლაპის მქონე ვაჟბატონი

   ივლისის სამი იყო. აუტანელი პაპანაქება იდგა. ამ დღეს ველჩანინოვს ნამდვილი გაწამაწია დაადგა: ჯერ იყო და დილიდანვე აქეთ-იქით სირბილი მოუხდა, საღამოს კი ერთი მეტად საჭირო ვაჟბატონი, საქმოსანი და სახელმწიფო მრჩეველი უნდა ენახა აუცილებლად. იმ კაცისათვის საკუთარ აგარაკზე, სადღაც ჩორნაია რეჩკაზე უნდა მიეკითხა და როგორმე შინ მოეხელებინა. მეექვსე საათი იქნებოდა, როცა ველჩანინოვმა ბოლოს და ბოლოს ნევის პროსპექტზე პოლიციის ხიდთან მდებარე ერთი რესტორნის კარი შეაღო (ერთობ საეჭვო, მაგრამ ფრანგული რესტორანი გახლდათ), ამოჩემებულ კუთხეში თავის მაგიდას მიუჯდა და ყოველდღიური კერძი მოითხოვა.
   დღენიადაგ მანეთის სადილს მიირთმევდა, ღვინისას კი ცალკე იხდიდა და კიდეც ამას თვლიდა თავისი აწეწილი საქმეებისათვის კეთილგონივრულად გაღებულ მსხვერპლად. მუდამ უკვირდა, როგორ შეიძლება ამგვარი საძაგელი რამ ჭამოსო კაცმა და მაინც უკანასკნელ ფინჩხამდე მუსრს ავლებდა ყველაფერს; მერე და ყოველთვის ისე მადიანად ილუკმებოდა, კაცს ეგონებოდა, სამი დღის უსმელ-უჭმელიაო. „ესეც რაღაც ავადმყოფური მჭირსო“, - ჩაიბურტყუნებდა ხოლმე, როცა თავის მგლურ მადას გულისყურს მიაპყრობდა. მაგრამ ამჯერად მეტად საძაგელ გუნებაზე მიუჯდა თავის მაგიდას, გაჯავრებულმა შლაპა სადღაც მოისროლა, სუფრას ჩამოეყრდნო და ფიქრს მიეცა. ვინიცობაა ახლა რომელიმე მეინახეთაგანი აფუსფუსებულიყო, ანდა მომსახურე ბიჭი პირველ სიტყვაზევე ვერ მიხვდებოდა სათქმელს, ალბათ იუნკერივით იღრიალებდა და ერთ ამბავს დააწევდა, თუმცა, საერთოდ, დიახაც ეხერხებოდა თავის დაჭერა, ხოლო როცა სჭირდებოდა, ქედმაღლური უშფოთველობის განსახიერება გახლდათ.
სუპი მოართვეს. კოვზს დასწვდა, მაგრამ უცებ, არც კი ამოურევია, ხელიდან გააგდო და კინაღამ სკამიდან წამოვარდა. მეყსეულად ერთი მოულოდნელი აზრი მოუვიდა: ამ წამს მან, - ღმერთმა უწყის როგორ, რა ალღოთი - უცებ სავსებით შეიცნო თავისი ნაღველის მიზეზი, განსაკუთრებული, აბეზარი ნაღველისა. ამ ბოლო ხანს, უკვე რამდენიმე დღე ზედიზედ, სულ ერთთავად ეს ნაღველი აწვალებდა. ღმერთმა იცის, საიდან შემოეხიზნა, ანდა რატომ არასდიდებით არ ეხსნებოდა. ახლა კი ერთბაშად ყველაფერს მიხვდა, ყველაფერი ხუთი თითივით ნათელი გაუხდა.
- სულ იმ შლაპის ბრალია! - წაიდუდუნა თითქოსდა შთაგონებულმაო, - სულ ყველაფრის მიზეზი მხოლოდ და მხოლოდ ის წყეული მრგვალი შლაპაა, სამგლოვიარო, საზიზღარკრეპიანი შლაპა!“
ჩაუფიქრდა და რაც უფრო გულისყურით უკვირდებოდა, მით უფრო მეტად ეღუშებოდა სახე, მით უფრო ეუცნაურებოდა „მთლიანად ის შემთხვევა“.
„კი, მაგრამ... მაინც სადაური შემთხვევა ეთქმის ნეტავ?“ - ლამობდა გაჯიუტებულიყო, რადგან არ უნდოდა საკუთარ თავს რწმუნებოდა, - განა თუნდაც რაიმეთი ჰგავს კი შემთხვევას?“
აი, რა გაახსენდა: თითქმის ორი კვირა გამოხდა მას აქეთ (დანამდვილებით არ ახსოვდა, მაგრამ აგრე ვარაუდობდა), რაც პირველად შეხვდა ერთ ვაჟბატონს, რომელსაც შავარშიიანი შლაპა ეხურა. ქუჩაში გადააწყდა, სადღაც პოდიაჩესკისა და მეშჩანსკის შესაყრელთან. ჩვეულებრივი ვაჟბატონი გახლდათ, განსაკუთრებული რაიმეთი არ გამოირჩეოდა. სწრაფად ჩაიარა, მაგრამ ველჩანინოვს რაღაცნაირად მეტისმეტი თვალჩაციებით გამოჰხედა და რატომღაც უმალვე უაღრესად მიიქცია მისი ყურადღება. ყოველ შემთხვევაში, ველჩანინოვს, თითქოს ეცნაურაო ეს კაცი. ეტყობა, ოდესღაც, სადღაც შეხვედროდა. „თუმცაღა რამდენი ვინ შემხვედრია ცხოვრებაში ყველას სახეს რას დაიმახსოვრებო!“ ერთი ოციოდე ნაბიჯი რომ გაიარა, თითქოს გადაავიწყდა კიდეც ეს შეხვედრა, მიუხედავად იმ პირველი შთაბეჭდილების უცნაური სიმძაფრისა. მაგრამ კვალი, თანაც საკმაოდ თავისებური, მაინც დაუტოვა გულში: მთელ დღეს რაღაცნაირი უმიზეზო, საკვირველი ბრაზი იპყრობდა. ამჟამად, ორი კვირის შემდეგ, ეს ყველაფერი ცხადად აგონდებოდა; ისიც გაახსენდა, რომ მაშინ სრულებით ვერ მიმხვდარიყო, რანაირად ჩაეღვარა ეს ბრაზი; თან ისე შორს იყო ამის მიხვედრისაგან, თავისი საძაგელი გუნება-განწყობილება მთელი იმ საღამოს განმავლობაში ერთხელაც არ დაუკავშირა და შეუწონა იმდილანდელ შეხვედრას. მაგრამ იმ ვაჟბატონმა ძალიან მალე თვითონვე შეახსენა თავი. მეორე დღეს ისევ შეეჩეხა ველჩანინოვს ნევის პროსპექტზე, შეეჩეხა და ამჯერადაც რაღაცნაირად უცნაურად გამოჰხედა. ველჩანინოვმა, ადგა და, გადააფურთხა, მაგრამ, აგრე მოიქცა თუ არა, მყისვე გააკვირვა ამ თავისმა საქციელმა. თუმცა ესეც კია, ზოგს იმნაირი სიფათი აქვს, იმწამსვე უმიზეზო ზიზღი უნდა აღგიძრას. „კი, სადღაც მართლაც შევხვედრილვარ, - ჩაიბურტყუნა ჩაფიქრებულმა შეხვედრიდან უკვე ნახევარი საათის შემდეგ. მერე მთელი საღამო კვლავ მეტისმეტად საძაგელ გუნებაზე იდგა; ღამით რაღაც ცუდი სიზმარიც ნახა, და მაინც ვერ იაზრა, ამ ჩემი ახალი, განსაკუთრებული ნაღველის ერთადერთი მიზეზი მხოლოდ და მხოლოდ ის მგლოვიარე ვაჟბატონიაო; ვერ იაზრა, თუმცა იმ საღამოს არა ერთხელ და ორჯერ მოჰგონებია იგი. ცოტა არ იყოს გაგულისდა კიდეც, როგორ თუ ამდენ ხანს არ მშორდება მაგ ვიღაც „არაკაცის“ გახსენებაო; ხოლო აზრად რომ მოსვლოდა, მთელი თავისი მღელვარების მიზეზი ამ არაკაცისთვის მიეწერა, ამას, ალბათ, თავის დამცირებადაც ჩათვლიდა. ორი დღის შემდეგ კვლავ გადააწყდნენ ერთმანეთს. ეს მოხდა ჯგრო ხალხში, ნევაზე მიმომავალი ერთ-ერთი გემიდან გადმოსვლის დროს. ამ მესამე შეხვედრისას ველჩანინოვი მზად იყო დაეფიცა, რომ მგლოვიარე ვაჟბატონმა იცნო იგი, გამოქანდა კიდეც მისკენ, მაგრამ ხალხის ტალღამ უკანვე მიაწყვიტა და თან გაიტაცა; როგორც მოეჩვენა, ხელის გამოწოდებაც კი „გაუბედა“; იქნებ, წამოიყვირა კიდეც და სახელი მოაძახა. თუმცაღა სახელის დაძახება გარკვევით არ გაუგონია, მაგრამ... „მაინც ვინ უნდა იყოს ის ოჯახქორი; თუ მართლა მცნობს და ასერიგად სურს ჩემთან მოსვლა, ხელს რაღა უშლის?“ - გაიფიქრა ბრაზმორეულმა, ეტლში ჩაჯდა და სმოლნის მონასტრისაკენ გასწია. ნახევარი საათის შემდეგ უკვე თავის ვექილთან გაგანებდა, კამათობდა, მაგრამ საღამოთი და ღამითაც კვლავ იმ უსაძაგლესი, ყოვლად ფანტასტიკური ნაღველით იყო ატანილი. „მართლადა, ნაღველა ხომ არ მექცევაო“, - იჭვნეულად ეკითხებოდა თავის თავს და სარკეში იხედებოდა.
   ამგვარი გახლდათ ეს მესამე შეხვედრა. შემდეგ ხუთი დღე ზედიზედ „არავინ შეხვედრია“, იმ „ოჯახქორისა“ კი თითქოს სახსენებელიც გაქრაო. ამავე დროს იშვიათად, მაგრამ მაინც გაახსენდებოდა ხოლმე კრეპიანი შლაპის მქონე ვაჟბატონი. ველჩანინოვს, ცოტა არ იყოს უკვირდა კიდეც ამის გამო: „რა აბეზარივით ამეკვიატა რა არის - ჰმ!.. ეტყობა კი, მასაც ბევრი საქმე უნდა ჰქონდეს პეტერბურგში. ნეტა ვის გამო ატარებს იმ კრეპს? ან რად იკეთებს ეს ხალხი კრეპს? არ უხდებათ როგორღაც... მგონი უფრო ახლოდან თუ დავაკვირდები, ვიცნობ...“
   და თითქოს რაღაც იშმუშნებოდა მისი ხსოვნის ფსკერზე, ისე, ვით რომელიმე ცნობილი სიტყვა, უცებ რატომღაც რომ დაგვიწყებია და მთელის მონდომებით ლამობ გაიხსენო; ძალიან კარგად იცი ის სიტყვა, ისიც იცი, ვიციო. იცი, სახელდობრ რას აღნიშნავს, ზედ ენის წვერზე გადგას; და, აი, იმტვრიე რამდენიც გენებოს თავი, არადა არ გახსენდება!
„ეს იყო... ეს იყო დიდი ხნის წინათ... სადღაც კი იყო... აქ იყო... აქ იყო... - ერთი, ჯანდაბას ყველაფერი, რაც აქ იყო და არ იყო... - გაგულისებით წამოიძახა უცებ, - განა ღირს იმ ოჯახქორის გულისათვის აგრე ვეწამო და თავი დავიმცირო!“
   საშინლად გაბრაზდა; მაგრამ საღამოს, უეცრივ რომ გაახსენდა, როგორ გაცეცხლდა, ძალზე არ ეამა: თითქოს ვიღაცამ რაღაცა საჩოთირო საქმეზე წაისწროო. შეცბა და გაკვირდა: „მაშ, ყოფილა თურმე ისეთი მიზეზები, რომელთა გამოც ასე ვბრაზდები... ვბრაზდები სრულიად მოულოდნელად... მარტოოდენ მოგონების გამო“... ამ ფიქრს აღარ გაჰყოლია.
ხოლო მეორე დღეს უარესად გაცოფდა, ოღონდ, ამჯერად ფიქრობდა, საამისო საფუძველი მაქვსო და არც არაფრით გაემტყუნებოდა; „არნახული კადნიერება“ იხილა; საქმე ის იყო, რომ მეოთხე შეხვედრა მოხდა. ისევ გამოეცხადა კრეპიანი ვაჟბატონი, თითქოს ქვესკნელიდან ამოძვრაო და თითქოს ჯიბრზე, სწორედ იმ დროს გამოტყვრა, როცა ველჩანინოვმა ის იყო ქუჩაში დაიმარტოხელა სწორედ ის სახელმწიფო მრჩეველი, აგრერიგად რომ სჭირდებოდა და რომლის მოხელთებას კვლავაც ლამობდა, იქნებ ალალბედად აგარაკზე მაინც შევისწროო. მაგრამ ეს მოხელე, ერთობ შორეული ნაცნობი, ვერასდიდებით ვერ მოეხელებინა. ჩანს, ემალებოდა, ყოველნაირად გაურბოდა მასთან შეხვედრას; გახარებული ველჩანინოვი, როგორც იქნა ამ ვაჟბატონს რომ გადაეყარა, აჩქარებით გაჰყვა გვერდით, თანაც თვალებში შესციცინებდა და უკიდურესად დაძაბული ლამობდა, ეს ცბიერი მოხუცი ერთ თავის საჭირბოროტო საგანზე საუბარში შეეყოლებინა. ამ საუბრისას, იმედი ჰქონდა, ეგებ, როგორმე კიდევაც დაეცდენინებინა ერთი ისეთი სიტყვა, რომლის შეტყობას დიდი ხანია ესწრაფოდა და მოელოდა. მაგრამ ეშმაკი ბერიკაცი არ გახლდათ ისეთი ვინმე, ანგარიშში შემცდარიყო. მხოლოდღა იცინოდა და პირში წყალს იგუბებდა. და, აი, ამ უაღრესად საძნელო ჟამს ველჩანინოვის მზერამ გაღმა ფილაქანზე მოულოდნელად კრეპიანი შლაპის მქონე ვაჟბატონი გამოარჩია. იგი იდგა და დაჟინებით გამოჰყურებდა ამათ; ორივე მათგანს უთვალთვალებდა ¬- ეს ცხადი იყო - თანაც, ეტყობოდა, ჩუმჩუმად კიდევაც ეცინებოდა.
   „ეშმაკმა დალახვროს! - გაცოფდა ველჩანინოვი; იმ მოხელეს უკვე დასცილებოდა და მასთან წარუმატებელ საუბარს მთლიანად ამ „თავხედის“ ანაზდეულ გამოცხადებას აბრალებდა, - ეშმაკმა დალახვროს, ჯაშუშია თუ რა ღმერთი უწყრება! ეტყობა, მითვალთვალებს! მომიჩინა ნეტა ვინმემ თუ რა უნდა იყოს... მერედა... მერედა, ღმერთმანი, ჩუმჩუმად კიდეც ეცინებოდა, განა! ჩემმა მზემ, მივტყეპავ... აფსუს, უარგნოდ რომ დავდივარ! მეც ავდგები და ვიყიდი! ამას არ შევარჩენ! არა, მაინც ვინ უნდა იყოს? უსათუოდ უნდა შევიტყვო, ვინ არის?“
   ბოლოს, - ამ (მეოთხე) შეხვედრიდან სწორედ სამი დღის შემდეგ, - ველჩანინოვს კვლავ ვხედავთ იმ თავის რესტორანში, მაგრამ ახლა უკვე სერიოზულად აღელვებულს და, ცოტა არ იყოს, დაბნეულსაც. თვითონ აღარ შეეძლო, თავის თავს არ გამოტყდომოდა ამაში, თუმცა მეტისმეტად ამაყი კი ბრძანდებოდა. ბოლოს და ბოლოს ხომ იძულებული უნდა შექმნილიყო, ყველა გარემოება ერთიმეორისთვის შეეპირისპირებინა და მიმხვდარიყო, რომ მისი დანაღვლიანების მიზეზი, მიზეზი ამ მისი განსაკუთრებული ჭმუნვის და ბოლო ორი კვირის მანძილზე განცდილი მღელვარებისა - თურმე სწორედ ეს მგლოვიარე ვაჟბატონი გახლდათ, სწორედ ის - სხვა არავინ, და ეს მიუხედავად იმისა, რომ იგი „არარაობას წარმოადგენდა“.
„დაე, ვიყო იპოქონდრიკი, - ფიქრობდა ველჩანინოვი, - მაშ, დაე ბუზანკალი სპილოდ მეჩვენებოდეს. მაგრამ მაინც სადაური შეღავათია ჩემთვის, რომ ეს ყოველივე, იქნებ მარტოოდენ ფანტაზიის ნაყოფია? თუ ყველა მისებრი არამზადა იმის შემძლე იქნება, კაცი სულ მთლად აგაფორიაქოს, მაშინ ხომ... მაშინ ხომ...“
   მართლაც, ამ დღევანდელი (მეხუთე) შეხვედრის დროს, რამაც ასერიგად ააღელვა ველჩანინოვი, ბუზანკალი ლამის სპილოდ მოეჩვენა. იმ ვაჟბატონმა უწინდებურად გვერდით ჩაუარა და სწრაფად მიიმალა ხალხში, მაგრამ ამჯერად აღარ შეუთვალიერებია ველჩანინოვი; არც ის შეუმჩნევინებია, გცნობო, როგორც წინათ იცოდა ხოლმე. პირიქით - თვალები დაეხარა და, ეტყობოდა, გულით ეწადა თვითონვე არ შეენიშნა. ველჩანინოვი მიტრიალდა და მთელის ხმით მიაძახა: - ჰეი, თქვენ! ახლა მიმალვა გინდათ, არა! შეჩერდით: ვინა ხართ-მეთქი?
   კითხვა (და დაძახება) მეტად უთავბოლოდ გამოუვიდა. მაგრამ ველჩანინოვი ამას გვიანღა მიხვდა. ძახილზე იმ ვაჟბატონმა მოიხედა, წუთით შედგა, დაიბნა, გაიღიმა, ის-ის იყო რაღაც უნდა ეთქვა, რაღაც უნდა მოემოქმედებინა, ერთ წამს, ეტყობა, საშინლად ყოყმანობდა, მერე უცებ გატრიალდა და უკან მოუხედავად მოუსვა. სახტად დარჩენილი ველჩანინოვი იდგა და თვალს აყოლებდა.
   „ვაითუ, მართლაც ის კი არა, პირიქით მე გადავკიდებივარ და მთელი საიდუმლოებაც ეგ იყოს?“ - გაჰკრა გუნებაში ველჩანინოვს.
ისადილა თუ არა, აგარაკისკენ გასწია, მოხელის სანახავად. მოხელე არ დაუხვდა; უთხრეს, „დილას აქეთ არ მობრუნებულაო, ქალაქში დარჩნენ, დღეობაზე, და ნაშუადღევის სამ-ოთხ საათამდე არც დაბრუნდებიანო“, ეგ უკვე იმდენად „საწყენი“ ეჩვენა, თავდაპირველად, ცხელ გულზე, ერთი პირობა იმ დღეობაზე წასვლა გადაწვიტა, გაემგზავრა კიდეც; მაგრამ გზად მიხვდა, რომ ღრმად შევტოპეო, გადაიფიქრა, მეეტლე შუაგზიდან დაითხოვა და თვითონ ფეხით წაჩანჩალდა შინ, დიდი თეატრისაკენ. ფეხით გავლა სურდა. აწეწილი ნერვების დასამშვიდებლად ამაღამ აუცილებლად უნდა გამოეძინა, უძილობას უნდა მორეოდა. დაღლა კი საამისოდ მისწრება იყო. ამრიგად, თერთმეტის ნახევარზეღა მიაღწია თავის ბინამდე. გზა საკმაოდ გრძელი გამოდგა. ჰოდა, მართლაც ქანცი გასწყდა.
   მარტის თვეში ნაქირავები ეს ბინა, რასაც ეგრე ღვარძლიანად სწუნობდა და აძაგებდა, თანაც თავს იმითღა ინუგეშებდა, „აქ დროებითი ბანაკია“ და ჩემსუნებურად „ჩავრჩიო“ პეტერბურგში, ამ „დაწყევლილი მამულის გამო დავის“ გადამკიდე, სინამდვილეში არცთუ ისეთი ცუდი და შეუფერებელი იყო, როგორც თვითონ სახავდა. შესასვლელი ამ სახლს მართლაც ცოტა ბნელი და „უწმინდური“ ჰქონდა; მაგრამ თვით ბინა მეორე სართულზე მოთავსებული ორი დიდი, ნათელი და ჭერმაღალი ოთახისაგან შედგებოდა. ერთიმეორისაგან ეს ოთახები ჩაბნელებული წინკარით იყო გამიჯნული; ამრიგად, ერთი მათგანი ქუჩის პირს გადაჰყურებდა, მეორე კი ეზოს მხარეს იყო მიქცეული. ამ უკანასკნელს გვერდით მომცრო კაბინეტი ეკრა. მას საძინებელ ოთახად იყენებდნენ. მაგრამ შინ ახლა უწესრიგოდ ეყარა ველჩანინოვის წიგნები თუ ქაღალდები. თვითონ ველჩანინოვი ერთ-ერთ დიდ ოთახში იძინებდა ხოლმე, სწორედ იმაში, რომლის ფანჯრებიც ქუჩაში გადიოდა. ლოგინს დივანზე უშლიდნენ. ავეჯი რიგიანი ედგა, ოღონდ ნახმარი. მოეძევებოდა ზოგიერთი ძვირფასი ნივთიც - ადრინდელი კეთილდღეობის ნამუსრევი: ფაიფურისა თუ ბრინჯაოს სამშვენისები, ნამდვილი ბუხარული დიდრონი ხალიჩები; ორი გვარიანი სურათიც შემორჩენოდა; მაგრამ მას შემდეგ, რაც მოახლე გოგო პელაგეა მოსაშინავებლად წავიდა ნოვგოროდში, თავის მშობლებთან, და პატრონი მარტო დატოვა, აქაურობას აშკარა უწესრგობა დაეტყო. ძნელად თუ რასმე ნახავდით თავის ადგილას, ყველაფერს მტვერი დასდებოდა. ეს უცნაური ამბავი, რომ საზოგადოებაში გამოსულ უცოლო კაცს, რომელიც ჯერ ისევ ჯენტლმენობაზე დებდა თავს, მოსამსახურედ ყმაწვილი ქალი ჰყავდა, სირცხვილისაგან ლამის სიწითლეს ჰგვრიდა ველჩანინოვს, თუმცა თავის პელაგეას იგი ძალიანაც ემადლიერებოდა. ეს გოგო იმჟამად გამომწესდა მასთან, როცა ველჩანინოვი გაზაფხულზე აქ დადგა ბინად; ერთმა ნაცნობმა ოჯახმა გამოუგზავნა, თვითონ ის ოჯახი კი საზღვარგარეთ გაემგზავრა; ჰოდა მოუვიდა თუ არა, იმ დღიდან წესრიგი დაუმყარა სახლში. როცა დროებით წავიდა, სხვა მოსამსახურე ქალის აყვანა ველჩანინოვს ვეღარ გადაეწყვიტა. მოკლე ხნით ლაქიას დაქირავება კი არ ღირდა, მერედა არც ეპიტნავებოდნენ ეს ლაქიები. ამიტომ ისე მოხდა, რომ ოთახების მისალაგებლად ყოველ დილით მეეზოვის ცოლის და, მავრა დაუდიოდა; გასაღებსაც მას უტოვებდა ხოლმე, როცა კარგაღმა გადიოდა. ოღონდ ეს დედაკაცი არაფრის გამკეთებელი გამოდგა, ფულს კი იჯიბავდა და, ეტყობა, ხელგამკრავიც იყო. მაგრამ ველჩანინოვს ყველაფერზე ხელი ჩაექნია და იმითაც კმაყოფილი გახლდათ რომ შინ ახლა სავსებით მარტო რჩებოდა ხოლმე. თუმცა, ყველაფერსაც ხომ გარკვეული ზღვარი აქვს, ჰოდა, ზოგჯერ, ბოღმამორევის ჟამს, მისი ნერვები აშკარად ვეღარ უძლებდა მთელი ამ „სისაძაგლის“ ატანას. შინდაბრუნებულს თითქმის მუდამ ზიზღი იპყრობდა თავისი ოთახების დანახვაზე.
   ასე, სამიოდე საათს ეძინა შფოთიანი ძილით; რაღაც უცნაური სიზმრები ესიზმრა, ციებ-ცხელების დროს რომ იცის ხოლმე, იმნაირი. ვითომც რაღაც დანაშაული ჩაედინა, დაფარვას ცდილიყო და ახლა ამ დანაშაულისათვის ჰკიცხავდნენ. საიდანღაც განუწყვეტლივ შემოდიოდა ხალხი, და ყველა ერთხმად ბრალსა სდებდა. ტევა აღარ იყო, ხალხი კი მაინც ემატებოდა, ასე რომ შემოსასვლელი კარი აღარ იხურებოდა, ყურთამდე ღია იყო. ბოლოს ყველა ცნობის წადილით ატანილი მიაჩერდა ერთ უცნაურ კაცს. იმ კაცს ველჩანინოვი წინათ იცნობდა, ოდესღაც მეტად დაახლოებულიც იყო მასთან. მაგრამ ის დიდი ხანია ცოცხლებში აღარ ერია, მოულოდნელად კი აგერ აქ გაჩენილიყო. ველჩანინოვს ყველაზე მეტად ის აწვალებდა, რომ ამ კაცის ვინაობა აღარ ახსოვდა, მისი სახელი გადავიწყებოდა და ვერც ვერასგზით გაეხსენებინა. ისღა დახსომებოდა, რომ ოდესღაც ძალიან უყვარდა. აქ დამსწრენი ვითომც ამ კაცისაგან მოელოდნენ გადამწყვეტ სიტყვას: ან ბრალი უნდა დაედო ველჩაჩინოვისათვის, ანდა გაემართლებინა. ამის მოლოდინში ყველა მოუთმენლობას აეტანა. მაგრამ თვითონ ის კაცი გაუნძრევლად უჯდა მაგიდას, დუმდა და არც არაფრის თქმას აპირებდა. ხალხის გუგუნი არ ცხრებოდა, გაგულისება მატულობდა, და აი, უცებ ველჩაჩინოვმა გაცეცხლებით შემოჰკრა ამ კაცს, ვითომ, რას გაჩუმებულხარო. შემოჰკრა და საკვირველი სიამით იგრძნო. საშინელებისა და მტანჯველი განცდისაგან, ეს რა ჩავიდინეო, გული გადაუქანდა. მაგრამ სიამის შემცვლელიც სწორედ ეს გულის გადაქანება გახლდათ. მთლად გაშმაგებულმა მეორედ, მესამედაც გასცხო. და ამ ლამის გიჟური გააფთრებითა და შიშით რაღაცნაირად გაბრუებული, თან უძირო ნეტარებანაგემები, მერმე უკვე შეუჩერებლივ სცემდა, ასე რომ სათვალავიც დაკარგა. მას უნდოდა ყველაფერი ეს გაენადგურებინა. ანაზდად რაღაც მოხდა: ყველამ შემზარავად შეჰყვირა და, რაღაცის მომლოდინე, კარისკენ იბრუნა პირი. ამ დროს ზარის ჩამოკვრის ხმა გაისმა სამჯერ, ოღონდ ისე ღონივრად ჩამოჰკრეს ზარს, გეგონებოდათ, ჩამოგლეჯას უპირებენო. ველჩანინოვს გამოეღვიძა, ერთ წამში გამოფხიზლდა, ლოგინიდან ფიცხლად წამოხტა და კარს ეცა. სავსებით დარწმუნებული იყო, ზარის წკრიალი ძილში კი არ მოჰყურებია, ვიღაცამ მართლა დარეკა ამ წუთს. „არა, ყოვლად დაუჯერებელია, ასეთი მკაფიო, ცხადზე უცხადესი წკრიალი მართლა სიზმარში გამეგონოს!“
მისდა გასაკვირად ზარის წკრიალიც სიზმარი გამოდგა. კარი გააღო, ტალანში გავიდა, ქვევით კიბესაც ჩაჰხედა - კაციშვილი არ ჩანდა. არც ზარის ზონარი ირხეოდა. გაოცებული, მაგრამ ამასთანავე გახარებულიც ოთახში შემობრუნდა. სანთლის ანთებისას გახსენდა, რომ კარი მხოლოდ მოხურული იყო, დაწოლის წინ არც გასაღებით ჩაუკეტავს, არც გადაურაზავს. შინ დაბრუნებულს წინათაც ხშირად დავიწყებია კარის ჩაკეტვა, მაგრამ განსაკუთრებული ყურადღება ამისთვის არასდროს მიუქცევია. პელაგეამ რამდენჯერმე უსაყვედურა კიდეც ამის გამო. კვლავ წინკარში გაბრუნდა კარის ჩასაკეტად, ერთხელ კიდევ გააღო იგი, პალანში გაიხედ-გამოიხედა და მხოლოდ ბრაზით გადაკეტა შიგნიდან, გასაღების გადატრიალება კი მაინც დაეზარა. საათმა სამის ნახევარი ჩამოჰკრა. მაშ, მხოლოდ სამი საათი სძინებია.
   სიზმარმა ისერიგად ააფორიაქა, იმ წუთსავე ხელახლა დაწოლა აღარ ინდომა. ცოტახნით ოთახში გავლა-გამოვლა დააპირა - „დროა სიგარა მოვწიოო“. ტანთ სახელდახელოდ გადაიცვა, ფანჯარას მიადგა, ჯერ სქელი შტოფის ფარდები ასწია, შემდეგ თეთრი შტორი. გარეთ თითქმის გათენებულიყო. ზაფხულის ეს ნათელი პეტერბურგული ღამეები მუდამ აღიზიანებდა ხოლმე, ამ ბოლო დროს ძილსაც უკრთობდა; ამიტომ ორიოდე კვირის წინ საგანგებოდ ჩამოაფარებინა ფანჯარაზე ეს სქელი შტოფის ფარდები. ამის შემდეგ შუქი ვეღარ ატანდა. სინათლე რომ შემოუშვა ოთახში, მაგიდაზე მდგარი სანთლის ჩაქრობა აღარც გახსენებია, ბოლთის ცემას მოჰყვა. ჯერ ისევ რაღაცნაირი მძიმე, ავადმყოფური გრძნობით იყო შეპყრობილი. სიზმრისგან გამოყოლილი შთაბეჭდილება ჯერაც არ გამონელებოდა. იმის ფიქრი, იმ კაცზე ხელი აღვმართე და ვგვემეო, კვლავაც გვარიანად ტანჯავდა.
   - კი, მაგრამ ის კაცი ხომ არ არსებობს, არც ოდესმე არსებულა, ყველაფერი სიზმარი იყო, მაშ რაღას ვდარდობ? გაცხარებულმა ახლა იმაზე დაიწყო ფიქრი, აშკარად ვბერდები, „სნეული ადამიანი“ ვხდებიო, თანაც ისეთნაირად ფიქრობდა ამაზე, თითქოს ყველა მისი საზრუნავის თავი და ბოლოც ეს ყოფილიყოს. მუდამ უმძიმდა თავის თავს გამოტყდომოდა, ვბერდები და ვჩაჩანაკდებიო. ჰოდა, ბოღმისაგან, ხანდახან, უჟმურ გუნებაზე, კიდევაც აზვიადებდა ამ ამბავს; განზრახ სჩადიოდა აგრე, რა არი საკუთარი თავი გაეხელებინა. - ჰაი გიდი, სიბერევ! ლამის მთლად დავბეხრეკდე და ეგაა, - ბურტყუნებდა და ბოლთასა სცემდა, - გულმავიწყობა დამჩემდა, სიზმრებსა და მოჩვენებებს ვხედავ, ზანზალაკების წკრიალი ჩამესმის... ეშმაკმა დასწყევლოს, დაცდილი მაქვს, ამნაირი სიზმრები მაშინ ვიცი ხოლმე, როცა ციებ-ცხელება მიპყრობს... დარწმუნებული ვარ, ის კრეპის ამბავიც, ალბათ, სიზმარია. გუშინ უთუოდ სწორად გავიფიქრე: ის კი არა, მე, მე არ ვაძლევ საშველს! პოემა შევთხზე მისგან და შიშით მაგიდის ქვეშ შევიმალე. ან რას ვერჩი, ოჯახქორს რომ ვეძახი? იქნებ მეტად წესიერი კაცია. მართალია, უსიამოვნო სახე აქვს, მაგრამ არცთუ ისერიგად უშნოა; აცვია როგორც ყველას. ოღონდ, აი, გამოხედვა აქვს რაღაცნაირი... მაინც ჩემსას არ ვიშლი! კვლავ იმაზე ვლაპარაკობ! არა, რა ეშმაკად ჩავციებივარ მის გამოხედვას? რა, ცხოვრება არ შემიძლია... მაგ წყეულის გარეშე თუ რა?
აკვიატებულ ფიქრებს შორის კიდევ ერთმა აზრმა მოუწყლა გული: თითქოს ერთბაშად ირწმუნება, ის კრეპიანი ვაჟბატონი ოდესმე ალბათ ახლოს მიცნობდა, ჰოდა, ამჟამად, ყოველი შეხვედრის დროს, იმიტომ თუ დამცინის, რომ ჩემი რომელიმე ადრინდელი დიდი საიდუმლო იცის, მერე კიდევ ამგვარ დამამცირებელ ყოფაში ჩავარდნილსაც მხედავსო. თავისდაუნებურად ფანჯარას მიადგა, უნდოდა გამოეღო, ღამის გრილი ჰაერი ჩაესუნთქა, და უცებ ერთიანად შეტოკდა. აგრე მოეჩვენა, ჩემს თვალწინ უცებ რაღაც გაუგონარი და უჩვეულო რამ მოხდაო.
   ფანჯრის გამოღება ვერც კი მოასწრო, მსწრფლ განზე გახტა. გადაღმა, უკაცრიელ ფილაქანზე, სწორედ სახლის პირდაპირ, ის მგლოვიარე ვაჟბატონი შენიშნა მოულოდნელად. აქეთ, ფანჯრებისკენ პირმოქცეული იდგა, მაგრამ ველჩანინოვი ეტყობა ვერ შეამჩნია. თითქოს რაიმე განზრახვა უტრიალებდა თავში, თითქოს რაღაც გადაწყვეტილებას უნდა დასდგომოდა; ცალი ხელი ასწია და თითი ეტყობა შუბლზე მიიდო. ბოლოს გაბედა; სწრაფად მიმოიხედა და ფეხაკრეფით ქურდულად გადმოჭრა ქუჩა. ველჩანინოვის გუმანი გამართლდა: გამოვიდა და მათი ეზოს ჭიშკარი შემოაღო (ჭიშკარს ზაფხულობით ზოგჯერ ღამის სამ საათამდე არ უყრიდნენ ურდულს). „ჩემთან მოდის“, - მყისვე გაუელვა ველჩანინოვს. თვალის დახამხამებაში, ანაზდად თვითონაც ასევე ფეხაკრეფით შეირბინა წინკარში, კარის წინ შედგა და მიყუჩდა, მოლოდინში გაინაბა. ათრთოლებული მარჯვენა ხელი ოდნავ ჩაევლო რაზისათვის, რითაც წეღან კარი გადაკეტა. სმენა რაც შეეძლო გაიმახვილა, რომ კიბეზე ამომავალი ფეხის ჩქამი არ გამოპარვოდა.
გული ისერიგად უცემდა, შეშინდა კიდეც, კიბის ბაქანზე იმ უცნობის ფეხაკრეფით ამოსვლა ვაითუ ვერ გავიგოო. რა უნდა მომხდარიყო არ იცოდა, ოღონდ ყველაფერს რაღაცნაირი გაათკეცებული სიმძაფრით შეიგრძნობდა. წუხანდელი სიზმარი თითქოს სინამდვილეს შეერწყაო. ველჩანინოვი ბუნებით გულადი კაცი გახლდათ, ასე გასინჯეთ, საფრთხის მომლოდინეს ზოგჯერ ამ თავისი გულოვნობის რაღაცნაირი დარდიმანდული გამოხატვაც უყვარდა, თითქოს თავს იწონებსო, და ეს მაშინაც კი, როცა უცხოთაგანი არავინ უთვალთვალებდა. მაგრამ ახლა ამას სხვა ამბავიც დაერთო. წეღანდელი იპოქონდრიკი და იჭვნეული მჩივანა სავსებით გარდაიქმნა; სულ სხვა კაცს დაემსგავსა. ნერვული უხმო სიცილი ეძალებოდა.
„აჰა! აი ამოდის, ამოვიდა უკვე, აქეთ-იქით იყურება; ძირს კიბეს აყურადებს; სუნთქვას იკრავს, მოიპარება... ჰაა! სახელურს მოავლო ხელი, ეწევა, სინჯავს! ვარაუდი ჰქონია, ჩაუკეტავი დამხვდებაო! მაშ სცოდნია, ხანდახან ჩაკეტვა რომ მავიწყდება! კვლავ ექაჩება სახელურს; რაო, არ მოგწონს? ხახამშრალი გაბრუნდე არ გნებავს?“
   ალბათ, ყველაფერი მართლაც ისე უნდა მომხდარიყო, როგორც წარმოედგინა. ვიღაც მართლა იდგა კარს უკან, უხმოდ ეტანებოდა სახელურს, უხმოდვე ეწვალებოდა და „რაღა თქმა უნდა, რაღაც განზრახვა ედო გულში“. მაგრამ ველჩანინოვმაც მოისაზრა უკვე, როგორ უნდა მოქცეულიყო. და ის აღფრთოვანებით ელოდა შესაფერ წამს, გულდაგულ ზომავდა: საშინლად ეწადა ანაზდად აეხსნა რაზა, მოულოდნელად ფართოდ გაეღო კარი და პირდაპირ შეჰყროდა იმ „საფრთხობელას“.
„ერთი მითხარით აქ რას აკეთებთ, მოწყალეო ხელმწიფევ?“
კიდევაც ასე მოხდა, დრო იხელთა, რაზა უეცრად ახსნა, კარს ხელი ჰკრა და - ლამის ზედ შეეჩეხა იმ კრეპიანი შლაპის მქონე ვაჟბატონს.

III. პაველ პავლოვიჩ ტრუსოცკი

   ის ვაჟბატონი თითქოს გახევდაო ერთ ადგილზე. ორივენი გაუნძრევლად იდგნენ პირისპირ კარის ზღურბლზე და თვალებში მიშტერებოდნენ ერთმანეთს. რამდენიმე წამს ასე იდგნენ და უცებ - ველჩანინოვმა იცნო თავისი სტუმარი! იმავე დროს, ეტყობა, სტუმარიც მიხვდა, მიცნესო: ეს მის გამოხედვაში გამოკრთა. უმალვე თითქოს სულ ერთიანად დადნაო დათაფლული ღიმილისაგან. - ვგონებ, სიამოვნება მერგო ალექსეი ივანოვიჩს ველაპარაკებოდე? - ლამის წამღერებით წარმოთქვა მან, წარმოთქვა უნაზესი და ამ ვითარებისთვის სასაცილოდ შეუფერებელი ხმით.
- ნუთუ თქვენ პაველ პავლოვიჩ ტრუსოცკი ხართ? - როგორც იქნა ამოთქვა საგონებელში ჩავარდნილმა ველჩანინოვმა.
- ჩვენ ამ ცხრა წლის წინათ ნაცნობობა გვქონდა ტ-ში, და - თუ ნებას დამრთავთ მოგაგონოთ - მეგობრული ნაცნობობაც გვქონდა.
- კი, ჩემო ბატონო... ვთქვათ, ასეა... ოღონდ ახლა სამი საათი გახლავთ, მერმე თქვენ ერთ ათ წუთს მაინც უტრიალებდით ამ ჩემს კარს, ჩაკეტილია თუ არაო... - სამი საათიო! - წამოიძახა სტუმარმა, საათი ამოიღო და შეწუხებულმა გაიკვირვა, - მართლაც: სამი ყოფილა! მაპატიეთ, ალექსი ივანოვიჩ, დროზე უნდა მომესაზრებინა; მრცხვენია სწორედ. ამ დღეებში შემოგივლით და აგიხსნით, ახლა კი...
- ოჰო, არა! რაკი რაღაც ასახსნელი გქონდათ, ბარემ ახლავე სჯობს! - გონს მოეგო ველჩანინოვი, - აქეთ ოთახში შემობრძანდით, გეთაყვა. აკი თქვენ თვითონვე აპირებდით შემოსვლას, აბა, მართლა კლიტის მოსასინჯად ხომ არ მოხვიდოდით ამ ღამით...
   ველჩანინოვი აღელვებული და გაშტერებული იყო ერთსა და იმავე დროს; გრძნობდა, აზრი ვერ მოეკრიბა. შერცხვა კიდეც: მთელი ეს ფანტასმაგორია არაფერი გამოდგა - არც რაიმე საიდუმლო, არც რაიმე ხიფათი; ერთი ვიღაც პაველ პავლოვიჩის სულელური სიფათი იხილა, ეგ იყო და ეგ. თუმცაღა არც ის სჯეროდა, თითქოს ისე, ტყუილუბრალოდ სწვეოდნენ, რაღაც ბუნდოვანი და შიშნეული წინათგრძნობა ჰქონდა. სტუმარი სავარძელში ჩასვა, მოუთმენლობით ატანილი ჩამოჯდა თავის ლოგინზე, ზედ სავარძლის წინ, ხელისგულები მუხლისთავებზე დაიბჯინა, გადაიხარა და გაბრაზებული ელოდა, როდის ალაპარაკდებოდა სტუმარი. თან ხარბად აკვირდებოდა მას, გარდასულის გახსენებას ლამობდა. მაგრამ საკვირველი ამბავია: ახალმოსული დუმდა, თითქოს სულაც ვერ ხვდება, რომ „ვალდებულია“ ხმა ამოიღოსო; პირიქით, თვითონვე შემოსცქეროდა მასპინძელს რაღაცის მომლოდინე მზერით. ეგებ უბრალოდ კრთოდა, ჯერაც თავი ვერ დაეღწია ერთგვარი უხერხულობისათვის, ხაფანგში მომწყვდეულივით თუ გრძნობდა თავს. ველჩანინოვი გაგულისდა.
- თქვენ, - შეჰყვირა მან, - მოჩვენება ან სიზმარი არ უნდა იყოთ, ვგონებ! მუნჯობანას სათამაშოდ ხომ არ მობრძანებულხართ? ამიხსენით, ჩემო ბატონო!
   სტუმარი შეირხა, ჩაიღიმა და ფრთხილად ალაპარაკდა: „თქვენ, როგორც ვხედავ, უწინარეს ყოვლისა, განცვიფრებული ხართ, უდროო დროს რომ გეახელით, თანაც ამგვარ განსაკუთრებულ ვითარებაში... ასე რომ, როცა იმ ჩვენს ძველ ამბებს ვიხსენებ და იმასაც, როგორ დავშორდით, - მეუცნაურება კიდეც... თუმცაღა, არც ვაპირებდი აქ შემოვლას და თუ მაინც ასე მოხდა, - ეგ უნებურად...“.
- როგორ თუ უნებურად! მე ხომ ფანჯრიდან დაგინახეთ, როგორ გადმორბოდით ქუჩაზე ფეხაკრეფით!
- აჰ, დამინახეთ კიდეც! მაშ, დამერწმუნეთ, ჩემზე უკეთ გცოდნიათ ყველაფერი! თუმცა ასე ლაპარაკით, ვხედავ, უფრო გაგულისებთ... აი, რაშია საქმე: უკვე სამი კვირაა, რაც აქ ჩამოვედი, პირადმა საზრუნავმა ჩამომიყვანა... მე ხომ პაველ პავლოვიჩ ტრუსოცკი ვარ, აკი თავადაც შემიცანით. ჩემი საზრუნავი კი ის გახლავთ, რომ ახალ გუბერნიაში მინდა გადამიყვანონ, სხვა სამსახურში გამწესებასა და გვარიან ადგილზე დაწინაურებასაც გამოველი... თუმცა არც ესაა მთავარი!.. თავი და თავი, მართალი გითხრათ ის არის, რომ აგერ უკვე მესამე კვირაა, რაც აქ დავეხეტები და, ვგონებ, თვითონ განზრახ ვაჭიანურებ მაგ ჩემი საქმის მოგვარებას. ამას გადაყვანაზე მოგახსენებთ. ჰოდა, მერწმუნეთ, თუნდაც ეშველოს რამე ჩემს საზრუნავს, ალბათ მეორე წუთსვე დამავიწყდება, რომ ეშველა; ალბათ, მაინც არ გავეცლები აქაურობას, ამ ჯავრიან გულზე. დავყიალობ ასე მიზანდაკარგულივით, თითქოს მახარებსო კიდეც მიზნის დაკარგვა, - დავიარები ასე ამ ჯავრიან გულზე...
- განა რა გაქვთ საჯავრო? - იჭმუხნებოდა ველჩანინოვი.
სტუმარმა თვალი გაუსწორა, შლაპა ასწია და აქ კი მტკიცე ღირსებით მიუთითა შავ არშიაზე. „აი რა მაქვს საჯავრო!“ ველჩანინოვი ხან იმ შავ არშიას შეავლებდა თვალს, ხან - სტუმარს. ერთბაშად სიწითლემ გადაჰკრა სახეზე. მეტად აღელვდა. - ნუთუ ნატალია ვასილიევნა?
- დიახ, ნატალია ვასილიევნა! წლევანდელ მარტს... ჭლექით; ერთბაშად, რაღაც ორ-სამ თვეში გაათავა! მე კი დავრჩი, როგორც ხედავთ!
ეს რომ წარმოთქვა, აღელვებულმა სტუმარმა ორივე ხელი გაშალა; განზე გაწვდილ ცალ ხელში ის თავისი კრეპიანი შლაპა ეჭირა, მელოტი თავი ღრმად ჩაჰკიდა და მცირე ხანს ასე დაჰყო.
   სტუმრის შესახედაობამ და ამ მისმა ქცევამ თითქოს გამოაცოცხლესო ველჩანინოვი; დამცინავი და, ასე გასინჯეთ მედიდური ღიმილი აეგრიხა ტუჩებზე, ოღონდ აეგრიხა ჯერჯერობით სულ ერთი წამით: ამ ქალის გარდაცვალების ცნობამ (ქალისა, რომელსაც ასოდენ დიდი ხნის წინათ იცნობდა და რა ხანია უკვე აღარ ახსოვდა), ისეთი ზარდამცემი შთაბეჭდილება მოახდინა მასზე, კაცი ძნელად თუ წარმოიდგენდა.
- რას მეუბნებით! - ბუტბუტებდა იგი ენაზე მომდგარ პირველსავე სიტყვებს, - მერედა რატომ მაშინვე არ მოხვედით, არ შემატყობინეთ?
- გმადლობთ თანაგრძნობისათვის, ვხედავ და ვაფასებ ამას, თუმცა...
- თუმცა რა?
- თუმცა აგერ რამდენი წელია შორი-შორს ვიყავით, მაინც ისეთი დიდი თანაგრძნობით გაიზიარეთ ჩემი მწუხარება, ისერიგად თანამიგრძნეთ პირადად მეც, რომ რასაკვირველია მადლობასა გწირავთ. აი, ეს მინდოდა მხოლოდ განმეცხადებინა. არც იმას ვიტყოდი, თითქოს ეჭვი მეპარებოდეს ჩემს მეგობრებში, აქ ახლაც მეგულებიან გულითადზე გულითადი მეგობრები (გინდათ მარტო სტეპან მიხაილოვიჩ ბაგაუტოვი ვთქვა); მაგრამ მას აქეთ, ალექსი ივანოვიჩ, რაც ჩვენ ნაცნობობა გვქონდა (ვგონებ, მეგობრობა - რამეთუ მადლიერებით ვიგონებ), აკი ცხრა წელიწადმა განვლო, თქვენ ჩვენსა აღარ დაბრუნებულხართ, არც თუ მიწერ-მოწერა გვქონია...
სტუმარი ისევ ისე წამღერებით ლაპარაკობდა, თითქოს გაზეპირებულ რასმე ჰყვებაო. ოღონდ ეს იყო, ერთთავად იატაკს ჩასჩერებოდა, თუმცაღა პირისპირ მჯდომ მასპინძელსაც, რასაკვირველია, მშვენივრად ხედავდა. ამასობაში მასპინძელმაც გონება მოიკრიბა. ყურს უგდებდა ველჩანინოვი პაველ პავლოვიჩს, აცქერდებოდა მას, და რაღაც ერთობ უცნაური შთაბეჭდილება ექმნებოდა, ექმნებოდა და თანდათან უძლიერდებოდა. ერთბაშად, როცა მისი თანამოსაუბრე შეჩერდა, ყოვლად მოულოდნელი, ნაირგვარი ფიქრები შემოესია. - კი, მაგრამ რომ ვერა და ვერ ვერ გიცანით აქამდე? - შესძახა გამოცოცხლებულმა ველჩანინოვმა, - აკი ბარე ხუთჯერ მაინც შევეჩეხეთ ქუჩაში ერთმანეთს!
- დიახ; ეგ მეც მახსოვს; თქვენ სულ თვალში მხვდებოდით, - ორჯერ თუ სამჯერ გადამეყარეთ, ვგონებ...
- არა, ეგ სულ თქვენ მხვდებოდით თვალში, მე კი არა!
ველჩანინოვი წამოდგა და სრულიად მოულოდნელად ხმამაღლა გაიცინა. პაველ პავლოვიჩი ერთი პირობა შეჩერდა, ყურადღებით შეავლო თვალი მასპინძელს, მაგრამ უმალვე განაგრძო: - თქვენ ხომ ვერ მიცანით, ჯერ ერთი, შეიძლება, დაგავიწყდით და იმისი ბრალი იყოს, მერე კიდევ თქვენს შემდეგ ყვავილი შემეყარა და სახეზე ცოტა ნაკვალევი დამიტოვა.
- ყვავილიო? ჰო, მართლა ჩოფურა გამხდარხართ! კი, მაგრამ ეს რაღა...
- რაღა ოხრობამ შემყარა, არა? რას იზამ ალექსი ივანოვიჩ, რა არ ხდება; არ მოელი კაცი და უცაბედად ასეთი ოხრობა კი შეგეყრება!
- არა, ღმერთმანი, მაინც ძალიან სასაცილოა. ჰო, განაგრძეთ, განაგრძეთ, ჩემო ძვირფასო მეგობარო!
- მეც თუმცა გხვდებოდით თქვენ...
- მოიცათ! რატომ თქვით: „ოხრობამ შემყარაო?“ მე გაცილებით უფრო ზრდილობიანად მსურდა გამომეთქვა. ჰო, კარგი განაგრძეთ, განაგრძეთ!
რატომღაც თანდათან სიხალისე ემატებოდა ველჩანინოვს. წეღანდელი ზარდამცემი შთაბეჭდილება სულ სხვა განწყობით შეეცვალა.
იგი ოთახში წრიალს მოჰყვა. - მეც, თუმცა გხვდებოდით თქვენ და, როცა აქეთ პეტერბურგისაკენ მოვემგზავრებოდი, ვაპირებდი კიდეც უეჭველად მომეძებნეთ, მაგრამ ვიმეორებ, ამჟამად ისეთ სულიერ განწყობაზე ვარ... ისერიგად განადგურებული ვარ ამ მარტის თვიდან მოყოლებული...
- ჰო, მაშ! განადგურებული იქნებით მარტის თვის შემდეგ. მოიცათ, არ ეწევით?
- მე ხომ ნატალია ვასილიევნას დროს, თქვენც გეცოდინებათ...
- კი, კი, როგორ არა, მაგრამ მარტის თვიდან?
- პაპიროსს თუ გავაბოლებ ხოლმე.
- აი, პაპიროსი; მოუკიდეთ და განაგრძეთ! განაგრძეთ, თქვენ მე ძალიან...
ველჩანინოვმა სიგარა გააბოლა და ფიცხლად ისევ ლოგინზე ჩამოჯდა. პაველ პავლოვიჩი შეჩერდა.
- კი, მაგრამ თქვენ თვითონ მაინც რა აღელვებული გამოიყურებით, უქეიფოდ ხომ არა ხართ?
- ოჰ, ერთი, ჯანდაბას ჩემი ქეიფობა-უქეიფობის ამბავი! - გაგულისდა ანაზდად ველჩანინოვი, - განაგრძეთ!
სტუმარი კი, მასპინძლის ამ მღელვარების შემყურე უფრო კმაყოფილი და თავდაჯერებული ხდებოდა.
- აბა, რა უნდა გავაგრძელო? - ალაპარაკდა სტუმარი ისევ, - ერთი წარმოიდგინეთ, ალექსეი ივანოვიჩ, გულმოკლული, საშინლად გულმოკლული კაცი, რომელიც ოცი წლის ცოლქმრობის შემდეგ ცხოვრებას თავიდან იწყებს, უმიზნოდ დაეხეტება მტვრიან ქუჩებში, თითქოს სადღაც ტრამალზე გარჩენილაო; ლამის თავდავიწყებას მისცემია, და ამ თავდავიწყებაში, ისე გასინჯეთ, ერთგვარ ნეტარებასაც პოულობს. რაღა გასაკვირი უნდა იყოს ამის შემდეგ, ზოგჯერ ვინმე ნაცნობს, ან თუნდაც ჭეშმარიტ მეგობარს გვერდით შეხვდე და განზრახ გვერდი აუარო, ამგვარი თავდავიწყების ჟამს პირისპირ შეყრას მოერიდო. სამაგიეროდ, ხანდახან ყოველივე გაგახსენდება ხოლმე, რაც ახლო, მაგრამ სამუდამოდ გამქრალ წარსულში ყოფილა, გაგახსენდება და ისე მოგინდება თუნდაც რომელიმე იმათგანის ნახვა, ვინც იმ წარსულის მოწმედ თუ მონაწილედ გეგულება, ისერიგად აგიძგერდება ხოლმე მაგ დროს გული, რომ დღე კი არა, ღამეც რომ იყოს, მაინც გაბედავ, იმ მეგობარს მოძებნი და გადაეხვევი, თუ გინდ ამისთვის ნაშუაღამევის ოთხ საათზეც მოგიხდეს მისი გაღვიძება. მეც სწორედ საათმა მომატყუა, განა მეგობრობამ; განა მეგობრობამ-მეთქი, ვამბობ, რადგან ამ წუთას დიდად დაჯილდოებული ვარ. დროს რაც შეეხება, მერწმუნეთ, გუნებაგახალისებულს მხოლოდ თორმეტი იყო, მეგონა. ეწაფები საკუთარ ნაღველს და თითქოს მით სტკბებიო. თუმცა ნაღველი კი არა, სწორედ ეს ჩემი ახალნაირი მდგომარეობაა, რომ მსპობს...
- მაინც რა უცნაურად ლაპარაკობთ! - რაღაცნაირად პირქუშად შენიშნა ველჩანინოვმა, რომელიც უაცრივ ისევ უაღრესად დადინჯდა.
- ჭეშმარიტად, ჩემო ბატონო, უცნაურად ვლაპარაკობ...
- თქვენ, ვხედავ... არ ხუმრობთ!
- ვხუმრობო! - შესძახა პაველ პავლოვიჩმა, დანაღვლიანებულ-გაკვირვებულმა. - და ეს იმ დროს, როცა გაუწყებთ...
- აჰ, კმარა მაგის თაობაზე, გთხოვთ!
- ველჩანინოვი წამოდგა და ისევ წრიალს მოჰყვა ოთახში.
ისე გავიდა ხუთიოდე წუთი. სტუმარმაც ის-ის იყო დააპირა წამოდგომა, მაგრამ ველჩანინოვმა მიაძახა: „იჯექით-იჯექითო!“ და ისიც მაშინვე მორჩილად წაესვენა სავარძელში.
- არა, მაინც როგორ გამოცვლილხართ! - ისევ ალაპარაკდა ველჩანინოვი და უცებ სტუმრის წინ შედგა, - თითქოს ამ აზრმა მოულოდნელად განაცვიფრაო, - დიდად გამოცვლილხართ! დიდზე დიდად! სულ სხვა ადამიანი გამხდარხართ!
- არც გასაკვირია: ცხრა წელიწადმა განვლო.
- არა... არა... არა... წლები არაფერ შუაშია! გარეგნულად არც მაგდენად ხართ შეცვლილი, თქვენ სხვა მხრივ შეიცვალეთ!
- ალბათ, ესეც ამ ცხრა წელიწადში მოხდა.
- თუ ნამარტევს!
- ხე, ხე, - ცბიერად ჩაიხითხითა პაველ პავლოვიჩმა, - თქვენ რაღაც ეშმაკური აზრი გიტრიალებთ... მაპატიეთ კადნიერება და, - მაინც რა ცვლილებას მატყობთ?
- აბა, რა საკითხავია, წინათ ეგეთი ზრდილი და დარბაისელი პაველ პავლოვიჩი იყავით, გონიერი პაველ პავლოვიჩი, ახლა კი მთლად Vaurien[1] პაველ პავლოვიჩი გამხდარხართ!
ველჩანინოვის გაგულისებას იმ ზომამდე მიეღწია, როცა თვით ყველაზე თავდაჭერილი ადამიანიც ზედმეტს წამოროშავს ხოლმე.
- Vaurien-ო! აგრე გგონიათ? მაშ უკვე აღარ ვარ გონიერი? აღარა? - ნეტარებით ხითხითებდა პაველ პავლოვიჩი.
- „გონიერი“ კი არა და! ახლა, მგონი, მთლად ჭკუით სავსე ხართ.
„მე ხომ თავხედი ვარ, ეგ მამაძაღლი კი ჩემზე უარესი თავხედი ჩანს! მაინც რა უნდა... ნეტა რა განზრახვა უდევს გულში?“ - ერთთავად ამას ფიქრობდა ველჩანინოვი.
- ეჰ, ჩემო ძვირფასო, ჩემო საყვარელო ალექსეი ივანოვიჩ! - უცებ მეტისმეტად აღელდა სტუმარი და სავარძელში შეწრიალდა, - ჩვენ რა? საზოგადოებაში ხომ არა ვართ ახლა, ბრწყინვალე მაღალ საზოგადოებაში! ჩვენ აგერ ორი ძველისძველი, გულწრფელი მეგობარი კაცი ვსხედვართ, ასე ვთქვათ, სრულიად ხალასი გრძნობით შეყრილნი; ჰოდა, ორივენი ვიგონებდით იმ ძვირფას კავშირს, იმ ჩვენს მეგობრობას, რაშიაც განსვენებული ისეთ უძვირფასეს რგოლს შეადგენდა!
   და თავის გრძნობებს აყოლილი თითქოს ისე ძალუმად მიენდოო აღტაცებას, რომ წეღანდელივით ისევ დახარა თავი. სახეზე კი შლაპა აიფარა. ველჩანინოვი ზიზღმორეული და მოუსვენრობაატანილი აკვირდებოდა.
„რაო, თუ ეგ ერთი ვიღაც მასხარაა? - გაჰკრა გუნებაში. - მაგრამ ა-არა, ა-რა! მთვრალი არ უნდა იყოს, მგონი; თუმცა, იქნებ, არც უმაგისობა, სახე კი შესწითლებია და; გინდაც არ იყოს მთვრალი, სულ ერთია. ნეტა რას შემომიჩნდა? რა უნდა მაგ გაიძვერას?
- გახსოვთ, გახსოვთ, - იძახდა პაველ პავლოვიჩი, თანაც ნელ-ნელა იშორებდა შლაპას სახიდან, და თითქოს სულ უფრო მეტი გატაცებით ეძლეოდა მოგონებებს, - გახსოვთ ის ჩვენი ქალაქგარეთ გასეირნებანი, ჩვენი საღამოს წვეულებანი, მის აღმატებულება უსტუმართმოყვარეს სემიონ სემიონოვიჩისას რომ ვმართავდით, იმ წვეულებებზე ცეკვა და უწყინარი გართობა? ან ჩვენი, სამთა, ერთობლივი კითხვა საღამოობით? ან ჩვენი პირველი შეხვედრა, როცა ჩემთან მოხვედით დილას, თქვენი საქმის თაობაზე, ყვირილიც კი დამიწყეთ, მაგრამ გამოვიდა მოულოდნელად ნატალია ვასილიევნა, და თქვენ ათიოდე წუთში უკვე ჩვენი ოჯახის უგულითადესი მეგობარი შეიქენით სრული ერთი წლით, მთლად ისე მოხდა, როგორც „პროვინციელ ქალშია“, ბატონ ტურგენევის პიესაში...
ველჩანინოვი დინჯად დააბიჯებდა ოთახში, იატაკს ჩასჩერებოდა, უსმენდა ზიზღითა და მოუთმენლობით შეპყრობილი, მაგრამ გულისყურით კი უსმენდა.
- აზრადაც არ მომსვლია „პროვინციელი ქალი“, - სიტყვა ჩაუგდო ცოტა არ იყოს დაბნეულმა, - არც არასდროს გილაპარაკიათ ასეთი წრიპინა ხმით, ასეთი უცნაური ენით. რაში გჭირდებათ ეს?
- უწინ მეტწილად მართლაც ვდუმდი ხოლმე, უფრო უენო გახლდით, - მყის დაუკრა კვერი პაველ პავლოვიჩმა, - იცით, უწინ განსვენებულის ლაპარაკის ყურის გდება უფრო მიყვარდა. ხომ გახსოვთ, როგორი მოსაუბრე იყო, რა გონებამახვილი... რაც შეეხება „პროვინციელ ქალს“ და საკუთრივ „სტუპენდიევსაც“, არაფერი გამიგონიაო, აქაც მართალი ბრძანდებით; რადგან ჩვენს პირველ შეხვედრას ხომ ამ თეატრალურ პიესას ვადარებდით, ეს უკვე მერე იყო, თქვენი წამოსვლის შემდეგ, ვადარებდით, ჩვენ თვითონ, როცა განსვენებულთან ერთად გიგონებდით ხოლმე ხანდახან, მყუდრო ჟამს... იმიტომ ვადარებდით, რომ აკი მართლაც ძალიან ჰგავდა. საკუთრივ „სტუპენდიევის“ თაობაზე კი...
- ეგ ვინღა „სტუპენდიევია“, დასწყევლოს ეშმაკმა! - შესძახა ველჩანინოვმა და ფეხიც კი დაჰკრა იატაკს. სტუპენდიევის ხსენებამ მთლად შეაცბუნა, რადგან ამ სიტყვის გამგონეს რაღაც შემაშფოთებელმა მოგონებამ გაუელვა.
- „სტუპენდიევი“ როლი გახლავთ, „ქმრის“ როლი, „პროვინციელ ქალში“. - მთლად დათაფლული ხმით დაიწრიპინა პაველ პავლოვიჩმა, - მაგრამ ეს უკვე ჩვენს ძვირფას და მშვენიერ მოგონებათა სხვა რიგს განეკუთვნება, ეს უკვე თქვენ შემდეგ იყო, როცა სტეპან მიხაილოვიჩ ბაგაუტოვმა დაგვაჯილდოვა მეგობრობით, სწორედ თქვენსავით, ოღონდ ამჯერად მთელი ხუთი წლით.
- რაო? ბაგაუტოვიო? რომელი ბაგაუტოვი? - უცებ გაშეშებული შედგა ველჩანინოვი.
- ბაგაუტოვი, სტეპან მიხაილოვიჩი, რომელმაც მეგობრობით დაგვაჯილდოვა სრული ერთი წლით შემდეგ თქვენს მერე და... თქვენსავით.
- ოჰ, ღმერთო ჩემო, აკი ვიცი! - შეჰყვირა ველჩანინოვმა, რაკი ბოლოს და ბოლოს მიხვდა, ვისზეც ელაპარაკებოდნენ, - ბაგაუტოვი! ის ხომ თქვენთან მსახურობდა...
- მსახურობდა, მსახურობდა! გუბერნატორთან მსახურობდა! მეტად მოხდენილი პეტერბურგელი ყმაწვილი კაცი იყო, ყველაზე მაღალი წრის კაცი! - აშკარად აღტაცებული კილოთი წამოიძახა პაველ პავლოვიჩმა.
- კი, კი, კი! როგორ არ მახსოვს! აკი ისიც...
- ისიც, ბატონო, ისიც! - კვლავინდებური აღტაცებით იმეორებდა პაველ პავლოვიჩი, მასპინძელს წინდაუხედავად წამოცდენილ სიტყვაზე კვერს უკრავდა, - ისიც, ჩემო ბატონო! აი, სწორედ მაშინ იყო „პროვინციელ ქალს“ რომ ვთამაშობდით, შინაურ წარმოდგენებს ვმართავდით ხოლმე მის აღმატებულება უსტუმართმოყვარეს სემიონ სემიონოვიჩისას; სტეპან მიხაილოვიჩი „გრაფს“ თამაშობდა, მე - „ქმარს“, განსვენებული კი - „პროვინციელ ქალს“; ოღონდ, განსვენებულმა დაიჟინა და ქმრის როლი ჩამომართვეს, ვითომც უნიჭობისთვისო, მას მერე აღარც მითამაშია...
- რა ეშმაკად დაგიჩემებიათ ეგ სტუპენდიევი! თქვენ, უწინარეს ყოვლისა, პაველ პავლოვიჩ ტრუსოცკი ხართ, სტუპენდიევი კი არა! - მკვახედ, მოურიდებლად გააწყვეტინა ბრაზისაგან ლამის აცახცახებულმა ველჩანინოვმა, - კი, მაგრამ მოითმინეთ: ის ბაგაუტოვი აქ გახლავთ, პეტერბურგში, მე თვითონ ვნახე ამ გაზაფხულზე! რატომ მასთან არ მიხვალთ?
- ყოველ ცისმარე დღე დავდივარ, აგერ უკვე სამი კვირაა, ვაკითხავ. მაგრამ არ მიღებენ! ლოგინად არის, არ შეუძლიან მიღებაო! თანაც წარმოიდგინეთ, ყოვლად სარწმუნო წყაროდან შევიტყვე, რომ მართლაც მეტად მძიმე დღეში ყოფილა! მერე რა ექვსი წლის მეგობარი! ეჰ, ალექსეი ივანოვიჩ, ერთხელ გითხარით და კვლავაც გეტყვით, ხანდახან ჯავრიან გუნებაზე მინდა მიწა გამისკდეს, მართლა მინდა; მაგრამ ზოგჯერ ასე მგონია, ავდგები და გადავეხვევი-მეთქი ვინმე იმათგანს, ვინც ასე ვთქვათ, იმ ჩემი წარსულის მოწმე თუ მოზიარე ყოფილა, და ეგ მხოლოდ იმიტომ, რომ ტირილით გული მოვიოხო, მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ, რომ გული მოვიოხო...
- აბა, სადღეისოდ მაინც გეყოფათ, ვგონებ, არა? - მკვახედ შეაწყვეტინა ველჩანინოვმა.
- რა თქმა უნდა, მეყოფა! - მაშინათვე ზეზე წამოდგა პაველ პავლოვიჩი, ოთხი საათია და, რაც მთავარია, ასე უტიფრად შეგაწუხეთ...
- გამიგონეთ: მე თვითონ შემოგივლით, აუცილებლივ; და მაშინ კი, იმედი მაქვს... ერთი გულახდილად მითხარით: ნასვამი ხომ არა ხართ?
- ნასვამი? წვეთიც არ ჩამცდენია...
- აქ მოსვლის წინ არ გადაგიკრავთ?
- იცით რა, ალექსეი ივანოვიჩ, თქვენ უთუოდ ციებ-ცხელება გჭირთ.
- ხვალვე შემოგივლით, დილას, პირველ საათამდე...
- თანაც კაი ხანია უკვე გატყობთ, რომ ლამის ბოდავთ, - დიდი სიამით აცლიდა პირში სიტყვას პაველ პავლოვიჩი და ამ საგანზე საუბარს ეტანებოდა. - მერწმუნეთ, ისე მერიდება, რომ შეგაწუხეთ... მაგრამ მივდივარ, მივდივარ! თქვენ კი დაწექით, მოისვენეთ!
- კი, მაგრამ რატომ არ მითხარით, სად ცხოვრობთ? - მიაძახა გონსმოსულმა ველჩანინოვმა.
- განა არ მითქვამს? პოკროვის სასტუმროში...
- ეგ პოკროვის სასტუმრო სადღაა?
- აი, თვით პოკროვის ახლოს, იქვე მოსახვევში, - ეჰ, დამავიწყდა, რომელ შესახვევშია, ნომერიც ხომ აღარ მახსოვს, ოღონდ პოკროვთან ახლოს კია...
- მივაგნებ!
- მობრძანდით, ძვირფასო სტუმარო.
ტრუსოცკი კიბის თავს მიადგა ამასობაში.
- მოიცათ! - კვლავ მიაძახა ველჩანინოვმა, - ხომ არ გამეპარებით?
- როგორ თუ „გაგეპარებით?“ - თვალები დაჭყიტა პაველ პავლოვიჩმა, საფეხურზე ფეხჩადგმული მოუტრიალდა ველჩანინოვს და გაიღიმა.
პასუხის მაგიერ ველჩანინოვმა კარი მოუჯახუნა, საგულდაგულოდ ჩაკეტა რაზითაც და გასაღებითაც, ხოლო როცა ოთახში შემობრუნდა, ერთი გადააფურთხა, თითქოს წამურტლაო რაღაცამ.
ხუთიოდე წუთი უძრავად იდგა ოთახში, მერე ტანთგაუხდელადვე გაიშოტა ლოგინზე და მყისვე ჩაეძინა. მაგიდაზე დარჩენილი სანთელი ბოლომდე დაიწვა და ჩაქრა.

IV. ცოლი, ქმარი და საყვარლი

   ველჩანინოვს ძილქუშით ეძინა და სრულ ათის ნახევარზე გამოეღვიძა; მსწრაფლ წამოიწია, ლოგინზე წამოჯდა და მაშინვე „იმ ქალის“ სიკვდილის გამო დაიწყო ფიქრი. ამ სიკვდილის უეცარი შეტყობით გამოწვეულმა გუშინდელმა ზარდამცემმა შთაბეჭდილებამ რაღაცნაირი ღელვა და გულისტკივილიც კი გამოაყოლა. ეს ღელვა და გულისტკივილი მხოლოდ დროებით გაუყუჩდა გუშინ, პაველ პავლოვიჩის ყოფნის დროს, უცნაური აზრისაგან. მაგრამ ახლა, გამოფხიზლდა თუ არა, ყველაფერი, რაც ცხრა წლის წინათ მომხდარიყო, გასაოცარი სიცხადით წარმოუდგა თვალწინ.
ამ ქალს, განსვენებულ ნატალია ვასილიევნას, „მაგ ტრუსოცკის“ ცოლს ჰყვარობდა იგი, მისი საყვარელი იყო, როცა საკუთარი საქმის მოსაგვარებლად (მაშინაც ერთ-ერთი მემკვიდრეობის გამო ჰქონდა დავა) მთელი წელიწადი ტ-ში გაატარა, თუმცაღა საკუთრივ საქმე არ მოითხოვდა ეგზომ ხანგრძლივად მის იქ დარჩენას; ჭეშმარიტი მიზეზი კი სწორედ ეს კავშირი გახლდათ. ამ კავშირმა და სიყვარულმა ისე ძლიერ ჩაითრია, ლამის მონურად მორჩილებდა ნატალია ვასილიევნას; ოღონდ ამ ქალის მცირედი ხუშტური შეესრულებინა და, ალბათ, უყოყმანოდ ჩაიდენდა თვით ყველაზე უგუნურ და საზარელ რასმე. არც მანამდე, არც მერმე მსგავსი არაფერი დამართნია. წლის ბოლოს, როცა მათი განშორება გარდაუვალი შეიქმნა, ამ საბედისწერო ვადის მოახლოებით ველჩანინოვი ისეთმა მძაფრმა სასოწარკვეთამ მოიცვა, თუმცა მეტად მოკლე ხნით განშორებას ვარაუდობდნენ, რომ ქალს შესთავაზა, მოგიტაცებო; ურჩევდა, თავი გაენებებინა ქმრისათვის, ყველაფერი მიეტოვებინა და საზღვარგარეთ გადახვეწილიყვნენ. და მხოლოდ დაცინვამ და შეუვალობამ ქალისა (რომელიც თავდაპირველად კიდევაც უწუნებდა ამ გეგმას, მაგრამ ეტყობა ასე მხოლოდ მოწყენილობის გამო, ან არადა სასეიროდ იქცეოდა), ააღებინეს ხელი განზრახვაზე და აიძულეს მარტო გამგზავრებულიყო. მერედა, რა გგონიათ? ორიოდე თვესაც არ გაუვლია ამ განშორების შემდეგ და პეტერბურგს მყოფი ველჩანინოვი უკვე ეკითხებოდა თავის თავს, რაც მისთვის სამარადისოდ გამოუცნობი დარჩა: მართლა უყვარდა ის ქალი, თუ ყველაფერი „ცდუნება“ იყო“? არც თუ თავქარიანობისა ან გულში ახალი ვნების გაღვივების ბრალი იყო, ეს კითხვა რომ აღეძრა: იმ პირველ ორ თვეს პეტერბურგში სწორედ რომ შმაგსა ჰგავდა და საეჭვოა, თუნდაც ერთი რომელიმე ქალისთვის მიექცია ყურადღება, თუმცა მაშინათვე გაერია ადრინდელ საზოგადოებაში და ასობით ბანოვანის გაცნობაც მოასწრო. ოღონდ მშვენივრად უწყოდა, ერთბაშად ისევ ტ-ში რომ მოხვედრილიყო, უმალვე კვლავ ამ ქალის მომხიბვლელობის სამძიმო ტყვეობაში მოექცეოდა. აღძრული კითხვების მიუხედავად, ხუთი წლის შემდეგაც კი ისევ ამავე რწმენისა გახლდათ. ოღონდ ამაში გულისწყრომით უტყდებოდა უკვე თავის თავს, ასე გასინჯეთ, თვით „იმ ქალს“ სიძულვილითაც იგონებდა. ტ-ში გატარებული იმ წელიწადის გამო რცხვენოდა; ისიც კი ვერ გაეგო, რანაირად შეიძლებოდა მომხდარიყო, რომ მას, ველჩანინოვს, ასეთი სულელური ნება დაეუფლა! ამ ვნებასთან დაკავშირებული ყველა მოგონება ახლა მომაყივნებელი შეექნა; სირცხვილის გრძნობა სწვავდა და ქენჯნისაგან ეწამებოდა. თუმცაღა, განვლო კიდევ რამდენიმე წელმა და ცოტაოდენ დამშვიდებაც მოასწრო; სცადა ყველაფერი დაევიწყებინა და - თითქმის მოახერხა კიდეც ეს. მაგრამ აი ანაზდად, ცხრა წლის თავზე, ეს ყოველივე უცნაურად და მოულოდნელად კვლავ აღდგა მის წინაშე, ხელახლა გაცოცხლდა მას შემდეგ, რაც გუშინ ნატალია ვასილიევნას სიკვდილის ამბავი ამცნეს.
   და აი, ახლა, თავის ლოგინზე წამომჯდარი და ბუნდოვანი, არეული ფიქრებით მოცული, მხოლოდ ერთს გრძნობდა და ხვდებოდა ნათლად და გარკვევით: გუშინდელი ამბის შემტყობი, „ზარდამცემი შთაბეჭდილების მიუხედავად“, სულაც არ შეძრულა ამ ქალის სიკვდილით. „ნუთუ არც მენანება?“ - ეკითხებოდა თავის თავს. სიძულვილი აღარ ჰქონდა უკვე ამ ქალისა, და შეეძლო უფრო მიუკერძოებლად განესაჯა იგი. ველჩანინოვის შეხედულებით, ეს შეხედულება კი დიდი ხანია უკვე ჩამოუყალიბდა ამ ცხრა წლის მანძილზე, ნატალია ვასილიევნა უნდა ყოფილიყო „კარგი“ პროვინციული საზოგადოების ერთი სრულიად ჩვეულებრივი მანდილოსანთაგანი; „ვინ იცის, იქნებ მართლაც ასე იყო, და მხოლოდ მე ერთმა შევქმენი მისგან ჭირვეული ოცნების ნაყოფიო?“ თუმცა ესეც კია, მუდამაც ეეჭვებოდა ამ თავისი შეხედულების შეუმცდარობა; ახლაც შეეჭვდა. მერმე ფაქტებიც სხვას მეტყველებდნენ; აკი იმ ბაგაუტოვსაც რამდენიმე წელი კავშირი ჰქონდა ამ ქალთან და, როგორც ჩანს, მისი „მიმზიდველობის სრული გავლენის“ ქვეშაც იყო მოქცეული. ეს ბაგაუტოვი, ახალგაზრდა კაცი იყო, მართლაც უკეთეს, პეტერბურგელ წრეს ეკუთვნოდა და, რაკი „ყოვლად უმაქნისი ვინმე“ ბრძანდებოდა (როგორც ველჩანინოვი უწოდებდა), მაშ, მხოლოდ და მხოლოდ პეტერბურგში შეეძლო კარიერა გაეკეთებინა. ეს ხომ ასე იყო, და აკი მაინც არად ჩაეგდო პეტერბურგის მიტოვება, ამ ერთი უმთავრესი თავისი უპირატესობის დაკარგვა, აკი ხუთი წელი ტ-ში ჩაკარგა ამ ქალის გადამკიდემ! პეტერბურგშიაც, შესაძლოა, ბოლოს და ბოლოს, მხოლოდ იმიტომ დაბრუნდა, რომ ისიც სხვასავით გამოაგდეს, ისე როგორც „გაცვეთილ წაღას“ მოისვრიან ხოლმე. ჰოდა, მაშ აკი მართლაც ყოფილა ეს ქალი არაჩვეულებრივი რამ თვისების მქონე, მართლაც დაჰყოლია მოხიბვლის, დამონების, მბრძანებლობის ნიჭი.
   ამავე დროს, თითქოს საიმისო საშუალებებსაც მოკლებული იყო, ვინმე მოეხიბლა და დაემონებინა: „შესახედავად არცთუ მაინცდამაინც ეშხიანი ეთქმოდა, ის კი არა და, ულამაზოდაც მოგეჩვენებოდათ“; ველჩანინოვს უკვე ოცდარვა წლისა დაუხვდა. არცთუ მთლად შნოიანი სახე ხანდახან მაინც თუ სასიამოვნოდ გამოუცოცხლდებოდა, სამაგიეროდ თვალები მართლა უსიამო ჰქონდა: რაღაცნაირად მეტისმეტად უტეხად იმზირებოდნენ. ტანად ძალზე გამხდარი იყო. გონებრივი განვითარებით ვერ დაიკვეხნიდა, ჭკუა და გამჭრიახობა არ აკლდა, მაგრამ თითქმის მუდამ ცალმხრივი აზროვნება სჩვეოდა. ქცევა, თავდაჭერა პროვინციული მაღალი წრის ქალისა ჰქონდა, მაგრამ ტაქტის გრძნობა - მეტად გამახვილებული; დახვეწილი გემოვნებით გამოირჩეოდა, ოღონდ ეს გემოვნება უმთავრესად ჩაცმა-დახურვაში მჟღავნდებოდა. გაბედული, ბრძანებისმოყვარე ბუნებისა გახლდათ; სანახევროდ შერიგება არ იცოდა, რა იყო: „ან ყველაფერი, ან არაფერიო“. გასაჭირში საოცარ სიმტკიცესა და გამბედაობას იჩენდა. დიდსულოვნების მადლი ეცხო, მაგრამ იმავე დროს უზომო უსამართლობაც თითქოს მეორე რჯულად მოსდგამდა. კამათი ამ ქალბატონთან ამაო გარჯად ჩაივლიდა: ორჯერ-ორი არასდროს არაფერს ნიშნავდა მისთვის. არცთუ ოდესმე უსამართლო ადამიანად ანდა მტყუანად შეურაცხავს თავისი თავი. ქმარს გამუდმებით და განუკითხავად ღალატობდა, მაგრამ სინდისის ქენჯნა ერთხელაც არ უგრძვნია. თავად ველჩანინოვისეული შედარებისა არ იყოს, იგი მოჰგავდა „თვითმგვემელთა ღვთისმშობელს“, რომელსაც უაღრესად სჯერა, ვითომდა, მართლა ღვთისმშობელი ვარო; ამ უკანასკნელის დარად ნატალია ვასილიევნასაც უსაშველოდ სწამდა, ყოველთვის მართებულად ვიქცევიო. საყვარლისადმი ერთგულების გამოჩენა იცოდა, თუმცაღა ესეც დრო-ჟამამდე, ვიდრე თავს შეაწყენდნენ. საყვარლის წვალებაც იცოდა, მაგრამ ჯილდოს მიზღვაც ემარჯვებოდა. ჟინიანი, სასტიკი, ავხორცი ბუნების ქალად დაბადებულიყო. გარყვნილება სძულდა, უზომო გააფთრებითაც გმობდა და - თვითონვე მიელტვოდა მას. ვერავითარი ფაქტებით ვერასოდეს შეაგნებინებდით საკუთარ გარყვნილებას. „ალბათ, მართლაც ვერ ხვდება ამასო“, - ფიქრობდა ველჩანინოვი მის შესახებ ჯერ კიდევ ტ-ში (გაკვრით უნდა შევნიშნოთ: თავად წილი ედო ამ გარყვნილებაში). „იგი ერთი იმ ქალთაგანია, - ფიქრობდა ველჩანინოვი, - რომელთა მოწოდება თითქოს ის არის მოღალატე ცოლები იყვნენ. ამნაირი ქალი არასდროს შეცდება ქალიშვილობისას. საამისოდ უეჭველად გათხოვილი უნდა იყოს, ასეთია მისი ბუნების კანონი. ქმარი პირველი საყვარელი ხდება, მაგრამ მხოლოდღა ჯვრისწერის შემდეგ. არავის ეხერხება გათხოვება მათზე უფრო იღბლიანად და იოლად. პირველი საყვარელის გაჩენაში მუდამ ქმარს მიუძღვის ბრალი. მერმე ყველაფერი ზედმიწევნით ალალად ხდება, მათ ბოლომდე უაღრესად სამართლიანი და, რაღა თქმა უნდა, ყოვლად უმანკო ჰგონიათ თავი“.
ველჩანინოვი დარწმუნებული იყო, ამგვარი ყაიდის ქალები მართლაც არსებობენო; სამაგიეროდ ისიც სწამდა, რომ მათ მოეძევებოდათ შესატყვისი ყაიდის ქმრებიც, რომელთა ერთადერთ დანიშნულებას სწორედ ის წარმოადგენდა, ხსენებულ ქალთა ტიპს მისადაგებოდნენ. ველჩანინოვის აზრითვე, ამგვარი ქმრის არსი ის გახლდათ, რომ ასე ვთქვათ, „მარადი ქმარი“ ყოფილიყო, უკეთ, მხოლოდ ქმარი ყოფილიყო ცხოვრებაში და მეტი არაფერი. „ასეთი კაცი თითქოს მარტოოდენ იმისთვის იბადება, რათა დაქორწინდეს, ხოლო რაკი დაქორწინდება, უმალ ცოლის დამატებად უნდა იქცეს, და ეს მაშინაც კი, თუ საკუთარი უეჭველი ხასიათი დაჰყოლია. ამგვარი ქმარი გარკვეულ სამკაულს წარმოადგენს, და ეს მისი მთავარი ნიშანდობლივი თვისებაა. რქადადგმული რომ უნდა იყოს, ესეც თითქოს იმთავითვე დაჰბედებია, სხვანაირად წარმოუდგენელიცაა, ისევე წარმოუდგენელი, როგორც მზე უსინათლოდ. მაგრამ ამის თაობაზე არამცთუ არასდროს არაფერი იცის, არც შეუძლია ოდესმე რაიმეს მიხვდეს, ისეთია თვით მისი შინაბუნების თავისებურება“. ველჩანინოვს ღრმად სწამდა ამ ორნაირი ტიპის არსებობა და ისიც, რომ პაველ პავლოვიჩ ტრუსოცკი ტ-ში ერთი ამ ტიპთაგანის სანიმუშო წარმომადგენელი იყო. გუშინდელი პაველ პავლოვიჩი, ცხადია, ის პაველ პავლოვიჩი როდი გახლდათ, რომელსაც ტ-ში იცნობდა; ველჩანინოვს წარმოუდგენლად გამოცდილი ეჩვენა ტრუსოცკი, მაგრამ იცოდა, რომ შეუძლებელი იყო, ეს კაცი არ გამოცვლილიყო, რომ ეს ამბავი სავსებით ბუნებრივი გახლდათ; ბატონი ტრუსოცკი მხოლოდ ცოლის სიცოცხლეში შეიძლებოდა ყოფილიყო სწორედ იმგვარი, როგორსაც უწინ იცნობდა; ახლა კი ეს იყო მთელის ნაწილი მხოლოდ, ანაზდად გააზატებული, ანუ გასაკვირვებელი და ყოვლად უგვანო რამ.
რაც შეეხება ტ-ში გაცნობილ პაველ პავლოვიჩს, აი რა დახსომებოდა მისი და რა გაიხსენა ამჟამად ველჩანინოვმა: „რასაკვირველია, პაველ პავლოვიჩი ტ-ში მარტო „ქმარი“ იყო და სხვა არაფერი. თუ მაგალითად, ამას გარდა, მოხელეც იყო, ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ სამსახურიც, ასე ვთქვათ, ერთ-ერთ ცოლქმრულ მოვალეობად გადაქცეოდა. იგი ცოლისათვის მსახურობდა, მისი მდგომარეობისათვის ტ-ელ საზოგადოებაში, თუმცა თავისთავად ფრიად ბეჯითი მოხელე გახლდათ. ოცდათხუთმეტი წლისა იყო მაშინ, და გარკვეულ, არცთუ ისე მცირე, ქონებასაც ფლობდა. სამსახურში რაიმე განსაკუთრებული ნიჭი არ გამოუჩენია, მაგრამ ვერც უნიჭობას შესწამებდით. ვინც კი გუბერნიის მაღალ საზოგადოებაში ერია, ყველა მათგანთან ნაცნობობა ჰქონდა, ყველა კარგი თვალით უყურებდა. ნატალია ვასილიევნა ტ-ში სრული პატივისცემით სარგებლობდა. თუმცა ამას არცთუ მაინცდამაინც დიდად აფასებდა, როგორც ჯეროვან რასმე, ისე იფერებდა. სტუმრების დახვედრა ყოველთვის ჩინებული იცოდა, თანაც ქმარი ისე ჰყავდა გამოწვრთნილი, გინდაც გუბერნიის უმაღლესი ხელისუფალნი სწვეოდნენ, პაველ პავლოვიჩი მაინც მოახერხებდა კულტურულად თავის დაჭერას. პაველ პავლოვიჩს შეიძლება (ფიქრობდა ველჩანინოვი) ჭკუაც მოეკითხებოდა, მაგრამ რახან ნატალია ვასილიევნას ნაკლებად მოსწონდა, როცა მის ქმარს ლაპარაკის საღერღელი აეშლებოდა, - ჭკუას მაინცდამაინც ვერ შეატყობდით. ეგების ამ კაცს ბუნებით ბევრი თვისება დაჰყვა კარგიცა და ავიც, მაგრამ, კეთილი თვისებები თითქოს მიჩქმალული ჰქონდა, ხოლო ცუდი მიდრეკილებანი - თითქმის სავსებით დათრგუნული. ველჩანინოვს, მაგალითად, ახსოვდა, რომ ბატონ ტრუსოცკის ხანდახან სურვილი წამოუვლიდა ხოლმე, მოყვასისათვის დაეცინა; მაგრამ ასეთი რამ სასტიკად ეკრძალებოდა. ხანდახან რაიმე ამბის მოყოლაც უყვარდა; მაგრამ არც აქ აძლევდნენ გასაქანს. მხოლოდ უმნიშვნელო რამ უნდა მოეთხრო და ისიც მოკლედ. არიფანას ტრიალი მოსდგამდა, ეხალისებოდა მეგობარ კაცთან პურის გატეხა და ყელის ჩასველება; მაგრამ ეს უკანასკნელი მისი თვისება ძირშივე მოსპეს. თან ესეც ინიშნეთ: გარეშე მაყურებელს არამც და არამც არ ეგონებოდა, ეს კაცი ცოლის მონა-მორჩილიაო. ნატალია ვასილიევნა ყოვლად დამჯერე ცოლი მოგეჩვენებოდათ, შესაძლოა ქალი თვითონაც დარწმუნებული იყო ამაში. ეგების პაველ პავლოვიჩს თავდავიწყებითაც უყვარდა ნატალია ვასილიევნა, ოღონდ ვერც ამას შენიშნავდა ვინმე. ჩანს აქაც თვით ნატალია ვასილიევნას შინაგანაწესი მოქმედებდა. ტ-ში ცხოვრების მანძილზე ველჩანინოვი რამდენჯერმე შეჰკითხავდა თავის თავს, რაიმე ეჭვს ხომ არ უღვიძებდა ქმარს ცოლთან კავშირის გამო. ქალისთვისაც არაერთგზის მიუმართავს ამ კითხვით. ნატალია ვასილიევნა, ცოტა არ იყოს, გაჯავრებული მოუგებდა ხოლმე, ქმარმა არაფერი იცის, არც არაფრის გაგება შეუძლია და „რაც ჩვენ შორის არის, მას სულაც არ ეკითხებაო“. ერთი ასეთი თვისებაც ჰქონდა ამ ქალს: პაველ პავლოვიჩს არასდროს დასცინებდა, არასდროს აუგად არ მოიხსენიებდა, არცთუ უხეირო კაცად მიაჩნდა იგი; ასე გასინჯეთ, ძალიანაც გამოესარჩლებოდა, თუ ვინმე გაბედავდა და რაიმე უპატივცემულობას გამოიჩენდა მისდამი. რახან შვილები არ ჰყავდა, ბუნებრივია, საზოგადოებაში უნდა გამოსულიყო; მაგრამ საკუთარი „შინაც“ ესაჭიროებოდა. მაღალი წრის ცხოვრების სიამეს თავდავიწყებით არასდროს მისცემია, ძალიანაც უყვარდა მეოჯახეობა და ხელსაქმე. გუშინ აგერ პაველ პავლოვიჩმა მათი ერთობლივი შინაური კითხვა გაიხსენა, ტ-ში რომ მართავდნენ საღამოობით; ხდებოდა ხოლმე: ხან თვითონ ველჩანინოვი კითხულობდა, ხან კიდევ პაველ პავლოვიჩი. ველჩანინოვისდა გასაკვირად, პაველ პავლოვიჩმა ჩინებული ხმამაღალი კითხვა იცოდა. ნატალია ვასილიევნას ამ დროს საქარგავი ეჭირა ხოლმე ხელში და წყნარად, დინჯად ისმენდა. კითხულობდნენ დიკენსის რომანებს, რომელიმე რუსულ ჟურნალს, ხანდახან რაიმე „სერიოზულსაც“. ნატალია ვასილიევნა დიდად აფასებდა ველჩანინოვის განათლებულობას, ოღონდ აფასებდა თავის გულში, თქმით არას იტყოდა ხოლმე; ერთხელ და სამუდამოდ გარკვეულ რამედ მიაჩნდა ეს ამბავი და შემდგომ ლაპარაკსაც ამის თაობაზე ზედმეტად თვლიდა. საერთოდ კი ყოველგვარ მწიგნობრულობასა და სწავლულობას გულგრილად ეკიდებოდა, როგორც სრულიად გარეშე რამეს, თუმცა მათს სიკეთეში შეიძლება ეჭვი არ ეპარებოდა. სამაგიეროდ პაველ პავლოვიჩი ამ მხრივ გარკვეულ მგზნებარებას ამჟღავნებდა ხოლმე.
ტ-ში განასკვული კავშირი ერთბაშად გაწყდა მას შემდეგ, რაც ველჩანინოვი მისდათავად გულის საწადელს ეწია და ლამის გაგიჟებულს დაემსგავსა. იგი ანაზდად და უბოდიშოდ გამოაგდეს. ოღონდ ყველაფერი ისე მოხდა, რომ, როცა მოდიოდა, აზრადაც არ მოსვლია, თუ „ძველ, ნახმარ წაღასავით“ მოისროლეს. ამ ტ-ში, გამოსვლამდე ასე თვენახევრით ადრე, გამოჩნდა არტილერიის ერთი ქორფა, ახალგამომცხვარი ოფიცერი, რომელმაც ტრუსოცკებთან სიარულს უხშირა. ამგვარად, სამის წილ ოთხნი შეიქნენ. ნატალია ვასილიევნა მწყალობელი თვალებით უყურებდა ყმაწვილებს, მაგრამ ისე ეპყრობოდა, როგორც ბიჭუნას ეპყრობიან ხოლმე. ველჩანინოვი ვერც მიმხვდარიყო, თუ აგერ რაყიფი გამოსჩენოდა; არც თუ საამისო დაკვირვებისათვის ეცალა ამჟამად, რადგან მოულოდნელად გამოუცხადეს, აუცილებლად უნდა დავშორდეთო. ველჩანინოვის დასაყაბულებლად სხვა მრავალ მიზეზთან ერთად ქალმა ისიც მოიმიზეზა, მგონი ფეხმძიმედ უნდა ვიყოო. ამიტომ თითქოს ბუნებრივი ჩანდა, ველჩანინოვი დაუყოვნებლივ განრიდებოდა იქაურობას ერთი სამი-ოთხი თვით მაინც, რათა ცხრა თვის თავზე ქმარს გაძნელებოდა რაიმეში ეჭვის შეტანა, თუ ვინიცობაა რაიმე ჭორი დარხეულიყო; ეს საბუთი ყურით მოთრეულს ჰგავდა, მაგრამ იმის შემდეგ, რაც ველჩანინოვმა გულმხურვალედ შესთავაზა ქალს, პარიზში ან ამერიკაში გავიქცეთო, ისღა დარჩენოდა, მარტოდმარტო გამგზავრებულიყო პეტერბურგს; ოღონდ „უეჭველია, სულ ცოტა ხნით“ მიემგზავრებოდა, ანუ არა უმეტეს სამი თვის ვადით; თორემ არაფრისდიდებით ფეხს არ მოიცვლიდა, რაგინდ მიზეზი ან საბუთი წამოეყენებინათ. სრული ორი თვის თავზე პეტერბურგში მან წერილი მიიღო ნატალია ვასილიევნასგან. ქალი სთხოვდა, ნურასდროს ნუღარ დაბრუნდები, რადგან უკვე სხვა მიყვარსო. ხოლო ორსულობის თაობაზე ატყობინებდა, თურმე მოვტყუვდიო. ამის შეტყობინებით ზედმეტად გაისარჯა; ველჩანინოვისთვის უამისოდაც ყველაფერი უკვე ნათელი შეიქნა: მას გაახსენდა ახალგაზრდა ოფიცერი. აი, ასე დამთავრდა ეს ამბავი, დამთავრდა სამუდამოდ. მერმე, უკვე რამდენიმე წლის შემდეგ, ველჩანინოვმა როგორღაც ყური მოჰკრა, ტ-ში ბაგაუტოვი მოხვედრილიყო და იქ კაი ხუთი წელიწადი დაეყო. ამგვარ უსაშველოდ ხანგრძლივ კავშირს ველჩანინოვი, სხვათა შორის, იმითაც ხსნიდა, რომ ნატალია ვასილიევნა ალბათ, ფრიად დაბერდა და ამიტომ უფრო შემთვისეც გახდაო.
   თითქმის ერთი საათი ისევ ისე ლოგინზე წამომჯდარმა გაატარა ველჩანინოვმა. ბოლოს გონს მოეგო, მავრას დაურეკა, ყავა მოატანინა, სახელდახელოდ დალია, ტანთ ჩაიცვა და სრულ თერთმეტ საათზე პოკროვისეული სასტუმროს საძებრად გაემართა. ამ სასტუმროს გამო მას განსაკუთრებული, უკვე ამდილანდელი შთაბეჭდილება შეექმნა. სხვათა შორის, ცოტა არ იყოს რცხვენოდა კიდეც, გუშინ რომ ისეთნაირად მოექცა პაველ პავლოვიჩს, ახლა ეს დანაშაულიც უნდა გამოესყიდა.
კარის საკეტისეულ იმ წუხანდელ ფანტამაგორიას იგი აბრალებდა შემთხვევითობას, პაველ პავლოვიჩის სიმთვრალეს და კიდევ ზოგ რამესაც, ალბათ. მაგრამ მაინც მთლად გარკვევით არ ესმოდა, რად მიდიოდა ადრინდელი საყვარლის ქმართან რაღაც ახლებური ურთიერთობის დასამყარებლად, როცა მათ შორის ყველაფერი ისე ბუნებრივად და თავისთავად დასრულებულიყო. თითქოს რაღაც მიერეკებოდა მას; რაღაცნაირი განსაკუთრებული შთაბეჭდილების ქვეშ იყო მოქცეული და ამ შთაბეჭდილებას უჩინარი ძალა მიეზიდებოდა.

*გაგრძელება*