როდესაც ჩემს სკოლის ამხანაგს, ლეიტენანტ ლუდვიგ ბრეიერს ვკითხე, ომის რომელი მოვლენა ჩარჩა ყველაზე ნათლად მეხსიერებაში, მოველოდი, რომ მომიყვებოდა ვერდენის, სომეს ან ფლანდრიის შესახებ, რადგან ის ყველაზე მძიმე თვეების დროს ამ სამივე ფრონტზე იმყოფებოდა. თუმცა, ნაცვლად ამისა, მან ეს ამბავი მომითხრო:

      "ყველაზე ძლიერი არა, მაგრამ ყველაზე დასამახსოვრებელი შთაბეჭდილებები იმით დაიწყო, რომ ფრონტის ხაზიდან საკმაოდ მოშორებით, ერთ პატარა ფრანგულ სოფელში წაგვიყვანეს დასასვენებლად. მანამდე რთულ მონაკვეთზე ვიყავით, სადაც ძალიან ძლიერი საარტილერიო ცეცხლი იყო გახსნილი. ჩვენ ჩვეულებრივზე უფრო შორს გადაგვიყვანეს, რადგან დიდი დანაკარგი გვქონდა და ძალების მოკრება გვჭირდებოდა.

      აგვისტოს სასიამოვნო კვირა იყო. შესანიშნავი, ბიბლიური ზაფხული. ეს ყველაფერი თავში იმ მძიმე ოქროსფერ ღვინოსავით მოგვაწვა, რომელიც ერთხელ შამპანის სარდაფში ვიპოვეთ. დეზინფექცია ჩაგვიტარეს. ზოგიერთმა ჩვენგანმა სუფთა თეთრეულიც კი მიიღო, დანარჩენებმა პატარა ცეცხლზე საფუძვლიანად გამოხარშეს თავიანთი პერანგები. ყველგან სისუფთავე სუფევდა - ამ ნეტარებას მხოლოდ ჭუჭყის სქელი ფენით დაფარული ჯარისკაცი იცნობს. ეს დღე იმ შორეული, მშვიდობიანი, შაბათ საღამოსავით სასიამოვნო იყო, როდესაც ბავშვობაში დიდ აბაზანაში ვბანაობდით, დედა კი კარადიდან სუფთა თეთრეულს გვაძლევდა, რომელსაც სახამებლის, კვირადღისა და ნამცხვრის სუნი ასდიოდა.

      ხომ იცი, არ მოგატყუებ, თუ გეტყვი, რომ აგვისტოს იმ საღამომ მთელ სხეულში ძლიერი და სასიამოვნო გრძნობა აღმიძრა. უმეტესი ადამიანებისგან განსხვავებით, ჯარისკაცს სრულიად სხვა დამოკიდებულება აქვს ბუნებასთან. ყველა ის ათასობით აკრძალვა, დაბრკოლება, რომელიც სიკვდილის ზღვარზე მკაცრი, საშინელი არსებობის პირობებში გბოჭავს, ერთბაშად ქრება და შესვენების წუთებისა და საათების განმავლობაში, იმ დღეებში, როდესაც სულის მოთქმის შესაძლებლობა გეძლევა, ფიქრი სიცოცხლის შესახებ ზოგჯერ უსაზღვროდ ძლიერდება. უზარმაზარ სიხარულს განიჭებს მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ჯერ კიდევ აქ ხარ, გადარჩი, რომ შეგიძლია, დაინახო, ისუნთქო და თავისუფლად იმოძრაო.

      ჩამავალი მზით განათებული მინდორი, ტყის ლურჯი ჩრდილები, ალვის ხის ფოთლების შრიალი, ანკარა ნაკადულის ჩუხჩუხი აუწერელ სიხარულს გვანიჭებდა, მაგრამ გულის სიღრმეში ეკალივით გვესობოდა ძლიერი ტკივილი, რადგან ვიცოდით, რომ ეს ყველაფერი რამდენიმე საათში, რამდენიმე დღეში დამთავრდებოდა და სიკვდილის გადამხმარი პეიზაჟებით შეიცვლებოდა. ეს გრძნობა, რომელიც ბედნიერების, ტკივილის, მელანქოლიის, სევდის, მონატრებისა და უიმედობის უცნაური ნარევი იყო, ყოველი ჯარისკაცისთვის ჩვეულებრივი იყო დასვენებისას.

      ვახშმის შემდეგ, რამდენიმე ამხანაგთან ერთად, სოფლის ფარგლებს გარეთ გავედი. ბევრს არ ვლაპარაკობდით; პირველად, კვირების განმავლობაში სრულიად კმაყოფილები ვიყავით და მზის დამრეც სხივებს ვეფიცხებოდით, რომლებიც სახეში გვანათებდნენ. ბოლოს ფაბრიკის პატარა, უბადრუკ ყშენობასთან აღმოვჩნდით, რომელიც დიდი შემოღობილი ნაკვეთის შუაგულში იდგა. მის გარშემო საგუშაგოები იყო განთავსებული. ეზო ტყვეებით იყო სავსე, რომლებიც გერმანიაში გაგზავნას ელოდებოდნენ.

      გუშაგებმა უპრობლემოდ შეგვიშვეს და შეგვეძლო, იქაურობა დაგვეთვალიერებინა. იქ რამდენიმე ასეული ფრანგი იყო, რომლებიც ისხდნენ ან იწვნენ, ეწეოდნენ, საუბრობდნენ ან თვლემდნენ. თითქოს თვალები ამეხილა. აქამდე მხოლოდ მწირი, ზედაპირული, ცალკეული, წარმოსახვითი წარმოდგენა მქონდა იმ ადამიანების შესახებ, რომლებიც მტრის სანგრებში იყვნენ. მაგალითად, ჩაფხუტი, რომელიც ერთი წამით ბრუსტვერის ზედაპირზე ამოიწეოდა ხოლმე, ან ხელი, რომელიც რაღაცას ისროდა და ისევ უჩინარდებოდა, ან მონაცრისფრო-მოლურჯო ქსოვილის პატარა ნაწილი, ფიგურა, რომელიც ჰაერში გაიელვებდა - თითქმის აბსტრაქტული საგნები, ავტომატური ცეცხლის, ხელყუმბარებისა და მავთულხლართების უკან ჩასაფრებულები.

      აქ პირველად ვნახე ტყვეები, ბევრი ტყვე, რომლებიც ისხდნენ, იწვნენ, ეწეოდნენ - ფრანგები იარაღის გარეშე.

      უეცრად თითქოს შოკში ჩავვარდი. მერე კი საკუთარ თავზე გამეცინა. განმაცვიფრა უბრალოდ აზრმა, რომ ისინი ისეთივე ადამიანები იყვნენ, როგორიც ჩვენ. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩებოდა, ღმერთმა იცის, საკმაოდ უცნაურ ფაქტად, რომ ეს აზრი ადრე არასდროს მომსვლია თავში. ფრანგები? ისინი ხომ მტრები იყვნენ, რომლებიც უნდა მოგეკლა, რადგან მათ გერმანიის განადგურება უნდოდათ. მაგრამ აგვისტოს იმ საღამოს ჩემთვის საზარელ საიდუმლოს აეხადა ფარდა - იარაღის მაგიური ძალის საიდუმლოს. იარაღი ცვლის ადამიანებს. ისინი ხომ უწყინარი ადამიანები არიან - ფაბრიკის მუშები, დამხმარეები, ბიზნესმენები, სკოლის მოსწავლე ბიჭები, რომლებიც ასე ჩუმად ისხდნენ, ბედს შეგუებულნი. იარაღი რომ მიგეცათ, იმ წამს მტრებად იქცეოდნენ.

      ისინი მხოლოდ იარაღის მიღების შემდეგ გახდნენ მტრები. აი, ამან დამაფიქრა, თუმცა ვიცოდი, ჩემი ლოგიკა შეიძლება მთლად სწორი არ იყო, მაგრამ იმ გაურკვეველ აზრს ვყავდი შეპყრობილი, რომ სწორედ იარაღმა მოგვახვია თავს ომი. მსოფლიოში იმდენი იარაღი დაგროვდა, რომ ბოლოს ადამიანებზე გაბატონდა და ისინი ერთმანეთის მტრებად აქცია.

      მოგვიანებით, ფლანდრიაში ყოფნისას, იმავე სიტუაციას შევესწარი. ბრძოლის მიმდინარეობისას, რომელშიც დიდი რაოდენობის ტექნიკა იყო ჩართული, ადამიანების იქ ყოფნას, პრაქტიკულად, არანაირი სარგებელი აღარ მოჰქონდა. ერთმანეთს გავეშებული ტექნიკა ეომებოდა. ადამიანს ისეთი გრძნობა გიჩნდებოდა, რომ მაშინაც კი, თუ ცოცხალი აღარავინ დარჩებოდა, იარაღები თვითონ განაგრძობდნენ ომს სამყაროს სრულ განადგურებამდე.

      მაგრამ აქ, ფაბრიკის ეზოში, მხოლოდ ჩვენნაირ ადამიანებს ვხედავდი. პირველად გავიაზრე, რომ ადამიანების წინააღმდეგ ვიბრძოდი. ადამიანებისა, რომლებიც ჩვენსავით ხმამაღალი სიტყვებითა და იარაღით მოაჯადოეს; ადამიანებისა, რომლებსაც ცოლები და შვილები, მშობლები ჰყავდათ, პროფესია ჰქონდათ. როგორც მე გამინათდა გონება მათი მეშვეობით, შესაძლოა, ისინიც გამოფხიზლდებიან, ირგვლივ მიმოიხედავენ და იკითხავენ: "ძმებო, რას ვაკეთებთ? რას ჰგავს ეს?"

      რამდენიმე კვირის შემდეგ ისევ შედარებით მშვიდ მონაკვეთზე გადაგვისროლეს. ფრანგების წინა ხაზი საკმაოდ ახლოს იყო ჩვენთან, მაგრამ ჩვენი პოზიციები კარგად იყო გამაგრებული, საერთოდ კი, ვიტყოდი, რომ აქ განსაკუთრებული თითქმის არაფერი ხდებოდა. ყოველ დილით, ზუსტად შვიდ საათზე ორივე მხარის არტილერია ერთმანეთს რამდენიმე გასროლით ესალმებოდა. შუადღისას კიდევ მოკლე სალუტს უშვებდნენ, საღამოსთვის კი, ჩვეულებრივ, რამდენიმე გასროლა ისმოდა ხოლმე. ჩვენი ბომბსაფრების წინ მზის აბაზანებს ვიღებდით და ღამით, დაძინების წინ, ჩექმების გახდასაც კი ვბედავდით.

      ერთ დღეს, უეცრად, ნეიტრალური ზონის მეორე მხარეს ბრუსტვერის თავზე აბრა გამოჩნდა წარწერით: Attention! ადვილი წარმოსადგენია, როგორი განცვიფრებულები შევაშტერდებოდით მას. ბოლოს ის დასკვნა გამოვიტანეთ, რომ მათ მხოლოდ ჩვენი გაფრთხილება უნდოდათ. ალბათ, ჩვეულებრივი პროგრამისგან განსხვავებით, განსაკუთრებული საარტილერიო შეტევა იყო მოსალოდნელი. მოვემზადეთ, რომ პირველივე გასროლისას ჩვენს ბომბსაფრებში გავმქრალიყავით.

      მაგრამ სიტუაცია ისევ მშვიდი იყო. აბრა გაქრა. რამდენიმე წამის შემდეგ ზევით ნიჩაბმა ამოიწია, რომელზეც სიგარეტის დიდი კოლოფი იყო მიმაგრებული. ერთ-ერთმა ჩვენმა ამხანაგმა, რომელსაც ცოტათი ესმოდა ფრანგული, ტოპოგრაფიული რუკის პლანშეტს უკანა მხარეს ფეხსაცმლის საცხით მიაწერა სიტყვა "Compris!" პლანშეტი მაღლა ავწიეთ. მეორე მხარეს სიგარეტისკოლოფიანი ნიჩბის აქეთ-იქით ქნევა დაიწყეს. პასუხად ჩვენ პლანშეტი დავაქნიეთ. ამის შემდეგ თეთრი ქსოვილი ააფრიალეს.

      უფროს ეფრეიტორ ბიულერს, რომელიც იმ დროს ტილებს იშორებდა, სასწრაფოდ ავაცალეთ მუხლებიდან პერანგი და პასუხად ავაფრიალეთ.

      ცოტა ხნის შემდეგ მეორე მხარეს ისევ ამოსწიეს თეთრი ქსოვილი, შემდეგ ჩაფხუტი გამოჩნდა. უფრო ძლიერად დავაქნიეთ ჩვენი პერანგი და ტილები აქეთ-იქით მიმოვფანტეთ.

      ბოლოს ხელი გამოჩნდა ზევით აწეული პაკეტით. შემდეგ კი მავთულხლართში ნელა გამოძვრა კაცი, ხელებსა და მუხლებზე მოხოხავდა ჩვენკენ, დროდადრო ცხვირსახოცს გვიქნევდა და აღელვებული იცინოდა. ნეიტრალური ზონის დაახლოებით შუაში შეჩერდა და პაკეტი ძირს დადო. რამდენჯერმე მიგვითითა მასზე, იცინოდა, თავს აქნევდა, მერე კი უკან გახოხდა.

      ამ სანახაობამ უჩვეულოდ აგვაღელვა. თითქმის ბავშვურმა გრძნობამ აგვიტაცა, გაგვეკეთებინა რაღაც აკრძალული, ვინმე გაგვემასხარავებინა. რა თქმა უნდა, ამას ემატებოდა ძლიერი სურვილი, ხელში ჩაგვეგდო ჩვენ წინ დადებული კარგი რაღაცები. მსუბუქად დაგვიარა თავისუფლების, სიკვდილის მთელ მექანიზმზე ტრიუმფის სიომ. იგივე გრძნობა მქონდა მაშინაც, როცა ტყვეებს შორის ვიყავი, და ჩემს გონებაში შემოიჭრა რაღაც ადამიანური, რომელმაც დაამარცხა წარმოდგენა "მტრის" შესახებ. მინდოდა, ამ ტრიუმფში ჩემი წვლილი შემეტანა.

      სასწრაფოდ მოვძებნეთ რამდენიმე საჩუქარი, სრულიად უბადრუკი ნივთები, რადგან ჩვენ ბევრად ნაკლები სასაჩუქრე რაღაცები გვქონდა, ვიდრე ჩვენს ამხანაგებს ფრონტის მეორე მხარეს. შემდეგ პერანგით კვლავ მივეცით სიგნალი და მაშინვე მივიღეთ პასუხი. ნელა წამოვიწიე, თავი და მხრები უკვე ბომბსაფრის ზემოთ მქონდა. ნამდვილად საშინელი წუთი იყო, ბრუსტვერის თავზე ასე დაუცველი, სამიზნესავით რომ ვიდექი.

      შემდეგ პირდაპირ გავხოხდი. ახლა კი აზრები სრულიად შემეცვალა, თითქოს უკან გადაახვიესო. ამ უცნაურმა სიტუაციამ დამატყვევა. ვგრძნობდი, როგორ იზრდებოდა ჩემში სიხარულის ძლიერი გრძნობა, თითქოს გადმოსვლას აპირებსო. ბედნიერი, სიცილით მარჯვედ მივრბოდი ოთხზე. და განვიცადე მშვიდობის საუცხოო წამი - ცალკეული ადამიანის, პირადი მშვიდობისა, მშვიდობისა მთელ სამყაროში, მხოლოდ ჩემთვის დამყარებული მშვიდობისა.

      ჩვენი ნივთები დავაწყვე, სხვები ავიღე და უკან გავხოხდი. და იმ წამს დაიმსხვრა მშვიდობის შეგრძნება. ისევ ცხადად ვგრძნობდი, თუ როგორ იყო ასობით ავტომატის ლულა ჩემი ზურგისკენ მომართული. საშინელმა შიშმა შემიპყრო, ოფლი წურწურით ჩამომდიოდა შუბლზე. თუმცა სანგარს მშვიდობით მივაღწიე და სუნთქვაშეკრული დავწექი.

      მეორე დღეს უკვე საკმაოდ მივეჩვიეთ სიტუაციას, თანდათანობით კი საქმე გავამარტივეთ. ერთმანეთის შემდეგ კი არ გავდიოდით, არამედ ორივე მხრიდან ერთდროულად ვძვრებოდით ხოლმე სანგრებიდან. აშვებული ძაღლებივით მივხოხავდით ერთმანეთის შესახვედრად და საჩუქრებს ვცვლიდით.

      როდესაც ერთმანეთს პირველად შევხედეთ სახეში, მხოლოდ მორიდებულად გავიღიმეთ. ის ამხანაგი ჩემსავით ახალგაზრდა ბიჭი იყო, ასე ოცი წლისა. სახეზე ეტყობოდა, როგორ მოსწონდა ეს წამოწყება. Bonjour, camerade!, მითხრა მან. ისე გავოგნდი, რომ ვუპასუხე Bonjour, bonjour, ორჯერ, სამჯერ გავიმეორე იგივე, თავი დავუქნიე და სწრაფად შემოვბრუნდი.

      შეხვედრისათვის განსაზღვრული დრო გვქონდა დათქმული. წინასწარ სიგნალის მიცემა აღარ გვჭირდებდა, რადგან ორივე მხარე ვიცავდით ამ დაუწერელ სამშვიდობო ხელშეკრულებას. ერთი საათის შემდეგ კი ჩვეულებრივ ისევ ვესროდით ერთმანეთს. ერთხელ იმ ამხანაგმა ჭოჭმანით გამომიწოდა ხელი და ერთმანეთს ხელი ჩამოვართვით. ეს ისეთი უცნაური იყო!

      იმ დროს ფრონტის სხვა მონაკვეთებზეც ხდებოდა მსგავსი შემთხვევები. შტაბის ხელმძღვანელობასაც მიუვიდა ხმები ამის შესახებ და ბრძანება გამოსცეს, რომლის მიხედვითაც, მსგავსი რამ კატეგორიულად იკრძალებოდა, რადგან, ზოგიერთ შემთხვევაში ამან ყოველდღიურ საომარ მოქმედებებზე მოახდინა გავლენა. თუმცა ეს ჩვენ ხელს არ გვიშლიდა.

      ერთ დღეს ფრონტზე მაიორი ჩამოვიდა და პირადად ჩაგვიტარა ლექცია. ძალიან მონდომებული და ენერგიული იყო და გვითხრა, რომ საღამომდე ფრონტზე დარჩენას აპირებდა. საუბედუროდ, იმ ადგილთან ახლოს დაბინავდა, საიდანაც გავდიოდით, და იარაღიც კი მოითხოვა. ძალიან ახალგაზრდა მაიორი იყო, საგმირო საქმეებისთვის მოწოდებული.

      არ ვიცოდით, რა გვექნა. იმის შესაძლებლობა არ იყო, რომ ჩვენი იქაური ამხანაგებისათვის ნიშანი მიგვეცა. გარდა ამისა, ვფიქრობდით, რომ მტერთან საქმის დაჭერის გამო ადგილზე დაგვხვრეტდნენ. ჩემი საათის წუთების ისარი ნელა მოძრაობდა წინ. არაფერი ხდებოდა და საქმეს თითქოს ისეთი პირი უჩანდა, რომ ყველაფერი მშვიდობიანად დასრულდებოდა.

      ცხადია, მაიორმა მხოლოდ ზოგადად იცოდა ფრონტის გასწვრივ დაძმობილების შესახებ. კონკრეტულად კი არ ეცოდინებოდა იმის შესახებ, რასაც აქ ვაკეთებდით. ნამდვილად არ გაგვიმართლა, რომ სწორედ ახლა გამოუშვეს აქ და ეს დავალება მისცეს.

      ვფიქრობდი, ხომ არ მეთქვა მისთვის: "ხუთ წუთში იქითა მხრიდან ვიღაც გამოვა. არ უნდა ვესროლოთ. ის ჩვენ გვენდობა". მაგრამ ვერ გავბედე. აზრიც არ ექნებოდა. ასე რომ მოვქცეულიყავი, მაიორი შეიძლება ზუსტად ამ ადგილას დარჩენილიყო და დაეცადა. ასე კი შანსი მაინც იყო, რომ აქედან წავიდოდა. გარდა ამისა, ბიულერმა ჩამჩურჩულა, რომ ბრუსტვერის უკან გახოხდა და ავტომატით ანიშნა, სროლისას "ააცილა" (ასე ტირში მიანიშნებენ იმაზე, რომ ვერ მოარტყეს). იქითა მხრიდანაც ნიშანი მოუციათ. თითქოს მიმხვდარან, რომ გამოსვლა არ შეიძლებოდა.

      საბედნიეროდ, მოღრუბლული დღე იყო. ცოტა წვიმდა და უკვე ჩამობნელდა. ჩვენი შეხვედრისთვის დათქმული დროიდან თხუთმეტი წუთი იყო გასული. ნელ-ნელა ამოვისუნთქეთ. უცებ მზერა გამიშტერდა. ენა დამიმძიმდა, წამოყვირება მინდოდა და არ შემეძლო. შეძრწუნებისგან გაშეშებული ვხედავდი, როგორ გამოჩნდა ნელა ხელი, შემდეგ კი სხეული, ბიულერი ბრუსტვერის გასწვრივ დარბოდა და სასოწარკვეთილი ცდილობდა გამაფრთხილებელი ნიშნის მიცემას. მაგრამ მეტისმეტად გვიან იყო. მაიორმა უკვე გაისროლა. გაისმა სუსტი ხმით წამოყვირება და სხეული უკან ჩაეშვა.

      ერთი წამით სამარისებური სიჩუმე ჩამოვარდა. შემდეგ ღრიალი გავიგეთ და ძლიერი ცეცხლი ატყდა.

      - ისვრიან! თავს გვესხმიან! - იყვირა მაიორმა.

      პასუხად ჩვენც გავხსენით ცეცხლი. გიჟებივით ვტენიდით ავტომატებს და ვისროდით, ვტენიდით და ვისროდით, მხოლოდ იმიტომ, რომ ეს საშინელი წუთები გადაგვეგორებინა. მთელი ფრონტი ამოძრავდა, ქვემეხებიც ჩართეს და ასე გაგრძელდა მთელი ღამე. დილისთვის თორმეტი კაცი დავკარგეთ, მათ შორის მაიორი და ბიულერი.

      ამის შემდეგ საბრძოლო მოქმედებები წესდების შესაბამისად განახლდა. სიგარეტებს აღარ ვგზავნიდით აქეთ-იქით. დანაკარგის რაოდენობაც გაიზარდა. მას შემდეგ ბევრი რამ გადამხდა. ბევრი ჯარისკაცის სიკვდილი ვნახე. მეც არაერთი მოვკალი. სასტიკი და გულქვა გავხდი. წლები გავიდა, მაგრამ მთელი ეს პერიოდი ვერ ვბედავდი, გამეხსენებინა სუსტი ხმით წამოყვირება წვიმაში.

ერიხ მარია რემარკი