← დასაწყისი

მაისი.
   ამ სამი თვის წინათ ანუას ციხე-დარბაზისათვის ბურჯებიანი კარადა შემიკვეთეს. სანამ მუშაობას შევუდგებოდი, გადავწყვიტე კიდევ ერთხელ დამეთვალიერებინა სახლი, ოთახი და ადგილი. ლამაზი ავეჯი ხილივითაა, ხეზე უნდა მოწყვიტო; როგორიცაა ხეხილი, ისეთია მისი ხილი. ვერ წარმომიდგენია მშვენიერება, რომელიც აქაც არის, იქაც დადის, ყველას უღიმის, ყველას უცინის და ვით კახპა-როსკიპი პატივს იმას სცემს, ვინც რომ მეტს მისცემს. ასეთი ტურფა გზაჯვარედინების ვენერაა. ხელოვნება ჩვენთვის მშობლიური რამ არის, ოჯახის გენიაა, მეგობარია, ამხანაგია. ის ჩვენზე უკეთ გამოხატავს ჩვენს გრძნობებს; ხელოვნება ერთია, ჩვენი ოჯახის ღმერთია, რომ გაიცნო, მის ბინას უნდა ეწვიო. ღმერთი შექმნილია ადამიანებისათვის, ხელოვნების ქმნილება კი იმ გარემოსათვის, რომელსაც იფერებს და აგვირგვინებს. ლამაზი ის არის, რასაც ადგილი მოიხდენს.
ასე რომ, ადგილის სანახავად გავემართე, ადგილისა, სადაც შევძლებდი ჩემი ავეჯი დამემყნო; ნახევარი დღე იქ გავატარე, სადილიც იქ გეახელით. გიყვარდეს სული, მაგრამ, სხეულიც არ დაივიწყო. ორივე დავაპურე თუ არა, იქით წავედი, საიდანაც მოვედი. შინ კარგ გუნებაზე ვბრუნდებოდი.
გზაჯვარედინს მივადექ უკვე. კარგად ვიცოდი, რომელ გზას უნდა დავდგომოდი. მაგრამ მაინც მეორეზე მეჭირა თვალი; იმაზე, რომელიც მინდვრებში ბრწყინავდა, ლამაზი, კოხტა, ყვავილებში ჩამჯდარი.
ჩემს თავს ვეუბნებოდი: „აჰ! რა კარგი იქნება, ეს ოხერტიალი, იმ მხარეში ყიალი. ეშმაკსაც წაუღია ეს შარაგზა, დღე გრძელი და კარგია, მეგობარო, ნუ გავრბივარ აპოლონზე სწრაფად. რა მეჩქარება, ლოდინისაგან დედაბერი არ დაკარგავს ლაილაის მადას... ღმერთო დიდებულო! რა საამო სანახავია ეს პატარა, თეთრად მორთული ქლიავი! მივიდეთ მასთან. მანძილი? დიდი არაფერია, - ხუთი თუ ექვსი ნაბიჯი. ნიავი მის პატარა ბუმბულებს ჰაერში დააფრიალებს: გეგონება, თოვლი მოდისო. აუ, რამდენი მოჭიკჭიკე ჩიტია! რა ნეტარება!.. ეს ნაკადულიც დუდუნით ბალახებში რომ მისრიალებს, თითქოს კატის კნუტი ხალიჩაზე მატყლის გორგალს ეთამაშებაო... მოდი და მივყვეთ. აი, ხეების მწკრივი გზას უღობავს. ვაიმე, ვაიმე, გამოიჭერენ საბრალოს... არა, გაექცა. ნეტავ, სად გაძვრა ეგ სალახანა?.. აქ არის, აი აქ, ბებერ და თავმოჭრილ თელას დასიებულ, ნეკრესიან და დაკოჟრილ ფესვებში. ერთი ამას დამიხედეთ!.. მაინც სად ჯანდაბაში მივყევარ ამ გზას?..“
   ასეთი ბაასით ფეხდაფეხ მივდევდი ჩემს ლაზღანდარა აჩრდილს; თავს ვიკატუნებდი, თითქოს არ ვიცოდი ფარისეველმა, სად მივყავდი ამ მაცდურ ბილიკს. ჰა, კოლაჯან, რა კარგად ცრუობ. ოდისევსზე უფრო საზრიანი ხარ და თავს იკატუნებ, თავს იგდებ; შე სულძაღლო შენა, მშვენივრად იცი, სადაც მიდიხარ! ქვეშქვეშავ, მაშინაც იცოდი, როცა ანუას ციხე-დარბაზიდან გამოდიოდი. აქედან ერთი საათის სავალზე ჩვენი ყოფილი ტრფიალის, სელინას, ფერმაა. მივალთ, უეცრად თავს წავადგებით, გავაკვირვებთ... მაგრამ ვინ უფრო გაკვირვებული დარჩება, მე თუ ის? რამდენი წელია არ მინახავს! ნეტავი რა დარჩა ჩემი დედოფალას მშვენიერი სახისგან, ტურფა ლამაზმანისგან? ახლა ხომ თამამად შემიძლია პირისპირ შევეყარო, არ მეშინია, თუ თავისი გალესილი კბილებით დამიღრღნის გულს. ჩემი გული ხომ ბებერი ვაზის რქასავით გახმა. ნეტავ, კბილები თუ შერჩა? ეჰ, დედოფალავ, დედოფალავ, სიცილის დროსაც როგორ იკბინებოდნენ ეგ შენი კიჭები, როგორ აპამპულე საბრალო ბრონიონი! ბზრიალასავით ახტუნავე და ატრიალე. რა ვუყოთ, ეს თუ გართობდა, ღმერთმა შეგარგოს, ჩემო გოგონი, ღმერთო ჩემო, რა ტუტრუცანა ვიყავი.
   მაგონდება ჩემი თავი ახალგაზრდა, მთელ ამ მხარეში სახელგანთქმულ მოქანდაკე მედარ დანიოს შეგირდად რომ ვედექი. რაგვზე იდაყვებით დაყრდნობილი ვარ და პირდაღებული მეზობლის ბოსტანში ვიცქირები. იქ სალათების, მარწყვების, მწვანე კიტრების, ვარდისფერი ბოლოკებისა და ოქროსფერი ნესვების მარგებში ლამაზი და მარდი გოგონა დადის. დადის ფეხშიშველა, მკლავტიტველა, მკერდგაღეღილი, ქერა ნაწნავები აქვს, უხეში ტილოს ხალათი მკვრივ ძუძუებს ამოუბურცავს და მოკლე კაბა მუხლებამდე ძლივს სწვდება. მზისაგან დამწვარი ხელებით ორ სავსე სარწყულს მცენარეების თავზე ხრის, იმათაც პატარა ნისკარტები დაუფჩენიათ და წყალს დასწაფებია... და მეც, მოჯადოებულ კოლას, უკეთ რომ დამენახა, არც თუ ისე პატარა ხახა დამიფჩენია. მიდი-მოდის ლამაზი, ცლის სარწყულებს, მერე ისევ წყალსაცავისაკენ მიდის, ავსებს ორივეს, ლერწამივით წელში იმართება, უკან ბრუნდება, ვიწრო ბილიკებზე, დასველებულ მიწაზე ფრთხილად ადგამს თავის გრძელთითებიან ფეხებს, სიარულისას მწიფე ხენდროებსა და მარწყვებს რომ ეალერსებიან. ჭაბუკივით მრგვალი და მაგარი მუხლები აქვს. თვალებით ვჭამ. თითქოს ვერ ამჩნევს, რომ ვუყურებ და თავის ჟუჟუნა წვიმის პკურებით სულ ახლო და ახლო მოიწევს; მომიახლოვდა, თვალთ ისარი მესროლა... ვაიმე! ამ ისარმა შიგ გულში დამკოდა. ვიგრძენ, მახეში გავები. რა კარგი ნათქვამია: „რა ქალის თვალი, რა დედაზარდლი“. წამოვეგე თუ არა მის ანკესზე, ბორგვა დავიწყე... გვიანღა იყო! დავრჩი ჩემს რაგვზე მიჯაჭვული... თითქოს მივავიწყდი, ყურადღებასაც არ მაქცევს, ჩაცუცქულა და კომბოსტოს რგავს; მხოლოდ დროდადრო გადმომხედავს. თვალს შემავლებს. ამოწმებს ვერაგი ნადირი, ნადავლი ხომ არ გამექცაო. ვხედავ, როგორ იცინის, ამაოდ ვეუბნები ჩემს თავს: საბრალო ძმაკაცო, მოუსვი აქედან, ხომ ხედავ, მასხარად გიგდებს-მეთქი. მაგრამ მის სიცილზე მეც ვიკრიჭები. უთუოდ გამოთაყვანებულის სიფათი მაქვს!.. და აი უეცრად განზე გახტა: ერთ, მეორე, მესამე მარგს გადაევლო, გარბის, ხტის, იჭერს ბაბუაწვერას მფრინავ ბუსუსებს, რომლებიც ნებივრად მიცურავენ ჰაერის ტალღებზე, ხელს მიქნევს, მიყურებს და მიყვირის: - გაბმულხარ, ჩიტო, მახეში!..
    და ამის თქმაზე ღია მკერდში, ორ კოკორს შუა, ჰაერში მოცურავე ფაფუკ ნავსა დებს. მართალია, ბრიყვი ვარ, მაგრამ სატრფიალო საქმეებში არც ისე არიფი. ვეუბნები: მეც იქ ჩამდევი-მეთქი.
გაიცინა ლამაზმა, დოინჯი შემოიყარა, ფეხები გაშალა და მომახალა: - ერთი ამ მსუნაგს დამიხედეთ; დაგიდგება თვალები, შენთვის როდი მწიფდება ჩემი ქორფა ვაშლები.
    ასე გავიცანი აგვისტოს მიწურულის ერთ საღამოს დედოფალა მალხაზი, ის მებაღე ლამაზი. დედოფალას იმიტომ ეძახდნენ, რომ იმ წვრილდრუნჩა ქალბატონს ჰგავდა: გრძელი ტანი რომ ჰქონდა, პატარა თავი, პიკარდული ეშმაკუნა ცხვირი, წინ წამოწეული და ფართო პირი, რომ ეცინა და ეღრღნა გულები და კაკლები. მაგრამ ავდრის მომასწავებელი მზიანი დარის ნისლში მობანავე მისი მუქი ლურჯი თვალებიდან და დამცინავად მომღიმარე ბაგეების კუთხეებიდან, ტყის კეკლუც ფერიას რომ მიუგავდა, იშლებოდა ძაფი, რომლითაც ქერა ობობა ადამიანების ირგვლივ თავის აბლაბუდას ქსოვდა.
   ამის შემდეგ მუშაობას ვუკელი და პირდაფჩენილი რაგვზე მანამდე ვიჯექი, სანამ დუნდულოებში უსტა მედარის ჯიგრიანი პანღური სინამდვილეს არ მომაგონებდა. ზოგჯერ დედოფალაც გაბრაზებით დამიყვირებდა: - ხომ კარგად შემათვალიერე წინიდანაც, უკნიდანაც; სანახავი მეტი რა დაგრჩენია? კარგად უნდა მიცნობდე, მგონია.
მე კი თვალს ეშმაკურად ჩავუკრავდი და ვეტყოდი: - ქალი და ნესვი ძნელი შესაცნობია.
   რომ იცოდეთ, რა სიამოვნებით მოვჭრიდი ერთ ნაჭერს!.. არა, შეიძლება სხვა ხილზედაც არ მეთქვა უარი, ჭაბუკი ვიყავ, მქონდა მჩქეფარე, მდუღარე სისხლი, მგზნებარე გული, ათას ქალწულზე ვიყავ შეყვარებული; განა ეს მიყვარდა? ცხოვრებაში არის წუთები, როდესაც კაბაჩაცმული თხაც შეიძლება შეგიყვარდეს. არა, ბრონიონ, მკრეხელობ, სულ ტყუილია, რასაც ამბობ. პირველად ვინც გიყვარს, ის არის ნამდვილი საყვარელი, სანეტარო, საამური და სწორედ ის უნდა გიყვარდეს კუბოს კარამდე. ჩვენი წყურვილის მოსაკლავად გაუჩენია მნათობებს და უთუოდ მუდამჟამს იმიტომ მწყურია, რომ ის არ დამილევია. და ალბათ მთელი სიცოცხლე მეწყურება.
   როგორ ვიყავით შეხმატკბილებული! ერთმანეთის თრევაში ვაღამებდით და ვათენებდით. ორივეს კარგად გვქონდა გალესილი ენა. ლანძღვა-გინებით მამკობდა, არც მე ვრჩებოდი ვალში. ერთმანეთს თვალებით ვჭამდით და კბილი საკბენად გვქონდა გამზადებული. ხან ავი სიტყვის შემდეგ, უფრო გულიანად რომ ეცინა, მიწაზე დაეშვებოდა, კრუხივით ჩაცუცქდებოდა, თითქოს თალგამების და ხახვის გამოჩეკა უნდაო.
საღამოთი ჩვენს ღობესთან სამუსაიფოდ მოდიოდა, მაგინებდა. ერთ დღეს გაბედულად თვალში თვალი გამიყარა, ჩემ გულში სუსტ ადგილს ეძებდა, სურდა მისი აკვნესება. ეხლაც ვხედავ ხელებაწეულს; ალუბლის წითელი ნაყოფით დახუნძლულ ტოტს თავისკენ ეწევა, ქერა თმებს ტოტი ყვავილწნულად ეხვევა, კისერდაგრძელებული ნაყოფს ტოტზევე კენკავს, კურკებს კი ხეზევე ტოვებს. სურათი წუთიერი, მარადიული და მშვენიერია, ეს სიჭაბუკეა, ციურ ცურებს დაწაფებული გაუმაძღარი ჭაბუკი! მერე ავეჯის პანოებზე რამდენჯერ ამომიკვეთავს აყვავებულ თელას ქვეშ მისი მშვენიერი მკლავების, კისრის, ძუძუების, გაუმაძღარი პირის და უკან გადახრილი თავის მოხატულობა... ვერ მოვითმინე, კედელზე გადავიხარე, ტოტი გამოვგლიჯე, ტოტი, რომელიც ხელში ეჭირა, ვწვდი პირით და სველ კურკებს ხარბად დავუწყე წუწნა.
კვირაობით სეირნობაზე ან ბოჟის მარანთან ვხვდებოდით ერთმანეთს. ერთად ვცეკვავდით; ლარტყასავით მოქნილი და კოხტა ვიყავი. სიყვარული ფრთებს მასხამდა, ამბობენ, ტრფობა ვირსაც ააცეკვებსო. ვცეკვავდით, მაგრამ კინკლაობას ერთი წუთითაც არ ვწყვეტდით... ღმერთო! რა ჭირვეული რამ იყო! რა არ უთქვამს ჩემს დაღრანჯულ გრძელ ცხვირზე, დაფჩენილ დიდ პირზე; შიგ ნამცხვრის გამოცხობა შეიძლებაო. გამუდმებით დასცინოდა ჩემს მეჯღანის წვერსა და სიფათს, რომელიც, თუ ჩვენს მოძღვარს დავუჯერებთ, ჩემი გამჩენი უფლის ნაღდი ასლია (რამდენს ვიცინებთ, ერთმანეთს რომ შევხვდებით). ერთი წუთითაც არ მაძლევდა მოსვენებას. არც მე ვიყავი ენაბლუ ან ცალხელა...
რაც უფრო გრძელდებოდა ეს თამაში, ცეცხლი მით უფრო გვედებოდა... კოლაჯან, უსტა მედარ ლანიოს რთველი თუ გახსოვს! დედოფალაც მოეწვიათ. კვლებში ერთმანეთის გვერდით ვიყავით დახრილი. თავებით თითქმის ვეხებოდით ერთმანეთს. ზოგჯერ, კრეფის დროს, ჩემი ხელი შეცდომით მის კანჭს ან დუმას ხვდებოდა, მაშინვე სახე წამოენთებოდა, ნორჩი ფაშატივით ტლინკებს მესროდა ან ყურძნის წვენით მითხუპნიდა ცხვირს, მე კი შავი მტევნით ვუსრესდი მზით დამწვარ ოქროსფერ ყელს... თავს ალქაჯივით იცავდა. ბევრი ვუარე, ბევრი ვდიე, მაგრამ ვერ იქნა და ვერ გამოვიჭირე. ერთმანეთს ვუთვალთვალებდით. ის ცეცხლს აღვივებდა, ენას მიყოფდა და მიყურებდა, როგორ ვიწვოდი.
- ვერ გამომიჭერ, კოლა...
მე კი იმ ჩასუქებულ კატას ვემსგავსებოდი, ღობეზე რომ მოიკალათებს, თვალებს მილულავს, მალულად უჭვრეტს მოცეკვავე წრუწუნას და წინდაწინ ილოკავს ტუჩებს: - იცინე, იცინე, ვნახოთ ბოლოს ვინ გაიცინებს.
   და აი, ერთხელ, ნაშუადღევს (ეს იყო იმავე თვეს), მაისის მიწურულს (მაგრამ უფრო ცხელოდა, ვიდრე დღეს), როცა სულშემხუთავი პაპანაქება იდგა, თეთრი ცა თონის პირივით თავის მგზნებარე ალმურში გვხვევდა. და ამ ბუდეში უკვე ერთი კვირა ჩასაფრებული გრიგალი კრუხივით თავის კვერცხებს ამაოდ აჯდა. ადამიანი სიცხისაგან დნებოდა; სველი იყო შალაშინი, ხელზე მეწებებოდა ბურღი და აღარ მესმოდა დედოფალას ხმა, წეღან რომ მღეროდა. თვალებით ძებნა დავუწყე, ბაღში არავინ იყო... უეცრად კარვის ჩრდილში ჩამომჯდარი დავინახე, პირი დაეღო, თავი გადაეხარა და კარის ზღურბლზე მიწოლილს ეძინა... ერთი ხელი სარწყულზე ჩამოედო. ძილს ერთბაშად მოეცელა. ჩემს წინ იყო, ვით დანაე მცხუნვარე ცის ქვეშ, ტანაყრილი, ნახევრად შიშველი და მიბნედილი, ვიფიქრე, იუპიტერი ვარ-მეთქი. ღობეს გადავევლე, გზად კომბოსტო და სალათა გავთელე, გულში ჩავიკარ, ხარბად დავკოცნე: შიშველი იყო, ცხელი და მთლად გაოფლილი, ნახევრად მძინარე და ვნებააშლილი მორჩილად მნებდებოდა. თვალმინაბული, ტუჩებით ჩემს ტუჩებს დაეძებდა. კოცნაზე კოცნით მიპასუხებდა და ... რა მოხდა, რა მომივიდა, რა ტუტუცურად მოვიქეც. ვნების ჩანჩქერი მიჩუხჩუხებდა კანქვეშ: მთვრალი ვიყავი, გულში მყავდა ჩაკრული სიყვარულს მოწყურებული სხეული; სანატრელი დავლა, მოხრაკული ტოროლა ხახაში მივარდებოდა... და მე გამოთაყვანებულმა ვერ გავბედე ამეღო. ვერ გეტყვით, რა უგუნურმა რიდმა დამიპყრო, მაგრამ ფიქრი იმისა, რომ ძილი ბოჭავდა, რომ ხელში მისი სხეული მეკავა და არა სული, რომ ჩემს ამაყ მებაღე ასულს მხოლოდ ღალატით დავეუფლებოდი, მეტად მიმძიმდა. და გავეცალე ბედნიერებას, ხელი გავუშვი, ტუჩი ტუჩს მოვაცილე, დავშალე ბორკილები რომელიც გვბოჭავდა. ეჰ! ეს ადვილი როდი იყო: მამაკაცი ცეცხლია, ქალი კი ფარტენა, ასე რომ, ორივე ვიწვოდით, ალი გვედებოდა, ვკანკალებდი და ვხვნეშოდი ისე, როგორც ის გამოთაყვანებული, რომელმაც ანტიოპე დაიმორჩილა. გავიმარჯვე, არ წავიქეცი, ესე იგი, გავიქეცი. უჰ! ცუღლუტი სიჭაბუკე!.. მაგრამ რა საამოა იმის მოგონება, რომ სულელი იყავი, როგორ აჭაბუკებს ეს გულს!..
ამ დღიდან დედოფალა ჩემთვის ნამდვილ ალქაჯად იქცა. სამას მოუსვენარ თხაზე უფრო ახირებული, ზმანებაზე უფრო ცვალებადი, ერთ დღეს შეურაცხმყოფელი ზიზღით მგესლავდა, ან თითქოს ვერ მამჩნევდა; მეორე დღეს მიბნედილი თვალებით გადმომხედავდა, მომხიბლავად გამიცინებდა, ანდა ხეს ამოფარებული მუხანათურად მუჭა მიწას მიმიზნებდა და, თუ ზურგი შექცეული მქონდა, შიგ კისერში მაყრიდა, ან კიდევ, თუ ცხვირს ავწევდი, თხლაშ, და ზედ ხორთუმზე ქლიავის კურკა მხვდებოდა. სეირნობისას კი კაკანებდა, ლიკლიკებდა, ჭიკჭიკებდა, ხან ერთს, ხან მეორეს თავს აწონებდა.
   და რომ უფრო გავემწარებინე, განიზრახა მახეში მეორე ჩემისთანა შაშვიც გაება და საამისოდ ჩემი რჩეული ძმაკაცი კირიას პინიონი აირჩია. მე და პინიონი ერთი ხელის ორი თითივით ვიყავით, ორესტისა და პილადესავით. არ ყოფილა ჩხუბი, ქორწილი თუ არიფანა, სადაც ერთი ყოფილიყო და მეორე არა, ყველგან ერთად დავდიოდით და ერთგულად ვიქნევდით ღრანჭსა თუ ხელებს. პინიონი ჯმუხი, ჩაფსკვნილი, მხარბეჭიანი, გონებამახვილი, ენაწყლიანი და მოჩხუბარი იყო. მზად იყო მოეკლა ყველა, ვინც კი აყალმაყალის ატეხვას გამიბედავდა. ჩემს გასამწარებლად სელინამ სწორედ ის აირჩია. მის გამოსაჭერად დიდი ჯაფა არ დასდგომია. ერთი-ორჯერ გაეკეკლუცა, თვალი ჩაუკრა, თავი უცოდველად მოაჩვენა, მიბნედილი მზერა ესროლა, მის წინ ცბიერად ახითხითდა... ეჩურჩულებოდა, ეპრანჭებოდა, თვალებს ნაზად ახამხამებდა, კბილებს უკრეჭდა, ტუჩებს იკბენდა, თეძოებს არხევდა, ბოლოქანქარასავით კურტუმოს აქნევდა. აბა, ერთი მითხარით, რომელი ძე ადამისა არ გაებმებოდა იმ ხრიკების ქსელში, რომელსაც ქსოვდა ეს თავგასული გველის ასული. პინიონმა, რაც გონება ჰქონდა, ისიც დაკარგა და იმ დღიდან ორივენი ჩვენს ღობეზე მოვიკალათებდით და გაოგნებული და ათრთოლებული დედოფალას ვუთვალთვალებდით. თან კრიჭაშეკრულნი ერთმანეთს თვალებს ვუბრიალებდით. ის კი ცეცხლს აღვივებდა და, რომ უფრო გავემწარებინეთ, დროდადრო ცივ წყალს გვაპკურებდა. მიუხედავად იმისა, რომ განაწყენებული ვიყავი ამ ღვართქაფზე, მაინც ვხარხარებდი. პინიონი კი ეზოში ჩლიქებს სცემდა, ბრაზისაგან ხვიხვინებდა, იგინებოდა, ილანძღებოდა, იმუქრებოდა და ბობოქრობდა. სხვისი ხუმრობა არ ესმოდა (თავის ოხუნჯობაზე კი მხოლოდ თვითონ ეცინებოდა, მაგრამ თვითონ სამის მაგივრად იცინოდა), პირიმზე კი ნეტარებდა, როგორც ბუზი თაფლზე და შარბათივით მიირთმევდა ამ სამიჯნურო ძაგებას. თუმცა პინიონი უხეშად იქცეოდა და ლამაზი, ხითხითა და ანცი გალის ასული ჩემთან უფრო ახლოს იყო, ვიდრე იმ ხვიხვინა, გაქირ, ტლინკია და კუანა ცხოველთან, მაინც სიახლის სიყვარულით, ჩემი გულის მოსაკლავად, მხოლოდ მისთვის ჰქონდა შემონახული იმედის მიმცემი გადმოხედვა და დაპირებით აღსავსე მომხიბლავი ღიმილი. მაგრამ, როცა საქმე დაპირების ასრულებაზე მიდგებოდა, ტურფა ჩემს მეგობარს პირში შესციცინებდა და დარცხვენილი დატოვებდა. რა თქმა უნდა, მეც ვიცინოდი. ბოღმამორეული პინიონი ბრაზით მომვარდებოდა. ასე ეგონა, ლამაზმანს ვპარავდი. და აი, ერთ დღეს პირდაპირ მთხოვა, გუდანაბადი აიკარ და ადგილი დამიცალეო.
ძმობილო, მეც ეს მინდოდა შენთვის მეთხოვა-მეთქი, მშვიდად ვუპასუხე.
- მაშ ერთმანეთს კისერი უნდა დავუზილოთ, - მომიგო მან.
- მეც ასე მგონია, მაგრამ, მართალი გითხრა, მეტად მეძნელება.
- ჩემზე ნაკლებად, უთუოდ. ბრონიონ, გეთაყვა, გამეცალე. გაყრაა ჩვენი წამალი. ერთ საქათმეს რად უნდა ორი მამალი.
- შენს პირს შაქარი, - ვუთხარი მე, - მაშ, გამეცალე აქედან, მზად ვარ გაგიღო კარი, რადგან ჩემია ვარია.
- როგორ თუ შენი! - იყვირა მან, - შე დოყლაპია, რეგვენო გაგრია, მაწვნისყლაპია, ტყუი, ჩემია, ჩემს მეტი იმას ვერავინ იგემებს.
ვუპასუხე: - საბრალო ძმაო, ერთი შენს სიფათს დახედე! ოვერნელო ფხალიყლაპიავ, ეს კერძი ჩემია, შენ სხვაგან ეძებე! ვერც ეს ტკბილი ბურგუნდული ნამცხვარი მოგართვი. საშენო აქ არაფერია, წადი და ფხალი მოკრიფე.
   მუქარით დავიწყეთ და მუშტიკრივზე გადავედით. მეტად ვწუხდი, რადგან ერთმანეთი გვიყვარდა.
- მისმინე, ბრონიონ, - მითხრა მან, - დამითმე ქალი, ხომ ხედავ, მე ვუნდივარ.
- აპა, პა, პა, პა, შენ კი არა, მე ვუყვარვარ.
- მაშ, თვითონ ვკითხოთ. ვისაც აირჩევს, დარჩება, მეორე კი წავა აქედან.
- ყაბულსა ვარ, დაჰკარ ხელი. მან აირჩიოს!
კი, მაგრამ, მიბრძანდით და სთხოვეთ ქალს, რომ ამოირჩიოს! მას უსაზღვროდ სიამოვნებს მოლოდინის გახანგრძლივება, შეუძლია ოცნებაში ერთიც ჰყავდეს და მეორეც, მერე კი ორივე მშრალზე დატოვოს, შამფურზე ააგოს და დადაგოს თავისი მოტრფიალენი. შეუძლებელია მისი დაჭერა. არჩევანი რომ მოვთხოვეთ კანკალით, დედოფალამ გვიპასუხა კისკისით და ხარხარით.
   სახელოსნოში დავბრუნდით. ქურთუკები გავიხადეთ.
- სხვა გზა არ არის, ერთი ჩვენგანი უნდა ჩაძაღლდეს.
ის იყო ერთმანეთს უნდა ვცემოდით, რომ პინიონმა მითხრა: - მაკოცე.
ორჯერ ჩავეკარით ერთმანეთს.
- აბა, ახლა კი დავიწყოთ.
და დაიწყო ფერხული. ერთმანეთს ჯიგრიანად ვეცით. პინიონი ისე მირტყამდა, რომ, მეგონა, თავის ქალა თვალებზე ჩამომეფხატა. მეც მუხლებით ვუბეგვავდი მუცელს. შეუბრალებელნი არიან მეგობრები, თუკი ერთმანეთს გადაემტერნენ. წამიც და ორივე სისხლში ვცურავდით. ძველ ბურგუნდულ ღვინოსავით მოჩუხჩუხებდა წითელი ნაკადულები ჩვენი ცხვირებიდან. ვერ გეტყვით, რით დასრულდებოდა ყოველივე ეს, ან ვინ ვის მოუგრეხდა კისერს, რომ, ჩვენდა საბედნიეროდ, აღელვებულ მეზობლებსა და უსტა მედარ ლანიოს, რომელიც სწორედ ამ დროს დაბრუნდა სახლში, არ გავეზავებინეთ. ადვილი საქმე როდი იყო, ნაგაზებივით ვუღრენდით ერთმანეთს. ერთი-ორჯერ სახრეც გადმოგვიჭირეს, ერთმანეთისთვის ხელი რომ შეგვეშვა. უსტა მედარი ძალზე გაბრაზდა, შოლტი გადმოგვიჭირა, გაგვწკეპლა, სილაც არ დაგვაკლო და მერე ლაზათიანად შეგვახურა. ბურგუნდელი ცემა-ტყეპის შემდეგ მოდის ჭკუაზე. ნაცემ-ნაგვემი ფილოსოფი ხდები, უფრო ადვილად გესმის გონიერი სიტყვა. ერთმანეთს რომ ვუყურებდით, სირცხვილი გვწვავდა; სწორედ ამ დროს შემოძვრა მესამე ბაცაცა.
   ეს გასიებული მეწისქვილე, გაპარსული, წითური, მრგვალი ღორისთავი ჟან-ჟიფლარი გახლდათ, პატარა ჩაცვენილი თვალები და დაბერილი ლოყები ჰქონდა, ასე გეგონებოდათ, ბუკს უკრავსო.
- რა ყვინჩილებივით დარევიხართ ერთმანეთს! - ხარხარით თქვა მან. - ბევრს კი მოიგებთ, როცა მაგ ვარიისათვის ერთმანეთს დააგლეჯთ ბუმბულსა და ბიბილოს! დოყლაპიებო! ნუთუ ვერ ხვდებით, რა ნეტარებით იფხორება, როდესაც თქვენ იბღვირებით და ერთმანეთსა ჭამთ. რა თქმა უნდა, ყოველ დედალს უხარია კალთაზე გამოიბას შეყვარებული ხროვა, რომელიც მის ტყავს შებღავის... გინდათ, გონიერი რჩევა მოგცეთ? მუქთად ვიძლევი. შერიგდით. ქალს ქედმაღლურად გასცილდით, ხომ ხედავთ, დაგცინით. ზურგი აქციეთ, ორივენი წადით. დაღონდება, მოენატრებით, თავის გრძნობებში გაერკვევა და მაშინ ვნახოთ, რომელს აგირჩევთ. აბა, მოუსვით, ჩქარა! ნუ აყოვნებთ! უცბად გადავჭრათ, მხნედ! ხალხნო კეთილნო, დამიჯერეთ! და სანამ თქვენ საფრანგეთის შარაგზებზე გაცვეთდეთ თქვენს მტვრიან წაღებს, მე აქ დავრჩები, რომ გემსახუროთ. მზეთუნახავს მე ვუთვალთვალებ, გაცნობებთ, ვით იწუწუნებს და როდესაც ერთს აირჩევს, მეორეს კი დაიწუნებს, გამარჯვებულს შევატყობინებ. დამარცხებული წავიდეს და სახრჩობელა ეძებოს... მოდით, ამით გავათავოთ, წავიდეთ და დავლიოთ! გადაკრავ, დალევ, დაახრჩობ ხსოვნას, წყურვილსა და სიყვარულს.
   დარდი ისე კარგად ჩავახრჩვეთ (ქვევრებივით დავლიეთ), რომ იმავე საღამოს, სამიკიტნოდან გამოსვლისთანავე, ავიკარით გუდა-ნაბადი, ხელში კომბალი ავიღეთ და კეთილი ჟიფლარის მადლიერი ორი სულელი უმთვარო ღამით თავმომწონედ გზას გავუდექით. ჟიფლარი კი სიამოვნებისგან იბერებოდა, ღორივით გასიებული სახე გაბადროდა და მსუქან ქუთუთოებქვეშ პატარა თვალები უციმციმებდა.
მეორე დილით უკვე ისე აღარ მოგვწონდა თავი, მაგრამ ამაში არ ვტყდებოდით, იხტიბარსაც არ ვიტეხდით; ვფიქრობდით, თავს ვიმტვრევდით, არ გვესმოდა ეს სამხედრო მანევრი: ციხე-სიმაგრე უნდა აგვეღო და ჩვენ კი თავაწყვეტილი გავრბოდით. რაც უფრო მაღლა ადიოდა მზე ცის კამარაზე, მით უფრო ვგრძნობდით ჩვენს სისულელეს. საღამო ხანს ერთმანეთს უკვე თვალთვალი დავუწყეთ. მართალია, გარეგნულად არაფერს ვიმჩნევდით და უდარდელად ვსაუბრობდით დარსა და ავდარზე, მაგრამ გულში ვფიქრობდით: „მეგობარო, რა კარგად ჭიკჭიკებ! ვხედავ, გაპარვა გინდა, მაგრამ ვერ მოგართვი, თვალს ვერ ამიხვევ, თავზე მეტად მიყვარხარ, ძმობილო, მარტო როგორ დაგტოვო. თუ სადმე წაბრძანდები (ვიცი, ვიცი, გაიძვერავ), მეც ფეხდაფეხ მოგყვები“.
   რა ხერხს არ მივმართეთ, ერთმანეთს რომ გავპარვოდით (უკვე საშარდავადაც ერთად დავდიოდით), ღამით ვხვრინავდით, თავს ვამძინარებდით, მაგრამ ჩალაზე დაყრილებს რწყილები და სიყვარული გვჭამდა; ბოლოს, პინიონმა ვერ მოითმინა, წამოხტა და იყვირა: - ჯანაბა და დოზანა, ვიწვი, დავიდაგე, მეტი არ შემიძლია! ვბრუნდები.
- დავბრუნდეთ. - ვუთხარი მე.
   გზას მთელი დღე მოვუნდით. მზე ჩადიოდა და დაღამებამდე მარშეს ტყეს შევაფარეთ თავი. არ გვინდოდა, ჩვენი დაბრუნება გაეგოთ. მასხრად აგვიგდებდნენ. თანაც გვსურდა მოულოდნელად წავდგომოდით მოწყენილ, თვალცრემლიან, მიტოვებულ, თავის თავის მოსაყვედურე დედოფალას: „ვაი, ვაი, საყვარელო, რად წახვედი, რად დამტოვე?“
ეჭვი არ გვეპარებოდა, რომ თითებს იკვნეტდა და იმდუღრებოდა, მაგრამ ვინ იყო საყვარელი? ორივენი ვამბობდით: - მე!
   და აი, მის ბაღს ჩუმად მივუახლოვდით (გული უცნაურად გვეკუმშებოდა) და მთვარის შუქით განათებული ღია ფანჯრის ქვეშ, ვაშლის ტოტზე დავინახეთ... იცით რა? ვაშლი? არა... მეწისქვილის გაფქვილული ქუდი!... გიამბოთ დანარჩენიც? ძალიან გაიხარებთ, მეგობრებო. ცუღლუტებო, კარგად ვხედავ, სახე გინათდებათ. კაცს ისე არაფერი ახარებს, როგორც მეზობლის უბედურება. რქოსნებს მუდამ უხარიათ სათვისტომოს გამრავლება...
   კირიასი გაქანდა, ირემივით გადახტა (ირმის რქები ხომ ჰქონდა), ნაყოფდაფქვილულ ვაშლის ხესთან მიიჭრა, კედელზე აცოცდა და ოთახში შეიჭრა. გაისმა ყვირილი და წკავწკავი, ხბოს ბღავილი, გინება...
- ჯანაბა და დოზანა, არამზადავ, ღვთის რისხვა! მიშველეთ, მკლავენ! რქოსანო, წუპაკო, წუწკო, კახპა, ჩათლახო, ორპირო, ბაყაყო, მუტრუკო, ყურებს დაგაჭრი, შიგანს დაგაყრევინებ, აგიჭრელებ დუნდულებს, ჰა, მიირთვი, ოყნის თავო!...
   ატყდა ცემა-ტყეპა, ტყაპატყუპი... ტყლაშ! ტყლუშ! თხლაშ! თხლუშ! ჭურჭელი დაიმსხვრა. მიწაზე გორაობენ, ისმის ქალის წივილი, უნამუსოთა ბღავილი... ამ ჯოჯოხეთურ მუსიკაზე (შენ დაუკარ!), რა გასაკვირია, მთელი უბანი ფეხზე დადგა.
   მეც არ დავაყოვნე, ისიც კმაროდა, რაც ვიხილე, და საიდანაც მოვედი, იქით გავეშურე, ცალი თვალით ვიცინოდი, მეორეთი კი ვტიროდი, ყურებჩამოყრილი, ცხვირაწეული მივდიოდი და ჩემს თავს ვეუბნებოდი: - ხომ ხედავ, ჩემო კოლა, კარგად გადარჩი, მე და ჩემმა ღმერთმა!
გულის სიღრმეში კი წუხდა კოლა, რომ არ გაება ამ მახეში. ბაქიობდა, ხუმრობდა, აჯავრებდა ხან ერთს, ხან მეორეს, დასცინოდა მეწისქვილეს, მზეთუნახავს და ვირს. სული კი წუხდა, გოდებდა და ტიროდა.
- იფ, რა კარგია! გული მიწუხს! ვაიმე! მოვკვდები სიცილისაგან... არა, ტირილისაგან. ცოტა კიდევ და თვალთმაქცი ამკიდებდა ქორწინების კურტანს! ნეტავ რად არ ამკიდა! ან რქები რატომ არ დამადგა! ის ხომ მეყოლებოდა. განა ცუდი საქმეა, გყავდეს შეყვარებული კურტნად აკიდებული!.. დალილა! დალილა, ტრადერიდერა.
   ორი კვირა ორ ცეცხლშუა ვიყავი: არ ვიცოდი, მეტირა თუ მეცინა. ჩემს დაღრანჯულ სიფათზე მეწერა მთელი ანტიკური სიბრძნე. ხან მტირალა ჰერაკლიტე ვიყავი, ხან კი ხითხითა დემოკრიტე. ხალხი პირში დამცინოდა. ზოგჯერ, ჩემს გულისვარდზე რომ ვფიქრობდი, მზად ვიყავი თავი მომეკლა, მაგრამ ასეთი სურვილი ხანმოკლე იყო. საბედნიეროდ... სიყვარული საამურია, მაგრამ ღმერთმანი, ტრფობისათვის არ ღირს თავის მოკვლა. ეს ამადისებს და გალაორებს შეჰფერით! ჩვენ კი, ბურგუნდელები, რომანების გმირები როდი ვართ. ჩვენ ვცოცხლობთ, ვცხოვრობთ. როდესაც გვაჩენდნენ, არავის უკითხავს, გინდათ სიცოცხლე თუ არაო; მაგრამ რაკი გავჩნდით და მოვევლინეთ ამ ქვეყანას, დასწყევლოს ეშმაკმა, აქვე ვრჩებით, არსად გვეჩქარება, ქვეყანას ვჭირდებით... შეიძლება, ჩვენ გვჭირდება. კარგია თუ ცუდი, ეს ქვეყანა, ჩვენი ნებით არ დავტოვებთ, ძალით უნდა გაგვაბრძანონ აქედან. ქვევრს თუ თავი მოჰხადე, უნდა დასცალო კიდეც ბოლომდე. ღვინო თუ დაილია, ახალი ჩავასხათ ჩვენი მადლიანი ფერდობებიდან. ბურგუნდელ კაცს სიკვდილისათვის სად სცალია. ტყუილად ნუ ტრაბახობთ, ჩვენც ვიტანჯებით და ამ ტანჯვა-ვაებას თქვენზე ნაკლებ როდი ვართმევთ თავს. ოთხი თუ ხუთი თვე ძაღლივით ვეტანჯე, მაგრამ დრო ყველაზე მკურნალია, ცხოვრების მდინარეზე გადავყავართ და ჩვენს მწუხარებას მეორე ნაპირზე ტოვებს. ახლა ჩემს თავს ვეუბნები: ვითომც მყოლია-მეთქი ჩემი დედოფალა...
   ეჰ! დედოფალა, დედოფალა!.. სადედოფლო ქალი იყავ და ის გაბერილი ძეხვი ჟიფლარი, ფქვილის ტომარა, გოგრის სიფათი კი დაგეპატრონა. და უკვე ოცდახუთი წელია, რაც გეალერსება და გეაზიზება!.. უთუოდ გაძღა კიდეც, ასე მითხრეს, ქორწინების მეორე დღესვე მადა დაეკარგაო. ღორმუცელა მსუნაგებისთვის, მეგობარო ჩემო, გადაყლაპულ ლუკმას ეკარგება გემო. თუ ის ალიაქოთი არა, რომლის გამოც ლოგინში, არა ბოდიში, ბუდეში წაასწრეს გუგულს (ეხ! ეგ ღრიალა პინიონი), მუქთახორა ჯამილოკია თავის სქელ თითს არ გაყოფდა ვიწრო ნიშნობის ბეჭედში... ოჰ, ჰიმენ, ჰიმენე! თქმა არ უნდა, კარგად გაება! მაგრამ დედოფალას უფრო მაგრად მოხვდა. უკმაყოფილო მეწისქვილე ჯავრს იყრის მასზე. მაშ, გავიცინოთ, ბრონიონ-ჯან, (სასაცილო ბევრია) ვიცინოთ ჟიფლარზე, ლამაზზე და საკუთარ თავზე...

*

   და აი, სიცილში რომ ვიყავ, ოც ნაბიჯზე, ხეივნის მოსახვევთან (მამა ზეციერო! ნუთუ მთელი ორი საათი ვყბედობ), წითელსახურავიანი, მწვანედარაბებიანი სახლი შევნიშნე; გველივით დაკლაკნილი ვაზი თავისი მორცხვი ფოთლებით მოსავდა მის თეთრ მუცელს. ღია კარის წინ, კაკლის ჩრდილში, ქვის გეჯიდან, სადაც ანკარა წყალი მოჩუხჩუხებდა, თავდახრილი ქალი წყალს იღებდა. დავინახე და მყისვე ვიცანი (თუმცა წლების მანძილზე არ მენახა), მუხლები მომეკვეთა...
ცოტა დამაკლდა, არ გავიქეცი, მაგრამ თვალი შემასწრო, დამაცქერდა და აი, მივხვდი, რომ მანაც მიცნო... არა, არაფერი დაიტყო, მეტად ამაყი იყო; მხოლოდ თასლი დაუცურდა გეჯაში და წყნარად მითხრა: - დახე, ვაჟბატონი, რომელსაც ბევრი თავისუფალი დრო აქვს... რა გეჩქარებოდა?
- როგორ, მიცდიდი? - ვკითხე მე.
- მეტი საქმე არა მქონდა, შენზე ფიქრში ჩამოვდნი!
- ჩემსავით ყოფილხარ, - ვუთხარი, - მაგრამ მაინც მახარებს შენი ნახვა.
- არც შენ მიშლი ხელს.
პირისპირ ვიდექით, ის მკლავებდასველებული, მე - პერანგის ამარა. ორივე ვტოკავდით, ვუმზერდით ერთმანეთს და ძალა არ შეგვწევდა ერთმანეთი დაგვენახა. წყალსატევში სათლი მიცურავდა.
- დრო ხომ გაქვს? შემოდი რაღა, - მითხრა ქალმა.
- მხოლოდ ორი წუთით, ცოტა მეჩქარება.
- არ გეტყობა. რამ მოგიყვანა?
- მე? არაფერმა, - ვუთხარი უტიფრად, - ისე, ვსეირნობდი.
- მაშ, მდიდარი ყოფილხარ.
- ფანტაზია მაქვს მდიდარი, ქისა კი - არა.
- არ გამოცვლილხარ, ისევ ის გიჟლარა ხარ.
ვუპასუხე: - ვის უნახავს გიჟად დაბადებული, ერთ დღეს განკურნებული.
ეზოში შევედით; ჭიშკარი მოიხურა. მარტონი ვიყავით. გარს მოკრიახე ქათმები გვეხვია. ფერმის ხალხი მინდვრად იყო გასული. მღელვარება რომ დაეძლია და თანაც ჩვეულებისათვის არ ეღალატა, საჭიროდ მიიჩნია დაეხურა თუ გაეღო (ზუსტად აღარ მახსოვს) ფარდულის კარი; გზად მედორს გაუწყრა. მე არ მინდოდა ჩემი დარცხვენა შეემჩნია. ლაპარაკი გავუბი სახლზე, ქათმებზე, იხვებზე, მტრედებზე, ძაღლზე, ღორზე, კატაზე და მამალზე. რომ მივეშვი, ნოეს კიდობანივით ყველა ცხოველს ჩამოვუთვლიდი! მაგრამ მოულოდნელად მითხრა: - ბრონიონ!
სუნთქვა შემეკრა. ისევ დამიძახა: - ბრონიონ!
უსიტყვოდ შევცქეროდით ერთმანეთს.
- მაკოცე, - მითხრა ქალმა.
   თავი არ გავიპატიჟე. როდესაც ხნიერი ხარ, კოცნა თუ საამო არ არის, ვნებაც არავისთვის მოაქვს (ჩვენს შორის დარჩეს და, კოცნა ყოველთვის საამოა) და როდესაც ჩემს ბებერ და ხორკლიან ლოყებზე მისი დაჭმუჭნილი ლოყები ვიგრძენი, ტირილი მომერია. მაგრამ არ მიტირია, ტუტუცი როდი ვარ. იჩხვლიტებიო, მითხრა.
- გეფიცები, ამ დილით რომ ვინმეს ეთქვა, მაკოცნინებდი, გავიპარსავდი. ამ ოცდახუთი წლის წინ უფრო რბილი წვერი მქონდა, მაშინ მე მსურდა და შენ კი არა, ჩემო გოგონავ, წვერით გავხახუნებოდი შენს ფუნჩულა ლოყებს.
- განა დღემდე ფიქრობ ამაზე? - მკითხა მან.
- მე? არა, არასოდეს.
სიცილით თვალი თვალში გავუყარეთ ერთმანეთს და ველოდით, პირველი ვინ დახრიდა თავს.
- ჯორის თავო, როგორ მგავდი - ჩემსავით ამაყი და ჯიუტი იყავი! ჭაღარა ვირიკელავ, დაბერება არ გინდა. ერთი მაინც უდავოა, სულ არ დამშვენებულხარ, სახე დაგღარვია, თვალს ნაოჭი გარტყია, ცხვირი გაგბრტყელებია; შენს დღეში ლამაზი არ ყოფილხარ, დასაკარგავიც არაფერი გქონია და არც დაგიკარგავს. ერთი ღერი თმაც არ ჩამოგვარდნია, ეგოისტო! მხოლოდ ჭაღარა შეგპარვია.
სულელ კაცს რა გაათეთრებს-მეთქი, ვუპასუხე.
- არამზადები ხართ მამაკაცები, თავს არაფერზე იწუხებთ და დროსაც მხიარულად ატარებთ. ჩვენ კი, ვბერდებით, ვბერდებით ჩვენსა და თქვენს მაგივრად. ერთი ბეხრეკს მომხედე. ვაი! ვაი! ნეტავ, სად არის ნაზი, მოქნილი სხეული, სამზერად საამო და საალერსოდ კიდევ უფრო ტკბილი? სად არის ის ყელი, ფეხი, კოკრები, წელი და ხორცი, ქორფა ხილივით მკვრივი და გემრიელი. ვაი, სად დავკარგე? სად დავიღუპე? ბაზარში რომ გენახე, მიცნობდი, განა?
- თვალდახუჭული გიცნობდი.
- თვალდახუჭული კი, მაგრამ თვალახელილი? ერთი შეხედე ჩემს ჩაცვენილ ლოყებს, უკბილო პირს, დანის პირივით წაწვეტებულ ცხვირს, დაწითლებულ თვალებსა და დამჭკნარ მკერდს, თონთლო ტიკს, ამ დამახინჯებული მუცელს...
ვუთხარი (კარგად ვხედავდი ყველაფერს, რასაც ამბობდა): - პატარა აზმანი ყოველთვის ჩანს ლამაზმანი.
- როგორ, ვერაფერს ხედავ? რამ დაგაბრმავა?
- კარგი თვალები მაქვს, დედოფალავ.
- ვაი, სად გაქრა შენი დედოფალა, შენი დედოფალა?
ვუპასუხე: - „აქეთ გამოიარა ლამაზმა სინდიოფალამ“. მემალება, გამირბის, გადაიმალა. მე მაინც ვხედავ, ვხედავ მის მოხდენილ ცხვირს და ეშმაკურ თვალებს, რომ მზვერავენ და სოროში მეპატიჟებიან.
- სოროში ვეღარ შეეტევი, ბებერო მელავ, ღიპი როგორ გაგიშვია! ჩანს, სატრფოს დარდმა არ დაგამჭლევა.
- ბევრს მოვიგებდი. მწუხარებასაც ხომ უნდა დაპურება?
- მაშ, შემოდი და ერთად დავაპუროთ ყმაწვილი.
შევედით, მაგიდას მივუსხედით, აღარც კი მახსოვს, რა ვჭამე, რა დავლიე. სული გართული იყო, მაგრამ ყბები და ყრონტი ჩინებულად მუშაობდა. დედოფალას იდაყვები დაეყრდნო მაგიდაზე და მიყურებდა, მერე დაცინვით მკითხა: - ახლა ხომ ნაკლებად ხარ შეწუხებული?
- როგორც სიმღერაშია, - ვუპასუხე მე, - „სხეული დამშეული, სული შეწუხებული, სხეული დაპურებული, სულიც დამშვიდებული“.
დუმდა დედოფალას დიდი, თხელი და დამცინავი პირი. მე კი ვბაქიობდი და არც მახსოვს, რა სისულელეებს ვროშავდი, ერთმანეთს ვუყურებდით და წარსულზე ვფიქრობდით.
უეცრად: - ბრონიონ! - მითხრა მან, - იცი? არასოდეს მითქვამს, ახლა კი, როდესაც აზრი აღარა აქვს, გეტყვი. მე შენ მიყვარდი.
ვუპასუხე: - მე ეს ვიცოდი.
- იცოდი, სალახანავ! მაშ, რატომ არაფერი მითხარი?
- შენი უკუღმართი ხასიათის გამო. საკმარისი იყო გამემხილა, რომ იმ წამსვე უარს მეტყოდი.
- მერედა, რა გენაღვლებოდა, თუკი ფიქრით შენ გეტრფოდი. რას კოცნიან, ბაგეებს თუ მათ ნათქვამებს?
- კი, მაგრამ შენი პირი მარტო თქმით როდი დაკმაყოფილდა? მე გავიგე ეს იმ ღამეს, როცა შემოვაღე კარი და თონეში მეწისქვილეს წავუსწარი.
- შენი ბრალია, თონე მისთვის როდი თბებოდა. მაგრამ ბრალი მეც მიმიძღვის და კარგადაც დავისაჯე. შენ ყველაფერი გცოდნია, კოლა, მაგრამ ის არ იცი, რომ შენი წასვლით განაწყენებულმა მივეცი თანხმობა მეწისქვილეს. რომ იცოდე, შენზე როგორ ვბრაზობდი! ვბრაზობდი იმ საღამოდან (გახსოვს), როდესაც არად ჩამაგდე.
- მე?
- დიახ, შენ, შე სათოკე შენა, ერთ საღამოს ბაღში რომ მოხველ ჩემს მოსაწყვეტად და იქ მიპოვე ჩაძინებული... გაიქეცი და ხეზე დამტოვე დაკიდებული.
დავიწყე ყვირილი, თავის მართლება. მითხრა: - კარგად მიგიხვდი. ასე ნუ ცდილობ, თავს ნუ იწუხებ! სულელო! დარწმუნებული ვარ, რომ შეიძლებოდეს წარსულის მობრუნება...
ვთქვი: - იმასვე ვიზამდი.
- ბრიყვო! სწორედ ამისათვის მიყვარდი და რომ დამესაჯე, გტანჯავდი, ამით ვერთობოდი. მაგრამ არ მეგონა, თუ იმდენად ჩერჩეტი იქნებოდი, რომ გაექცეოდი ჩემს ანკესს (რა ლაჩრები ხართ მამაკაცები), იმის ნაცვლად, რომ გადაგეყლაპა.
- დიდი მადლობა! ლიფსიტას უყვარს ჭიაყელა, მაგრამ საკუთარ კუჭმაჭსაც უფრთხილდება.
   გაიღიმა, მაგრამ ნირი არ შეუცვლია: - როცა გავიგე, რომ ჩხუბობდი იმ მეორესთან, მეორე ვირთან (მისი სახელი არ მაგონდება), მდინარეზე თეთრეულს ვრეცხავდი. მითხრეს, რომ გკლავდა. ჩემს ქობინს მყისვე შევეშვი, წყალსაც წაუღიხარ-მეთქი. სარეცხი ფეხით გავქელე, მივყარ-მოვყარე ჭორიკანა დედაკაცები, ფეხშიშველა გამოვიქეცი, სუნთქვა მეკვროდა, მინდოდა მეყვირა: „ბრონიონ! ხომ არ გაგიჟდი? ნუთუ ვერ ხედავ, როგორ მიყვარხარ? ბევრ რამეს მოიგებ, როდესაც ეგ მგელი სხეულის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაჭერს მოგაგლეჯს. არ მინდა დასახიჩრებული, ხეიბარი ქმარი, საღ-სალამათი მინდა მყავდეს!..“ ეჰ! დელი-დელა, დელი-დელა, და სანამ ამ ვაიუშველებელში ვიყავი და ვწუწუნებდი, ეს ჩიტირეკია ქარაფშუტა მგელთან ერთად სამიკიტნოში იყლაპებოდა, უკვე დავიწყებოდა, რისთვის ჩხუბობდა და იმ მგელთან ერთად არ გაიქცა? (ლაჩარი! ლაჩარი!) გაექცა და მერე ვის? პატარა აზმანს!.. ბრონიონ, რომ იცოდე, როგორ შემძულდი!.. შეიძლება, დღეს, როდესაც გხედავ, როდესაც კვლავ ერთადა ვართ, ეს სასაცილოდ მეჩვენება; მაგრამ მაშინ, მეგობარო, ნეტარებით გაგატყავებდი, ცოცხლად შეგწვავდი, მაგრამ შენი დასჯა რომ არ შემეძლო... და რადგანაც მიყვარდი, თავი დავისაჯე. გადამეყარა მეწისქვილე, ბრაზისგან მასში გაგცვალე, ეს ვირი რომ არა, სხვა სახედარს ავიკიდებდი. ჩემთვის სულ ერთი იყო, გუგული იქნებოდა თუ ბულბული. აჰ! ჯავრს როგორ ვიყრიდი. მხოლოდ შენზე ვფიქრობდი, როდესაც ის...
- მესმის!
- და როდესაც ჩემს მაგიერ ჯავრს ის იყრიდა, ვფიქრობდი: ერთი ახლა დაბრუნდეს-მეთქი... მაგრამ ვაი, რომ უფრო ადრე დაბრუნდი, ვიდრე მე მსურდა... დანარჩენი შენ თვითონაც იცი, სამუდამოდ ამ ბრიყვს მივეჯაჭვე... ვირი (არ ვიცი, ის თუ მე?) წისქვილში დარჩა.
გაჩუმდა.
აქ კარგად მაინც თუ ხარ-მეთქი, ვკითხე.
მხრები აიჩეჩა და მითხრა: - მასავით კარგად.
- დასწყევლოს ეშმაკმა, - ვუთხარი მე, - ეს სახლი სამოთხე უნდა იყოს.
მართალს ბრძანებო, სიცილით მითხრა.
სხვა რამეზე ჩამოვაგდეთ საუბარი. მინდვრებზე, ჯალაბზე, ცხოველებზე და ბავშვებზე, მაგრამ რამდენსაც არ ვცდილობდით, მაინც სინანულით წარსულს ვუბრუნდებოდით. ვიფიქრე, გაუხარდება ჩემიანების, ჩემი ოჯახის, ჩემი ცხოვრების გაგება-მეთქი; მაგრამ დავრწმუნდი, (ოჰ! დედაკაცურო ცნობისმოყვარეობავ!), რომ ჩემზე უკეთ იცოდა ყველაფერი და გავაბით მუსაიფი ნემსიდან ძაფზე, ღობეზე, ყორეზე, ამაზე, იმაზე, მთაზე და ბარზე, ლაყბობით ვერთობოდით, არ ვიცოდით საით მივემართებოდით. ორივე ვოხუნჯობდით. ერთმანეთს ოხუნჯობაში ვეჯიბრებოდით. წამოვიდა მოსწრებულ სიტყვათა თქეში, სუნთქვა შეგვეკრა, უმალვე ვხვდებოდით გადაკრულ ნათქვამს, ბაგეს მოსწყდებოდა თუ არა, არ ვაკარებდით მიწას, ვიჭერდით იმ წამს.
სიცილისაგან ცრემლი მდიოდა. უეცრად სამრეკლოზე ექვსმა საათმა ჩამოჰკრა.
- მამა ზეციერო, უნდა წავიდე!
- რა გეჩქარება, მოესწრები.
- შენი ქმარი დაბრუნდება. მისი ნახვა კი არაფრად მეპიტნავება.
- ერთი მე მკითხე, - მითხრა მან.
ფანჯრიდან ჩანდა ველი, რომელსაც საღამოსათვის მორთვა-მოკაზმვა დაეწყო. ჩამავალი მზის სხივები ოქროს მტვრად ეფინებოდა ბალახების მოკანკალე წვერებს. კრიალა ნაკადული მიხტოდა. ერთი ძროხა ტირიფის ტოტს ლოკავდა. ორ უძრავად მდგარ ცხენს - ერთს შავსა და შუბლზე თეთრვარსკვლავიანს და მეორე ჟღალს - ბალახობის შემდეგ ერთმანეთის გავაზე დაედოთ თავი და საღამოს მყუდროებაში ოცნებას მისცემოდნენ. გრილ სახლში მზის, იასამნის, თბილი ბალახისა და ოქროსფერი ფუნის სუნი შემოდიოდა, ოთახის უკუნში, სადაც ონდავ ობის სუნი ტრიალებდა, თიხის ფიალიდან, ხელში რომ მეკავა, ბურგუნდული შავი მოცხარის ნაყენის სურნელება იფრქვეოდა.
- რა ნეტარებაა აქ!
- და ასე იქნება მთელი სიცოცხლე.
ხელი ხელში ჩამავლო.
ვუთხარი (მწყინდა, რომ მის სანახავად მოსულს გული ვატკინე): - ეჰ! იცი რა, ჩემო დედოფალავ, საბოლოო ანგარიშში შეიძლება ასეც სჯობდეს, სჯობდეს, ისე, როგორც არის! შენ არაფერი დაგიკარგავს. ერთ დღეს კიდევ რა უშავს, მაგრამ მთელ სიცოცხლეს! მიცნობ, გიცნობ, მალე მოგბეზრდებოდი. შენ კიდევ არ იცი, რა ცუდი კაცი ვარ, არამზადა, უქნარა და ლაზღანდარა, ქარაფშუტა, ჯიუტი, ღორმუცელა, მზაკვარი, მოჩხუბარი, ფუჭი მეოცნებე, ბრაზიანი, უცნაური და ქოსატყუილა. ჩემო გოგონა, უბედურზე უბედური იქნებოდი და ჯავრს იყრიდი. ამას რომ გავიფიქრებ, თმა ყალყზე მიდგება. იკურთხოს მადლი ყოვლის მცოდნე უფლისა, რომ ასე მოაწყო ჩვენი ცხოვრება.
   სერიოზული და მზაკვრული თვალებით მომჩერებოდა. მისმენდა, მერე ცხვირი ასწია და მითხრა: - მართალს ამბობ, საყვარელო. ვიცი, დიდი არამზადა ხარ (რასაკვირველია, ამას არ ფიქრობდა), ისიც ვიცი, რომ მცემდი; მე კი გიღალატებდი, მაგრამ რა გაეწყობა? უნდა მოხდეს, რაც მოსახდენია, უნდა იყოს ნაცემიც და რქიანიც (ბედის წიგნში ასე დაუწერიათ), განა უკეთესი არ იქნება, ყოველივე ეს ერთმანეთისგან გვრგებოდა?
- რა თქმა უნდა; - ვუთხარი მე, - რაღა თქმა უნდა.
- მეთანხმები და, თითქოს, არც გჯერა.
- როგორ არა, როგორ არა, მაგრამ სჯობს ასეთ ორმაგ ბედნიერებას კაცმა თავი აარიდო.
წამოვდექი და ასე დავასკვენი: - ნუ ინანებ, საყვარელო დედოფალავ! ასე თუ ისე, ბოლო ერთი იქნებოდა. გვიყვარს ერთმანეთი თუ არა, ამჟამად, როდესაც ცხოვრების გზა უკვე განვლიეთ, ყველაფერი ეს წარსულს ჩაბარდა, თითქოს არც კი ყოფილა.
მითხრა: - მატყუარა.
(მართალს ამბობდა).

*

   ვაკოცე და წამოვედი. ზღურბლზე, კარის წირთხლს მიყრდნობილმა თვალებით გამომაცილა. ჩვენს წინ დიდი კაკლის ჩრდილი გაწოლილიყო. მხოლოდ მაშინ მოვბრუნდი, როცა გზაზე მოვუხვიე და დავრწმუნდი, ვერაფერს დავინახავდი. შევდექ, სული რომ მომეთქვა. ჰაერი ერთმანეთზე გადაწნული გლიცინიის ტოტების სურნელებით იყო გაჟღენთილი. შორს მინდვრებში თეთრი ხარები ბღაოდნენ.
   გზა განვაგრძე, დიდი შარა განზე დავტოვე, მოკლედ მოვჭერი, ვენახები გადავსერე, ფერდობი გადავიარე და ტყეში შევედი. განა იმიტომ, რომ შინ მალე მივსულიყავი? არა, ნახევარი საათის შემდეგ ტყისპირა დიდი მუხის გაფოთლილი ტოტების ქვეშ პირდაღებული უძრავად ვიდექი. არ ვიცი, რას ვაკეთებდი, ვფიქრობდი, ვფიქრობდი. წითელი ცა ქრებოდა. ვუყურებდი, როგორ კვდებოდა მისი ანარეკლი ბურგუნდული ვაზის კრიალა, პრიალა, ღვინისფერ, პატარა და ქორფა ფოთლებზე. სტვენდა ბულბული... გალობით მწყალობდა, ჩემი მეხსიერების შორეთში, ჩემს დამწუხრებულ გულში კი მეორე ბულბული გალობდა; ერთ ასეთ საღამოს სატრფოსთან ერთად ვაზით დაბურულ ფერდობზე ავდიოდი, მაშინ ჯეელი ვიყავი, მხიარული, ხითხითა; ვხუმრობდით და ვლაზღანდარობდით; უეცრად ჰაერში რაღაცამ ჩაიქროლა, ზუსტად არ ვიცი რა იყო, მწუხრის ზარების გუგუნი, დედამიწის საღამოს სუნთქვა, რომელიც იზმორება და მეუბნება, ჩემთან მოდიო, თუ მთვარეს მომწყდარი ნაზი კაეშანი... ორივენი გავჩუმდით, სმენაგადარაჯებულებმა ერთმანეთს ხელი ხელს ჩავავლეთ. ერთმანეთისათვის არც კი შეგვიხედავს, ადგილზე გავქვავდით. მაშინ, ვენახიდან, გაზაფხულის მწუხრი რომ დასწოლოდა, გაისმა ბულბულის გალობა. ვაზზე, რომლის მუხანათი პწკალები გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ, გრძელდებოდნენ და ცდილობდნენ მის პატარა ფეხებს შემოხვეოდნენ, თავის ძველსა და სევდიან სიმღერას სულმოუთქმელად გალობდა ტრფობით დამწვარი ბულბული: „გაიზარდე ვაზის პწკალო, გაიზარდე და გვაამე, ჩემზე ნუღარ შეწუხდები, არც დღე მძინავს და არც ღამე“... და დედოფალას ხელი ვიგრძენი, რომელიც მეუბნებოდა: „დაგიჭირე, შენც დამიჭირე, ვაზო იდიდე, ვაზო იზარდე და ჩვენ შეგვყარე“. ბორცვიდან ჩამოვედით. შინ მისვლის წინ ერთმანეთს ხელები გავუშვით და მას შემდეგ ერთმანეთისთვის ხელი აღარ მიგვიცია. აუ! ბულბულო, შენ კიდევ გალობ? ვისთვისღა მღერი? ვაზო, შენც იზრდები? სიყვარულო, ვისთვის გინდა ეგ ბორკილები?
   ჩამოწვა ღამე, დუნდულოთი ხელებზე, ხელებით კომბალზე დაყრდნობილი, ვით კოდალა თავის კუდზე, ცისკენ ცხვირაშვერილი ვუყურებდი ხის კენწეროს, საიდანაც ბადრი მთვარე იცქირებოდა. ვცდილობდი თავი დამეღწია ჯადოსათვის, რომელიც მბოჭავდა. ვერ მოვახერხე. უთუოდ ხე თავისი ჯადოქრული ჩრდილით მატყვევებდა, ჩრდილით, რომელიც ადამიანს გზას ააცდენს და მისი პოვნის სურვილს უკარგავს. ერთხელ, ორჯერ, სამჯერ, კიდევ და კიდევ შემოვუარე ხეს და იმ ადგილს მაინც ვერ მოვცილდი.
   რა უნდა მექნა, ბედს დავემორჩილე. ბალახზე წამოვწექი და ღამე ღია ცის ქვეშ გავატარე. ამ სასტუმროში დიდხანს არ მიძინია. სევდიანად ვიგონებდი ჩემს ცხოვრებას. ვფიქრობდი, რას მიქადდა ბედი და რა შემრჩა ხელში. ვფიქრობდი ჩემს დამსხვრეულ ოცნებებზე. ღმერთო! რამდენ მწუხარებას პოულობს კაცი თავისი წარსულის სიღრმეში, შუაღამისას, როცა სული მილეულია! როგორი ღატაკი და შიშველი გეჩვენება თავი, როდესაც გულგატეხილი სიბერის წინაშე აღიმართება იმედმოსილი სიჭაბუკის სურათი!.. გადავითვალე მოგება და ზარალი, ქონება, შემოსავალი: ცოლი უშნო და უხასიათო მყავს, ვაჟები შორს არიან ჩემგან და სულ სხვანაირად ფიქრობენ, ჩემი მხოლოდ გარეგნობა აქვთ; გავიხსენე მეგობართა ღალატი, ადამიანთა სიშლეგე, მომაკვდინებელი სარწმუნოებანი და სამოქალაქო ომები; ჩემი დარბეული საფრანგეთი; ჩემი სულის ოცნებანი, ჩემი ხელოვნების გაძარცვული ქმნილებანი; აბა, რა არის ჩემი ცხოვრება, ერთი მუჭა ნაცარი და სიკვდილის ქარიშხალი, რომელიც ამოვარდნას ლამობს. მწარედ ავქვითინდი, მივეკარი მუხის ფესვებს, ვით მამის მკლავებს, ჩავეკარი, ჩემი სევდა გავანდე. ვიცი, რომ მისმენდა. მერე თვითონაც მითხრა ორიოდ სიტყვა, მანუგეშა; როდესაც რამდენიმე საათის შემდეგ გამომეღვიძა მიწაში ცხვირჩარგულს, ნატკენ გულში სევდა გამქრალიყო, მსუბუქ დაღლასა და კანჭის კუნთებში კრუნჩხვასღა ვგრძნობდი.
   მზე ამოდიოდა. მღეროდა ჩიტებშესეული მუხა. გალობა ისე წვეთავდა, როგორც ყურძნის წვენი, როცა მტევანს ხელს უჭერენ. ყველანი აქ იყვნენ: სკვინჩა გიომე, ბოლოქანქარა მარი გოდრე, ხეკაკუნა ლეგა სილვია, ტიტინა კიოტა და ჩემი ძმობილი, მუდამ უდარდელი, მოხითხითე ნამგალა, ვისაც არც სიცივე აწუხებს, არც წვიმა, არც ქარი და ავდარი, ყოველთვის იცინის, კარგ ხასიათზეა, განთიადზე პირველი იწყებს გალობას, უკანასკნელი ჩუმდება და სწორედ ამიტომ ჩემსავით ღაჟღაჟა ცხვირი აქვს. აჰ! ეს პატარა ყოჩაღი ბიჭები რა გულიანად გასძახოდნენ. ღამის საშინელებისათვის თავი დაუღწევიათ. ხიფათით სავსე ღამისათვის, რომელიც ყოველ საღამოს ბადესავით ეშვება მათ თავზე. სულშემხუთავი წყვდიადია... ვისი დაღუპვის ჯერია... ფარი, ფარირა!.. განთიადის მკრთალი ღიმილი გააცხოველებს გაყინულ სახეს და გაფითრებულ ბაგეებს... უაი ტი, უაი ტი, ლა ლაი, ლა ლაი, ლადერი... ჭიკჭიკით, ჟივილით, მეგობრებო, აღტაცებითა და სიყვარულით ზეიმობენ და ეგებებიან განთიადს! გადატანილი ტანჯვა, მოსალოდნელი საფრთხე, მუნჯი შიში, ფხიზელი ძილი, ერთი სიტყვით, ღამე, საშინელი ღამე, ყველაფერი ეს დავიწყებას მიეცა. ყველაფერი ფრრ, გაქრა, გაფრინდა. აუ, დღეო! დღეო ახალო! ჩემო გუგულო, მასწავლე შენი საიდუმლოება ყოველ განთიადზე მკვდრეთით აღდგომისა.
   გუგული სტვენას განაგრძობდა. მისი ძლიერი ირონია მეც მამხნევებდა, მიწაზე ჩაცუცქულმა მეც დავსტვინე მასავით. გუგული... „გუგული თეთრი, გუგული შავი, რუხი ნევერელი გუგული“, მგოსანი, ფრთოსანი, ტყის გულში კუკუ-მალიას თამაშობდა.
„გუგულო, გაჩუმდი, გაჩუმდი, ნუ მღერი, ეშმაკმა მოგტეხოს კისერი“.
ავხტი, გადავკოტრიალდი, კურდღელმაც მომბაძა; იცინოდა, იმდენი ეცინა, რომ პირი გაპობოდა. გზას გავუდექი, გულიანად ვმღეროდი.
- ყველაფერი კარგია, ყველაფერი კარგია! მეგობრებო, დედამიწა მრგვალია... ვინც ცურვა არ იცის, ფსკერისაკენ მიდის. ჩემი ხუთი გრძნობის ფართოდ გაღებულ ფანჯრებში შემოიჭერ, ქვეყნიერებავ, იჩუხჩუხე ჩემს სისხლში! რაო! ბრიყვი ხომ არა ვარ, ცხოვრებას გავებუტო იმიტომ, რომ არ მომცა, რასაც ველოდი. ნდომას რომ გზა მისცე, „ეს რომ მქონდეს... ის რომ მექნება...“ სად წახვალ... სურვილებს რა გამოლევს, კაცის გულს რა გააძღებს. მუდამ ის უნდა, რაც არა აქვს, რაც აქვს, არად აგდებს. თვით ბატონიშვილი დე ნევერი, ან მეფე, ან მამა უფალი. ყველას თავისი საზღვრები, თავისი სფერო აქვს. განა იმისთვის უნდა ვიღელვო და ვიწუწუნო, რომ ამ სფეროდან გამოსვლა არ შემიძლია? ვითომ სხვაგან უკეთ ვიქნები? შინა ვარ და აქვე დავრჩები, ეშმაკმაც დალახვროს, დავრჩები, სანამ შემეძლება. რად უნდა ვიწუწუნო? ბოლოს და ბოლოს, ჩემი მოვალე არავინაა! ხომ შეიძლებოდა, რომ არც კი მეცხოვრა... ღმერთო! ამის გაფიქრებაც კი შიშის ზარსა მცემს. როგორ! რა იქნებოდა ეს პატარა, მშვენიერი, მშვენიერი სამყარო, ეს ცხოვრება უბრონიონოდ! ანდა ბრონიონი უსიცოცხლოდ! რა სევდიანი სამყარო იქნებოდა, მეგობრებო!... ყველაფერი მშვენიერია ისე, როგორც არის. ეშმაკსაც წაუღია ის, რაც არა მაქვს! რაც მაქვს, ხომ ჩემია...

*

   კლამსიში ერთი დღის დაგვიანებით დავბრუნდი. თუ როგორ დამიხვდნენ, ამის წარმოდგენა თქვენთვის მიმინდვია, მაგრამ ამას დიდად არ შევუწუხებივარ; როგორც ხედავთ, სხვენზე ამოვედი, ჩემს თავთან ლაპარაკით გული ვიჯერე და ცხვირის ქნევით, ენაგამოყოფილმა ჩავწერე ჩემი დარდი და სიამე, სიამე ჩემი დარდებისა...
რაც გტანჯავდა მანამდე, რამაც წინათ ჩაგქოლა, რა კარგია შემდეგში მოგონება, მოყოლა.

*გარძელება*