წმინდა ბასილი დიდი - ჰომილიები ექვსთა დღეთათვის
(ჰომილია I, ჰომილია II, ჰომილია III)

ჰომილია I

დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა (შესაქ. 1.1)

      1. ვისაც სამყაროს დაბადებაზე თხრობა სურს, იგი ხილული საგნების წარმოშობაზე საუბრით უნდა დაიწყოს, კერძოდ, ზეცისა და მიწის შექმნის ისტორია უნდა გადმოსცეს, რადგანაც შექმნა, როგორც ეს ზოგიერთებს ჰგონიათ, თავისით არ მომხდარა, არამედ მიზეზი ღმრთისაგან მიიღო.

      რომელი სასმენელია ღირსი ნათქვამის სიდიადის მოსმენისა? ან როგორ უნდა იყოს სული მომზადებული ამგვარ დიდთა საქმეთა ყურადსაღებად? ხორციელ ვნებათაგან განწმენდილი, ცხოვრებისეულ საზრუნავთაგან დაუბნელებელი, შრომისმოყვარე, გამომეძიებელი და მიმომხედველი ყოველ მხარეს, საიდანაც კი ღმერთზე შესაფერისი წარმოდგენის შეძენა შეიძლება. მაგრამ ვიდრე ნათქვამის სიზუსტეს გამოვიძიებდეთ და ამ რამდენიმე სიტყვის უდიდეს მნიშვნელობას განვიხილავდეთ, გულისხმავყოთ, ვინ გვესაუბრება ჩვენ.

      შეიძლება ჩვენი გონების უძლურების გამო აღმწერელის გულის სიღრმეს ვერ ჩავსწვდეთ. მაგრამ უკეთუ მთხრობელის სანდოობას მაინც გულისხმავყოფთ, მის ნათქვამსაც თავისთავად ვირწმუნებთ. ეს წიგნი მოსემ დაწერა, იმ მოსემ, ვის შესახებაც დამოწმებულია, რომ ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ძუძუს სწოვდა, მკვირცხლ იყო წინაშე უფლისა (შესაქ. 7.20); ვინც ფარაონის ასულმა იშვილა, მეფურად აღზარდა და ეგვიპტელი ბრძენნი მოძღვრებად და აღმზრდელებად დაუყენა, ვინც ქედმაღლობა უსაზღვრო ძალაუფლებისა მოიძულა და თვისტომთა სიმდაბლისაკენ მიიქცა: გამოირჩია თანა-ძჳრის-ხილვაჲ ერსა თანა ღმრთისასა, ვიდრეღა რაჲთა აქუნდეს საწუთროჲ იგი საშუებელი ცოდვისაჲ (ებრ. 11.25); ვინც, თვით ბუნებისგან ჰქონდა რა მინიჭებული სიყვარული სიმართლისა, ჯერ კიდევ მანამდე, ვიდრე ერის წინამძღოლობა მიენდობოდა, ბოროტების ბუნებრივი სიძულვილის გამო, როგორც ჩანს, თვით სიცოცხლის ფასადაც კი მზად იყო დაესაჯა უკეთურნი; ვინც, დევნილმა იმათგან, ვისაც კეთილი უყო, ეგვიპტელთა შფოთნი ხალისით დატოვა, ეთიოპიას მიაშურა და იქ სხვა საქმეთაგან სრულიად მოცლილი, მთელი ორმოცი წლის მანძილზე არსებულთა ჭვრეტას შეექცა; ვინც უკვე ოთხმოცი წლისამ იხილა ღმერთი, როგორც კაცს შეუძლია იხილოს იგი, ან უფრო სწორად, თვით ღმრთისავე დამოწმებით, როგორც მანამდე არავის უხილავს: უკუეთუ იყოს ვინმე თქუენგანი წინასწარმეტყველ უფლისა, ჩუენებით გამოვეცხადო მას და ძილსა შინა ვეტყოდი მას. ხოლო არა ვითარცა მოსეს, მსახურსა ჩემსა, რომელი ყოველსა სახლსა ჩემსა სარწმუნო არს. პირისპირ ვეტყოდი მას, ხილვით და არა იგავით (რიცხვ. 12.6-9).

      ვინც, ანგელოზთა მსგავსად ღმრთის პირისპირ ხილვის ღირსი გახდა, იმას მოგვითხრობს, რაც ღმრთისაგან ესმა. მოვისმინოთ ჭეშმარიტების სიტყვები, რომელნიც არა რწმუნებით კაცობრივისა სიბრძნისა სიტყუათაჲთა, არამედ სწავლითა სულისაჲთა არიან თქმულნი (I კორ. 2.4-13) და მიზნად არა მსმენელთაგან შექება, არამედ იმათი გადარჩენა აქვთ, ვინც მათ შეისწავლის.

      2. დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა (შესაქ. 1.1), საკვირველება აზრისა სიტყვას მიჩერებს. პირველად რა ვთქვა, განმარტება საიდან დავიწყო? წარმართების ამაოება ვამხილო თუ ჩვენი ჭეშმარიტება შევაქო?

      ელინმა ფილოსოფოსებმა ბუნებაზე ბევრი იმსჯელეს, მაგრამ არცერთი მოძღვრება მტკიცე და ურყევი არ ყოფილა, რადგან წინა მოძღვრებას ყოველთვის მომდევნო ამხობდა. ამიტომაც, ჩვენ მათი მხილება აღარ გვჭირდება, ერთმანეთის დასამხობად თვითონაც საკმარისნი არიან. რომელთაც ღმერთი ვერ შეიცნეს, მათ ვერც სამყაროს დაბადების გონიერი მიზეზი გულისხმაყვეს და სხვა დასკვნებიც ერთმანეთის მიყოლებით ამ პირველი უგუნურების შესაბამისად გამოიტანეს. ამიტომაც ერთნი მატერიალური საფუძვლებისაკენ მიილტვოდნენ და ყოველივე არსებულის მიზეზად კოსმოსის სტიქიებს თვლიდნენ, სხვების წარმოდგენით კი ხილული საგნების ბუნებას განუყოფელი და დაუნაწევრებელი სხეულები, სიმძიმე და ფორმები ქმნიდნენ. რამდენადაც განუყოფელი სხეულები ხან ერთმანეთისაკენ მიისწრაფვიან, ხან კი ერთმანეთისაგან განიზიდებიან, ამდენად დაბადებაცა და დაღუპვაც თითქმის ამისდა შესაბამისად ხდება; ხოლო იმ სხეულების ხანგრძლივობის მიზეზი, რომელნიც სხვებზე დიდხანს არსებობენ, ატომების უმტკიცეს შეერთებაში მდგომარეობს.

      ჭეშმარიტად ობობას ქსელს ქსოვენ ამის დამწერნი, რადგან ზეცას, მიწასა და ზღვას უსაფუძვლო, დაუსაბუთებელ ასე მცირესა და სუსტ საწყისებს უდებენ. მათ არ იცოდნენ და ვერ თქვეს: დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა.მათში დამკვიდრებულმა უღმერთობამ შეაცდინა ისინი და აფიქრებინა, რომ ყოველივე განმგებლობისა და წესრიგის გარეშე არსებობს და მოძრაობას შემთხვევით იწყებს. ჩვენც რომ იგივე არ დაგვემართოს, სამყაროს შესაქმის აღმწერი, ღმრთის სახელით, მყისვე გვინათებს გონებას პირველივე სიტყვებით, როცა გვეუბნება: დასაბამად ქმნა ღმერთმან.

      რა მშვენიერი რიგია! პირველად დასაბამი მოიხსენია, რათა ვინმეს სამყარო დაუსაბამო არ ჰგონებოდა და შემდეგ დაუმატა ქმნა, რათა ეჩვენებინა, რომ ქმნილება შემოქმედის ძლიერების მხოლოდ უმცირეს ნაწილს წარმოადგენს. მსგავსად მექოთნისა, რომელიც თავისი ხელოვნებით მრავალ ჭურჭელს ქმნის, მაგრამ ამით არც ოსტატობა და არც ძალა აკლდება, ასევე ყოველთა შემოქმედსაც, რომელსაც მხოლოდ ერთ სამყაროსთან შესწორებული შემოქმედებითი ძალა როდი აქვს, არამედ ბევრწილად აღმატებული, ნების ერთი წამისყოფით მიანიჭა არსებობა ხილულთა სიდიადეს. უკეთუ სამყაროს დასაბამი აქვს და შექმნილია, გამოიძიე, ვინ მისცა დასაბამი და ვინ არის მისი შემოქმედი. უმჯობესი იქნება ვთქვათ, რომ მოსემ, რათა ყოველივე ეს შენ კაცობრივი მსჯელობებით არ გეკვლია და ჭეშმარიტებისაგან არ მიქცეულიყავი, თავისი მოძღვრებით დაგვასწრო და ჩვენს სულებზე, ვითარცა ბეჭედი და ზღუდე, ღმრთის ფრიად ძვირფასი სახელი აღბეჭდა და თქვა: დასაბამად ქმნა ღმერთმან. ამ ნეტარმა ბუნებამ, მოუკლებელმა სიკეთემ, ყველასათვის, ვისაც კი გონება მიეცა, საყვარელმა და ფრიადსასურველმა სახიერებამ, დაბადებულთა დასაბამმა, ცხოვრების წყარომ, გონიერმა ნათელმა და მიუწვდომელმა სიბრძნემ დასაბამად ქმნა ცაჲ და ქუეყანა.

      3. ამიტომ, ადამიანო, ნუ წარმოიდგენ, რომ ხილულნი დაუსაბამონი არიან და იმის გამო, რომ ცაზე მოძრავი სხეულები წრეს წერენ, ხოლო წრის დასაბამი ჩვენი გრძნობის ორგანოებისათვის მიუწვდომელია, ნუ იფიქრებ, რომ წრიულად მოძრავი სხეულების ბუნება დაუსაბამოა მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენს შეგრძნებებს გაურბის და არც იმის პოვნა შეგვიძლია, თუ სად იწყება იგი და არც იმისა, თუ სად მთავრდება. დაუსაბამოდ არც ეს წერე, ანუ სიბრტყეზე ერთი ხაზით შემოწერილი გეომეტრიული ფიგურა, უნდა მივიჩნიოთ. მართალია, ჩვენს შეგრძნებებს გაურბის, მაგრამ სინამდვილეში, ვინც წრე ცენტრიდან გარკვეული მანძილით შემოწერა, მან იგი უეჭველად საიდანმე დაიწყო. ამგვარად შენც როცა დაინახავ, რომ სხეულები, რომლებიც წრიულად მოძრაობენ, თავისივე თავისკენ მიიქცევიან. მათი თანაბარი და განუწყვეტელი მოძრაობა იმ მცდარ აზრზე ნუ დაგაყენებს, თითქოს სამყარო დაუსაბამო და დაუსრულებელი იყოს:რამეთუ წარმავალ არს ხატი ამის სოფლისაჲ (I კორ. 7.31) და ცანი და ქუეყანაჲ წარჴდეს (მთ. 24.35). სამყაროს დასასრულისა და ცვალებადობის შესახებ დოგმატების წინასწარ განცხადებას წარმოადგენს ისიც, რაც ახლა ჩვენ მოკლედ ღმრთივსულიერი მოძღვრების დასაწყისშივე გადმოგვეცა: დასაბამად ქმნა ღმერთმან. ის, რაც დასაბამს დროში იღებს, აუცილებლად დროშივე აღესრულება, ანუ, უკეთუ დასაბამი ჟამიერია, აღსასრულზეც ნუ დაეჭვდები. მაგრამ როგორ დასასრულთან მიგვიყვანს გეომეტრიული და არითმეტიკული მეთოდები, გამოკვლევები სამყაროთა შესახებ, ყბადაღებული ასტრონომია – ეს ფრიად საჯაფი ამაოება, თუკი მკვლევარნი, რომელნიც ამ საკითხებს სწავლობენ, იმ დასკვნამდე მივიდნენ, რომ, მსგავსად ყოველთა შემოქმედი ღმერთისა, ეს ხილული სამყაროც დაუსაბამოა და ის, რაც გარეშემოწერილია და მატერიალური სხეულები აქვს, მიუწვდომელი და უხილავი ბუნების მსგავსად განადიდეს, იმის მოაზრება ვეღარ შეძლეს, რომ იქ, სადაც ნაწილები გახრწნასა და ცვალებადობას ემორჩილება, მთელიც ოდესმე უცილობლად თავისი ნაწილების მსგავსად შეიცვლის სახეს. მაგრამ ესოდენ ამაო იქმნეს გულის ზრახვითა მათითა, და დაუბნელდა უგულისხმოჲ იგი გული მათი. იტყოდეს თავთა თჳსთა ბრძენ და განცოფნეს (რომ. 1.21-22), რომ ერთნი ღმერთთან ერთად ზეცის დაუსაბამო არსებობასაც ამტკიცებდნენ, ხოლო მეორენი მიიჩნევდნენ, რომ იგია თავად ღმერთი, დაუსაბამო, დაუსრულებელი და მიზეზი ნაწილთა კეთილმოწყობისა.

      4. როცა იქნება, ამსოფლიური სიბრძნის გარდამეტებულობა, უეჭველია, მათ მძიმე სასჯელს მოუტანს, რადგან ამაოებათა ასე მახვილად მჭვრეტელნი ჭეშმარიტების გულისხმისყოფისათვის ნებით დაბრმავდნენ. მაგრამ მათ, რომელთაც ვარსკვლავთა სიხშირე გაზომეს, მარადის საჩინონი და ჩრდილოეთის ვარსკვლავები, აგრეთვე სამხრეთის პოლუსთან მდებარენი, იქ მყოფთათვის სახილველნი, ჩვენთვის კი – უცნობნი, აღწერეს, ჩრდილოეთის სივრცე და ზოდიაქოს წრე ათას ნაწილად დაყვეს, ვარსკვლავთა აღმოსვლა, დადგომა, გადახრა და თავდაპირველი ადგილისაკენ საერთო მოძრაობა გამოწვლილვით გამოიკვლიეს, აგრეთვე დროც, რომლის მანძილზეც თითოეული ცდომილთაგანი თავის სრბას (პერიოდს) აღასრულებს, დაადგინეს, - მხოლოდ ერთი ღონე, თავი ყოველთა ღონეთა, ვერ იპოვეს, რომლითაც ღმერთს, ყოველთა შემოქმედსა და სამართლიან მსაჯულს, ვინც ყველას საქმეთა მიხედვით ღირსეულად მიუზღავს, გულისხმაყოფდნენ; და ვერც სამსჯავროზე მოძღვრებიდან გამომდინარე აღსასრულის აზრი შეიცნეს, რადგან თუ სულები, როგორც ისინი ფიქრობენ, სხვაგვარ ცხოვრებაში გადასვლით მდგომარეობას შეიცვლიან, მაშინ სამყაროც უცილობლად უნდა შეიცვალოს. ისევე, როგორც ახლანდელი ცხოვრება ბუნებით ამ სამყაროს ენათესავება, ასევე ჩვენი სულების მომავალი არსებობაც მათი მდგომარეობის შესაფერისი უნდა იყოს. მაგრამ ისინი იმდენად დაშორებულნი არიან სიმართლეს, რომ ხმამაღალ სიცილს გვაყრიან, როცა ამ სამყაროს აღსასრულსა და კვალად საუკუნო განახლებაზე ვსაუბრობთ.

      რამდენადაც დასაბამი, ბუნებრივია, წინ უსწრებს იმას, რაც მისგანაა, ვინც იმ საგნებზე მოგვითხრო, რომელთაც ყოფიერება დროში მიიღეს, აუცილებლობის მიხედვით ყველაზე წინ სიტყვები: დასაბამად ქმნა დააყენა.

      5. როგორც ჩანს, ამ სამყაროზე ადრე იყო რაღაც, რომელიც ჩვენი გონებისათვის თუმცა მისაწვდომია, მაგრამ როგორც შეუფერებელი ახლად განსწავლულთა და გონებით ჩვილთათვის, გადმოცემაში შეტანილი მაინც არაა. სამყაროს დაბადებაზე ადრე იყო რაღაც ზეციური ძალებისათვის შესაფერისი მდგომარეობა: ზედროული, საუკუნო და სამარადისო. მასში ყოველთა შემოქმედმა და დამბადებელმა სრულყო ქმნილებანი: ნათელი, გონიერი, შესაფერისი უფლის მოყვარულთა ნეტარებისათვის, გონიერი და უხილავი არსებანი, ყოველმხრივ შემკობილნი და ჩვენს გონებაზე იმდენად აღმატებულნი, რომ მათთვის სახელების გამოგონებაც კი ვერ შევძელით. ისინი, როგორც ამას პავლე მოციქულიც გვასწავლის, უხილავი სამყაროს ყოფიერებას აღავსებენ: რამეთუ მის მიერ დაებადა ყოველივე, ხილულნი და არა-ხილულნი, ანუ თუ საყდარნი, ანუ თუ უფლებანი, გინა თუ მთავრობანი, გინა თუ ჴელმწიფებანი (კოლ. 1.16), გინა თუ ანგელოზთა მჴედრობანი, გინა თუ მთავარანგელოზთა წესთმთავრობანი

      ხოლო როცა უკვე არსებულისათვის ამ სამყაროს მიმატებაც საჭირო გახდა, რომელიც პირველ რიგში კაცთა სულისათვის სასწავლო-სააღმზრდელო ადგილს, ხოლო მერე საერთოდ ყოველთა, რაც შობასა და ხრწნას ემორჩილება, სამყოფელს წარმოადგენს, მაშინ წარმოიშვა სამყაროსა და მისთა მკვიდრთა, ცხოველთა და მცენარეთა შემსგავსებული მოძრაობა დროისა, რომელიც მარადის ჩქარობს, მიისწრაფვის და არასოდეს მდინარებას არ წყვეტს. დრო ხომ ასეთია: წარსული გაქრა, მომავალი ჯერ არ დამდგარა, ხოლო აწმყო, ჩვენს შეგრძნებას მანამდე გაურბის, ვიდრე მის შეცნობას მოვასწრებდეთ. ასეთია ბუნება დაბადებულისა, ის აუცილებლად ან იზრდება, ან იხრწნება, ასე რომ მყარი და მტკიცე არაფერი აქვს. ამიტომაც ცხოველთა და მცენარეთა სხეულებს, რომელნიც აუცილებლობით თითქოსდა რაღაც დინებასთან არიან შეერთებულნი და მოძრაობისას დაბადებისაკენ ან კიდევ გახრწნისაკენ მიისწრაფვიან, დროის ბუნებაში ჩაკეტვა შვენის, დროისა, რომელმაც ცვალებადი საგნების მონათესავე თვისებები შეიძინა.

      აქედან გამომდინარე, მან, ვინც ჩვენ სამყაროს დაბადება სიბრძნით გვასწავლა, თავის სიტყვას ჯეროვნად დაამატა და თქვა: დასაბამად ქმნა, ანუ ამ დასაბამში, დასაბამში დროისა.

      დასაბამად იქმნა სამყაროო – ამას იმის დასამოწმებლად კი არ ამბობს, რომ იგი ყოველთა დაბადებულთა უწინარეს დაიბადა, არამედ უხილავთა და გონებით განსაჭვრეტთა შემდეგ ამ ხილულთა და გრძნობისათვის მისაწვდომ საგანთა დასაბამზე გვესაუბრება. დასაბამად იწოდება პირველი მოძრაობაც, როგორც მაგალითად: დასაბამი გზისა კეთილისა – საქმე სიმართლისა (იგავ. 16.5), რადგანაც ნეტარი ცხოვრებისაკენ პირველ რიგში მართალ საქმეებს მივყავართ. დასაბამად იწოდება ასევე ისიც, საიდანაც რაიმე იწყება, მაგალითად: საძირკველი სახლისა და წყალქვეშა ნაწილი ხომალდისათვის. ამ აზრითაა ნათქვამი: დასაბამი სიბრძნისა – შიში უფლისა (იგავ. 1.7), რადგანაც ღმრთისმოშიშობა სრულყოფილების საყრდენი და საფუძველია. ასევე ხელოვნების ქმნილებათა დასაბამი ხელოვნებაა, მაგალითად, როგორც სიბრძნე ბესელიელისა დასაბამ იქმნა კარვის შემკობისა, ზნეობრივ საქციელთა დასაბამი ხშირად საქმეთა კეთილი ბოლოა. მაგალითად, მოწყალების დასაბამი ღმრთის კეთილმოწყალების მოპოვებაა, ხოლო ყოველი ქველმოქმედებისა – ჩვენთვის აღთქმული დასასრული.

      6. რადგანაც დასაბამს ამდენი მნიშვნელობა აქვს, შეიძლება თუ არა მას ამ შემთხვევაში ყველა მნიშვნელობა მივუსადაგოთ? შენ შეგიძლია შეიტყო ჟამი, როცა სამყაროს შექმნა დაიწყო, თუ აწმყოდან წარსულში გააბიჯებ და ჯაფას გასწევ, რათა სამყაროს დაბადების პირველი დღე იპოვნო. ამგვარად იპოვნი ჟამს პირველი მოძრაობისა, შემდეგ შეიცნობ, რომ ცა და დედამიწა, როგორც რაღაც საფუძველი და საყრდენი, ყოველივეს ისე დაედო, ხოლო შემდეგ, რომ არის ხელოვანი სიტყვა, დასაბამი ხილულთა შემკობისა, როგორც შენ ამას თვითონ სიტყვა დასაბამი გაჩვენებს. შეიცნობ აგრეთვე, რომ ეს სოფელი არცა ფუჭად და არცა ამაოდ, არამედ რაღაც სასარგებლო დასასრულისა და არსებულთა დიდი საჭიროებისათვის შეიქმნა, თუკი იგი მართლაც გონიერი სულების დასამოძღვრი და ღმრთის შემეცნების მასწავლებელია და ხილულთა და გრძნობადთა მეშვეობით გონებას უხილავთა ჭვრეტისათვის ხელმძღვანელობს, როგორც მოციქული ამბობს: რამეთუ უხილავი იგი მისი დაბადებითგან სოფლისაჲთა ქმნულთა მათ შინა საცნაურად იხილვების(რომ. 1.20). ან იქნებ, რადგან შესაქმე წამიერია და უჟამო, იმიტომაც ითქვა: დასაბამად ქმნა. იგი ხომ შეუდგენელია და გაუგრძელებელი. ისევე, როგორც დასაწყისი გზისა ჯერ კიდევ არაა გზა, ხოლო დასაწყისი სახლისა – თვითონ სახლი, ასევე დასაბამი დროისა არათუ თვითონ დრო, არამედ თვით მისი უმცირესი ნაწილიც კი არაა. უკეთუ ვინმე კამათის მოყვარული დასაწყისს დროს უწოდებს, დაე იცოდეს, რომ ამით მას დროის ნაწილებად ჰყოფს, რომლებიც შემდეგია: დასაწყისი, შუა და დასასრული, მაგრამ დასაწყისის მოგონება დასაბამისათვის ფრიად სასაცილოა. ვინც დასაწყისს ორად ჰყოფს, ერთის ნაცვლად ორ დასაწყისს ან უფრო სწორად, მრავალსა და ურიცხვ დასაწყისს იღებს, რადგანაც ყოველთა ცალკეული ნაწილის ახალ ნაწილებად დაყოფა დაუსრულებლად შეიძლება. ამგვარად, რათა ჩვენ ერთად მოვიაზროთ ის, რომ სამყარო ღმრთის ნებით უჟამოდ შეიქმნა, ნათქვამია: დასაბამად ქმნა. ზოგიერთმა მთარგმნელმა აზრი უფრო ცხადად გადმოსცა და თქვა: "ერთად დაჰბადა ღმერთმან", ე.ი. მსწრაფლ და მყის.

      7. ხელოვნებათაგან ზოგი შემქმნელად იწოდება, ზოგი მოქმედად და ზოგიც კიდევ მჭვრეტელობითად. მჭვრეტლობითი ხელოვნების ბოლო თვითონ გონების მოქმედებაა, მოქმედ ხელოვნებათა – სხეულის მოძრაობა, რომლის შეწყვეტის შემდეგაც უკვე აღარაფერი აღარ არის და მაყურებელთათვისაც აღარაფერი აღარ რჩება. ასე მაგალითად, ცეკვასა და სალამურზე დაკვრისას მოქმედება მოქმედებასავე შინა მთავრდება, ხოლო შემქმნელ ხელოვნებათა საქმენი მოქმედების შეწყვეტის შემდეგაც საჩინონია, როგორც მაგალითად, კალატოზთა, დურგალთა, მჭედელთა, მქსოველთა და სხვათა ამგვართა. თუმცა ამ დროს ხელოვანნი მათთან აღარ არიან, მაგრამ თავად საქმენი ავტორთა შემოქმედებით ნიჭს საკმარისად წარმოაჩენენ და კალატოზი, მჭედელი თუ მქსოველი, თავ-თავიანთი ქმნილებებით შენს გაოცებას იწვევენ. ამიტომ რათა ეჩვენებინა, რომ სამყარო მხატვრული ქმნილებაა, რომლის ჭვრეტაც ყველას შეუძლია და რომლის მეშვეობითაც შემოქმედის სიბრძნეც შეიცნობა, მის შესახებ ბრძენმა მოსემ სხვა რამ სიტყვა კი არ გამოიყენა, არამედ თქვა: დასაბამად ქმნა, არა გააკეთა, არა აღმართა, არამედ ქმნა.

      რამდენადაც მრავალნი იმათგან, რომელთა წარმოდგენითაც სამყაროც ღმერთთან ერთად მარადიულად თანაარსებობს, ფიქრობენ, რომ იგი ღმრთისაგან კი არ შეიქმნა, არამედ ვითარცა ანარეკლი მისი ძლიერებისა, თავისით წარმოიშვა, და აქედან გამომდიანრე, თუმცაღა მის მიზეზად ღმერთს აღაირებენ, მაგრამ უნებლიე მიზეზად, როგორც მაგალითად, ჩრდილის მიზეზი სხეულია, ხოლო ბრწყინვალებისა – ნათელი, ამიტომაც წინასწარმეტყველმა ეს ცრუ აზრი გაასწორა, და გამოიყენა რა განსაკუთრებით ზუსტი სიტყვა, თქვა: დასაბამად ქმნა ღმერთმან. ე.ი. ღმერთი არა მხოლოდ მიზეზია ყოფიერებისა, არამედ მან შექმნა კიდეც იგი ვითარცა სახიერმა – სასარგებლო, ბრძენმა – უმშვენიერესი და ძლიერმა – უდიდესი. წინასწარმეტყველმა გიჩვენა შენ ყოველთა ბუნებაზე აღმატებული ხელოვანი მისი, ვინც ცალკეული ნაწილები ერთმანეთთან შეაერთა და თავისი თავის შესაფერისი, შეთანხმებული და ჰარმონიული მთელი შექმნა.

      დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა. მიანიჭა რა უხუცესი დაბადება, ხოლო დედამიწაზე თქვა რა, რომ იგი არსით მეორეა, სამყაროს არსი ორი უკიდურესობით ცხადყო. უეჭველია, რომ ყოველივე, რაც მათ შორისაა, ამ საზღვრებთან ერთად დაიბადა. თუმცა ცეცხლის, წყლისა და ჰაერის სტიქიებზე არაფერია ნათქვამი, შენ შენი გონებით მოიაზრე, რომ პირველ რიგში ყოველივე ყოველივეშია აღრეული და რომ მიწაში წყალსაც იპოვი, ჰაერსაც და ცეცხლსაც; ცეცხლი ქვისგანაც ჩნდება და რკინისგანაც, რომელიც მიწისგან იბადება და რომელთა ერთმანეთზე დაკვესებით უშრეტი ცეცხლი გამობრწყინდება. გაკვირვების ღირსია, როგორც იფარება სხეულებში უვნებლად ცეცხლი, მაშინ, როცა, როგორც კი გარეთ გამოიხმობა, მყისვე ანადგურებს იმ სხეულებს, რომელნიც მანამდე ინახავდნენ. იმას, რომ წყლის ბუნება მიწაშიცაა, ჭის მთხრელნი გვიჩვენებენ, ხოლო მასში ჰაერის ბუნების არსებობას მოწმობს ორთქლი, რომელიც ნესტიანი მიწიდან მზის სიმხურვალის წყალობით ამოდის. შემდეგ: რადგანაც ბუნებით ზეცას მაღალი ადგილი უპყრია, დედამიწას კი – უდაბლესი, რის გამოც მსუბუქნი ზეცისაკენ აღმაღლდებიან, ხოლო მძიმენი მიწისაკენ მიდრკებიან, ამასთან, ზე და ქვე ერთმანეთის წინააღმდგომნი არიან, ვინც ბუნებით ერთმანეთისგან ასე ფრიად დაშორებულნი მოიხსენა, რა თქმა უნდა, მათ შორის აღმავსებელნიც იგულისხმა, ამიტომ თითოეულ სტიქიაზე თხრობას ნუკი ეძებ, არამედ ის რაზეც დუმან, განცხადებულით მოიაზრე.

      8. დასაბამად ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა. არსებულთაგან თითოეულის არსის გამოკვლევას, რომელნიც ან ჩვენი გონებით განიჭვრიტებიან, ან კიდევ ჩვენს შეგძნებებს ემორჩილებიან, გრძელი და ფრიად სიტყვამრავალი თხრობისაკენ მივყავართ; და თუ ამ პრობლემის განხილვას მოვისურვებთ, უფრო მეტი სიტყვა დაგვეხარჯება, ვიდრე სხვა დანარჩენ საკვლევ საკითხთაგან თითოეულზე მსჯელობას დასჭირდებოდა. გარდა ამისა, ამგვარი საგნებისათვის მოცლა ვერც ეკლესიის დარიგებას გაუწევს რაიმე სამსახურს. არამედ ზეცის არსზე ესაიასაგან თქმული ვიკმაროთ, რომელმაც მის ბუნებაზე ჩვენთვის საკმარისი წარმოდგენა მარტივი სიტყვებით მოგვცა, როცა თქვა: ცაჲ ვითარცა კუამლი დაემყარა(ეს. 5.6), ანუ ნივთიერება, რომლისგანაც ცაა აგებული, ბუნებით თხელი, არამყარი და არა უხეშია. ასევე საკმარისია ჩვენთვის ის, რაც ესაიამ ღმრთის დიდებისმეტყველებისას მის ფორმაზე თქვა: რომელმან გარდაართხა ცაჲ ვითარცა კამარაჲ (ეს. 49.22).

      მსგავსად შეიძლება ვიმსჯელოთ დედამიწის შესახებაც; ზედმეტი ცნობისმოყვარეობა მისი არსის მიმართ, კერძოდ, თუ რა არის იგი, არ გამოვიჩინოთ, გონებას მისი საფუძვლის გამოკვლევისათვის ძალა არ დავატანოთ და არ მოვძებნოთ რაგვარობას მოკლებული რაღაც ბუნება, რომელიც თავისთავად აღებული უთვისებო იქნება, არამედ კარგად გვახსოვდეს, რომ დედამიწის ყველა თვისება, რომელსაც კი ვხედავთ, მისი არსის დამამტკიცებლად და აღმავსებლად შეიქმნა. მცდელობა იმისა, რომ დედამიწისაგან ყოველი მისი თვისება გამოაცალკევო, არავითარ შედეგამდე არ მიგიყვანს; თუ მას სიშავეს, სიცივეს, სიმძიმეს, სიმტკიცესა და იმ თვისებებს, რომელნიც გემოთი იხილვებიან, ან კიდევ რაღაც სხვებს, რომელთაც მასში ვხედავთ, მოვაკლებთ, საფუძვლად აღარაფერი დაგვრჩება.

      ამიტომაც გირჩევ, დათმობ რა ყოველივე ამას, ნურც იმას გამოიძიებ, რაზე დგას იგი. ამგვარი ძიებისას თავბრუ დაგეხვევა, რადგან გონება უეჭველად ზღვარს ვერ იპოვნის. თუკი იტყვი, რომ სივრცეს მიწისას საფუძვლად ჰაერი უდევს, გაგაოცებს – ლბილი, თხელი და ფრიად მსუბუქი ბუნება როგორ იდებს თავს ესოდენი სიმძიმე იტვირთოს, მისი დაწოლისაგან თავის დასაღწევად ყოველ მხარეს არ განიბნინოს და მარადის მისი შემვიწროვებლის ზევით არ ამოიღვაროს.

      და კიდევ: უკეთუ დედამიწის ქვეშ წყალს წარმოიდგენ, ასევე უნდა იკითხო, როგორ არ იძირება წყალში სიმძიმე და სიმყარე და როგორ შეუძლია უუძლურეს ბუნებას მასზე სიმძიმით აგრერიგად აღმატებული იტვირთოს; უფრო მეტიც, წყლის საყრდენიც უნდა გამოიძიო და კვლავ საგონებელში ჩავარდნილმა იკითხო, რა სიმტკიცეზე ან სიმყარეზე დგას მისი ფსკერი.

      9. თუ წარმოიდგენ, რომ დედამიწას მასზე უფრო მძიმე რომელიღაცა სხვა სხეული უშლის ხელს ქვემოთ დაქანებაში, მის შესახებაც ასევე უნდა განსაჯო, რადგან მასაც დასჭირდება რაღაც მტკიცე საყრდენი, რათა არ ჩავარდეს: კიდევაც რომ შევძლოთ და მისთვის რაიმე საყრდენი მოვიფიქროთ, ჩვენმა გონებამ მისთვისაც იგივე უნდა მოიძიოს და ასე ჩავვარდებით დაუსრულებელ ძიებაში, რადგან ყოველი ახლად ნაპოვნი საყრდენისათვის კვლავ ახლის მოფიქრება დაგვჭირდება. და რაც უფრო შორს წავალთ ამ გზაზე გონებით, მით უფრო იძულებულნი გავხდებით მოვიფიქროთ დიდი საყრდენი ძალა, რომელსაც შეეძლება ყოველივე ერთად აღებული, რაც აწევს, დაიჭიროს.

      ამიტომ გონებას შენსას საზღვარი დაუდევი, რათა შენი ცნობისმოყვარეობისათვის, რომლის გამოც მიუწვდომელის გამოკვლევას ცდილობ, იობის სიტყვა შენც არ შეგეხოს და შენთვისაც არ აღმოჩნდეს დასმული მისი კითხვა: ანუ რასა ზედა კარშიკნი მისნი დამსჭუალულ არიან? (იობ. 38.6). და თუ ოდესმე ფსალმუნში მოისმენ: მე დავამტკიცენ სუეტნი მისნი (ფს. 74.4), გულისხმაჰყავ, რომ სვეტებად ის ძალა იწოდება, რომელიც დედამიწას იჭერს. რადგან სიტყვები ზღვათა ზედა დააფუძნა იგი (ფს. 23.2), რას ნიშნავს, თუ არა იმას, რომ დედამიწა ირგვლივ წყლის ბუნებითაა გარემოცული; როგორ ხდება, რომ მდინარე წყალი, რომელიც ფერდობზე ჩვეულებრივ ქვემოთ მიექანება, დაკიდებული რჩება და არსად არ ჩაედინება? ხოლო შენ იმასაც კი არ განსჯი, რომ გონებას იმავე ან კიდევ უფრო დიდ სიძნელეს თვითონ დედამიწა უქმნის, რომელიც, თუმცა, კიდევ უფრო მძიმეა ბუნებით, თავისთავზეა დაკიდებული; მაგრამ მიუხედავად იმისა, რას ვიტყვით, იმას, რომ დედამიწა თავისთავზე დაკიდებული, თუ იმას, რომ იგი წყალს ეყრდნობა, საჭიროა ღმრთის სათნო მსჯელობას არ დავცილდეთ და ვაღიაროთ, რომ ყოველივეს ერთად აღებულს შემოქმედის ძალა იჭერს. ამიტომ საკუთარ თავსაც და იმათაც, რომელნიც შეგვეკითხებიან, რას ეყრდნობა ეს უზარმაზარი და აუწონავი სიმძიმე მიწისა, უნდა ვუპასუხოთ: ჴელსა შინა ღმრთისას არიან კიდენი ქუეყანისანი (ფს. 94.4). ეს აზრი ჩვენთვისაც ყველაზე უსაფრთხოა და მსმენელთათვისაც ყველაზე სასარგებლო.

      10. ბუნების ზოგიერთი მკვლევარის მახვილგონივრული მტკიცებით, დედამიწა უძრავია უკვე შემდეგი მიზეზითაც: რამდენადაც მას სამყაროში შუა ადგილი უჭირავს და კიდეებიდან ყოველმხრივ თანაბრადაა დაშორებული, ამდენად არც რაიმე მიზეზი აქვს, რომ რომელიმე მხარეს უფრო მეტად მიდრკეს. რჩება რა იგი იძულებით თავის მდგომარეობაში, რაიმესაკენ მის მოძრაობას ირგვლივ არსებული ეს თანაბრობა შეუძლებელს ხდის. შუა ადგილი დედამიწას არც ხვედრით რგებია და არც შემთხვევითობით, არამედ იგი მის ბუნებრივსა და აუცილებელ მდგომარეობას წარმოადგენს, ისინი ამბობენ, რომ რადგანაც ზეცის სხეულს უკიდურესად მაღალი ადგილი უჭირავს, ყველა სიმძიმე, რომელიც კი შეიძლება ზესკნელიდან ჩამოვარდეს, ყოველი მხრიდან შუა ადგილისაკენ უნდა მიისწრაფვოდეს, ხოლო საითაც ნაწილები მიისწრაფვიან, ცხადია, რომ მთელიც იქ შეიკრიბება (მიიზიდება). თუ ქვები, ხეები და საერთოდ ყოველივე, რაც მიწისაგანაა, ქვემოთ მიისწრაფვის, მაშინ ეს მდგომარეობა დამახასიათებელი და შესაფერისი იქნება დედამიწისთვისაც; ხოლო უკეთუ, რაიმე მსუბუქთაგანი შუა ადგილიდან დაიძვრება, ცხადია, რომ იგი ზეცისაკენ წარემართება. ამიტომაც ქვემოთ სწრაფვა მძიმე სხეულისთვისაა დამახასიათებელი, სიტყვა "ქვემოთ" კი მსჯელობით "შუად" წარმოჩნდება. ამდენად ნუ გიკვირს, რომ უჭირავს რა მისთვის ბუნებრივი შუა ადგილი, დედამიწა არსად არ ვარდება, რადგან აუცილებლობით იგი ან თავის ადგილას უნდა დარჩეს, ან კიდევ თავისი ბუნების საწინააღმდეგოდ ამოძრავდეს და საკუთარი საფუძვლიდან მოწყდეს. თუკი იქედან, რაც აქამდე ვთქვით, რაიმე დამაჯერებელი მოგეჩვენება, შენი გაოცება ღმრთის სიბრძნისაკენ წარმართე, ვინც ყოველივე ასე მოაწყო, რადგანაც გაოცება დიდთა საქმეთა წინაშე, იმ საშუალების პოვნით, რომლითაც რაღაც უჩვეულო წარმოიშვა, არ მცირდება, ხოლო თუ ვერ იპოვნი, გონების საბუთებზე უფრო მტკიცე რწმენის უბრალოება უნდა იყოს.

      11. იმავეს ვიტყვით ზეცის შესახებაც, რადგან ამა სოფლის ბრძენთა მრავალფეროვანი მსჯელობანი მის ბუნებაზეც შემოგვთავაზეს. ზოგი ამბობდა, რომ ვითარცა შესახებელი და ხილული, იგი ოთხი სტიქიონისგანაა შედგენილი, რადგან მიწას სიმყარით ეზიარება, ცეცხლს – სახილველობით, ხოლო დანარჩენებს იმით, რომ ნაზავია. სხვები ამ შეხედულებას, როგორც დაუჯერებელს, უარყოფენ და ზეცის აგებულებაში რაღაც მეხუთე სხეულებრივი ბუნება შემოაქვთ, რომელიც თვითნებურად თვითონვე გამოიგონეს. ეს რაღაც მათთან ეთერული ნივთიერებაა, რომელიც, როგორც ამბობენ, არც ცეცხლია, არც ჰაერი, არც მიწა, არც წყალი და არც საერთოდ რაიმე მარტივთაგანი, რადგან მარტივთათვის პირდაპირი მოძრაობაა დამახასიათებელი. მსუბუქნი აღმართ, ხოლო მძიმენი დაღმართ მიისწრაფვიან. ეს სხეული არც ზევითკენ მოძრაობს და არც ქვევითკენ, არამედ წრიულად ბრუნავს, სწორხაზოვანი მოძრაობა კი საერთოდ ფრიად განსხვავდევა წრიული ბრუნვისაგან. სხეულები, რომელნიც ერთმანეთისაგან ბუნებრივი მოძრაობით განსხვავდებიან, მათი მსჯელობით, აუცილებლად უნდა განსხვავდებოდნენ არსითაც. ჩვენ არც იმის ვარაუდი გვმართებს, რომ ზეცა იმ მარტივი სხეულებისგანაა აგებული, რომელთაც ჩვენ სტიქიებს ვუწოდებთ. სხვადასხვა სხეულისაგან აგებულს არ შეუძლია ჰქონდეს თანაბარი და თავისუფალი მოძრაობა, რადგან რთულში შემავალ ყოველ მარტივ სხეულს ბუნებით სხვადასხვა, მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი სწრაფვა აქვს. ამიტომაც, ჯერ ერთი, რთულ სხეულებს განუწყვეტელი მოძრაობა უჭირთ, რადგან ერთ რომელიმე მოძრაობას არ შეუძლია თანაზომიერი და მეგობრული იყოს სხვა საწინააღმდეგო მოძრაობებისა; პირიქით, მსუბუქისთვის შესაფერისი მოძრაობა მტრულია ყველაზე მძიმე სხეულის მოძრაობისა. რაჟამს ზეაღმართ მივისწრაფვით, გვამძიმებს ის, რაც ჩვენში მიწისაგანია, ხოლო როცა დაღმართ მივექანებით, ცეცხლისაგან ვაიძულებთ თავისი ბუნების საწინააღმდეგოდ ქვევითკენ იმოძრაოს. ასე რომ, რღვევის მიზეზს სტიქიათა სხვადასხვა მხარეს სწრაფვა წარმოადგენს; რადგან ის, რაც იძულებითია და ბუნების საწინააღმდეგო, მხოლოდ მცირე ხნით შეიძლება იქნეს შენარჩუნებული, ისიც ძალით და გაჭირვებით, ხოლო შემდეგ მყის იშლება შემადგენელ ნაწილებად, დაუბრუნდება რა თავის ადგილს შეერთებულთაგან ყოველი.

      აუცილებლობით გამოტანილმა ამ დასკვნამ, როგორც ამბობენ, ადრინდელი შეხედულებანი უნდა უარყონ და თავიანთი ვარაუდი წარმოადგინონ იმათ, რომელთაც ზეცისა და ვარსკვლავების წარმოშობას საფუძვლად მეხუთე სხეულებრივი ბუნება დაუდეს. მაგრამ აღდგება რა მათ წინააღმდეგ დამაჯერებელ სიტყვაში დახელოვნებულთაგან ვინმე სხვა, ამას ყოველივეს დაშლის და დაარღვევს და მის ნაცვლად თავის შეხედულებას შემოიტანს. თუ ჩვენც ახლა ამდაგვარ ვარაუდებზე დავიწყებთ საუბარს, მათივე მსგავსი მოლაყბენი აღმოვჩნდებით.

      ვაცალოთ, რომ მათ ერთმანეთი დაამხონ, ხოლო ჩვენ არსზე მსჯელობას ნუკი გავმართავთ, არამედ დავუჯეროთ მოსეს, რომ ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა და ვადიდოთ უდიდესი ხელოვანი, ვინც სამყარო სიბრძნითა და ოსტატობით შექმნა; ხილულთა სილამაზიდან გულისხმავყოთ ის, ვინც სილამაზით ყველას აღემატება და ამ შეგრძნებადი და გარეშემოწერილი სხეულების სიდიადით დაუსრულებელი, ყოველგვარ სიდიადესა და თავისი ძალის მრავალფეროვნებით ყოველგვარ გონებაზე აღმატებული მოვიაზროთ.

      თუმცა დაბადებულთა ბუნება არ ვიცით, მაგრამ ისიც კი, რაც ჩვენი შეგრძნებებით განიცდება, იმდენად გასაოცარია, რომ თვით ყველაზე ბრძენი გონებაც უძლურია სამყაროს თუნდაც უმცირესი ნაწილი ისე განმარტოს, როგორც საჭიროა და ღირსეული ქება შესწიროს დამბადებელს, რომლისა არს ყოველი დიდება, პატივი და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე, ამინ!

ჰომილია II

ხოლო ქუეყანა იყო უხილავ და განუმზადებელ

      1. შევჩერდით რა ცისკრისას რამდენიმე სიტყვაზე, მათში გონების ისეთი დაფარული სიღრმე ვიპოვეთ, რომ მომდევნოთათვის სასო სრულიად წარგვეკვეთა. უკეთუ ბჭენი სიწმინდისა და ტაძრის შესასვლელი ასე მშვენიერი და დიდებულია და ჩვენი გონების თვალს ასე აღმატებული სილამაზით განაბრწყინვებს, წმინდათა წმინდა როგორიღა იქნება? ვის შეუძლია შეჰბედოს საკურთხეველს? და გამოუთქმელს მზერას ვინ გაუსწორებს? ამ საიდუმლოებათა ჭვრეტა მიუწვდომელია, ხოლო გონების მიერ დანახულის განმარტება – ყოვლად შეუძლებელი.

      ამასთან, რამდენადაც სამართლიანი მსაჯულის მიერ ღირსეული საზღაურია დადგენილი და მხოლოდ განზრახვისთვისაც კი აღსრულდება რაც საჭიროა, გამოძიებას ნუღარ გადავდებთ. თუმცაღა ღირსებისაგან ნაკლულევანნი ვართ, მაგრამ უკეთუ სულიწმიდის შემწეობით წმინდა წერილის სწავლებისაგან არ მივდრკებით, სრულიად უსარგებლონი არც ჩვენ ვიქნებით და მადლის თანაშეწევნით ღმრთის ეკლესიის აღშენებას ჩვენც რაიმეთი ხელს შევუწყობთ.

      ნათქვამია: ხოლო ქუეყანა იყო უხილავ და განუმზადებელ. რადგან ორივე, ცაც და ქვეყანაც ერთანაირი პატივით შეიქმნა, რატომღაა ზეცა სრულყოფილი, ხოლო დედამიწა ჯერ კიდევ დაუსრულებელი და ბოლოს ჩამოუყალიბებელი? და საერთოდაც, რას ნიშნავს განუმზადებლობა დედამიწისა და რა იყო მიზეზი მისი უხილავობისა? საბოლოოდ განმზადება დედამიწისა მისგან წარმომავალთა სიუხვეს ნიშნავს: აღმოცენებას მრავალფეროვანთა მცენარეთა, წარმოჩენას მაღალ ხეთა-ნაყოფიერთა და უნაყოფოთა, ფერადოვნებას და კეთილსურნელებას ყვავილთა და ყოველივეს, რაც მცირე ხანში დედამიწიდან ღმრთის ბრძანებით მშობლის შესამკობად უნდა ამოზრდილიყო; და რადგანაც ყოველივე ეს ჯერ კიდევ არ არსებობდა, წმინდა წერილმა სამართლიანად უწოდა მას "განუზმადებელი". იგივე შეიძლება ითქვას ზეცის შესახებაც, არც იგი იყო სრულქმნილი და არც მას ჰქონდა მიღებული საკუთარი სამკაული; არცა მთავარე და არც მზე არ ანათებდა და არც ვარსკვლავთა დასი ედგა გვირგვინად, რადგან ისინი ჯერ კიდევ არ იყვნენ შექმნილნი. მაგრამ ჭეშმარიტების წინაშე არ შესცდე და განუზმადებელი ცასაც არ უწოდო. დედამიწას უხილავი ორი მიზეზით ეწოდა: ან იმიტომ, რომ ჯერ კიდევ არ იყო ადამიანი, რომელიც იხილავდა, ან კიდევ იმიტომ, რომ მისი ზედაპირი დამდგარი წყლით იყო დაფარული, რის გამოც მისი ხილვა არ შეიძლებოდა. წყალნი ხომ ჯერ კიდევ არ იყვნენ შეკრებილნი თავიანთ შესაკრებელსა შინა, როგორც შემდეგში შეკრიბა ისინი ღმერთმა და ზღვები უწოდა.

      ხოლო უხილავი რაღაა? როგორც ის, რაც ხორციელი თვალებით არ იხილვება, მაგალითად ჩვენი გონება, ასევე ისიც, რაც ბუნებით სახილველია, მაგრამ მასზე მდებარე სხეული ფარავს, როგორც მაგალითად სიღრმეში რკინა. ვფიქრობთ, ამ შემთხვევაში დედამიწა, რომელსაც წყალი ფარავდა, უხილავად სწორედ ამ მიზეზით იწოდება. გარდა ამისა, რადგან ჯერ არც ნათელი იყო შექმნილი, არაფერია გასაოცარი იმაში, რომ დედამიწას, რომელიც მის ზემოთ გაუნათებელი ჰაერის გამო სიბნელეში იწვა, წმინდა წერილი უხილავს ამ მიზეზითაც უწოდებდეს.

      2. ჭეშმარიტების გამყალბებელნი, რომელთაც თავიანთი გონება წმინდა წერილის მიმდევრობით კი არ განსწავლეს, არამედ მის წიგნთა აზრი საკუთარი ნებისამებრ მოატრიალეს, ამბობენ, რომ ამ სიტყვებით მატერია აღინიშნება; რადგანაც, როგორც ისინი მსჯელობენ, სწორედ მატერიაა ბუნებით უხილავი და განუზმადებელი, თავისთავად უთვისებო და ყოველგვარ სახესა და ფორმას მოკლებული; აიღო რა იგი ხელოვანმა, თავისი სიბრძნით გამოხატა, წესრიგში მოიყვანა და ასე მიანიჭა მის მიერ არსებობა ხილულებს. ამგვარად, უკეთუ მატერია შეუქმნელია, მაშინ როგორც ღირსი იმავე უპირატესობისა (რაც ღმერთს აქვს), იგი პატივით ღმრთის თანასწორი ყოფილა. იმაზე უფრო დიდი მკრეხელობა რაღა უნდა იყოს, ვიდრე ის, რომ ეს უთვისებო, უსახო, უკიდურესი სიმახინჯე და უფრომო სისაძაგლე (თვითონ მათივე გამოთქმა რომ ვიხმაროთ), ბრძენი, ძლიერი, ყოვლადმშვენიერი შემოქმედისა და ყოველთა დამბადებლის პატივის ღირსად ვაქციოთ? შემდეგ: უკეთუ მატერია ესოდენია, რომ ღმრთის მთელი ცოდნის მიღება შეუძლია, მაშინ ამ გზით ისინი მატერიის არსს რამდენადმე ღმრთის ძლიერებას უთანასწორებენ, რაკი სრულიად საკმარისი ყოფილა იმისათვის, რომ ღმრთის მთელი გონება მისით განიზმოს; ხოლო თუ მატერია ღმრთის მოქმედებისთვის მცირეა, ამ შემთხვევაში მათი სწავლება კიდევ უფრო უაზრო ავყიაობად იქცევა, რადგან მატერიის ნაკლებობით ღმერთს ისინი უმოქმედოდ დარჩენასა და თავისი საქმეების აღუსრულებლობას აიძულებენ, მაგრამ ისინი კაცობრივი ბუნების სიმწირემ შეაცდინა.

      რამდენადაც ჩვენთვის ყოველი ხელოვნება ერთ რომელიმე განსაზღვრულ მატერიაზე მუშაობს, როგორც მაგალითად, მჭედელი – რკინაზე, ხოლო დურგლობა – ხეზე და ამდენად მათში სხვაა მატერია, სხვა ფორმა და სხვა ის, რაც ფორმით აღესრულება, - მატერია გარედანაა აღებული, ფორმას ხელოვნება ანიჭებს, ხოლო თვითონ ქმნილება ორივესაგან – ფორმისაგანაც და მატერიისაგანაც შედგება, ისინი ღმრთეებრივ შემოქმედებაზეც ასევე ფიქრობენ, კერძოდ, რომ ფორმისა, რომელიც სამყაროს ყოველთა დამბადებლის სიბრძნით მიეცა და მატერიისაგან, რომელიც შემოქმედის წინაშე გარეთ იყო დაგებული, შედგენილი სამყარო წარმოიშვა, რომელმაც მატერია და არსი სხვა საწყისისაგან, ხოლო ფორმა და ხატი ღმრთისაგან მიიღო.

      აქედან გამომდინარე ისინი უარყოფენ, რომ ყოველთა დაბადებულთა მოწყობას დიდი ღმერთი განაგებს და მას როგორც ვინმეს, რაღაც შენატან წილთა შემკრებს, ისე წარმოადგენენ, რომელსაც არსებულთა დაბადებაში თავის მხრივ მხოლოდ მცირე წილი აქვს შეტანილი. ამგვარად, თავიანთი დაბალი აზროვნების გამო, მათ ჭეშმარიტების სიმაღლისათვის მზერის შეწვდენა ვერ შეძლეს, რადგანაც ამ შემთხვევაში ხელოვნება მატერიას მოსდევს და ცხოვრებაში მის მერეა შემოსული აუცილებლობით. ე.ი. ჯერ იყო მატყლი, ხოლო ქსოვის ხელოვნება შემდგომში წარმოიშვა, რათა, რაც ბუნებისაგან გვაკლია, მის მიერ შევსებულიყო. იყო ძელი, ხოლო დურგლობამ აიღო რა იგი, ამ მასალას ყოველგვარი საჭიროებისდამიხედვით მისცა ფორმა და ჩვენ ძელის სარგებლობა დაგვანახა: მეზღვაურებს საჭე მიაწოდა, მიწადმოქმედებს – ნიჩაბი, ხოლო მეომრებს – ლახვარი. სინამდვილეში კი ღმერთმა იმათგან, რომელთაც ახლა ვხედავთ, სანამ რომელიმე გაჩნდებოდა, არსებულთა ყოფიერებაში მოყვანა გონებით გადაწყვიტა. ამასთან, მოიფიქრა, როგორი უნდა ყოფილიყო სამყარო და მისი ხატის შესაფერისი მატერია მერე შექმნა. ზეცისათვის შესაფერისი ბუნება განაჩინა, დედამიწის ფორმაში კი მისთვის დამახასიათებელი და სასარგებლო არსი ჩადო. ცეცხლს, წყალსა და ჰაერსაც ისეთი ფორმა მისცა, როგორიც სურდა და არსებობაშიც ისე მოიყვანა, როგორც ამას გონებით წარმოდგენის მერე თითოეული მათგანი მოითხოვდა და სხვადასხვა ნაწილისაგან შედგენილი მთელი სამყარო ერთ მთლიანობად და ჰარმონიულად სიყვარულის ურღვევი კავშირით შეკრა. ასე რომ, ერთმანეთისაგან მდებარეობით ფრიად დაშორებული ნაწილები ურთიერთმიზიდულობის ძალით შეერთებულად მოჩანს. ამიტომ ზღაპრული გამონაგონები დაე შეწყვიტონ მათ, რომელნიც თავიანთი სუსტი მსჯელობებით გონებისთვის მიუწვდომელსა და კაცთა ენაზე სრულიად გამოუთქმელ ძალას ზომავენ.

      3. და შექმნა ღმერთმან ცაჲ და ქუეყანა. – არა ნახევარ-ნახევარი თითოეულისა, არამედ სრული ზეცა და სრული დედამიწა, თვითონ არსი აღებული ფორმასთან ერთად, რადგან იგი არა მხოლოდ ფორმების გამომგონებელია, არსებულთა თვით ბუნების შექმნელიც. და თუ ეს ასე არაა, მაშინ გვიპასუხონ, როგორ შეხვდნენ ერთმანეთს შემოქმედი ძალა ღმრთისა და მატერიის პასიური ბუნება, ანუ მატერია ფორმის გარეშე და ღმერთი, ვინც ფორმები მატერიის გარეშეც იცოდა და შეხვდნენ ისე, რომ რაც ერთს აკლია, მეორისაგან მისცემოდა და რათა შემოქმედს ჰქონოდა ის, რითაც თავის ხელოვნებას აჩვენებდა, ხოლო მატერიას უსახურობა, უფორმობა ჩამოშორებოდა. მაგრამ ამის თაობაზე კმარა და ისევ პირველსავე სიტყვას დავუბრუნდეთ.

      ვინც თქვა, რომ პირველად ღმერთმა ცა და დედამიწა შექმნა, იგი ბევრ რამეზე გაჩუმდა, კერძოდ წყალზე, ჰაერზე, ცეცხლსა და იმ სახეცვლილებებზე, რომლებსაც ისინი წარმოშობენ. მართალია, ესენიც, რადგან სამყაროს აღვსებას ემსახურებიან, ყველასთან ერთად შეიქმნენ, მაგრამ ისტორიამ მათ გვერდი აუარა, რათა ჩვენი გონება დამოუკიდებელ მუშაობას შესჩვეოდა და მცირეთა საფუძველზე ზოგადი დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობა მისცემოდა. სწორედ ამიტომ არაა ნათქვამი წყალზე, რომ იგი ღმერთმა შექმნა, მაგრამ როცა ვკითხულობთ, რომ დედამიწა უხილავი იყო, ჩვენ თვითონ უნდა განვსაჯოთ, სახელდობრ რითი იყო დაფარული და აღუქმელი მხედველობისათვის.

      ცეცხლს არ შეეძლო მისი დაფარვა, რამეთუ მას სინათლე მოაქვს და ყოველივეს, რასაც კი მიუახლოვდება, უფრო ხილულს ხდის, ვიდრე უხილავს. ასევე, ვერც ჰაერი იქნებოდა საფარველი მიწისა. რადგან არსით იგი თხელია და გამჭვირვალე, ხილულთა ყველა სახეს იღებს და მათ მხილველთა მზერას გადასცემს. ამგვარად გვრჩება, წარმოვიდგინოთ, რომ მიწის ზედაპირი წყლით იყო დაფარული. რადგან ბუნება ტენისა ჯერ კიდევ არ იყო გამოცალკევებული და მისთვის განწესებულ ადგილას შეკრებილი, ამიტომ დედამიწა არა მხოლოდ უხილავი იყო, არამედ განუზმადებელიც, ტენის სიჭარბე ხომ ნაყოფიერებას მიწისა ახლაც ხელს უშლის. ამიტომაც მიზეზი დედმიწის უხილავობისა და მოუწყობლობისა (განუზმადებლობისა) თუკი მის მოწყობაში (განმზადებაში) მისთვის დამახასიათებელსა და ბუნებრივ მორთულობას, კერძოდ, მღელვარე ყანებიან ველებს, ამწვანებულსა და ათასგვარი ყვავილებით აფერადებულ მინდვრებს, აყვავებულ ბორცვებსა და ჩრდილმავალი ტყეებით დაფარულ მთათა მწვერვალებს ვიგულისხმებთ, ერთი და იგივეა.

      ეს ყოველივე ჯერ კიდევ არ იყო; თუმცა დედამიწა შემოქმედის მიერ მიცემული ძალით მზად იყო შობისათვის, მაგრამ ელოდებოდა შესაფერის ჟამს, რათა მისი ნაშობნი ღმრთის ბრძანებით სინათლეზე წარმოეჩინა.

      4. ნათქვამი: ბნელი იყო ზედა უფსკრულთა. ისევ მიზეზნი ახალ ზღაპრობათა და უღმრთო მსჯელობათა დასაბამნი იმათთვის, რომელნიც საღმრთო სიტყვებს საკუთარ ვარაუდთა მიხედვით აუკუღმართებენ, რადგანაც ბნელს, ისე კი არ განმარტავენ, როგორიც არის, სახელდობრ, რომ იგი გაუნათებელი ჰაერი, ან ჩამოფარებული სხეულისაგან დაბნელებული, ან კიდევ, საერთოდ რომელიმე ამდაგვარი მიზეზით სინათლეს მოკლებული ადგილია, არამედ როგორც ბოროტ ძალას, უკეთ რომ ვთქვათ, როგორც თავად ბოროტებას, რომელსაც დასაბამი თავის თავშივე აქვს და რომელიც ღმრთის სახიერებას ეწინააღმდეგება და უპირისპირდება. ისინი ამბობენ: უკეთუ ღმერთი ნათელ არს (I ინ. 1.5), მაშინ მის წინააღმდეგ მებრძოლი ძალა შესაბამისად სიბნელე უნდა იყოს, სიბნელე, რომელსაც ყოფიერება სხვისგან კი არა აქვს მიღებული, არამედ თვითშობილ ბოროტებას წარმოადგენს, სიბნელე, რომელიც სულებთან მებრძოლია, სიკვდილის შემქნელი და მტერი სათნოებისა. წინასწარმეტყველის სიტყვები, მათი მცდარი გაგებით, იმას გვაუწყებენ, რომ იგი ღმრთისგან კი არ შეიქმნა, არამედ არსებობდა და ამ შეხედულებებისაგან რომელი უკეთური და უღმრთო სწავლებანი აღარ შეითხზა? რომელთა მგელთა მძიმეთა (საქ. 20.29), ღმრთის სამწყსოს განმფანტველთა, აღარ მიიღეს დასაბამი ამ მცირე სიტყვისაგან[1] და წარწყმიდეს სულნი? განა აქედან არ არიან მარკიონელნი და ვალენტინელნიც აქედან არ წარმოიშვნენ? განა მანიქეველთა საძაგელი ერესი, რომელსაც თუ ვინმე ეკლესიის სიდამპლეს უწოდებს, სახელის შერჩევაში არ შეცდება, აქედან არ წარმოდგა? რატომ გაურბიხარ ჭეშმარიტებას შორს, ადამიანო და საკუთარი თავის დაღუპვის მიზეზს რისთვის იგონებ? მარტივია სიტყვა და ყველასათვის მისაწვდომი, რადგან ნათქვამია: უხილავ იყო ქუეყანა; მაგრამ რა არის მიზეზი ამისა? მის ზედაპირზე გაწოლილი უფსკრული; და უფსკრულში რაღა იგულისხმება? სიმრავლე წყალთა და ძნელად მისაწვდომი სიღრმე მისი. მაგრამ ვიცით, რომ თხელსა და გამჭვირვალე წყალში მრავალი სხეული ხშირად იხილვება. მაშ წყალში დედამიწის რაღაც ნაწილი მაინც რატომღა არ ჩანდა? იმიტომ, რომ მის ზემოთ განფენილი ჰაერი ჯერ კიდევ გაუნათებელი და ბნელი იყო, მაშინ, როცა მზის სხივი წყალში შეჭრისას ხშირად მის სიღრმეში კენჭებსაც წარმოაჩენს, უკუნ ღამეში არავის შეუძლია ხილვა იმისა, რაც წყლის ქვეშაა. ამიტომაც სიტყვები ქუეყანაჲ იყო უხილავ, განმარტებულია მომდევნო ფრაზით, სახელდობრ, რომ მასზე უფსკრული იწვა და რომ იგი ბნელი იყო. ამრიგად, უფსკრული არც საპირისპირო ძალთა სიმრავლეა, როგორც ეს ზოგიერთებს ჰქონდათ წარმოდგენილი და არც პირველსაწყისი სიბნელე და რაღაც უკეთური ძალა, რომელიც სიკეთეს ემტერება, რადგან დაუსრულებელ ბრძოლაში მყოფთ მუდამ ექნებათ და ერთმანეთსაც მისცემენ რა საბაბს მტრობისა, ერთმანეთს უეჭველად გაანადგურებენ; ხოლო თუ დაპირისპირებულთაგან ერთი ძალით მეორეს აღემატება, დამარცხებულს სავსებით მოსპობს. ამიტომ, როცა ამბობენ, რომ ბოროტების წინააღმდეგობა სიკეთის თანაბარია, განუწყვეტელი ბრძოლა და მარადიული ნგრევა შემოაქვთ, რადგან ამ შემთხვევაში თითოეული მათგანი ერთდროულად მძლეველიცაა და ძლეულიც. ხოლო უკეთუ სიკეთე ბოროტებას ძალით აღემატება, მაშინ რაღაა მიზეზი იმისა, რომ ბუნება ბოროტისა სრულიად არ განადგურდა? თუკი წარმოთქმაც არ შეიძლება, მიკვირს, რატომ არ გაურბიან ისინი თავიანთ თავს ღმრთის ამგვარი უსჯულო გმობით გატაცებულნი. მკრეხელობა იქნება თქმა იმისა, რომ ბოროტებას დასაბამი ღმრთისაგან აქვს, რადგანაც საპირისპიროსაგან საპირისპირო არ წამოიშობა; არც სიცოცხლე შობს სიკვდილს, არც სიბნელეა დასაბამი ნათლისა და არც სენია შემქნელი ჯანმრთელობისა. თუმცა მდგომარეობის შეცვლისას საპირისპიროდან საპირისპიროში გადასვლა ხდება, მაგრამ ყოველი დაბადებულთაგანი არა საპირისპიროსაგან, არამედ ერთგვაროვნისაგან წარმოიშობა. იკითხავენ, უკეთუ ბოროტება არც დაუბადებელია და არც ღმრთისგან დაბადებული, ბუნება საიდანღა აქვს? ბოროტების არსებობას ხომ, ვისაც კი ამქვეყნად უცხოვრია, ვერავინ უარყოფს. ამაზე რაღა ვთქვათ? ის რომ, ბოროტება ცოცხალი და სულიერი არსი კი არაა, არამედ მდგომარეობა სულისა, რომელიც სათნოების საპირისპიროა და გულგრილთა შორის სიკეთის მოკლების გამო წარმოიშობა.

      5. ამიტომ ბოროტების ძებნას ნურც შენს გარეთ დაიწყებ და ნურც იმას წარმოიდგენ, რომ მისი ბუნება დასაბამიდანვე არსებობდა, არამედ, დაე, ყველამ უწყოდეს, რომ ბოროტება დასაბამს თავის თავს თვითონვე უდებს.

      იმათგან, რაც ჩვენს თავზე ხდება, ერთნი ჩვენი ბუნებისა გამო გვემართება, როგორც მაგალითად, სიბერე და უძლურებანი, ხოლო მეორენი გარეშე მიზეზთაგან მოწევნული მოულოდნელი შემთხვევებია, ხშირად სამწუხარონი ან სასიხარულონი, როგორც მაგალითად, ჭის მთხრელისათვის განძის პოვნა, ან ცოფიანი ძაღლის შეფეთება ბაზარში მიმავლისათვის; სხვანი კიდევ თვით ჩვენგანვე არიან, როგორიცაა მაგალითად, დაძლევა გულისთქმათა თუ აყოლა ვნებათა, დაოკება რისხვისა თუ ხელის აღმართვა განმარისხებელსა ზედა, თქმა სიმართლისა თუ პირიქით, სიცრუისა, ქონა მშვიდი და ზომიერი ზნისა, თუ თავის განდიდება ქედმაღლობითა და ამპარტავნებითა.

      ამიტომ, რისი უფალიც შენ თვითონვე ხარ, იმის დასაბამის ძებნას სხვაგან კი ნუ დაიწყებ, არამედ შეიცანი, რომ ბოროტებამ, როგორც ასეთმა, დასაბამი ნებაყოფლობითი დაცემისაგან მიიღო. იგი რომ ნებაყოფლობითი და ჩვენგან გამომდინარე არ ყოფილიყო, მაშინ არც სჯული განუმზადებდა ძვირისმოქმედთ ასეთ დიდ სასჯელს და არც სამსჯავროთა მიერ დადებულნი სასჯელნი, რომელნიც ბოროტმოქმედთ ღირსეულად მიეგებათ, იქნებოდნენ გარდაუვალნი. აი, რაც საკუთრივ ბოროტების შესახებ უნდა მეთქვა. ხოლო სნეულებანი და სიღატაკე, უპატიობა და სიკვდილი და სხვა ადამიანური მწუხარებანი ბოროტებათა შორის არ უნდა შევრაცხოთ, რადგან დიდთა სიკეთეთა რიცხვს არც ამათ საპირისპირო საქმეებს მივაკუთვნებთ. ნაწილი ამათგანი ბუნებისაგანაა, ნაწილი კი, როგორც ჩანს, მრავალს სარგებლობისათვის შეემთხვევა. ახლა კი ყოველგვარი გადატანითი და იგავური განმარტების გარეშე, წმ. წერილის სწავლების მიხედვით გადმოვცეთ. გონება ეძიებს: თუ სიბნელე სამყაროსთან ერთად შეიქმნა და ნათელზე ადრე იყო, უდარესი უხუცესი რატომღაა? ვუპასუხებთ, რომ: ამ ბნელს დამოუკიდებელი არსებობა კი არა აქვს, არამედ იგი მდგომარეობაა ჰაერისა, ნათლის მოკლებით გამოწვეული, და რომელი ნათლისაგან მოკლებული აღმოჩნდა ეს ადგილი სამყაროში, რის გამოც ბნელი იყო წყალსა ზედა? ვფიქრობთ, რომ თუკი ამ ხილული და ხრწნადი სამყაროს შექმნამდე რამე იყო, ცხადია, ნათელსა შინა უნდა ყოფილიყო, რადგან არც ანგელოზთა დასები, არც ყოველნი ზეციურნი მხედრობანი და საერთოდ სახელდებული თუ უსახელო გონიერი ბუნებანი და სულნი იგი მსახურნი არა ბნელში, არამედ ნათელსა შინა იყვნენ და მათთვის შესაფერისი, ყოველგვარი სულიერი საიხარულით აღსავსე მდგომარეობა ჰქონდათ. ამას ვერავინ შეეკამათება და მითუმეტეს ის, ვინც აღთქმულ სიკეთეთა შორის ზეციური ნათლის მიღებასაც ელოდება, რომლის შესახებაც სოლომონი ამბობს: ნათელი მრავალთა მარადის (იგავ. 13.9) და მოციქული: ჰმადლობდით მამასა, რომელმაც ღირს გუყვნა ჩუენ ნაწილსა მას მკჳდრობისა წმიდათაჲსა ნათელსა შინა (კოლ. 1.12), რადგან უკეთუ დასჯილნი ბნელსა მას გარესკნელსა წარიგზავნებიან, ცხადია, იმგვარ საქმეთა მოქმედნი, რომელნიც წყალობას იმსახურებენ, განსვენებას ზესამყაროულ ნათელში ჰპოვებენ.

      ამიტომ, როცა ღმრთის ბრძანებით ცა იმას, რაც საკუთრივ მისი ზედაპირის შიგნით იყო, ირგვლივ შემოერტყა და ისეთი მკვრივი სხეული შეიძინა, რომ გარეშეთაგან შიგნით მყოფთა გასაყოფად საკმარისი აღმოჩნდა, ადგილი, რომელიც შემოსაზღვრა, მოუკვეთა რა გარედან წამოსული სხივები, იძულებით უნათლოდ დატოვა, რადგან ჩრდილს ერთდროულად სამი რამ სჭირდება: ნათელი, სხეული და გაუნათებელი ადგილი. ამგვარად, სამყაროში სიბნელე ზეცის სხეულის ჩრდილისაგან წარმოიშვა. ჩემს ნათქვამს ცხადი მაგალითის საშუალებით გაიაზრებ, თუკი თაკარა შუადღისას მკვრივი და გაუმჭვირვალე ქსოვილისაგან დამზადებულ კარავს დაიდგამ და მყის შექმნილ სიბნელეში თავს შენ თვითონვე ჩაიკეტავ. ის ბნელიც ასევე წარმოიდგინე, არა უწინარეს სხვათა, არამედ პირიქით, შედეგად სხვათა. სწორედ ამ ბნელზეა ნათქვამი, რომ ბნელი იყო უფსკრულთა ზედა, რადგან ჩვეულებრივ სხეულთა ზედაპირებს ჰაერის უკიდურესი ფენები ეხება; მაგრამ, რადგანაც მაშინ ყოველივე წყლით იყო დაფარული, ამიტომაც აუცილებლობითაა ნათქვამი, რომ ბნელი იყო ზედა უფსკრულთა.

      6. და სული ღმრთისაჲ, ნათქვამია, იქცეოდა ზედა წყალსა. ეს სული ან ჰაერის განფენას ნიშნავს და შენ იგი სამყაროს ერთ-ერთ ნაწილად მიიღე, რომელთაც მწერალი ჩამოთვლის, სახელდობრ, რომ ღმერთმა ცა, დედამიწა, წყალი და ჰაერი შექნა და ამასთან იგი უკვე განფენილი და მდინარი, ან რაც ჭეშმარიტებას უფრო შეეფერება და ჩვენზე უწინარეს იქნა აღიარებული, სული ღმრთისა სულიწმიდას ეწოდება. წმ. წერილში განსაკუთრებით და უპირატესად ასე მოხსენიების ღირსი სწორედ იგია და სული ღმრთისა სხვას არავის ეწოდება გარდა სულიწმიდისა. უკეთუ ამგვარ თვალსაზრისს გაიაზრებ, მისგან უდიდეს სარგებელს იპოვი. როგორ იქცეოდა იგი წყალთა ზედა? გაუწყებ, ოღონდ არა ჩემს აზრს, არამედ ასურელი კაცისა, რომელიც ამსოფლიურ სიბრძნეს იმდენად დაშორდა, რამდენადაც ჭეშმარიტ ცოდნასთან იყო ახლოს. ამგვარად იგი ამბობდა, რომ სირიული ენა უფრო გამომსახველია და ებრაულთან ნათესაობის გამო წმ. წერილის შინაარსს უფრო უახლოვდება. როგორც იგი ამბობს, თარგმანში იქცეოდა განატფობდას ნაცვლადაა გამოყენებული. განატფობდა ანუ განაცხოველებდა წყლის ბუნებას მსგავსად კვერცხისმჩეკელი ქათმისა, რომელიც განტფობილთა რაღაც სასიცოცხლო ძალას აძლევს. ამბობენ, რომ მსგავსი აზრია განცხადებული ამ სიტყვებში: სული იქცეოდა, ე.ი. წყლის ბუნებას ცოცხალ არსებათა შობისათვის ამზადებდა. ამგვარად ამით საკმარისად აქვს გაცემული პასუხი ზოგიერთთა მიერ წამოჭრილ საკითხს: შესაქმეში მონაწილეობის გარეშე არც სულიწმიდა დარჩენილა.

      7. და თქუა ღმერთმან: იქმნენი ნათელი (შესაქ. 1.3). ღმრთის პირველმა სიტყვამ ბუნება ნათლისა დაბადა, სიბნელე განაქარვა, მწუხარება გაფანტა, სამყარო განამხიარულა და ყოველივეს მყის მშვენიერი და სასიამოვნო შესახედაობა მიანიჭა. გამოჩნდა ზეცა, აქამდე ბნელით დაფარული და მშვენიერება მისი ესოდენი, რაოდენსაც თვალნი ვიდრე აქამომდე ადასტურებენ. განბრწყინდა ჰაერი, ან უფრო უკეთ, განზავდა რა მთელი ნათელი მასში, მყის მისი ბრწყინვალება თავის საზღვართა შინა ყოველმხრივ მიაწვდინა. რადგან ზევით თვით ეთერამდე და ზეცამდე, ხოლო სივრცეში სამყაროს ყოველ ნაწილში – ჩრდილოეთითა და სამხრეთით, აღმოსავლეთითა და დასავლეთითაა განფენილი იგი, მყის, წამსა შინა, განანათლა. ასეთია ბუნება ჰაერისა, რომელიც ისე წმინდაა და გამჭვირვალე, რომ ნათელი მასში გასავლელად დროის არავითარ ხანგრძლივობას არ საჭიროებს, ისევე, როგორც ჩვენი მზერა ხილულთა ზედა დროის გარეშე გადააქვს, ასევე ნათლის ჭავლსაც თავის საზღვრებში ისე მსწრაფლ იღებს, რომ დროის უფრო მოკლე შუალედის წარმოდგენაც კი შეუძლებელია. შემდგომად ნათლის დაბადებისა, ეთერი მშვენიერი, ხოლო წყალი სხივმოსილი გახდა, რადგან არა მხოლოდ მიიღო ბრწყინვალება, არამედ ნათლის გარდატეხისა გამო თვითონაც აკამკამდა და სხივები ყოველმხრივ უკუმიჰფინა. ასე მშვენივრად და პატიოსნად შეცვალა ყოველივე ღმრთაებრივმა სიტვამ. როგორც სიღრმეში ჩასხმული ზეთი იმ ადგილას ნათელს წარმოქმნის, ასევე წარმოთქვა რა სიტყვა ყოველთა შემოქმედმა, მყის განეფინა სამყაროში მადლი ნათლისა.

      იქმენინ ნათელი. და საქმედ იქცა ბრძანება იგი, და დაიბადა ბუნება, რომელზე უფრო მიმზიდველი შვების მომცემელს კაცობრივი გონება ვერ წარმოიდგენს. როცა ჩვენ ღმრთის ხმაზე, სიტყვასა და ბრძანებაზე ვსაუბრობთ, სამეტყველო ორგანოებით გამოცემულ ბგერებს, ან ენის მეშვეობით შერხეულ ჰაერს როდი ვგულისხმობთ, არამედ იმათთვის, ვინც სწავლობს, უფრო მეტად ნათელსაყოფად, ბრძანების სახით გვსურს ნების წამისყოფა გამოვსახოთ.

      და იხილა ღმერთმან ნათელი, რამეთუ კეთილ (შესაქ. 1.4). უკეთესად როგორ უნდა ითქვას ქება ნათლისა, როცა მას უკვე მიღებული აქვს დამოწმება დამბადებლისა – რამეთუ კეთილ? ჩვენშიც, როცა გონება ისეთს ევრაფერს იტყვის, რაც მასზე ადრე შეგრძნების ორგანოს უკვე არ ჰქონდეს დამოწმებული, განსჯას თვალებს მიანდობს. მაგრამ უკეთუ სხეულის სილამაზე მის ნაწილთა თანაზომიერებასა და გარეგნულ ფერადოვნებაშია, მაშინ გაგება სილამაზისა ნათელთან მიმართებაში, რომელიც ბუნებით მარტივი და ერთგვაროვანია, როგორღა შენარჩუნდება? იმით ხომ არა, რომ ნათლის თანაზომიერება არა მისი შემადგენელი ნაწილების მიხედვით, არამედ მხედველობაზე მისი არაშემაწუხებელი და სასიამოვნო ზემოქმედებით დასტურდება? ასევე ლამაზია ოქრო, თუმცა მზერას არა ნაწილთა თანაზომიერებით, არამედ მხოლოდ კეთილფეროვნებით იტაცებს და ატკბობს. ულამაზესია აგრეთვე მწუხრის ვარსკვლავი, ოღონდ არა იმ მიზეზით, რომ თანაზომიერი ნაწილები აქვს, არამედ იმიტომ, რომ ჩვენს თვალებს მისი ბრწყინვა უნაღვლოდ და სასიამოვნოდ ეფინება. ამჯერად სილამაზეზე მსჯავრი თავად ღმერთს გამოაქვს, ე.ი. სრულიად გამორიცხულია, რომ მას მხედველობაში მისი მზერისათვის საამურობა ჰქონდეს, არამედ აქ წინასწარაა განჭვრეტილი ნათლის სარგებელი მომავალში, რადგან თვალებს ჯერ კიდევ არ განესაჯათ მისი სილამაზე.

      და განწვალა ღმერთმან შორის ნათლისა და შორის ბნელისა; ანუ ღმერთმა მათი შეურევნელი და ურთიერთ საპირისპირო ბუნება განამზადა, რადგანაც ერთმანეთს ფრიად განაშორა და დააცილა.

      8. და უწოდა ღმერთმან ნათელსა დღე და ბნელსა უწოდა ღამე (შესაქ. 1.5). ახლა, შემდგომად მზის დაბადებისა, დღე მზით განათებული ჰაერია, რაჟამს იგი ზეცის ცამრგვალზე ბრწყინავს, ხოლო ღამე ჩრდილი დედამიწისა, რომელიც მზის დაფარვისაგან წარმოიშობა. იმ დროს კი, არა მზის მოძრაობის, არამედ იმის გამო, რომ პირველქმნილი ნათელი ღმრთისაგან დადგენილი ზომით ხან განეფინებოდა და ხანაც იკუმშებოდა, იბადებოდა დღე და მოსდევდა ღამე. და იქმნა მწუხრი და იქმნა განთიად დღე ერთი. მწუხრი საზიარო საზღვარია დღისა და ღამისა, ისევე, როგორც განთიადი ღამეს დღესთან ესაზღვრება. იმისათვის, რომ დაბადების უფროსობა დღისთვის მიეცა, პირველად დასასრული დღისა მოიხსენია, ხოლო შემდეგ დასასრული ღამისა, რადგანაც ღამე დღეს მოსდევს. რადგანაც ნათლის დაბადებამდე სამყაროში ბნელი იყო და არა ღამე, იმას, რაც დღისგან გამოიყო, ღამე ეწოდა და ამიტომაც სახელწოდება უმრწემესი მიიღო, შემდგომად დღისა.

      და იქმნა მწუხრი და იქმნა განთიად. წინასწარმეტყველი დღესა და ღამეს გულისხმობს, მაგრამ დღე და ღამე კი არ უწოდა, არამედ სახელი მხოლოდ უპირატესს მისცა, რაც საერთოდ მთელ წმიდა წერილში გვხვდება. მაგალითად, ფსალმუნთა მგალობელი ამბობს: დღენი წელიწადთა ჩუენთანი (ფს. 69.10); იაკობი: მცირე და ბოროტ იყვნენ წელნი დღეთა ცხორებისა ჩემისათანი (შესაქ. 47.9) და კვლავ ფსალმუნი: ყოველნი დღენი ცხოვრებისა ჩუენისანი (22.6). ასე რომ, აქ თქმული სჯულდებულებად გადაეცა მომდევნოებსაც.

      და იქმნა მწუხრი და იქმნა განთიად დღე ერთი. რატომ არ თქვა პირველი, არამედ ერთი? თუმცა მას, რადგანაც მეორე, მესამე და მეოთხე დღეებზე საუბარიც ჰქონდა განზრახული, უფრო შეეფერებოდა მომდევნოთა დასაბამისათვის პირველი ეწოდებინა; მაგრამ ერთიო თქვა, რათა დღისა და ღამის ხანგრძლივობა ამგვარად განესაზღვრა და დღე-ღამის დრო ისე შეეერთებინა, რომ ერთი დღის მანძილი, უკეთუ, ცხადია, დღეში ღამესაც ვიგულისხმებთ, ოცდაოთხ საათს შეევსო. ასე რომ, თუმცა მზის მოქცევისას ხდება ხოლმე, რომ ერთი მეორეს აღემატება, მაგრამ ორივეს ხანგრძლივობა ყოველთვის განსაზღვრული დროით არის შემოფარგლული. ამით თითქოს თქვა, რომ ერთი დღის ხანგრძლივობის საზომი ოცდაოთხი საათია, ანუ ზეცის ერთი ნიშნიდან დაწყებითა და კვლავ მასზე დაბრუნებით ერთი დღე იქმნება. ამგვარად, რამდენჯერაც სამყაროში მზის მოქცევისაგან საღამო და განთიადი დადგება, ეს პერიოდი არა უფრო დიდ, არამედ ერთი დღის მანძილზე აღესრულება. ამასთან უმთავრესი სიტყვა აქ დაფარულადაა მოცემული, სახელდობრ, შექმნა რა ღმერთმა ბუნება დროისა, მის საზომად და ნიშნებად დღეთა ხანგრძლივობა დაადგინა და გაზომა რა იგი შვიდეულებით, შვიდეულს, რომელიც დროის სვლას აღრიცხავს, მუდმივად თავისსავე თავში წრიული ბრუნვა უბრძანა, და კვლავ ერთ დღეს, რაჟამს თავისი თავისაკენ შვიდგზის მიიქცევა, აღვსება შვიდეულისა. წრის სახე ხომ ისაა, რომ თავისი თავისაგან იწყება და თავისთავშივე სრულდება. ის, რომ თავისი თავისკენ მიიქცეს და არასოდეს დამთავრდეს, საუკუნის საკუთარი თვისებაცაა. იმიტომაც უწოდა დროის დასაბამს არა დღე პირველი, არამედ ერთი, რომ იგი საუკუნეს თვით სახელწოდებითაც კი ენათესავებოდეს. ამგვარად, გამოავლინა რა თვისება განმარტოებისა და სხვასთან უზიარებლობისა, ჯეროვნად და შესაფერისად იწოდა ერთად. თუმცა ჩვენ წმიდა წერილი მრავალ საუკუნეს წარმოგვიდგენს, ხშირად იხსენიებს რა "საუკუნესა საუკუნოჲსა" და "საუკუნეთა საუკუნეთასა", მაგრამ მასში არც პირველი, არც მეორე და არც მესამე საუკუნეა აღრიცხული, რათა ამით ჩვენ უფრო სხვაობანი ვითარებათა და მრავალფეროვნება საქმეთა წარმოგვიდგინოს, ვიდრე შემოწერილობა, დასასრული და თანმიმდევრობა საუკუნეთა, რამეთუ ნათქვამია: დიდ არს დღე უფლისაჲ და მჩენ ფრიად (იოველ. 2.11), და კიდევ: რასათჳს თქუენდა დღე იგი უფლისაჲ? და იგი არს ბნელ და არა ნათელ (ამოს. 5.18), რაღა თქმა უნდა, ბნელი მათთვის, რომელნიც სიბნელის ღირსნი არიან. რადგანაც ჩვენმა მოძღვრებამ იცის დღე იგი დაუღამებელი, უცვალებელი და დაუსრულებელი, რომელსაც ფსალმუნთა მგალობელმა მერვე უწოდა (ფს. 6.1) და რომელიც ამ შვიდეულის დროის გარეთ იმყოფება, ამიტომ მას დღეს უწოდებ თუ საუკუნეს, ერთსა და იმავე ცნებას გამოხატავ. უკეთუ ამ ვითარებას დღეს უწოდებ, ერთი იქნება და არა მრავალი, ხოლო უკეთუ – საუკუნეს, ერთადერთი იქნება და არა მრავალთაგანი. ჩვენი გონება რომ მომავალი ცხოვრებისაკენ წარემართება, წინასწარმეტყველმა ამ საუკუნის ხატს, დასაბამს დღეებისა და ნათლის თანატოლს, წმიდა დღეს უფლისა, რომელიც უფლის აღდგომით განიდიდა, ერთი უწოდა. ამიტომაც ამბობს: და იქმნა მწუხრი, და იქმნა განთიად დღე ერთი.მაგრამ მსჯელობანი იმ საღამოზე, რომელთაც ამ საღამომ მოუსწრო, ჩვენს სიტყვას ზღვარს აქ უდებს. მამამ ჭეშმარიტი ნათლისა, რომელმაც დღე ზეციური ნათელით შეამკო და ღამე ცეცხლის ელვარებით გაანათა და რომელიც საუკუნო განსასვენებელს გონიერსა და მიუაჩრდილებელ ნათელში გვიმზადებს, დაე, გულები ჩვენი ჭეშმარიტების შეცნობით გაანათოს, შეუბრკოლებლად დაიცვას სიცოცხლე თქვენი და მოგანიჭოთ თქვენ, რომ დღესა შინა შუენიერად ვიდოდეთ (რომ. 13.13), რათა განბრწყინდეთ, ვითარცა მზე ნათელით, წმინდანთა სიქადულად ჩემდა დღესა მას ქრისტესა, რომლისა არს დიდება და ძლიერება უკუნითი უკუნისამდე. ამინ...

ჰომილია III

მყარის შესახებ

      1. საქმენი პირველი დღისა, უმჯობესია ვთქვათ ერთისა, რადგან არა ჯერ არს წავართვათ პატივი, რომელიც მას შემოქმედისაგან ბუნებით მიეცა და რომლის გამოც იგი სხვა დღეთა რიგში ვერ ჩაირიცხება, სწორედ მას შინა ქმნილი საქმენი სიტყვამ გუშინ წარმოაჩინა და მსმენელებს განუმარტა, რაც სულთათვის, როგორც დილის საზრდელი, ასევე მწუხრის სიხარულიც იყო. ამას რომ ვამბობ, განმმარტებლის ძალას კი არ ვგულისხმობ, არამედ წმიდა წერილის მადლს, რის გამოც იგი ბუნებრივად მოგვწონს და რისთვისაც ყველა იმ გულისათვის, რომელიც კი პატივს შესაძლებელთან შედარებით ჭეშმარიტებას მიაგებს, იგი მიმზიდველი და სასურველია. წარმოაჩენს რა ცხადად ჭეშმარიტების სიტკბოებას, ფსალმუნთა მგალობელიც ამბობს: რაბამად ტკბილ არიან სასასა ჩემსა სიტყუანი შენნი, უფროჲს თაფლისა პირსა ჩემსა (118.103).

      ამგვარად, გუშინ, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო, თქვენი სულები ღმრთის სიტყვაზე საუბრით განვამხიარულეთ, დღეს კი ერთმანეთს ისევ შევხვდით, რათა მეორე დღის საქმეთა საკვირველებანი განვიხილოთ.

      მე არ დამვიწყებია, რომ ჩვენს შორის მრავალი ხელოსანი და ოსტატია, რომელიც დღიური შრომით, გაჭირვებით შოულობს საზრდოს. ისინი სიტყვას შემაწყვეტინებენ, რათა დიდი ხნით არ მოსცდნენ საქმეს. რას ვეტყვი მათ? ვეტყვი, რომ ღმრთისათვის მისესხებული დროის ნაწილი არათუ დაეკარგებათ, არამედ მისგან დიდი შენაძენი დაუბრუნდებათ, რადგან იმათ, რომელნიც უპირატეს პატივს სულიერს მიაგებენ, საქმისათვის ყველა საჭირო გარემოებას: სხეულის სიმტკიცეს, სულის მხნეობას, ვაჭრობისათვის ხელსაყრელ პირობებსა და საერთოდაც, მთელი ცხოვრების მანძილზე კეთილწარმატებას, ღმერთი უგზავნის. კიდევაც რომ ჩვენმა გულმოდგინებამ ის ნაყოფი, რომლის იმედიც გვქონდა, ამ ცხოვრებაში არ გამოიღოს, სწავლა, მიღებული სულისა წმიდისაგან, კეთილ საუნჯედ მომავალი ცხოვრებისთვის გამოგვადგება. ამგვარად, ყველა ამსოფლიური საზრუნავი გულიდან განაგდე და მთელი შენი არსებით აქ, ჩემთან დარჩი, რადგან რა სარგებელია სხეულით ყოფნა, როცა გული შენი მიწიერ საუნჯეებზე ზრუნავს.

      2. და თქუა ღმერთმან: იქმენინ სამყარო შორის წყლისა და იყავნ განმყოფელ შორის წყლისა (შესაქ. 1.6). აჰა, გუშინ მოვისმინეთ ღმრთის სიტყვა: იქმენინ ნათელი და დღეს: იქმენინ სამყარო, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამჯერად თქმული უფრო მეტს შეიცავს, რადგან სიტყვა მხოლოდ ბრძანებად კი არ დარჩა, არამედ ის მიზეზიც განისაზღვრა, რომლითაც ხმელეთის წარმოშობა გამოიძიება, რადგანაც ნათქვამია: იყავნ სამყარო განმყოფელ შორის წყლისა.

      უპირველესად ვიძიებთ: როგორ ამბობს ღმერთი, ისევე ხომ არა როგორც ჩვენ, ანუ საგანთა ხატებანი ჯერ გონებაში დაებადება, მათი წარმოსახვის შემდეგ თითოეულ საგანს მისთვის დამახასიათებელსა და შესაფერის მნიშვნელობას შეურჩევს, გონებით მოაზრებულს წარმოსათქმელად სახმო ორგანოებს გადასცემს და ამგვარად, ჰაერის შერხევით, რომლის მოძრაობაც ხმას ანაწევრებს, თავის დაფარულ აზრს წარმოაჩენს? ზღაპარს ხომ არა ჰგავს მტკიცება იმისა, რომ ღმერთს გულისხმისყოფის განსაცხადებლად ამდენი რამ სჭირდება? თუ ღმრთისმოსაობას უფრო იმის თქმა შეეფერება, რომ ღმრთეებრივი ნება და აზრის აღძვრა უკვე ღმრთის სიტყვას წარმოადგენს? წმიდა წერილი ამას ვრცლად იმიტომ ასახავს, რომ გვიჩვენოს: ღმერთმა არა მხოლოდ ქმნილების დაბადება ინება, არამედ დაბადა კიდევაც იგი თანამოსაქმის მეშვეობით. ის, რაც დასაწყისში ითქვა, დასაბამად ქმნა ღმერთმა ცაჲ და ქუეყანა, შეიძლებოდა ყოველივეს შესახებაც თქმულიყო, სახელდობრ: შექმნა ნათელი, შექმნა ხმელეთი, მაგრამ ამჯერად წარმოგვიდგენს რა ღმერთს მბრძანებლად და მეტყველად, იმას, ვის მიმართაც იგი ბრძანებს და ვისაც მიმართავს, სწორედ დუმილით წარმოაჩენს, ოღონდ არა იმიტომ, რომ ჩვენთვის ცოდნის მოცემა ენანება, არამედ იმისათვის, რათა გამოუთქმელის ზოგიერთი კვალისა და გამოვლინების ჩვენებით ჩვენში სურვილი აღაგზნოს. ხომ სიხარულით შეიწყნარება და გულმოდგინედაც დაიცვება ის, რაც ჯაფითაა შეძენილი, მაშინ, როცა ფლობა იმისა, რაც ადვილადაა მოპოვებული, ბევრს არაფერს ნიშნავს. ამგვარი შემოვლითი გზით წმიდა წერილს თანდათან მხოლოდშობილის მოაზრებისკენ მივყავართ.

      მაგრამ უსხეულო ბუნებას ხმოვანი სიტყვა არც ამ შემთხვევაში დასჭირდებოდა, რადგან შესაქმის თანამონაწილესათვის თავად აზრის გადაცემაც შეეძლო; რა საჭიროა სიტყვები მათთვის, რომელთაც შეუძლიათ თავიანთი განზრახვა ერთმანეთს გონებითაც გაუზიარონ? ხმა ხომ სმენისთვისაა, ხოლო სმენა – ხმისათვის. სადაც არც ჰაერია, არც ენა, არც სასმენელნი და არც ხვეული გასასვლელი, რომელიც ბგერებს თავამდე მიიტანდა, იქ არც სიტყვებია საჭირო, არამედ, როგორც ამბობენ ხოლმე, ნების ზრახვებს ერთმანეთს გულით გადასცემენ. ამიტომ როგორც ითქვა, ჩვენი გონება რომ იმ პირის გამოსაძიებლად აღძრას, ვისაც მიმართავენ, საუბრის ეს ფორმა სიბრძნითა და ხელოვნებითაა გამოყენებული.

      3. მეორეც, გამოსაძიებელია, ეს სიმყარე, რადგან მასაც ცა ეწოდა, სხვა რამეა თუ იგივე პირველქმნილი ცაა, თუ საერთოდ ორი ცა არსებობს? ისინი, რომელნიც ზეცის შესახებ სიბრძნისმეტყველებენ, ამ ჭეშმარიტების აღიარებას ენის მოკვეთას ამჯობინებენ, რადგან თვლიან, რომ ერთ ცას ბუნებით მეორე, მესამე და კიდევ უფრო მეტი ცის წარმოშობა არ შეუძლია. როგორც ისინი ფიქრობენ, ზეციური სხეულის მთელი ბუნება ერთი ცის შესადგენად დაიხარჯა. რამდენადაც წრიულად მოძრავი სხეული, რომელიც ერთია და თანაც შემოსაზღვრული, ამბობენ ისინი, პირველი ცისთვს იქნა გამოყენებული, მეორე და მესამე ცის წარმოსაშობად აღარაფერი დარჩა. – ასე ეოცნებებათ მათ, რომელნიც შემოქმედთან ერთად შეუქმნელ მატერიასაც აღიარებენ და პირველი მითის შეთხზვის შემდეგ მომდევნო ტყუილის გამოგონებით არიან გატაცებულნი.

      ჩვენ კი ბრძენთა ელინთა ვთხოვთ, ვიდრე ერთმანეთთან კამათს არ დაასრულებენ, ჩვენზე ნუ გაიცინებენ, რადგან მათ შორისაც არიან ისეთები, რომლებიც ამბობენ, რომ ურიცხვი ცა და სამყარო არსებობს. როცა ამ დაუჯერებელი შეხედულების სამხილებლად ყველაზე ძლიერი საბუთები მოაქვთ და ერთი ცის გარდა სხვა ცის არსებობის შეუძლებლობას გეომეტრიული აუცილებლობით ამტკიცებენ, ჩვენ უფრო მეტად შეგვიძლია მათ გეომეტრიულსა და დახელოვნებულ ფუჭმეტყველებაზე გავიცინოთ, რადგან იმას, რომ ერთი მიზეზისაგან წყლის ერთი ბუშტუკიც წარმოიშობა და მრავალიც, ხედავენ, მაგრამ ეჭვი შეაქვთ ცათა სიმრავლეში, ანუ იმაში, საკმარისია თუ არა დამბადებლის ძალა მათთვის არსებობის მისანიჭებლად.

      უკეთუ ღმრთის ძლიერების გარდამეტებულობას გავიხსენებთ, ვფიქრობთ, ცათა სიმყარე და სიდიდე დიდად არ აღემატება იმ ტენს, წყაროებში ბუშტის სახით რომ იბურცება. რა სასაცილოა მათი გაგება შეუძლებელისა! ჩვენ კი მეორე ცის არსებობის ურწმუნოებისაგან იმდენად შორს ვდგავართ, რომ მესამე ცასაც ვეძებთ, რომლის ხილვის ღირსიც ნეტარი პავლე გახდა (II კორ. 12.2). ასევე მრავალი ცის არსებობაზე გვიქმნის აზრს ფსალმუნიც, რომელშიც ცანი ცათანიიხსენიება (148.4).

      ეს ხომ არაფრით უფრო საკვირველი არაა ვიდრე შვიდი წრე, რომლებშიც, როგორც ამბობენ და ამაში ყველანი ერთმანეთს ეთანხმებიან, შვიდი ვარსკვლავი ტრიალებს, ერთმანეთზე შეტყუპებულნი, მსგავსად ერთმანეთში ჩადგმული ჭურჭლებისა. ისინი ყოველივეს საწინააღმდეგოდ მოძრაობენ და ეთერის განკვეთისას იმგვარ კეთილხმოვანსა და ჰარმონიულ ხმას გამოსცემენ, რომელიც მუსიკალური მელოდიების ყოველგვარ სიტკბოს აღემატება. შემდეგ: როცა მათ, ვინც ასე მსჯელობს, გრძნობის ორგანოებისათვის სარწმუნო საბუთებს სთხოვენ, პასუხად რას ამბობენ? რომ ჩვენ ამ ხმას, რადგან დაბადებიდანვე ვისმენთ, თავიდანვე შევეჩვიეთ და ხანგრძლივი სმენისაგან, მსგავსად იმ ადამიანებისა, რომელთაც სამჭედლოში უროს დარტყმისაგან სასმენელნი შეუღონდათ, მისი შეგრძნების უნარი დავკარგეთ. ამგვარ ეშმაკურ და უძლურ მსჯელობათა მხილება, მაშინ, როცა ამას ყველას საკუთარი სმენაც დაუმოწმებს, არაა საქმე კაცისა, რომელმაც დროის გაფრთხილება იცის და მსმენელებადაც გონიერი ადამიანები ეგულება. მაგრამ გარეშე სწავლებანი გარეშეებს დავუტოვოთ, ჩვენ კი ეკლესიის სწავლებას მივუბრუნდეთ.

      ჩვენზე ადრე ზოგიერთისაგან უკვე ითქვა, რომ ეს დაბადებაა არა მეორე ცისა, არამედ სრული თხრობა პირველის შესახებ, რადგან იქ ცისა და მიწის შექმნა ზოგადადაა გადმოცემული, აქ კი წმიდა წერილი თითოეული მათგანის შექმნაზე უფრო ვრცლად მოგვითხრობს. ჩვენ კი ვიტყვით, რომ რამდენადაც მეორე ცაზე, როგორც სხვა სახელისა და სხვა, განსაკუთრებული დანიშნულების მქონეზე, ისეა გადმოცემული, ამიტომაც იგი განსხვავდება იმ ცისაგან, რომელიც პირველად შეიქმნა. მას უფრო მტკიცე ბუნება და სამყაროს განსაკუთრებული მსახურება აქვს მინიჭებული.

      4. და თქვა ღმერთმან: იქმენინ სამყარო შორის წყლისა და იყავნ განმყოფელ შორის წყლისა. და იქმნა ეგრეთ. და განყო ღმერთმან შორის წყლისა, რომელი იყო ქუეშე კერძო სამყაროსა და შორის წყლისა ზედა კერძო სამყაროსა (შესაქ. 1.6-7). ვიდრე ნათქვამის აზრს შევეხებოდეთ, ჯერ ყველა საწინააღმდეგო შეხედულებათა დარღვევა ვცადოთ. ჩვენ გვეკითხებიან: უკეთუ დედამიწის სხეული სფეროსებულია, როგორც ამას მისი შესახედაობაც ცხადყოფს, მაღლიდან დაქანებულმა წყლებმა დაფერდებულ სიმრგვალეზე გაჩერება როგორღა შეძლეს? რა უნდა ვუპასუხოთ ამის თაობაზე? უპირველესაც ის, რომ თუ ჩვენ რომელიმე საგანს შიგნით შეზნექილობის გამო, როგორც მრგვალს, ისე ვხედავთ, აუცილებელი სულაც არ არის დავასკვნათ, რომ მისი ზედაპირიც სფეროსებურია, სრულიად მოსწორებული და გლუვი. ხომ გვინახავს ქვისჭერიანი აბანოები და გამოქვაბულის მსგავსად აგებული შენობები, რომელთაც თუ შიგნიდან ავხედავთ, ნახევარწრის ფორმა აქვთ მიცემული, ხოლო გარედან სახურავის ზედაპირი სწორია? ამგვარად ამ და სხვა ამდაგვარ მიზეზთა გამო საქმეს ნურც თვითონ გაიჩნენენ და ნურც ჩვენ გაგვიჩნენ, რომ თითქოს წყალს ზედაპირზე გაჩერება არ შეეძლოს. ახლა ის ვთქვათ, როგორია მყარის ბუნება და წყალთა შუა ყოფნა რისთვის ებრძანა? წმიდა წერილში ჩვეულებრივ, მყარი სახელად იმას ეწოდება, რასაც გარდამეტებული სიმტკიცე აქვს; მაგალითად, როცა ნათქვამია: უფალი დამამტკიცებელ ჩემი და მფარველი ჩემი (ფს. 17.2) და: მე დავამტკიცნე სუეტნი მისნი (ფს. 74.3) და კიდევ: აქებდით მას (ღმერთს) სამყაროჲთა ძალისა მისისაჲთა (ფს. 150.1). გარეშე მწერლები კი მყარს მჭიდროსა და სავსე სხეულს უწოდებენ, რომელიც გეომეტრიულის საპირისპიროა. თუ გეომეტრიული სხეული ისაა, რომელიც მხოლოდ განზომილებების, ანუ სიგანის, სიღრმისა[2] და სიმაღლისაგან შედგება, მყარს, გარდა განზომილებებისა, სიმტკიცეც (უდრეკობაც) ახასიათებს, ხოლო რასაც ძალა აქვს და მტკიცეა,[3] წმიდა წერილში, ჩვეულებრივ, მას მყარი ეწოდება, როგორც, მაგალითად, ეს სიტყვა ხშირად იხმარება შესქელებული ჰაერის მიმართ, სახელდობრ, როცა ნათქვამია: რომელმან დაამყარნის ქუხილნი (ამოს. 4.13). ამიტომაც სიმყარესა და სიმტკიცეს ღრუბელთა სიღრმეში ჩამწყვდეული ქარისა, რომელიც რაჟამს ძლიერად ამოვარდება, ქუხილის ტკაცანს წარმოშობს, წმიდა წერილი "ქუხილის დამყარებას" უწოდებს.

      ვფიქრობთ, ეს სიტყვა ამ შემთხვევაშიც ბუნებით მტკიცეს მიმართაა გამოყენებული, რამდენადაც მას შეუძლია შეაკავოს წყალი, რომელიც დაბლა ადვილად ექანება და იღვრება. მიუხედავად იმისა, რომ საერთო შეხედულებით მყარი წყლისაგან წარმოშობილი ჩანს, მაინც არ უნდა მივიჩნიოთ, რომ იგი ან გაყინული წყლის მსგავსია, ან იმგვარი ნივთიერებისა, რომელიც დასაბამს დაწურული ტენისაგან იღებს, როგორც, მაგალითად, ბროლის ქვა, რომელიც, როგორც ამბობენ, წყლის მეტისმეტი გაყინვისაგან იქმნება, ან ვითარცა ბუნება პატიოსანი ქვისა, რომელიც მაღაროებში წარმოიშობა. ხოლო ეს ქვა გამჭვირვალეა და მისთვის დამახასიათებელი წმინდა ბრწყინვალება გააჩნია. თუ მას ზუსტად ისეთს ვიპოვით, როგორი ბუნებაც აქვს, ანუ არც რაიმე სიდამპლით დაჭმულსა და არც შიგნით დაბზარულს, სიმჭვირვალით თითქმის ჰაერის მსგავსი იქნება.

      ამასთან, თუმცა ყოველი ყოველივეშია: ცეცხლი – მიწაში, ჰაერი წყალში და სხვა სტიქიებიც ერთი მეორეშია, ასე რომ, არცერთი მათგანი, რომელიც შეგრძნებებით აღიქმება, რაღაც საშუალოსთან შეურევნელი, ან საპირისპიროსთან ზიარებისაგან თავისუფალი და წმინდა არაა, რამდენადაც წმიდა წერილისაგან ნასწავლი გვაქვს – არ წარმოვიდგინოთ გონებით ის, რაც ნებადართული არაა, თავს მაინც ვერ ვიღებთ იმის მტკიცებას, რომ მყარი ან რომელიმე მარტივი ნივთიერებისგან, ან კიდევ მარტივ ნივთიერებათა ნაერთისაგან შედგება; მაგრამ იმას კი აღვნიშნავთ, რომ შემდგომად ღმრთის ბრძანებისა: იქმენინ სამყარო, უბრალოდ კი არ ითქვა: და იქმნა სამყარო, არამედ: იქმნა ეგრეთ და კვლავ:განყო ღმერთმან. ყრუთა მოისმინონ და ბრმათა თვალები აღიხილონ! და ვინ არის ყრუ, თუ არა ის, ვისაც არ ესმის ამგვარი ხმამაღალი ღაღადისი სულისა? და ვინ არის ბრმა, თუ არა ის, ვინც მხოლოდშობილის შესახებ ასეთ ნათელ მტკიცებებს ვერ დაინახავს? იქმენინ სამყარო – ესაა ხმა პირველსაწყისი მიზეზისა; და იქმნა ეგრეთ – ეს კი დამოწმებაა შემოქმედი და დამბადებელი ძალისა.

      5. მაგრამ სიტყვა კვლავ განმარტებისაკენ მივაქციოთ. ნათქვამია: იყავნ განმყოფელ შორის წყლისა. ჩანს, უსაზღვროდ განფენილი, წყალი მთელ დედამიწაზე ღელავდა და იმდენად მაღლა იდგა, რომ სხვა სტიქიებთან მისი თანაფარდობა დარღვეული იყო. ზემოთაც ამიტომ ითქვა, რომ დედამიწას ყოველმხრივ უფსკრული ფარავდა; წყალთა სიმრავლის მიზეზს კი შემდეგში გადმოვცემთ. ამასთან, რა თქმა უნდა, არცერთ თქვენგანს, თუნდაც მას, ვისაც გონებით ბევრი უმუშავია და ეს ხრწნადი და მდინარე ბუნება მახვილი თვალით განუჭვრეტია, არ გაუჩნდება აზრი, რომ თითქოს ჩვენ გონების საწინააღმდეგოდ რაღაც შეუძლებელი და გამოგონილი წარმოვაჩინეთ და არც იმის გამოკვლევას მოგვთხოვს, ბუნება წყლისა რას ემყარება. რადგან იმავე საფუძველზე, რომლითაც ამბობენ, რომ მიწა, რომელიც წყალზე უფრო მძიმეა, კიდეებისაგან დაშორებული შუაში ჰკიდია, იმაზეც უეჭველად უნდა დაგვეთანხმონ, რომ ეს უსაზღვრო წყალი, ქვემოთკენ ბუნებრივი სწრაფვისა და ყოველმხრივი მიზიდულობის გამო დედამიწაზე უძრავად რჩებოდა.

      ამგვარად, მთელ დედამიწაზე აღურაცხელი რაოდენობით განფენილი წყლის ბუნება მისი თანაბარზომიერი კი არ იყო, არამედ მრავალგზის აღმატებული. რადგანაც დიდი ხელოვანის მიერ მომავალი თავიდანვე წინასწარ განჭვრეტილი იყო, პირველი განგებულება მომდევნო საჭიროებებსაც ითვალისწინებდა. და წყლის ამგვარ მიუთხრობელ გარდამეტებულობას რომელი საჭიროება მოითხოვდა? სამყაროში არა მხოლოდ მიწისაგანთა განსაგებლად, არამედ ყოველთა აღსავსებად აუცილებელია ბუნება ცეცხლისა; ასე რომ, სტიქიათაგან ეს ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და საჭირო რამ რომ მოკლებოდა, მთელი უსრული იქნებოდა. ისინი კი (ე.ი. ცეცხლი და წყალი) ერთმანეთის საპირისპირონი არიან და ერთმანეთს ანადგურებენ: ცეცხლი – წყალს, რაჟამს ძალით გარდაამეტებს, წყალი კი – ცეცხლს, რაჟამს სიმრავლით აღემატება.

      საჭირო კი ის იყო, რომ არც მათ შორის წარმოშობილიყო შფოთი და არც ერთ-ერთი მათგანის სრულ დაკნინებას სამყაროს რღვევა არ გამოეწვია. ამიტომაც ყოველთა გამგებელმა ბუნება ტენისა იმგვარი ზომით დააუნჯა, რომ ცეცხლის ძალისაგან თანდათან განადგურებული იმდენ ხანს იყოს, რამდენიც სამყაროს დგომისათვის არის განწესებული; ხოლო ყოველივეს ზომითა და წონით გამგებელმა (როგორც იობი ამბობს: ცუარნი წვიმისანი აღრაცხილ არიან მის მიერ. 36.27) იცოდა, რამდენი დრო განუსაზღვრა სამყაროს დგომისათვის და რამდენი წყალი უნდა გაენადგურებინა ცეცხლს. ეს არის მიზეზი შესაქმისას წყლის სიჭარბისა.

      ხოლო რაც სამყაროსთვის ცეცხლის აუცილებლობას შეეხება, ცხოვრებისეულ მოთხოვნილებათა იმდენად უვიცი არავინაა, რომ ამის შესახებ სიტყვიერი მოძღვრება სჭირდებოდეს. ცეცხლის ენერგიის მსახურებას არა მხოლოდ ყოველი ხელოვნება მოითხოვს, რომელიც კი ჩვენი ცხოვრებისათვის საჭიროა (ქსოვას, მეხამლეობას, კალატოზობას, მიწადმოქმედებას ვგულისხმობ), არამედ მცენარეთა აღმოცენებაცა და ნაყოფის დამწიფებაც, მიწისა და წყლის ცხოველთა დაბადებაცა და ისიც, რითაც ისინი იკვებებიან რომ არა თანამყოფობა სითბოსი, ან თავიდანვე არ იქნებოდა, ან დროთა განმავლობაში ვერ გაძლებდა.

      ამგვარად, სითბოს შექმნა აუცილებელი იყო ყოველთა დაბადებულთა არსებობისა და სიცოცხლისათვის და ასევე აუცილებელი იყო ტენის სიუხვეც ცეცხლის მიერ მისი განუწყვეტელი და გარდაუვალი განადგურებისათვის.

      6. გადახედე ყველა ქმნილებას და ნახავ, რომ ყოველში, რომელიც კი იბადება და კვდება (იხრწნება), სითბოს ძალა მეფობს. ესაა მიზეზი დედამიწაზე განფენილი წყლის სიმრავლისა, რომელიც ხილულთა ზედა ამაღლებული, დედამიწის ყველა ღრმულში დგას. აქედანაა დაუწყვეტელი წყაროები, წყალთა შესაკრებელი ჭები, მდინარეთა დინებანი როგორც წვიმისაგან წარმოშობილნი, ასევე დაუშრობელებისაც, რათა ტენის ბუნება მრავალ სხვადასხვა საცავში იქნეს დაცული. აღმოსავლეთიდან, ზამთრის ადგილებიდან, მოედინება მდინარე ინდოსი, მდინარე წყალთა შორის ყველაზე დიდი დინება, როგორც ამას დედამიწის გარშემოწერილობის აღმწერნი მოგვითხრობენ; ხოლო შუა აღმოსავლეთიდან ბაქტროსი, ხუასპი და არაქსი მეოდინება, რომელსაც ტანაისი გამოეყოფა და მეოტიის ტბაში ჩაედინება. ამათ გარდა, ფაზისიც, რომელიც კავკასიის მთებიდან გამოდის და ჩრდილოეთის ქვეყნებიდან გამოსული მრავალი სხვა ევქსინის პონტოსკენ მიედინება; ხოლო ზაფხულოვანი დასავლეთიდან, პირინეის მთებიდან, ტარტესოსი და ისტროსი გამოდიან, რომელთგაან პირველი ზღვას ბურჯებს იქით უერთდება, ხოლო ისტროსი, მოედინება რა ევროპაზე, პონტოში ჩადის.

      საჭიროა ჩამოთვლა სხვებისა, რომლებიც სკვითიის მთათა გადაღმა, რიფეის მთებში იაბდებიან? მათ შორისაა როდანოსიცა და ბევრი სხვა მდინარეც, მათგან ზოგიერთი სანაოსნოც, რომელთაგან ყველანი, ჩაუვლიან რა დასავლეთის გალატების, კელტების და მათ მეზობელ ბარბაროსთა ქვეყნებს, დასავლეთის ზღვაში ჩაედინებიან. სხვები სამხრეთიდან, ზემო ქვეყნებიდან, ეთიოპიის გავლით მოედინებიან. მათი ნაწილი ჩვენს ზღვას ერთვის, ნაწილიც კი იმ ზღვაში ჩადის, რომელიც ნაოსნებისათვის უცნობია: ეგონი და ნისოსი, ხრემეტისად წოდებული და მათთან ერთად ნილოსიც, რომელიც ბუნებით, რაჟამს მსგავსად ზღვისა, ეგვიპტეს დატბორავს, მდინარეებს არც კი ჰგავს.

      ამგვარად, ჩვენს მიერ დასახლებული ადგილი შემოვლებულია წყლით, ვრცელი ზღვებითაა მოცული და ურიცხვი დაუშრეტელი მდინარითაა მორწყული, ისე, რომ განმგებლის გამოუთქმელი სიბრძნით, ბუნება, რომელიც ცეცხლის საპირისპიროა, ძნელად განსალეველი ყოფილიყო; მაგრამ დადგება დრო, როცა ცეცხლი ყოველივეს გამოაშრობს, როგორც ესაიამ თქვა ყოველთა ღმრთის მიმართ: მეტყუელმან უფსკრულისამან: მოოჴრდი და მდინარეთა შენთა განვახმობ(ეს. 44.27). ამიტომაც ამაო სიბძნე განაგდე და ჩვენთან ერთად, თუმცა სიტყვით მარტივი, მაგრამ შემეცნების თვალსაზრისით უცდომელი სწავლება ჭეშმარიტებისა შეიწყნარე.

      7. ამისთვის ითქვა: იქმენინ სამყარო შორის წყლისა და იყავნ განმყოფელ შორის წყლისა. თუ რას ნიშნავს წმიდა წერილში სახელი მყარი (სამყარო) ნათქვამია, სახელდობრ, მყარს იგი არა უდრეკსა და მაგარ ბუნებას უწოდებს, რომელსაც სიმძიმე და სიმტკიცე[4] აქვს, ასე რომ ყოფილიყო, ეს სახელი, საკუთრივ მისი მნიშვნელობით, ყველაზე მეტად დედამიწის შესაფერისი იქნებოდა, არამედ, პირიქით, რამდენადაც ყოველივე, რაც ზემოთაა, ბუნებით წმინდა, მსუბუქი და ყველა გრძნობისათვის მიუწვდომელია, მყარი მას ამ უმსუბუქესსა და გრძნობებით აღუქმელთან შედარებით უწოდა. წარმოიდგინე რაღაც ადგილი, განმყოფელი ტენისა, ის, რაც, თხელია და დაწურული, ზევითკენ წარემართება, ხოლო სქელი და მიწიანი დაბლა დარჩება, რათა ტენის თანდათანობითი განადგურებისას ეს კეთილნაზავი თავიდან ბოლომდე დაცული დარჩეს.

      შენ არ გჯერა წყალთა სიმრავლე და ვერც მხურვალების სიდიდეს ხედავ, რომელსაც მაშინაც კი, როცა, შედარებით მცირეა, ბევრი ტენის განადგურება შეუძლია, რადგანაც იზიდავს ტენს, რომელიც ემორჩილება, როგორც ამას სისხლის გამოსაშვები ქილაც ცხადყოფს, ახლომახლოდან მიზიდულ ტენს კი, მსგავსად ლამპის ცეცხლისა, პატრუქისაგან შეწოვილ საზრდელს გარდაქმნისთანავე რომ წვავს, ანადგურებს. ვინ ეჭვობს იმას, რომე ეთერი ცეცხლოვანია და მწველი? დამბადებელს რომ იგი უცილობელი საზღვრებით არ აელაგმა, რა შეუშლიდა ხელს ალში გაეხვია და გადაებუგა ახლო-მახლო ყოველივე და ტენი, რომელიც არსებულებშია, მთლიანად გაენადგურებინა? გავარვარებულმა ეთერმა რომ ყოველივე არ გადაწვას, ამიტომაც არსებობს ჰაერის წყალი, შექმნილი მაღალი ადგილებიდან აზიდული ორთქლისაგან, რომელიც მდინარეებს, წყაროებს, ჭაობებსა და ზღვებს ასდის. ვხედავთ, რომ ზაფხულის ჟამს ეს მზეც, ხშირად უმოკლეს დროში, ნესტიანსა და დაჭაობებულ ადგილს უნესტოდ და სრულიად მშრალად აქცევს. რა იქნა ეს წყალი? გვიჩვენონ მათ, რომელთაც ყველაფერი იციან. განა ყველასათვის ცხადი არაა, რომ მზის მხურვალებამ ააორთქლა და შთანთქა? მაგრამ ისინი მზის შესახებ ამბობენ, რომ მას სითბოც კი არ გააჩნია და ამგვარად პასუხიც ყველაფერზე მზად აქვთ. ნახეთ, რა საბუთს ეყრდნობიან, როცა იმას, რაც თვალსაჩინოა, ეწინააღმდეგებიან. ამბობენ, რომ რამდენადაც მზე ფერით არა მოწითალო და ყვითელი, არამედ სპეტაკია, ბუნებით მხურვალე არააო, სითბო სწრაფი ტრიალისაგან არისო,- ამასაც ამბობენ. და ეს მათ რისთვისღა სჭირდებათ? იმისთვის რათა დაამტკიცონ: ტენს მზე არ ანადგურებს; მე კი, თუმცა რასაც ამბობენ, მართალი არაა, იმდენად რამდენადაც ჩემს სიტყვას ეწევიან, გვერდს მაინც არ ავუვლი. რადგანაც ვთქვი, რომ წყალთა სიმრავლე მხურვალებისაგან მათ განსალევად იყო საჭირო, ერთსა და იმავე ნივთიერებებზე ერთნაირად ზემოქმედებისათვის უკვე მნიშვნელობა აღარა აქვს მზეს სითბო ბუნებით აქვს თუ მხურვალება რომელიმე შემთხვევის გამო შეეძინა. ცეცხლი ხის ნაჭრების ერთმანეთზე ხახუნით აღიგზნება და ალი გაჩნდება, თუ ისინი უკვე დანთებული კოცონისაგან დაიწვება, შედეგი ორივე შემთხვევაში თანაბარი და ერთნაირია. ჩვენ ვხედავთ დიდ სიბრძნეს სამყაროს განმგებლისას, - მზე ერთი ადგილიდან მეორეზე გადააადგილოს, რათა მუდმივად ერთ ადგილზე არ დარჩეს და სითბოს გარდამეტებით წესრიგი არ დაირღვეს. ზამთრის დადგომისას იგი სამხრეთ ნაწილისაკენ მიჰყავს, ხოლო სხვა დროს – დღე-ღამის გათანაბრების ნიშნულისაკენ, იქიდან კი ზაფხულის დადგომისას, - ჩრდილოეთისაკენ გადაანაცვლებს და ასე მისი თანდათანობითი გადაადგილებითაა დაცული დედამიწის შემოგარენში კეთილშეზავებულობა. თავად განსაჯონ, ეწინააღმდეგებიან თუ არა თავიანთ თავს ისინი, რომლებიც ამბობენ, რომ ზღვა არ იმატებს მდინარეთაგან იმ დანაკლისის გამო, რომელსაც მზე აყენებს. ამასთან, მარილიანიცა და მწარეც რჩება, რადგან წმინდასა და სასმელად ვარგის წყალს სითბო ნთქვავს; და ეს უმეტესწილად იმ განყოფის შედეგია, რომელსაც მზე ახდენს, წარიტაცებს რა მსუბუქს, ხოლო მიწიანს და სქელს, ვითარცა რაღაც ლაფსა და მთხლეს, ტოვებს. ამიტომაცაა ზღვის წყალი მწარე, მლაშე და ცხარე. ისინი, რომელნიც ზღვის შესახებ ამას ამბობენ, ახლა ისევ შეიცვალნენ და ამტკიცებენ, რომ მზისაგან არავითარი ტენის შემცირება არ ხდება.

      და უწოდა ღმერთმან სამყაროსა ცაჲ (შესაქ. 1.8). მართალია, ეს სახელი სხვას უფრო შეშვენის, მაგრამ სამყარომ იგი მსგავსებით მიიღო. ვხედავთ, რომ ხშირად ცად იწოდება ხილული სივრცე (რომელიც ჰაერის სიხშირისა და შემტკიცების გამო ჩვენს მზერას ემორჩილება და ხილვადობის წყალობით ღირსია, რომ ცა ეწოდოს), მაგალითად, როცა ამბობენ:მფრინველნი ცისანი (ფს. 8.8) და კიდევ: მფრინველნი მფრინვალენი ქუეყანასა ზედა სამყაროსაებრ ცისა (შესაქ. 1.20), ამგვარივეა გამოთქმა: აღვლენან ცამდე (ფს. 106.26). აკურთხა რა, მოსემ იოსების ტომს კურთხევასაზღვართაგან ცისათა და ცუარითა, წყაროთაგან უფსკრულთასა ქუესკნელად აღმოცენებისა, ჟამთა ნაყოფთა მათ მზისათა დამდაბლებასა, თავთა მთათა მათ საუკუნეთასა და თხემსა ბორცუთა მათ სამარადისოთა მისცა (II შჯ. 33. 13-15), რადგან ყოველივე ამის კეთილმოწყობით დედამიწის შემოგარენი აყვავდება; ხოლო ისრაელის წყევლისას ამბობს: გექმნეს შენ ცაჲ ზესკნელს მუნ თავს შენსა. ვითარცა რვალი (II შჯ. 28.23). და რას ნიშნავს ეს? სრულ სიმშრალეს და ჰაერის წყალთა მოკლებას, რომელნიც დედამიწას ნაყოფიერებას ანიჭებენ. ამიტომ, როცა ამბობენ, რომ ცვარი და წვიმა ციდან მოდის, იმ წყლებს მოვიაზრებთ, რომელნიც ზენა ქვეყანაში არიან განწესებულნი. მიწიდან ასული ორთქლი სიმაღლესა შინა შეიკრიბება და ქართა შეკუმშვით ჰაერი გასქელდება, ხოლო რაჟამს აქამდე ღრუბელში წვრილ-წვრილად გაბნეული, ორთქლის მსგავსი ტენი ერთმანეთთან შემჭიდროვდება, წარმოიქმნება წვეთები, რომელნიც, ნაწილთა შეერთებისაგან დამძიმებულნი, დაბლა მოექანებიან. ასეთია წარმოშობა წვიმისა; ხოლო როცა მძაფრი ქარებისაგან დაფანტული ტენი უკიდურესად გაცივდება და სრულიად გაიყინება, გაბნეული ღრუბლებიდან წამოვა თოვლი. ზემოთქმულის მიხედვით, შენ შეგიძლია საერთოდაც განიხილო მთელი ბუნება ტენისა, რომელნიც ჩვენს თავთა ზემოთ, ჰაერშია დამტკიცებული.

      სულიერი მოძღვრების სიმარტივესა და სიწრფელეს ნურავინ შეადარებს იმათ სივერაგეს, რომელნიც ცის შესახებ გადაჭარბებული ცნობისმოყვარეობით სიბრძნიმეტყველებენ, რადგან, რამდენადაც სილამაზე უბიწოებისა უპატიოსნესია მეძაობაზე, ჩვენი სწავლებაც გარეშე სწავლებათაგან იმდენად განსხვავდება; ისინი ხომ მოძღვრებას დამაჯერებლობას ნაძალადევად აძლევენ, მაშინ, როცა აქ ყოველგვარი გამონაგონისაგან განძარცვული ჭეშმარიტება გვაქვს.

      საჭიროა კი, რომ ჩვენ მათი სიცრუის სამხილებლად გავისარჯოთ? განა საკმარისი არ იქნება ისიც, რომ, რამდენადაც მათი წიგნები ერთმანეთს თვითონ ამხელენ, ამ კამათის სრულიად მშვიდ მაყურებლად დავრჩეთ? რადგან მათ არც რიცხობრივად და არც ღირსებებით არ ჩამოუვარდებიან, ხოლო მრავალსიტყვაობის თვალსაზრისით, ბევრად უფრო დიდი უპირატესობაც კი აქვს ამ სწავლების საპირისპირო მოძღვრების დამცველებს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ სამყარო გადაიბუგება და იმ თესლისაგან, რომელნიც ნახანძრალში დარჩება, კვლავ გაცოცხლდება. აქედან გამომდინარე შემოაქვთ მათ დაუსრულებელი ხრწნა და კვლავ განახლება სოფლისა, მაგრამ მიდრკნენ რა ჭეშმარიტებისაგან როგორც ერთი ისე მეორე მხარე, აქაც და იქაც ცდომილებისათვის გზები იპოვეს.

      9. ხოლო ჩვენ განყოფილ წყალთა შესახებ ორიოდე სიტყვა უნდა ვუთხრათ იმ განმმარტებლებს, რომლებიც ეკლესიიდან არიან და რომელთაც განსწავლულობისა და მაღალი აზროვნების მომიზეზებით სახისმეტყველებას მიმართეს და ამბობენ, რომ წყლებში გადატანითი მნიშვნელობით სულიერი და უსხეულო ძალები იგულისხმება: მაღლა, სამყაროს ზევით სრულყოფილნი არიან დამტკიცებულნი, ხოლო ქვემოთ, მიწასა და ნივთიერ ადგილთა ზედა, ბოროტი ძალები მკვიდრობენ. მათი განმარტებით, ამიტომაც ითქვა, რომ ღმერთს წყალნი ზესკნელს ცათანი (ფს. 148.4) ანუ ის კეთილი ძალები აქებენ, რომელნიც გონების სიწმინდის გამო დამბადებლისათვის შესაფერისი ქების მიძღვნის ღირსნი არიან, ხოლო ცის ქვეშე არსებული წყალნი ის უკეთური სულებია, რომელნიც თავიანთი ბუნებით სიმაღლიდან ბოროტების უფსკრულში ჩაცვივდნენ. ბორგნეულებს, მშფოთვარეთა და ვნებათაღელვით ამბოხებულებს სწრაფი ცვალებადობისა და დაუდგრომელ ტალღებთან მსგავსების გამო ზღვა ეწოდათ.

      მაგრამ ამგვარი სწავლებანი, ვითარცა სიზმართა ახსნასა და დედაბერთა ზღაპარნი უარვყოთ, წყალი წყლად მოვიაზროთ და მისი გაყოფა მყარის მიერ ზემოთ გადმოცემული მიზეზისამებრ შევიწყნაროთ. თუმცა ყოველთა მეუფისადმი საერთო დიდებისმეტყველებას ზოგჯერ წყალნი ზესკნელს ცათანი-ც უერთდებიან, მაგრამ ამის გამო მათ გონიერი ბუნების მქონედ არ მივიჩნევთ, რადგან არც ცანი, რომელნიც მიუთხრობენ დიდებასა ღვთისას, არიან სულიერნი და არც მყარია ცოცხალი და მგრძნობიარე, თუმცა ქმნულსა ხელთა მისთასა მიუთხრობს (ფს. 18.1). თუ ვინმე იტყვის, რომ ცანი მჭვრეტელობით, ხოლო მყარი საქმიანსა და შემსრულებელ ძალებს ნიშნავს, რაც დასაშვებია, როგორც მახვილგონივრულ სიტყვას შევიწყნარებთ, მაგრამ იმას, რომ იგი ჭეშმარიტებაა, ბოლომდე ვერ დავეთანხმებით, რადგან მაშინ ცვარს, თრთჳლს, ყინულს და სიცხესაც, რომელთაც დანიელთან ყოველთა დამბადებლის ქება აქვთ ნაბრძანები, რაღაც გონიერი და უხილავი ბუნება უნდა ჰქონდეთ (დან. 3.34-72). პირიქით, კანონი, რომელიც მათში იმ ადამიანებმა, რომელთაც გონება აქვთ, მჭვრეტელობით შეიცნეს, დამბადებლის დიდებისმეტყველებას ავსებს, რადგან არა მხოლოდ წყალს, რომელიც ზეცათა მაღლაა, ხვდა პატივი აღმატებული სათნოების გამო ქება უძღვნას ღმერთს, არამედ, როგორც ნათქვამია, უფალს ქვეყანით ვეშაპნი და ყოველნი უფსკრულნიც აქებენ (ფს. 148.7). ამიტომაც უფსკრული, რომელიც წმ. წერილის ალეგორიულად განმმარტებლებმა უარეს ნაწილს მიაკუთვნეს, მეფსალმუნემ არა თუ განგდებულად შერაცხა, არამედ, რამდენადაც მასში ჩადებული კანონების მიხედვით შემოქმედის სადიდებელს მწყობრად აღავლენს, ისიც ქმნილებათა საერთო ქოროს შეუერთა.

      10. და იხილა ღმერთმან, რამეთუ კეთილ (შესაქ. 1.8). ღმრთის თვალებს სიამოვნებას მისივე ქმნილებანი კი არ ანიჭებენ და არც მის მიერ კეთილის შეწყნარებაა ისეთი, როგორიც ჩვენი, არამედ მისთვის კეთილია ის, რაც ხელოვნების კანონით გასრულდა და რაც კეთილსახმარი მიზნებისკენაა წარმართული. ვისაც ქმნილებათა ცხადი მიზანი წინასწარ ჰქონდა განსაზღვრული, მან, რამდენადაც მისი მიზნის აღსრულებას ემსახურებოდნენ, დაბადებულთა ნაწილებიც შეიწყნარა, რომელნიც მისი ხელოვნების კანონებს შეესაბამებოდნენ. როცა ხელი ცალკეა, თვალი კი ცალკე და ქანდაკების ყოველი ნაწილი გაფანტულია, ეს სანახაობა ყველასთვის მშვენიერი როდი იქნება; ხოლო როცა თითოეული ნაწილი თავ-თავის ადგილზე დადგება, ბოლოს და ბოლოს წარმოჩნდება სილამაზე თანაზომიერებისა და მას თვით უმეცარიც კი შეამჩნევს. მაგრამ, რადგანაც შემოქმედი თითოეულის სილამაზეს გამთლიანებამდე ხედავს და მათი გასრულებული სახეც წინასწარ იცის, ყოველ მათგანს აქებს. ამ შემთხვევაში ღმერთი იმ ხელოვანთა მსგავსადაა წარმოდგენილი, რომელნიც საკუთარ ქმნილებათა ნაწილებს აქებენ; სამაგიეროდ, რაჟამს გასრულდება, ღვთის შესაფერის ქებას თავის მხრივ ერთად აღებული მთელი სამყაროც იტყვის.

      აქ შევწყვიტოთ სიტყვა მეორე დღის შესახებ, რათა გულმოდგინე მსმენელებს დრო მივსცეთ იმისათვის, რომ, რაც მოისმინეს, გამოიძიონ, თუ რამე სასარგებლოა, დაიმახსოვრონ და საგულდაგულო განსჯით, ისევე როგორც საჭმლის მონელების შემდეგ, აღმოცოხნის სარგებელს დაელოდონ; ხოლო სოფლის საქმეთაგან მოუცლელებს მოცალეობა მიეცეთ, რათა დროის ამ შუალედში რაც საზრუნავი აქვთ, მოაგვარონ და მწუხრისას სიტყვის ნადიმზე ზრუნვათაგან განწმენდილი სულებით მოვიდნენ.

      დიდთა საქმეთა შემოქმედმა ღმერთმა, რომელმაც ჩვენს მიერ ამ მცირე სიტყვის წარმოთქმაც განაგო, მოგცეს თქვენ ყოველსა შინა გულისხმისყოფა მისი ჭეშმარიტებისა, რათა ხილულთაგან უხილავი შეიცნოთ და ქმნილებათა დიდებულებისა და სილამაზისაგან ჩვენი დამბადებლის შესახებ შესაფერისი წარმოდგენა შეიძინოთ, რამეთუ უხილავი იგი მისი დაბადებითგან სოფლისაჲთ ქმნულთა მათ შინა საცნაურად იხილვების, და სამარადისოჲ იგი ძალი მისი და ღმრთეებაჲ (რომ. 1.20).

      მიწაც და ჰაერიც, ზეცაც და წყალიც, დღეცა და ღამეც და საერთოდ, ყოველივე, რასაც ვხედავთ, ჩვენს კეთილისმყოფელს განცხადებულად უნდა გვახსენებდეს. არც ცოდვებს მივსცემთ დრო-ჟამს და არც მტერს დავუტოვებთ ადგილს ჩვენს გულებში, უკეთუ განუწყვეტელი მოხსენიებით ჩვენს ღმერთს დავამკვიდრებთ, რომლისა არს ყოველივე დიდება და თაყვანისცემა აწ და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე, ამინ.


[1] - ე.ი. სიტყვისაგან: ბნელი.

[2] სიღრმე იგივეა, რაც სიგრძე.

[3] რასაც წინააღმდეგობის უნარი აქვს, დაუთმობელია.

[4] წინააღმდეგობის უნარი აქვს.

გაგრძელება ►

ტეგები: Qwellyland, ბასილი_დიდი, ბიბლია, ეგზეგეტიკა, ძვ.აღთქმა, ჰომილიები

ნახვა: 1169

ღონისძიებები

ბლოგ პოსტები

Dive In to the Beat: An Introduction to Hearing Rap Audio

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 28, 2024.
საათი: 4:30am 0 კომენტარი







Rap tunes, with its infectious beats, poetic lyrics, and charming storytelling, happens to be a dominant pressure within the audio business and a cultural phenomenon throughout the world. From its humble beginnings from the streets of New York City to its latest standing as a worldwide genre influencing vogue, language, and social actions, rap has progressed into a diverse and dynamic art type embraced by hundreds of thousands. For anyone who is new to rap or seeking to…

გაგრძელება

Study Recombinant Protein Creation

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 27, 2024.
საათი: 12:00am 0 კომენტარი







Proteins tend to be the workhorse molecules that generate nearly each Organic program. Using the escalating recognition of the purpose of proteins in numerous investigate and production things to do, basically isolating them from their natural host cells are unable to meet the escalating need of the market. Chemical synthesis can be not a practical option for this endeavor a result of the size and complexity of proteins. As a substitute, the developments manufactured…

გაგრძელება

Gradient Media in Biomedical Investigate

გამოაქვეყნა EFTcheat_მ.
თარიღი: მარტი 26, 2024.
საათი: 11:30pm 0 კომენტარი







In the realm of biomedical study, the quest for precise separation and isolation methods has led scientists to explore revolutionary solutions. Among these, Axis-Protect Density Gradient Media stands out to be a formidable Device, revolutionizing the best way we isolate cells, organelles, and particles in various applications starting from medical diagnostics to standard analysis.



Density gradient centrifugation has extended been a cornerstone system in Organic…

გაგრძელება

კანონი ოჯახური ღირებულებებით და საუმცირესობოდ, ხელმომწერების მარში და პრემიერი სომხეთში

გამოაქვეყნა Giorgi_მ.
თარიღი: მარტი 25, 2024.
საათი: 11:32pm 0 კომენტარი

დღეს საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის დღეა. ცხადია, ამ საკითხზე ტრადიციული მილოცვები გავრცელდა. თუმცა დღის მთავარ თემად კვლავ პოლიტიკური ამბები ლიდერობდა და საარჩევნო წელს, არჩევნებისთვის მოფიქრებული და რედაქტირებული კანონები. გამორჩეული იყო ოჯახური ღირებულებებით წარმოდგენილი კანონპროექტი ლჯბთ თემის უფლებების შემცირებით, ასევე, საარჩევნო ბარიერები, უმცირესობათა დღესასწაულები და ა.შ. დღის მთავარი…

გაგრძელება

Qwelly World

free counters