სწავლების პროცესის არსი

      სწავლების პროცესის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ დროს ცოდნასა და აუცილებელ სასწავლო უნარ-ჩვევებს ეუფლებიან მოსწავლეები, მაგრამ ცოდნასა და მისი გამოყენების უნარს კაცობრიობაც იძენს. მხედველობაში გვაქვს ის მეცნიოერული აზრის უწყვეტი განვითარება და მასთან დაკავშირებული პროგრესი მატერიალური დოვლათის წარმოებასა და სხვა სფეროში.

      წამოიჭრა კითხვა: რა მიმართებაა სასკოლო შემეცნებასა და მეცინიერულ შემეცნებას შორის, მოწაფის სწავლასა და სწიავლულის კვლევითი საქმიანობას შორის ამ საკითხის გარშემო ჩამოყალიბდა ორი ურთიერთსაპირისპირო თვალსაზრისი.

      ერთ მათგანს რეკაპიტულაციის თეორია ეწოდება. რეკაპიტულაცია განმეორებას, კვლავწარმოქმნას ნიშნავს, ამ თეორიის მიმდევრები თვლიან რომ სასკოლო სწავლებაში მოწაფურ შემეცნებაში მეორდება ყველაფერი რაც ნიშანდობლივია მეცნიერული კვლევისათვის, არავითარი განსხვავება ამ ორ პროცესს შორის არ არისო.

      მაგრამ მეცნიერული კვლევა ძალზე რთული და ხანგრძლივი პროცესია, ცოდნა, რომლის საფიძველებსაც ვასწავლით აღსაზრდელებს , ათასობით წლის მანძილზე გროვდებოდა, მეცნიერული კვლევისათვის დამახასიათებელი ყველა სიძნელე რომ გვხვდებოდეს სწავლებაში, 10-11 წლის განმავლობაში ყველაზე ნიჭიერი მოსწავლეებიც კი ერთ-ორ მეცნიერულ ფაქტს თუ დაეუფლებოდნენ, აბსოლუტური უმრავლესობა ხომ ამასაც ვერ შეძლებდა

      სინამდვილეში დროის ამ მონაკვეთში(სკოლაში სწავლის წლებში საშუალო განათლების ღრმა და მრავალმხრივ შინაარსს ეუფლება მოსწავლეთა უდიდესი მასა, რაც დამაჯერებლად მეტყველებს იმაზე რომ რეკაპიტულაციის თეორია სწორი არ არის, სასკოლო შემეცნება არ იმეორებს მეცნიერული შემეცნების ყველა თავისებურებას, მისთვის ნიშანდობლივ სიძნელეებს.

      არსებობს მეორე თვალსაზრისიც, რომლის თანახმადაც სწავლას და მეცნიერულ შემეცნებას არაფერი საერთო არ აქვთ და ისინი აბსოლუტურად სხვადასხვა, ურთიერთგამომრიცხავი პროცესებია, ამ თვალსაზრისის მცდარობაზე უკვე ის მეტყველებს რომ ორივე შემთხვევაში საქმე გვაქვს ცოდნის შეძენასთან, ინფორმაციის დაუფლებასთან, რის გამოც უსფუძვლოა მტკიცება, თითქოს ამ ორ პროცესს არ ქონდეს შეხების წერტილები და საერთო მომენტები

      დღეისათვის დაძლეულია ორივე თვალსაზრისის უკიდურესობა თანამედროვე მეცნიერული აზრი თვლის რომ სასკოლო და მეცნიერული შემეცნება არც იგავური პროცესებია და არც ურთიერთ გამომრიცხავი, ეს არის განსხვავებული პროცესები რომლებსაც საერთო კანონზომიერება აქვთ.

      რა კაონზომიერებაა ეს, რომელიც სასკოლო სწავლებას და კვლევით საქმიანობას აახლოვებს? ეს არის შემეცნების პროცესის სამ საფეხურიანი ციკლი:

1. გრძნობის ორგანოების აქტივობა (კონკრეტული მონაცემების აღქმა);
2. აბსტრაქტული აზროვნება (მეცნიერული ცოდნის ჩამოყალიბება);
3. პრაქტიკული საქმიანობა (შემექცნების მიზანი და ჭეშმარიტების კრიტერიუმი).

      ადამიანი გარემომცველ სამყაროში არსებობს, შრომობს, ვითარდება, მას ყოველდღიური ურთიერთობა აქვს სინამდვილის ობიექტებთან

      საგნებთან, მოვლენებთან რომელთა მრავალრიცხოვან ნაირგვარ თვისებებს (ფორმას, ზომას, ფერს, სიმძიმეს, გემოს, სუნს...) გრძნობის ორგანოებით აღიქვავს.

      ეს კონკრეტული შთაბეჭდილებები სრულიად აუცილებელია, როგორც საგანთა და მოვლენათა არსის გაგების საფუძველი, მაგრამ მეცნიერული ცოდნა ეს ჯერ კიდევ არ არის.

      მეცნიერული(თეორიული) ცოდნა ყალიბდება მეორე საფეხურზე, რომელსაც აბსტრაქტული აზროვნება ჰქვია, აქ ხდება პირველ საფეხურზე მოპოვებული კონკრეტული მონაცემების ანალიზი. რომლის დროსაც ადამიანი აგნებს შესამეცნებელი საგნის განმსაზღვრელ ნიშანთვისებას, მოვლენის გამომწვევ კანონზომიერებას და ა.შ.

      სწორედ ეს განმსაზღვრელი ნიშნები ეს კანონზომიერებები წარმოადგენდნენ მეცნიერულ ცოდნას.

      არცერთი კანონზომიერება (თეორემით, ფორმულით, წესით გამოხატული) წმინდა სახით არ გვხვდება ბუნებაში, ნებისმიერი საგანი თუ მოვლენა ერთდროულად სრულიად სხვადასხვა კანონზომიერებას ემორჩილება, სხვადასხვა ტენდენციას ავლენს.

      ყოველი ცალკეული ნიშან-თვისება და კანონზომიერება ყველთვის სხვა ნიშნებთან სხვა კანონზომიერებასთან არის გადახლართული ამიტომ ძირითადი განმსაზღვრელი ნიშნის გამოყოფაც მხოლოდ აზრობრივად იდეალურად არის შესაძლებელი რასაც განყენებული ე.ი აბსტრაქტული აზროვნება სჭირდება, სწორედ ამიტომ ქვია შემეცნების ამ საფეხურს აბსტრაქტული აზროვნება

      განყენებული აზროვნება ცოცხალ არსებათაგან მხოლოდ ადამიანს შეუძლია, მხოლოდ ადამიანი ქმნის მეცნიერებას, ღრმად იხედება გარემომცველ სამყაროს კანონზომიერებებში.

      ცოდნას, მეცნიერებას უდიდესი კულტურული მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ მთავარი მაინც მისი ცხოვრებისეული დანიშნულებაა, პრაქტიკული ღირებულებაა, ცოდნა ამსუბუქებს და უფრო ნაყოფიერს ხდის წარმოების პროცესს სრულყოფს სატრანსპორტო და კავშირგაბმულობის საშუალებებს და ა.შ.

      პრაქტიკა ჭეშმარიტების კრიტერიუმიც არის, ჭეშმარიტია ცოდნა რომელსაც წარმატება მოაქვს საკაცობრიო პრაქტიკაში

      აი ეს სამსაფეხურიანი კანონზომიერება(გრძნობის ორგანოების აქტივობა, აბსტრაქტული აზროვნება,პრაქტიკა) არის ის საერტო რომელიც საფუძვლად უდევს ნებისმიერ შემეცნებას, მეცნიერულსაც და სასკოლოსაც, ეს კაკონზომიერება აახლოვებს მოწაფის სწავლასა და მეცნიერების კვლევა- ძიებას, სწორედ ამ საერთო კანონზომიერების არსებობის გამო ვთვლით რომ სწავლა და მეცნიერება ურთიერთგამომრიცხველი კიარა უბრალოდ განსხვავებული პროცესებია.

      შემეცნების არსის ამგვარი გააზრება მატერიალისტური გნოსეოლოგიის (შემეცნების თეორიის) სფეროს განეკუთვნება .

      დღეს ჩვენს არ ვთვლით რომ მატერიალიზმი ერთადერთი სწორი მსოფხედველობაა, მარგამ შემეცნების ამგვარი გაგება განმტკიცებულია მრავალსაუკუნოვანი გამოცდილებით და არც სხვა მიმდინარეობებს შემოუთავაზებიათ შემეცნების ისეთი თვალსაზრისი რომელსაც გაშუქებულის შეცვლა შეეძლოს.

      უნდა ითქვას, რომ განხილული კანონზომიერების საფეხურები ერთმანეთისაგან მკვეთრად გამოყოფილი არ არის, როცა მაგალითად, ახალ შესამეცნებელ საგანთან თუ მოვლენასთან გვაქვს საქმე, მისის რომელიმე თვისების შეგრძნებამ შეიძლება ადრე შესწავლილი ობიექტის თავისებურება მოგვაგონოს, მასთან შეგვადარებინოს მსაგავსებაში დაგვარწმუნოს, ეს უკვე აზროვნებაა, რომელიც ამ ახალი ობიექტის აღქმას ახლავს, ასევე მეორე (აბსტრაქტული აზროვნების) საფეხურიც არ არის თავისუფალი პარალელური შეგრძნებისა და აღქმისაგან, რომლებიც კიდევ უფრო საფუძვლიანს ხდიან აზროვნებას, პრაქტიკულ საქმიანობასაც ხშირად ახლავს სათანადო ცოდნის გამაღრმავებელი შეგრძნებებიცა და აზროვნებაც მიუხედავად ამ ურთიერთშეღწევის რეალობისა, უნდა მოვახდინოთ სამი განხილული საფეხური რათა ნათელი წარმოდგენა გვქონდეს შემეცნების პროცესის არსსა და ძირითად მიმართულებაზე.

      როგორც ითქვა მოწაფურ და მეცნიერულ შემეცნებას არა მარტო საერთო (კანონზომიერება) აქვთ არამედ განმასხვავებელი ნიშნებიც:

1. მეცნიერი იმეცნებს ობიექტურად ახალს, ესე იგი იმას რაც ჯერ არავინ იცის დედამიწის ზურგზე, მოწაფე კი იმეცნებს სუბიექტურად ახალს ესეიგი იმას რაც მოცემული კლასისათვის უცნობი და ახალია.
2. მეცნიერები დამოუკიდებლად იკვლევენ გარემომცველ სამყაროს, დამოუკიდებლად ეძებენ მოვლენათა კანონზომიერებას, ამიტომ მეცნიერებმა ჰიპოთეზის შემუშავებისას შეიძლება უზუსტობა დაუშვან, რაც წლობით აჭიანურებს დასახული მიზნის მიღწევას. მართალია ასპირანტებს, ხარისხის მაძიებლებს ჰყავთ მეცნიერ-ხელმძღვანელები, მაგრამ ისინი მეცნიერულ დასკვნებს კი არ კარნახობენ მათ, არამედ მეთოდურ რჩევა-დარიგებას აძლევენ კვლევიტი მუშაობის რაციონალურად, მიზანმიმართულად წარმართვისათვის, მეცნიერ-ხელმძღვანელმა არც იცის რა დასკვნამდე მივა ახალგაზრდა მკვლევარი თავის მუშაობაში. მოსწავლეების შემეცნებითი საქმიანობას კი მიუძღვის მასწავლებელი, სათანადოდ მომზადებული სპეციალისტი, რომელსაც უმოკლესი გზით მოჰყავს ბავშვები ახალ-ახალი ცოდნისაკენ, სასკოლო შემეცნების გზა შეიძლება ითქვას პირდაპირია მეცნიერული შემეცნების სპირალისებური სვლისაგან განსხვავებით, და თუ მოწაფეებს არ უხდებათ მეცნიერული კვლევისათვის ნიშანდობლივი ყველა სიძნელის გადალახვა და შეუდარებლად ნაკლებ დროში ეუფლებიან სოლიდურ ცოდნას ამის „მიზეზი“ სწორედ მასწავლებელია რომელიც ბავშვს არიდებს „მოსინჯვისა და შეცდომების“ სიტუეციების და დროის მინიმალური დანახარჯით აღწევს სასურველ შედეგს. მასწავლებლის წამყვანი როლი რომ არა რეკაპიტულაციის თეორია იმოქმედებდა, რაც მინიმუმამდე დაიყვანდა სასკოლო სწავლების ნაყოფიერებას.
3. სასკოლო შემეცნების თავისებურებად შეიძლება ჩაითვალოს ისიც რომ მოსწავლეებს საკმაოდ გამარტივებული სახით ასაკობრივი შესაძლებლობების გათვალისწინებით მიეწოდებათ მეცნიერული ცოდნა.